Тафсир Онлайн

1. ФОТИҲА Сураси[1]

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

1:1. Яхшилиги чексиз[2] ва меҳрибон Аллоҳ номи билан[3].

اَلْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ

1:2. Аллоҳга олқишу мақтовлар[4] бўлсин! ( У) оламларни Эгасидир/бошқарувчисидир[5].

الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

1:3. Яхшилиги чексиз ва меҳрибондир.

مَالِكِ يَوْمِ الدِّينِ

1:4. Мукофот/жазо[6] кунининг ҳукмронидир.

إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ

1:5. (Аллоҳим!) Ўзинггагина қуллик қиламиз[7], Ўзингдангина ёрдам сўраймиз[8].

اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ

1:6. Бизни тўғри йўлга сол[9].

صِرَاطَ الَّذِينَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ غَيْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ وَلَا الضَّالِّينَ

1:7. Сен уларга бахт-неъмат берган кишилар[10]  йўлига; ғазаб(ин)га дучор бўлмаган[11] ва адашмаганлар[12]  йўлига (Омин).[13]

2. БАҚАРА сураси

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيم

Яхшилиги чексиз ва меҳрибон Аллоҳ номи билан^[14].

الم

2:1. Алиф! Лам! Мим!^[15]

ذَٰلِكَ الْكِتَابُ لَا رَيْبَ ۛ فِيهِ ۛ هُدًى لِّلْمُتَّقِينَ

2:2. Бу мукаммал китобдир![16] Унда ҳеч қандай шубҳа йўқдир^[17], у тақводорлар (ёмонликдан тийилувчилар) учун^[18] кўрсатма-қўлланмадир.^[19]

الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِالْغَيْبِ وَيُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنفِقُونَ

2:3. Улар (Аллоҳга) ғойибона^[20] ишонади^[21], намозни/диний вазифаларини бажаради^[22] ва уларга ризқ қилиб берган нарсамиздан хайр-эҳсон қилади.

وَالَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِمَا أُنزِلَ إِلَيْكَ وَمَا أُنزِلَ مِن قَبْلِكَ وَبِالْآخِرَةِ هُمْ يُوقِنُونَ

2:4. Ва сенга туширилган (Қуръонга) ҳам, сендан олдин туширилганларга (илоҳий китобларга) ҳам^[23] ишонади ва охиратни аниқ деб билишади.

أُولَـٰئِكَ عَلَىٰ هُدًى مِّن رَّبِّهِمْ ۖ وَأُولَـٰئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ

2:5. Ана шулар – яратувчи Эгаси тарафидан юборилган кўрсатма (Қуръон) асосида (яшайди) ва улар ^[24] бахтга эришади.

إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا سَوَاءٌ عَلَيْهِمْ أَأَنذَرْتَهُمْ أَمْ لَمْ تُنذِرْهُمْ لَا يُؤْمِنُونَ

2:6. (Қуръонга) қарши чиққанларни^[25] огоҳлантирсанг^[26] ҳам, огоҳлантирмасанг ҳам, улар бари-бир ишонмайди^[27].

خَتَمَ اللَّـهُ عَلَىٰ قُلُوبِهِمْ وَعَلَىٰ سَمْعِهِمْ ۖ وَعَلَىٰ أَبْصَارِهِمْ غِشَاوَةٌ ۖ وَلَهُمْ عَذَابٌ عَظِيمٌ

2:7. (Қарши чиққани учун) Аллоҳ уларнинг қалб ва қулоқларини тамғалаб қўй(а)ди, кўзларида парда (бўлади)^[28] ва уларга улкан азоб (беради)^[29] .

وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَقُولُ آمَنَّا بِاللَّهِ وَبِالْيَوْمِ الْآخِرِ وَمَا هُمْ بِمُؤْمِنِينَ

2:8. Инсонлар орасида шундайлари бор-ки, иймон келтирмагани ҳолда: «Аллоҳга ва охират кунига имон келтирганман», дейди.

يُخَادِعُونَ اللَّهَ وَالَّذِينَ آمَنُوا وَمَا يَخْدَعُونَ إِلَّا أَنْفُسَهُمْ وَمَا يَشْعُرُونَ

2:9. Улар Аллоҳни ва мўминларни алдамоқчи бўлади.^[30] Улар ўзлари сезмаган ҳолда фақат ўзини-ўзи алдайди.

فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ فَزَادَهُمُ اللَّهُ مَرَضًا ۖ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ بِمَا كَانُوا يَكْذِبُونَ

2:10. Уларнинг қалбларида (кофирлик) касаллиги^[31] бор эди, Аллоҳ уларга (мунофиқлик) касаллигини ҳам қўшиб қўйди. Ёлғон гапираётганлари учун уларга аламли азоб бор.^[32]

وَإِذَا قِيلَ لَهُمْ لَا تُفْسِدُوا فِي الْأَرْضِ قَالُوا إِنَّمَا نَحْنُ مُصْلِحُونَ

2:11. Уларга: «Ер юзида бузғунчилик қилманг!»,^[33] дейилганида, улар: «Биз фақат ислоҳотчи-тузатувчимиз», дейди.

أَلَا إِنَّهُمْ هُمُ الْمُفْسِدُونَ وَلَٰكِنْ لَا يَشْعُرُونَ

2:12. Огоҳ бўлинг! Улар аниқ бузғунчидир. Лекин ўзлари фарқига бормаяпти.

وَإِذَا قِيلَ لَهُمْ آمِنُوا كَمَا آمَنَ النَّاسُ قَالُوا أَنُؤْمِنُ كَمَا آمَنَ السُّفَهَاءُ ۗ أَلَا إِنَّهُمْ هُمُ السُّفَهَاءُ وَلَٰكِنْ لَا يَعْلَمُونَ

2:13. Уларга: «Шу инсонлар қандай имон келтирган бўлса, сизлар ҳам шундай имон келтиринг!», дейилганида, улар: «Ўша пасткаш аҳмоқларга ўхшаб, имон келтирамизми?», дейди. Огоҳ бўлинг! Аслида уларнинг ўзлари пасткаш аҳмоқлардир, лекин улар буни билмаяпти.

وَإِذَا لَقُوا الَّذِينَ آمَنُوا قَالُوا آمَنَّا وَإِذَا خَلَوْا إِلَىٰ شَيَاطِينِهِمْ قَالُوا إِنَّا مَعَكُمْ إِنَّمَا نَحْنُ مُسْتَهْزِئُونَ

2:14. Улар мўминлар^[34] билан юзма-юз келганида: «Биз ҳам имон келтирдик», дейди. Шайтонлари^[35] билан ҳоли қолганида эса: «Биз аниқ сизлар билан биргамиз, биз уларни (мўминларни) масхара қиляпмиз, холос!», дейди.

اللَّهُ يَسْتَهْزِئُ بِهِمْ وَيَمُدُّهُمْ فِي طُغْيَانِهِمْ يَعْمَهُونَ

2:15. Аллоҳ уларни масхара қиляпти ва уларга ҳаддидан ошиб, тентирашига муҳлат бераяпти.

أُولَٰئِكَ الَّذِينَ اشْتَرَوُا الضَّلَالَةَ بِالْهُدَىٰ فَمَا رَبِحَتْ تِجَارَتُهُمْ وَمَا كَانُوا مُهْتَدِينَ

2:16. Ана шулар тўғри йўлни залолатга алмаштирган кишилардир. Қилган тижорати фойда келтирма(й)ди ва улар тўғри йўлга келолма(й)ди.

مَثَلُهُمْ كَمَثَلِ الَّذِي اسْتَوْقَدَ نَارًا فَلَمَّا أَضَاءَتْ مَا حَوْلَهُ ذَهَبَ اللَّهُ بِنُورِهِمْ وَتَرَكَهُمْ فِي ظُلُمَاتٍ لَا يُبْصِرُونَ

2:17. Улар атрофни ёритиш учун машъала ёққан кишининг аҳволига ўхшайди. Бироқ машъала уларнинг атрофини ёритишни бошлаганида, Аллоҳ уларнинг ёруғлигини кетказиб, кўролмайдиган қилиб, зулматларга (қийинчиликларга) ташлайди^[36].

صُمٌّ بُكْمٌ عُمْيٌ فَهُمْ لَا يَرْجِعُونَ

2:18. Улар кар,^[37] соқов ва кўрдир.^[38] Энди улар (кофирликдан) қайтмайди.

أَوْ كَصَيِّبٍ مِنَ السَّمَاءِ فِيهِ ظُلُمَاتٌ وَرَعْدٌ وَبَرْقٌ يَجْعَلُونَ أَصَابِعَهُمْ فِي آذَانِهِمْ مِنَ الصَّوَاعِقِ حَذَرَ الْمَوْتِ ۚ وَاللَّهُ مُحِيطٌ بِالْكَافِرِينَ

2:19. Ёки улар зулматлар, осмоннинг гумбурлаши ва чақмоқ бор жойда осмондан ёғаётган ёмғир остида қолиб, момақалдироқнинг қаттиқ гумбурлашидан ўлиб қоламиз, дея қўрқиб, бармоқларини қулоқларига тиқиб олган кишиларга ўхшайди. Аллоҳ кофирларни билиб^[39] туради.

يَكَادُ الْبَرْقُ يَخْطَفُ أَبْصَارَهُمْ ۖ كُلَّمَا أَضَاءَ لَهُمْ مَشَوْا فِيهِ وَإِذَا أَظْلَمَ عَلَيْهِمْ قَامُوا ۚ وَلَوْ شَاءَ اللَّهُ لَذَهَبَ بِسَمْعِهِمْ وَأَبْصَارِهِمْ ۚ إِنَّ اللَّهَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ

2:20. Ўша чақмоқ уларнинг кўзларини ўйиб олгудек бўлади. У ҳар сафар уларга (атрофни) ёритиб берганида юриб оладилар, қоронғулашганида эса туриб қолишади.^[40] Агар Аллоҳ хоҳлаганида,^[41] уларни эшитиш ва кўриш қобилиятини олиб қўяр эди. Албатта, Аллоҳ ҳамма нарсага ўлчов қўяди.

يَا أَيُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ وَالَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ

2:21. (Азобдан) сақланишингиз[42] учун яратган Эгангизга қуллик қилинг! Сизни ҳам, сиздан олдингиларни ҳам У яратган.

الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ فِرَاشًا وَالسَّمَاءَ بِنَاءً وَأَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَرَاتِ رِزْقًا لَكُمْ ۖ فَلَا تَجْعَلُوا لِلَّهِ أَنْدَادًا وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ

2:22. У сизлар учун ерни тўшак қилиб берди, осмонни бино қилди, осмондан сув тушириб, сизларга ризқ бўлсин деб, у орқали ердан мевалар чиқариб берди. Шундай экан, билиб туриб, Аллоҳга турли шериклар тўқиб чиқарманг!^[43].

وَإِنْ كُنْتُمْ فِي رَيْبٍ مِمَّا نَزَّلْنَا عَلَىٰ عَبْدِنَا فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِنْ مِثْلِهِ وَادْعُوا شُهَدَاءَكُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ

2:23. Қулимиз (Муҳаммад)га туширганимиз (Қуръон)да^[44]  шубҳангиз бўлса ва (шубҳангизда) ҳақли бўлсангиз, Аллоҳдан бошқа  билимдонларингизни чақириб, худди шундай сура келтиринглар-чи!

فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا وَلَنْ تَفْعَلُوا فَاتَّقُوا النَّارَ الَّتِي وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ ۖ أُعِدَّتْ لِلْكَافِرِينَ

2:24. Агар бундай қилолмасангиз, ҳеч қачон қилолмайсиз ҳам, жаҳаннамдан сақланинг. Унинг ёқилғиси инсонлар ва тошлардан иборатдир. У (Аллоҳга) қарши чиқувчилар учун тайёрланган.^[45]

وَبَشِّرِ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أَنَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ ۖ كُلَّمَا رُزِقُوا مِنْهَا مِنْ ثَمَرَةٍ رِزْقًا ۙ قَالُوا هَٰذَا الَّذِي رُزِقْنَا مِنْ قَبْلُ ۖ وَأُتُوا بِهِ مُتَشَابِهًا ۖ وَلَهُمْ فِيهَا أَزْوَاجٌ مُطَهَّرَةٌ ۖ وَهُمْ فِيهَا خَالِدُونَ

2:25. Имон келтирган ва хайрли ишларни қилган кишиларга хушхабар бер; уларга остидан анҳорлар оқиб турадиган боғ-у бўстонлар бор. Уларга ҳар сафар жаннат мевасидан берилганида: «Бу бизга аввал берилган», дейишади. Аслида, уларга (меванинг) ўхшаши берилади. Улар учун у ерда покиза жуфтлар^[46] бўлади ва унда мангу қолишади.

إِنَّ اللَّهَ لَا يَسْتَحْيِي أَنْ يَضْرِبَ مَثَلًا مَا بَعُوضَةً فَمَا فَوْقَهَا ۚ فَأَمَّا الَّذِينَ آمَنُوا فَيَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّهِمْ ۖ وَأَمَّا الَّذِينَ كَفَرُوا فَيَقُولُونَ مَاذَا أَرَادَ اللَّهُ بِهَٰذَا مَثَلًا ۘ يُضِلُّ بِهِ كَثِيرًا وَيَهْدِي بِهِ كَثِيرًا ۚ وَمَا يُضِلُّ بِهِ إِلَّا الْفَاسِقِينَ

2:26. Аллоҳ ҳеч нарсани – бир пашшани ҳам, унинг устидагини ҳам – ўрнак қилишдан тортинмайди.^[47] У (ўрнак) яратувчи Эгасидан (келган) ҳақиқат эканини мўминлар билади. Қарши чиқувчилар эса: «Бу ўрнак билан Аллоҳ нимани хоҳлаган?», дейди. Шу (ўрнак) орқали^[48] У кўпчиликни адаштиради, кўпчиликни эса ҳидоят қилади. Аллоҳ у (ўрнак) билан  фақатгина итоатсиз-фосиқларни адаштиради.

الَّذِينَ يَنْقُضُونَ عَهْدَ اللَّهِ مِنْ بَعْدِ مِيثَاقِهِ وَيَقْطَعُونَ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ يُوصَلَ وَيُفْسِدُونَ فِي الْأَرْضِ ۚ أُولَٰئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ

2:27. Аллоҳга берган ваъдасини бузадиганлар,^[49] Аллоҳ буюрган алоқаларни узадиганлар^[50] ва ер юзида бузғунчилик^[51] қиладиганлар хонавайрон бўлади.

كَيْفَ تَكْفُرُونَ بِاللَّهِ وَكُنْتُمْ أَمْوَاتًا فَأَحْيَاكُمْ ۖ ثُمَّ يُمِيتُكُمْ ثُمَّ يُحْيِيكُمْ ثُمَّ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ

2:28. Аллоҳга қандай қилиб қарши чиқаяпсизлар-а?! Ўлик эдингиз,^[52] У сизларга жон берди. Кейин, сизни яна ўлдиради ва қайтадан тирилтиради. Сўнг Унга қайтариласиз.

هُوَ الَّذِي خَلَقَ لَكُمْ مَا فِي الْأَرْضِ جَمِيعًا ثُمَّ اسْتَوَىٰ إِلَى السَّمَاءِ فَسَوَّاهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ ۚ وَهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ

2:29. У (Аллоҳ) ердаги ҳамма нарсани сизлар учун яратди. Кейин осмонни тузишга ўтиб, уларни етти қават қилиб тўғрилади.^[53] У ҳамма нарсани билади.

وَإِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلَائِكَةِ إِنِّي جَاعِلٌ فِي الْأَرْضِ خَلِيفَةً ۖ قَالُوا أَتَجْعَلُ فِيهَا مَنْ يُفْسِدُ فِيهَا وَيَسْفِكُ الدِّمَاءَ وَنَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِكَ وَنُقَدِّسُ لَكَ ۖ قَالَ إِنِّي أَعْلَمُ مَا لَا تَعْلَمُونَ

2:30. Яратган Эганг малакларга: «Мен ерга халийфа (масъул) тайинлаяпман^[54]», деганида, малаклар шундай деди: «Бузғунчилик қиладиган, (ўзаро) қонлар тўкадиган мавжудотни ерга тайинлайсанми? Биз Сени олқишлаб улуғлаймиз ва Сени пок дея ёд этамиз^[55]». Аллоҳ эса: «Мен сизлар билмайдиган нарсани биламан!», деди.

وَعَلَّمَ آدَمَ الْأَسْمَاءَ كُلَّهَا ثُمَّ عَرَضَهُمْ عَلَى الْمَلَائِكَةِ فَقَالَ أَنْبِئُونِي بِأَسْمَاءِ هَٰؤُلَاءِ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ

2:31. (Аллоҳ) Одамга ҳамма нарсаларнинг исмларини (хусусиятларини) ўргатди. Кейин малакларга : «(Одамзот ҳақидаги) иддаоингиз тўғри бўлса, менга шу нарсаларнинг исмларини (хусусиятларини) айтиб беринг-чи!», деди.

قَالُوا سُبْحَانَكَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّكَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ

2:32. Малаклар: “Эй, пок ва улуғ зот! Бизда Сен ўргатгандан бошқа илм йўқ. Ҳар нарсани билувчи, тўғри қарор берувчи Ўзингсан”, дедилар.

قَالَ يَا آدَمُ أَنْبِئْهُمْ بِأَسْمَائِهِمْ ۖ فَلَمَّا أَنْبَأَهُمْ بِأَسْمَائِهِمْ قَالَ أَلَمْ أَقُلْ لَكُمْ إِنِّي أَعْلَمُ غَيْبَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَأَعْلَمُ مَا تُبْدُونَ وَمَا كُنْتُمْ تَكْتُمُونَ

2:33. «Эй Одам! Уларнинг исмларини/хусусиятларини малакларга айтиб бер!», деди (Аллоҳ). (Одам) Уларга исмларни айтиб берганида, «Мен сизларга: «Осмонлар-у ерни ғайбини^[56] биламан, нимани ошкора қилаётганингизни ҳам, яшираётган нарсангизни^[57] ҳам биламан, деб айтмаганмидим», деди (Аллоҳ малакларга).

وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلَائِكَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِيسَ أَبَىٰ وَاسْتَكْبَرَ وَكَانَ مِنَ الْكَافِرِينَ

2:34. Малакларга: «Одамга сажда қилинг!», деганимизда, малаклар сажда қилди. Аммо Иблис манманлик қилиб, бош тортди^[58] ва кофирлардан^[59] бўлди.

وَقُلْنَا يَا آدَمُ اسْكُنْ أَنْتَ وَزَوْجُكَ الْجَنَّةَ وَكُلَا مِنْهَا رَغَدًا حَيْثُ شِئْتُمَا وَلَا تَقْرَبَا هَٰذِهِ الشَّجَرَةَ فَتَكُونَا مِنَ الظَّالِمِينَ

2:35. “Эй, Одам! Сен ва жуфтинг мана шу бўстонга^[60]  жойлашинглар, хоҳлаган жойингиздан тортинмай еяверинглар! Аммо мана бу дарахтга яқинлашманг! Акс ҳолда, ҳақсизлик қилувчилардан / золимлардан бўлиб қоласиз”, деганмиз.

2:36

فَأَزَلَّهُمَا الشَّيْطَانُ عَنْهَا فَأَخْرَجَهُمَا مِمَّا كَانَا فِيهِ ۖ وَقُلْنَا اهْبِطُوا بَعْضُكُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ ۖ وَلَكُمْ فِي الْأَرْضِ مُسْتَقَرٌّ وَمَتَاعٌ إِلَىٰ حِينٍ

Кейин шайтон у дарахт сабабли иккаласини ҳам адашишига ва яшаб турган жойларидан чиқишига сабаб бўлди^[61]. Биз уларга: “Тушинглар! Энди, бир-бирингизга адоватлисиз^[62]. Сизларга бу юртда бир муддатгача қоладиган жой ва (яшашга) шароит бор,” дедик.

2:37

فَتَلَقَّىٰ آدَمُ مِنْ رَبِّهِ كَلِمَاتٍ فَتَابَ عَلَيْهِ ۚ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ

Одам яратувчи Эгасидан (огоҳлантирувчи) сўзлар^[63] эшитди. Шундан сўнг У зот унга (Одамга) тавба қилиш имконини берди. У (Аллоҳ) тавбани қабул қилувчи^[64] ва меҳрибондир.

2:38

قُلْنَا اهْبِطُوا مِنْهَا جَمِيعًا ۖ فَإِمَّا يَأْتِيَنَّكُمْ مِنِّي هُدًى فَمَنْ تَبِعَ هُدَايَ فَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ

Уларга: «Ундан (бўстондан) ҳаммангиз тушинглар!^[65] Мендан сизларга кўрсатма/китоб келганида,^[66] ким менинг кўрсатмамга/китобимга амал қилса, уларга қўрқув йўқ, улар ғамгин ҳам бўлмайди^[67]», дедик.

2:39

وَالَّذِينَ كَفَرُوا وَكَذَّبُوا بِآيَاتِنَا أُولَٰئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ ۖ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ

Оятларимизга ишонмаганлар ва уларни ёлғонга чиқарганлар^[68] жаҳаннам аҳлидир. Улар у ерда мангу қолади.

2:40

يَا بَنِي إِسْرَائِيلَ اذْكُرُوا نِعْمَتِيَ الَّتِي أَنْعَمْتُ عَلَيْكُمْ وَأَوْفُوا بِعَهْدِي أُوفِ بِعَهْدِكُمْ وَإِيَّايَ فَارْهَبُونِ

Эй Исроил авлодлари^[69]! Сизга қилган яхшиликларимни^[70] ёдда тутинг ва Менга берган сўзингизни устидан чиқинг-ки, мен ҳам сизларга берган сўзимнинг устидан чиқай.^[71] Мендангина қўрқинг!

2:41

وَآمِنُوا بِمَا أَنْزَلْتُ مُصَدِّقًا لِمَا مَعَكُمْ وَلَا تَكُونُوا أَوَّلَ كَافِرٍ بِهِ ۖ وَلَا تَشْتَرُوا بِآيَاتِي ثَمَنًا قَلِيلًا وَإِيَّايَ فَاتَّقُونِ

Ёнингиздагини (Таврот-у Инжилни) тасдиқлайдиган қилиб туширганимга (Қуръонга) ишонинг! Унга ишонмайдиганларнинг аввалгиси бўлиб қолманг! Оятларимни ўткинчи^[72] фойдага алмашманг!^[73] Менгагина жавоб беришни ўйланг!

2:42

وَلَا تَلْبِسُوا الْحَقَّ بِالْبَاطِلِ وَتَكْتُمُوا الْحَقَّ وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ

Ҳақиқатган ботилни/ёлғонни^[74] аралаштирманг ва билатуриб ҳақиқатни яширманг!

2:43

وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ وَارْكَعُوا مَعَ الرَّاكِعِينَ

Салотни/диний вазифаларни бажаринг, (ниятларингизда) тоза/(амалларингизда) тўғри бўлинг, [75] (Аллоҳга) бош эгувчилар/бўйсинувчилар билан бирга бош эгинг/бўйсунинг! ^[76]

2:44

أَتَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَتَنْسَوْنَ أَنْفُسَكُمْ وَأَنْتُمْ تَتْلُونَ الْكِتَابَ ۚ أَفَلَا تَعْقِلُونَ

Инсонларни яхшиликка буюриб, ўзингизни унутасизми? (Илоҳий) китобни^[77] ўқиб-тушуниб туриб^[78]  ҳам -а? Ақл ишлатмайсизларми?

2:45

وَاسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ ۚ وَإِنَّهَا لَكَبِيرَةٌ إِلَّا عَلَى الْخَاشِعِينَ

Чидам^[79] ва илтижо орқали (Аллоҳдан) ёрдам сўранг! [80]  (Аллоҳга) бўйсинувчилардан бошқасига бу оғир келади.

2:46

الَّذِينَ يَظُنُّونَ أَنَّهُمْ مُلَاقُو رَبِّهِمْ وَأَنَّهُمْ إِلَيْهِ رَاجِعُونَ

Улар яратувчи Эгасига йўлиқишларини ва қайтишларини аниқ билишади. [81]

2:47

يَا بَنِي إِسْرَائِيلَ اذْكُرُوا نِعْمَتِيَ الَّتِي أَنْعَمْتُ عَلَيْكُمْ وَأَنِّي فَضَّلْتُكُمْ عَلَى الْعَالَمِينَ

Эй, Исроил авлодлари! Сизларга^[82] берганим неъматларни ва сизларни замондошларингиздан афзал қилганимни ёдда тутинг! ^[83]

2:48

وَاتَّقُوا يَوْمًا لَا تَجْزِي نَفْسٌ عَنْ نَفْسٍ شَيْئًا وَلَا يُقْبَلُ مِنْهَا شَفَاعَةٌ وَلَا يُؤْخَذُ مِنْهَا عَدْلٌ وَلَا هُمْ يُنْصَرُونَ

Биров бошқаси учун ҳеч нарса қилолмайдиган, ^[84] ҳеч кимдан шафоат (кечириш/оқлаш илтимоси) ^[85]  қабул қилинмайдиган, кимсадан товон олинмайдиган ва бировга ёрдам берилмайдиган Кундаги жавобгарлигингизни ўйланг! ^[86]

2:49

وَإِذْ نَجَّيْنَاكُمْ مِنْ آلِ فِرْعَوْنَ يَسُومُونَكُمْ سُوءَ الْعَذَابِ يُذَبِّحُونَ أَبْنَاءَكُمْ وَيَسْتَحْيُونَ نِسَاءَكُمْ ۚ وَفِي ذَٰلِكُمْ بَلَاءٌ مِنْ رَبِّكُمْ عَظِيمٌ

(Фиръавн) Сизларга азобнинг қаттиғини беришга уриниб, ўғилларингизни ўлдириб, аёл-қизларингизни тирик қолдираётганида, сизларни Фиръавн хонадонидан қутқариб қолганмиз. Бу (Фиръавннинг қуллигидан чиқиб, Аллоҳнинг қуллигига ўтишингиз)да [87]  яратувчи Эгангиз тарафидан (сизларга) берилган улуғ неъмат^[88]  (эди).

2:50

وَإِذْ فَرَقْنَا بِكُمُ الْبَحْرَ فَأَنْجَيْنَاكُمْ وَأَغْرَقْنَا آلَ فِرْعَوْنَ وَأَنْتُمْ تَنْظُرُونَ

Ўшанда денгиз билан орангизни айирдик, сизларни қутқариб, Фиръавн хонадонини кўз ўнгингизда чўктириб юбордик. ^[89]

2:51

وَإِذْ وَاعَدْنَا مُوسَىٰ أَرْبَعِينَ لَيْلَةً ثُمَّ اتَّخَذْتُمُ الْعِجْلَ مِنْ بَعْدِهِ وَأَنْتُمْ ظَالِمُونَ

Бир вақтлар Мусо билан қирқ кеча ваъдалашдик, кейин Мусонинг ортидан ҳақсизлик қилиб бузоқни (илоҳ қилиб) олгансиз.^[90]

2:52

ثُمَّ عَفَوْنَا عَنْكُمْ مِنْ بَعْدِ ذَٰلِكَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ

Сўнгра сизларни «қадрига етарсизлар» деган ниятда афв этдик/жазоламадик.^[91]

2:53

وَإِذْ آتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ وَالْفُرْقَانَ لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ

Ўшанда «тўғри йўлга келасизлар» деган ниятда Мусога китоб – фурқон^[92] берганмиз.

2:54

وَإِذْ قَالَ مُوسَىٰ لِقَوْمِهِ يَا قَوْمِ إِنَّكُمْ ظَلَمْتُمْ أَنْفُسَكُمْ بِاتِّخَاذِكُمُ الْعِجْلَ فَتُوبُوا إِلَىٰ بَارِئِكُمْ فَاقْتُلُوا أَنْفُسَكُمْ ذَٰلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ عِنْدَ بَارِئِكُمْ فَتَابَ عَلَيْكُمْ ۚ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ

Ўшанда Мусо ўз халқига: «Эй Халқим! Бузоқни (илоҳ қилиб) олиб ўзингизга ёмонлик қилдингиз. Энди руҳингизни яратувчиси бўлган^[93] зотга тавба қилиб, нафсингизни^[94] ўлдиринг!^[95] Руҳингизни яратувчи зотга кўра, сиз учун мана шу яхшидир»,- деди. Шу тариқа Аллоҳ сизларга тавба имкони берган. У тавбаларни қабул қилувчи ва меҳрибондир.

2:55

وَإِذْ قُلْتُمْ يَا مُوسَىٰ لَنْ نُؤْمِنَ لَكَ حَتَّىٰ نَرَى اللَّهَ جَهْرَةً فَأَخَذَتْكُمُ الصَّاعِقَةُ وَأَنْتُمْ تَنْظُرُونَ

Бир кун сизлар: «Эй Мусо! Аллоҳни очиқча кўрмагунимизча, сенга ишонмаймиз», дегансиз. Шунда сизларни яшин урган, тикилиб қолавергансиз.

2:56

ثُمَّ بَعَثْنَاكُمْ مِنْ بَعْدِ مَوْتِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ

Сўнгра, қадрига етарсиз» деган ниятда сизларни хушсизлигингиздан турғизганмиз.^[96]

2:57

وَظَلَّلْنَا عَلَيْكُمُ الْغَمَامَ وَأَنْزَلْنَا عَلَيْكُمُ الْمَنَّ وَالسَّلْوَىٰ ۖ كُلُوا مِنْ طَيِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاكُمْ ۖ وَمَا ظَلَمُونَا وَلَٰكِنْ كَانُوا أَنْفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ

Булутларни тепангизга соя қилиб қўйганмиз, ҳолва ва бедана бериб: «Сизларга берганимиз нарсалардан покизаларини^[97] енглар!», деганмиз. Улар Бизга ёмонлик қилмаган, ўзларига-ўзлари ёмонлик қилишган.^[98]

2:58

وَإِذْ قُلْنَا ادْخُلُوا هَٰذِهِ الْقَرْيَةَ فَكُلُوا مِنْهَا حَيْثُ شِئْتُمْ رَغَدًا وَادْخُلُوا الْبَابَ سُجَّدًا وَقُولُوا حِطَّةٌ نَغْفِرْ لَكُمْ خَطَايَاكُمْ ۚ وَسَنَزِيدُ الْمُحْسِنِينَ

Бир куни сизларга: «Мана шу шаҳарга кириб, хоҳлаган жойингиздан бемалол еб-ичинглар! Амримизга бўйсунган^[99] ҳолда дарвозадан кириб: «Гуноҳларимизни кечир!»,^[100] денглар-ки, гуноҳларингизни кечирайлик!», деганмиз. Биз муҳсинларга^[101] (буйруқни чиройли бажаарувчиларга) (имконият ва савобни) кўпайтириб^[102] берамиз.

2:59

فَبَدَّلَ الَّذِينَ ظَلَمُوا قَوْلًا غَيْرَ الَّذِي قِيلَ لَهُمْ فَأَنْزَلْنَا عَلَى الَّذِينَ ظَلَمُوا رِجْزًا مِنَ السَّمَاءِ بِمَا كَانُوا يَفْسُقُونَ

Золимлар (ўзларига ўзлари ёмонлик қилган Бану Исроил) ўзларига айтилган сўзниг ўрнига (Мусога) бошқа нарса деди.^[103] Итоатсизлиги учун золимларга (Бану Исроилга) осмондан бало-офат^[104] юборганмиз.^[105]

2:60

وَإِذِ اسْتَسْقَىٰ مُوسَىٰ لِقَوْمِهِ فَقُلْنَا اضْرِبْ بِعَصَاكَ الْحَجَرَ ۖ فَانْفَجَرَتْ مِنْهُ اثْنَتَا عَشْرَةَ عَيْنًا ۖ قَدْ عَلِمَ كُلُّ أُنَاسٍ مَشْرَبَهُمْ ۖ كُلُوا وَاشْرَبُوا مِنْ رِزْقِ اللَّهِ وَلَا تَعْثَوْا فِي الْأَرْضِ مُفْسِدِينَ

Мусо ўз қавми учун сув излаётганида, унга: «Ҳассангни шу тошга^[106] ур!» деганмиз. Кейин ундан ўн иккита булоқ чиққан ва ҳар бир қабила ўзи сув ичадиган жойини ўрганиб олган. Уларга: «Аллоҳнинг ризқидан еб-ичинглар, аммо бузғунчилик қилиб, атроф-муҳитни булғаманглар!» (деганмиз).

2:61

وَإِذْ قُلْتُمْ يَا مُوسَىٰ لَنْ نَصْبِرَ عَلَىٰ طَعَامٍ وَاحِدٍ فَادْعُ لَنَا رَبَّكَ يُخْرِجْ لَنَا مِمَّا تُنْبِتُ الْأَرْضُ مِنْ بَقْلِهَا وَقِثَّائِهَا وَفُومِهَا وَعَدَسِهَا وَبَصَلِهَا ۖ قَالَ أَتَسْتَبْدِلُونَ الَّذِي هُوَ أَدْنَىٰ بِالَّذِي هُوَ خَيْرٌ ۚ اهْبِطُوا مِصْرًا فَإِنَّ لَكُمْ مَا سَأَلْتُمْ ۗ وَضُرِبَتْ عَلَيْهِمُ الذِّلَّةُ وَالْمَسْكَنَةُ وَبَاءُوا بِغَضَبٍ مِنَ اللَّهِ ۗ ذَٰلِكَ بِأَنَّهُمْ كَانُوا يَكْفُرُونَ بِآيَاتِ اللَّهِ وَيَقْتُلُونَ النَّبِيِّينَ بِغَيْرِ الْحَقِّ ۗ ذَٰلِكَ بِمَا عَصَوْا وَكَانُوا يَعْتَدُونَ

Бир куни сизлар: «Эй, Мусо! Бир хил егуликка чидай олмаяпмиз, яратувчи Эгангга дуо қил, бизга ерда етишадиган сабзавотлардан бодринг, саримсоқ, мош-ловия, пиёз ундириб берсин!», дегансиз. У эса: «Яхши нарсаларни ундан пастроғига алмаштирасизларми?  Шаҳарга тушинглар, у ерда сизлар хоҳлаган нарсалар бор!», деган. (Шаҳарга кирмагани учун^[107]) уларни бошларига хор-у зорлик ва чорасизлик тамғаси босилган, улар Аллоҳнинг ғазаби туфайли хор бўлган. Аллоҳнинг оятларига ишонмагани/қарши чиққани ва ноҳақлик қилиб пайғамбарларни/пайғамбар келтирган таълимотни^[108] йўқ қилгани учун^[109] шундай бўлишган. Буйруққа қарши чиқиб, ҳаддиларидан ошгани учун шундай бўлишган.^[110]

2:62

إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَالَّذِينَ هَادُوا وَالنَّصَارَىٰ وَالصَّابِئِينَ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَعَمِلَ صَالِحًا فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ

Мўмин бўлганлар билан яҳудий бўлганлар, насроний ва собеъинларнинг (иброҳимий динларнинг қолдиқларига эътиқод қилувчиларнинг) қай бири Аллоҳга ва охиратга имон келтирса^[111] ва хайрли ишлар қилса^[112], яратувчи Эгаси ҳузурида уларнинг ажр-мукофоти бор. Уларга қўрқув йўқ, ғамгин ҳам бўлмайдилар.

2:63

وَإِذْ أَخَذْنَا مِيثَاقَكُمْ وَرَفَعْنَا فَوْقَكُمُ الطُّورَ خُذُوا مَا آتَيْنَاكُمْ بِقُوَّةٍ وَاذْكُرُوا مَا فِيهِ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ

Тепангизга Турми^[113] (тоғни) юксалтирганимизда: «Биз сизларга берганимизни (Тавротни) маҳкам тутинг! Гуноҳлардан сақланиш учун ундагиларни (илоҳий таълимотни) ёдда тутинглар!», дея, сизлардан ваъда олганмиз.

2:64

ثُمَّ تَوَلَّيْتُمْ مِنْ بَعْدِ ذَٰلِكَ ۖ فَلَوْلَا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَرَحْمَتُهُ لَكُنْتُمْ مِنَ الْخَاسِرِينَ

2:64. Сўнгра (берган сўзингиздан ва Тавротдан) юз ўгирдингиз. Аллоҳнинг сизларга нисбатан олийжаноблиги^[114] ва яхшилиги бўлмаганида, аниқ хонавайрон бўлар эдингиз.

2:65

وَلَقَدْ عَلِمْتُمُ الَّذِينَ اعْتَدَوْا مِنْكُمْ فِي السَّبْتِ فَقُلْنَا لَهُمْ كُونُوا قِرَدَةً خَاسِئِينَ

2:65. Шубҳасиз-ки, орангиздаги шанба кунги тақиқни (балиқ овламасликни) бузганларни билгансиз. Уларга: “Маймунлардек хор^[115] бўлинг!”, деганмиз.

2:66

فَجَعَلْنَاهَا نَكَالًا لِمَا بَيْنَ يَدَيْهَا وَمَا خَلْفَهَا وَمَوْعِظَةً لِلْمُتَّقِينَ

2:66. Биз буни ўша даврдагилар ва кейингилар учун жазога намуна ҳамда тақводорлар (ёмонликдан тийилувчилар) учун насиҳат қилдик.

2:67

وَإِذْ قَالَ مُوسَىٰ لِقَوْمِهِ إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُكُمْ أَنْ تَذْبَحُوا بَقَرَةً ۖ قَالُوا أَتَتَّخِذُنَا هُزُوًا ۖ قَالَ أَعُوذُ بِاللَّهِ أَنْ أَكُونَ مِنَ الْجَاهِلِينَ

2:67. Мусо ўз қавмига: “Аллоҳ сизларга битта бузоқ^[116] сўйишни буюрди”, деганида, қавми: “Бизни масхара қиляпсанми?”, деди. Мусо: “Жоҳиллардан^[117] бўлиб қолишдан Аллоҳга сиғинаман”, деди.

2:68

قَالُوا ادْعُ لَنَا رَبَّكَ يُبَيِّنْ لَنَا مَا هِيَ ۚ قَالَ إِنَّهُ يَقُولُ إِنَّهَا بَقَرَةٌ لَا فَارِضٌ وَلَا بِكْرٌ عَوَانٌ بَيْنَ ذَٰلِكَ ۖ فَافْعَلُوا مَا تُؤْمَرُونَ

2:68. Улар (қавмидагилар): “Яратувчи Эгангга биз учун дуо қил-ки, унинг (бузоқнинг) қандайлигини бизга очиқлаб берсин!”, дедилар. “У (Аллоҳ) айтди-ки: “Қари ҳам, ёш ҳам эмас, бироқ иккисининг орасидаги бузоқ бўлсин!”. Энди сизларга буюрилган ишни бажаринг!”, деди (Мусо).

قَالُوا ادْعُ لَنَا رَبَّكَ يُبَيِّنْ لَنَا مَا لَوْنُهَا ۚ قَالَ إِنَّهُ يَقُولُ إِنَّهَا بَقَرَةٌ صَفْرَاءُ فَاقِعٌ لَوْنُهَا تَسُرُّ النَّاظِرِينَ

2:69. Улар (яна): “Яратувчи Эгангга биз учун дуо қил-ки, бизга унинг (бузоқнинг) рангини айтсин!”, дедилар. Мусо : “У (Аллоҳ) айтди-ки: “Сап-сариқ ва қараганларнинг кўзларини завқлантирадиган бузоқ бўлсин!”, деди.

2:70

قَالُوا ادْعُ لَنَا رَبَّكَ يُبَيِّنْ لَنَا مَا هِيَ إِنَّ الْبَقَرَ تَشَابَهَ عَلَيْنَا وَإِنَّا إِنْ شَاءَ اللَّهُ لَمُهْتَدُونَ

2:70. Улар (яна): “Яратувчи Эгангга биз учун дуо қил-ки, бузоқнинг қандайлигини (қолган белгиларини ҳам) бизга очиқласин! Чунки ўша (айтилган бузоқ) бизга таниш туюлаяпти. Аллоҳ насиб қилса, тўғрисини (айтган бузоғини) топамиз”.

قَالَ إِنَّهُ يَقُولُ إِنَّهَا بَقَرَةٌ لَا ذَلُولٌ تُثِيرُ الْأَرْضَ وَلَا تَسْقِي الْحَرْثَ مُسَلَّمَةٌ لَا شِيَةَ فِيهَا ۚ قَالُوا الْآنَ جِئْتَ بِالْحَقِّ ۚ فَذَبَحُوهَا وَمَا كَادُوا يَفْعَلُونَ

2:71. Мусо: “У (Аллоҳ) айтди-ки: “Ўша бузо^[118] қ омоч илиниб, ер ҳайдамаган ва экин суғормаган, эркин қўйиб юборилган, ола-чипори ҳам бўлмаган сигир бўлсин!”, деганида, улар: “(Бузоқнинг) Ҳақиқий белгиларини энди келтирдинг!”, дедилар. Натижада бузоқни сўйдилар-у, бироқ сўйишда қийналдилар.

2:72

وَإِذْ قَتَلْتُمْ نَفْسًا فَادَّارَأْتُمْ فِيهَا ۖ وَاللَّهُ مُخْرِجٌ مَا كُنْتُمْ تَكْتُمُونَ

2:72. (Эй, Исроил авлодлари!) Бир одамни ўлдириб қўйганингизда, гуноҳини бир-бирингизга тўнкагансиз. Аллоҳ яширган нарсангизни (ўтмишингизни) ўртага чиқарувчидир.

فَقُلْنَا اضْرِبُوهُ بِبَعْضِهَا ۚ كَذَٰلِكَ يُحْيِي اللَّهُ الْمَوْتَىٰ وَيُرِيكُمْ آيَاتِهِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ

2:73. Ўшанда: “Буни (туҳматга қолганни унга қасам ичтириб, фидя тўлатиб, қутқариш йўлини) шундай ҳолатларнинг (очилмаган жиноятларнинг) айримларида қўлланг! Ўлимга (исботсиз, қуруқ гумон асосида) ҳукм қилинганларни Аллоҳ шу тарзда тирик сақлаб қолади”, деганмиз. ^[119] Англаб етишингиз учун У сизларга Ўз оятларини кўрсатиб бераяпти. ^[120]

ثُمَّ قَسَتْ قُلُوبُكُمْ مِنْ بَعْدِ ذَٰلِكَ فَهِيَ كَالْحِجَارَةِ أَوْ أَشَدُّ قَسْوَةً ۚ وَإِنَّ مِنَ الْحِجَارَةِ لَمَا يَتَفَجَّرُ مِنْهُ الْأَنْهَارُ ۚ وَإِنَّ مِنْهَا لَمَا يَشَّقَّقُ فَيَخْرُجُ مِنْهُ الْمَاءُ ۚ وَإِنَّ مِنْهَا لَمَا يَهْبِطُ مِنْ خَشْيَةِ اللَّهِ ۗ وَمَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ

2:74. Сўнгра юрак-бағрингиз қотиб кетди. ^[121] Тошлардек, ҳатто ундан ҳам қаттиқ. Шундай тошлар бор-ки, ундан анҳорлар отилиб чиқади. Ёрилиб, ичидан сув чиқадигани ва Аллоҳдан қўрқиб тепадан пастга юмалаб тушадигани бор. Қилган ишингизга Аллоҳ эътиборсиз эмас.

أَفَتَطْمَعُونَ أَنْ يُؤْمِنُوا لَكُمْ وَقَدْ كَانَ فَرِيقٌ مِنْهُمْ يَسْمَعُونَ كَلَامَ اللَّهِ ثُمَّ يُحَرِّفُونَهُ مِنْ بَعْدِ مَا عَقَلُوهُ وَهُمْ يَعْلَمُونَ

2:75. Энди ўшалар (яҳудийлар) сизга (мусулмонларга) ишонишига умид қилаяпсизми? Улар орасида махсус гуруҳ Аллоҳнинг Сўзини (Қуръонини) эшитиб, (ҳақ эканига) ақли етганидан кейин, билиб-туриб, маъноларини буради. ^[122]

وَإِذَا لَقُوا الَّذِينَ آمَنُوا قَالُوا آمَنَّا وَإِذَا خَلَا بَعْضُهُمْ إِلَىٰ بَعْضٍ قَالُوا أَتُحَدِّثُونَهُمْ بِمَا فَتَحَ اللَّهُ عَلَيْكُمْ لِيُحَاجُّوكُمْ بِهِ عِنْدَ رَبِّكُمْ ۚ أَفَلَا تَعْقِلُونَ

2:76. Улар (яҳудийлар) мўминлар билан учрашганида: “Биз ҳам (Аллоҳ ва Расулига) ишондик!”, дейди. Бир-бири билан ёлғиз қолганида эса: “Аллоҳ сизга (Тавротда) кўрсатган нарсани (сўнгги пайғамбар Муҳаммад алайҳиссалом ҳақидаги билгиларни) яратган Эгангиз ҳузурида ўзингизга қарши далил қилиб кўрсатсин деб, уларга (мўминларга) айтиб бераяпсизларми? Наҳот-ки (шуни) тушунмаётган бўлсангиз?!”, ^[123] дейишади.

