Савол: Инсонни фақатгина Аллоҳга қуллик қилиши нимани ифодалайди?
Жавоб: Исломда инсоннинг Аллоҳга қуллик қилиши қуйидаги уч нарсани ифодалайди: Инсон ўз нафсига, ўзидан бошқа бир инсонга ва молу дунога қул ва мутеъ бўлиб қолмаслигини ифодалайи ва ўша нарсалардан қайтаради.
- Инсон ўз нафсига қул бўлиб қолмаслигини ифодалайди. Ислом – инсоннинг ичидаги ёвуз ҳиссий шахсиятчиликига ва ўз нафсига асир бўлиб қолишига қаршидир. Чунки бу нарса инсонни ақли, иродаси ва виждонини қул қилиб олади. Қуръони Карим бундай ҳолатни “Ўз орзу-истакларини ўзларига илоҳ қилиб олганлар” деб тушунтиради. Ояти Карима шундай:
أَرَأَيْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلَـٰهَهُ هَوَاهُ أَفَأَنتَ تَكُونُ عَلَيْهِ وَكِيلًا
“Ўз орзу-истакларини ўзига илоҳ қилиб олганни кўрдизми? Сиз унга вакил-қўриқчи бўласизми?!” (Йўқ, сизнинг вазифангиз ҳавои нафсига қуллик қиладиган кимсаларни бу қилмишларидан сақлаш – қўриқлаш эмас, балки фақат Биз сизга юборган ваҳийни бандаларимизга етказмоқдир). (Фурқон 25/43) Аллоҳга қул бўлишлик нафсий орзу-истакларга асир бўлиб қул бўлишга қарши чиқади.
2. Инсонни инсонга қул бўлмаслигини ифодалайди. Ислом дини, инсонни инсонга қул бўлишини мутлақо ман қилди. Инсонни хоҳ ихтиёрий хоҳ мажбурий қул қилиб олганлар, қиёматта Аллоҳ ҳузурида жавобгарликка тортиладилар. Алоқадор оятлардан бири шундай:
قُلْ يَا أَهْلَ الْكِتَابِ تَعَالَوْا إِلَىٰ كَلِمَةٍ سَوَاءٍ بَيْنَنَا وَبَيْنَكُمْ أَلَّا نَعْبُدَ إِلَّا اللَّـهَ وَلَا نُشْرِكَ بِهِ شَيْئًا وَلَا يَتَّخِذَ بَعْضُنَا بَعْضًا أَرْبَابًا مِّن دُونِ اللَّـهِ ۚ فَإِن تَوَلَّوْا فَقُولُوا اشْهَدُوا بِأَنَّا مُسْلِمُونَ
“Айтинг эй Муҳаммад: “Эй аҳли китоб, бизга ҳам сизга ҳам баб-баробар бўлган бир сўзга келинглар – ёлғиз Аллоҳгагина ибодат-қуллик қилайлик, Унга ҳеч нарсани шерик қилмайлик ва бир-бировларимизни Аллоҳдан ўзга худо қилиб олмайлик. Агар улар юз ўгирсалар, унда сизлар: “Гувоҳ бўлинглар, биз мусулмонлар – ягона Аллоҳга таслим бўлгувчилармиз (яъни, сўссиз ва шартсиз айтганини) қилгувчилармиз” деб айтинглар! ” (Оли Имрон 3/64)
- Инсонни дунёпараст бўлиб қолмаслигини ифодалайди. Ислом- инсонни дунёга, мол-мулкка, пул-маблағ, мақом (ҳуқуқ) ва бунга ўхшаган ҳар қандай нарсага қул бўлиб қолишини чеклайди. Инсон, фақатгина дунёлигини ўйлаб, дунёни охиратдан устун қўйиши натижасида, очиқ ва аниқ куфрга кириб қолиши мумкин ва орқасидан аста секин Аллоҳнинг динига қарши ҳаракатлари ҳам бошланиб бораверади. Бу ҳақдаги оятлардан бири шундай:
للَّـهِ الَّذِي لَهُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ ۗ وَوَيْلٌ لِّلْكَافِرِينَ مِنْ عَذَابٍ شَدِيدٍ الَّذِينَ يَسْتَحِبُّونَ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا عَلَى الْآخِرَةِ وَيَصُدُّونَ عَن سَبِيلِ اللَّـهِ وَيَبْغُونَهَا عِوَجًا ۚ أُولَـٰئِكَ فِي ضَلَالٍ بَعِيدٍ
“Аллоҳ – осмонлар ва ердаги бор нарса Ўзиники бўлган зотдир. Кофирлар учун қаттиқ азоб-ҳалокат бўлади. Улар ҳаёти дунёни охиратдан афзал биладилар ва (одамларни) Аллоҳнинг йўлидан тўсадиган ва уни (эгишни-бузишни истайдиган) кимсалардир. Улар (ҳақ йўлдан) йироқ бўлган гумроҳликдадирлар.” (Иброҳим 14/2-3)
Демак Аллоҳгагина қуллик қилиш мана шу уч нарсани олдини олади, яъни инсон ўз нафсига қул бўлиб қолишини, ўзи каби бошқа бир инсонга қул бўлиб қолаишини ва мол-дунёга қул бўлиб қолишини олдини олади. Агар бунинг акси бўлса-чи, инсон айнан ўзи каби ёки ўзидан ҳам паст табақадаги мавжудотларга қул ва мутеъ бўлиб қолган ҳисобланади.
