Савол: Намозда ташаҳҳуд таҳийёт (ташаҳҳуд) ҳақида маълумот бера оласизми?
Жавоб: Таҳийётнинг мазмун-моҳияти, тарихи ва маънолари ҳақида сизларга қуйидагиларни маълум қиламиз:
Фарз ва бошқа нофила намозларнинг ҳар икки ракаатидан кейин ўтириб Аллоҳни зикр қилиш ва унга сўз билан қуллик қилиш учун таҳийёт…, Аллоҳумма Солли ала…, Аллоҳумма барик ала…, Роббана атина…лар ўқилади. Бу таҳийёт, салавот ва дуоларни бизга Расулуллоҳ тавсия қилиб қолдирган. Улар ва уларни маънолари қуйидагича:
- Ташаҳҳуд:
التحيات لله والصلوات و الطيبات، السلام علي النبي ورحمة الله وبركاته، السلام علينا وعلى عباد الله الصالحين، أشهد أن لا إله إلا الله وأشهد أن محمدا عبده ورسوله
“Аттаҳийяту лиллаҳи вас-солавату ват-тоййибат. Ассаламу алан-набий ва роҳматуллоҳи ва барокатуҳ. Ассаламу алайна ва ала ъибадиллаҳис-солиҳийн. Ашҳаду алла илаҳа иллаллоҳу ва ашҳаду анна Муҳаммадан абдуҳу ва росулуҳ.”
Маъноси:
“Сўз, бадан ва мол-мулк ила адо этиладиган ибодатларнинг барчаси Аллоҳ учун қилинади. Пайғамбарга[1] салом ва Аллоҳнинг раҳмати ва баракоти бўлсин.[2] Салом бизга ҳам, Аллоҳнинг яхши қулларига ҳам бўлсин. Мен гувоҳлик бераманки, қуллик қилинишга ҳақли Аллоҳдан бошқа илоҳ йўқ. Мен яна гувоҳлик бераманки, Муҳаммад Аллоҳнинг қули ва элчисидир.
- Аллоҳумма солли…
اللهم صل على محمد وعلى آل محمد كما صليت على إبراهيم وعلى آل إبراهيم إنك حميد مجيد
Маъноси:
“Эй Аллоҳ! Муҳаммадга ва унинг оила-аъзоларига яхшилик қил (қўллаб-қувватла). Худди Иброҳим ва унинг оила-аъзоларига яхшилик қилганингдек (қўллаб-қувватлаганингдек). Сен мақтовга лойиқсан, Улуғсан!”
- Аллоҳумма барик…
اللهم بارك على محمد وعلى آل محمد كما باركت على إبراهيم وعلى آل إبراهيم إنك حميد مجيد
Маъноси:
“Эй Аллоҳ! Муҳаммадга ва унинг оила-аъзоларига баракот[3] бергин. Худди Иброҳимга ва унинг оила-аъзоларига баракот берганинг каби. Сен мақтовга лойиқсан, Улуғсан.
- Роббана атина…
رَبَّنَا آتِنَا فِي الدُّنْيَا حَسَنَةً وَفِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ
“Роббана атина фид-дуня ҳасанаҳ, ва фил-ахироти ҳасаҳ, ва қина азабан-нар.”
Маъноси:
“Роббимиз! Бизларга дунёда ҳам чиройли (ҳаёт) ато эт, охиратда ҳам чиройли (ҳаёт) ато эт. Бизни дўзах азобидан сақла.”
Алоқадор ҳадислар:
عن عطاء بن أبي رباح: أنَّ الصحابةَ كانوا يقولون والنبيُّ ﷺ حيٌّ: السلامُ عليك أيُّها النبيُّ، فلمَّا مات قالوا: السلامُ على النبيُّ ورحمةُ اللهِ وبركاتُه، السلامُ علينا وعلى عبادِ اللهِ الصالحينَ، أشهدُ أنْ لا إلَه إلَّا اللهُ، وأشهدُ أنَّ محمدًا عبْدُه ورسولُه
Ато б. Рабоҳдан: Расулуллоҳ тириклигида саҳобалар: “Ассаламу алайка айюҳан-Набий-Эй Пайғамбар сенга салом бўлсин”, дейишар эди, Расулуллоҳ вафот этганидан бошлаб: “Ассаламу алан-Набий-Пайғамбарга салом бўлсин”, дея бошлашди.[4]
…السلامُ على النبيِّ ورحمةُ اللهِ وبركاتُه، السلامُ علينا وعلى عبادِ اللهِ الصالحينَ، أشهدُ أنْ لا إلَه إلَّا اللهُ، وأشهدُ أنَّ محمدًا عبْدُه ورسولُه…
“…Пайғамбарга салом бўлсин…”[5]
Расулуллоҳни вафотидан кейин ташаҳҳудда айнан мана шу шаклда салом берилиши ҳақида булардан бошқа яна Ибн Умардан қилинган кўплаб ривоятлар бор.