أَوَلَا يَعْلَمُونَ أَنَّ اللَّهَ يَعْلَمُ مَا يُسِرُّونَ وَمَا يُعْلِنُونَ

2:77. Наҳот-ки, билмасалар?! Ахир, Аллоҳ улар яшираётган нарсаларни ҳам, ошкора қилаётган нарсаларни ҳам билиб туради.^[124]

وَمِنْهُمْ أُمِّيُّونَ لَا يَعْلَمُونَ الْكِتَابَ إِلَّا أَمَانِيَّ وَإِنْ هُمْ إِلَّا يَظُنُّونَ

2:78. Улар орасида китобдан (Тавротдан) хабарсиз, фақат тўқилган уйдирма сўзларни-гина^[125] биладиган ва гумон-тахминларига эргашадиган саводсизлари бор. ^[126]

فَوَيْلٌ لِلَّذِينَ يَكْتُبُونَ الْكِتَابَ بِأَيْدِيهِمْ ثُمَّ يَقُولُونَ هَٰذَا مِنْ عِنْدِ اللَّهِ لِيَشْتَرُوا بِهِ ثَمَنًا قَلِيلًا ۖ فَوَيْلٌ لَهُمْ مِمَّا كَتَبَتْ أَيْدِيهِمْ وَوَيْلٌ لَهُمْ مِمَّا يَكْسِبُونَ

2:79. Ўз қўллари билан китоб ёзиб, кейин уни ўткинчи^[127] фойдага алмашиш учун: “Бу (китоб) Аллоҳ ҳузуридандир!”, дейдиганларнинг ҳолига вой! Қўллари билан (тўқиб) ёзгани учун ҳолига вой! Қилган ишлари учун ҳолига вой! ^[128]

وَقَالُوا لَنْ تَمَسَّنَا النَّارُ إِلَّا أَيَّامًا مَعْدُودَةً ۚ قُلْ أَتَّخَذْتُمْ عِنْدَ اللَّهِ عَهْدًا فَلَنْ يُخْلِفَ اللَّهُ عَهْدَهُ ۖ أَمْ تَقُولُونَ عَلَى اللَّهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ

2:80. Улар: “Бизга (жаҳаннам) ўти фақат саноқли кунларда тегади”, дейди. ^[129] (Уларга) “Сизлар бу ҳақда Аллоҳдан сўз олдингизми? Агар олган бўлсангиз, Аллоҳ асло сўзидан қайтмайди. Ёки Ўзингиз Аллоҳ ҳақида билмаган нарсангизни гапираяпсизми?”, деб айт. ^[130]

بَلَىٰ مَنْ كَسَبَ سَيِّئَةً وَأَحَاطَتْ بِهِ خَطِيئَتُهُ فَأُولَٰئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ ۖ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ

2:81. Ундай бўлмайди! Ёмонликни^[131] касб қилиб олиб, гуноҳга ботганлар^[132] жаҳаннам аҳлидир. Улар у ерда мангу қолади.

وَالَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أُولَٰئِكَ أَصْحَابُ الْجَنَّةِ ۖ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ

2:82. Имон келтирган ва хайрли ишларни амалга оширганлар жаннат аҳлидир. Улар у ерда мангу қолади.

وَإِذْ أَخَذْنَا مِيثَاقَ بَنِي إِسْرَائِيلَ لَا تَعْبُدُونَ إِلَّا اللَّهَ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا وَذِي الْقُرْبَىٰ وَالْيَتَامَىٰ وَالْمَسَاكِينِ وَقُولُوا لِلنَّاسِ حُسْنًا وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ ثُمَّ تَوَلَّيْتُمْ إِلَّا قَلِيلًا مِنْكُمْ وَأَنْتُمْ مُعْرِضُونَ

2:83. Исроил авлодларидан ваъда олганимизда: “Аллоҳдан бошқага қуллик қилмайсизлар! Ота-она, қариндошлар, етимлар ва чорасизларга яхшилик қиласизлар! Инсонларга яхши гапиринг! Салотни/диний вазифаларингизни бажаринг! Пок ва тўғри бўлинг!”, деганмиз. (Эй, Исроил авлодлари!) Кейинчалик оз қисмингиздан бошқа барчангиз бош тортиб (ваъдангиздан) қайтгансиз.

وَإِذْ أَخَذْنَا مِيثَاقَكُمْ لَا تَسْفِكُونَ دِمَاءَكُمْ وَلَا تُخْرِجُونَ أَنْفُسَكُمْ مِنْ دِيَارِكُمْ ثُمَّ أَقْرَرْتُمْ وَأَنْتُمْ تَشْهَدُونَ

2:84. Сизлардан ваъда олганимизда: «Бир-бирингизни қонингизни тўкмайсиз, ўзингиздан бўлганларни юртингиздан чиқармайсиз!», (ҳам) деганмиз. Кейин буни (ҳам) қабул қилгансиз. (Бу аҳдни Тавротда) кўриб турибсизлар.

ثُمَّ أَنْتُمْ هَٰؤُلَاءِ تَقْتُلُونَ أَنْفُسَكُمْ وَتُخْرِجُونَ فَرِيقًا مِنْكُمْ مِنْ دِيَارِهِمْ تَظَاهَرُونَ عَلَيْهِمْ بِالْإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَإِنْ يَأْتُوكُمْ أُسَارَىٰ تُفَادُوهُمْ وَهُوَ مُحَرَّمٌ عَلَيْكُمْ إِخْرَاجُهُمْ ۚ أَفَتُؤْمِنُونَ بِبَعْضِ الْكِتَابِ وَتَكْفُرُونَ بِبَعْضٍ ۚ فَمَا جَزَاءُ مَنْ يَفْعَلُ ذَٰلِكَ مِنْكُمْ إِلَّا خِزْيٌ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا ۖ وَيَوْمَ الْقِيَامَةِ يُرَدُّونَ إِلَىٰ أَشَدِّ الْعَذَابِ ۗ وَمَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ

2:85. Шунга қарамай, сизлар яна бир-бирингизни ўлдираяпсиз, орангиздан бир қисм инсонларни юртларидан чиқараяпсиз, уларга қарши гуноҳ ва тажовузда ёрдам беряпсиз. Асир бўлиб келишса, фидяларини бериб, қутқараяпсиз. Аслида уларни ўз юртларидан чиқариб юбориш сизларга ҳаром қилинган эди-ку! Ёки китобнинг (Тавротнинг) бир қисмига ишониб, бир қисмига ишонмайсизларми?! Сизлардан бу ишни қилганларнинг жазоси дунё ҳаётида расвогарчиликдан бошқа нарса эмас. Улар Қиёматда гуноҳларига муносиб азобга ташланади. Қилаётган ишингизга Аллоҳ эътиборсиз эмас.

أُولَٰئِكَ الَّذِينَ اشْتَرَوُا الْحَيَاةَ الدُّنْيَا بِالْآخِرَةِ ۖ فَلَا يُخَفَّفُ عَنْهُمُ الْعَذَابُ وَلَا هُمْ يُنْصَرُونَ

Ана шулар охиратини дунё ҳаётига сотганлардир. Энди улардан азоб енгиллатилмайди, уларга ёрдам берилмайди.

2:87

وَلَقَدْ آتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ وَقَفَّيْنَا مِنْ بَعْدِهِ بِالرُّسُلِ ۖ وَآتَيْنَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ الْبَيِّنَاتِ وَأَيَّدْنَاهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ ۗ أَفَكُلَّمَا جَاءَكُمْ رَسُولٌ بِمَا لَا تَهْوَىٰ أَنْفُسُكُمُ اسْتَكْبَرْتُمْ فَفَرِيقًا كَذَّبْتُمْ وَفَرِيقًا تَقْتُلُونَ

2:87. Қасам-ки, Мусога Китобни Биз берганмиз ва ортидан кетма-кет элчилар юборганмиз. Марямнинг ўғли Исога ҳам далил-аломатлар бериб, уни Руҳул-Қудус (Жаброил) билан қўллаб-қувватладик. Сиз (эй, Исроил авлодлари) кўнглингизга ёқмаган ҳукмни келтирган ҳар бир элчига манмалик қилишингиз керакмиди? Элчиларнинг бир қисмини ёлғончига чиқариб, бошқа бир қисмини эса ўлдирдингиз.^[133]

2:88

وَقَالُوا قُلُوبُنَا غُلْفٌ ۚ بَلْ لَعَنَهُمُ اللَّهُ بِكُفْرِهِمْ فَقَلِيلًا مَا يُؤْمِنُونَ

2:88. Улар: «Қалбларимизда парда бор!», деди. Аксинча, кофирликлари учун Аллоҳ уларни лаънатлади. Шу боис жуда ҳам озчилиги ишоняпти.

وَلَمَّا جَاءَهُمْ كِتَابٌ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ مُصَدِّقٌ لِمَا مَعَهُمْ وَكَانُوا مِنْ قَبْلُ يَسْتَفْتِحُونَ عَلَى الَّذِينَ كَفَرُوا فَلَمَّا جَاءَهُمْ مَا عَرَفُوا كَفَرُوا بِهِ ۚ فَلَعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الْكَافِرِينَ

2:89. Уларга Аллоҳ тарафидан ўзларидагини (Таврот-у Инжил) тасдиқлайдиган китоб (Қуръон) ^[134] келганида ўзлари ўша таниган-билган нарсасига (Қуръонга) ишонмадилар. Ҳолбуки, ўзлари кофирларга қарши фатҳ^[135] талаб қилаётгандилар. ^[136] (Қуръонга) ишонмайдиганларга Аллоҳнинг лаънати бўлсин!

بِئْسَمَا اشْتَرَوْا بِهِ أَنْفُسَهُمْ أَنْ يَكْفُرُوا بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ بَغْيًا أَنْ يُنَزِّلَ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ عَلَىٰ مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ ۖ فَبَاءُوا بِغَضَبٍ عَلَىٰ غَضَبٍ ۚ وَلِلْكَافِرِينَ عَذَابٌ مُهِينٌ

2:90. Аллоҳ бандалари орасидан Ўзи муносиб билганига (Муҳаммадга) олийжаноблик қилиб берган нарсасига (пайғамбарликка) ҳасад қилишиб, Аллоҳ туширган китобга (Қуръонга) ишонмасдан, (ўткинчи фойдага) сотилдилар! Натижада уларга ғазаб устига ғазаб келди. Кофирлик қилувчилар учун хорловчи азоб бор.

وَإِذَا قِيلَ لَهُمْ آمِنُوا بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ قَالُوا نُؤْمِنُ بِمَا أُنْزِلَ عَلَيْنَا وَيَكْفُرُونَ بِمَا وَرَاءَهُ وَهُوَ الْحَقُّ مُصَدِّقًا لِمَا مَعَهُمْ ۗ قُلْ فَلِمَ تَقْتُلُونَ أَنْبِيَاءَ اللَّهِ مِنْ قَبْلُ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ

2:91. Уларга: «Аллоҳ юборган Қуръонга ишонинг!» дейилганида, «Биз ўзимизга юборилган китобга ишонамиз, ундан бошқасига ишонмаймиз»,- дедилар. Ҳолбуки, у (Қуръон) ёнларидаги (Тавроту Инжил)ни тасдиқловчи ҳақ китобдир. (Уларга) айт: “Агар (китобингизга) ишонган бўлсангиз, авваллари нега Аллоҳнинг пайғамбарларини ўлдиргансиз^[137]?!

2:92

وَلَقَدْ جَاءَكُمْ مُوسَىٰ بِالْبَيِّنَاتِ ثُمَّ اتَّخَذْتُمُ الْعِجْلَ مِنْ بَعْدِهِ وَأَنْتُمْ ظَالِمُونَ

Қасамки, Мусо сизларга очиқ-ойдин оят-мўъжизалар олиб келган. Сизлар эса, ундан кейин^[138] золимлик (мушриклик)^[139] қилиб бузоқни (илоҳ қилиб) олгансиз.

2:93

وَإِذْ أَخَذْنَا مِيثَاقَكُمْ وَرَفَعْنَا فَوْقَكُمُ الطُّورَ خُذُوا مَا آتَيْنَاكُمْ بِقُوَّةٍ وَاسْمَعُوا ۖ قَالُوا سَمِعْنَا وَعَصَيْنَا وَأُشْرِبُوا فِي قُلُوبِهِمُ الْعِجْلَ بِكُفْرِهِمْ ۚ قُلْ بِئْسَمَا يَأْمُرُكُمْ بِهِ إِيمَانُكُمْ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ

Турни тепа тарафингизга кўтариб; «Сизларга берганимиз (Таврот)ни маҳкам ушлаб, ундаги ҳукмларга қулоқ солинглар!»- деб қатъий сўз олганмиз^[140]. Улар: «Эшитдик ва маҳкам ушладик»- деган^[141]. Бироқ, нонкўрлиги сабабли кўнгиллари бузоққа боғланиб қолган. (Эй Муҳаммад!) Айт: “Агар (Тавротга) шундай ишонсангиз, имон-ишончингиз^[142] қандай ёмон нарсага буюрар экан-а!”^[143]

2:94

قُلْ إِنْ كَانَتْ لَكُمُ الدَّارُ الْآخِرَةُ عِنْدَ اللَّهِ خَالِصَةً مِنْ دُونِ النَّاسِ فَتَمَنَّوُا الْمَوْتَ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ

Айт: «Агар Аллоҳ ҳузуридаги охират диёри инсонларга эмас, фақат сизга тегишли бўлса ва тўғрисўз бўлсангиз, қани ўлимни орзу қилиб кўринглар-чи!»

2:95

وَلَنْ يَتَمَنَّوْهُ أَبَدًا بِمَا قَدَّمَتْ أَيْدِيهِمْ ۗ وَاللَّهُ عَلِيمٌ بِالظَّالِمِينَ

Ўз қўллари тақдим қилиб қўйган (гуноҳ) ишлари сабабли, энди улар ўлимни асло орзу қилолмайди. Аллоҳ золимларни билиб туради^[144].

2:96

وَلَتَجِدَنَّهُمْ أَحْرَصَ النَّاسِ عَلَىٰ حَيَاةٍ وَمِنَ الَّذِينَ أَشْرَكُوا ۚ يَوَدُّ أَحَدُهُمْ لَوْ يُعَمَّرُ أَلْفَ سَنَةٍ وَمَا هُوَ بِمُزَحْزِحِهِ مِنَ الْعَذَابِ أَنْ يُعَمَّرَ ۗ وَاللَّهُ بَصِيرٌ بِمَا يَعْمَلُونَ

Инсонларнинг дунё ҳаётига энг муккасидан кетганлари у (яҳудий)лар эканини кўрасан, ҳатто мушриклардан^[145] ҳам баттар. Уларнинг ҳар бирига минг йил умр берилишини хоҳлайди. Ҳолбуки, (бунчалик узун) умр берилиши ҳам уни азобдан қутқармайди. Аллоҳ қилаётган ишларини кўриб туради.

2:97

قُلْ مَنْ كَانَ عَدُوًّا لِجِبْرِيلَ فَإِنَّهُ نَزَّلَهُ عَلَىٰ قَلْبِكَ بِإِذْنِ اللَّهِ مُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيْهِ وَهُدًى وَبُشْرَىٰ لِلْمُؤْمِنِينَ

Айт: “Кимки Жаброилга душман бўлса, (билиб қўйсин) ўзидан аввалги (китоблар)ни тасдиқлаши ҳамда мўминларга қўлланма ва хушхабар бўлиши учун у (Қуръон)ни Аллоҳнинг изни билан сенинг қалбингга у (Жаброил) олиб тушди.

2:98

مَنْ كَانَ عَدُوًّا لِلَّهِ وَمَلَائِكَتِهِ وَرُسُلِهِ وَجِبْرِيلَ وَمِيكَالَ فَإِنَّ اللَّهَ عَدُوٌّ لِلْكَافِرِينَ

Кимки Аллоҳга, фаришталарига, элчиларига, Жаброил ва Микоилга душман бўлса, (билиб қўйсин) ундай кофирларнинг душмани Аллоҳдир!

2:99

وَلَقَدْ أَنْزَلْنَا إِلَيْكَ آيَاتٍ بَيِّنَاتٍ ۖ وَمَا يَكْفُرُ بِهَا إِلَّا الْفَاسِقُونَ

(Эй Муҳаммад!) Қасамки, сенга баёнотли^[146] оятлар юбордик. Уларга фақат итоатсиз-фосиқлар қарши чиқади.

2:100

أَوَكُلَّمَا عَاهَدُوا عَهْدًا نَبَذَهُ فَرِيقٌ مِنْهُمْ ۚ بَلْ أَكْثَرُهُمْ لَا يُؤْمِنُونَ

Булар ҳар сафар (Аллоҳга) сўз берганида, ораларидан бир гуруҳи уни бузиши керакмиди?! Аслида уларнинг кўпчилиги (Қуръонга) ишонмаяпти^[147].

2:101

وَلَمَّا جَآءَهُمْ رَسُولٌ مِّنْ عِندِ ٱللَّهِ مُصَدِّقٌ لِّمَا مَعَهُمْ نَبَذَ فَرِيقٌ مِّنَ ٱلَّذِينَ أُوتُوا۟ ٱلْكِتَٰبَ كِتَٰبَ ٱللَّهِ وَرَآءَ ظُهُورِهِمْ كَأَنَّهُمْ لَا يَعْلَمُونَ

Аллоҳ тарафидан ёнларидаги (Тавроту Инжил)ни тасдиқлайдиган расул (китоб)^[148] келганида, китоб берилганларнинг бир қисми худди билмайдигандек, Аллоҳнинг китобини орқага отдилар.

2:102

وَاتَّبَعُوا مَا تَتْلُو الشَّيَاطِينُ عَلَىٰ مُلْكِ سُلَيْمَانَ ۖ وَمَا كَفَرَ سُلَيْمَانُ وَلَٰكِنَّ الشَّيَاطِينَ كَفَرُوا يُعَلِّمُونَ النَّاسَ السِّحْرَ وَمَا أُنْزِلَ عَلَى الْمَلَكَيْنِ بِبَابِلَ هَارُوتَ وَمَارُوتَ ۚ وَمَا يُعَلِّمَانِ مِنْ أَحَدٍ حَتَّىٰ يَقُولَا إِنَّمَا نَحْنُ فِتْنَةٌ فَلَا تَكْفُرْ ۖ فَيَتَعَلَّمُونَ مِنْهُمَا مَا يُفَرِّقُونَ بِهِ بَيْنَ الْمَرْءِ وَزَوْجِهِ ۚ وَمَا هُمْ بِضَارِّينَ بِهِ مِنْ أَحَدٍ إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ ۚ وَيَتَعَلَّمُونَ مَا يَضُرُّهُمْ وَلَا يَنْفَعُهُمْ ۚ وَلَقَدْ عَلِمُوا لَمَنِ اشْتَرَاهُ مَا لَهُ فِي الْآخِرَةِ مِنْ خَلَاقٍ ۚ وَلَبِئْسَ مَا شَرَوْا بِهِ أَنْفُسَهُمْ ۚ لَوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ

Улар^[149] шайтонлашиб кетган инсонларнинг Сулаймон подшоҳлигига қарши^[150] айтиб бераётган нарсаларига эргашдилар. Ҳолбуки, Сулаймон (сеҳргарлик қилиб) кофир бўлмаган, лекин инсонларга сеҳргарликни^[151] ўргатаётган шайтонлашган инсонлар кофир бўлишди^[152]. У (фосиқ яҳудий)лар яна Бобилдаги икки малик^[153] – Ҳорут ва Морутни бошига тушган^[154]  фитнага эргашди. Ҳолбуки у иккиси: “Биз фитнага^[155] учрадик, асло буни кўрмаганга олма!”- демай туриб, (бошига тушган фитнани) бировга айтиб-ўргатмаса-да, улар у билан эр-хотинни ўртасини бузадиган нарса ўрганиб олишган. (Ўрганса-да) Аллоҳнинг изнисиз ҳеч кимга ҳеч қандай зарар келтира олмасдилар. Улар (охиратда) фойда эмас, зиён келтирадиган нарса ўрганишди. (Аллоҳнинг китобини қўйиб) сеҳргарликни олганларга охиратда асло насиба бўлмаслигини у (яҳудий)лар билишган. Улар ўзларини жуда ёмон сотдилар! Қанийди^[156] билсалар!

2:103

وَلَوْ أَنَّهُمْ آمَنُوا وَاتَّقَوْا لَمَثُوبَةٌ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ خَيْرٌ ۖ لَوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ

Агар улар имон келтирсалар ва жавобгарликни ҳис қилсалар эди, Аллоҳ тарафидан оладиган мукофоти албатта яхши бўларди. Қанийди билсалар!

2:104

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَقُولُوا رَاعِنَا وَقُولُوا انْظُرْنَا وَاسْمَعُوا ۗ وَلِلْكَافِرِينَ عَذَابٌ أَلِيمٌ

Эй Мўминлар! «Бизни кут!» деманг, «Бизни назорат қил!»- денг ва (Қуръонга) қулоқ солинг^[157]. Кофирлик қилувчиларга^[158] аламли азоб бор.

2:105

مَا يَوَدُّ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ وَلَا الْمُشْرِكِينَ أَنْ يُنَزَّلَ عَلَيْكُمْ مِنْ خَيْرٍ مِنْ رَبِّكُمْ ۗ وَاللَّهُ يَخْتَصُّ بِرَحْمَتِهِ مَنْ يَشَاءُ ۚ وَاللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِيمِ

Аҳли Китоб^[159] орасидаги кофирлари ҳам мушриклар ҳам Роббингиз тарафидан сизга бирон бир яхшилик берилишини хоҳламайди. Аллоҳ Ўз раҳматини муносиб бўладиган бандасига беради. Аллоҳ буюк олийжаноблик эгасидир.

2:106

مَا نَنْسَخْ مِنْ آيَةٍ أَوْ نُنْسِهَا نَأْتِ بِخَيْرٍ مِنْهَا أَوْ مِثْلِهَا ۗ أَلَمْ تَعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ

Бир оятни насх^[160] қилсак ёки унуттирсак, ўрнига яна-да яхшисини, ёки айнан бир хилини келтирамиз. Наҳот билмасанг, ахир, Аллоҳ ҳар нарсага ўлчов қўювчидир.

2:107

أَلَمْ تَعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ لَهُ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۗ وَمَا لَكُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ مِنْ وَلِيٍّ وَلَا نَصِيرٍ

Наҳот билмасанг, ахир, осмонлару ернинг ҳукмронлиги фақат Аллоҳга тегишли. Аллоҳдан бошқа сизларни (идора этадиган) дўстингиз ҳам ёрдамчингиз ҳам йўқ.

2:108

أَمْ تُرِيدُونَ أَنْ تَسْأَلُوا رَسُولَكُمْ كَمَا سُئِلَ مُوسَىٰ مِنْ قَبْلُ ۗ وَمَنْ يَتَبَدَّلِ الْكُفْرَ بِالْإِيمَانِ فَقَدْ ضَلَّ سَوَاءَ السَّبِيلِ

Ёки, илгари Мусодан сўралганидек, сизлар ҳам ўз пайғамбарингиздан сўрамоқчимисиз? Кимки имонни кофирликка алмаштирса, у тўғри йўлдан аниқ адашади.

2:109

وَدَّ كَثِيرٌ مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ لَوْ يَرُدُّونَكُمْ مِنْ بَعْدِ إِيمَانِكُمْ كُفَّارًا حَسَدًا مِنْ عِنْدِ أَنْفُسِهِمْ مِنْ بَعْدِ مَا تَبَيَّنَ لَهُمُ الْحَقُّ ۖ فَاعْفُوا وَاصْفَحُوا حَتَّىٰ يَأْتِيَ اللَّهُ بِأَمْرِهِ ۗ إِنَّ اللَّهَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ

Аҳли китобнинг кўпчилиги мўмин бўлганингиздан кейин сизларни кофир аҳволга келтириб қўйишни жуда хоҳлайди^[161]. Уларга ҳақиқат аён бўлганидан кейин ҳам, ўзлари орасида пайдо бўлган ҳасад туфайли шундай қилишади. Бу ҳақида Аллоҳнинг буйруғи келгунигача, (уларни) афв этинг (жазоламанг) ва янги бир саҳифа очинг. Шубҳасизки, Аллоҳ ҳар нарсага ўлчов қўяди.

2:110

وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ ۚ وَمَا تُقَدِّمُوا لِأَنْفُسِكُمْ مِنْ خَيْرٍ تَجِدُوهُ عِنْدَ اللَّهِ ۗ إِنَّ اللَّهَ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ

Намозни/диний вазифаларни бажаринг^[162] ва пок ва тўғри бўлинг. Ҳозир ўзингиз учун қандай яхшилик қилсангиз, уни Аллоҳ ҳузурида топасизлар. Қилаётган (яхши-ёмон) ишларингизни Аллоҳ кўриб туради.

2:111

وَقَالُوا لَنْ يَدْخُلَ الْجَنَّةَ إِلَّا مَنْ كَانَ هُودًا أَوْ نَصَارَىٰ ۗ تِلْكَ أَمَانِيُّهُمْ ۗ قُلْ هَاتُوا بُرْهَانَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ

«Яҳудий бўлганлардан бошқа ҳеч ким» ёки «Христиан бўлганлардан бошқа ҳеч ким жаннатга кирмайди»,- дедилар. Бу уларнинг хомхаёллари. Айт: «Агар (иддаонгизда) содиқ бўлсангиз, далилингизни келтиринглар!»

2:112

بَلَىٰ مَنْ أَسْلَمَ وَجْهَهُ لِلَّهِ وَهُوَ مُحْسِنٌ فَلَهُ أَجْرُهُ عِنْدَ رَبِّهِ وَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ

Йўқ, ундай эмас! Кимки чиройли ҳолда ўзини Аллоҳга таслим қилса, ундайларга яратган Эгаси ҳузурида ажр-мукофоти бор. Уларга қўрқув йўқ, улар ғамгин ҳам бўлмайди.

2:113

وَقَالَتِ الْيَهُودُ لَيْسَتِ النَّصَارَىٰ عَلَىٰ شَيْءٍ وَقَالَتِ النَّصَارَىٰ لَيْسَتِ الْيَهُودُ عَلَىٰ شَيْءٍ وَهُمْ يَتْلُونَ الْكِتَابَ ۗ كَذَٰلِكَ قَالَ الَّذِينَ لَا يَعْلَمُونَ مِثْلَ قَوْلِهِمْ ۚ فَاللَّهُ يَحْكُمُ بَيْنَهُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ فِيمَا كَانُوا فِيهِ يَخْتَلِفُونَ

Яҳудийлар: «Насороларнинг ҳеч қандай асоси йўқ»,- дейди. Насоролар ҳам: «Яҳудийларнинг ҳеч қандай асоси йўқ»,- дейди. Ҳолбуки, ўзлари (Таврот) китобни ўқийди. Билимсизлар ҳам худди улар айтган гапни айтмоқда. Уларнинг ихтилоф қилган масалалари юзасидан улар ўртасида қиёмат куни Аллоҳ ҳукм қилади.

2:114

وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ مَنَعَ مَسَاجِدَ اللَّهِ أَنْ يُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ وَسَعَىٰ فِي خَرَابِهَا ۚ أُولَٰئِكَ مَا كَانَ لَهُمْ أَنْ يَدْخُلُوهَا إِلَّا خَائِفِينَ ۚ لَهُمْ فِي الدُّنْيَا خِزْيٌ وَلَهُمْ فِي الْآخِرَةِ عَذَابٌ عَظِيمٌ

Аллоҳ учун қурилган масжидларда Аллоҳнинг исмини зикр қилишга (рухсат бермай) қаршилик қилиб, уни хароб қилишга уринганлардан ҳам золимроқ бири борми? Ўзлари қўрқувга тушмасдан масжидларга киролмайдилар. Уларга дунёда хор-зорлик, охиратда эса буюк азоб бор.

2:115

وَلِلَّهِ الْمَشْرِقُ وَالْمَغْرِبُ ۚ فَأَيْنَمَا تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ ۚ إِنَّ اللَّهَ وَاسِعٌ عَلِيمٌ

Машриқ ҳам мағриб ҳам Аллоҳники. Қаёққа бурилсангиз ҳам, ўша тараф Аллоҳнинг ҳузуридир. Аллоҳ чексиз имкониятлидир, билувчидир.

2:116

وَقَالُوا اتَّخَذَ اللَّهُ وَلَدًا ۗ سُبْحَانَهُ ۖ بَلْ لَهُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۖ كُلٌّ لَهُ قَانِتُونَ

«Аллоҳ фарзанд тутди»,- дедилар. У бундан пок. Аксинча, осмонлару ердаги нарсалар Уники, ҳаммаси Унга бўйсунади.

2:117

بَدِيعُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۖ وَإِذَا قَضَىٰ أَمْرًا فَإِنَّمَا يَقُولُ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ

У – осмонлару ерни йўқдан бор қилиб яратувчисидир. Бир ишни бўлишига қарор қилса, бўлиши учун фақат «Бўл!»- дейди ва у пайдо бўлади^.

2:118

وَقَالَ الَّذِينَ لَا يَعْلَمُونَ لَوْلَا يُكَلِّمُنَا اللَّهُ أَوْ تَأْتِينَا آيَةٌ ۗ كَذَٰلِكَ قَالَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ مِثْلَ قَوْلِهِمْ ۘ تَشَابَهَتْ قُلُوبُهُمْ ۗ قَدْ بَيَّنَّا الْآيَاتِ لِقَوْمٍ يُوقِنُونَ

(Китобни) билмайдиганлар: “Аллоҳ биз билан ҳам гаплашса, ёки бизга ҳам оят^[163] келсайди?”- дейди. Аввалгилар ҳам шундай дер эди, қалблари бир-бирига ўхшашиб кетди. Қатъий ишонадиган кишиларга оятлар(имиз)ни очиқлаб қўйдик.

2:119

إِنَّا أَرْسَلْنَاكَ بِالْحَقِّ بَشِيرًا وَنَذِيرًا ۖ وَلَا تُسْأَلُ عَنْ أَصْحَابِ الْجَحِيمِ

(Эй Муҳаммад!) Сени шу ҳақ (Қуръон) билан хушхабар берадиган ва огоҳлантирадиган қилиб юбордик. Жаҳаннам аҳлидан сўралмайсан^[164].

2:120

وَلَنْ تَرْضَىٰ عَنْكَ الْيَهُودُ وَلَا النَّصَارَىٰ حَتَّىٰ تَتَّبِعَ مِلَّتَهُمْ ۗ قُلْ إِنَّ هُدَى اللَّهِ هُوَ الْهُدَىٰ ۗ وَلَئِنِ اتَّبَعْتَ أَهْوَاءَهُمْ بَعْدَ الَّذِي جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ ۙ مَا لَكَ مِنَ اللَّهِ مِنْ وَلِيٍّ وَلَا نَصِيرٍ

Уларнинг (диний) йўл-йўриқларига эргашмагунингча яҳудийси ҳам насронийси ҳам сендан рози бўлмайди. (Уларга): «Ҳақиқий раҳнамо-қўлланма Аллоҳнинг раҳнамо-қўлланмасидир»- деб айт. Сенга келган бу илмдан кейин ҳам агар уларнинг орзу-истакларига эргашсанг, Сени Аллоҳдан (Аллоҳнинг азобидан) ҳимоя қиладиган дўстинг ҳам ёрдамчинг ҳам бўлмайди!

الَّذِينَ آتَيْنَاهُمُ الْكِتَابَ يَتْلُونَهُ حَقَّ تِلَاوَتِهِ أُولَٰئِكَ يُؤْمِنُونَ بِهِ ۗ وَمَنْ يَكْفُرْ بِهِ فَأُولَٰئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ

Биз уларга берган китобга ҳаққоний амал қиладиганлар – ана шулар унга ишонадиган кимсалардир^[165]. Ким унга ишонмаса, улар хонавайрон бўлувчилардир.

2:122

يَا بَنِي إِسْرَائِيلَ اذْكُرُوا نِعْمَتِيَ الَّتِي أَنْعَمْتُ عَلَيْكُمْ وَأَنِّي فَضَّلْتُكُمْ عَلَى الْعَالَمِينَ

Эй Исроил Авлодлари! Сизга қилган яхшиликларимни ва сизларни замондошларингиздан устун қилганимни ёдда тутинг^[166].

2:123

وَاتَّقُوا يَوْمًا لَا تَجْزِي نَفْسٌ عَنْ نَفْسٍ شَيْئًا وَلَا يُقْبَلُ مِنْهَا عَدْلٌ وَلَا تَنْفَعُهَا شَفَاعَةٌ وَلَا هُمْ يُنْصَرُونَ

Ҳеч бир шахс бошқаси учун ҳеч нарса қилолмайдиган, ҳеч кимдан товон олинмайдиган, ҳеч кимга шафоат фойда бермайдиган ва ёрдам берилмайдиган кундаги жавобгарликни ҳис қилинглар.

2:124

وَإِذِ ابْتَلَىٰ إِبْرَاهِيمَ رَبُّهُ بِكَلِمَاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ ۖ قَالَ إِنِّي جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِمَامًا ۖ قَالَ وَمِنْ ذُرِّيَّتِي ۖ قَالَ لَا يَنَالُ عَهْدِي الظَّالِمِينَ

Иброҳимнинг Робби уни (тақиқ ва буйруқ) сўзлар билан қаттиқ синовдан ўтказганида^[167] у тўлиқ муваффақият кўрсатди^[168]. Яратган Эгаси унга: «Мен сени инсонларга етакчи қиламан!»- деди. У: «Наслимдан ҳам (бўлсин)»- деганида, «Берган сўзим ноҳақлик қилувчи-золимларни ўз ичига олмайди»,- деди (Робби).

2:125

وَإِذْ جَعَلْنَا الْبَيْتَ مَثَابَةً لِلنَّاسِ وَأَمْنًا وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِيمَ مُصَلًّى ۖ وَعَهِدْنَا إِلَىٰ إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ أَنْ طَهِّرَا بَيْتِيَ لِلطَّائِفِينَ وَالْعَاكِفِينَ وَالرُّكَّعِ السُّجُودِ

Ўшанда байтни/Каъбани инсонлар тўпланадиган марказ ва эсон-омонликда бўладиган макон қилганмиз. Иброҳим турган жойлардан бир қисмини дуо-ибодат ери қилиб олинглар.^[169]  Иброҳим ва Исмоилга вазифа бердик – “Тавоф қилувчилар, эътикофда^[170] ўтирувчилар, рукуъ-сажда қилувчилар учун Байтимни покиза сақланглар!”, дедик.

2:126

وَإِذْ قَالَ إِبْرَاهِيمُ رَبِّ اجْعَلْ هَٰذَا بَلَدًا آمِنًا وَارْزُقْ أَهْلَهُ مِنَ الثَّمَرَاتِ مَنْ آمَنَ مِنْهُمْ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ ۖ قَالَ وَمَنْ كَفَرَ فَأُمَتِّعُهُ قَلِيلًا ثُمَّ أَضْطَرُّهُ إِلَىٰ عَذَابِ النَّارِ ۖ وَبِئْسَ الْمَصِيرُ

Бир куни Иброҳим: «Эй яратган Эгам! Бу ерни тинч шаҳар қил. Бу юртдаги Сенга ва охират кунига имон келтирган аҳолисига мева-чевалардан ризқлантир»,- деганида, Аллоҳ шундай деди: «Кимки кофирлик қилса, шунда ҳам уни бироз манфаатлантираман. Кейин уларни жаҳаннам азобига ҳайдайман. Қандай ҳам ёмон аҳволга келиш бу!»

2:127

وَإِذْ يَرْفَعُ إِبْرَاهِيمُ الْقَوَاعِدَ مِنَ الْبَيْتِ وَإِسْمَاعِيلُ رَبَّنَا تَقَبَّلْ مِنَّا ۖ إِنَّكَ أَنْتَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ

Иброҳим ва Исмоил Каъбанинг асосларини кўтараётиб шундай дуо қилишган: “Эй яратган Эгамиз! Биздан қабул қил. Сен эшитиб турасан, билиб турасан!

2:128

رَبَّنَا وَاجْعَلْنَا مُسْلِمَيْنِ لَكَ وَمِنْ ذُرِّيَّتِنَا أُمَّةً مُسْلِمَةً لَكَ وَأَرِنَا مَنَاسِكَنَا وَتُبْ عَلَيْنَا ۖ إِنَّكَ أَنْتَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ

Эй яратган Эгамиз! Биз иккаламизни ҳам Сенга таслим^[171] бўлувчилар қил, наслларимиздан ҳам Сенга таслим бўлувчи уммат ташкил қил. Бизга (ҳаж-умра) вазифаларни бажарадиган ерларни кўрсат^[172]. Бизга тавба имкони бер. Албатта, Сен тавбаларни қабул қилувчи ва меҳрибонсан!

2:129

رَبَّنَا وَابْعَثْ فِيهِمْ رَسُولًا مِنْهُمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِكَ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَيُزَكِّيهِمْ ۚ إِنَّكَ أَنْتَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ

Эй яратган Эгамиз! Улар орасидан – уларга оятларингни тушинтириб^[173] ўқиб берадиган, уларга Китоб ва Ҳикматни[174] ўргатадиган ва уларни поклайдиган элчи юбор. Сен доимо ғолиб ва устунсан, тўғри қарор берувчисан!”

2:130

وَمَنْ يَرْغَبُ عَنْ مِلَّةِ إِبْرَاهِيمَ إِلَّا مَنْ سَفِهَ نَفْسَهُ ۚ وَلَقَدِ اصْطَفَيْنَاهُ فِي الدُّنْيَا ۖ وَإِنَّهُ فِي الْآخِرَةِ لَمِنَ الصَّالِحِينَ

Ўзини аҳмоқ қилган (қадрламаган) кишидан бошқа ҳеч ким Иброҳимнинг диний яшаш тарзидан ўзини олиб қочмайди? Уни дунёда (пайғамбарликка) танлаб олганмиз, у охиратда албатта яхшилардан бўлади.

2:131

إِذْ قَالَ لَهُ رَبُّهُ أَسْلِمْ ۖ قَالَ أَسْلَمْتُ لِرَبِّ الْعَالَمِينَ

Яратган Эгаси унга «Таслим бўл!»- деганида, у: «Борлиқларнинг Эгасига таслим бўлдим»,- деган.

2:132

وَوَصَّىٰ بِهَا إِبْرَاهِيمُ بَنِيهِ وَيَعْقُوبُ يَا بَنِيَّ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَىٰ لَكُمُ الدِّينَ فَلَا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَأَنْتُمْ مُسْلِمُونَ

Иброҳим ҳам (набираси) Яъқуб ҳам у (сўз)ни ўз ўғилларига: “Эй болаларим! Аллоҳ сизлар учун шу динни танлади, асло, Аллоҳга таслим бўлмай ўлманглар!”, деб васият қилиб қолдирган.

2:133

أَمْ كُنْتُمْ شُهَدَاءَ إِذْ حَضَرَ يَعْقُوبَ الْمَوْتُ إِذْ قَالَ لِبَنِيهِ مَا تَعْبُدُونَ مِنْ بَعْدِي قَالُوا نَعْبُدُ إِلَٰهَكَ وَإِلَٰهَ آبَائِكَ إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ وَإِسْحَاقَ إِلَٰهًا وَاحِدًا وَنَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ

Ёки, сизлар Ёқубни ўлим олдидан нима қилганини кўрганмисизлар? У авлодларига: «Мен ўлганимдан кейин кимга қуллик қиласизлар?»- деганида, улар: «Сизнинг Илоҳингизга; оталарингиз Иброҳим, Исмоил ва Исҳоқнинг Илоҳи – ягона Илоҳга қуллик қиламиз, биз Унга таслим бўламиз»,- дейишган.

2:134

تِلْكَ أُمَّةٌ قَدْ خَلَتْ ۖ لَهَا مَا كَسَبَتْ وَلَكُمْ مَا كَسَبْتُمْ ۖ وَلَا تُسْأَلُونَ عَمَّا كَانُوا يَعْمَلُونَ

Улар ўтиб кетган умматдир. Уларнинг касб-кори уларга, сизларнинг касб-корингиз сизларга. Уларнинг қилган ишидан сизлар сўралмайсизлар.

2:135

وَقَالُوا كُونُوا هُودًا أَوْ نَصَارَىٰ تَهْتَدُوا ۗ قُلْ بَلْ مِلَّةَ إِبْرَاهِيمَ حَنِيفًا ۖ وَمَا كَانَ مِنَ الْمُشْرِكِينَ

Улар/аҳли китоблар: «Тўғри йўлда юриш учун Яҳудий ёки Насроний бўлинглар»,- деди. Сен эса: «Йўқ! Биз тўғри йўлдан чиқмаган Иброҳим йўлига эргашамиз. У мушриклардан бўлмаган», деб айт.

2:136

قُولُوا آمَنَّا بِاللَّهِ وَمَا أُنْزِلَ إِلَيْنَا وَمَا أُنْزِلَ إِلَىٰ إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ وَإِسْحَاقَ وَيَعْقُوبَ وَالْأَسْبَاطِ وَمَا أُوتِيَ مُوسَىٰ وَعِيسَىٰ وَمَا أُوتِيَ النَّبِيُّونَ مِنْ رَبِّهِمْ لَا نُفَرِّقُ بَيْنَ أَحَدٍ مِنْهُمْ وَنَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ

(Эй мўминлар!) “Аллоҳга ишондик, бизга юборилган китобга ҳам, Иброҳимга, Исмоилга, Исҳоққа, Яъқубга ва унинг набираларига юборилган китобларга ҳам, Мусога ва Исога берилган китобларга^[175] ҳам, (булардан бошқа) пайғамбарларга яратган Эгаси тарафидан берилган китобларга ҳам ишондик. Улар орасидан ҳеч бирини ажратмаймиз^[176]. Биз у (Аллоҳга) таслим бўлувчимиз”, деб айтинглар.

2:137

فَإِنْ آمَنُوا بِمِثْلِ مَا آمَنْتُمْ بِهِ فَقَدِ اهْتَدَوْا ۖ وَإِنْ تَوَلَّوْا فَإِنَّمَا هُمْ فِي شِقَاقٍ ۖ فَسَيَكْفِيكَهُمُ اللَّهُ ۚ وَهُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ

Агар улар (ғайридинлар) ҳам унга худди сизлардек имон келтирса, шунда тўғри йўлда бўлади. Юз ўгирсалар, улар фақат қарши тарафдадир. Уларга қарши сенга Аллоҳ кифоядир. У эшитади, билади.

2:138

صِبْغَةَ اللَّهِ ۖ وَمَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّهِ صِبْغَةً ۖ وَنَحْنُ لَهُ عَابِدُونَ

“Бизни Аллоҳ бўяди^[177]. Аллоҳнинг бўёғидан (яратган фитратидан) кўра яхшироқ бўёғ берувчи борми? Биз Унга қуллик қиламиз” (денглар).

2:139

قُلْ أَتُحَاجُّونَنَا فِي اللَّهِ وَهُوَ رَبُّنَا وَرَبُّكُمْ وَلَنَا أَعْمَالُنَا وَلَكُمْ أَعْمَالُكُمْ وَنَحْنُ لَهُ مُخْلِصُونَ

Айт: «Биз билан Аллоҳ ҳақида тортишяпсизларми? У бизнинг ҳам сизнинг ҳам яратган Эгангиз ахир! Бизни қилган ишимиз бизга, сизларни қилган ишингиз сизга тегишли. Биз Унга қалбдан боғланувчимиз.

2:140

أَمْ تَقُولُونَ إِنَّ إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ وَإِسْحَاقَ وَيَعْقُوبَ وَالْأَسْبَاطَ كَانُوا هُودًا أَوْ نَصَارَىٰ ۗ قُلْ أَأَنْتُمْ أَعْلَمُ أَمِ اللَّهُ ۗ وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ كَتَمَ شَهَادَةً عِنْدَهُ مِنَ اللَّهِ ۗ وَمَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ

Ёки, Иброҳим, Исмоил, Исҳоқ, Яъқуб ва унинг набиралари Яҳудий бўлган ёки Насроний бўлган дея оласизларми?!” Айт: “Сизлар яхши биласизми ёки Аллоҳми?! Аллоҳ тарафидан келган ёнидаги гувоҳликни яширган кимсадан ҳам золимроқ ким бор?! Аллоҳ қилмишингизга эътиборсиз эмас.”

