Худосиз деб билинган атеистлар ҳам, мусулмонман деб инсонларни алдаб келаётганлар ҳам худди шайтондек айбини Аллоҳга тўнкамоқчи бўлишади. Аллоҳнинг буйруғи уларнинг шароитига ва кўнглига мос келмаса, Аллоҳни амрини иккинчи ўринга қўйиб, ўз орзу-истакларини биринчи ўринга қўйишади. Улар, ҳар бир ишда ўзларини шарт-шароитларига мос иш тутишади. Аллоҳнинг амрларидан ўзларига мос келганини қабул қилади, номуносиб деб билганларини рад қилади. Бошига ташвишли бир иш тушиб қолса, дарров Аллоҳга ёлворади ва Ундан ёрдам сўрашни бошлайди. Буларнинг тангриси аввал ўзлари, кейин Аллоҳдир. Аллоҳ таоло шундай марҳамат қилади:
أَرَأَيْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلَهَهُ هَوَاهُ أَفَأَنتَ تَكُونُ عَلَيْهِ وَكِيلًا أَمْ تَحْسَبُ أَنَّ أَكْثَرَهُمْ يَسْمَعُونَ أَوْ يَعْقِلُونَ إِنْ هُمْ إِلَّا كَالْأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ سَبِيلًا
“Ўз орзуларини ўзига илоҳ қилиб олганни кўрдингми? Аллоҳга қарши сен унга вакил бўласанми? Уларнинг кўпчилиги гапга қулоқ солади ёки ақлини ишлатади деб ўйлайсанми? Улар тўлалигича Анъом (қўй, сигир, эчки, туя) кабидир. Тутган йўллари эса аслида ундан ҳам паст савиядадир.” (Фурқон 25/43-44)
أَفَرَأَيْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلَهَهُ هَوَاهُ وَأَضَلَّهُ اللَّهُ عَلَى عِلْمٍ وَخَتَمَ عَلَى سَمْعِهِ وَقَلْبِهِ وَجَعَلَ عَلَى بَصَرِهِ غِشَاوَةً فَمَن يَهْدِيهِ مِن بَعْدِ اللَّهِ أَفَلَا تَذَكَّرُونَ
“Оз орзусини ўзига тангри (илоҳ) қилиб олганни кўрдингми? Билимли бўлгани ҳолда Аллоҳ уни адашган деб ҳисоблади, гўёки унинг қулоқларини ва қалбларини муҳрламиш, кўзига ҳам парда тортмиш. Аллоҳ уни адашган деб билгандан сўнг ким ҳам уни тўғри йўлда қабул қила оларди? Ақлларингизни ишлатмайсизларми?” (Жосия 45/23)
Ҳаммада ҳам абадий яшаш орзуси бўлади. Ҳар бир инсон худди ўлмайдигандек муомала ва муносабатда бўлади. Охиратга бўлган ишонч бу туйғуни янада татмин этади. Ўзларини тангри қилиб олганлардан кимларидур ҳиссиётларини ренкарнатсиялаш орқали қаноатлантиришга уринадилар. Яъни, ўлишини ва яна қайтадан бу дунёга қайтиб бошқа баданда тирилишини айтадилар. Бу ҳақдаги оят шундай:
وَقَالُوا مَا هِيَ إِلَّا حَيَاتُنَا الدُّنْيَا نَمُوتُ وَنَحْيَا وَمَا يُهْلِكُنَا إِلَّا الدَّهْرُ وَمَا لَهُم بِذَلِكَ مِنْ عِلْمٍ إِنْ هُمْ إِلَّا يَظُنُّونَ
“Улар айтадиларки: “Бу дунёдаги ҳаётимиздан бошқаси йўқ. Ўламиз ва тириламиз, бизни ҳалок қилган фақатгина қариликдир (даҳр/замон, вақт ўтиши). ” Уларни бу ҳақида бирорта ҳам маълумоти йўқ, шунчаки тахмин қилишади холос.” (Жосия 45/24)
Кимлардир ўлим билан ҳамма нарса тамом бўлиб йўқ бўлишини ва ҳисоб-китоб куни ёлғон эканини айтиб, ҳиссиётларини бостиришга уринади. Аллоҳ таоло шундай марҳамат қилади:
وَيْلٌ يَوْمَئِذٍ لِّلْمُكَذِّبِينَ الَّذِينَ يُكَذِّبُونَ بِيَوْمِ الدِّينِ وَمَا يُكَذِّبُ بِهِ إِلَّا كُلُّ مُعْتَدٍ أَثِيمٍ إِذَا تُتْلَى عَلَيْهِ آيَاتُنَا قَالَ أَسَاطِيرُ الْأَوَّلِينَ كَلَّا بَلْ رَانَ عَلَى قُلُوبِهِم مَّا كَانُوا يَكْسِبُونَ كَلَّا إِنَّهُمْ عَن رَّبِّهِمْ يَوْمَئِذٍ لَّمَحْجُوبُونَ ثُمَّ إِنَّهُمْ لَصَالُوا الْجَحِيمِ ثُمَّ يُقَالُ هَذَا الَّذِي كُنتُم بِهِ تُكَذِّبُونَ
“У кунда ёлғончиларни ҳолига вой! Улар сарҳисоб кунига нисбатан ёлғон муносабат билдиршади. Тажовузкор ва гуноҳга муккасидан кетганлардан бошқаси у кунни ёлғон деб билмайди. Унга оятларимиз ўқилган вақтда, “Булар эскиларнинг масалларидир (Бу эскичадан қолган)” дейдилар. Йўқ, ундай эмас, аслида қилган гуноҳ ишлари юраклари узра кир пайдо қилган. Асло бундай қилманглар, булар энди у кунда Раббидан узоқ қилинади. Сўнгра у алангали оташга кирадилар. Сўнг уларга шундай дейилади: “Сизлар ёлғонга чиқарган нарса мана шудир.” (Мутоффифин 83/10-17)