Анас Олимўғли, Абдулазиз Бештўғрақ.
[1] Расулуллоҳ ҳаётлик даврида орқасида жамоат бўлиб намоз ўқиётган саҳобалар намозда бир-бирларини исмини айтиб салом бераётганини Расулуллоҳ эшитиб қолади, шунда уларга менга ҳам салом айтиб ва ўзингиз ва сиз каби барча мўминларга оммавий бир марта салом айтсангиз кифоя дегани учун, саҳобалар Расулуллоҳ тириклигида “ассаламу алайка” деб салом айтишган. Чунки, улар расулуллоҳни кўриб турган, расулуллоҳ ҳам уларни эшитиб турган. Расулуллоҳни вафотидан кейин Ойиша онамиз (Аллоҳ ундан рози бўлишини сўраймиз) мўминларга таҳийётни ўргатар эканлар, дуо мақсадида салом бериладиган жойига келганда “ السلامُ عليك أيُّها النبيُّ Ассаламу алайка айюҳан-Набий”ни ўрнига السلامُ على النبيِّ = Ассаламу алан-Набий…” шаклидаги саломни ўргатишда давом этганлар. Чунки Расулуллоҳ тириклигида орқасида туриб унга салом берадиган саҳобалар Расулуллоҳни кўриб турарди, Расулуллоҳ ҳам уларни кўриб турар ва берган саломларини эшитиб турар эди. Шу сабабли “Ассаламу алайка айюҳан-Набий…” яъни “Сенга салом бўлсин эй Набий”, деб ўргатар эди. Расулуллоҳни вафотидан кейин Ойиша онамиз ўргатган саломнинг маъноси эса “Ассаламу алан-Набий…-Набий-Пайғамбарга салом бўлсин” – деган маънони билдиради. Чунки энди Расулуллоҳ мўминларни ёнида эмас, айтган саломларини, дуоларини эшитмайди. Лекин, ҳар иккала шаклдаги салом билан салом айтса бўлади, фақат бир шарти билан; ҳозир намозимдаги Расулуллоҳга бераётган саломимни ва уни ҳаққига қилаётган дуойимни Расулуллоҳ эшитиб турибди, кўриб турибди деган тушунчадан ва бундай эътиқоддан узоқ бўлган ҳолда айтиш мумкин. Акс ҳолда, ҳар қандай узоқ масофадан эшита олишлик, ҳар қандай турли тилда айтилган салом ва дуоларни бир хил тушуна олишлик каби фақатгина Аллоҳнинг зоти илоҳийсига лойиқ бўлган баъзи бир илоҳий сифатларни Расулуллоҳга нисбат бериб қўйилган ҳисобланади. Бу эса, ширкдан бошқа ҳеч қандай нарсани ифода қилмайди. Бутун қилиб ўтилган савобли ишларни эса, фақатгина ширк амали барбод қилиб йўққа чиқариб юборади.
Шуни унутмайликки, ўтмишдаги барча Пайғамбарлар каби Муҳаммад алайҳиссалом ҳам вафот этди, ундан аввал ҳам не-не пайғамбарлар келди-ю кетди. У ҳозир узоқ масофадан ўнлаб, юзлаб турли тилларда берилаётган салом-у дуоларни бир вақтни ичида ҳам эшитиб, ҳам тушуниб ва ҳам кўриб тура олиш қобилиятига асло эга эмас. Чунки у ҳам бир инсон, фақатгина унга Аллоҳдан ваҳий келган муборак инсондир.
[2] Дорақутний Ибн Масъуддан ривояти 1338. Ибн Адийни Мужоҳиддан ривояти 2/393. Қозий Абу Шайба ва Имом Байҳақий ривояти ва Имом Бухорийни 1144.
[3] Барака – қилинган ишлардаги яхшилиги кўплигини, ҳаётдаги яшаб ўтган вақт ичидаги ишларини аксарияти йхшиликка далолат қилишини билдиради. Барака – бирон нарсадаги яхшилик ва фойдаларни кўп эканига ишорат қилади, сон жиҳатдан кўп эканига эмас.
[4] Ибн Ҳажар Асқалоний, Фатҳул Борий Шарҳул-Бухорий, 2/366.
[5] Ҳазрат Абу Бакрнинг ўғли Қосим Ойиша онамиз ўргатган ташаҳҳуди ҳақидаги ривояти, бу ҳадисни Имом Байҳақий Сунанда 2/144, Имом Молик Муваттода 1/91, Имом Шофеий Фавоидда 1015 рақамлардаги ҳадисларида келтирганлар.