2:141

تِلْكَ أُمَّةٌ قَدْ خَلَتْ ۖ لَهَا مَا كَسَبَتْ وَلَكُمْ مَا كَسَبْتُمْ ۖ وَلَا تُسْأَلُونَ عَمَّا كَانُوا يَعْمَلُونَ

Улар ўтиб кетган умматдир. Уларнинг касб-кори ўзига, сизларнинг касб-корингиз ўзингизга. Уларнинг қилган ишидан сўралмайсизлар.

2:142

سَيَقُولُ السُّفَهَاءُ مِنَ النَّاسِ مَا وَلَّاهُمْ عَنْ قِبْلَتِهِمُ الَّتِي كَانُوا عَلَيْهَا ۚ قُلْ لِلَّهِ الْمَشْرِقُ وَالْمَغْرِبُ ۚ يَهْدِي مَنْ يَشَاءُ إِلَىٰ صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ

Инсонлар орасидаги разил–тентаклари:^[178] «(Мусулмонларни) юзланиб турган қибласи (Қуддус)дан уларни нима бурди экан?»- дейди. “Шарқ ҳам, Ғарб ҳам Аллоҳники. У муносиб бўлган қулини тўғри йўлга муваффақ қилади^[179].”

2:143

وَكَذَٰلِكَ جَعَلْنَاكُمْ أُمَّةً وَسَطًا لِتَكُونُوا شُهَدَاءَ عَلَى النَّاسِ وَيَكُونَ الرَّسُولُ عَلَيْكُمْ شَهِيدًا ۗ وَمَا جَعَلْنَا الْقِبْلَةَ الَّتِي كُنْتَ عَلَيْهَا إِلَّا لِنَعْلَمَ مَنْ يَتَّبِعُ الرَّسُولَ مِمَّنْ يَنْقَلِبُ عَلَىٰ عَقِبَيْهِ ۚ وَإِنْ كَانَتْ لَكَبِيرَةً إِلَّا عَلَى الَّذِينَ هَدَى اللَّهُ ۗ وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُضِيعَ إِيمَانَكُمْ ۚ إِنَّ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَءُوفٌ رَحِيمٌ

Шунингдек, сизлар инсонларга гувоҳ бўлишингиз, Расул^[180] эса сизларга гувоҳ бўлиши учун^[181] сизларни ўрта (адолатли) уммат қилдик. Расулга эргашаётганлар билан ундан юз ўгираётганларни белгилаб/ажратиб^[182] қўйиш учун, сен юзланиб турган тарафни қибла^[183] қилдик. Аллоҳ ҳидоятга муваффақ қилганлардан бошқаларга бу иш оғир келди. Аллоҳ имонингизни^[184] зое қилмайди. Чунки, Аллоҳ ундай инсонларга шафқатли меҳрибондир.

2:144

قَدْ نَرَىٰ تَقَلُّبَ وَجْهِكَ فِي السَّمَاءِ ۖ فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا ۚ فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ ۚ وَحَيْثُ مَا كُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَكُمْ شَطْرَهُ ۗ وَإِنَّ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ لَيَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّهِمْ ۗ وَمَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا يَعْمَلُونَ

(Эй Муҳаммад!) Юзингни қайта-қайта самога буришингни кўриб турибмиз, сени ўзинг рози бўладиган қиблага юзлантиряпмиз. Энди, юзингни Масжидул-Ҳаром тарафига бур! Қаерда бўлишингиздан қатъий назар, юзингизни  (намозда) у тарафга буринглар. Ғайридинлар уни Робби тарафидан келган тўғри ҳукм эканини билиб турибди. Қилаётган ишларига Аллоҳ эътиборсиз эмас.

2:145

وَلَئِنْ أَتَيْتَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ بِكُلِّ آيَةٍ مَا تَبِعُوا قِبْلَتَكَ ۚ وَمَا أَنْتَ بِتَابِعٍ قِبْلَتَهُمْ ۚ وَمَا بَعْضُهُمْ بِتَابِعٍ قِبْلَةَ بَعْضٍ ۚ وَلَئِنِ اتَّبَعْتَ أَهْوَاءَهُمْ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ ۙ إِنَّكَ إِذًا لَمِنَ الظَّالِمِينَ

Ғайридинларга (китобларидаги) барча оятларни келтирсанг ҳам, улар сенинг қиблангга юзланмайди. Сен ҳам уларнинг қибласига юзланмайсан. Улар бир-бирининг қибласига ҳам юзланмайди. Агар сенга келган бу илмдан кейин, (мабодо) уларнинг истакларига эргашсанг, унда аниқ золимлардан бўлиб қоласан.

2:146

الَّذِينَ آتَيْنَاهُمُ الْكِتَابَ يَعْرِفُونَهُ كَمَا يَعْرِفُونَ أَبْنَاءَهُمْ ۖ وَإِنَّ فَرِيقًا مِنْهُمْ لَيَكْتُمُونَ الْحَقَّ وَهُمْ يَعْلَمُونَ

Биз уларга китоб берганлар уни^[185] ўз ўғилларини танигандек танишади. Бироқ, улардан бир қисми билиб туриб бу ҳақиқатни яширади.

2:147

الْحَقُّ مِنْ رَبِّكَ ۖ فَلَا تَكُونَنَّ مِنَ الْمُمْتَرِينَ

Бу ҳақиқат яратган Эгангдан келди, шубҳаланувчилардан бўлма!

2:148

وَلِكُلٍّ وِجْهَةٌ هُوَ مُوَلِّيهَا ۖ فَاسْتَبِقُوا الْخَيْرَاتِ ۚ أَيْنَ مَا تَكُونُوا يَأْتِ بِكُمُ اللَّهُ جَمِيعًا ۚ إِنَّ اللَّهَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ

Ҳар кимнинг ўз йўналиши бор, у унга йўналади. Сизлар яхшиликларда илдам бўлинглар. Қайерда бўлишингиздан қатъий назар, Аллоҳ ҳаммангизни бир жойга келтиради. Шубҳасизки, Аллоҳ ҳар нарсага ўлчов қўяди.

2:149

وَمِنْ حَيْثُ خَرَجْتَ فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ ۖ وَإِنَّهُ لَلْحَقُّ مِنْ رَبِّكَ ۗ وَمَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ

(Сафарга) қаердан чиқсанг ҳам (намозда) юзингни Масжидул-Ҳаром тарафига бур. Бу – яратган Эгангдан (келган) ҳақиқатдир. Аллоҳ қилаётган ишларингизга эътиборсиз эмас.

2:150

وَمِنْ حَيْثُ خَرَجْتَ فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ ۚ وَحَيْثُ مَا كُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَكُمْ شَطْرَهُ لِئَلَّا يَكُونَ لِلنَّاسِ عَلَيْكُمْ حُجَّةٌ إِلَّا الَّذِينَ ظَلَمُوا مِنْهُمْ فَلَا تَخْشَوْهُمْ وَاخْشَوْنِي وَلِأُتِمَّ نِعْمَتِي عَلَيْكُمْ وَلَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ

(Сафарга) қаердан чиқсанг ҳам (намозда) юзингни Масжидул-Ҳаром тарафига бур. Инсонларни сизга қарши бирон-бир далили бўлмаслиги учун, қаерда бўлсангиз ҳам юзларингизни у тарафга буринг. Бироқ, улар орасида золимлари бор – улардан хавотирланманглар, Мендан хавотир қилинглар. Сизларга неъматимни тамомлаб беришим^[186] ва сизларни тўғри йўлда бўлишингиз учун шундай қилдим.

2:151

كَمَا أَرْسَلْنَا فِيكُمْ رَسُولًا مِنْكُمْ يَتْلُو عَلَيْكُمْ آيَاتِنَا وَيُزَكِّيكُمْ وَيُعَلِّمُكُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَيُعَلِّمُكُمْ مَا لَمْ تَكُونُوا تَعْلَمُونَ

Шунингдек, орангиздан бирини сизларга элчи қилиб юбордим. У сизларга оятларимизни тушунтириб ўқиб^[187] беради, сизларни келиштиради, сизларга Китоб ва Ҳикмат ўргатади, у сизларга билмаган нарсангизни ўргатади^[188].

2:152

فَاذْكُرُونِي أَذْكُرْكُمْ وَاشْكُرُوا لِي وَلَا تَكْفُرُونِ

Шундай экан, Мени (буйруқларимни) ёдда тутинглар^[189], Мен ҳам сизларни (мукофотлашни) эслайман. Менга шукр қилинглар, нонкўрлик қилманглар.

2:153

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ ۚ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ

Эй Мўминлар! Сабр-бардош^[190] билан ва дуо-илтижо ила^[191] (Аллоҳдан) ёрдам сўранг. Ҳақиқатда, Аллоҳ бардош қилиб чидайдиганлар билан биргадир.

2:154

وَلَا تَقُولُوا لِمَنْ يُقْتَلُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَمْوَاتٌ ۚ بَلْ أَحْيَاءٌ وَلَٰكِنْ لَا تَشْعُرُونَ

Аллоҳ йўлида ўлдирилганларга «ўликлар» деманглар. Улар тирикдир, лекин (қандай тириклигини) англамайсизлар.

2:155

وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنْفُسِ وَالثَّمَرَاتِ ۗ وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ

Сизларни қўрқув ва очлик туридан бўлган бирон нарса билан – мол-давлат, жон ва маҳсулотларни олиб қўйиш билан синаймиз^[192]. (Имтиҳонга) бардош қилувчиларга хушхабар бер.

2:156

الَّذِينَ إِذَا أَصَابَتْهُمْ مُصِيبَةٌ قَالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ

Уларга мусибат келганида: «Биз аниқ Аллоҳникимиз ва Унга қайтамиз»- дейди^[193].

2:157

أُولَٰئِكَ عَلَيْهِمْ صَلَوَاتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَرَحْمَةٌ ۖ وَأُولَٰئِكَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ

Уларга Роббининг кўмаги ва яхшилиги^[194] бор. Улар тўғри йўлдагилардир.

2:158

إِنَّ الصَّفَا وَالْمَرْوَةَ مِنْ شَعَائِرِ اللَّهِ ۖ فَمَنْ حَجَّ الْبَيْتَ أَوِ اعْتَمَرَ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْهِ أَنْ يَطَّوَّفَ بِهِمَا ۚ وَمَنْ تَطَوَّعَ خَيْرًا فَإِنَّ اللَّهَ شَاكِرٌ عَلِيمٌ

Сафо ҳам Марво ҳам Аллоҳга қуллик қилиш рамзларидандир. Кимки Байтуллоҳни ҳаж ёки умра қилса, Сафо ва Марвони (орасида) саъй қилишида унга гуноҳ йўқ^[195]. Кимки бир яхшиликни ортиғи билан бажарса, билсинки, Аллоҳ қилинган яхшиликни эвазини беради, (ҳар нарсани) билади.

2:159

إِنَّ الَّذِينَ يَكْتُمُونَ مَا أَنْزَلْنَا مِنَ الْبَيِّنَاتِ وَالْهُدَىٰ مِنْ بَعْدِ مَا بَيَّنَّاهُ لِلنَّاسِ فِي الْكِتَابِ ۙ أُولَٰئِكَ يَلْعَنُهُمُ اللَّهُ وَيَلْعَنُهُمُ اللَّاعِنُونَ

Нозил қилган очиқ-ойдин^[196] ва йўл кўрсатувчи оятларимизни бу китобда инсонларга тушунтириб берганимиздан кейин, уни яшириб-беркитадиганларни – айнан ўшаларни Аллоҳ лаънатлайди. Уларни лаънатлайдиганлар ҳам лаънатлайди.

2:160

إِلَّا الَّذِينَ تَابُوا وَأَصْلَحُوا وَبَيَّنُوا فَأُولَٰئِكَ أَتُوبُ عَلَيْهِمْ ۚ وَأَنَا التَّوَّابُ الرَّحِيمُ

(Қилган ишидан) тавба қилиб, ўзини тузатган ва (яшириб-беркитган оятларни) (Қилган ишидан) тавба қилиб, ўзини тузатган ва (яшириб-беркитган оятларни) аён қилганлар бундан мустасно – уларга тавба имкони бераман. Мен тавбаларни қабул қилувчи ва меҳрибонман.

2:161

إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا وَمَاتُوا وَهُمْ كُفَّارٌ أُولَٰئِكَ عَلَيْهِمْ لَعْنَةُ اللَّهِ وَالْمَلَائِكَةِ وَالنَّاسِ أَجْمَعِينَ

Кофирлик қил(иб яша)ган ва кофир ҳолатида ўлганларга Аллоҳнинг, фаришталарнинг ва барча инсонларнинг лаънати бўлади.

2:162

خَالِدِينَ فِيهَا ۖ لَا يُخَفَّفُ عَنْهُمُ الْعَذَابُ وَلَا هُمْ يُنْظَرُونَ

Улар давомли лаънатда қолади. Улардан азоб енгиллатилмайди ҳам, уларга муҳлат ҳам берилмайди.

2:163

وَإِلَٰهُكُمْ إِلَٰهٌ وَاحِدٌ ۖ لَا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ الرَّحْمَٰنُ الرَّحِيمُ

Қуллик қилишингиз керак бўлган тангрингиз битта – қуллик қилинишга ҳақли фақат Удир, яхшилиги чексиз, меҳрибондир.

2:164

إِنَّ فِي خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافِ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ وَالْفُلْكِ الَّتِي تَجْرِي فِي الْبَحْرِ بِمَا يَنْفَعُ النَّاسَ وَمَا أَنْزَلَ اللَّهُ مِنَ السَّمَاءِ مِنْ مَاءٍ فَأَحْيَا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا وَبَثَّ فِيهَا مِنْ كُلِّ دَابَّةٍ وَتَصْرِيفِ الرِّيَاحِ وَالسَّحَابِ الْمُسَخَّرِ بَيْنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ

Осмонлар ва ерни яратилишида, кеча ва кундузни навбатма-навбат алмашиб туришида, инсонларнинг манфаати учун денгизда сузадиган кемаларда, Аллоҳ осмондан ёғдириб, кейин у билан ҳаракатдан тўхтаган ерга ҳаёт берган ёмғирда ва ҳар қандай ҳаракатланувчи жониворни ерга тарқатиб қўйишида, шамолларни фарқли эсишида ва осмону ер ўртасидаги вазифа юклатилган булутларда – ақлини ишлатадиган кишилар учун (яратган Аллоҳнинг борлиги ва бирлиги ҳақида илоҳий) далиллар бор.

2:165

وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَتَّخِذُ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَنْدَادًا يُحِبُّونَهُمْ كَحُبِّ اللَّهِ ۖ وَالَّذِينَ آمَنُوا أَشَدُّ حُبًّا لِلَّهِ ۗ وَلَوْ يَرَى الَّذِينَ ظَلَمُوا إِذْ يَرَوْنَ الْعَذَابَ أَنَّ الْقُوَّةَ لِلَّهِ جَمِيعًا وَأَنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعَذَابِ

Инсонлардан кимлардир Аллоҳдан бошқасини^[197] Унга шерик қилиб олиб, уларни Аллоҳни яхши кўргандек яхши кўради. Мўминларнинг Аллоҳга бўлган севгиси ундан-да кучли^[198]. Бу золимлар бутун куч-қувват Аллоҳга тегишли эканини ва Аллоҳ қаттиқ азоб беришини кўриб тушунгандан кўра, қанийди ҳозир тушуниб етсалар!

2:166

إِذْ تَبَرَّأَ الَّذِينَ اتُّبِعُوا مِنَ الَّذِينَ اتَّبَعُوا وَرَأَوُا الْعَذَابَ وَتَقَطَّعَتْ بِهِمُ الْأَسْبَابُ

Ўшанда етакчилик қилган пешволари ўзига эргашган издошларини ташлаб кетади. (Энди) улар азобни кўрган ва ўрталаридаги муносабат буткул узилган (бўлади).

2:167

وَقَالَ الَّذِينَ اتَّبَعُوا لَوْ أَنَّ لَنَا كَرَّةً فَنَتَبَرَّأَ مِنْهُمْ كَمَا تَبَرَّءُوا مِنَّا ۗ كَذَٰلِكَ يُرِيهِمُ اللَّهُ أَعْمَالَهُمْ حَسَرَاتٍ عَلَيْهِمْ ۖ وَمَا هُمْ بِخَارِجِينَ مِنَ النَّارِ

Уларга эргашган издошлари: «Қанийди бизда имкон бўлса-ю, улар ҳозир биздан узоқлашганидек, биз ҳам дунёда улардан узоқ бўлсайдик», деб қолади. Аллоҳ уларнинг қилмишларини ўзларига мана шундай қайғу-ҳасратли қилиб кўрсатиб қўяди. Энди улар жаҳаннамдан чиқмайди.

2:168

يَا أَيُّهَا النَّاسُ كُلُوا مِمَّا فِي الْأَرْضِ حَلَالًا طَيِّبًا وَلَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّيْطَانِ ۚ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبِينٌ

Эй инсонлар! Ер юзидаги нарсаларнинг ҳалол-покини енглар. Шайтоннинг йўлига эргашманглар^[199]! У сизларнинг аниқ душманингиздир.

2:169

إِنَّمَا يَأْمُرُكُمْ بِالسُّوءِ وَالْفَحْشَاءِ وَأَنْ تَقُولُوا عَلَى اللَّهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ

Чунки, у (Шайтон) сизларни ёмонликка ва жирканч ишлар қилишга ҳамда Аллоҳ ҳақида ўзингиз билмайдиган нарса гапиришга буюради^[200].

2:170

وَإِذَا قِيلَ لَهُمُ اتَّبِعُوا مَا أَنْزَلَ اللَّهُ قَالُوا بَلْ نَتَّبِعُ مَا أَلْفَيْنَا عَلَيْهِ آبَاءَنَا ۗ أَوَلَوْ كَانَ آبَاؤُهُمْ لَا يَعْقِلُونَ شَيْئًا وَلَا يَهْتَدُونَ

У (мушрик)ларга^[201] «Аллоҳ юборган (Қуръон)га амал қилинглар», дейилганида, “Йўқ! Биз ота-боболаримизда кўрган нарсамизга эргашамиз”,- дедилар^[202]. Ота-боболари (динда) бирор нарсани англаб етмаган ва тўғри йўлни топмаган бўлсалар ҳам-а?!

2:171

وَمَثَلُ الَّذِينَ كَفَرُوا كَمَثَلِ الَّذِي يَنْعِقُ بِمَا لَا يَسْمَعُ إِلَّا دُعَاءً وَنِدَاءً ۚ صُمٌّ بُكْمٌ عُمْيٌ فَهُمْ لَا يَعْقِلُونَ

(Қуръонга амал қилмаган) ўша кофирларнинг аҳволи – фақат бақир-чақирни эшитиб-ла чақирилиб^[203] етакланиб кетаверадиган (ҳайвон подаси)га ўхшайди. Улар (ҳақиқатга қарши) кар, соқов ва кўрдир. Улар ақл ишлатмаяпти^[204].

2:172

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُلُوا مِنْ طَيِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاكُمْ وَاشْكُرُوا لِلَّهِ إِنْ كُنْتُمْ إِيَّاهُ تَعْبُدُونَ

Эй Мўминлар! Сизларга эриштирган нарсаларимиздан (табиатингиз тортган)^[205] покизаларидан енглар. Агар фақат Аллоҳга қуллик қилаётган бўлсангиз, Унга шукр қилинг.

2:173

إِنَّمَا حَرَّمَ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةَ وَالدَّمَ وَلَحْمَ الْخِنْزِيرِ وَمَا أُهِلَّ بِهِ لِغَيْرِ اللَّهِ ۖ فَمَنِ اضْطُرَّ غَيْرَ بَاغٍ وَلَا عَادٍ فَلَا إِثْمَ عَلَيْهِ ۚ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ

Аллоҳ сизларга кесилмай ўлган ҳайвонни, (оққан) қонни^[206], тўнғиз гўштини ва Аллоҳдан бошқасига атаб сўйилган^[207] ҳайвонни ҳаром қилди, холос. Кимки (жонини сақлаб қолишга) мажбур бўлиб, тажовуз қилмаган ва керагидан ортиғига ўтмаган ҳолда (улардан) еса, унга гуноҳ йўқ. Чунки, Аллоҳ кечиримли ва меҳрибондир.

2:174

إِنَّ الَّذِينَ يَكْتُمُونَ مَا أَنْزَلَ اللَّهُ مِنَ الْكِتَابِ وَيَشْتَرُونَ بِهِ ثَمَنًا قَلِيلًا ۙ أُولَٰئِكَ مَا يَأْكُلُونَ فِي بُطُونِهِمْ إِلَّا النَّارَ وَلَا يُكَلِّمُهُمُ اللَّهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَلَا يُزَكِّيهِمْ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ

Китобдаги Аллоҳ нозил қилган нарсани яшириб^[208], уни ўткинчи қадр-қиймат эвазига сотадиганлар – улар қоринларини фақат оташга тўлдиради. Қиёмат куни Аллоҳ улар билан гаплашмайди ва уларни оқламайди. Уларга аламли азоб бор.

2:175

أُولَٰئِكَ الَّذِينَ اشْتَرَوُا الضَّلَالَةَ بِالْهُدَىٰ وَالْعَذَابَ بِالْمَغْفِرَةِ ۚ فَمَا أَصْبَرَهُمْ عَلَى النَّارِ

Ана ўшалар – ҳидоятни бериб залолатни, мағфиратни бериб азобни сотиб олган кимсалардир. Улар жаҳаннамга қандай чидаркин?

2:176

ذَٰلِكَ بِأَنَّ اللَّهَ نَزَّلَ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ ۗ وَإِنَّ الَّذِينَ اخْتَلَفُوا فِي الْكِتَابِ لَفِي شِقَاقٍ بَعِيدٍ

Чунки, ҳақиқат тўла китобни Аллоҳ юборган. Бу китобга хилоф иш қилганлар давомли зиддиятда (келишмовчилик ва адоватда) қолиб кетади^[209].

2:177

لَيْسَ الْبِرَّ أَنْ تُوَلُّوا وُجُوهَكُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ وَلَٰكِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَالْمَلَائِكَةِ وَالْكِتَابِ وَالنَّبِيِّينَ وَآتَى الْمَالَ عَلَىٰ حُبِّهِ ذَوِي الْقُرْبَىٰ وَالْيَتَامَىٰ وَالْمَسَاكِينَ وَابْنَ السَّبِيلِ وَالسَّائِلِينَ وَفِي الرِّقَابِ وَأَقَامَ الصَّلَاةَ وَآتَى الزَّكَاةَ وَالْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَاهَدُوا ۖ وَالصَّابِرِينَ فِي الْبَأْسَاءِ وَالضَّرَّاءِ وَحِينَ الْبَأْسِ ۗ أُولَٰئِكَ الَّذِينَ صَدَقُوا ۖ وَأُولَٰئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ

Яхшилик юзингизни машриқ ва мағрибга буришингиз эмас. Лекин, яхшилик – Аллоҳга, охират кунига, фаришталарга, китобга ва пайғамбарларга ишонадиган^[210], мол-давлатини – яхши кўрса ҳам қариндош-уруғларига, етимларга, чорасизларга, йўлда қолганларга, ёрдам сўраганларга ва асирларни озод қилишга сарфлайдиган, намозни/диний вазифаларни бажарадиган, пок ва тўғри бўладиган, ваъдалашганида ваъдасига тўлиқ риоя қиладиган, моддий қийинчиликларга, жисмоний машаққатларга ва қаттиқ (тасодифий) ҳужумга қарши чидам ва бардош кўрсатадиган кишиларнинг ишидир. Мана шулар ростгўйлардир. Мана шулар масъулиятли (мўмин)лардир.

2:178

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِصَاصُ فِي الْقَتْلَى ۖ الْحُرُّ بِالْحُرِّ وَالْعَبْدُ بِالْعَبْدِ وَالْأُنْثَىٰ بِالْأُنْثَىٰ ۚ فَمَنْ عُفِيَ لَهُ مِنْ أَخِيهِ شَيْءٌ فَاتِّبَاعٌ بِالْمَعْرُوفِ وَأَدَاءٌ إِلَيْهِ بِإِحْسَانٍ ۗ ذَٰلِكَ تَخْفِيفٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَرَحْمَةٌ ۗ فَمَنِ اعْتَدَىٰ بَعْدَ ذَٰلِكَ فَلَهُ عَذَابٌ أَلِيمٌ

Эй Мўминлар! Ўлдирилганлар ҳақида сизларга қасос^[211] ёзилди – ҳур ҳур билан, асир асир билан, аёл аёл билан (қасос олинади). Кимки ўлдирилган шахсни (меросчи) биродари тарафидан бирон нарса эвазига кечириб юборилса, маъруфга риоя қилиш^[212] ҳамда (хунни) чиройли шаклда тўлаш керак. Бу – яратган Эгангиз тарафидан қилинган енгиллик ва яхшиликдир. Кимки бундан кейин ҳам душманчиликни давом эттирса, унга аламли азоб бор.

2:179

وَلَكُمْ فِي الْقِصَاصِ حَيَاةٌ يَا أُولِي الْأَلْبَابِ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ

Эй ақлу виждони соф^[213] кишилар! Сизлар учун қасосда ҳаёт бор^[214]. Шунда (қотилликни) тўхтатиб қолишингиз мумкин.

2:180

كُتِبَ عَلَيْكُمْ إِذَا حَضَرَ أَحَدَكُمُ الْمَوْتُ إِنْ تَرَكَ خَيْرًا الْوَصِيَّةُ لِلْوَالِدَيْنِ وَالْأَقْرَبِينَ بِالْمَعْرُوفِ ۖ حَقًّا عَلَى الْمُتَّقِينَ

Бирортангиз ўзидан кўп мол-мулк қолдириб ўлган бўлса, васиятни унинг ота-онаси ва энг яқинларига – (шу китобда белгиланган ҳиссасига кўра) тақсимлаб бериш сизларга фарз қилинди. Бу – масъулиятли (мўмин)лар зиммасидаги бурчдир^[215].

2:181

فَمَنْ بَدَّلَهُ بَعْدَمَا سَمِعَهُ فَإِنَّمَا إِثْمُهُ عَلَى الَّذِينَ يُبَدِّلُونَهُ ۚ إِنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ عَلِيمٌ

М масъулиятли (мўмин) Буни эшитганидан кейин, ким у (белгиланган ҳиссалар)ни алмаштириб қўйса, фақат алмаштирганларга гуноҳ бўлади. Аллоҳ эшитади, билади.

2:182

فَمَنْ خَافَ مِن مُّوصٍ جَنَفًا أَوْ إِثْمًا فَأَصْلَحَ بَيْنَهُمْ فَلَآ إِثْمَ عَلَيْهِ ۚ إِنَّ ٱللَّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ

Кимки васият қилувчининг бирон бир хатога ёки гуноҳга йўл қўйишидан қўрқиб, уларнинг орасини тузатиб қўйса, унга гуноҳ йўқ^[216]. Чунки Аллоҳ кечиримли ва меҳрибондир^[217].

2:183

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ

Эй Мўминлар! Тақводор[*] бўлишингиз учун, рўза сиздан аввалгиларга фарз қилинганидай бўлса, сизларга ҳам фарз қилинди.

2:184

أَيَّامًا مَعْدُودَاتٍ ۚ فَمَنْ كَانَ مِنْكُمْ مَرِيضًا أَوْ عَلَىٰ سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ ۚ وَعَلَى الَّذِينَ يُطِيقُونَهُ فِدْيَةٌ طَعَامُ مِسْكِينٍ ۖ فَمَنْ تَطَوَّعَ خَيْرًا فَهُوَ خَيْرٌ لَهُ ۚ وَأَنْ تَصُومُوا خَيْرٌ لَكُمْ ۖ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ

(Рўза) саноқли кунларда. Сизлардан кимки бемор ёки сафарда бўлса, тутмаган кунлари саноғича бошқа кунларда (тутсин). Рўзага қийналадиган/машаққат чегадиганлар бечора-мискинни тўйдирадиган миқдорда фидя (бериши керак) . Кимки бир яхшиликни ортиғи билан бажарса, ўзига яхши бўлади. Агар билсангиз – (бемор бўлсангиз ёки сафарда бўлсангиз ёҳуд қийналсангиз ҳам) рўза тутишингиз ўзингиз учун яхшидир.^[218]

2:185

شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِلنَّاسِ وَبَيِّنَاتٍ مِنَ الْهُدَىٰ وَالْفُرْقَانِ ۚ فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ ۖ وَمَنْ كَانَ مَرِيضًا أَوْ عَلَىٰ سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ ۗ يُرِيدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَلَا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ وَلِتُكْمِلُوا الْعِدَّةَ وَلِتُكَبِّرُوا اللَّهَ عَلَىٰ مَا هَدَاكُمْ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ

(Ўша саноқли кунлар) Рамазон ойидир. У шундай ойки, инсонларга қўлланма бўлган, ўша қўлланманинг ҳақ билан ботилни ажратиб берадиган ҳукмларининг далиллари бўлган Қуръон ўша ойда нозил бўлди^[219]. Сизлардан кимки бу ойда ҳозир бўлса уни рўзали ўтказсин. Кимки бемор ёки йўловчи бўлса, бошқа кунларда бир-кунигага бир кун (рўза тутсин)^[220]. Аллоҳ сизларга осонлаштиришни хоҳлайди, қийинлаштиришни хоҳламайди. Рўзанинг саноғини тамомлашингиз ва сизларни бунга йўналтириб қўйгани учун Аллоҳга такбир келтиришингиз^[221] ҳамда қадрига етишингиз учун шундай қилди.

2:186

وَإِذَا سَأَلَكَ عِبَادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ ۖ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ ۖ فَلْيَسْتَجِيبُوا لِي وَلْيُؤْمِنُوا بِي لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ

Қулларим сендан Мен ҳақимда сўрасалар, Мен уларга яқинман^[222]. Менга дуо қилганида дуосига жавоб қайтараман. Улар ҳам Менинг даъватимга жавоб берсин ва Менга ишониб-суянсин. Камолотга эришгайлар.

2:187

أُحِلَّ لَكُمْ لَيْلَةَ الصِّيَامِ الرَّفَثُ إِلَىٰ نِسَائِكُمْ ۚ هُنَّ لِبَاسٌ لَكُمْ وَأَنْتُمْ لِبَاسٌ لَهُنَّ ۗ عَلِمَ اللَّهُ أَنَّكُمْ كُنْتُمْ تَخْتَانُونَ أَنْفُسَكُمْ فَتَابَ عَلَيْكُمْ وَعَفَا عَنْكُمْ ۖ فَالْآنَ بَاشِرُوهُنَّ وَابْتَغُوا مَا كَتَبَ اللَّهُ لَكُمْ ۚ وَكُلُوا وَاشْرَبُوا حَتَّىٰ يَتَبَيَّنَ لَكُمُ الْخَيْطُ الْأَبْيَضُ مِنَ الْخَيْطِ الْأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ ۖ ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّيَامَ إِلَى اللَّيْلِ ۚ وَلَا تُبَاشِرُوهُنَّ وَأَنْتُمْ عَاكِفُونَ فِي الْمَسَاجِدِ ۗ تِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ فَلَا تَقْرَبُوهَا ۗ كَذَٰلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ آيَاتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ

Рамазон кечаларида аёлларингизга қовушиш сизларга ҳалол қилинди^[223]. Улар сизлар учун либос, сизлар ҳам улар учун либосдирсиз. Аллоҳ ўзингизга хиёнат қилганингизни билиб, сизларга тавба имкони берди ва сизларни афв қилди (жазоламади)^[224]. Энди уларга қўшилиб, Аллоҳ сизларга ёзган нарсасини (фарзандлик бўлишни) талаб қилаверинг. Тонгнинг^[225] оқ чизиғи билан қора чизиғи сизларга аниқ аён бўлгунга қадар еб-ичиб, кейин кечгача рўзани тамомланг. Масжидларда эътикофлик^[226] ҳолатингизда аёлларингизга қовушманг. Булар – Аллоҳнинг (Рамазонга оид) қонун-қоидаларидир – уларни бузманг! Жавобгарликни ҳис қилишлари учун, Аллоҳ инсонларга оятларини мана шундай баён қилмоқда.

2:188

وَلَا تَأْكُلُوا أَمْوَالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْبَاطِلِ وَتُدْلُوا بِهَا إِلَى الْحُكَّامِ لِتَأْكُلُوا فَرِيقًا مِنْ أَمْوَالِ النَّاسِ بِالْإِثْمِ وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ

Бир-бирингизнинг мол-мулкингизни ўртангизда ноҳақ/ботил^[227] йўллар билан еб кетманг. Билиб туриб ҳам инсонларнинг бир қисм мол-мулкини ноҳақлик қилиб еб кетиш учун, расмий амалдорларга уни (пора қилиб) берманг^[228].

2:189

يَسْأَلُونَكَ عَنِ الْأَهِلَّةِ ۖ قُلْ هِيَ مَوَاقِيتُ لِلنَّاسِ وَالْحَجِّ ۗ وَلَيْسَ الْبِرُّ بِأَنْ تَأْتُوا الْبُيُوتَ مِنْ ظُهُورِهَا وَلَٰكِنَّ الْبِرَّ مَنِ اتَّقَىٰ ۗ وَأْتُوا الْبُيُوتَ مِنْ أَبْوَابِهَا ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ

Сендан янги чиққан ойлар^[229] ҳақида сўрашмоқда. Айт: «Улар инсонлар ва ҳаж учун вақт ўлчовидир.» Уйларни орқа тарафидан киришингиз яхшилик эмас. Лекин, яхшилик – масъулиятли бўлишдир. Уйларга эшикларидан киринг. Нажот топиш учун, Аллоҳга нисбатан жавобгарликни ҳис қилинглар.

2:190

وَقَاتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ الَّذِينَ يُقَاتِلُونَكُمْ وَلَا تَعْتَدُوا ۚ إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ الْمُعْتَدِينَ

Сизларга уруш очганларга қарши Аллоҳ йўлида урушинглар^[230] ва тажовуз қилманг. Аллоҳ тажовузкорларни ёқтирмайди.

2:191

وَاقْتُلُوهُمْ حَيْثُ ثَقِفْتُمُوهُمْ وَأَخْرِجُوهُمْ مِنْ حَيْثُ أَخْرَجُوكُمْ ۚ وَالْفِتْنَةُ أَشَدُّ مِنَ الْقَتْلِ ۚ وَلَا تُقَاتِلُوهُمْ عِنْدَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ حَتَّىٰ يُقَاتِلُوكُمْ فِيهِ ۖ فَإِنْ قَاتَلُوكُمْ فَاقْتُلُوهُمْ ۗ كَذَٰلِكَ جَزَاءُ الْكَافِرِينَ

Жангда уларни ушлаган жойингизда ўлдиринг. Сизларни чиқарган ердан сизлар ҳам уларни чиқариб юборинг. (Урушга сабаб бўлган) фитна^[231] одам ўлдиришдан ҳам ёмон. Сизларга қарши уруш бошламагунча Масжидул-Ҳаром ёнида улар билан уришманг. Агар сизга уруш очса, шунда сизлар ҳам уларни ўлдиринг. Ўша кофирларнинг жазоси мана шундай бўлади.

2:192

فَإِنِ انْتَهَوْا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ

Агар (кофирлик ва адоватни) бас қилсалар^[232], Бас! Аллоҳ кечиримли ва  меҳрибондир.

2:193

وَقَاتِلُوهُمْ حَتَّىٰ لَا تَكُونَ فِتْنَةٌ وَيَكُونَ الدِّينُ لِلَّهِ ۖ فَإِنِ انْتَهَوْا فَلَا عُدْوَانَ إِلَّا عَلَى الظَّالِمِينَ

Токи (урушга сабаб бўлган) фитна йўқолиб, Аллоҳнинг дини ўрнатилгунга^[233] қадар улар билан (сизларга уруш очганлар билан) уришинглар. Агар (куфр-у адоватни) бас қилсалар, зулм қиладиганлардан бошқаларга душманлик йўқ^[234].

2:194

الشَّهْرُ الْحَرَامُ بِالشَّهْرِ الْحَرَامِ وَالْحُرُمَاتُ قِصَاصٌ ۚ فَمَنِ اعْتَدَىٰ عَلَيْكُمْ فَاعْتَدُوا عَلَيْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدَىٰ عَلَيْكُمْ ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِينَ

Ҳаром ойнинг^[235] риояси ҳаром ойга риоя қилганлар учун. Тақиқларга риоя қилиш икки тарафламадир^[236]. Ким сизларга ҳужум қилса, сизлар ҳам уларга қарши – худди улардек ҳужум қилинглар. Аллоҳга жавоб беришни ўйланг. Билингларки, Аллоҳ масъулиятли (мўмин)лар билан биргадир.

2:195

وَأَنْفِقُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَلَا تُلْقُوا بِأَيْدِيكُمْ إِلَى التَّهْلُكَةِ ۛ وَأَحْسِنُوا ۛ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ

Аллоҳ йўлида моддий ёрдам беринг, (бахиллик қилиб) ўз қўлларингиз билан ўзингизни ҳалокатга ташламанг^[237]. Яхшилик қилинглар. Аллоҳ яхшилик қилувчиларни яхши кўради^[238].

2:196

وَأَتِمُّوا الْحَجَّ وَالْعُمْرَةَ لِلَّهِ ۚ فَإِنْ أُحْصِرْتُمْ فَمَا اسْتَيْسَرَ مِنَ الْهَدْيِ ۖ وَلَا تَحْلِقُوا رُءُوسَكُمْ حَتَّىٰ يَبْلُغَ الْهَدْيُ مَحِلَّهُ ۚ فَمَنْ كَانَ مِنْكُمْ مَرِيضًا أَوْ بِهِ أَذًى مِنْ رَأْسِهِ فَفِدْيَةٌ مِنْ صِيَامٍ أَوْ صَدَقَةٍ أَوْ نُسُكٍ ۚ فَإِذَا أَمِنْتُمْ فَمَنْ تَمَتَّعَ بِالْعُمْرَةِ إِلَى الْحَجِّ فَمَا اسْتَيْسَرَ مِنَ الْهَدْيِ ۚ فَمَنْ لَمْ يَجِدْ فَصِيَامُ ثَلَاثَةِ أَيَّامٍ فِي الْحَجِّ وَسَبْعَةٍ إِذَا رَجَعْتُمْ ۗ تِلْكَ عَشَرَةٌ كَامِلَةٌ ۗ ذَٰلِكَ لِمَنْ لَمْ يَكُنْ أَهْلُهُ حَاضِرِي الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ

Ҳаж ва умрани Аллоҳ учун мукаммал адо этинг^[239]. Агар тўсқинликка учрасанглар, ўзингизга осон бўлган бир ҳайвон юборинг. Ўша ҳайвон^[240] жойига етиб бормагунча сочингизни олманг. Орангиздан бирон киши бемор бўлиб, ёки бошида бирон-бир азият бўлиб сочини (вақтидан илгари) олдирса фидя тариқасида ё рўза тутиши, ёки садақа бериши, ёхуд қурбонлик кесиши керак. Хотиржам бўлганингизда, кимки Ҳаж вақтигача умрадан фойдаланса, у ўзига осон бўлган қурбонлик кесади. Топа олмаганлар ҳаж мавсумида уч кун ва қайтган вақтларингизда етти кун – жами ўн кун тўлиқ рўза тутади. Бу ҳукм оиласи Масжидул-Ҳаром ён-атрофида яшамайдиганлар учун. Аллоҳга нисбатан жавобгарликни ҳис қилинг. Билиб қўйинг, Аллоҳнинг жазоси қаттиқдир.

2:197

الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَعْلُومَاتٌ ۚ فَمَنْ فَرَضَ فِيهِنَّ الْحَجَّ فَلَا رَفَثَ وَلَا فُسُوقَ وَلَا جِدَالَ فِي الْحَجِّ ۗ وَمَا تَفْعَلُوا مِنْ خَيْرٍ يَعْلَمْهُ اللَّهُ ۗ وَتَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَيْرَ الزَّادِ التَّقْوَىٰ ۚ وَاتَّقُونِ يَا أُولِي الْأَلْبَابِ

Ҳаж маълум ойлардадир^[241]. Кимки у ойларда ҳажни бошласа (эҳромга кирса), ҳаж ибодати асносида (эр-хотин ўртасида) қовушиш бўлмайди, ҳаж ибодатларидан ташқарига чиқилмайди^[242] ва жанжал қилинмайди. Қандай яхшилик қилсангиз ҳам Аллоҳ уни аниқ билади. Ўзингиз билан озуқаларингизни олволинг^[243]. Шубҳасизки, энг яхши озуқа сизларни (очликдан) сақлаб қоладиган миқдоридир. Эй ақлу виждони соф кишилар, Менга нисбатан жавобгарликни ҳис қилинглар.

2:198

لَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَنْ تَبْتَغُوا فَضْلًا مِنْ رَبِّكُمْ ۚ فَإِذَا أَفَضْتُمْ مِنْ عَرَفَاتٍ فَاذْكُرُوا اللَّهَ عِنْدَ الْمَشْعَرِ الْحَرَامِ ۖ وَاذْكُرُوهُ كَمَا هَدَاكُمْ وَإِنْ كُنْتُمْ مِنْ قَبْلِهِ لَمِنَ الضَّالِّينَ

(Ҳаж ойларида) яратган Эгангиздан фазл (тижорат ва ризқ)^[244] талаб қилишингизда сизларга гуноҳ йўқ. Арафотдан селдек оққан вақтингизда Машъарул-Ҳаром ёнида/Муздалифада Аллоҳни зикр қилинглар. У сизларга қандай ўргатган бўлса, Уни ана шундай зикр қилинглар^[245]. Гарчи, ҳақиқатда, бундан аввал адашганлардан эдингиз.

2:199

ثُمَّ أَفِيضُوا مِنْ حَيْثُ أَفَاضَ النَّاسُ وَاسْتَغْفِرُوا اللَّهَ ۚ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ

Кейин, инсонлар селдек оққан ердан оқиб тушинг. Аллоҳдан (гуноҳ-у жазонгизни) кечиришини сўранг. Аллоҳ кечиримли va меҳрибондир^[246].

2:200

فَإِذَا قَضَيْتُمْ مَنَاسِكَكُمْ فَاذْكُرُوا اللَّهَ كَذِكْرِكُمْ آبَاءَكُمْ أَوْ أَشَدَّ ذِكْرًا ۗ فَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَقُولُ رَبَّنَا آتِنَا فِي الدُّنْيَا وَمَا لَهُ فِي الْآخِرَةِ مِنْ خَلَاقٍ

Ҳаж ибодатларингизни адо қилаётганингизда^[247], ота-боболарингиздан эслаб қолганингиздек, балки ундан-да кучлироқ (дуолар) билан Аллоҳни зикр қилинглар. Инсонлардан кимдир (дуода): “Эй яратган Эгамиз! Бизга шу дунёда бер!”, дейди, унга охиратда насиба бўлмайди.

2:201

وَمِنْهُمْ مَنْ يَقُولُ رَبَّنَا آتِنَا فِي الدُّنْيَا حَسَنَةً وَفِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ

Яна кимдир: «Эй яратган Эгамиз! Бизга бу дунёда ҳам яхшилик бер, охиратда ҳам яхшилик бер. Бизни жаҳаннам азобидан сақла!»- дейди.

2:202

أُولَٰئِكَ لَهُمْ نَصِيبٌ مِمَّا كَسَبُوا ۚ وَاللَّهُ سَرِيعُ الْحِسَابِ

Ана шуларнинг ҳар бирига ўзлари қилган ишидан насиба берилади^[248]. Аллоҳнинг ҳисоб-китоби тездир (яқиндир)^[249].

2:203

وَاذْكُرُوا اللَّهَ فِي أَيَّامٍ مَعْدُودَاتٍ ۚ فَمَنْ تَعَجَّلَ فِي يَوْمَيْنِ فَلَا إِثْمَ عَلَيْهِ وَمَنْ تَأَخَّرَ فَلَا إِثْمَ عَلَيْهِ ۚ لِمَنِ اتَّقَىٰ ۗ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّكُمْ إِلَيْهِ تُحْشَرُونَ

Саноқли кунларда (қурбон байрами кунларида ҳам) Аллоҳни зикр қилинглар^[250]. Кимки шошилиб икки кунда қайтса унга гуноҳ йўқ. Кечикиб (яна бир кун) қолиб кетган кишига ҳам гуноҳ йўқ. Бу (рухсат) масъулиятни ҳис қилганларга тегишли. Аллоҳга нисбатан жавобгарликни ҳис қилинг^[251]. Билиб қўйинг, Унинг ҳузурига аниқ тўпланасизлар.

2:204

وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يُعْجِبُكَ قَوْلُهُ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَيُشْهِدُ اللَّهَ عَلَىٰ مَا فِي قَلْبِهِ وَهُوَ أَلَدُّ الْخِصَامِ

Шундай инсонлар борки, унинг дунё ҳаёти ҳақидаги гапи сени ҳайратлантириб қўяди. Дилидаги нарсага Аллоҳни гувоҳ қилади. Ҳолбуки, у энг ёмон хусуматчидир.

2:205

وَإِذَا تَوَلَّىٰ سَعَىٰ فِي الْأَرْضِ لِيُفْسِدَ فِيهَا وَيُهْلِكَ الْحَرْثَ وَالنَّسْلَ ۗ وَاللَّهُ لَا يُحِبُّ الْفَسَادَ

Агар у амалдор бўлиб қолса^[252], ер юзида бузғунчилик қилишга, деҳқончилик маҳсулотини нобуд^[253] қилиш ва насл-насабни қуритишга уринади. Аллоҳ бузғунчиларни ёқтирмайди.

2:206

وَإِذَا قِيلَ لَهُ اتَّقِ اللَّهَ أَخَذَتْهُ الْعِزَّةُ بِالْإِثْمِ ۚ فَحَسْبُهُ جَهَنَّمُ ۚ وَلَبِئْسَ الْمِهَادُ

Унга: “Аллоҳга нисбатан жавобгарликни ҳис қил!”- дейилганида, (гуноҳи билан) ғурурланиши уни яна гуноҳга тортади. Унга жаҳаннам бас келади! У қандай ҳам ёмон жой!

2:207

وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ ۗ وَاللَّهُ رَءُوفٌ بِالْعِبَادِ

Инсонлар орасида Аллоҳнинг розилигига эришиш учун жонини берадиганлари бор. Бундай қулларига Аллоҳ жуда меҳрибон.

2:208

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا ادْخُلُوا فِي السِّلْمِ كَافَّةً وَلَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّيْطَانِ ۚ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبِينٌ

Эй Мўминлар! Тинчликка – Исломга тўлалигича киринг^[254]. Шайтоннинг йўлларига юрманг^[255]. Чунки, у сизларга аниқ душмандир.

2:209

فَإِنْ زَلَلْتُمْ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَتْكُمُ الْبَيِّنَاتُ فَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ

Сизларга очиқ-ойдин (ҳукм) оятлар келганидан кейин (унга амал қилмай,) янглиш ишга қўл урсангиз, билиб қўйинг, Аллоҳ ғолиб ва устундир, тўғри қарор берувчидир.

2:210

هَلْ يَنْظُرُونَ إِلَّا أَنْ يَأْتِيَهُمُ اللَّهُ فِي ظُلَلٍ مِنَ الْغَمَامِ وَالْمَلَائِكَةُ وَقُضِيَ الْأَمْرُ ۚ وَإِلَى اللَّهِ تُرْجَعُ الْأُمُورُ

Улар Аллоҳ (буйруғи)^[256] ва фаришталар булут соялари остида келиб, ишларини ҳал этилиб якунланишини^[257] кутяптими? барча ишлар Аллоҳга қайтарилади.

2:211

سَلْ بَنِىٓ إِسْرَٰٓءِيلَ كَمْ ءَاتَيْنَٰهُم مِّنْ ءَايَةٍۭ بَيِّنَةٍ ۗ وَمَن يُبَدِّلْ نِعْمَةَ ٱللَّهِ مِنۢ بَعْدِ مَا جَآءَتْهُ فَإِنَّ ٱللَّهَ شَدِيدُ ٱلْعِقَابِ

Исроил авлодига нақадар очиқ-oydin alomatlar берганимизни уларнинг ўзидан бир сўрагин! Аллоҳнинг неъмати келганидан кейин, ким уни (бошқа нарсага) алмаштирса, билиб қўйсин, Аллоҳнинг жазоси қаттиқ^[258].

2:212

زُيِّنَ لِلَّذِينَ كَفَرُوا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا وَيَسْخَرُونَ مِنَ الَّذِينَ آمَنُوا ۘ وَالَّذِينَ اتَّقَوْا فَوْقَهُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ ۗ وَاللَّـهُ يَرْزُقُ مَن يَشَاءُ بِغَيْرِ حِسَابٍ

Кофирларга дунё ҳаёти чиройли кўринади^[259]. Улар мўминларни масхара қилади. Масъулият билан яшаган (мўмин)лар қиёмат куни улардан юқори бўлади. Аллоҳ муносиб бўлганга беҳисоб ризқ беради.

2:213

كَانَ النَّاسُ أُمَّةً وَاحِدَةً فَبَعَثَ اللَّـهُ النَّبِيِّينَ مُبَشِّرِينَ وَمُنذِرِينَ وَأَنزَلَ مَعَهُمُ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ لِيَحْكُمَ بَيْنَ النَّاسِ فِيمَا اخْتَلَفُوا فِيهِ ۚ وَمَا اخْتَلَفَ فِيهِ إِلَّا الَّذِينَ أُوتُوهُ مِن بَعْدِ مَا جَاءَتْهُمُ الْبَيِّنَاتُ بَغْيًا بَيْنَهُمْ ۖ فَهَدَى اللَّـهُ الَّذِينَ آمَنُوا لِمَا اخْتَلَفُوا فِيهِ مِنَ الْحَقِّ بِإِذْنِهِ ۗ وَاللَّـهُ يَهْدِي مَن يَشَاءُ إِلَىٰ صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ

Инсонлар бир тоифа (бир синф) эди. Аллоҳ хушхабар берадиган ва огоҳлантирадиган пайғамбарлар юборди ва улар билан бирга – ўзаро ихтилофга тушган нарсаларида инсонлар орасида ҳукм қилсин деб, ҳақни кўрсатадиган китоб ҳам юборди^[260]. Китоб берилганлар ўзларига очиқ-ойдин оятлар келганидан кейин-гина, ўрталаридаги ҳасад туфайли китоб ҳақида ихтилоф қилишди^[261]. Кейин, Аллоҳ Ўзининг билдириши орқали, улар ихтилоф қилган ҳақни мўминларга (Қуръонда) кўрсатиб қўйди. Аллоҳ муносиб бўлган кишини тўғри йўлга муваффақ қилади^[262].

2:214

أَمْ حَسِبْتُمْ أَن تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ وَلَمَّا يَأْتِكُم مَّثَلُ الَّذِينَ خَلَوْا مِن قَبْلِكُم ۖ مَّسَّتْهُمُ الْبَأْسَاءُ وَالضَّرَّاءُ وَزُلْزِلُوا حَتَّىٰ يَقُولَ الرَّسُولُ وَالَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ مَتَىٰ نَصْرُ اللَّـهِ ۗ أَلَا إِنَّ نَصْرَ اللَّـهِ قَرِيبٌ

Сизлар жаннатга кирамиз деб ўйладингизми?! Сизлардан илгари ўтганларга келган нарсанинг ўхшаши ҳали ҳануз сизларга келмади-ку! Улар қаттиқ босим ва қийинчиликларга учраган  ва шунчалик ларзага тушганки, ҳатто Аллоҳнинг Элчиси ва ёнидаги мўминлар: «Аллоҳнинг ёрдами қачон ўзи?»,- деб юборган. Билингки, Аллоҳнинг ёрдами яқин^[263].

2:215

يَسْأَلُونَكَ مَاذَا يُنفِقُونَ ۖ قُلْ مَا أَنفَقْتُم مِّنْ خَيْرٍ فَلِلْوَالِدَيْنِ وَالْأَقْرَبِينَ وَالْيَتَامَىٰ وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ ۗ وَمَا تَفْعَلُوا مِنْ خَيْرٍ فَإِنَّ اللَّـهَ بِهِ عَلِيمٌ

Сендан хайр-эҳсон қилиб нимани беришни сўрашмоқда. Айт: “қиладиган ҳар қандай моддий ёрдамингиз – ота-онага, яқин қариндошларга, етимларга, чорасизлар ва йўловчиларга (бўлсин)^[264]. Ҳар не яхшилик қилсангиз ҳам, Аллоҳ уни билиб туради.”

2:216

كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِتَالُ وَهُوَ كُرْهٌ لَّكُمْ ۖ وَعَسَىٰ أَن تَكْرَهُوا شَيْئًا وَهُوَ خَيْرٌ لَّكُمْ ۖ وَعَسَىٰ أَن تُحِبُّوا شَيْئًا وَهُوَ شَرٌّ لَّكُمْ ۗ وَاللَّـهُ يَعْلَمُ وَأَنتُمْ لَا تَعْلَمُونَ

Сизларга (табиатан) ёқмаса-да, уруш сизларга фарз қилинди. Ёқтирмаган нарсангиз фойдангизга бўлиши мумкин. Ёқтирган нарсангиз эса, зиёнингизга бўлиши ҳам мумкин. (Оқибатни) Аллоҳ билади, сизлар билмайсиз.

2:217

يَسْأَلُونَكَ عَنِ الشَّهْرِ الْحَرَامِ قِتَالٍ فِيهِ ۖ قُلْ قِتَالٌ فِيهِ كَبِيرٌ ۖ وَصَدٌّ عَن سَبِيلِ اللَّـهِ وَكُفْرٌ بِهِ وَالْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَإِخْرَاجُ أَهْلِهِ مِنْهُ أَكْبَرُ عِندَ اللَّـهِ ۚ وَالْفِتْنَةُ أَكْبَرُ مِنَ الْقَتْلِ ۗ وَلَا يَزَالُونَ يُقَاتِلُونَكُمْ حَتَّىٰ يَرُدُّوكُمْ عَن دِينِكُمْ إِنِ اسْتَطَاعُوا ۚ وَمَن يَرْتَدِدْ مِنكُمْ عَن دِينِهِ فَيَمُتْ وَهُوَ كَافِرٌ فَأُولَـٰئِكَ حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ ۖ وَأُولَـٰئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ ۖ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ

Сендан ҳаром ойларда^[265] жанг қилиш ҳақида сўрашмоқда. “У ойда уруш қилиш катта гуноҳ. Лекин, инсонларни Аллоҳнинг йўлидан тўсиш, у йўлни ва Масжидул-Ҳаромни муқаддаслигига қарши чиқишлик ва аҳолисини у ердан чиқариб юбориш эса, Аллоҳ наздида яна-да катта гуноҳ. Ўша фитна^[266] (уруш фитнаси) одам ўлдиришдан ҳам баттар”,- деб айт. Агар уларни кучи етса динингиздан қайтаргунча сиз билан уришаверади. Сизлардан кимки динидан қайтиб, кофир бўлиб ўлса, уларнинг қилган амаллари дунёда ҳам охиратда ҳам бекор бўлиб кетади. Ана шулар жаҳаннам аҳлидир, унда ўлимсиз қолади.

2:218

إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَالَّذِينَ هَاجَرُوا وَجَاهَدُوا فِي سَبِيلِ اللَّـهِ أُولَـٰئِكَ يَرْجُونَ رَحْمَتَ اللَّـهِ ۚ وَاللَّـهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ

(Аллоҳ ва Расулига) ишонган, юртидан кўчиб кетган ва Аллоҳ йўлида курашган^[267] кишилар – ана шулар Аллоҳнинг раҳматини (жаннатини) умид қилади. Аллоҳ кечиримли ва меҳрибондир.

2:219

يَسْأَلُونَكَ عَنِ الْخَمْرِ وَالْمَيْسِرِ ۖ قُلْ فِيهِمَا إِثْمٌ كَبِيرٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَإِثْمُهُمَا أَكْبَرُ مِن نَّفْعِهِمَا ۗ وَيَسْأَلُونَكَ مَاذَا يُنفِقُونَ قُلِ الْعَفْوَ ۗ كَذَٰلِكَ يُبَيِّنُ اللَّـهُ لَكُمُ الْآيَاتِ لَعَلَّكُمْ تَتَفَكَّرُونَ

Сендан маст қилувчи/ақлни тўсувчи[268] нарса ҳамда қимор ҳақида сўрашмоқда. «У иккаласида катта гуноҳ^[269] ва инсонлар учун бир қанча фойдалар бор. Лекин, иккаласининг ҳам гуноҳи фойдасидан каттароқ»,- де^[270]. Сендан хайр-эҳсон қилиб нимани беришни сўрашмоқда. «Эҳтиёждан ортганини», де^[271]. Фикр юритишингиз учун, Аллоҳ сизларга оятларни мана шундай баён қилмоқда.

2:220

فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ ۗ وَيَسْأَلُونَكَ عَنِ الْيَتَامَىٰ ۖ قُلْ إِصْلَاحٌ لَّهُمْ خَيْرٌ ۖ وَإِن تُخَالِطُوهُمْ فَإِخْوَانُكُمْ ۚ وَاللَّـهُ يَعْلَمُ الْمُفْسِدَ مِنَ الْمُصْلِحِ ۚ وَلَوْ شَاءَ اللَّـهُ لَأَعْنَتَكُمْ ۚ إِنَّ اللَّـهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ

(Булар) Дунёга ҳам охиратга ҳам тегишли. Сендан етимлар ҳақида сўрашяпти. “Енг яхшиси — уларни аҳволини тузатиб қўйишдир. Агар (ҳимоянгизга олиб) бирга яшасангиз, билингки, улар (фарзанд эмас) биродарларингиздир”,- де^[272]. Ким бузғунчи-ю ким тузатувчи эканини Аллоҳ (яхши) билади. Аллоҳ хоҳлаганида, сизларни қийин аҳволга солиб қўйар эди^[273]. Аллоҳ доимо устун ва ғолибдир, тўғри қарор берувчидир.

2:221

وَلَا تَنكِحُوا الْمُشْرِكَاتِ حَتَّىٰ يُؤْمِنَّ ۚ وَلَأَمَةٌ مُّؤْمِنَةٌ خَيْرٌ مِّن مُّشْرِكَةٍ وَلَوْ أَعْجَبَتْكُمْ ۗ وَلَا تُنكِحُوا الْمُشْرِكِينَ حَتَّىٰ يُؤْمِنُوا ۚ وَلَعَبْدٌ مُّؤْمِنٌ خَيْرٌ مِّن مُّشْرِكٍ وَلَوْ أَعْجَبَكُمْ ۗ أُولَـٰئِكَ يَدْعُونَ إِلَى النَّارِ ۖ وَاللَّـهُ يَدْعُو إِلَى الْجَنَّةِ وَالْمَغْفِرَةِ بِإِذْنِهِ ۖ وَيُبَيِّنُ آيَاتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُونَ

Токи (Аллоҳга тавҳид асосида) ишонгунга қадар, мушрика аёлларга уйланманг. Имонли асира аёл мушрика аёлдан яхшироқдир, агар-чи сизларни ҳайратлантириб қўйса ҳам^[274]. Токи (Аллоҳга тавҳид асосида) ишонгунга қадар, мушрик эркакларга қиз берманг. Имонли асир эркак киши мушрикдан яхшироқдир, гар-чи у сизларни ҳайратлантириб қўйса ҳам. Мушриклар жаҳаннамга чақиради. Аллоҳ эса, Ўзининг билдириши билан Жаннатга ва (гуноҳу жазоларни) кечирилишига чақиради. Насиҳат олиши учун, (Аллоҳ) оятларини инсонларга тушунтириб беряпти.

2:222

وَيَسْأَلُونَكَ عَنِ الْمَحِيضِ ۖ قُلْ هُوَ أَذًى فَاعْتَزِلُوا النِّسَاءَ فِي الْمَحِيضِ ۖ وَلَا تَقْرَبُوهُنَّ حَتَّىٰ يَطْهُرْنَ ۖ فَإِذَا تَطَهَّرْنَ فَأْتُوهُنَّ مِنْ حَيْثُ أَمَرَكُمُ اللَّـهُ ۚ إِنَّ اللَّـهَ يُحِبُّ التَّوَّابِينَ وَيُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِينَ

Сендан аёлларнинг одат кўриши^[275] ҳақида сўрашяпти. Айт: “У азиятдир – одат вақтида аёлларингиздан четланинг^[276], пок бўлмагунга қадар уларга яқинлашманг. (Қони тўхтаб) покланганларида, уларга Аллоҳ буюрган ердан келинг^[277]. Шубҳасизки, Аллоҳ тавбакорларни яхши кўради, пок юрувчиларни яхши кўради.”

2:223

نِسَاؤُكُمْ حَرْثٌ لَّكُمْ فَأْتُوا حَرْثَكُمْ أَنَّىٰ شِئْتُمْ ۖ وَقَدِّمُوا لِأَنفُسِكُمْ ۚ وَاتَّقُوا اللَّـهَ وَاعْلَمُوا أَنَّكُم مُّلَاقُوهُ ۗ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِينَ

Хотинларингиз сизлар учун экинзордир. Демак, экинзорингизга ўзингизга муносиб бўлган равишда келинг^[278], ўзингиз учун олдиндан яхши ишларни қилиб қўйинг. Аллоҳга нисбатан жавобгарликни ҳис қилинг. Билиб қўйинг, сизлар Унга аниқ йўлиқасизлар. Мўминларга хушхабар бер.

2:224

وَلَا تَجْعَلُوا اللَّـهَ عُرْضَةً لِّأَيْمَانِكُمْ أَن تَبَرُّوا وَتَتَّقُوا وَتُصْلِحُوا بَيْنَ النَّاسِ ۗ وَاللَّـهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ

Ичган қасамингизни деб, яхшилик қилишингизга, гуноҳлардан сақланишингизга ва инсонлар орасини яраштириб қўйишингизга Аллоҳни қарши қилиб олманг^[279], Аллоҳ эшитади, билади.

2:225

لَّا يُؤَاخِذُكُمُ اللَّـهُ بِاللَّغْوِ فِي أَيْمَانِكُمْ وَلَـٰكِن يُؤَاخِذُكُم بِمَا كَسَبَتْ قُلُوبُكُمْ ۗ وَاللَّـهُ غَفُورٌ حَلِيمٌ

Бепарволик билан ичган қасамингиз учун Аллоҳ сизларни жавобгарликка тортмайди, балки, кўнгилдан ният қилиб ичган қасамингиз учун жавобгар қилади. Аллоҳ жуда кечиримлидир, юмшоқ муомала қилувчидир.

2:226

لِّلَّذِينَ يُؤْلُونَ مِن نِّسَائِهِمْ تَرَبُّصُ أَرْبَعَةِ أَشْهُرٍ ۖ فَإِن فَاءُوا فَإِنَّ اللَّـهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ

Аёллари билан қовушмасликка қарор берган эрларга^[280] тўрт ой муҳлат бор. Агар (тўрт ой ичида аёлига) қайтса, Аллоҳ кечиримли ва меҳрибондир.

2:227

وَإِنْ عَزَمُوا الطَّلَاقَ فَإِنَّ اللَّـهَ سَمِيعٌ عَلِيمٌ

Агар ажрашишга қарор берсалар^[281], Аллоҳ (эрнинг қасамини) эшитади, (аёлига қайтмаганини) билади!

2:228

وَالْمُطَلَّقَاتُ يَتَرَبَّصْنَ بِأَنفُسِهِنَّ ثَلَاثَةَ قُرُوءٍ ۚ وَلَا يَحِلُّ لَهُنَّ أَن يَكْتُمْنَ مَا خَلَقَ اللَّـهُ فِي أَرْحَامِهِنَّ إِن كُنَّ يُؤْمِنَّ بِاللَّـهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ ۚ وَبُعُولَتُهُنَّ أَحَقُّ بِرَدِّهِنَّ فِي ذَٰلِكَ إِنْ أَرَادُوا إِصْلَاحًا ۚ وَلَهُنَّ مِثْلُ الَّذِي عَلَيْهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ ۚ وَلِلرِّجَالِ عَلَيْهِنَّ دَرَجَةٌ ۗ وَاللَّـهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ

Эридан ажрашган аёллар (турмушга чиқмай) ўзлари уч одат вақтича^[282] кутади. Аллоҳга ва охират кунига ишонган бўлсалар, бачадонларидаги Аллоҳ яратган нарсани яшириши уларга ҳалол бўлмайди. Агар орани тузатишни хоҳласалар, шу муддат ичида эрлари уларга қайтишга ҳақлидир^[283]. Маъруфга (Қуръон мезонига) кўра аёлларни эрларидаги ҳаққи эркакларнинг аёлларидаги ҳаққи билан бир хилдир. Эрлар учун (ажрашиш масаласида) аёлларга нисбатан бир поғона фарқи бор. Аллоҳ доимо ғолиб ва устундир, тўғри қарор берувчидир.

2:229

الطَّلَاقُ مَرَّتَانِ ۖ فَإِمْسَاكٌ بِمَعْرُوفٍ أَوْ تَسْرِيحٌ بِإِحْسَانٍ ۗ وَلَا يَحِلُّ لَكُمْ أَن تَأْخُذُوا مِمَّا آتَيْتُمُوهُنَّ شَيْئًا إِلَّا أَن يَخَافَا أَلَّا يُقِيمَا حُدُودَ اللَّـهِ ۖ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا يُقِيمَا حُدُودَ اللَّـهِ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْهِمَا فِيمَا افْتَدَتْ بِهِ ۗ تِلْكَ حُدُودُ اللَّـهِ فَلَا تَعْتَدُوهَا ۚ وَمَن يَتَعَدَّ حُدُودَ اللَّـهِ فَأُولَـٰئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ

(Қайтадиган) талоқ икки мартадир^[284]. Ҳар биридан кейин эр аёлини ё яхшиликча ушлаб қолиши керак, ёки белгиланган – чиройли ҳолатда ажрашиши керак. (Эй эрлар!) ажрашиб кетиш асносида, тўй муносабати билан берган нарсаларингиздан баъзисини аёлларингиздан қайтариб олишингиз сизларга ҳалол бўлмайди. Агар иккаласи ҳам Аллоҳнинг қарорларига риоя қилолмаслигидан қўрқса, бу бошқа. (Эй мўминлар!) Эр-хотинни иккиси ҳам Аллоҳнинг (оила масалаларидаги) қонун-қоидаларига риоя қилолмаслигидан қўрқсангиз, хотин (никоҳни бузиш учун) эрига тўлов беришида ҳар иккаласига ҳам гуноҳ бўлмайди^[285]. Булар Аллоҳнинг қонун-қоидаларидир, уларни бузманг. Кимки Аллоҳнинг қонунларини бузса, ана шулар ҳақсизлик қилувчи-золимлардир.

2:230

فَإِن طَلَّقَهَا فَلَا تَحِلُّ لَهُ مِن بَعْدُ حَتَّىٰ تَنكِحَ زَوْجًا غَيْرَهُ ۗ فَإِن طَلَّقَهَا فَلَا جُنَاحَ عَلَيْهِمَا أَن يَتَرَاجَعَا إِن ظَنَّا أَن يُقِيمَا حُدُودَ اللَّـهِ ۗ وَتِلْكَ حُدُودُ اللَّـهِ يُبَيِّنُهَا لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ

Агар аёлини (учинчи марта) талоқ қилса^[286], бошқа эрга тегиб чиқмагунча у аёл эрига ҳалол бўлмайди. Агар у (кейинги) эри ҳам уни талоқ қилса, эр ҳам хотин ҳам Аллоҳнинг қонун-қоидаларига риоя қила олишларига ишончи комил бўлса-гина, ана ўшанда бир-бирларига қайтишлари гуноҳ эмас. Булар Аллоҳнинг (оила ҳақидаги) қонун-қоидаларидир. буларни билиб-ўрганадиган кишиларга тушунтириб беради^[287].

2:231

وَإِذَا طَلَّقْتُمُ النِّسَاءَ فَبَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَأَمْسِكُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ أَوْ سَرِّحُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ ۚ وَلَا تُمْسِكُوهُنَّ ضِرَارًا لِّتَعْتَدُوا ۚ وَمَن يَفْعَلْ ذَٰلِكَ فَقَدْ ظَلَمَ نَفْسَهُ ۚ وَلَا تَتَّخِذُوا آيَاتِ اللَّـهِ هُزُوًا ۚ وَاذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّـهِ عَلَيْكُمْ وَمَا أَنزَلَ عَلَيْكُم مِّنَ الْكِتَابِ وَالْحِكْمَةِ يَعِظُكُم بِهِ ۚ وَاتَّقُوا اللَّـهَ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّـهَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ

Аёлларингизни талоқ қилганингизда, идда кутиш муддатлари ниҳоясига етганида, уларни белгиланган/яхши ҳолатда ушлаб қолинг, ёки белгиланган/яхши ҳолатда ажрашинг. Уларга зарар етказиб, ҳуқуқини поймол қилиш мақсадида ушлаб қолманг^[288]. Ким бундай қилса, ўзига зулм қилади. Аллоҳнинг оят-ҳукмларига беписандлик қилманг/масхара қилманг. Аллоҳнинг сизга берган неъматини – сизга берган китоб ва ҳикматни ёдда тутинг. Аллоҳ сизларга у (Қуръон) билан ўгит беряпти. Аллоҳга нисбатан жавобгарликни ҳис қилинг. Билингларки, Аллоҳ ҳамма нарсани билади.

2:232

وَإِذَا طَلَّقْتُمُ النِّسَاءَ فَبَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَلَا تَعْضُلُوهُنَّ أَن يَنكِحْنَ أَزْوَاجَهُنَّ إِذَا تَرَاضَوْا بَيْنَهُم بِالْمَعْرُوفِ ۗ ذَٰلِكَ يُوعَظُ بِهِ مَن كَانَ مِنكُمْ يُؤْمِنُ بِاللَّـهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ ۗ ذَٰلِكُمْ أَزْكَىٰ لَكُمْ وَأَطْهَرُ ۗ وَاللَّـهُ يَعْلَمُ وَأَنتُمْ لَا تَعْلَمُونَ

Аёлларингизни талоқ қилганингизда, уларни иддаси тўлганидан кейин, ўзаро белгиланган/чиройли ҳолатда келишиб олса^[289], (бўлажак) эрига тегишига қарши чиқманг. Бу – орангиздан Аллоҳга ва охират кунига ишонадиганларга қилинаётган ўгитдир. Сизларни (турмуш масалаларида) келиштирадиган ва поклайдиган (ҳукм) шу^[290]. Аллоҳ билади, сизлар билмайсиз.

2:233

وَالْوَالِدَاتُ يُرْضِعْنَ أَوْلَادَهُنَّ حَوْلَيْنِ كَامِلَيْنِ ۖ لِمَنْ أَرَادَ أَن يُتِمَّ الرَّضَاعَةَ ۚ وَعَلَى الْمَوْلُودِ لَهُ رِزْقُهُنَّ وَكِسْوَتُهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ ۚ لَا تُكَلَّفُ نَفْسٌ إِلَّا وُسْعَهَا ۚ لَا تُضَارَّ وَالِدَةٌ بِوَلَدِهَا وَلَا مَوْلُودٌ لَّهُ بِوَلَدِهِ ۚ وَعَلَى الْوَارِثِ مِثْلُ ذَٰلِكَ ۗ فَإِنْ أَرَادَا فِصَالًا عَن تَرَاضٍ مِّنْهُمَا وَتَشَاوُرٍ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْهِمَا ۗ وَإِنْ أَرَدتُّمْ أَن تَسْتَرْضِعُوا أَوْلَادَكُمْ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ إِذَا سَلَّمْتُم مَّا آتَيْتُم بِالْمَعْرُوفِ ۗ وَاتَّقُوا اللَّـهَ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّـهَ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ

Оналар болаларини тўлиқ икки йил эмизади^[291]. Бу – тўлиқ эмизмоқчи бўлганлар учун. Оналарнинг емоқ-ичмоғи ва кийим-кечаги белгиланган/чиройли ҳолатда фарзанднинг отасига юклатилади. Ҳеч кимга кучи етмайдиган нарса юклатилмайди. Она ўз фарзанди сабабли зиёнга учратилмайди, ота ҳам ўз фарзанди сабабли зиёнга учратилмайди. Меросчининг масъулияти ҳам худди шундай^[292]. Эр-хотин ўзаро розилиги ва келишувидан келиб чиқиб, фарзандини (икки йил тўлиқ эмизмасдан) сутдан чиқармоқчи бўлса, иккаласига ҳам гуноҳ бўлмайди. Агар берадиган нарсаларингизни белгиланган/маъруф ҳолатда топшириб, болаларингизни бола эмизувчиларга эмиздирмоқчи бўлсангиз, сизларга гуноҳ бўлмайди. Аллоҳга нисбатан жавобгарликни ҳис қилинг. Билингки, Аллоҳ қилаётган ишларингизни кўриб туради.

2:234

وَالَّذِينَ يُتَوَفَّوْنَ مِنكُمْ وَيَذَرُونَ أَزْوَاجًا يَتَرَبَّصْنَ بِأَنفُسِهِنَّ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَعَشْرًا ۖ فَإِذَا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ فِيمَا فَعَلْنَ فِي أَنفُسِهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ ۗ وَاللَّـهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ

Орангиздан вафот этган эркакларнинг ортида қолган аёллари (турмушга чиқмай) ўзларини кузатиб тўрт ой ва ўн кун кутади. Иддалари ниҳойасига етганида, ўз истаги билан белгиланган – чиройли ҳолатда бирон ишга қўл уришларида сизларга гуноҳ бўлмайди^[293]. Аллоҳ қилаётган ишларингиздан хабардордир.

2:235

وَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ فِيمَا عَرَّضْتُم بِهِ مِنْ خِطْبَةِ النِّسَاءِ أَوْ أَكْنَنتُمْ فِي أَنفُسِكُمْ ۚ عَلِمَ اللَّـهُ أَنَّكُمْ سَتَذْكُرُونَهُنَّ وَلَـٰكِن لَّا تُوَاعِدُوهُنَّ سِرًّا إِلَّا أَن تَقُولُوا قَوْلًا مَّعْرُوفًا ۚ وَلَا تَعْزِمُوا عُقْدَةَ النِّكَاحِ حَتَّىٰ يَبْلُغَ الْكِتَابُ أَجَلَهُ ۚ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّـهَ يَعْلَمُ مَا فِي أَنفُسِكُمْ فَاحْذَرُوهُ ۚ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّـهَ غَفُورٌ حَلِيمٌ

(Ўша бева) аёлларга уйланиш таклифингизни киноя қилиб айтишингизда, ёки уни ичингизда сақлашингизда сизларга гуноҳ йўқ. Келгусида уларни тилга олишингизни Аллоҳ билди. Улар билан яширинча ваъдалашманг, фақат чиройли гап гапиринг. (Бу китобда) битилган кутиш муддати тугамай туриб^[294], никоҳ тузишга қарор берманг. Билингки, Аллоҳ ичингиздагини ҳам билади. Шунинг учун, Аллоҳга нисбатан диққат-эътиборли бўлинг. Билингки, Аллоҳ жуда кечиримлидир, юмшоқ муомала қилувчидир.

2:236

لَّا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ إِن طَلَّقْتُمُ النِّسَاءَ مَا لَمْ تَمَسُّوهُنَّ أَوْ تَفْرِضُوا لَهُنَّ فَرِيضَةً ۚ وَمَتِّعُوهُنَّ عَلَى الْمُوسِعِ قَدَرُهُ وَعَلَى الْمُقْتِرِ قَدَرُهُ مَتَاعًا بِالْمَعْرُوفِ ۖ حَقًّا عَلَى الْمُحْسِنِينَ

Никоҳланиб унга тегмаган ва маҳрларини ҳам белгиламаган аёлларингизни талоқ қилсангиз, (маҳрини бермасликда) сизларга гуноҳ йўқ. Имкони бор борича, қийин аҳволдаги ҳам борича белгиланган – чиройли ҳолатда уларни (мол-мулк бериб) манфаатлантирсин^[295]. Бу – муҳсинлар зиммасидаги бурчдир.

2:237

وَإِن طَلَّقْتُمُوهُنَّ مِن قَبْلِ أَن تَمَسُّوهُنَّ وَقَدْ فَرَضْتُمْ لَهُنَّ فَرِيضَةً فَنِصْفُ مَا فَرَضْتُمْ إِلَّا أَن يَعْفُونَ أَوْ يَعْفُوَ الَّذِي بِيَدِهِ عُقْدَةُ النِّكَاحِ ۚ وَأَن تَعْفُوا أَقْرَبُ لِلتَّقْوَىٰ ۚ وَلَا تَنسَوُا الْفَضْلَ بَيْنَكُمْ ۚ إِنَّ اللَّـهَ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ

Никоҳингизга олиб ҳануз қовушмаган, лекин маҳрларини белгилаб қўйган аёлларингизни талоқ қилсангиз, белгилаган маҳрингизни ярмини беришингиз керак. Аммо, аёллар ёки никоҳ тугуни қўлида бўлган эр^[296] ўз ҳаққидан воз кечса ҳам бўлади.  Сизларни кечиб юборишингиз^[297] – ўзингизни ҳимоянгиз учун яна-да мосроқдир. Ўзаро олийжаноблик қилишни унутманг^[298]. Аллоҳ қилаётган ишларингизни кўриб туради.

2:238

حَافِظُوا عَلَى الصَّلَوَاتِ وَالصَّلَاةِ الْوُسْطَىٰ وَقُومُوا لِلَّـهِ قَانِتِينَ

Намозларни муҳофаза қилинг, айниқса энг ўрта намозни^[299] ва Аллоҳ ҳузурида бўйсунган ҳолда туринг.

2:239

فَإِنْ خِفْتُمْ فَرِجَالًا أَوْ رُكْبَانًا ۖ فَإِذَا أَمِنتُمْ فَاذْكُرُوا اللَّـهَ كَمَا عَلَّمَكُم مَّا لَمْ تَكُونُوا تَعْلَمُونَ

Агар қўрқсангиз^[300], (намозни) пиёда ёки улов устида кетаётиб ўқинг. Хотиржам бўлганингизда, (намоз ҳақида) билмаганингизни сизга қандай ўргатган бўлса, Аллоҳни ўшандай зикр қилинг/улуғланг^[301].

2:240

وَالَّذِينَ يُتَوَفَّوْنَ مِنكُمْ وَيَذَرُونَ أَزْوَاجًا وَصِيَّةً لِّأَزْوَاجِهِم مَّتَاعًا إِلَى الْحَوْلِ غَيْرَ إِخْرَاجٍ ۚ فَإِنْ خَرَجْنَ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ فِي مَا فَعَلْنَ فِي أَنفُسِهِنَّ مِن مَّعْرُوفٍ ۗ وَاللَّـهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ

Орангиздан вафот этиб, орқасидан қолган бева аёллари учун сизларга топширилган вазифа – уларни уйларидан чиқармасдан, бир йилгача моддий эҳтиёжини таъминлаб туришдир^[302]. Агар уйларидан чиқиб, ўзларича белгиланган/чиройли ишларни қилишида сизларга гуноҳ йўқ^[303].

2:241

وَلِلْمُطَلَّقَاتِ مَتَاعٌ بِالْمَعْرُوفِ ۖ حَقًّا عَلَى الْمُتَّقِينَ

Талоқ қилинган аёлларнинг ҳам белгиланган/чиройли ҳолатда^[304] нафақа олиш ҳаққи бор. Бу – масъулиятли (мўмин)лар зиммасидаги бурчдир.

2:242

كَذَٰلِكَ يُبَيِّنُ اللَّـهُ لَكُمْ آيَاتِهِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ

Ақлингизни ишлатишингиз учун, Аллоҳ сизларга оятларини мана шундай тушунтириб беряпти.

2:243

أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ خَرَجُوا مِن دِيَارِهِمْ وَهُمْ أُلُوفٌ حَذَرَ الْمَوْتِ فَقَالَ لَهُمُ اللَّـهُ مُوتُوا ثُمَّ أَحْيَاهُمْ ۚ إِنَّ اللَّـهَ لَذُو فَضْلٍ عَلَى النَّاسِ وَلَـٰكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَشْكُرُونَ

Ўлимдан қўрқиб юртларидан чиқиб кетган шу мингларча инсонни кўрмадингми? Уларга Аллоҳ: «Ўлинглар!», деб, кейин уларни тирилтирган[305]. Аллоҳ инсонларга нисбатан жуда олийжанобдир. Лекин, инсонларнинг кўпчилиги қадрига етмайди.

2:244

وَقَاتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّـهِ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّـهَ سَمِيعٌ عَلِيمٌ

Аллоҳ йўлида жанг қилинг^[306]. Билингки, Аллоҳ эшитади, билади.

2:245

مَّن ذَا الَّذِي يُقْرِضُ اللَّـهَ قَرْضًا حَسَنًا فَيُضَاعِفَهُ لَهُ أَضْعَافًا كَثِيرَةً ۚ وَاللَّـهُ يَقْبِضُ وَيَبْسُطُ وَإِلَيْهِ تُرْجَعُونَ

Ким у Аллоҳга гўзал қарз берадиган? (Агар берса) Аллоҳ унга кўпайтириб беради. (Ризқни) тор қиладиган ҳам, кенг қиладиган ҳам Аллоҳдир. Зотан, Унга қайтариласизлар.

2:246

أَلَمْ تَرَ إِلَى الْمَلَإِ مِن بَنِي إِسْرَائِيلَ مِن بَعْدِ مُوسَىٰ إِذْ قَالُوا لِنَبِيٍّ لَّهُمُ ابْعَثْ لَنَا مَلِكًا نُّقَاتِلْ فِي سَبِيلِ اللَّـهِ ۖ قَالَ هَلْ عَسَيْتُمْ إِن كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِتَالُ أَلَّا تُقَاتِلُوا ۖ قَالُوا وَمَا لَنَا أَلَّا نُقَاتِلَ فِي سَبِيلِ اللَّـهِ وَقَدْ أُخْرِجْنَا مِن دِيَارِنَا وَأَبْنَائِنَا ۖ فَلَمَّا كُتِبَ عَلَيْهِمُ الْقِتَالُ تَوَلَّوْا إِلَّا قَلِيلًا مِّنْهُمْ ۗ وَاللَّـهُ عَلِيمٌ بِالظَّالِمِينَ

Мусодан кейин (яшаган) Исроил авлодининг етакчиларини кўрмадингми? Улар ўзларининг пайғамбарига: “Бизга бир бош қўмондон^[307] тайинлаб бер, Аллоҳ йўлида жанг қиламиз!”,- деган. У: «Уриш фарз қилинса-ю, уришмасаларинг-чи?»- деган. Улар: «Биз ватанимиздан ҳайдаб чиқарилган ва бола-чақаларимиздан ажратиб юборилган бўлсак, нима учун Аллоҳ йўлида уришмаймиз-а?» — дедилар. Уларга жанг фарз қилинганида эса, озгинасидан бошқа ҳаммаси (жангдан) бош тортган. Аллоҳ золимларни билиб туради.

2:247

وَقَالَ لَهُمْ نَبِيُّهُمْ إِنَّ اللَّـهَ قَدْ بَعَثَ لَكُمْ طَالُوتَ مَلِكًا ۚ قَالُوا أَنَّىٰ يَكُونُ لَهُ الْمُلْكُ عَلَيْنَا وَنَحْنُ أَحَقُّ بِالْمُلْكِ مِنْهُ وَلَمْ يُؤْتَ سَعَةً مِّنَ الْمَالِ ۚ قَالَ إِنَّ اللَّـهَ اصْطَفَاهُ عَلَيْكُمْ وَزَادَهُ بَسْطَةً فِي الْعِلْمِ وَالْجِسْمِ ۖ وَاللَّـهُ يُؤْتِي مُلْكَهُ مَن يَشَاءُ ۚ وَاللَّـهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ

Уларга пайғамбари: «Аллоҳ сизларга Толутни бош қўмондон қилиб тайинлади»,- деди. Улар: «Қандай қилиб у бизга бош қўмондон бўлади? Бош қўмондон бўлишга ундан кўра биз лойиқроқмиз-ку, унга ортиқча мол-давлат ҳам берилмаган!», дедилар. (Шунда): “Устингиздан (бош қўмондонликка) уни Аллоҳ танлади, унинг илмини ва бўйи бастини зиёда қилди. Аллоҳ Ўз мулкини^[308] муносиб бўлган бандага беради. Аллоҳ чексиз имкониятлидир, билувчидир”, деди (пайғамбари).

2:248

وَقَالَ لَهُمْ نَبِيُّهُمْ إِنَّ آيَةَ مُلْكِهِ أَن يَأْتِيَكُمُ التَّابُوتُ فِيهِ سَكِينَةٌ مِّن رَّبِّكُمْ وَبَقِيَّةٌ مِّمَّا تَرَكَ آلُ مُوسَىٰ وَآلُ هَارُونَ تَحْمِلُهُ الْمَلَائِكَةُ ۚ إِنَّ فِي ذَٰلِكَ لَآيَةً لَّكُمْ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ

Пайғамбари уларга шундай деди: “Сизларга сандиқни^[309] келиши Толутнинг бош қўмондонлигининг нишонасидир. Унинг ичида яратган Эгангиз тарафидан сизларни хотиржам қиладиган нарса ҳамда Мусо ва Ҳоруннинг оиласидан хотиралар бўлади ва уни фаришталар ташийди. Агар ишонсангиз, бунда сизлар учун оят-намуна бор.”

2:249

فَلَمَّا فَصَلَ طَالُوتُ بِالْجُنُودِ قَالَ إِنَّ اللَّـهَ مُبْتَلِيكُم بِنَهَرٍ فَمَن شَرِبَ مِنْهُ فَلَيْسَ مِنِّي وَمَن لَّمْ يَطْعَمْهُ فَإِنَّهُ مِنِّي إِلَّا مَنِ اغْتَرَفَ غُرْفَةً بِيَدِهِ ۚ فَشَرِبُوا مِنْهُ إِلَّا قَلِيلًا مِّنْهُمْ ۚ فَلَمَّا جَاوَزَهُ هُوَ وَالَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ قَالُوا لَا طَاقَةَ لَنَا الْيَوْمَ بِجَالُوتَ وَجُنُودِهِ ۚ قَالَ الَّذِينَ يَظُنُّونَ أَنَّهُم مُّلَاقُو اللَّـهِ كَم مِّن فِئَةٍ قَلِيلَةٍ غَلَبَتْ فِئَةً كَثِيرَةً بِإِذْنِ اللَّـهِ ۗ وَاللَّـهُ مَعَ الصَّابِرِينَ

Толут қўшинлари билан ҳаракатланиб (қароргоҳидан) айрилганида, уларга шундай деди: «Аллоҳ сизларни бир анҳор билан синайди, ундан ичган киши мендан эмас, ундан истеъмол қилмаган киши мендандир. Фақат қўли билан бир ҳовуч ичганлар бундан мустасно.» Аммо уларни озчилигидан ташқари ҳаммаси у анҳордан сув ичди. Толут ва ёнидаги мўминлар ундан кечиб ўтишганида, улар шундай дедилар: «Бугун Жолут ва унинг қўшинига қарши чиқишга кучимиз етмайди!» Аллоҳга аниқ йўлиқишига ишонганлар эса: «Қанчадан-қанча кичик қўшинлар катта қўшинлар устидан Аллоҳнинг изни билан ғалаба қозонган. Аллоҳ сабр-бардошли кишилар билан биргадир»,- дедилар.

2:250

وَلَمَّا بَرَزُوا لِجَالُوتَ وَجُنُودِهِ قَالُوا رَبَّنَا أَفْرِغْ عَلَيْنَا صَبْرًا وَثَبِّتْ أَقْدَامَنَا وَانصُرْنَا عَلَى الْقَوْمِ الْكَافِرِينَ

Улар Жолут ва унинг қўшинига рўбарў бўлишганида: “Эй яратган Эгамиз! Устимизга сабр-бардош ёғдир, собит қадам қил ва шу кофир қавмга қарши бизга ёрдам бер!” деб дуо қилдилар.

2:251

فَهَزَمُوهُمْ بِإِذْنِ اللَّهِ وَقَتَلَ دَاوُودُ جَالُوتَ وَآتَاهُ اللَّهُ الْمُلْكَ وَالْحِكْمَةَ وَعَلَّمَهُ مِمَّا يَشَاءُ ۗ وَلَوْلَا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَفَسَدَتِ الْأَرْضُ وَلَٰكِنَّ اللَّهَ ذُو فَضْلٍ عَلَى الْعَالَمِينَ

Натижада, Аллоҳнинг амри ила кофирларни тор-мор қилдилар. Жолутни Довуд ўлдирди. Аллоҳ Довудга ҳукмдорлик ва ҳикмат берди, унга Ўзи муносиб билган нарсасини ўргатди. Агар Аллоҳ инсонларнинг баъзилари билан бошқа баъзиларини бартараф қилиб турмаганида, дунё (даги интизом) бузилиб кетар эди. Лекин, Аллоҳ борлиқларга олийжанобдир.

2:252

تِلْكَ آيَاتُ اللَّهِ نَتْلُوهَا عَلَيْكَ بِالْحَقِّ ۚ وَإِنَّكَ لَمِنَ الْمُرْسَلِينَ

Булар Аллоҳнинг оятларидир. Уларни сенга тўғри бир шаклда ўқиб беряпмиз^[310]. Шубҳасизки, сен (ҳам) элчиларидан бирисан.

2:253

تِلْكَ الرُّسُلُ فَضَّلْنَا بَعْضَهُمْ عَلَىٰ بَعْضٍ ۘ مِنْهُمْ مَنْ كَلَّمَ اللَّهُ ۖ وَرَفَعَ بَعْضَهُمْ دَرَجَاتٍ ۚ وَآتَيْنَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ الْبَيِّنَاتِ وَأَيَّدْنَاهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ ۗ وَلَوْ شَاءَ اللَّهُ مَا اقْتَتَلَ الَّذِينَ مِنْ بَعْدِهِمْ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَتْهُمُ الْبَيِّنَاتُ وَلَٰكِنِ اخْتَلَفُوا فَمِنْهُمْ مَنْ آمَنَ وَمِنْهُمْ مَنْ كَفَرَ ۚ وَلَوْ شَاءَ اللَّهُ مَا اقْتَتَلُوا وَلَٰكِنَّ اللَّهَ يَفْعَلُ مَا يُرِيدُ

Биз бу элчиларни бир-биридан фазилатли қилдик – улар орасида Аллоҳ гаплашгани бор яна баъзиларини эса даражаларини баланд қилди^[311]. Марям ўғли Исога равшан далиллар бериб, унга Руҳул-Қудус (Жаброил) билан кўмак бердик. Агар Аллоҳ хоҳлаганида, кейингилар ўша равшан далиллар келганидан кейин бир-бирини ўлдирмас эди. Лекин, (танлаш ихтиёрини инсонларнинг ўзига топширди ва) улар ихтилоф қилишди. Натижада, улардан кимлардир ишонди, кимлардир ишонмади/қарши чиқди. Агар Аллоҳ хоҳлаганида, бир-бирини ўлдирмас эди.  Лекин, Аллоҳ Ўзи ихтиёр қилган ишни қилади.

2:254

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَنْفِقُوا مِمَّا رَزَقْنَاكُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ يَأْتِيَ يَوْمٌ لَا بَيْعٌ فِيهِ وَلَا خُلَّةٌ وَلَا شَفَاعَةٌ ۗ وَالْكَافِرُونَ هُمُ الظَّالِمُونَ

Эй Мўминлар! Сизларга эриштирган нарсаларимиздан хайр-эҳсон қилиб олинг^[312]. Буни – олди-берди, дўст-биродарлик ва шафоат бўлмайдиган кун келишидан олдин қилинг. Кофирлар, улар золимдир.

2:255

اللَّهُ لَا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ الْحَيُّ الْقَيُّومُ ۚ لَا تَأْخُذُهُ سِنَةٌ وَلَا نَوْمٌ ۚ لَهُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ ۗ مَنْ ذَا الَّذِي يَشْفَعُ عِنْدَهُ إِلَّا بِإِذْنِهِ ۚ يَعْلَمُ مَا بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَمَا خَلْفَهُمْ ۖ وَلَا يُحِيطُونَ بِشَيْءٍ مِنْ عِلْمِهِ إِلَّا بِمَا شَاءَ ۚ وَسِعَ كُرْسِيُّهُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ ۖ وَلَا يَئُودُهُ حِفْظُهُمَا ۚ وَهُوَ الْعَلِيُّ الْعَظِيمُ

Аллоҳ – қуллик қилинишга ҳақли ягона зотдир, доим тирикдир, узлуксиз Ўз ишидадир. Уни мудроқ ҳам уйқу ҳам босмайди. Осмонлар ва ердаги ҳамма нарса^[313] Уники. Унинг изнисиз Унинг ҳукмида бўлган шафоатга ким ҳам эга бўла олардри?!^[314] У уларни олдидагини ҳам, ортидагини ҳам билади. Улар Аллоҳнинг илмидан – Унинг Ўзи раво кўрганидан бошқа ҳеч нарса билмайди. Унинг ҳокимияти (чексиз қудрати ва илми)^[315] осмонларни ҳам ерни ҳам ўз ичига олган. У иккаласини (ўз ҳолича) сақлаб туриш Унга оғир келмайди. У улуғдир, буюкдир.

2:256

لَا إِكْرَاهَ فِي الدِّينِ ۖ قَدْ تَبَيَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَيِّ ۚ فَمَنْ يَكْفُرْ بِالطَّاغُوتِ وَيُؤْمِنْ بِاللَّهِ فَقَدِ اسْتَمْسَكَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقَىٰ لَا انْفِصَامَ لَهَا ۗ وَاللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ

Динда ҳеч қандай мажбурлаш йўқ. Тўғри йўл нотўғри-сохта йўлдан яхшигина ажралиб бўлди. Ким тоғутни^[316] (ёвузлик, шайтон, зўравонлик)ни инкор қилса ва Аллоҳга ишонса, узилиши имконсиз бўлган энг кучли ҳалқага ёпишган бўлади. Аллоҳ эшитади, билади.

2:257

اللَّهُ وَلِيُّ الَّذِينَ آمَنُوا يُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ ۖ وَالَّذِينَ كَفَرُوا أَوْلِيَاؤُهُمُ الطَّاغُوتُ يُخْرِجُونَهُمْ مِنَ النُّورِ إِلَى الظُّلُمَاتِ ۗ أُولَٰئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ ۖ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ

Аллоҳ мўминларнинг дўстидир – уларни (Қуръон орқали) зулматлардан нурга^[317] олиб чиқади. Кофирларнинг дўсти эса тоғутдир – уларни нурдан чиқариб зулматларга суқадилар. Ана шулар жаҳаннам аҳлидир. Унда ўлимсиз-мангу қоладилар.

2:258

أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِي حَاجَّ إِبْرَاهِيمَ فِي رَبِّهِ أَنْ آتَاهُ اللَّهُ الْمُلْكَ إِذْ قَالَ إِبْرَاهِيمُ رَبِّيَ الَّذِي يُحْيِي وَيُمِيتُ قَالَ أَنَا أُحْيِي وَأُمِيتُ ۖ قَالَ إِبْرَاهِيمُ فَإِنَّ اللَّهَ يَأْتِي بِالشَّمْسِ مِنَ الْمَشْرِقِ فَأْتِ بِهَا مِنَ الْمَغْرِبِ فَبُهِتَ الَّذِي كَفَرَ ۗ وَاللَّهُ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ

Аллоҳ Иброҳимга ҳукмдорлик бергани учун, Иброҳим билан яратган Эгаси ҳақида тортишган кишини кўрмадингми? Иброҳим (унга): «Мени яшатадиган ҳам, ўлдирадиган ҳам мени яратган Эгамдир,» деди. У эса: «Мен ҳам яшатаман ва ўлдираман»,- деди. (Шунда) Иброҳим: «Аллоҳ қуёшни машриқдан чиқаради, қани сен уни мағрибдан чиқариб кўр-чи!», деганида, қаршилик қилган киши тентираб қотиб қолди. Аллоҳ золимларни ҳидоят қилмайди.

2:259

أَوْ كَالَّذِي مَرَّ عَلَىٰ قَرْيَةٍ وَهِيَ خَاوِيَةٌ عَلَىٰ عُرُوشِهَا قَالَ أَنَّىٰ يُحْيِي هَٰذِهِ اللَّهُ بَعْدَ مَوْتِهَا ۖ فَأَمَاتَهُ اللَّهُ مِائَةَ عَامٍ ثُمَّ بَعَثَهُ ۖ قَالَ كَمْ لَبِثْتَ ۖ قَالَ لَبِثْتُ يَوْمًا أَوْ بَعْضَ يَوْمٍ ۖ قَالَ بَلْ لَبِثْتَ مِائَةَ عَامٍ فَانْظُرْ إِلَىٰ طَعَامِكَ وَشَرَابِكَ لَمْ يَتَسَنَّهْ ۖ وَانْظُرْ إِلَىٰ حِمَارِكَ وَلِنَجْعَلَكَ آيَةً لِلنَّاسِ ۖ وَانْظُرْ إِلَى الْعِظَامِ كَيْفَ نُنْشِزُهَا ثُمَّ نَكْسُوهَا لَحْمًا ۚ فَلَمَّا تَبَيَّنَ لَهُ قَالَ أَعْلَمُ أَنَّ اللَّهَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ

Ёки, шу кишини ҳам кўз ўнгингга келтирмадингми? У бинолари йиқилиб чўкиб қолган шаҳардан^[318] ўтиб: «Аллоҳ бу шаҳарни хароб бўлиб ўлганидан кейин қандай тирилтирар экан?»,- деди. Шунда Аллоҳ уни юз йилга ўлдирди, сўнг қайта тирилтириб: «Ўлик ҳолатингда қанча қолдинг?» — деб сўради. У: «Бир кун ёки бир кундан ҳам оз», деди. Аллоҳ айтдики: «Йўқ, бундай эмас. Сен юз йил қолдинг, емоқ-ичмоғингга қара, ўзгариб бузилмади. Эшагингга ҳам назар сол. Инсонларга далил қилиш учун сени шу аҳволга солдим. Эшакни суякларига қараб, Биз суякни ердан қандай қайта чиқаришимизни ва унга этни қандай қоплашимизни кўриб тур!» Бу иш унга ошкор бўлганида «Аллоҳ ҳар нарсага аниқ бир ўлчов қўйишини мана ҳозир билиб турибман», деди.

2:260

وَإِذْ قَالَ إِبْرَاهِيمُ رَبِّ أَرِنِي كَيْفَ تُحْيِي الْمَوْتَىٰ ۖ قَالَ أَوَلَمْ تُؤْمِنْ ۖ قَالَ بَلَىٰ وَلَٰكِنْ لِيَطْمَئِنَّ قَلْبِي ۖ قَالَ فَخُذْ أَرْبَعَةً مِنَ الطَّيْرِ فَصُرْهُنَّ إِلَيْكَ ثُمَّ اجْعَلْ عَلَىٰ كُلِّ جَبَلٍ مِنْهُنَّ جُزْءًا ثُمَّ ادْعُهُنَّ يَأْتِينَكَ سَعْيًا ۚ وَاعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ

Бир куни Иброҳим: «Эй яратган Эгам! Ўликларни қандай тирилтиришингни менга кўрсат», деганида, «Ишонмадингми?»,- деди Аллоҳ. «Албатта ишондим, лекин кўнглим таскин топсин деб сўрагандим»,- деди Иброҳим. Аллоҳ айтдики: «Ундай бўлса, тўрт дона қуш тутиб, уларни ўзингга ўргат. Кейин, уларни (кесиб) бир парчадан ҳар бир тоғни тепасига қўй. Кейин уларни чақир, бор кучи билан ёнингга келишади. Билиб қўй, Аллоҳ доимо ғолиб ва устундир, тўғри қарор берувчидир.»

2:261

مَثَلُ الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ كَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنْبَتَتْ سَبْعَ سَنَابِلَ فِي كُلِّ سُنْبُلَةٍ مِائَةُ حَبَّةٍ ۗ وَاللَّهُ يُضَاعِفُ لِمَنْ يَشَاءُ ۗ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ

Мол-мулкларини Аллоҳ йўлида сарфлайдиганлар^[319] буғдой донини эккандай бўлади. У дон еттита бошоқ ундиради, бошоқларнинг ҳар бирида юзтадан дон бўлади. Муносиб бўлган кишига Аллоҳ бундан ҳам кўпайтириб беради. Аллоҳ чексиз имкониятлидир, билувчидир.

2:262

الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ ثُمَّ لَا يُتْبِعُونَ مَا أَنْفَقُوا مَنًّا وَلَا أَذًى ۙ لَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ

Мол-мулкларини Аллоҳ йўлида сарфлаб, орқасидан миннат қилмайдиган ва ранжитмайдиган кишилар учун яратган Эгаси наздида ажр-мукофотлар бор. Улар учун қўрқув ҳам йўқ, улар ғамгин ҳам бўлмайди.

2:263

قَوْلٌ مَعْرُوفٌ وَمَغْفِرَةٌ خَيْرٌ مِنْ صَدَقَةٍ يَتْبَعُهَا أَذًى ۗ وَاللَّهُ غَنِيٌّ حَلِيمٌ

Садақа қилиб, ортидан ранжитгандан кўра, чиройли гапириб қўйиш ва хатони кечириб юбориш яхшидир. Аллоҳ беҳожатдир, юмшоқ муомала қилувчидир.

2:264

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تُبْطِلُوا صَدَقَاتِكُمْ بِالْمَنِّ وَالْأَذَىٰ كَالَّذِي يُنْفِقُ مَالَهُ رِئَاءَ النَّاسِ وَلَا يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ ۖ فَمَثَلُهُ كَمَثَلِ صَفْوَانٍ عَلَيْهِ تُرَابٌ فَأَصَابَهُ وَابِلٌ فَتَرَكَهُ صَلْدًا ۖ لَا يَقْدِرُونَ عَلَىٰ شَيْءٍ مِمَّا كَسَبُوا ۗ وَاللَّهُ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ

Эй Мўминлар! Хайр-садақаларингизни миннат қилиш ҳамда азият етказиш орқали йўққа чиқарманг – мол-давлатини инсонлар кўрсин деб сарфлайдиган, ўзи Аллоҳга ва охират кунига ишонмайдиган кишиларга ўхшаманг. Унинг аҳволи устини тупроқ қоплаган катта тошга ўхшайди. Унга кўп ёмғир ёғиб, уни силлиқ қилиб қўяди. Улар қилган ишларидан ҳеч қандай натижага эришмайди. Аллоҳ кофирлик қилувчиларни ҳидоят қилмайди.

2:265

وَمَثَلُ الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ وَتَثْبِيتًا مِنْ أَنْفُسِهِمْ كَمَثَلِ جَنَّةٍ بِرَبْوَةٍ أَصَابَهَا وَابِلٌ فَآتَتْ أُكُلَهَا ضِعْفَيْنِ فَإِنْ لَمْ يُصِبْهَا وَابِلٌ فَطَلٌّ ۗ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ

Мол-давлатини Аллоҳнинг розилигига эришиш учун ҳамда ўзларини мустаҳкамлаш учун хайр-эҳсон қиладиганларнинг ўрнаги – юқори жойга жойлашган, кўп ёмғир ёқса икки баробар ҳосил берадиган боғнинг эгасига ўхшайди, ёғмаса ҳам ўзидаги намлик билан ҳосил бераверади. Аллоҳ қилаётган ишларингизни кўриб туради.

2:266

أَيَوَدُّ أَحَدُكُمْ أَنْ تَكُونَ لَهُ جَنَّةٌ مِنْ نَخِيلٍ وَأَعْنَابٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ لَهُ فِيهَا مِنْ كُلِّ الثَّمَرَاتِ وَأَصَابَهُ الْكِبَرُ وَلَهُ ذُرِّيَّةٌ ضُعَفَاءُ فَأَصَابَهَا إِعْصَارٌ فِيهِ نَارٌ فَاحْتَرَقَتْ ۗ كَذَٰلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الْآيَاتِ لَعَلَّكُمْ تَتَفَكَّرُونَ

Сизлардан бирортангиз ўзининг хурмо ва узумли, ичидан анҳорлар оқиб турадиган, унда турли мевали боғи бўлса-ю, ўзи қариб қолиб, болалари заиф (қарамоққа муҳтож) бўлганида боғига куйдирувчи бўрон келиб боғи куйиб кетишини истармиди?! Тафаккур қилишингиз учун, (нафақа ҳақидаги) оятларни Аллоҳ сизларга мана шундай тушунтириб беряпти!^[320]

2:267

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَنْفِقُوا مِنْ طَيِّبَاتِ مَا كَسَبْتُمْ وَمِمَّا أَخْرَجْنَا لَكُمْ مِنَ الْأَرْضِ ۖ وَلَا تَيَمَّمُوا الْخَبِيثَ مِنْهُ تُنْفِقُونَ وَلَسْتُمْ بِآخِذِيهِ إِلَّا أَنْ تُغْمِضُوا فِيهِ ۚ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ غَنِيٌّ حَمِيدٌ

Эй Мўминлар! Ишлаб топган нарсангиздан ҳам сизларга ердан чиқариб берган нарсаларимиздан ҳам чиройли/покизаларини эҳсон қилинглар^[321]. (Агар сизга берилса) сиз уни кўз юммасдан олмайдиган (ёқимсиз) нарсалардан эҳсон қилманг. Билиб қўйинг, Аллоҳ беҳожатдир, мақтовга лойиқдир.

2:268

الشَّيْطَانُ يَعِدُكُمُ الْفَقْرَ وَيَأْمُرُكُمْ بِالْفَحْشَاءِ ۖ وَاللَّهُ يَعِدُكُمْ مَغْفِرَةً مِنْهُ وَفَضْلًا ۗ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ

Шайтон сизларни камбағалликдан қўрқитади ва сизларни қабиҳ ишларга буюради^[322]. Аллоҳ эса, сизларга Ўзининг мағфиратини ва олийжаноблигини (жаннатини) ваъда қилади. Аллоҳ чексиз имкониятлидир, билувчидир.

2:269

يُؤْتِي الْحِكْمَةَ مَنْ يَشَاءُ ۚ وَمَنْ يُؤْتَ الْحِكْمَةَ فَقَدْ أُوتِيَ خَيْرًا كَثِيرًا ۗ وَمَا يَذَّكَّرُ إِلَّا أُولُو الْأَلْبَابِ

(Аллоҳ) муносиб бўлганга ҳикмат^[323] беради. Кимга ҳикмат берилса, унга кўп яхшилик берилибди. Фақат ақлу виждони соф кишилар^[324] насиҳат олади.

2:270

وَمَا أَنْفَقْتُمْ مِنْ نَفَقَةٍ أَوْ نَذَرْتُمْ مِنْ نَذْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ يَعْلَمُهُ ۗ وَمَا لِلظَّالِمِينَ مِنْ أَنْصَارٍ

Қилган ҳар бир хайр-эҳсонингиз ва ҳар бир назрингизни^[325] Аллоҳ билади. Золимларнинг ҳеч қандай ёрдамчиси бўлмайди.

2:271

إِنْ تُبْدُوا الصَّدَقَاتِ فَنِعِمَّا هِيَ ۖ وَإِنْ تُخْفُوهَا وَتُؤْتُوهَا الْفُقَرَاءَ فَهُوَ خَيْرٌ لَكُمْ ۚ وَيُكَفِّرُ عَنْكُمْ مِنْ سَيِّئَاتِكُمْ ۗ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ

Садақаларингизни^[326] очиқча берсангиз жуда яхши. Аммо, камбағалларга бераётиб яширинча беришингиз ундан ҳам яхши, у ёмонликларингизни йўққа чиқаради. Аллоҳ қилаётган ишларингиздан хабардордир.

2:272

لَيْسَ عَلَيْكَ هُدَاهُمْ وَلَٰكِنَّ اللَّهَ يَهْدِي مَنْ يَشَاءُ ۗ وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ خَيْرٍ فَلِأَنْفُسِكُمْ ۚ وَمَا تُنْفِقُونَ إِلَّا ابْتِغَاءَ وَجْهِ اللَّهِ ۚ وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ خَيْرٍ يُوَفَّ إِلَيْكُمْ وَأَنْتُمْ لَا تُظْلَمُونَ

Инсонларни ҳидоят қилиш сени вазифанг эмас. Лекин, Аллоҳ муносиб бўлган бандани ҳидоят қилади. Қилган ҳар қандай моддий ёрдамингиз ўзингизга фойда. Моддий ёрдамни фақат Аллоҳнинг Ўзи^[327] учун қиласизлар. Қилган ёрдамингизнинг мукофоти сизларга ҳақсизлик қилинмасдан, ўзингизга тўлиқ қилиб берилади^[328].

2:273

لِلْفُقَرَاءِ الَّذِينَ أُحْصِرُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ لَا يَسْتَطِيعُونَ ضَرْبًا فِي الْأَرْضِ يَحْسَبُهُمُ الْجَاهِلُ أَغْنِيَاءَ مِنَ التَّعَفُّفِ تَعْرِفُهُمْ بِسِيمَاهُمْ لَا يَسْأَلُونَ النَّاسَ إِلْحَافًا ۗ وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ خَيْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِيمٌ

(Моддий ёрдам) Аллоҳ йўлида хизмат қилишга боғланиб қолган муҳтожлар учундир. Улар (вақт ажратиб пул топиш учун) ер юзида кезолмайди. Тортинчоқ бўлгани учун, хабарсиз бўлганлар уларни беҳожат (бой) деб ўйлайди. Уларни сиймосидан танийсан, ҳадеб инсонларга ёпишиб тиланавермайди. Қилган ҳар бир моддий ёрдамингизни Аллоҳ билиб туради.

2:274

الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ بِاللَّيْلِ وَالنَّهَارِ سِرًّا وَعَلَانِيَةً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ

Мол-мулкларидан кечаси ҳам кундузи ҳам, ошкор ҳам махфий ҳам хайр-эҳсон қиладиган кишиларнинг ажр-мукофотлари яратган Эгаси ҳузуридадир, уларга ҳеч қандай қўрқув йўқ, улар ғамгин ҳам бўлмайди.

2:275

الَّذِينَ يَأْكُلُونَ الرِّبَا لَا يَقُومُونَ إِلَّا كَمَا يَقُومُ الَّذِي يَتَخَبَّطُهُ الشَّيْطَانُ مِنَ الْمَسِّ ۚ ذَٰلِكَ بِأَنَّهُمْ قَالُوا إِنَّمَا الْبَيْعُ مِثْلُ الرِّبَا ۗ وَأَحَلَّ اللَّهُ الْبَيْعَ وَحَرَّمَ الرِّبَا ۚ فَمَنْ جَاءَهُ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّهِ فَانْتَهَىٰ فَلَهُ مَا سَلَفَ وَأَمْرُهُ إِلَى اللَّهِ ۖ وَمَنْ عَادَ فَأُولَٰئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ ۖ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ

Судхўрликни (қарз бериб фойда) пулини ейдиганлар – шайтон миясини айнитиб қўйган^[329] одам каби турадилар. «Савдо-сотиқ ҳам судхўрлик билан бир хил», дегани учун шундай бўлади. Аллоҳ савдо-сотиқни ҳалол, судхўрликни эса ҳаром қилди. Кимга ўз яратган Эгасидан эслатма-насиҳат келиб, натижада судхўрликни тўхтатса, олдиндан олганлари ўзига қолади ва уни иши Аллоҳга оид бўлади. Кимки давом этса, (билиб қўйсин) ўшалар жаҳаннам аҳлидир, улар унда ўлимсиз қолади.

2:276

يَمْحَقُ اللَّهُ الرِّبَا وَيُرْبِي الصَّدَقَاتِ ۗ وَاللَّهُ لَا يُحِبُّ كُلَّ كَفَّارٍ أَثِيمٍ

Аллоҳ судхўрликни баракасини олиб қўяди^[330], садақаларни эса баракатлик қилиб қўяди^[331]. Аллоҳ (судхўрликни ҳалол деган) кофирларни, (судхўрликни еган) гуноҳкорни ёқтирмайди.

2:277

إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّكَاةَ لَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ

Имон келтирган ва хайрли ишларни амалга оширган, намозни/диний вазифалари бажарган ва пок ва тўғри яшаган кишиларга яратган Эгаси ҳузурида ажр-мукофотлари бор. Уларга ҳеч қандай қўрқув йўқ, улар ғамгин ҳам бўлмайди.

2:278

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَذَرُوا مَا بَقِيَ مِنَ الرِّبَا إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ

Эй Мўминлар! Аллоҳга нисбатан жавобгарликни ҳис қилинг. Агар мўмин бўлсангиз, судхўрликдан қолган фойдангиздан воз кечинг.

2:279

فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا فَأْذَنُوا بِحَرْبٍ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ ۖ وَإِنْ تُبْتُمْ فَلَكُمْ رُءُوسُ أَمْوَالِكُمْ لَا تَظْلِمُونَ وَلَا تُظْلَمُونَ

Ундай қилмасангиз, Аллоҳ ва Расули тарафидан очилган жангда эканингизни билиб қўйинг! Агар тавба қилсангиз, сиз ҳам зулм қилмаган, сизларга ҳам зулм қилинмаган ҳолда асл сармоянгиз ўзингизга қолади^[332].

2:280

وَإِنْ كَانَ ذُو عُسْرَةٍ فَنَظِرَةٌ إِلَىٰ مَيْسَرَةٍ ۚ وَأَنْ تَصَدَّقُوا خَيْرٌ لَكُمْ ۖ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ

Агар қарздор қийин аҳволда бўлса, шароити яхшилангунча кутиш керак. Агар билсангиз, (оладиган ҳақингизни) садақа/закот қилиб юборишингиз ўзингизга яхши.

2:281

وَاتَّقُوا يَوْمًا تُرْجَعُونَ فِيهِ إِلَى اللَّهِ ۖ ثُمَّ تُوَفَّىٰ كُلُّ نَفْسٍ مَا كَسَبَتْ وَهُمْ لَا يُظْلَمُونَ

Аллоҳга қайтариладиган кунги жавобгарликни ҳис қилинг. Шунда, ўзларига ҳақсизлик қилинмаган ҳолда, ҳар кимга ўз қилмишининг мукофоти тўлиқ берилади.

2:282

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا تَدَايَنْتُمْ بِدَيْنٍ إِلَىٰ أَجَلٍ مُسَمًّى فَاكْتُبُوهُ ۚ وَلْيَكْتُبْ بَيْنَكُمْ كَاتِبٌ بِالْعَدْلِ ۚ وَلَا يَأْبَ كَاتِبٌ أَنْ يَكْتُبَ كَمَا عَلَّمَهُ اللَّهُ ۚ فَلْيَكْتُبْ وَلْيُمْلِلِ الَّذِي عَلَيْهِ الْحَقُّ وَلْيَتَّقِ اللَّهَ رَبَّهُ وَلَا يَبْخَسْ مِنْهُ شَيْئًا ۚ فَإِنْ كَانَ الَّذِي عَلَيْهِ الْحَقُّ سَفِيهًا أَوْ ضَعِيفًا أَوْ لَا يَسْتَطِيعُ أَنْ يُمِلَّ هُوَ فَلْيُمْلِلْ وَلِيُّهُ بِالْعَدْلِ ۚ وَاسْتَشْهِدُوا شَهِيدَيْنِ مِنْ رِجَالِكُمْ ۖ فَإِنْ لَمْ يَكُونَا رَجُلَيْنِ فَرَجُلٌ وَامْرَأَتَانِ مِمَّنْ تَرْضَوْنَ مِنَ الشُّهَدَاءِ أَنْ تَضِلَّ إِحْدَاهُمَا فَتُذَكِّرَ إِحْدَاهُمَا الْأُخْرَىٰ ۚ وَلَا يَأْبَ الشُّهَدَاءُ إِذَا مَا دُعُوا ۚ وَلَا تَسْأَمُوا أَنْ تَكْتُبُوهُ صَغِيرًا أَوْ كَبِيرًا إِلَىٰ أَجَلِهِ ۚ ذَٰلِكُمْ أَقْسَطُ عِنْدَ اللَّهِ وَأَقْوَمُ لِلشَّهَادَةِ وَأَدْنَىٰ أَلَّا تَرْتَابُوا ۖ إِلَّا أَنْ تَكُونَ تِجَارَةً حَاضِرَةً تُدِيرُونَهَا بَيْنَكُمْ فَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَلَّا تَكْتُبُوهَا ۗ وَأَشْهِدُوا إِذَا تَبَايَعْتُمْ ۚ وَلَا يُضَارَّ كَاتِبٌ وَلَا شَهِيدٌ ۚ وَإِنْ تَفْعَلُوا فَإِنَّهُ فُسُوقٌ بِكُمْ ۗ وَاتَّقُوا اللَّهَ ۖ وَيُعَلِّمُكُمُ اللَّهُ ۗ وَاللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ

Эй Мўминлар! Қарз орқали бир-бирингиздан маълум муддатга қарз ҳавола қилганингизда уни ёзиб қўйинг. Орангизда битта (биладиган) ёзувчи уни тўғри ёзсин. Ёзувчи унга Аллоҳ ўргатганидек ёзишдан бош тортмай ёзсин. Ёзувни қарздор ёздирсин. У яратган Эгаси – Аллоҳга нисбатан жавобгарликни ҳис қилсин, қарздан ҳеч нарсани камайтириб қўймасин. Қарздор ақлсиз^[333] ёки кучсиз^[334] бўлса, ёки айтиб туролмаса, уни валий кишиси тўғри айтиб турсин. Орангиздан иккита эркакни гувоҳ қилинг. Иккита эркак бўлмаса, бир эркак ва иккита аёл ҳам бўлаверади. Булар гувоҳлиги қабул қилинадиган^[335] инсонлар бўлсин. Аёлларни бири адашиб кетса иккинчи аёл унга эслатиб қўйади. Чақирилган вақтда гувоҳлар келмай қолмасин. Оз бўлса ҳам кўп бўлса ҳам уни белгиланган муддати билан ёзишдан эринманг. Бундай бўлиши – Аллоҳ наздида тўғрироқ^[336], гувоҳлик учун соғломроқ ва шубҳаланмаслигингиз учун энг уйғундир. Агар у ораларингизда айлантирадиган нақд тижорат бўлса, уни ёзмаслигингизда сизга зарари йўқ. Олди-сотди қилганингизда гувоҳ келтиринг. Ёзиб турувчи ҳам гувоҳ ҳам сиздан зарар кўрмасин. Агар зарар этказсангиз, билинки, у  тўғри йўлдан чиқишингиз бўлади. Аллоҳга нисбатан жавобгарликни ҳис қилинг. Сизларга Аллоҳ ўргатмоқда. Аллоҳ ҳамма нарсани билади.

2:283

وَإِنْ كُنْتُمْ عَلَىٰ سَفَرٍ وَلَمْ تَجِدُوا كَاتِبًا فَرِهَانٌ مَقْبُوضَةٌ ۖ فَإِنْ أَمِنَ بَعْضُكُمْ بَعْضًا فَلْيُؤَدِّ الَّذِي اؤْتُمِنَ أَمَانَتَهُ وَلْيَتَّقِ اللَّهَ رَبَّهُ ۗ وَلَا تَكْتُمُوا الشَّهَادَةَ ۚ وَمَنْ يَكْتُمْهَا فَإِنَّهُ آثِمٌ قَلْبُهُ ۗ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ عَلِيمٌ

Агар сафарда бўлиб, ёзадиган одам тополмасангиз, (буни йўли – қарздордан) гаров олишдир. Агар (ёзмасдан ва гаров олмасдан) бир-бирингизга ишонсангиз^[337],  ўзига ишонч билдирилган киши яратган Эгаси – Аллоҳга нисбатан жавобгарликни ҳис қилсин, омонат-қарзини берсин. Гувоҳликни яширманг. Кимки гувоҳликни яширса, унинг қалби гуноҳкордир – виждонсиздир. Аллоҳ қилаётган ишларингизни билиб туради.

2:284

لِلَّهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ ۗ وَإِنْ تُبْدُوا مَا فِي أَنْفُسِكُمْ أَوْ تُخْفُوهُ يُحَاسِبْكُمْ بِهِ اللَّهُ ۖ فَيَغْفِرُ لِمَنْ يَشَاءُ وَيُعَذِّبُ مَنْ يَشَاءُ ۗ وَاللَّهُ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ

Осмонлару ердаги нарсалар Аллоҳники. Ичингиздагини ошкор қилсангиз ҳам яширсангиз ҳам, Аллоҳ сиздан унинг ҳисобини сўрайди. (Кечирилишга) муносиб бўлганни кечиради, (Азобланишга) муносиб бўлганни азоблайди. Аллоҳ ҳамма нарсага ўлчов қўювчидир.

2:285

آمَنَ الرَّسُولُ بِمَا أُنْزِلَ إِلَيْهِ مِنْ رَبِّهِ وَالْمُؤْمِنُونَ ۚ كُلٌّ آمَنَ بِاللَّهِ وَمَلَائِكَتِهِ وَكُتُبِهِ وَرُسُلِهِ لَا نُفَرِّقُ بَيْنَ أَحَدٍ مِنْ رُسُلِهِ ۚ وَقَالُوا سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا ۖ غُفْرَانَكَ رَبَّنَا وَإِلَيْكَ الْمَصِيرُ

Элчи (Муҳаммад) ўзининг яратган Эгасидан юборилган Қуръонга ишонди, мўминлар ҳам (ишонди). Ҳаммаси (Қуръонда ёзилганидек) Аллоҳга, фаришталарга, китобларга ва элчиларга ишонди. «Унинг элчиларидан ҳеч бирини бошқасидан ажратмаймиз, (Қуръонни) эшитдик ва бўйсундик. Эй яратган Эгамиз, кечирим сўраймиз. Қайтиб бориш Сенгадир»,- дейди.

2:286

لَا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا ۚ لَهَا مَا كَسَبَتْ وَعَلَيْهَا مَا اكْتَسَبَتْ ۗ رَبَّنَا لَا تُؤَاخِذْنَا إِنْ نَسِينَا أَوْ أَخْطَأْنَا ۚ رَبَّنَا وَلَا تَحْمِلْ عَلَيْنَا إِصْرًا كَمَا حَمَلْتَهُ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِنَا ۚ رَبَّنَا وَلَا تُحَمِّلْنَا مَا لَا طَاقَةَ لَنَا بِهِ ۖ وَاعْفُ عَنَّا وَاغْفِرْ لَنَا وَارْحَمْنَا ۚ أَنْتَ مَوْلَانَا فَانْصُرْنَا عَلَى الْقَوْمِ الْكَافِرِينَ

Аллоҳ бировга кучи етмайдиган вазифа юкламайди. Ҳар кимнинг қилган яхшилиги ўзига, орттирган ёмонлиги ҳам ўзига. (Элчи Муҳаммад ва мўминлар шундай дуо қилди): “Эй яратган Эгамиз! Унутсак ёки хато қилсак бизни жазолама. Эй яратган Эгамиз! Биздан аввалгиларга юклаганингдек бизга ҳам оғир юк^[338] юклама. Эй яратган Эгамиз! Бизга тоқатимиз етмайдиган вазифа топширма. Бизни афв қил – жазолама! Бизни кечир! Бизга раҳм қил! Сен бизни хожамиз/дўстимизсан, кофирларга қарши бизга ёрдам бер!”

3. Оли Имрон сураси

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيم

Яхшилиги чекси ва меҳрибон – Аллоҳ номи билан.

الٓمٓ

3:1

Алиф! Лам! Мим!^[339]

ٱللَّهُ لَآ إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ ٱلۡحَيُّ ٱلۡقَيُّومُ

3:2

Аллоҳ – ягона мавжуд илоҳдир, доим тирикдир, узлуксиз Ўз ишидадир.

نَزَّلَ عَلَيۡكَ ٱلۡكِتَٰبَ بِٱلۡحَقِّ مُصَدِّقٗا لِّمَا بَيۡنَ يَدَيۡهِ وَأَنزَلَ ٱلتَّوۡرَىٰةَ وَٱلۡإِنجِيلَ

3:3

Ўзидан олдинги (китоблар)ни тасдиқлайдиган, ҳақиқат тўла ушбу китобни сенга У юборди^[340]. Таврот ва Инжилни ҳам У юборган.

مِن قَبۡلُ هُدٗى لِّلنَّاسِ وَأَنزَلَ ٱلۡفُرۡقَانَۗ إِنَّ ٱلَّذِينَ كَفَرُواْ بِ‍َٔايَٰتِ ٱللَّهِ لَهُمۡ عَذَابٞ شَدِيدٞۗ وَٱللَّهُ عَزِيزٞ ذُو ٱنتِقَامٍ

3:4

(У китоблар) илгари инсонларга раҳнамо-қўлланма бўлган^[341]. Фурқонни^[342] (илоҳий китобларни) У юборган. Аллоҳнинг оятларига қарши чиққанларга қаттиқ азоб бор. Аллоҳ ғолибдир, муносиб жазо берувчидир^[343].

إِنَّ ٱللَّهَ لَا يَخۡفَىٰ عَلَيۡهِ شَيۡءٞ فِي ٱلۡأَرۡضِ وَلَا فِي ٱلسَّمَآءِ

3:5

Аллоҳга ерда ҳам осмонларда ҳам ҳеч нарса махфий қолмайди.

هُوَ ٱلَّذِي يُصَوِّرُكُمۡ فِي ٱلۡأَرۡحَامِ كَيۡفَ يَشَآءُۚ لَآ إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ ٱلۡعَزِيزُ ٱلۡحَكِيمُ

3:6

У сизларни оналарингизни бачадонларида Ўзи муносиб билган шаклга солади^[344]. Ундан бошқа илоҳ йўқ. У ғолибдир, тўғри қарор берувчидир.

هُوَ ٱلَّذِيٓ أَنزَلَ عَلَيۡكَ ٱلۡكِتَٰبَ مِنۡهُ ءَايَٰتٞ مُّحۡكَمَٰتٌ هُنَّ أُمُّ ٱلۡكِتَٰبِ وَأُخَرُ مُتَشَٰبِهَٰتٞۖ فَأَمَّا ٱلَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمۡ زَيۡغٞ فَيَتَّبِعُونَ مَا تَشَٰبَهَ مِنۡهُ ٱبۡتِغَآءَ ٱلۡفِتۡنَةِ وَٱبۡتِغَآءَ تَأۡوِيلِهِۦۖ وَمَا يَعۡلَمُ تَأۡوِيلَهُۥٓ إِلَّا ٱللَّهُۗ وَٱلرَّٰسِخُونَ فِي ٱلۡعِلۡمِ يَقُولُونَ ءَامَنَّا بِهِۦ كُلّٞ مِّنۡ عِندِ رَبِّنَاۗ وَمَا يَذَّكَّرُ إِلَّآ أُوْلُواْ ٱلۡأَلۡبَٰبِ

3:7

Сенга ушбу китобни У юборди. Ундаги оятларнинг бир қисми муҳкам^[345] бўлиб; улар китобнинг она/асл оятларидир^[346]. Бошқалари эса, муташобиҳ (ўхшаш маъноли)^[347] оятлардир. Қалбида эгрилик борлар фитна чиқариш ва (ўз орзусига кўра) таъвил қилиш учун^[348], китобдаги муташобиҳларга эргашади. Ҳолбуки, уларнинг (асл) таъвилини Аллоҳдан бошқаси билмайди, (бу) илмни^[349] чуқур эгаллаганлар: “Биз бунга ишондик, (муҳкам ва муташобиҳ оятларнинг) барчаси яратган Эгамиз тарафидандир”,- дейди. Ақлу виждони соф кишилардан бошқаси насиҳат олмайди^[350].

رَبَّنَا لَا تُزِغۡ قُلُوبَنَا بَعۡدَ إِذۡ هَدَيۡتَنَا وَهَبۡ لَنَا مِن لَّدُنكَ رَحۡمَةًۚ إِنَّكَ أَنتَ ٱلۡوَهَّابُ

3:8

(Улар шундай дейди): “Эй яратган Эгамиз! Бизни йўлингга қабул қилганингдан кейин, қалбларимизни эгирилиб бузилишига йўл қўйма. Бизга Ўз ҳузурингдан яхшиликлар бер! Эвазига нарса сўрамай берувчи Сенсан.

رَبَّنَآ إِنَّكَ جَامِعُ ٱلنَّاسِ لِيَوۡمٖ لَّا رَيۡبَ فِيهِۚ إِنَّ ٱللَّهَ لَا يُخۡلِفُ ٱلۡمِيعَادَ

3:9

Эй яратган Эгамиз! Пайдо бўлишида шубҳа бўлмаган кунда инсонларни бир жойга тўпловчи Сенсан. Албатта, Аллоҳ сўзидан қайтмайди.

إِنَّ ٱلَّذِينَ كَفَرُواْ لَن تُغۡنِيَ عَنۡهُمۡ أَمۡوَٰلُهُمۡ وَلَآ أَوۡلَٰدُهُم مِّنَ ٱللَّهِ شَيۡ‍ٔٗاۖ وَأُوْلَٰٓئِكَ هُمۡ وَقُودُ ٱلنَّارِ

3:10

Кофирлик қилганларнинг мол-мулклари ҳам, авлодлари ҳам Аллоҳдан келган (азобни) ўзларидан даф этишга ярамайди^[351]. Ана шулар жаҳаннам ёқилғисидир.

كَدَأۡبِ ءَالِ فِرۡعَوۡنَ وَٱلَّذِينَ مِن قَبۡلِهِمۡۚ كَذَّبُواْ بِ‍َٔايَٰتِنَا فَأَخَذَهُمُ ٱللَّهُ بِذُنُوبِهِمۡۗ وَٱللَّهُ شَدِيدُ ٱلۡعِقَابِ

3:11

Уларнинг аҳволи Фиръавн хонадонининг ва улардан аввалгиларнинг аҳволига ўхшайди^[352]. Улар (ҳам) оятларимизни ёлғонга чиқарган^[353]. Шунда, Аллоҳ уларни қилган жиноятлари учун жазолаган. Аллоҳнинг жазоси қаттиқдир.

3:12

قُل لِّلَّذِينَ كَفَرُواْ سَتُغۡلَبُونَ وَتُحۡشَرُونَ إِلَىٰ جَهَنَّمَۖ وَبِئۡسَ ٱلۡمِهَادُ

Кофирлик қилганларга: «Охир-оқибат енгиласиз ва жаҳаннамга тўпланасиз! У қандай ҳам ёмон жой», деб айт.

قَدْ كَانَ لَكُمْ آيَةٌ فِي فِئَتَيْنِ الْتَقَتَا ۖ فِئَةٌ تُقَاتِلُ فِي سَبِيلِ اللَّـهِ وَأُخْرَىٰ كَافِرَةٌ يَرَوْنَهُم مِّثْلَيْهِمْ رَأْيَ الْعَيْنِ ۚ وَاللَّـهُ يُؤَيِّدُ بِنَصْرِهِ مَن يَشَاءُ ۗ إِنَّ فِي ذَٰلِكَ لَعِبْرَةً لِّأُولِي الْأَبْصَارِ

3:13

(Бадрда) Бир-бирига тўқнашган икки гуруҳда сизларга кўрсатма бор. Бири Аллоҳ йўлида жанг қиларди, бошқаси эса кофир. (Мўминлар) ўз кўзлари билан уларни икки баробар деб кўраётган эди^[354]. Муносиб бўлганларни^[355] Аллоҳ Ўз ёрдами билан қўллаб-қувватлайди. Ақл-идрокли кишилар учун бунда ибрат бор.

زُيِّنَ لِلنَّاسِ حُبُّ الشَّهَوَاتِ مِنَ النِّسَاءِ وَالْبَنِينَ وَالْقَنَاطِيرِ الْمُقَنطَرَةِ مِنَ الذَّهَبِ وَالْفِضَّةِ وَالْخَيْلِ الْمُسَوَّمَةِ وَالْأَنْعَامِ وَالْحَرْثِ ۗ ذَٰلِكَ مَتَاعُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا ۖ وَاللَّـهُ عِندَهُ حُسْنُ الْمَآبِ

3:14

Аёл-қизлар, фарзандлар, йиғим-йиғим олтин-кумушлар, зотдор отлар, чорва ҳайвонлар^[356] ва деҳқончилик маҳсулотлардан иборат жозибадор нарсаларга меҳр қўйиш (иштиёқли бўлиш) инсонларга хуш (ёқимли) қилиб намоён этилди^[357]. Булар дунё ҳаётининг манфаатларидир. Аллоҳ наздида мангу ҳаётнинг гўзалликлари (ҳам) бор.

قُلْ أَؤُنَبِّئُكُم بِخَيْرٍ مِّن ذَٰلِكُمْ ۚ لِلَّذِينَ اتَّقَوْا عِندَ رَبِّهِمْ جَنَّاتٌ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا وَأَزْوَاجٌ مُّطَهَّرَةٌ وَرِضْوَانٌ مِّنَ اللَّـهِ ۗ وَاللَّـهُ بَصِيرٌ بِالْعِبَادِ

3:15

Айт: “Сизларга ўша нарсалардан ҳам яхшироғини айтиб берайми? Жавобгарликни ҳис қилиб яшаган (мўмин)ларга Робби ҳузурида ичидан анҳорлар оқадиган боғу бўстонлар бор, улар унда ўлимсиз – мангу қолади. Пок ҳолатга келтирилган жуфтлар ва Аллоҳнинг розилиги бор. Аллоҳ бандаларини кўриб туради.

الَّذِينَ يَقُولُونَ رَبَّنَا إِنَّنَا آمَنَّا فَاغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ

3:16

Улар: “Эй яратган Эгамиз! Биз (Сенга) ишондик, гуноҳларимизни кечир, бизни жаҳаннам азобидан сақла!”,- деб дуо қиладилар.

الصَّابِرِينَ وَالصَّادِقِينَ وَالْقَانِتِينَ وَالْمُنفِقِينَ وَالْمُسْتَغْفِرِينَ بِالْأَسْحَارِ

3:17

Улар сабр-бардошли, ўзи ҳам сўзи ҳам тўғри, Аллоҳга ич-ичидан бўйсунувчи, хайр-эҳсон қилувчи ва саҳарларда (туриб) кечирим сўровчи кишилардир^[358].

شَهِدَ اللَّـهُ أَنَّهُ لَا إِلَـٰهَ إِلَّا هُوَ وَالْمَلَائِكَةُ وَأُولُو الْعِلْمِ قَائِمًا بِالْقِسْطِ ۚ لَا إِلَـٰهَ إِلَّا هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ

3:18

Аллоҳ Ўзидан бошқа илоҳ йўқлигига гувоҳлик берди. Фаришталар ва ҳақда туриб берувчи илм эгалари ҳам (Аллоҳдан бошқа илоҳ йўқлигига) гувоҳлик берди^[359]. Ундан бошқа илоҳ йўқ. У ғолибдир, тўғри қарор берувчидир.

إِنَّ الدِّينَ عِندَ اللَّـهِ الْإِسْلَامُ ۗ وَمَا اخْتَلَفَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ إِلَّا مِن بَعْدِ مَا جَاءَهُمُ الْعِلْمُ بَغْيًا بَيْنَهُمْ ۗ وَمَن يَكْفُرْ بِآيَاتِ اللَّـهِ فَإِنَّ اللَّـهَ سَرِيعُ الْحِسَابِ

3:19

Шубҳасизки, Аллоҳ наздидаги дин Исломдир. Ғайридинлар фақат бу маълумот^[360] келганидан кейин бир-бирларига бўлган қизғанчиқлик сабабли^[361] (Исломга) ихтилоф қилишди. Ким Аллоҳнинг оятларига қарши чиқса, (билиб қўйсин) Аллоҳ ҳисоб-китобини тезда кўради.

فَإِنْ حَاجُّوكَ فَقُلْ أَسْلَمْتُ وَجْهِيَ لِلَّـهِ وَمَنِ اتَّبَعَنِ ۗ وَقُل لِّلَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ وَالْأُمِّيِّينَ أَأَسْلَمْتُمْ ۚ فَإِنْ أَسْلَمُوا فَقَدِ اهْتَدَوا ۖ وَّإِن تَوَلَّوْا فَإِنَّمَا عَلَيْكَ الْبَلَاغُ ۗ وَاللَّـهُ بَصِيرٌ بِالْعِبَادِ

3:20

Агар улар сен билан тортишса, “Мен ўзимни Аллоҳга таслим қилдим, менга эргашганлар ҳам (таслим қилди)”, деб айт. Ғайридинларга ҳам, (илоҳий китобдан бехабар) омиларга^[362] ҳам: «Сизлар ҳам таслим бўлдингиз-ми?», де. Агар таслим бўлишса, тўғри йўлга келган бўлади. Юз ўгирсалар, сени вазифанг оятларни етказиб қўйиш, холос. Аллоҳ қулларини кўриб турибди.

إِنَّ الَّذِينَ يَكْفُرُونَ بِآيَاتِ اللَّـهِ وَيَقْتُلُونَ النَّبِيِّينَ بِغَيْرِ حَقٍّ وَيَقْتُلُونَ الَّذِينَ يَأْمُرُونَ بِالْقِسْطِ مِنَ النَّاسِ فَبَشِّرْهُم بِعَذَابٍ أَلِيمٍ

3:21

Аллоҳнинг оятларига қарши чиқадиган, ҳақсизлик қилиб пайғамбарларга (пайғамбарлигига) душман бўладиганларга, ҳақ ва адолатга буюрадиган кишиларга ҳам душманчилик қиладиган (кофир)ларга аламли азобни хабарини етказ^[363].

أُولَـٰئِكَ الَّذِينَ حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ وَمَا لَهُم مِّن نَّاصِرِينَ

3:22

Қилган амаллари дунёда ҳам охиратда ҳам пуч (бекор) бўлиб кетадиганлар ўшалардир. Уларга ёрдам берадиган ҳеч ким бўлмайди.

أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ أُوتُوا نَصِيبًا مِّنَ الْكِتَابِ يُدْعَوْنَ إِلَىٰ كِتَابِ اللَّـهِ لِيَحْكُمَ بَيْنَهُمْ ثُمَّ يَتَوَلَّىٰ فَرِيقٌ مِّنْهُمْ وَهُم مُّعْرِضُونَ

3:23

Аллоҳнинг китобидан уларга бир маълумот берилган кимсаларни кўрмадингми? Ораларида (китоб) ҳукм қилиши учун Аллоҳнинг китобига чақирилганидан кейин, улардан бир қисми юз ўгириб ортга қайтдилар.

ذَٰلِكَ بِأَنَّهُمْ قَالُوا لَن تَمَسَّنَا النَّارُ إِلَّا أَيَّامًا مَّعْدُودَاتٍ ۖ وَغَرَّهُمْ فِي دِينِهِم مَّا كَانُوا يَفْتَرُونَ

3:24

Бунинг сабаби, “(Жаҳаннамдаги) оташ бизга бир неча кундан ортиқ тегмайди”,- деганларидир^[364]. Тўқиган ёлғонлари уларни ўз динларида алдаб қўйди.

فَكَيْفَ إِذَا جَمَعْنَاهُمْ لِيَوْمٍ لَّا رَيْبَ فِيهِ وَوُفِّيَتْ كُلُّ نَفْسٍ مَّا كَسَبَتْ وَهُمْ لَا يُظْلَمُونَ

3:25

Келишида шубҳа бўлмаган бир кун Биз уларни тўплаганимизда ва ҳақсизлик қилинмагани ҳолда ҳар кимга ўз қилмишининг жазо-мукофоти тўлиқ берилганида уларнинг аҳволи қандай бўлади?

قُلِ اللَّـهُمَّ مَالِكَ الْمُلْكِ تُؤْتِي الْمُلْكَ مَن تَشَاءُ وَتَنزِعُ الْمُلْكَ مِمَّن تَشَاءُ وَتُعِزُّ مَن تَشَاءُ وَتُذِلُّ مَن تَشَاءُ ۖ بِيَدِكَ الْخَيْرُ ۖ إِنَّكَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ

3:26

Айт: “Эй барча мулкнинг эгаси – Аллоҳим! Муносиб билганингга мулк берасан, муносиб билганингдан мулкни тортиб оласан. Муносиб билганингни азиз қиласан, муносиб билганингни хор қиласан. Барча яхшиликлар Сенинг қўлингда. Шубҳасизки, Сен барча нарсага ўлчов қўювчисан.

تُولِجُ اللَّيْلَ فِي النَّهَارِ وَتُولِجُ النَّهَارَ فِي اللَّيْلِ ۖ وَتُخْرِجُ الْحَيَّ مِنَ الْمَيِّتِ وَتُخْرِجُ الْمَيِّتَ مِنَ الْحَيِّ ۖ وَتَرْزُقُ مَن تَشَاءُ بِغَيْرِ حِسَابٍ

3:27

Кечани кундузга киргизасан^[365], кундузни кечага киргизасан. Ўликдан тирикни чиқарасан, тирикдан ўликни чиқарасан. Муносиб билганингни беҳисоб ризқлантирасан.

لَّا يَتَّخِذِ الْمُؤْمِنُونَ الْكَافِرِينَ أَوْلِيَاءَ مِن دُونِ الْمُؤْمِنِينَ ۖ وَمَن يَفْعَلْ ذَٰلِكَ فَلَيْسَ مِنَ اللَّـهِ فِي شَيْءٍ إِلَّا أَن تَتَّقُوا مِنْهُمْ تُقَاةً ۗ وَيُحَذِّرُكُمُ اللَّـهُ نَفْسَهُ ۗ وَإِلَى اللَّـهِ الْمَصِيرُ

3:28

Мўминлар мўминлардан кўра кофирларни ўзига яқин дўст/хожа тутинмасин^[366]. Ким шундай қилса, Аллоҳдан (унга) ҳеч қандай яқинлик қолмайди. Лекин, улардан шу йўл билан сақланиб қолсангиз бу бошқа^[367]. Аллоҳ сизларни ўзидан огоҳлантиради. Қайтиб борар жой Унинг ҳузуридир.

قُلْ إِن تُخْفُوا مَا فِي صُدُورِكُمْ أَوْ تُبْدُوهُ يَعْلَمْهُ اللَّـهُ ۗ وَيَعْلَمُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ ۗ وَاللَّـهُ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ

3:29

Айт: “Ичингиздагини яширсангиз ҳам ошкор қилсангиз ҳам уни Аллоҳ билиб туради^[368]. У осмонлару ердаги нарсаларни ҳам билади. Аллоҳ барча нарсага ўлчов қўювчидир.

يَوْمَ تَجِدُ كُلُّ نَفْسٍ مَّا عَمِلَتْ مِنْ خَيْرٍ مُّحْضَرًا وَمَا عَمِلَتْ مِن سُوءٍ تَوَدُّ لَوْ أَنَّ بَيْنَهَا وَبَيْنَهُ أَمَدًا بَعِيدًا ۗ وَيُحَذِّرُكُمُ اللَّـهُ نَفْسَهُ ۗ وَاللَّـهُ رَءُوفٌ بِالْعِبَادِ

3:30

Кун келади, ҳар ким қилган яхши-ёмон ишларини олдида кўриб, ёмонликлари билан ўзи орасида узоқ масофа бўлишини орзу қилиб қолади^[369]. Аллоҳ сизларни Ўзидан огоҳлантириб қўймоқда. Аллоҳ бандаларига меҳрибондир.

قُلْ إِن كُنتُمْ تُحِبُّونَ اللَّـهَ فَاتَّبِعُونِي يُحْبِبْكُمُ اللَّـهُ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ ۗ وَاللَّـهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ

3:31

Айт: Агар Аллоҳни яхши кўрсангиз, менга (мен юрган йўлга) эргашинглар. Шунда Аллоҳ сизларни яхши кўради ва гуноҳларингизни кечиради. Аллоҳ кечиримли ва меҳрибондир.

قُلْ أَطِيعُوا اللَّـهَ وَالرَّسُولَ ۖ فَإِن تَوَلَّوْا فَإِنَّ اللَّـهَ لَا يُحِبُّ الْكَافِرِينَ

3:32. Айт: «Аллоҳ ва Расулига/китобига бўйсунинглар!» Агар юз ўгирсалар, (билсинки) Аллоҳ кофирларни ёқтирмайди.

إِنَّ اللَّـهَ اصْطَفَىٰ آدَمَ وَنُوحًا وَآلَ إِبْرَاهِيمَ وَآلَ عِمْرَانَ عَلَى الْعَالَمِينَ

3:33. Аллоҳ Одамни, Нуҳни, Иброҳимнинг оиласини ва Имроннинг оиласини (ўз давридаги)^[370] оламлар (инсоният) устидан танлаб олди.

ذُرِّيَّةً بَعْضُهَا مِن بَعْضٍ ۗ وَاللَّـهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ

3:34

Улар бир-бирининг наслидандир. Аллоҳ эшитади, билади.

إِذْ قَالَتِ امْرَأَتُ عِمْرَانَ رَبِّ إِنِّي نَذَرْتُ لَكَ مَا فِي بَطْنِي مُحَرَّرًا فَتَقَبَّلْ مِنِّي ۖ إِنَّكَ أَنتَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ

3:35

Ўз вақтида Имроннинг аёли: “Эй Роббим! Қорнимдаги (бола)ни фақат Сенга хизмат қилади, деб назр қилдим^[371], (назримни) қабул қил. Сен Ўзинг эшитиб турувчи, билиб турувчисан”, деган эди.

فَلَمَّا وَضَعَتْهَا قَالَتْ رَبِّ إِنِّي وَضَعْتُهَا أُنثَىٰ وَاللَّـهُ أَعْلَمُ بِمَا وَضَعَتْ وَلَيْسَ الذَّكَرُ كَالْأُنثَىٰ ۖ وَإِنِّي سَمَّيْتُهَا مَرْيَمَ وَإِنِّي أُعِيذُهَا بِكَ وَذُرِّيَّتَهَا مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ

3:36

У аёл қиз туғганида, “Эй Роббим! Буни қиз туғдим”,- деди. Ҳолбуки Аллоҳ у нима туғганини жуда яхши биларди. “Ва ўғил бола қиз боладек эмас. Унга «Марям» деб ном қўйдим. Уни ва унинг зурриёдини  нуқул ёмонликни васваса қилувчи шайтондан сақланишини Сенга топширдим”,- деди.

فَتَقَبَّلَهَا رَبُّهَا بِقَبُولٍ حَسَنٍ وَأَنبَتَهَا نَبَاتًا حَسَنًا وَكَفَّلَهَا زَكَرِيَّا ۖ كُلَّمَا دَخَلَ عَلَيْهَا زَكَرِيَّا الْمِحْرَابَ وَجَدَ عِندَهَا رِزْقًا ۖ قَالَ يَا مَرْيَمُ أَنَّىٰ لَكِ هَـٰذَا ۖ قَالَتْ هُوَ مِنْ عِندِ اللَّـهِ ۖ إِنَّ اللَّـهَ يَرْزُقُ مَن يَشَاءُ بِغَيْرِ حِسَابٍ

3:37

Шундай бўлса-да, Робби Марямни чиройли қабул қилди, уни чиройли^[372] етиштирди ва уни тарбиялаб боқишга Закариёни масъул қилди. Закариё Марям турган хонага^[373] ҳар кирганида унинг ёнига ризқини (емоқ-ичмоқ ва кийим-кечакларини) таъминлаб[374] қўйиб: “Эй Марям! Бу сенга қаердан келди?”- дер эди. Марям эса: «Аллоҳдан», деб жавоб берарди. Шубҳасизки, Аллоҳ муносиб билган бандасига беҳисоб ризқ беради.

هُنَالِكَ دَعَا زَكَرِيَّا رَبَّهُ ۖ قَالَ رَبِّ هَبْ لِي مِن لَّدُنكَ ذُرِّيَّةً طَيِّبَةً ۖ إِنَّكَ سَمِيعُ الدُّعَاءِ

3:38

Ўша ерда Закариё яратган Эгасига (дуо қилиб): “Эй Роббим! Менга Ўз ҳузурингдан пок насл бер. Сен дуойимни эшитувчисан” деди.

فَنَادَتْهُ الْمَلَائِكَةُ وَهُوَ قَائِمٌ يُصَلِّي فِي الْمِحْرَابِ أَنَّ اللَّـهَ يُبَشِّرُكَ بِيَحْيَىٰ مُصَدِّقًا بِكَلِمَةٍ مِّنَ اللَّـهِ وَسَيِّدًا وَحَصُورًا وَنَبِيًّا مِّنَ الصَّالِحِينَ

3:39

(Закариё Марям қоладиган) Хонада тик туриб илтижо ўқиётганида, фаришталар унга (Закариёга) нидо қилиб: “(Эй Закариё!) Аллоҳ сенга Аллоҳнинг сўзини тасдиқловчи, етакчи, номусли ва яхшилардан бўлган бир пайғамбарни – Яҳёни (фарзанд сифатида) ҳуш хабарини бермоқда”,- дедилар.

قَالَ رَبِّ أَنَّىٰ يَكُونُ لِي غُلَامٌ وَقَدْ بَلَغَنِيَ الْكِبَرُ وَامْرَأَتِي عَاقِرٌ ۖ قَالَ كَذَٰلِكَ اللَّـهُ يَفْعَلُ مَا يَشَاءُ

3:40

Закариё эса: “Эй Роббим! Қайердан мени ўғлим бўлади? Мен қариб қолдим, аёлим эса туғмас!”, деганида, “Ҳа шундай, Аллоҳ Ўзи муносиб билган ишини қилади”- деди Аллоҳ.

قَالَ رَبِّ اجْعَل لِّي آيَةً ۖ قَالَ آيَتُكَ أَلَّا تُكَلِّمَ النَّاسَ ثَلَاثَةَ أَيَّامٍ إِلَّا رَمْزًا ۗ وَاذْكُر رَّبَّكَ كَثِيرًا وَسَبِّحْ بِالْعَشِيِّ وَالْإِبْكَارِ

3:41

(Закариё): “Эй Роббим! Менга бир оят/кўрсатма тайинлаб бер!”- деди. “Кўрсатманг – Уч кун бўйича инсонлар билан фақатгина ишорат йўли билан гаплашасан^[375]. Роббингни кўп-кўп ёд эт ва кечаю кундуз Уни улуғла (ибодат қил)”- деди (Аллоҳ).

وَإِذْ قَالَتِ الْمَلَائِكَةُ يَا مَرْيَمُ إِنَّ اللَّـهَ اصْطَفَاكِ وَطَهَّرَكِ وَاصْطَفَاكِ عَلَىٰ نِسَاءِ الْعَالَمِينَ

3:42

Ўз вақтида фаришталар (Марямга) шундай дейишди: “Эй Марям! Аллоҳ сени танлаб олди, покиза қилди ва замондошинг бўлган аёлларга нисбатан сени танлаб олди.

يَا مَرْيَمُ اقْنُتِي لِرَبِّكِ وَاسْجُدِي وَارْكَعِي مَعَ الرَّاكِعِينَ

3:43

Эй Марям! Роббингга ич-ичингдан бўйсун, сажда қил; рукуъ қилувчилар билан бирга рукуъ қил.^”

ذَٰلِكَ مِنْ أَنبَاءِ الْغَيْبِ نُوحِيهِ إِلَيْكَ ۚ وَمَا كُنتَ لَدَيْهِمْ إِذْ يُلْقُونَ أَقْلَامَهُمْ أَيُّهُمْ يَكْفُلُ مَرْيَمَ وَمَا كُنتَ لَدَيْهِمْ إِذْ يَخْتَصِمُونَ

3:44

Бу – Биз сенга билдирган ғайб хабарларидандир. (Ҳолбуки) Марямнинг таъминотини ким бўйнига олади деб (қура ташлаш учун) таёқларини отаётганида сен уларни ёнларида эмасдинг. Ўзаро тортишаётганларида ҳам уларни ёнларида эмасдинг.

إِذْ قَالَتِ الْمَلَائِكَةُ يَا مَرْيَمُ إِنَّ اللَّـهَ يُبَشِّرُكِ بِكَلِمَةٍ مِّنْهُ اسْمُهُ الْمَسِيحُ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ وَجِيهًا فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ وَمِنَ الْمُقَرَّبِينَ

3:45

(Яна) Фаришталар Марямга шундай деди: “Эй Марям! Аллоҳ сенга Ўзининг («бўл» деган) сўзини ҳуш хабарини бермоқда. У (буйруқ орқали вужудга келадиган бола)нинг исми Марямнинг ўғли Исо Масиҳдир. У дунёда ҳам, охиратда ҳам эътиборли ва Аллоҳга  яқинлардан бўлади.

وَيُكَلِّمُ النَّاسَ فِي الْمَهْدِ وَكَهْلًا وَمِنَ الصَّالِحِينَ

3:46

Ҳам бешикда, ҳамда вояга етганда инсонларга гапиради ва солиҳлардан бўлади.^[376]”

قَالَتْ رَبِّ أَنَّىٰ يَكُونُ لِي وَلَدٌ وَلَمْ يَمْسَسْنِي بَشَرٌ ۖ قَالَ كَذَٰلِكِ اللَّـهُ يَخْلُقُ مَا يَشَاءُ ۚ إِذَا قَضَىٰ أَمْرًا فَإِنَّمَا يَقُولُ لَهُ كُن فَيَكُونُ

3:47

(Шунда) “Эй Роббим! Қандай қилиб менда фарзанд бўлсин? Менга ҳеч ким тегмади-ку!”- деди Марям. Аллоҳ айтди: “Ҳа, шундай! Аллоҳ Ўзи танлаган нарсасини яратади. У бир ишга қарор берганида, фақатгина «бўл!» дейди, ўша нарса пайдо бўлади.

وَيُعَلِّمُهُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَالتَّوْرَاةَ وَالْإِنجِيلَ

3:48

Аллоҳ унга (Исога) Китоб ва Ҳикматни, Таврот ва Инжилни^[377] ўргатади.

وَرَسُولًا إِلَىٰ بَنِي إِسْرَائِيلَ أَنِّي قَدْ جِئْتُكُم بِآيَةٍ مِّن رَّبِّكُمْ ۖ أَنِّي أَخْلُقُ لَكُم مِّنَ الطِّينِ كَهَيْئَةِ الطَّيْرِ فَأَنفُخُ فِيهِ فَيَكُونُ طَيْرًا بِإِذْنِ اللَّـهِ ۖ وَأُبْرِئُ الْأَكْمَهَ وَالْأَبْرَصَ وَأُحْيِي الْمَوْتَىٰ بِإِذْنِ اللَّـهِ ۖ وَأُنَبِّئُكُم بِمَا تَأْكُلُونَ وَمَا تَدَّخِرُونَ فِي بُيُوتِكُمْ ۚ إِنَّ فِي ذَٰلِكَ لَآيَةً لَّكُمْ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ

3:49

Исроил авлодига элчи бўлиб келганида (уларга шундай деган): “Мен сизларга Роббингиздан оят/аломат олиб келдим. Сизлар учун лойдан қуш ҳайкалини ясайман^[378], унга пуфлаганимда Аллоҳнинг амри билан қушга айланади. Мен яна туғма кўрни ва оқ касаллигига мубтало бўлган кишини ҳам даволайман. Аллоҳнинг амри билан ўлик мавжудотларни тирилтираман. Уйларингизда нима еб, нима сақлаётганингиздан хабар бераман. Агар Аллоҳга ишонган бўлсангиз, шубҳасизки сизлар учун бу нарсада оят/аломат бор.

وَمُصَدِّقًا لِّمَا بَيْنَ يَدَيَّ مِنَ التَّوْرَاةِ وَلِأُحِلَّ لَكُم بَعْضَ الَّذِي حُرِّمَ عَلَيْكُمْ ۚ وَجِئْتُكُم بِآيَةٍ مِّن رَّبِّكُمْ فَاتَّقُوا اللَّـهَ وَأَطِيعُونِ

3:50

Ёнимдаги Тавротни тасдиқлаш учун ва сизларга ҳаром қилинган^[379] нарсаларни баъзисини ҳалол қилиш учун келдим. Мен сизларга Роббингиздан оят олиб келдим. Энди, Аллоҳга нисбатан жавобгарликни ҳис қилинг ва менга^[380] итоат қилинг.

إِنَّ اللَّـهَ رَبِّي وَرَبُّكُمْ فَاعْبُدُوهُ ۗ هَـٰذَا صِرَاطٌ مُّسْتَقِيمٌ

3:51

Аллоҳ менинг ҳам сизларнинг ҳам Роббингиздир; Унга қуллик қилинглар. Тўғри йўл мана шу!” (деди Исо).

فَلَمَّا أَحَسَّ عِيسَىٰ مِنْهُمُ الْكُفْرَ قَالَ مَنْ أَنصَارِي إِلَى اللَّـهِ ۖ قَالَ الْحَوَارِيُّونَ نَحْنُ أَنصَارُ اللَّـهِ آمَنَّا بِاللَّـهِ وَاشْهَدْ بِأَنَّا مُسْلِمُونَ

3:52

Исо улардан куфрни сезиб қолиб: “Аллоҳ йўлида кимлар менинг ёрдамчиларим бўлади?”- деганида, ҳаворийлар шундай деди: “Биз Аллоҳнинг ёрдамчиларимиз. Биз Аллоҳга ишондик. Гувоҳ бўл, биз ҳақиқатда Унга таслим бўлувчилармиз,

رَبَّنَا آمَنَّا بِمَا أَنزَلْتَ وَاتَّبَعْنَا الرَّسُولَ فَاكْتُبْنَا مَعَ الشَّاهِدِينَ

3:53

Эй яратган Эгамиз! Биз Сен юборган китобга ишондик ва бу элчига эргашдик, энди, бизни (ҳақиқатга) гувоҳ бўлганлар қаторига ёз!”^[381]

وَمَكَرُوا وَمَكَرَ اللَّـهُ ۖ وَاللَّـهُ خَيْرُ الْمَاكِرِينَ

3:54

(Ишонмаганлар) Исога ёмон режатуздилар; Аллоҳ ҳам режа тузди. Аллоҳ яхши режа тузувчидир^[382].

إِذْ قَالَ اللَّـهُ يَا عِيسَىٰ إِنِّي مُتَوَفِّيكَ وَرَافِعُكَ إِلَيَّ وَمُطَهِّرُكَ مِنَ الَّذِينَ كَفَرُوا وَجَاعِلُ الَّذِينَ اتَّبَعُوكَ فَوْقَ الَّذِينَ كَفَرُوا إِلَىٰ يَوْمِ الْقِيَامَةِ ۖ ثُمَّ إِلَيَّ مَرْجِعُكُمْ فَأَحْكُمُ بَيْنَكُمْ فِيمَا كُنتُمْ فِيهِ تَخْتَلِفُونَ

3:55

Ўз вақтида Аллоҳ Исога шундай деди: “Эй Исо! Шубҳасизки, Сени Мен Ўзим^[383] вафот^[384] эттириб, сени Ўзимга юксалтираман^[385]. Кофирлардан сени қутқараман, сенга эргашганларни эса, қиёмат кунигача кофирлардан устун қиламан. Кейин, ҳузуримга қайтасизлар. Ўшанда сизлар ихтилоф қилган нарсага Ўзим ҳукм қиламан.”

فَأَمَّا الَّذِينَ كَفَرُوا فَأُعَذِّبُهُمْ عَذَابًا شَدِيدًا فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ وَمَا لَهُم مِّن نَّاصِرِينَ

3:56

Кофирларни дунёда ҳам охиратда ҳам жиноятларига боғлиқ равишда азоблайман. (Аллоҳнинг азоби келганда) уларнинг ҳеч қандай ёрдамчилари бўлмайди.

وَأَمَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فَيُوَفِّيهِمْ أُجُورَهُمْ ۗ وَاللَّـهُ لَا يُحِبُّ الظَّالِمِينَ

3:57

Имон келтирган ва хайли ишларни амалга оширганларга келсак, Аллоҳ уларнинг мукофотини тўлиқ қилиб беради. Аллоҳ золимларни ёқтирмайди.

ذَٰلِكَ نَتْلُوهُ عَلَيْكَ مِنَ الْآيَاتِ وَالذِّكْرِ الْحَكِيمِ

3:58

Биз сенга ўқиб бераётган бу (тарихий воқеалар сени пайғамбар эканингни) аломатларидир, ҳикматли насиҳатдир.

إِنَّ مَثَلَ عِيسَىٰ عِندَ اللَّـهِ كَمَثَلِ آدَمَ ۖ خَلَقَهُ مِن تُرَابٍ ثُمَّ قَالَ لَهُ كُن فَيَكُونُ

3:59

Аллоҳ наздида Исонинг ҳолати худди Одамнинг ҳолати кабидир^[386]. Одамни тупроқдан яратиб, кейин унга «Бўл!» деди ва у пайдо бўлди.

الْحَقُّ مِن رَّبِّكَ فَلَا تَكُن مِّنَ الْمُمْتَرِينَ

3:60

Ҳақиқат – Роббингдан келганидир. Асло шубҳаланувчилардан (тортишувчилардан)  бўлма.

فَمَنْ حَاجَّكَ فِيهِ مِن بَعْدِ مَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَكُمْ وَأَنفُسَنَا وَأَنفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَل لَّعْنَتَ اللَّـهِ عَلَى الْكَاذِبِينَ

3:61

Сенга келган бу илмдан кейин ким сен билан бу ҳақда тортишса, уларга айт: «Келинглар, сизнинг ҳам бизнинг ҳам болаларимизни, сизнинг ҳам бизнинг ҳам хотинларимизни, сиз ва биз ўзимиз ҳам (қатнашиб), кейин ҳаммамиз биргаликда самимий дуо қилиб, ёлғончиларга Аллоҳнинг лаънатини тилайлик».

إِنَّ هَـٰذَا لَهُوَ الْقَصَصُ الْحَقُّ ۚ وَمَا مِنْ إِلَـٰهٍ إِلَّا اللَّـهُ ۚ وَإِنَّ اللَّـهَ لَهُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ

3:62

Шубҳасизки, Бу (Исо ҳақидаги) энг тўғри қиссадир. Аллоҳдан бошқа ҳеч қандай илоҳ йўқ. Аллоҳ ғолибдир, тўғри қарор берувчидир.

فَإِن تَوَلَّوْا فَإِنَّ اللَّـهَ عَلِيمٌ بِالْمُفْسِدِينَ

3:63

Агар улар (Қуръондан) юз ўгирса, Аллоҳ бузғунчиларни билиб туради.

قُلْ يَا أَهْلَ الْكِتَابِ تَعَالَوْا إِلَىٰ كَلِمَةٍ سَوَاءٍ بَيْنَنَا وَبَيْنَكُمْ أَلَّا نَعْبُدَ إِلَّا اللَّـهَ وَلَا نُشْرِكَ بِهِ شَيْئًا وَلَا يَتَّخِذَ بَعْضُنَا بَعْضًا أَرْبَابًا مِّن دُونِ اللَّـهِ ۚ فَإِن تَوَلَّوْا فَقُولُوا اشْهَدُوا بِأَنَّا مُسْلِمُونَ

3:64

Айт: “Эй Аҳли Китоб! Сиз билан бизнинг ўртамиздаги баробар сўзга келинглар – фақат Аллоҳга сиғинайлик, Унга ҳеч нарсани шерик қилмайлик ва Аллоҳни қўйиб, биримиз бошқамизни ўзига робб қилиб олмасин.” Агар юз ўгирсалар, “Гувоҳ бўлинглар, биз мусулмонлармиз^[387]”, деб айтинглар.

يَا أَهْلَ الْكِتَابِ لِمَ تُحَاجُّونَ فِي إِبْرَاهِيمَ وَمَا أُنزِلَتِ التَّوْرَاةُ وَالْإِنجِيلُ إِلَّا مِن بَعْدِهِ ۚ أَفَلَا تَعْقِلُونَ

3:65

Эй Аҳли Китоб! Иброҳим ҳақида нега тортишяпсизлар? Ахир, Таврот ҳам Инжил ҳам ундан кейин юборилган-ку! Ақл юритмайсизларми?

هَا أَنتُمْ هَـٰؤُلَاءِ حَاجَجْتُمْ فِيمَا لَكُم بِهِ عِلْمٌ فَلِمَ تُحَاجُّونَ فِيمَا لَيْسَ لَكُم بِهِ عِلْمٌ ۚ وَاللَّـهُ يَعْلَمُ وَأَنتُمْ لَا تَعْلَمُونَ

3:66

Сизлар ўзи – у ҳақда маълумотингиз бўлган нарсада тортишадиган кишиларсиз. Нега энди умуман у ҳақда маълумотингиз бўлмаган нарсада ҳам тортишяпсизлар? Уни Аллоҳ билади, сизлар билмайсизлар.

مَا كَانَ إِبْرَاهِيمُ يَهُودِيًّا وَلَا نَصْرَانِيًّا وَلَـٰكِن كَانَ حَنِيفًا مُّسْلِمًا وَمَا كَانَ مِنَ الْمُشْرِكِينَ

3:67

Иброҳим Насроний ҳам Яҳудий ҳам бўлмаган. У ҳаққа йўналган мусулмон эди ва у мушриклардан эмасди.

إِنَّ أَوْلَى النَّاسِ بِإِبْرَاهِيمَ لَلَّذِينَ اتَّبَعُوهُ وَهَـٰذَا النَّبِيُّ وَالَّذِينَ آمَنُوا ۗ وَاللَّـهُ وَلِيُّ الْمُؤْمِنِينَ

3:68

Инсонларнинг Иброҳимга энг яқини — уни изидан юрганлардир. Бу Набий (Муҳаммад) ва мўминлар ҳам шундай. Мўминларнинг яқини эса Аллоҳдир.

وَدَّت طَّائِفَةٌ مِّنْ أَهْلِ الْكِتَابِ لَوْ يُضِلُّونَكُمْ وَمَا يُضِلُّونَ إِلَّا أَنفُسَهُمْ وَمَا يَشْعُرُونَ

3:69

Аҳли Китоблардан бир гуруҳи сизларни адаштириш умидида. Улар фақат ўзларини адаштиради, буни ўзлари сезмайди.

يَا أَهْلَ الْكِتَابِ لِمَ تَكْفُرُونَ بِآيَاتِ اللَّـهِ وَأَنتُمْ تَشْهَدُونَ

3:70

Эй Аҳли Китоб! Тўғри эканига гувоҳ бўла туриб ҳам, нега Аллоҳнинг оятларига қарши чиқяпсиз?

يَا أَهْلَ الْكِتَابِ لِمَ تَلْبِسُونَ الْحَقَّ بِالْبَاطِلِ وَتَكْتُمُونَ الْحَقَّ وَأَنتُمْ تَعْلَمُونَ

3:71

Эй Аҳли Китоб! Билиб туриб ҳам нега ҳақни ботилга аралаштиряпсизлар^[388] ва нега ҳақиқатни яширяпсизлар?

وَقَالَت طَّآئِفَةٌ مِّنْ أَهْلِ الْكِتَابِ آمِنُواْ بِالَّذِيَ أُنزِلَ عَلَى الَّذِينَ آمَنُواْ وَجْهَ النَّهَارِ وَاكْفُرُواْ آخِرَهُ لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ

3:72

Аҳли Китобнинг бир гуруҳи шундай дейди: “Шу мўминларга юборилган (Қуръон)га кунни бошида ишонинглар, кун охирида (ишонмаганингизни билдириб) кофир бўлинглар, балки шунда, улар ҳам имонидан қайтса.

وَلاَ تُؤْمِنُواْ إِلاَّ لِمَن تَبِعَ دِينَكُمْ قُلْ إِنَّ الْهُدَى هُدَى اللّهِ أَن يُؤْتَى أَحَدٌ مِّثْلَ مَا أُوتِيتُمْ أَوْ يُحَآجُّوكُمْ عِندَ رَبِّكُمْ قُلْ إِنَّ الْفَضْلَ بِيَدِ اللّهِ يُؤْتِيهِ مَن يَشَاء وَاللّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ

3:73

Ва динингизга эргашганлардан бошқа ҳеч кимга ишонманглар” (дейишади). Айт: “Тўғри йўл Аллоҳ кўрсатган йўлдир. “Айнан сизларга берилган нарса бошқаларга ҳам берилганига ёки Аллоҳ ҳузурида сизларга қарши далил келтиришларига ҳам ишонманглар ( дейди бир тоифа аҳли китоб). ” Айт: “Фазл Аллоҳнинг қўлидадир^[389] – уни Ўзи муносиб билган бандасига беради. Аллоҳ чексиз имконият эгасидир, билувчидир.

يَخْتَصُّ بِرَحْمَتِهِ مَن يَشَاء وَاللّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِيمِ

3:74

Аллоҳ Ўзи муносиб билганига яхшиликни хослаб қўяди. Аллоҳ буюк олийжанобликка эгадир.

وَمِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ مَنْ إِن تَأْمَنْهُ بِقِنطَارٍ يُؤَدِّهِ إِلَيْكَ وَمِنْهُم مَّنْ إِن تَأْمَنْهُ بِدِينَارٍ لاَّ يُؤَدِّهِ إِلَيْكَ إِلاَّ مَا دُمْتَ عَلَيْهِ قَآئِمًا ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ قَالُواْ لَيْسَ عَلَيْنَا فِي الأُمِّيِّينَ سَبِيلٌ وَيَقُولُونَ عَلَى اللّهِ الْكَذِبَ وَهُمْ يَعْلَمُونَ

3:75

Агар олтин хазинани ишониб топширсанг, унинг ўзи сенга қайтариб берадиган аҳли китоб ҳам бор, агар унга бир динор^[390] тангани ишониб берсанг, токи бошида тираб-қадаб турмагунингча қайтариб бермайдиган аҳли китоб ҳам бор. Улар: “Бизни уммийларга/китобимизни билмаганларга^[391] нисбатан жавобгарлигимиз йўқ”, деб шундай қилишади. Улар билиб туриб Аллоҳга қарши ёлғон гапиради.

بَلَى مَنْ أَوْفَى بِعَهْدِهِ وَاتَّقَى فَإِنَّ اللّهَ يُحِبُّ الْمُتَّقِينَ

3:76

Йўқ! Кимки аҳдига^[392] вафо қилса ва жавобгарликни ҳис қилса, (билсинки) Аллоҳ масъулиятли (мўмин)ларни яхши кўради.

إِنَّ الَّذِينَ يَشْتَرُونَ بِعَهْدِ اللّهِ وَأَيْمَانِهِمْ ثَمَنًا قَلِيلاً أُوْلَئِكَ لاَ خَلاَقَ لَهُمْ فِي الآخِرَةِ وَلاَ يُكَلِّمُهُمُ اللّهُ وَلاَ يَنظُرُ إِلَيْهِمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَلاَ يُزَكِّيهِمْ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ

3:77

Аллоҳга берган сўзини ва ичган қасамини ўткинчи бир манфаат эвазига сотганларни охиратда оладиган насибаси йўқ. Қиёмат куни Аллоҳ улар билан гаплашмайди, уларга юз-хотир қилмайди ва уларни оқламайди. Уларга аламли азоб бор.

وَإِنَّ مِنْهُمْ لَفَرِيقًا يَلْوُونَ أَلْسِنَتَهُم بِالْكِتَابِ لِتَحْسَبُوهُ مِنَ الْكِتَابِ وَمَا هُوَ مِنَ الْكِتَابِ وَيَقُولُونَ هُوَ مِنْ عِندِ اللّهِ وَمَا هُوَ مِنْ عِندِ اللّهِ وَيَقُولُونَ عَلَى اللّهِ الْكَذِبَ وَهُمْ يَعْلَمُونَ

3:78

У (аҳли китоб)лар орасида бир тоифа (ташкилот) ҳам борки, китобдан деб ўйлашингиз учун, нутқини[393] китобга (китобдаги ҳукмларга) ўхшатмоқчи бўлишади. Ҳолбуки, у китобдан эмас. (Камига) «Уни Аллоҳдан келган ҳукм»,- дейишади, (ундай дегани билан) Аллоҳдан келган бўлмайди. Улар билиб туриб Аллоҳга қарши ёлғон гапиради^[394].

مَا كَانَ لِبَشَرٍ أَن يُؤْتِيَهُ اللّهُ الْكِتَابَ وَالْحُكْمَ وَالنُّبُوَّةَ ثُمَّ يَقُولَ لِلنَّاسِ كُونُواْ عِبَادًا لِّي مِن دُونِ اللّهِ وَلَكِن كُونُواْ رَبَّانِيِّينَ بِمَا كُنتُمْ تُعَلِّمُونَ الْكِتَابَ وَبِمَا كُنتُمْ تَدْرُسُونَ

3:79

Аллоҳ бир инсонга китобу ҳикмат ва набийлик берса-ю, кейин у (одам) инсонларга: “Аллоҳни қўйиб менга қуллик қилинглар”,- дейишга  ҳақи йўқ. Лекин: “Китобни ўқиб ўрганишингиз ва унинг устида илмий иш олиб боришингиз натижасида яратган Эгангизга (унинг ҳукмига) ёнбосувчи кимсалар бўлинглар”- дейиши керак.

وَلاَ يَأْمُرَكُمْ أَن تَتَّخِذُواْ الْمَلاَئِكَةَ وَالنِّبِيِّيْنَ أَرْبَابًا أَيَأْمُرُكُم بِالْكُفْرِ بَعْدَ إِذْ أَنتُم مُّسْلِمُونَ

3:80

Ва у (пайғамбар) сизларга фаришталар ва набийларни робблар қилиб олинглар, деб буюришга ҳам ҳақи йўқ. Сизлар Аллоҳга таслим бўлганингиздан кейин, у сизларни кофирликка/қарши чиқишга буюрармиди?

وَإِذْ أَخَذَ اللّهُ مِيثَاقَ النَّبِيِّيْنَ لَمَا آتَيْتُكُم مِّن كِتَابٍ وَحِكْمَةٍ ثُمَّ جَاءكُمْ رَسُولٌ مُّصَدِّقٌ لِّمَا مَعَكُمْ لَتُؤْمِنُنَّ بِهِ وَلَتَنصُرُنَّهُ قَالَ أَأَقْرَرْتُمْ وَأَخَذْتُمْ عَلَى ذَلِكُمْ إِصْرِي قَالُواْ أَقْرَرْنَا قَالَ فَاشْهَدُواْ وَأَنَاْ مَعَكُم مِّنَ الشَّاهِدِينَ

3:81

Аллоҳ пайғамбарлардан (бирма-бир) сўз олиб: “Сизларга китоб ва ҳикмат бераман^[395], шундан кейин сизлардаги (китоб)ни тасдиқлайдиган бир элчи/китоб келса, унга қатъий ишонишингиз ва унга ёрдам беришингиз/қўллаб-қувватлашингиз керак. Буни қабул қилдингизми? Бу оғир юкимни^[396] ўзингизга юклаб олдингизми?”- деганида, улар: «Қабул қилдик!»- деган. «Ундай бўлса (бунга) гувоҳ бўлинглар, Мен ҳам сизлар билан бирга гувоҳман»,- деди (Аллоҳ).

فَمَن تَوَلَّى بَعْدَ ذَلِكَ فَأُوْلَئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ

3:82

Бундан кейин ким (сўзидан) қайтса, улар йўлдан чиққан бўлади.

أَفَغَيْرَ دِينِ اللّهِ يَبْغُونَ وَلَهُ أَسْلَمَ مَن فِي السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ طَوْعًا وَكَرْهًا وَإِلَيْهِ يُرْجَعُونَ

3:83

Аллоҳнинг динидан бошқа (дин)ни хоҳлаяпсизларми^[397]? Ахир, осмонлару ердагиларнинг барчаси ихтиёрий ёки мажбурий равишда Унинг динига/яратишдаги фитратига таслим бўлган-ку! Сизлар Унинг ҳукмига қайтариласизлар.

قُلْ آمَنَّا بِاللّهِ وَمَا أُنزِلَ عَلَيْنَا وَمَا أُنزِلَ عَلَى إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ وَإِسْحَقَ وَيَعْقُوبَ وَالأَسْبَاطِ وَمَا أُوتِيَ مُوسَى وَعِيسَى وَالنَّبِيُّونَ مِن رَّبِّهِمْ لاَ نُفَرِّقُ بَيْنَ أَحَدٍ مِّنْهُمْ وَنَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ

3:84

Айт: «Биз Аллоҳга, бизга юборилган китобга; Иброҳим, Исмоил, Исҳоқ, Яъқуб ҳамда унинг (пайғамбар) набираларига юборилган китобларга; Мусо, Исо ва яна бошқа набийларга Робби тарафидан берилган китобларга ҳам ишондик. (Имон жиҳатидан) Уларни ҳеч бирини бошқасидан ажратмаймиз. Биз Унга таслим бўлувчилармиз.»

وَمَن يَبْتَغِ غَيْرَ الإِسْلاَمِ دِينًا فَلَن يُقْبَلَ مِنْهُ وَهُوَ فِي الآخِرَةِ مِنَ الْخَاسِرِينَ

3:85

Кимки Исломдан бошқа дин изласа, у ундан асло қабул қилинмайди, (Исломдан бошқа динга амал қилиб яшаса) охиратда зиёнкорлардан бўлади[398].

كَيْفَ يَهْدِي اللّهُ قَوْمًا كَفَرُواْ بَعْدَ إِيمَانِهِمْ وَشَهِدُواْ أَنَّ الرَّسُولَ حَقٌّ وَجَاءهُمُ الْبَيِّنَاتُ وَاللّهُ لاَ يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ

3:86

Имонга келганидан кейин кофирлик қилган қавмни Аллоҳ қандай йўлга солсин?! Ахир улар ушбу элчи/рисолат ҳақлигига гувоҳ бўлдилар, уларга аниқ-равшан далиллар келди-ку! Аллоҳ золимлик қилувчи қавмни ҳидоят қилмайди.

أُوْلَئِكَ جَزَآؤُهُمْ أَنَّ عَلَيْهِمْ لَعْنَةَ اللّهِ وَالْمَلآئِكَةِ وَالنَّاسِ أَجْمَعِينَ

3:87

Ана шу золим қавмнинг жазоси – уларга Аллоҳ, фаришталар ва барча инсонларнинг лаънати ёғилишидир.

خَالِدِينَ فِيهَا لاَ يُخَفَّفُ عَنْهُمُ الْعَذَابُ وَلاَ هُمْ يُنظَرُونَ

3:88

Улар абадий лаънатда қолади. Улардан азоб енгиллатилмайди, уларга юз-хотир қилинмайди[399].

إِلاَّ الَّذِينَ تَابُواْ مِن بَعْدِ ذَلِكَ وَأَصْلَحُواْ فَإِنَّ الله غَفُورٌ رَّحِيمٌ

3:89

Ундан кейин тавба қилиб ўзини тузатганлар бундан мустасно. Чунки, Аллоҳ кечиримли ва меҳрибондир.

إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُواْ بَعْدَ إِيمَانِهِمْ ثُمَّ ازْدَادُواْ كُفْرًا لَّن تُقْبَلَ تَوْبَتُهُمْ وَأُوْلَئِكَ هُمُ الضَّآلُّونَ

3:90

Мўмин бўлганидан кейин кофирлик қилган ва кофирликни янада орттирганларга келсак, уларнинг тавбаси асло қабул қилинмайди^[400]. Улар адашганлардир.

إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُواْ وَمَاتُواْ وَهُمْ كُفَّارٌ فَلَن يُقْبَلَ مِنْ أَحَدِهِم مِّلْءُ الأرْضِ ذَهَبًا وَلَوِ افْتَدَى بِهِ أُوْلَئِكَ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ وَمَا لَهُم مِّن نَّاصِرِينَ

3:91

Кофирлик қилган ва кофир ҳолатида ўлганларга келсак, улар ўзини қутқариб қолиш учун ер юзи тўла олтин берсалар ҳам, уларнинг бирортасидан қабул қилинмайди. Улар учун аламли азоб бор. Уларга ёрдам берадиган ҳеч ким бўлмайди.

لَن تَنَالُواْ الْبِرَّ حَتَّى تُنفِقُواْ مِمَّا تُحِبُّونَ وَمَا تُنفِقُواْ مِن شَيْءٍ فَإِنَّ اللّهَ بِهِ عَلِيمٌ

3:92

Севган нарсангиздан (Аллоҳ йўлида) хайр-эҳсон қилмагунингизча яхшиликка эриша олмайсиз. Ҳар не хайр-эҳсон қилишингиздан қатъий назар, Аллоҳ уни билиб туради.

كُلُّ الطَّعَامِ كَانَ حِلاًّ لِّبَنِي إِسْرَائِيلَ إِلاَّ مَا حَرَّمَ إِسْرَائِيلُ عَلَى نَفْسِهِ مِن قَبْلِ أَن تُنَزَّلَ التَّوْرَاةُ قُلْ فَأْتُواْ بِالتَّوْرَاةِ فَاتْلُوهَا إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ

3:93

“Тавротни нозил бўлишидан аввал Исроил (Яъқуб) ўзига ўзи ҳаром қилиб олган емишлардан бошқа ҳар бир емиш Исроил авлодига^[401] ҳалол бўлган,” (деди яҳудийлар^[402]). «Агар тўғри бўлсангиз, Тавротни олиб келиб ўқинглар-чи»,- деб айт (уларга^[403]).

فَمَنِ افْتَرَىَ عَلَى اللّهِ الْكَذِبَ مِن بَعْدِ ذَلِكَ فَأُوْلَئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ

3:94

Кимки бундан (Тавротни ўқигандан) кейин ҳам бу ёлғонни Аллоҳга тўнкаса, улар золимлардир.

قُلْ صَدَقَ اللّهُ فَاتَّبِعُواْ مِلَّةَ إِبْرَاهِيمَ حَنِيفًا وَمَا كَانَ مِنَ الْمُشْرِكِينَ

3:95

Айт: “Аллоҳ тўғрисини айтади. Шундай экан, сизлар Иброҳимнинг миллатига/шариатига эргашинг^[404]. У мушриклардан (Аллоҳни иккинчи ўринга қўювчилардан) бўлмаган.”

إِنَّ أَوَّلَ بَيْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِي بِبَكَّةَ مُبَارَكًا وَهُدًى لِّلْعَالَمِينَ

3:96

Инсоният учун баракат манбаи бўлиши ва оламларга/инсониятга тўғри йўналишни^[405] кўрсатиб бериши учун илк маротаба (ибодатхона қилиб) қурилган уй – албатта Баккадагидир^[406].

فِيهِ آيَاتٌ بَيِّنَاتٌ مَّقَامُ إِبْرَاهِيمَ وَمَن دَخَلَهُ كَانَ آمِنًا وَلِلّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَيْهِ سَبِيلاً وَمَن كَفَرَ فَإِنَّ الله غَنِيٌّ عَنِ الْعَالَمِينَ

3:97

У ерда равшан далиллар  бор, Иброҳим (ибодатга) турган^[407] ерлар бор. У ерга кирган киши омонликда бўлади^[408]. Бир йўлини топиб у ерга бора оладиганлар у Байтни/Каъбани ҳаж қилиши – Аллоҳни инсонлар устидаги ҳаққидир. Ким (буни) тан олмаса, билиб қўйсин, Аллоҳни ҳеч кимга эҳтиёжи йўқ.

قُلْ يَا أَهْلَ الْكِتَابِ لِمَ تَكْفُرُونَ بِآيَاتِ اللّهِ وَاللّهُ شَهِيدٌ عَلَى مَا تَعْمَلُونَ

3:98

Айт: “Эй Аҳли китоб! Аллоҳнинг оятларини нега тан олмаяпсиз?! Аллоҳ қилаётган ишларингизга шоҳиддир.

قُلْ يَا أَهْلَ الْكِتَابِ لِمَ تَصُدُّونَ عَن سَبِيلِ اللّهِ مَنْ آمَنَ تَبْغُونَهَا عِوَجًا وَأَنتُمْ شُهَدَاء وَمَا اللّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ

3:99.

Айт: “Эй Ғайри-муслим диндорлар! (Ҳақ ва ҳақиқатларга) гувоҳ бўла туриб, нима учун Аллоҳнинг йўлида эгрилик пайдо қилишга уриниб, мўминларни Аллоҳнинг йўлидан узоқлаштирмоқчи бўляпсиз?^[409] Қилмишингиз Аллоҳнинг эътиборидан четда қолмайди.

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوَاْ إِن تُطِيعُواْ فَرِيقًا مِّنَ الَّذِينَ أُوتُواْ الْكِتَابَ يَرُدُّوكُم بَعْدَ إِيمَانِكُمْ كَافِرِينَ

3:100

Эй Мўминлар! Ғайридинлар орасидан (ўшандай) тоифага итоат этсангиз, улар сизларни имонингиздан кейин кофир ҳолатга келтириб қўяди^[410].

وَكَيْفَ تَكْفُرُونَ وَأَنتُمْ تُتْلَى عَلَيْكُمْ آيَاتُ اللّهِ وَفِيكُمْ رَسُولُهُ وَمَن يَعْتَصِم بِاللّهِ فَقَدْ هُدِيَ إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ

3:101

Сизларга Аллоҳнинг оятлари тиловат^[411] қилинаётган ва орангизда Аллоҳнинг расули/китоби бўла туриб, қандай қилиб сизлар кофир бўлиб кетяпсизлар-а?! Аллоҳни (Унинг китобини) ким маҳкам ушласа, демак, у ҳидоятга муваффақ қилинибди.

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اتَّقُواْ اللّهَ حَقَّ تُقَاتِهِ وَلاَ تَمُوتُنَّ إِلاَّ وَأَنتُم مُّسْلِمُونَ

3:102

Эй Мўминлар! Аллоҳга нисбатан муносиб равишда жавобгарликни ҳис қилинг! Асло, мусулмон бўлмаган ҳолда ўлманг!

وَاعْتَصِمُواْ بِحَبْلِ اللّهِ جَمِيعًا وَلاَ تَفَرَّقُواْ وَاذْكُرُواْ نِعْمَةَ اللّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ كُنتُمْ أَعْدَاء فَأَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِكُمْ فَأَصْبَحْتُم بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانًا وَكُنتُمْ عَلَىَ شَفَا حُفْرَةٍ مِّنَ النَّارِ فَأَنقَذَكُم مِّنْهَا كَذَلِكَ يُبَيِّنُ اللّهُ لَكُمْ آيَاتِهِ لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ

3:103

Ҳаммангиз биргаликда Аллоҳнинг ипини/Китобини^[412] маҳкам ушланг ва (ундан) айрилманг^[413]. Аллоҳни сизга берган неъматини ёдда тутинг. Бир вақтлар бир-бирингизга душман эдингиз, Аллоҳ қалбингизни бирлаштириб қўйди ва Унинг неъмати туфайли биродар бўлдингиз. Сизлар оташ чуқурининг ёқасида эдингиз, сизларни ундан У қутқарди. Тўғри йўлни топарсизлар деб, Аллоҳ сизларга оятларини мана шундай очиқлаб беради.

وَلْتَكُن مِّنكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَى الْخَيْرِ وَيَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنكَرِ وَأُوْلَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ

3:104

Сизлар (бир-бирини) яхшиликка чақирадиган, маъруфга (Қуръон мезонига мувофиқ ишларга) буюрадиган, мункар (Қуръонга зид ишларга) тўсқинлик қиладиган уммат бўлинглар (шундай жамият тузинглар). Ана шундай кишилар муродига етади^[414].

وَلاَ تَكُونُواْ كَالَّذِينَ تَفَرَّقُواْ وَاخْتَلَفُواْ مِن بَعْدِ مَا جَاءهُمُ الْبَيِّنَاتُ وَأُوْلَئِكَ لَهُمْ عَذَابٌ عَظِيمٌ

3:105

Ўзларига аниқ-равшан далиллар келганидан кейин ихтилоф қилиб бўлиниб кетганлар каби бўлманг.  Ўшандай кишиларга улкан азоб бор.

يَوْمَ تَبْيَضُّ وُجُوهٌ وَتَسْوَدُّ وُجُوهٌ فَأَمَّا الَّذِينَ اسْوَدَّتْ وُجُوهُهُمْ أَكْفَرْتُم بَعْدَ إِيمَانِكُمْ فَذُوقُواْ الْعَذَابَ بِمَا كُنْتُمْ تَكْفُرُونَ

3:106

Кун келиб баъзи юзлар оқаради ва баъзи юзлар қораяди, ўшанда, юзлари қорайганларга шундай дейилади: “Мўмин бўлганингиздан кейин кофир бўлдинглар,^[415] шундайми?! Кофир бўлганингиз эвазига энди шу азобни тотинглар!”

وَأَمَّا الَّذِينَ ابْيَضَّتْ وُجُوهُهُمْ فَفِي رَحْمَةِ اللّهِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ

3:107

Юзи ёруғ бўлганлар эса, Аллоҳнинг раҳматида бўлади ва улар у ерда ўлимсиз ҳолда қолади.

تِلْكَ آيَاتُ اللّهِ نَتْلُوهَا عَلَيْكَ بِالْحَقِّ وَمَا اللّهُ يُرِيدُ ظُلْمًا لِّلْعَالَمِينَ

3:108

Булар Аллоҳнинг оятларидир, уларни сенга тўғри бир шаклда тиловат қилиб беряпмиз. Аллоҳ ҳеч кимга ҳақсизлик қилинишини хоҳламайди.

وَلِلّهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الأَرْضِ وَإِلَى اللّهِ تُرْجَعُ الأُمُورُ

3:109

Осмонлару ердаги нарсалар Аллоҳники. Барча ишлар Аллоҳга тақдим этилади.

كُنتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَتَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنكَرِ وَتُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَلَوْ آمَنَ أَهْلُ الْكِتَابِ لَكَانَ خَيْرًا لَّهُم مِّنْهُمُ الْمُؤْمِنُونَ وَأَكْثَرُهُمُ الْفَاسِقُونَ

3:110

Сизлар инсонлар учун ўртага чиқарилган энг хайрли жамиятсиз – Аллоҳга ишониб суяниб, маъруфга (Қуръонга мувофиқ ишларга) буюрасизлар, мункардан (Қуръонга зид ишлардан) ман қиласизлар^[416].  Агар аҳли китоблар ҳам (барчаси) ишониб суянса, ўзларига яхши бўлади. Улар орасида мўминлари ҳам бор, лекин уларнинг кўпчилиги йўлдан чиққан.

لَن يَضُرُّوكُمْ إِلاَّ أَذًى وَإِن يُقَاتِلُوكُمْ يُوَلُّوكُمُ الأَدُبَارَ ثُمَّ لاَ يُنصَرُونَ

3:111

(Уларнинг йўлдан чиққан фосиқлари) сизларга азият етказиб озор^[417] беришдан бошқа ҳеч қандай зарар етказа олмайди. Агар сизлар билан жанг қилсалар, ортга қараб қочишади. Кейин уларга ёрдам берилмайди.

ضُرِبَتْ عَلَيْهِمُ الذِّلَّةُ أَيْنَ مَا ثُقِفُواْ إِلاَّ بِحَبْلٍ مِّنْ اللّهِ وَحَبْلٍ مِّنَ النَّاسِ وَبَآؤُوا بِغَضَبٍ مِّنَ اللّهِ وَضُرِبَتْ عَلَيْهِمُ الْمَسْكَنَةُ ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ كَانُواْ يَكْفُرُونَ بِآيَاتِ اللّهِ وَيَقْتُلُونَ الأَنبِيَاء بِغَيْرِ حَقٍّ ذَلِكَ بِمَا عَصَوا وَّكَانُواْ يَعْتَدُونَ

3:112

Аллоҳдан келган аҳдга ва инсонлардан олинган аҳдга^[418] боғлиқ қолганларидан бошқа барчасига ҳар ерда хорлик келади. Аллоҳнинг ғазабига (норозилигига) учрайди ва уларга муҳтожлик тамғаси урилади. Чунки улар Аллоҳнинг оятларини тан олмаяпти ва пайғамбарларга ноҳақ душманлик қиляпти. Бу жазо – уларнинг осийлик қилгани ва ҳаддан ошганликлари учундир.

لَيْسُواْ سَوَاء مِّنْ أَهْلِ الْكِتَابِ أُمَّةٌ قَآئِمَةٌ يَتْلُونَ آيَاتِ اللّهِ آنَاء اللَّيْلِ وَهُمْ يَسْجُدُونَ

3:113

Улар бир хил эмас. Аҳли китоб орасида тўғри тоифалари ҳам бор. Улар кечанинг баъзи бўлимларида^[419] намоз ўқиб,^[420] Аллоҳнинг оятларини тиловат қиладилар,

يُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ وَيَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنكَرِ وَيُسَارِعُونَ فِي الْخَيْرَاتِ وَأُوْلَئِكَ مِنَ الصَّالِحِينَ

3:114

Улар Аллоҳга ва охират кунига ишонади, яхшиликка буюради, ёмонликдан қайтаради ва хайрли ишларда илдам бўлади. Ана шулар яхшиларидандир.

وَمَا يَفْعَلُواْ مِنْ خَيْرٍ فَلَن يُكْفَرُوْهُ وَاللّهُ عَلِيمٌ بِالْمُتَّقِينَ

3:115

Уларнинг қилган ҳеч бир яхшилиги йўққа чиқарилмайди. Аллоҳ масъулиятли (мўмин)ларни билиб туради.

إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُواْ لَن تُغْنِيَ عَنْهُمْ أَمْوَالُهُمْ وَلاَ أَوْلاَدُهُم مِّنَ اللّهِ شَيْئًا وَأُوْلَئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ

3:116

Кофирлик қилган кимсаларнинг на мол-мулклари ва на болалари Аллоҳдан келган (азобни) улардан даф этишга ярамайди. Улар жаҳаннам аҳлидир, улар унда ўлимсиз — мангу қолади.

مَثَلُ مَا يُنفِقُونَ فِي هِذِهِ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا كَمَثَلِ رِيحٍ فِيهَا صِرٌّ أَصَابَتْ حَرْثَ قَوْمٍ ظَلَمُواْ أَنفُسَهُمْ فَأَهْلَكَتْهُ وَمَا ظَلَمَهُمُ اللّهُ وَلَكِنْ أَنفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ

3:117

Уларни бу дунё ҳаётида қилган хайр-эҳсонлари совуқ шамол кабидир; ўзларига ҳақсизлик қилган бир қавмнинг ҳосилига тегиб, уни нобуд қилади^[421]. Уларга Аллоҳ ҳақсизлик қилмади, лекин улар ўзларига ўзлари ҳақсизлик қиляпти.

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ لاَ تَتَّخِذُواْ بِطَانَةً مِّن دُونِكُمْ لاَ يَأْلُونَكُمْ خَبَالاً وَدُّواْ مَا عَنِتُّمْ قَدْ بَدَتِ الْبَغْضَاء مِنْ أَفْوَاهِهِمْ وَمَا تُخْفِي صُدُورُهُمْ أَكْبَرُ قَدْ بَيَّنَّا لَكُمُ الآيَاتِ إِن كُنتُمْ تَعْقِلُونَ

3:118

Эй Мўминлар! Сиздан бўлмаганларни амалдорликка (мансабдорликка) олманг – улар сизларга қўлидан келганча ёмонлик қилади, сизларни машаққат чекишингизни орзу қилади. Уларни душманлиги оғзиларидан ошкор бўлиб турибди, ичида яширган душманлиги эса ундан ҳам баттар. Сизларга (бу ҳақидаги) оятларни (ҳам) очиқлаб бердик. Агар ақлингизни ишлатсангиз (сиздан бўлмаганларни амалдорликка олмайсиз!).

هَاأَنتُمْ أُوْلاء تُحِبُّونَهُمْ وَلاَ يُحِبُّونَكُمْ وَتُؤْمِنُونَ بِالْكِتَابِ كُلِّهِ وَإِذَا لَقُوكُمْ قَالُواْ آمَنَّا وَإِذَا خَلَوْاْ عَضُّواْ عَلَيْكُمُ الأَنَامِلَ مِنَ الْغَيْظِ قُلْ مُوتُواْ بِغَيْظِكُمْ إِنَّ اللّهَ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ

3:119

Эй, сизлар! Сизлар уларни яхши кўрасиз, аммо улар сизларни яхши кўрмайди. Сизлар китобга бутунлигича ишонасизлар. Улар сизлар билан учрашганда: «Ишондик»- дейди, ўзлари ёлғиз қолганда эса, аччиғидан бармоқларини тишлайди^[422]. (Уларга): «Аччиқларинг бошларингни есин»,- де. Аллоҳ диллардагини (ҳам) билади.

إِن تَمْسَسْكُمْ حَسَنَةٌ تَسُؤْهُمْ وَإِن تُصِبْكُمْ سَيِّئَةٌ يَفْرَحُواْ بِهَا وَإِن تَصْبِرُواْ وَتَتَّقُواْ لاَ يَضُرُّكُمْ كَيْدُهُمْ شَيْئًا إِنَّ اللّهَ بِمَا يَعْمَلُونَ مُحِيطٌ

3:120

Агар сизларга бирон яхшилик етса, бу уларни хафа қилади. Агар сизларга бирон ёмонлик етса, бу билан хурсанд бўлишади. Агар сабр қилсангиз ва гуноҳлардан сақлансангиз, сизларга уларнинг хийла-найрангининг ҳеч қандай зарари тегмайди. Аллоҳ уларнинг қилмишларини атрофлича қамраб турувчидир.

وَإِذْ غَدَوْتَ مِنْ أَهْلِكَ تُبَوِّىءُ الْمُؤْمِنِينَ مَقَاعِدَ لِلْقِتَالِ وَاللّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ

3:121

Тонг вақтида оилангдан ажралиб чиқиб, (Уҳудда) мўминларни уруш сафларига жойлаштираётган эдинг. Аллоҳ (сўзларингизни) эшитиб туради, (ичингиздагини) билиб туради.

إِذْ هَمَّت طَّآئِفَتَانِ مِنكُمْ أَن تَفْشَلاَ وَاللّهُ وَلِيُّهُمَا وَعَلَى اللّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُونَ

3:122

Ўша куни сизлардан икки гуруҳ урушдан чекинмоқчи бўлди. Ҳолбуки Аллоҳ мўминларнинг энг яқинидир. (Шунинг учун) мўминлар Аллоҳга суянсин.

وَلَقَدْ نَصَرَكُمُ اللّهُ بِبَدْرٍ وَأَنتُمْ أَذِلَّةٌ فَاتَّقُواْ اللّهَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ

3:123

Бадрда ниҳоятда қийин аҳволда эканингизда, Аллоҳ сизларга ёрдам берди^[423]. Аллоҳга нисбатан жавобгарликни ҳис қилингки, зора (Аллоҳнинг ёрдамини) қадрига етсангиз.^[424].

إِذْ تَقُولُ لِلْمُؤْمِنِينَ أَلَن يَكْفِيكُمْ أَن يُمِدَّكُمْ رَبُّكُم بِثَلاَثَةِ آلاَفٍ مِّنَ الْمَلآئِكَةِ مُنزَلِينَ

3:124

(Эй Муҳаммад! Бадрда) мўминларга шундай деётган эдинг: “Роббингиз уч мингта фариштани тушишга тайёр қилиб қўйиб сизларга ёрдам бериши кифоя қилмайдими?”

بَلَى إِن تَصْبِرُواْ وَتَتَّقُواْ وَيَأْتُوكُم مِّن فَوْرِهِمْ هَذَا يُمْدِدْكُمْ رَبُّكُم بِخَمْسَةِ آلافٍ مِّنَ الْمَلآئِكَةِ مُسَوِّمِينَ

3:125

Албатта етади. Аммо, ҳимоявий эҳтиёткорликни олиб, сабр-бардош билан ҳаракат қилсангиз-у, душманингиз ҳам сизларга ўшандай ҳужум қилса, Роббингиз сизларга ёнингиздан айрилмайдиган беш мингта фаришта билан ёрдамга келади.

وَمَا جَعَلَهُ اللّهُ إِلاَّ بُشْرَى لَكُمْ وَلِتَطْمَئِنَّ قُلُوبُكُم بِهِ وَمَا النَّصْرُ إِلاَّ مِنْ عِندِ اللّهِ الْعَزِيزِ الْحَكِيمِ

3:126

Аллоҳ бу ёрдамни – сизларга бир ҳуш хабар бўлиши ва қалбингиз хотиржам бўлиши учун қилади, холос. Ғалаба (нусрат) – фақатгина ғолиб ва тўғри қарор берувчи Аллоҳдан келади.

لِيَقْطَعَ طَرَفًا مِّنَ الَّذِينَ كَفَرُواْ أَوْ يَكْبِتَهُمْ فَيَنقَلِبُواْ خَآئِبِينَ

3:127

(Аллоҳнинг бу ёрдами) – кофирларнинг бир тарафини кесиб/йўқ қилиб ёки, мағлуб этиб, уларни умидсиз ҳолда қайтариб юбориш учундир.

لَيْسَ لَكَ مِنَ الأَمْرِ شَيْءٌ أَوْ يَتُوبَ عَلَيْهِمْ أَوْ يُعَذَّبَهُمْ فَإِنَّهُمْ ظَالِمُونَ

3:128

(Ўша икки бўлинма ҳақида) Сен қиладиган иш йўқ. Аллоҳ уларни ё тавбасини қабул қилади, ёки, хатога қўл ургани учун азоблайди^[425].

وَلِلّهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الأَرْضِ يَغْفِرُ لِمَن يَشَاء وَيُعَذِّبُ مَن يَشَاء وَاللّهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ

3:129

Осмонлару ердаги нарсалар Аллоҳники. У кечирилишга муносиб бўлганларни кечиради, азобга муносиб бўлганларни азоблайди. Аллоҳ кечиримли ва меҳрибондир.

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ لاَ تَأْكُلُواْ الرِّبَا أَضْعَافًا مُّضَاعَفَةً وَاتَّقُواْ اللّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ

3:130

Эй Мўминлар! Қат-қат ортаверадиган ўша устамали фоизни еманг^[426]. Аллоҳга нисбатан жавобгарликни ҳис қилингки, мурод-мақсадингизга етасиз.

وَاتَّقُواْ النَّارَ الَّتِي أُعِدَّتْ لِلْكَافِرِينَ

3:131

Жаҳаннамдан ўзингизни сақлаб қолинг. У кофирлар учун тайёрлаб қўйил(а)ди^[427].

وَأَطِيعُواْ اللّهَ وَالرَّسُولَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ

3:132

Аллоҳ ва Расулига/китобига бўйсунинг-ки, сизга раҳм қилингай.

وَسَارِعُواْ إِلَى مَغْفِرَةٍ مِّن رَّبِّكُمْ وَجَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّمَاوَاتُ وَالأَرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِينَ

3:133

Роббингизнинг мағфиратига ва кенглиги осмонлару ерча бўлган жаннатга эришиш учун илдамлик кўрсатинглар^[428]. У масъулиятли (мўмин)лар  учун тайёрланган.

الَّذِينَ يُنفِقُونَ فِي السَّرَّاء وَالضَّرَّاء وَالْكَاظِمِينَ الْغَيْظَ وَالْعَافِينَ عَنِ النَّاسِ وَاللّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ

3:134

Улар хурсандчилик (мўл-кўлчилик) кунларида ҳам, ёмон (қийинчилик) кунларда ҳам хайр-эҳсон қиладилар, аччиғини ичига ютадилар ва инсонларни хато-камчиликларини афв қиладилар. Аллоҳ муҳсинларни яхши кўради.

وَالَّذِينَ إِذَا فَعَلُواْ فَاحِشَةً أَوْ ظَلَمُواْ أَنْفُسَهُمْ ذَكَرُواْ اللّهَ فَاسْتَغْفَرُواْ لِذُنُوبِهِمْ وَمَن يَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلاَّ اللّهُ وَلَمْ يُصِرُّواْ عَلَى مَا فَعَلُواْ وَهُمْ يَعْلَمُونَ

3:135

Ва  бир қабиҳ иш қилиб қўйса, ёки бирон бир ҳақсизлик қилиб қўйсалар, Аллоҳни ёд этиб, гуноҳларини кечирилиши сўрайдиганлар – ҳолбуки гуноҳларни Аллоҳдан бошқа ким ҳам кечира оларди? – ва (қилган ишлари гуноҳ эканини) билиб туриб уни давом эттирмайдиган кишиларга келсак,

أُوْلَئِكَ جَزَآؤُهُم مَّغْفِرَةٌ مِّن رَّبِّهِمْ وَجَنَّاتٌ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا وَنِعْمَ أَجْرُ الْعَامِلِينَ

3:136

Ана ўшаларнинг мукофоти – Роббининг мағфирати ва ичидан анҳорлар оқиб турадиган боғу роғлардир. Улар у ерда мангу қолади. Бундай амаллар қилувчиларнинг мукофотлари қандай ҳам яхши!

قَدْ خَلَتْ مِن قَبْلِكُمْ سُنَنٌ فَسِيرُواْ فِي الأَرْضِ فَانْظُرُواْ كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الْمُكَذَّبِينَ

3:137

Сизлардан илгари (ўтган умматларда) Аллоҳнинг ўзгармас қонуни жорий бўлди. (Агар хоҳласангиз,) ер юзини кезиб, ростни ёлғон дегувчиларнинг оқибати қандай бўлганига назар солинглар^[429].

هَذَا بَيَانٌ لِّلنَّاسِ وَهُدًى وَمَوْعِظَةٌ لِّلْمُتَّقِينَ

3:138

Бу (Қуръон) – инсонлар учун баёнот, масъулиятли (мўмин)лар учун қўлланма ва насиҳатдир.

وَلاَ تَهِنُوا وَلاَ تَحْزَنُوا وَأَنتُمُ الأَعْلَوْنَ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ

3:139

(Эй мўминлар!) Бўшашманг ва тушкунликка тушманг. Агар (чин) мўмин бўлсангиз, энг устун сиз (бўла)сиз.

إِن يَمْسَسْكُمْ قَرْحٌ فَقَدْ مَسَّ الْقَوْمَ قَرْحٌ مِّثْلُهُ وَتِلْكَ الأيَّامُ نُدَاوِلُهَا بَيْنَ النَّاسِ وَلِيَعْلَمَ اللّهُ الَّذِينَ آمَنُواْ وَيَتَّخِذَ مِنكُمْ شُهَدَاء وَاللّهُ لاَ يُحِبُّ الظَّالِمِينَ

3:140

Агар сизларга (Уҳуд жангида) жароҳат етган бўлса, билингларки, (душман) қавмга ҳам (Бадрда) айнан ўшандай жароҳат етган. Бундай кунларни инсонлар орасида алмаштириб турамиз. Мўминларни ажратиб олиши ва баъзингизни гувоҳ қилиш учун^[430] Аллоҳ шундай қилади. Аллоҳ золимларни ёқтирмайди.

وَلِيُمَحِّصَ اللّهُ الَّذِينَ آمَنُواْ وَيَمْحَقَ الْكَافِرِينَ

3:141

Аллоҳга ишониб-суянувчиларни поклаб, кофирларни йўқ қилиши учун ҳам Аллоҳ шундай қилади.

أَمْ حَسِبْتُمْ أَن تَدْخُلُواْ الْجَنَّةَ وَلَمَّا يَعْلَمِ اللّهُ الَّذِينَ جَاهَدُواْ مِنكُمْ وَيَعْلَمَ الصَّابِرِينَ

3:142

Ёки Аллоҳ орангиздан (Аллоҳ йўлида) курашганларни ва (бу йўлда) сабр-бардош қилувчиларни ажратмай туриб^[431] жаннатга кирамиз, деб ўйлаганмидингиз?

وَلَقَدْ كُنتُمْ تَمَنَّوْنَ الْمَوْتَ مِن قَبْلِ أَن تَلْقَوْهُ فَقَدْ رَأَيْتُمُوهُ وَأَنتُمْ تَنظُرُونَ

3:143

Ўлим билан юзлашмай туриб  уни орзу қилардингиз. Энди уни кўриб, тикилиб қолдингиз-ку!

وَمَا مُحَمَّدٌ إِلاَّ رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِن قَبْلِهِ الرُّسُلُ أَفَإِن مَّاتَ أَوْ قُتِلَ انقَلَبْتُمْ عَلَى أَعْقَابِكُمْ وَمَن يَنقَلِبْ عَلَىَ عَقِبَيْهِ فَلَن يَضُرَّ اللّهَ شَيْئًا وَسَيَجْزِي اللّهُ الشَّاكِرِينَ

3:144

Муҳаммад элчи, холос. Ундан аввал ҳам не-не элчилар келиб-кетди. Агар у (Муҳаммад) ўлса ёки ўлдирилса орқа ўгириб кетасизларми?! Ким (Муҳаммад ўлганидан кейин) орқа ўгириб кетса Аллоҳга ҳеч нарсада зарар етказолмайди. Аллоҳ яқинда (неъматни) қадрига етувчиларни мукофотлайди.

وَمَا كَانَ لِنَفْسٍ أَنْ تَمُوتَ إِلاَّ بِإِذْنِ الله كِتَابًا مُّؤَجَّلاً وَمَن يُرِدْ ثَوَابَ الدُّنْيَا نُؤْتِهِ مِنْهَا وَمَن يُرِدْ ثَوَابَ الآخِرَةِ نُؤْتِهِ مِنْهَا وَسَنَجْزِي الشَّاكِرِينَ

3:145

Ҳар бир жон эгаси Аллоҳнинг изни билан – белгилаб  ёзиб қўйилган ажали келгандагина ўлади^[432]. Ким дунёвий ажру мукофот хоҳласа, унга дунёвий ажру мукофот берамиз. Ким ухравий ажру мукофот хоҳласа, унга ухравий ажру мукофот берамиз. Яқинда (неъматни) қадрига етувчиларни мукофотлаймиз.

وَكَأَيِّن مِّن نَّبِيٍّ قَاتَلَ مَعَهُ رِبِّيُّونَ كَثِيرٌ فَمَا وَهَنُواْ لِمَا أَصَابَهُمْ فِي سَبِيلِ اللّهِ وَمَا ضَعُفُواْ وَمَا اسْتَكَانُواْ وَاللّهُ يُحِبُّ الصَّابِرِينَ

3:146

Қанчадан-қанча пайғамбар бор эди; ўзини Роббига топширган кўп кишилар уларнинг ёнида туриб жанг қилишган. Бошига тушган мусибатлар сабабли Аллоҳ йўлида тушкунликка тушишмаган, бўшашмаган ва (қарши тарафга) бўйин эгмаган. Аллоҳ ана шундай (Аллоҳ йўлида) сабр-бардош қилувчиларни яхши кўради.

وَمَا كَانَ قَوْلَهُمْ إِلاَّ أَن قَالُواْ ربَّنَا اغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَإِسْرَافَنَا فِي أَمْرِنَا وَثَبِّتْ أَقْدَامَنَا وانصُرْنَا عَلَى الْقَوْمِ الْكَافِرِينَ

3:147

Уларнинг (жанг вақтида) айтган гаплари шулардан иборат эди: “Эй яратган Эгамиз! Гуноҳларимизни ва ишларимизда ҳаддан ошганлигимизни кечир, собитқадам қил ва кофирлик қилувчиларга қарши бизга ёрдам бер.”

فَآتَاهُمُ اللّهُ ثَوَابَ الدُّنْيَا وَحُسْنَ ثَوَابِ الآخِرَةِ وَاللّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ

3:148

Шундай қилиб, Аллоҳ уларга дунёвий ажру мукофотни ҳам берди, ухравий ажру мукофотнинг ҳам энг чиройлигини беради. Аллоҳ муҳсинларни яхши кўради.

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوَاْ إِن تُطِيعُواْ الَّذِينَ كَفَرُواْ يَرُدُّوكُمْ عَلَى أَعْقَابِكُمْ فَتَنقَلِبُواْ خَاسِرِينَ

3:149

Эй Мўминлар! Агар кофирларга итоат қилсангиз, сизни ортингизга қайтариб (диндан чиқариб) юборади. Натижада хонавайрон бўласиз.

 

بَلِ اللّهُ مَوْلاَكُمْ وَهُوَ خَيْرُ النَّاصِرِينَ

3:150

(Ундай қилманг!) Аслида (итоат этишингиз керак бўлган) хожангиз Аллоҳдир. У энг яхши ёрдамчидир.

سَنُلْقِي فِي قُلُوبِ الَّذِينَ كَفَرُواْ الرُّعْبَ بِمَا أَشْرَكُواْ بِاللّهِ مَا لَمْ يُنَزِّلْ بِهِ سُلْطَانًا وَمَأْوَاهُمُ النَّارُ وَبِئْسَ مَثْوَى الظَّالِمِينَ

3:151

Ҳужжат сифатида Аллоҳ нозил қилмаган нарсани Унга шерик қилишгани учун, кофирлик қилганларнинг қалбларига даҳшат солиб қўямиз^[433]. Уларнинг борар жойлари жаҳаннамдир. Золимларнинг қолар жойлари жуда ҳам ёмон!

وَلَقَدْ صَدَقَكُمُ اللّهُ وَعْدَهُ إِذْ تَحُسُّونَهُم بِإِذْنِهِ حَتَّى إِذَا فَشِلْتُمْ وَتَنَازَعْتُمْ فِي الأَمْرِ وَعَصَيْتُم مِّن بَعْدِ مَا أَرَاكُم مَّا تُحِبُّونَ مِنكُم مَّن يُرِيدُ الدُّنْيَا وَمِنكُم مَّن يُرِيدُ الآخِرَةَ ثُمَّ صَرَفَكُمْ عَنْهُمْ لِيَبْتَلِيَكُمْ وَلَقَدْ عَفَا عَنكُمْ وَاللّهُ ذُو فَضْلٍ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ

3:152

Аллоҳ сизларга берган ваъдасида турди; Унинг изни ила (Уҳуд жангида) душманларингизни қириб бораётган эдингиз. (Сизлар яхши кўрган нарса (зафар)ни кўрсатиб қўйганида, бўшашиб қолдингиз, берилган буйруқ ҳақида талашиб-тортишиб қолдингиз ва итоатсизлик қилдингиз^[434]. Орангиздан кимлардир яқиндаги (ғанимат)ни^[435] хоҳларди, кимлардир кейингиликни (душманни бутунлай йўқ қилишни) хоҳларди. Шунда, Аллоҳ сизларни қаттиқ синаш учун улардан (ғолиб бўлай деб турган ҳолатингизда мағлуб ҳолатга) буриб қўйди^[436]. Шубҳасизки, У сизларни афв қилди (жазоламади). Аллоҳ мўминларга нисбатан олийжанобдир.

إِذْ تُصْعِدُونَ وَلاَ تَلْوُونَ عَلَى أحَدٍ وَالرَّسُولُ يَدْعُوكُمْ فِي أُخْرَاكُمْ فَأَثَابَكُمْ غُمَّاً بِغَمٍّ لِّكَيْلاَ تَحْزَنُواْ عَلَى مَا فَاتَكُمْ وَلاَ مَا أَصَابَكُمْ وَاللّهُ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ

3:153

Элчи (Муҳаммад) ортингиздан сизларни чақириб турса ҳам, сизлар ҳеч кимга парво қилмай юқорига кўтарилаётган эдингиз^[437]. Шунда, Аллоҳ сизларга ғам устига яна бир ғам бердики, қўлингиздан кетган (зафар)га ҳам, бошингизга тушган мусибатга ҳам қайғурмагайсиз^[438]. Аллоҳ қилмишларингиздан хабардордир.

ثُمَّ أَنزَلَ عَلَيْكُم مِّن بَعْدِ الْغَمِّ أَمَنَةً نُّعَاسًا يَغْشَى طَآئِفَةً مِّنكُمْ وَطَآئِفَةٌ قَدْ أَهَمَّتْهُمْ أَنفُسُهُمْ يَظُنُّونَ بِاللّهِ غَيْرَ الْحَقِّ ظَنَّ الْجَاهِلِيَّةِ يَقُولُونَ هَل لَّنَا مِنَ الأَمْرِ مِن شَيْءٍ قُلْ إِنَّ الأَمْرَ كُلَّهُ لِلَّهِ يُخْفُونَ فِي أَنفُسِهِم مَّا لاَ يُبْدُونَ لَكَ يَقُولُونَ لَوْ كَانَ لَنَا مِنَ الأَمْرِ شَيْءٌ مَّا قُتِلْنَا هَاهُنَا قُل لَّوْ كُنتُمْ فِي بُيُوتِكُمْ لَبَرَزَ الَّذِينَ كُتِبَ عَلَيْهِمُ الْقَتْلُ إِلَى مَضَاجِعِهِمْ وَلِيَبْتَلِيَ اللّهُ مَا فِي صُدُورِكُمْ وَلِيُمَحَّصَ مَا فِي قُلُوبِكُمْ وَاللّهُ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ

3:154

У ғамдан кейин, Аллоҳ сизларга хотиржамлик; орангиздан бир қисм инсонларни хотиржам қиладиган ширин уйқу берди. Бир қисм инсонлар эса, жон қайғусида ўзи билан ўзи овора бўлиб қолиб, Аллоҳ тўғрисида худди жоҳилият^[439] давридаги гумонларга ўхшаш гумонлар қила бошлаб: «Бу ишдан бизга нима фойда бўлди?»- дейишгача борди. Айт: «Бу ишнинг барчаси Аллоҳ учундир.» Сенга очиқ айтмаган нарсаларини ичида сақлаётган; «Агар бу иш бизни фойдамизга бўлсайди, бу ерда ўлдирилмаган бўлардик»-, дейишди. Айт: “Агар уйларингизда қолган бўлганингизда ҳам, ўлдирилиши ёзилганларга (ўша ўлим) ётган жойларигача барибир етиб борарди.” Дилингиздаги (ихлос ва самимият)ни синаш ва қалбингиздаги (шайтон васвасаси)ни поклаш учун (Аллоҳ шундай қилди). Аллоҳ диллардагини билувчидир.”

إِنَّ الَّذِينَ تَوَلَّوْاْ مِنكُمْ يَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعَانِ إِنَّمَا اسْتَزَلَّهُمُ الشَّيْطَانُ بِبَعْضِ مَا كَسَبُواْ وَلَقَدْ عَفَا اللّهُ عَنْهُمْ إِنَّ اللّهَ غَفُورٌ حَلِيمٌ

3:155

Икки қўшин тўқнашган кун орангиздан урушдан қочганларга келсак, баъзи қилмишлари сабабли шайтон уларни оёқларини тойдирмоқчи бўлган. Аллоҳ уларни афв этди (жазоламади). Чунки, Аллоҳ жуда кечиримлидир, юмшоқ муомала қилувчидир.

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ لاَ تَكُونُواْ كَالَّذِينَ كَفَرُواْ وَقَالُواْ لإِخْوَانِهِمْ إِذَا ضَرَبُواْ فِي الأَرْضِ أَوْ كَانُواْ غُزًّى لَّوْ كَانُواْ عِندَنَا مَا مَاتُواْ وَمَا قُتِلُواْ لِيَجْعَلَ اللّهُ ذَلِكَ حَسْرَةً فِي قُلُوبِهِمْ وَاللّهُ يُحْيِي وَيُمِيتُ وَاللّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ

3:156

Эй Мўминлар! Кофирлик қилган кимсалар каби бўлманг. Улар, сафарга чиққан ёки жангга кетган қариндошлари ҳақида: “Агар ёнимизда бўлишганида, на ўлган ва на ўлдирилган бўларди”,- дейишади. Буни Аллоҳ уларнинг қалбларида ҳасрат қилиб қўйиш учун қилди. Яшатадиган ҳам, ўлдирадиган ҳам Аллоҳдир. Аллоҳ қилган ишингизни кўриб туради.

وَلَئِن قُتِلْتُمْ فِي سَبِيلِ اللّهِ أَوْ مُتُّمْ لَمَغْفِرَةٌ مِّنَ اللّهِ وَرَحْمَةٌ خَيْرٌ مِّمَّا يَجْمَعُونَ

3:157

Аллоҳ йўлида ўлдирилсангиз ёки ўлсангиз, (сизларга бериладиган) Аллоҳнинг мағфирати ва яхшилиги (бошқалар) тўплай оладиган нарсалардан яхшироқдир^[440].

وَلَئِن مُّتُّمْ أَوْ قُتِلْتُمْ لإِلَى الله تُحْشَرُونَ

3:158

Ўлсангиз ҳам, ўлдирилсангиз ҳам, Аллоҳ (ҳукми)га тўпланасизлар.

فَبِمَا رَحْمَةٍ مِّنَ اللّهِ لِنتَ لَهُمْ وَلَوْ كُنتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لاَنفَضُّواْ مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِي الأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللّهِ إِنَّ اللّهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلِينَ

3:159

(Эй Муҳаммад!) Аллоҳнинг раҳмати ила уларга ройишлик қилдинг^[441]. Қўпол ва бағри тош бўлсанг улар ёнингдан тарқалиб кетар эди. Уларни афв қил (хато ва камчиликларига эътибор берма), улар учун Аллоҳдан мағфират сўра. Ҳар бир ишда улар билан кенгаш (билдирган фикрига эътибор бер). Бир қарорга келганингда, Аллоҳга суяниб-таян. Аллоҳ Ўзига суяниб-таянганларни яхши кўради.

إِن يَنصُرْكُمُ اللّهُ فَلاَ غَالِبَ لَكُمْ وَإِن يَخْذُلْكُمْ فَمَن ذَا الَّذِي يَنصُرُكُم مِّن بَعْدِهِ وَعَلَى اللّهِ فَلْيَتَوَكِّلِ الْمُؤْمِنُونَ

3:160

Агар сизларга Аллоҳ ёрдам берса, сизларни ҳеч ким енга олмайди. Агар У сизларни ёрдамсиз ташлаб қўйса, ундан кейин сизларга ким ёрдам бера олади? Шундай экан, Мўминлар фақат Аллоҳга суяниб-таянсин.

وَمَا كَانَ لِنَبِيٍّ أَن يَغُلَّ وَمَن يَغْلُلْ يَأْتِ بِمَا غَلَّ يَوْمَ الْقِيَامَةِ ثُمَّ تُوَفَّى كُلُّ نَفْسٍ مَّا كَسَبَتْ وَهُمْ لاَ يُظْلَمُونَ

3:161

Ҳеч бир пайғамбарга ғаниматдан уриб қолиш тўғри келмайди. Кимки ғаниматдан уриб қолса, қиёмат куни (ҳисоб-китобга) уриб қолган нарсаси билан бирга келади. Шунда, ҳақсизлик қилинмасдан, ҳар кимга ўз қилмишининг жазо-мукофоти тўлиқ берилади.

أَفَمَنِ اتَّبَعَ رِضْوَانَ اللّهِ كَمَن بَاء بِسَخْطٍ مِّنَ اللّهِ وَمَأْوَاهُ جَهَنَّمُ وَبِئْسَ الْمَصِيرُ

3:162

Аллоҳнинг розилигини таъқиб қилиб юрган^[442] киши, Аллоҳнинг қаҳрига учраган кишидек бўлармиди? Унинг борар жойи жаҳаннам. У нақадар ёмон борар жой!

هُمْ دَرَجَاتٌ عِندَ اللّهِ واللّهُ بَصِيرٌ بِمَا يَعْمَلُونَ

3:163

Аллоҳга кўра улар фарқли-фарқли даражага эгадир. Аллоҳ улар қилаётган ишларни кўриб туради.

لَقَدْ مَنَّ اللّهُ عَلَى الْمُؤمِنِينَ إِذْ بَعَثَ فِيهِمْ رَسُولاً مِّنْ أَنفُسِهِمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِهِ وَيُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَإِن كَانُواْ مِن قَبْلُ لَفِي ضَلالٍ مُّبِينٍ

3:164

Аллоҳ уларга ўзларидан бўлган элчи юбориб, бу мўминларга кўп яхшилик қилган. (У элчи) Уларга Аллоҳнинг оятларини тиловат қилиб беради, уларни келиштиради, уларга китоб ва ҳикмат ўргатади. Улар бундан аввал очиқ-ойдин гумроҳликда эди.

أَوَلَمَّا أَصَابَتْكُم مُّصِيبَةٌ قَدْ أَصَبْتُم مِّثْلَيْهَا قُلْتُمْ أَنَّى هَذَا قُلْ هُوَ مِنْ عِندِ أَنْفُسِكُمْ إِنَّ اللّهَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ

3:165

Душманингизни бошига солган мусибатни ярми^[443] (Уҳудда) сизларни бошингизга келганида: «Бу қаердан келди дедингиз-а?!» Айт: “Бунга ўзингиз сабабчисиз^[444]. Аллоҳ ҳар нарсага ўлчов^[445] қўяди.

وَمَا أَصَابَكُمْ يَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعَانِ فَبِإِذْنِ اللّهِ وَلِيَعْلَمَ الْمُؤْمِنِينَ

3:166

Икки қўшин тўқнашган куни сизларга келган мусибат Аллоҳнинг амри билан бўлган. Мўминларни билиб-ажратиб қўйиш учун (шундай бўлган).

وَلْيَعْلَمَ الَّذِينَ نَافَقُواْ وَقِيلَ لَهُمْ تَعَالَوْاْ قَاتِلُواْ فِي سَبِيلِ اللّهِ أَوِ ادْفَعُواْ قَالُواْ لَوْ نَعْلَمُ قِتَالاً لاَّتَّبَعْنَاكُمْ هُمْ لِلْكُفْرِ يَوْمَئِذٍ أَقْرَبُ مِنْهُمْ لِلإِيمَانِ يَقُولُونَ بِأَفْوَاهِهِم مَّا لَيْسَ فِي قُلُوبِهِمْ وَاللّهُ أَعْلَمُ بِمَا يَكْتُمُونَ

3:167

Ва мунофиқлик қилганларни ҳам билиш учун қилган. Уларга: «(Сизлар ҳам) Келиб, Аллоҳ йўлида уришинглар, ҳеч бўлмаса мудофаа қилинглар», дейилганида, Улар: «Агар (жанг қилишни) билганимизда, албатта, сизларга эргашган бўлардик», дейишди. Улар ўша куни имондан кўра куфрга яқинроқ эди, қалбларида бўлмаган нарсани оғзиларида айтишар эди. Улар яшираётган нарсани Аллоҳ жуда яхши билади.

الَّذِينَ قَالُواْ لإِخْوَانِهِمْ وَقَعَدُواْ لَوْ أَطَاعُونَا مَا قُتِلُوا قُلْ فَادْرَؤُوا عَنْ أَنفُسِكُمُ الْمَوْتَ إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ

3:168

(Жанга бормай) ўтириб олганлар, ўз биродарлари^[446] ҳақида шундай деди: «Гапимизга киришганида ўлдирилмаган бўларди.» (Уларга) айт: “Агар ростгўй бўлсангиз, ўзингиздан ўлимни қайтариб кўринглар!^[447].

وَلاَ تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ قُتِلُواْ فِي سَبِيلِ اللّهِ أَمْوَاتًا بَلْ أَحْيَاء عِندَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ

3:169

Аллоҳ йўлида ўлдирилганларни (беҳуда) ўлиб кетишди, деб ўйлама(нглар)! Балки, улар Робби ҳузурида ( жаннатда абадий) тирик бўладилар, ризқланиб турадилар.

فَرِحِينَ بِمَا آتَاهُمُ اللّهُ مِن فَضْلِهِ وَيَسْتَبْشِرُونَ بِالَّذِينَ لَمْ يَلْحَقُواْ بِهِم مِّنْ خَلْفِهِمْ أَلاَّ خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلاَ هُمْ يَحْزَنُونَ

3:170

Аллоҳ уларга Ўз олийжаноблиги билан берган ризқидан мамнун бўладилар. Улар ортларида қолиб, уларга ҳануз етишмаган (ғозий)ларга ҳеч қандай қўрқув йўқлигини ва хафа ҳам бўлмаслигини хуш хабарини етказмоқчи бўлмоқда^[448].

يَسْتَبْشِرُونَ بِنِعْمَةٍ مِّنَ اللّهِ وَفَضْلٍ وَأَنَّ اللّهَ لاَ يُضِيعُ أَجْرَ الْمُؤْمِنِينَ

3:171

(Улар) Аллоҳнинг неъматини, олийжаноблигини ҳамда мўминларга бериладиган мукофотни Аллоҳ зое қилмаслигини хуш хабарини етказмоқчи бўлмоқда.”

الَّذِينَ اسْتَجَابُواْ لِلّهِ وَالرَّسُولِ مِن بَعْدِ مَآ أَصَابَهُمُ الْقَرْحُ لِلَّذِينَ أَحْسَنُواْ مِنْهُمْ وَاتَّقَواْ أَجْرٌ عَظِيمٌ

3:172

Жангда жароҳат олганидан кейин ҳам, Аллоҳ ва  Расулининг чақирувига^[449] муносиб жавоб қайтарганларга келсак, улар орасидан қилган ишини чиройли бажарган ва жавобгарликни ҳис қилганларга  улкан акр-мукофот бор.

الَّذِينَ قَالَ لَهُمُ النَّاسُ إِنَّ النَّاسَ قَدْ جَمَعُواْ لَكُمْ فَاخْشَوْهُمْ فَزَادَهُمْ إِيمَاناً وَقَالُواْ حَسْبُنَا اللّهُ وَنِعْمَ الْوَكِيلُ

3:173

Уларга (йўлда) баъзи инсонлар шундай деган: “(Душман тарафидаги^[450]) одамлар сизларга қарши бирлашди, улардан қўрқинглар!”- деганида, (бу гап) уларни Аллоҳга бўлган ишончини янада зиёда қилди ва улар шундай деди: «Бизга Аллоҳ етади! Энг яхши суяниб-таяниладиган зот  Удир!»

فَانقَلَبُواْ بِنِعْمَةٍ مِّنَ اللّهِ وَفَضْلٍ لَّمْ يَمْسَسْهُمْ سُوءٌ وَاتَّبَعُواْ رِضْوَانَ اللّهِ وَاللّهُ ذُو فَضْلٍ عَظِيمٍ

3:174

Шундай қилиб, улар Аллоҳнинг неъмати ва олийжаноблиги соясида, уларга ҳеч қандай зиён-заҳмат етмай қайтиб келишди ва Аллоҳнинг розилигини таъқиб қилишди. Аллоҳ буюк олийжанобликка эгадир.

إِنَّمَا ذَلِكُمُ الشَّيْطَانُ يُخَوِّفُ أَوْلِيَاءهُ فَلاَ تَخَافُوهُمْ وَخَافُونِ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ

3:175

Ўша шайтон (одам) фақат ўз издошларини/дўстларини қўрқита олади. Агар мўмин бўлсангиз, улардан қўрқманг, Мендан қўрқинг!

وَلاَ يَحْزُنكَ الَّذِينَ يُسَارِعُونَ فِي الْكُفْرِ إِنَّهُمْ لَن يَضُرُّواْ اللّهَ شَيْئاً يُرِيدُ اللّهُ أَلاَّ يَجْعَلَ لَهُمْ حَظًّا فِي الآخِرَةِ وَلَهُمْ عَذَابٌ عَظِيمٌ

3:176

Кофирликда илдамлик қилаётганлар сени ғамга солиб қўймасин. Улар Аллоҳга ҳеч нарсада зарар етказа олмайди. Аллоҳ уларга охиратда ҳеч қандай насиба бермасликни хоҳлайди. Уларга улкан азоб бор^[451].

إِنَّ الَّذِينَ اشْتَرَوُاْ الْكُفْرَ بِالإِيمَانِ لَن يَضُرُّواْ اللّهَ شَيْئًا وَلهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ

3:177

Имон-ишончни кофирликка сотганлар Аллоҳга ҳеч нарсада зарар етказа олмайди. Уларга аламли азоб бор.

وَلاَ يَحْسَبَنَّ الَّذِينَ كَفَرُواْ أَنَّمَا نُمْلِي لَهُمْ خَيْرٌ لِّأَنفُسِهِمْ إِنَّمَا نُمْلِي لَهُمْ لِيَزْدَادُواْ إِثْمًا وَلَهْمُ عَذَابٌ مُّهِينٌ

3:178

Кофирлик қилганлар Биз уларга бераётган фурсатни ўзларининг фойдасига деб ҳисобламасин. Гуноҳлари ортиш учун уларга фурсат беряпмиз. Уларга хорловчи азоб бор.

مَّا كَانَ اللّهُ لِيَذَرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلَى مَآ أَنتُمْ عَلَيْهِ حَتَّىَ يَمِيزَ الْخَبِيثَ مِنَ الطَّيِّبِ وَمَا كَانَ اللّهُ لِيُطْلِعَكُمْ عَلَى الْغَيْبِ وَلَكِنَّ اللّهَ يَجْتَبِي مِن رُّسُلِهِ مَن يَشَاء فَآمِنُواْ بِاللّهِ وَرُسُلِهِ وَإِن تُؤْمِنُواْ وَتَتَّقُواْ فَلَكُمْ أَجْرٌ عَظِيمٌ

3:179

Аллоҳ сиз мўминларни ўз аҳволингизга ташлаб қўймайди; У ҳали (қалби) кирларни (виждони) поклардан ажратиб олади. Аллоҳ сизларга ғайбини ҳам очмайди; бироқ, (уни билдириш учун) элчиларидан муносибларини танлаб олади^[452]. Шундай экан, Аллоҳга ва расулларига/китобларига ишониб-суянинглар. Агар (китобларига) ишонсаларинг ва (китобдаги тақиқланган) гуноҳлардан сақлансаларинг, сизларга улкан ҳақ ва эваз берилади.

وَلاَ يَحْسَبَنَّ الَّذِينَ يَبْخَلُونَ بِمَا آتَاهُمُ اللّهُ مِن فَضْلِهِ هُوَ خَيْرًا لَّهُمْ بَلْ هُوَ شَرٌّ لَّهُمْ سَيُطَوَّقُونَ مَا بَخِلُواْ بِهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَلِلّهِ مِيرَاثُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَاللّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ

3:180

Аллоҳ уларга олийжаноблик қилиб берган нарсаларда бахиллик  қиладиганлар ўша бахилликларини ўз фойдасига деб ҳисобламасинлар. Аксинча, у улар учун ёмон. Бахиллик қилган нарсалари қиёмат куни уларга бўйинбоғ қилиб сийланади. Осмонлар ва ернинг мероси Аллоҳга қолади. Аллоҳ қилаётган ишларингиздан хабардордир.

 

لَّقَدْ سَمِعَ اللّهُ قَوْلَ الَّذِينَ قَالُواْ إِنَّ اللّهَ فَقِيرٌ وَنَحْنُ أَغْنِيَاء سَنَكْتُبُ مَا قَالُواْ وَقَتْلَهُمُ الأَنبِيَاء بِغَيْرِ حَقٍّ وَنَقُولُ ذُوقُواْ عَذَابَ الْحَرِيقِ

3:181

«Аллоҳ фақир, биз боймиз!» деганларнинг сўзини Аллоҳ аниқ эшитди. Бу айтган сўзларини-ю пайғамбарларга ноҳақ душманлик қилганликларини ёзиб қўямиз^[453] ва шундай деймиз: “Мана шу ёнғин азобини тотинглар энди!

ذَلِكَ بِمَا قَدَّمَتْ أَيْدِيكُمْ وَأَنَّ اللّهَ لَيْسَ بِظَلاَّمٍ لِّلْعَبِيدِ

3:182

Бу – ўз қўлларингиз билан қилган ишларингиз (ҳақсизлигингиз) эвазидир. Шубҳасизки, Аллоҳ қулларига ҳақсизлик қилувчи эмас.”

الَّذِينَ قَالُواْ إِنَّ اللّهَ عَهِدَ إِلَيْنَا أَلاَّ نُؤْمِنَ لِرَسُولٍ حَتَّىَ يَأْتِيَنَا بِقُرْبَانٍ تَأْكُلُهُ النَّارُ قُلْ قَدْ جَاءكُمْ رُسُلٌ مِّن قَبْلِي بِالْبَيِّنَاتِ وَبِالَّذِي قُلْتُمْ فَلِمَ قَتَلْتُمُوهُمْ إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ

3:183

Ўша гапни гапирган (яҳудий)лар шундай деди: «Оловда куйдириладиган қурбон (шариати) олиб келмагунича[454], ҳеч қайси элчига ишонмаслигимиз кераклиги ҳақида Аллоҳнинг Ўзи аҳд олган.» Айт: «Мендан аввал сизларга элчилар далил-ҳужжатлар ҳам, сизлар айтган нарсани ҳам олиб келган эди. Агар тўғри бўлсаларинг айтингчи, уларга нега душманчилик қилдинглар»?

فَإِن كَذَّبُوكَ فَقَدْ كُذِّبَ رُسُلٌ مِّن قَبْلِكَ جَآؤُوا بِالْبَيِّنَاتِ وَالزُّبُرِ وَالْكِتَابِ الْمُنِيرِ

3:184

Сени ёлғончи деса, сендан аввал элчилар ҳам ёлғончига чиқарилган. Улар ҳам аниқ-равшан далиллар, забурлар^[455] ва (ҳар бири) ойдинлатиб берувчи китоб билан келган.

كُلُّ نَفْسٍ ذَآئِقَةُ الْمَوْتِ وَإِنَّمَا تُوَفَّوْنَ أُجُورَكُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ فَمَن زُحْزِحَ عَنِ النَّارِ وَأُدْخِلَ الْجَنَّةَ فَقَدْ فَازَ وَما الْحَيَاةُ الدُّنْيَا إِلاَّ مَتَاعُ الْغُرُورِ

3:185

Ҳар бир жон ўлимни татийди. Қилмишларингизни жазо-ю мукофоти сизларга фақатгина қиёмат куни тўлиқ қилиб берилади. (У куни) Ким жаҳаннамдан йироқ қилиниб, жаннатга киргизилса, шунда у қутилган бўлади. Бу дунё ҳаёти алдовчи манфаатдан бошқа нарса эмас.

لَتُبْلَوُنَّ فِي أَمْوَالِكُمْ وَأَنفُسِكُمْ وَلَتَسْمَعُنَّ مِنَ الَّذِينَ أُوتُواْ الْكِتَابَ مِن قَبْلِكُمْ وَمِنَ الَّذِينَ أَشْرَكُواْ أَذًى كَثِيرًا وَإِن تَصْبِرُواْ وَتَتَّقُواْ فَإِنَّ ذَلِكَ مِنْ عَزْمِ الأُمُورِ

3:186

(Эй мўминлар!) Мол-мулкларингиз ва жонларингиз хусусида қаттиқ синалишингиз аниқ. Сизлардан илгари китоб берилган (ғайридинлар) ва мушриклардан кўплаб азият берувчи ҳақоратли сўзлар эшитишингиз ҳам аниқ. Агар сабр-бардош қилсангиз ва масъулиятли ёндашсангиз (синовдан ўта оласизлар^[456]). Билиб қўйинг, бу иш – азми-қарор талаб қиладиган ишлардандир.

وَإِذَ أَخَذَ اللّهُ مِيثَاقَ الَّذِينَ أُوتُواْ الْكِتَابَ لَتُبَيِّنُنَّهُ لِلنَّاسِ وَلاَ تَكْتُمُونَهُ فَنَبَذُوهُ وَرَاء ظُهُورِهِمْ وَاشْتَرَوْاْ بِهِ ثَمَناً قَلِيلاً فَبِئْسَ مَا يَشْتَرُونَ

3:187

Ўз вақтида Аллоҳ китоб берилганлардан (ҳозирги ғайридинлардан): “У китобни инсонларга очиқ-ойдин тушунтириб берасизлар ва (ундаги ҳукмларни) асло яширмайсизлар!”- деб сўз олган^[457]. Лекин, улар у (аҳд)ни ортга ташлади (вафо қилмади) ва уни эвазига ўткинчи бир қадр-қиймат сотиб олди. Уларни бу олган нарсаси қандай ҳам ёмон!^[458]

لاَ تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ يَفْرَحُونَ بِمَا أَتَواْ وَّيُحِبُّونَ أَن يُحْمَدُواْ بِمَا لَمْ يَفْعَلُواْ فَلاَ تَحْسَبَنَّهُمْ بِمَفَازَةٍ مِّنَ الْعَذَابِ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ

3:188

Қилганидан хурсанд бўладиган ва қилмаган яхши иши билан мақталишни яхши кўрадиганларни^[459] азобдан қутулиб қолади деб ўйлама. Уларга аламли азоб бор.

وَلِلّهِ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَاللّهُ عَلَىَ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ

3:189

Осмонлар ва ердаги ҳокимият/эгалик Аллоҳники. Аллоҳ ҳар нарсага ўлчов қўяди.

إِنَّ فِي خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَاخْتِلاَفِ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ لآيَاتٍ لِّأُوْلِي الألْبَاب

3:190

Албатта, Осмонлар ва ерни яратилишида, кеча ва кундузни орқама-орқа алмашиб туришида ақлу виждони соф кишилар учун (яратувчи Аллоҳни борлиги ҳақида) аломатлар бор.

الَّذِينَ يَذْكُرُونَ اللّهَ قِيَامًا وَقُعُودًا وَعَلَىَ جُنُوبِهِمْ وَيَتَفَكَّرُونَ فِي خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ رَبَّنَا مَا خَلَقْتَ هَذا بَاطِلاً سُبْحَانَكَ فَقِنَا عَذَابَ النَّارِ

3:191

Улар тик туриб, ўтириб ва ён тарафлари^[460] (қўл ва оёқлари) узра Аллоҳни ёд^[461] этадилар (тушуниб намоз ўқишади). Ҳамда, осмонлар ва ерни яратилиши ҳақида тафаккур қилиб:  “Эй яратган Эгамиз! Сен буни бежиз яратмадинг, Сен пок зотсан! Бизни жаҳаннам азобидан қутқар!

رَبَّنَا إِنَّكَ مَن تُدْخِلِ النَّارَ فَقَدْ أَخْزَيْتَهُ وَمَا لِلظَّالِمِينَ مِنْ أَنصَارٍ

3:192

Эй яратган Эгамиз! Сен кимни жаҳаннамга киргизсанг, уни хор-зор қилган бўласан. Ҳақсизлик қилувчи золимларни ёрдамчилари бўлмайди.

رَّبَّنَا إِنَّنَا سَمِعْنَا مُنَادِيًا يُنَادِي لِلإِيمَانِ أَنْ آمِنُواْ بِرَبِّكُمْ فَآمَنَّا رَبَّنَا فَاغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَكَفِّرْ عَنَّا سَيِّئَاتِنَا وَتَوَفَّنَا مَعَ الأبْرَارِ

3:193

Эй яратган Эгамиз! Бизга даъват қилаётган бирини эшитдик: У “Раббингизга ишонинглар”, деб имонга чақираётган эди, биз дарҳол имон келтирдик. Эй Раббимиз! Энди, гуноҳларимизни мағфират қил, ёмонликларимизни ўчириб юбор, бизни яхшилар сафида жонимизни ол^[462].

رَبَّنَا وَآتِنَا مَا وَعَدتَّنَا عَلَى رُسُلِكَ وَلاَ تُخْزِنَا يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِنَّكَ لاَ تُخْلِفُ الْمِيعَادَ

3:194

Эй яратган Эгамиз! Элчиларинг орқали ваъда қилган нарсангни бизга ато қил, қиёмат куни бизни хор-зор қилма. Сен ваъдага хилоф қилмайсан.”

فَاسْتَجَابَ لَهُمْ رَبُّهُمْ أَنِّي لاَ أُضِيعُ عَمَلَ عَامِلٍ مِّنكُم مِّن ذَكَرٍ أَوْ أُنثَى بَعْضُكُم مِّن بَعْضٍ فَالَّذِينَ هَاجَرُواْ وَأُخْرِجُواْ مِن دِيَارِهِمْ وَأُوذُواْ فِي سَبِيلِي وَقَاتَلُواْ وَقُتِلُواْ لأُكَفِّرَنَّ عَنْهُمْ سَيِّئَاتِهِمْ وَلأُدْخِلَنَّهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ ثَوَابًا مِّن عِندِ اللّهِ وَاللّهُ عِندَهُ حُسْنُ الثَّوَابِ

3:195

Шунда, яратган Эгаси уларни дуоларига шундай жавоб беради: “Хоҳ эркак бўлсин, хоҳ аёл бўлсин, сизлардан амал қилувчиларнинг ҳеч бир амалини зое қилмайман. Сизлар бир-бирингиздан ташкил топгансиз^[463]. Айниқса, ҳижрат қилган, юртларидан (ҳайдаб) чиқарилган, Менинг йўлимда азият чеккан, уришган ва у йўлда ўлдирилганларнинг ўтмишда қилган ёмонликларини ўчириб юбораман ва уларни (охират ҳаётида) ичларидан анҳорлар оқиб турадиган боғу бўстонларга жойлайман. Бу – уларга Аллоҳ тарафидан мукофот сифатида берилади. Мукофотларнинг яхшиси Аллоҳ тарафидан бериладиганидир.

لاَ يَغُرَّنَّكَ تَقَلُّبُ الَّذِينَ كَفَرُواْ فِي الْبِلاَدِ

3:196

Кофирларни юрма-юрт кезиб юриши сени алдаб қўймасин.

مَتَاعٌ قَلِيلٌ ثُمَّ مَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ وَبِئْسَ الْمِهَادُ

3:197

(Уларнинг бу юриши) ўткинчи бир манфаат. Уларнинг борар жойлари жаҳаннам. У жуда ёмон жой!

لَكِنِ الَّذِينَ اتَّقَوْاْ رَبَّهُمْ لَهُمْ جَنَّاتٌ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا نُزُلاً مِّنْ عِندِ اللّهِ وَمَا عِندَ اللّهِ خَيْرٌ لِّلأَبْرَارِ

3:198

Роббига нисбатан жавобгарликни ҳис қилган (мўмин)ларга келсак, (келгуси ҳаётда) улар учун ичларидан анҳорлар оқиб турадиган боғу бўстонлар бор. Аллоҳ тарафидан зиёфат ўлароқ улар у боғу бўстонларда ўлимсиз-мангу қоладилар. Аллоҳ ҳузурида яхши (художўй) кишиларга тайёрлаб қўйилган ҳар нарса (энг) яхшидир.

وَإِنَّ مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ لَمَن يُؤْمِنُ بِاللّهِ وَمَا أُنزِلَ إِلَيْكُمْ وَمَآ أُنزِلَ إِلَيْهِمْ خَاشِعِينَ لِلّهِ لاَ يَشْتَرُونَ بِآيَاتِ اللّهِ ثَمَنًا قَلِيلاً أُوْلَئِكَ لَهُمْ أَجْرُهُمْ عِندَ رَبِّهِمْ إِنَّ اللّهَ سَرِيعُ الْحِسَابِ

3:199

Аҳли Китоб орасида Аллоҳга ҳам, сизларга юборилган китобга ва ўзларига юборилган китобга ҳам – Аллоҳга тўлиқ ҳурмат кўрсатган ҳолда – ишонадиганлари бор. Улар Аллоҳнинг оятларини ўткинчи қадр-қийматга алмаштирмайди. Уларни Рабби ҳузурида оладиган ажр-мукофоти бор. Аллоҳ ҳисоб-китобни тез қилувчидир.

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اصْبِرُواْ وَصَابِرُواْ وَرَابِطُواْ وَاتَّقُواْ اللّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ

3:200

Эй Мўминлар! Нажот топишингиз учун сабр-бардошли бўлинг, қарши тарафдан ҳам бардошлироқ бўлинг, доим ҳушёр бўлинг ва Аллоҳга нисбатан жавобгарликни ҳис қилинг!

 

4. Нисо сураси

بسم الله الرحمن الرحيم

Яхшилиги чексиз ва меҳрибон – Аллоҳ номи билан.

4:1

يَا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُواْ رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُم مِّن نَّفْسٍ وَاحِدَةٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالاً كَثِيرًا وَنِسَاء وَاتَّقُواْ اللّهَ الَّذِي تَسَاءلُونَ بِهِ وَالأَرْحَامَ إِنَّ اللّهَ كَانَ عَلَيْكُمْ رَقِيبًا {1}

Эй инсонлар! Яратган Эгангизга нисбатан жавобгарликни ҳис қилинг. У сизларни бир нафсдан/башарият туридан^[464] яратди ва жуфтини ҳам у (башарият тур)дан яратди; у иккаласидан кўплаб эркак ва аёллар таратди. Бир-бирингиздан нарса сўраётганингизда Уни номини тилга оладиган – Аллоҳга нисбатан ҳам, қариндош-уруғларга нисбатан ҳам жавобгарликни ҳис қилинг. Аллоҳ сизларни кузатиб турибди.

4:2

وَآتُواْ الْيَتَامَى أَمْوَالَهُمْ وَلاَ تَتَبَدَّلُواْ الْخَبِيثَ بِالطَّيِّبِ وَلاَ تَأْكُلُواْ أَمْوَالَهُمْ إِلَى أَمْوَالِكُمْ إِنَّهُ كَانَ حُوبًا كَبِيرًا {2}

(Етуклик чоғига кирганда) этимларнинг мулкларини ўзларига топширинг^[465]. Покни нопокка алмаштирманг^[466]; мулкини ўз мулкингизга қўшиб еманг, чунки у катта гуноҳ.

4:3

نْ خِفْتُمْ أَلاَّ تُقْسِطُواْ فِي الْيَتَاوَإِمَى فَانكِحُواْ مَا طَابَ لَكُم مِّنَ النِّسَاء مَثْنَى وَثُلاَثَ وَرُبَاعَ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ تَعْدِلُواْ فَوَاحِدَةً أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ ذَلِكَ أَدْنَى أَلاَّ تَعُولُواْ {3}

Агар етим  қизларга нисбатан тўғри муносабатда бўла олмасликдан қўрқсангиз, (уларни эмас,) ўзингиз ёқтирган бошқа аёллардан иккитасига, учтасига ёки тўрттасига уйланаверинг. Агар ўрталарида адолатни ўрнига қўя олмасликдан қўрқсангиз^[467], битта аёлга, ёки жавобгарлигингиз остидаги битта асира аёлга уйланинг^[468]. Муаммога^[469]  тушиб қолмаслигингиз учун энг муносиб бўлгани мана шу!

4:4

وَآتُواْ النَّسَاء صَدُقَاتِهِنَّ نِحْلَةً فَإِن طِبْنَ لَكُمْ عَن شَيْءٍ مِّنْهُ نَفْسًا فَكُلُوهُ هَنِيئًا مَّرِيئًا {4}

Аёлларга қалин пулини/маҳрини^[470] чин дилдан беринг. Агар ўзлари кўнгилдан маҳрларини бир қисмини сизларга (қайтариб ёки кечиб) берса, уни еяверинг; тортинмай олаверинг.

4:5

وَلاَ تُؤْتُواْ السُّفَهَاء أَمْوَالَكُمُ الَّتِي جَعَلَ اللّهُ لَكُمْ قِيَاماً وَارْزُقُوهُمْ فِيهَا وَاكْسُوهُمْ وَقُولُواْ لَهُمْ قَوْلاً مَّعْرُوفًا {5}

Аллоҳ сизларга (тирикчилик учун) асос қилиб қўйган мол-мулкингизни аҳмоқона ҳаракат қиладиган кимсаларга^[471] (ақли расо бўлмаганларга) бериб қўймасдан, (у мол-мулкни ишга солиб, топган фойдаларингиз билан) уларни едириб-ичиринглар,  кийинтиринглар ва уларга чиройли^[472] гапиринглар.

4:6

وَابْتَلُواْ الْيَتَامَى حَتَّىَ إِذَا بَلَغُواْ النِّكَاحَ فَإِنْ آنَسْتُم مِّنْهُمْ رُشْدًا فَادْفَعُواْ إِلَيْهِمْ أَمْوَالَهُمْ وَلاَ تَأْكُلُوهَا إِسْرَافًا وَبِدَارًا أَن يَكْبَرُواْ وَمَن كَانَ غَنِيًّا فَلْيَسْتَعْفِفْ وَمَن كَانَ فَقِيرًا فَلْيَأْكُلْ بِالْمَعْرُوفِ فَإِذَا دَفَعْتُمْ إِلَيْهِمْ أَمْوَالَهُمْ فَأَشْهِدُواْ عَلَيْهِمْ وَكَفَى بِاللّهِ حَسِيبًا {6}

Никоҳланадиган ёшга тўлгунча етимларни (мол-мулкини қандай бошқаришини) синаб туринг. Агар уларни ақли расо бўлганини кўрсангиз, мол-мулкини ўзларига топширинг^[473]. Ёши улғайиб тортиб олади деб, кераксиз жойларга сарфлаб мол-мулкини шошилиб еб битирманг. Ким беҳожат бўлса, ўзини пок сақлашга уринсин. Ким муҳтож бўлса, чиройли ҳолатда есин^[474]. Уларга мол-мулкини топшираётганингизда уларга гувоҳ келтиринг. Ҳисоб-китобга Аллоҳнинг Ўзи кифоядир.

4:7

لِّلرِّجَالِ نَصيِبٌ مِّمَّا تَرَكَ الْوَالِدَانِ وَالأَقْرَبُونَ وَلِلنِّسَاء نَصِيبٌ مِّمَّا تَرَكَ الْوَالِدَانِ وَالأَقْرَبُونَ مِمَّا قَلَّ مِنْهُ أَوْ كَثُرَ نَصِيبًا مَّفْرُوضًا {7}

Эркаклар учун ота-онаси ва яқин қариндошлари қолдирган меросдан улуш бор. Ота-онаси ва яқин қариндошлари қолдирган меросдан аёллар учун ҳам улуш бор. Мерос оз бўлса ҳам кўп бўлса ҳам ҳиссадорларга улуши берилиши фарз.

4:8

وَإِذَا حَضَرَ الْقِسْمَةَ أُوْلُواْ الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينُ فَارْزُقُوهُم مِّنْهُ وَقُولُواْ لَهُمْ قَوْلاً مَّعْرُوفًا {8}

Тақсимотга мерос тегмайдиган қариндошлари, етимлари ва чорасиз кимсалари^[475]  ҳам қатнашиб қолса, (қуруқ қайтармасдан) меросдан уларга ҳам бирор нарса беринг, уларга чиройли^[476] гап гапиринглар.

4:9

وَلْيَخْشَ الَّذِينَ لَوْ تَرَكُواْ مِنْ خَلْفِهِمْ ذُرِّيَّةً ضِعَافًا خَافُواْ عَلَيْهِمْ فَلْيَتَّقُوا اللّهَ وَلْيَقُولُواْ قَوْلاً سَدِيدًا {9}

Агар ўзлари ортидан кучсиз (заиф) фарзанд қолдирса, улар ҳақида хавфсирайдиганлар, (бошқаларнинг заиф болалари ҳақида ҳам) андиша қилсин, (бу хусусда) Аллоҳга нисбатан жавобгарликни ҳис қилсин ва тўғри гап гапирсинлар^[477].

4:10

إِنَّ الَّذِينَ يَأْكُلُونَ أَمْوَالَ الْيَتَامَى ظُلْمًا إِنَّمَا يَأْكُلُونَ فِي بُطُونِهِمْ نَارًا وَسَيَصْلَوْنَ سَعِيرًا {10}

Шубҳасизки, етимларнинг мол-мулкини ноҳақ еб кетаётганлар қорниларига фақат олов тўлдираётган бўлади. Улар яқинда аланггали ўтга ташланади^[478].

4:11

يُوصِيكُمُ اللّهُ فِي أَوْلاَدِكُمْ لِلذَّكَرِ مِثْلُ حَظِّ الأُنثَيَيْنِ فَإِن كُنَّ نِسَاء فَوْقَ اثْنَتَيْنِ فَلَهُنَّ ثُلُثَا مَا تَرَكَ وَإِن كَانَتْ وَاحِدَةً فَلَهَا النِّصْفُ وَلأَبَوَيْهِ لِكُلِّ وَاحِدٍ مِّنْهُمَا السُّدُسُ مِمَّا تَرَكَ إِن كَانَ لَهُ وَلَدٌ فَإِن لَّمْ يَكُن لَّهُ وَلَدٌ وَوَرِثَهُ أَبَوَاهُ فَلأُمِّهِ الثُّلُثُ فَإِن كَانَ لَهُ إِخْوَةٌ فَلأُمِّهِ السُّدُسُ مِن بَعْدِ وَصِيَّةٍ يُوصِي بِهَا أَوْ دَيْنٍ آبَآؤُكُمْ وَأَبناؤُكُمْ لاَ تَدْرُونَ أَيُّهُمْ أَقْرَبُ لَكُمْ نَفْعاً فَرِيضَةً مِّنَ اللّهِ إِنَّ اللّهَ كَانَ عَلِيما حَكِيمًا {11}

Марҳумларингизнинг болалари ҳақида Аллоҳ сизларга шундай вазифа юклайди^[479]: Бир ўғилга икки қизнинг улуши тегади. Агар (уни ўғли бўлмай) қизлари (икки ёки) иккитадан кўп бўлса, уларга меросни учдан иккиси тегади. Агар битта қизи бўлса, унга меросни ярми тегади. Марҳумнинг (меросхўр) боласи бўлса, ота-онасининг ҳар бирига меросни олтидан бири тегади. Марҳумнинг (меросхўр) боласи бўлмай, унинг ота-онаси бўлса^[480], онасини улуши олтидан биридир^[481]. Марҳумнинг (ота бир^[482]) акаси ёки укаси бўлса, онасининг улуши олтидан биридир. Улушлар васият қилиб қолдирган қарзлари тўланганидан^[483] ёки (ёзиб қўйилган) қарзини тўланганидан кейин тақсимланади. Оиладаги катталарингиздан ва болаларингиздан^[484] қайси бири сизларга яқиндан фойдаси тегишини билмайсиз. Шу боис, улушлар Аллоҳ тарафидан фарз қилиб белгилаб қўйилди. Аллоҳ билади, тўғри қарор беради.

4:12

وَلَكُمْ نِصْفُ مَا تَرَكَ أَزْوَاجُكُمْ إِن لَّمْ يَكُن لَّهُنَّ وَلَدٌ فَإِن كَانَ لَهُنَّ وَلَدٌ فَلَكُمُ الرُّبُعُ مِمَّا تَرَكْنَ مِن بَعْدِ وَصِيَّةٍ يُوصِينَ بِهَا أَوْ دَيْنٍ وَلَهُنَّ الرُّبُعُ مِمَّا تَرَكْتُمْ إِن لَّمْ يَكُن لَّكُمْ وَلَدٌ فَإِن كَانَ لَكُمْ وَلَدٌ فَلَهُنَّ الثُّمُنُ مِمَّا تَرَكْتُم مِّن بَعْدِ وَصِيَّةٍ تُوصُونَ بِهَا أَوْ دَيْنٍ وَإِن كَانَ رَجُلٌ يُورَثُ كَلاَلَةً أَو امْرَأَةٌ وَلَهُ أَخٌ أَوْ أُخْتٌ فَلِكُلِّ وَاحِدٍ مِّنْهُمَا السُّدُسُ فَإِن كَانُوَاْ أَكْثَرَ مِن ذَلِكَ فَهُمْ شُرَكَاء فِي الثُّلُثِ مِن بَعْدِ وَصِيَّةٍ يُوصَى بِهَآ أَوْ دَيْنٍ غَيْرَ مُضَآرٍّ وَصِيَّةً مِّنَ اللّهِ وَاللّهُ عَلِيمٌ حَلِيمٌ {12}

Аёлларингизни фарзанди бўлмаса, улар қолдирган меросни ярми сизларники бўлади. Агар фарзанди бўлса, сизларга улар қолдирган меросни тўртдан бири тегади. Бу тақсимот васият қилиб қолдирган қарзларини тўланиб, ёки ёзиб қолдирган қарз ҳаволалари тўланганидан кейин олиб берилади. Агар фарзандингиз бўлмаса, сизлар қолдирган меросни тўртдан бири аёлларингизга тегади. Агар Фарзандингиз бўлса, аёлларингизга сизлар қолдирган меросдан саккиздан бири тегади^[485]. Бу тақсимот васият қилиб қолдирган қарзингизни тўланганидан кейин^[486] ёки ёзиб қолдирган қарз ҳаволаларингизни тўланганидан кейин олиб берилади^[487]. Мерос қолдирган эркак ёки аёл (она тарафидан) калола бўлиб, (яъни, онаси ҳам ўз боласи ҳам бўлмасдан, унинг она бир) эркак ёки қиз укаси бўлса, улардан ҳар бирини улуши олтидан биридир. Агар булар биттадан кўп бўлса, меросни учдан бирига шерик бўлади^[488]. (Барча бу ҳолатларда) тақсимотлар меросчига зарар бермайдиган қилиб қолдирилган васиятли қарзлардан, ёки ёзиб қолдирилган қарз ҳавола тўланганиданкейин амалга оширилади. Буларнинг барчаси сизларга Аллоҳ тарафидан юклатилган вазифалардир^[489]. Аллоҳ билади, юмшоқ муомала қилади.

4:13

تِلْكَ حُدُودُ اللّهِ وَمَن يُطِعِ اللّهَ وَرَسُولَهُ يُدْخِلْهُ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا وَذَلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ {13}

Бу (тақсимот)лар Аллоҳнинг (мерос масаласида) белгилаб қўйган чегараларидир. Кимки Аллоҳ ва Расулига/китобига^[490] бўйсунса, Аллоҳ уларни ичларидан анҳорлар оқиб турадиган боғу бўстонларга киргизади, улар у унда ўлимсиз-мангу қолади. Энг буюк ютуқ мана шу.

4:14

وَمَن يَعْصِ اللّهَ وَرَسُولَهُ وَيَتَعَدَّ حُدُودَهُ يُدْخِلْهُ نَارًا خَالِدًا فِيهَا وَلَهُ عَذَابٌ مُّهِينٌ {14}

Кимки Аллоҳ ва Расулига/китобига қарши чиқса ва унинг чегараларини бузса, уни ўтга^[491] киргизади. У унда ўлимсиз-мангу қолади ва унга хорловчи азоб бўлади.

4:15

وَاللاَّتِي يَأْتِينَ الْفَاحِشَةَ مِن نِّسَآئِكُمْ فَاسْتَشْهِدُواْ عَلَيْهِنَّ أَرْبَعةً مِّنكُمْ فَإِن شَهِدُواْ فَأَمْسِكُوهُنَّ فِي الْبُيُوتِ حَتَّىَ يَتَوَفَّاهُنَّ الْمَوْتُ أَوْ يَجْعَلَ اللّهُ لَهُنَّ سَبِيلاً {15}

Аёлларингиз орасида фаҳш ишг қилувчи^[492] иккала аёлга ҳам (айбини исботлаш учун) уларга қарши орангиздан тўрт кишини гувоҳ қилиб келтиринг. Агар гувоҳ бўлсалар, уларни то ўлгунча ёки Аллоҳ уларнинг фойдасига бир йўл пайдо қилгунча уйларда сақланг.

4:16

وَاللَّذَانَ يَأْتِيَانِهَا مِنكُمْ فَآذُوهُمَا فَإِن تَابَا وَأَصْلَحَا فَأَعْرِضُواْ عَنْهُمَا إِنَّ اللّهَ كَانَ تَوَّابًا رَّحِيمًا

Эркакларингиз орасидан фаҳш ишга қўл ураётган иккала эркакка ҳам озор беринглар (ранжитинглар). Агар тавба қилса ва ўзларини тузатса, уларни тинч қўйинг. Чунки, Аллоҳ тавбага имкон берувчи ва меҳрибондир.

4:17

إِنَّمَا التَّوْبَةُ عَلَى اللّهِ لِلَّذِينَ يَعْمَلُونَ السُّوَءَ بِجَهَالَةٍ ثُمَّ يَتُوبُونَ مِن قَرِيبٍ فَأُوْلَـئِكَ يَتُوبُ اللّهُ عَلَيْهِمْ وَكَانَ اللّهُ عَلِيماً حَكِيماً

Аллоҳ қабул қиладиган тавба – жоҳиллик[493] туфайли ёмонлик қилиб қўйиб, кўп вақт ўтмай тавба қилганларга тегишли. Аллоҳ ана шундай кишиларга тавба имконини беради. Аллоҳ (кимни кечиришни) билади, тўғри қарор беради. ​

4:18

وَلَيْسَتِ التَّوْبَةُ لِلَّذِينَ يَعْمَلُونَ السَّيِّئَاتِ حَتَّى إِذَا حَضَرَ أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قَالَ إِنِّي تُبْتُ الآنَ وَلاَ الَّذِينَ يَمُوتُونَ وَهُمْ كُفَّارٌ أُوْلَـئِكَ أَعْتَدْنَا لَهُمْ عَذَابًا أَلِيمًا

Ундай тавба – ёмонликларни қилишда давом этиб, токи ўлим келганида: «Мен энди тавба қилдим» деганларга ва оятларни тан олмай ўлган (кофир)ларга тегишли эмас. Биз уларга аламли азоб тайёрлаб қўямиз^[494].

4:19

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ لاَ يَحِلُّ لَكُمْ أَن تَرِثُواْ النِّسَاء كَرْهًا وَلاَ تَعْضُلُوهُنَّ لِتَذْهَبُواْ بِبَعْضِ مَا آتَيْتُمُوهُنَّ إِلاَّ أَن يَأْتِينَ بِفَاحِشَةٍ مُّبَيِّنَةٍ وَعَاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ فَإِن كَرِهْتُمُوهُنَّ فَعَسَى أَن تَكْرَهُواْ شَيْئًا وَيَجْعَلَ اللّهُ فِيهِ خَيْرًا كَثِيرًا

Эй Мўминлар! Аёлларингизга мажбуран эгалик қилиб олишингиз сизларга ҳалол бўлмайди^[495], берган нарсаларингизни бир қисмини тортиб олиш учун уларга босим ҳам ўтказманг. Очиқча фаҳш иш қилган бўлса^[496] бу бошқа. Улар билан чиройли ҳаёт кечиринг^[497]. Агар уларни ёқтирмаётган бўлсангиз, (билинки) сизлар ёқтирмаган бирор нарсада Аллоҳ кўп яхшилик тайинлаб қўйган бўлиши мумкин.

4:20

وَإِنْ أَرَدتُّمُ اسْتِبْدَالَ زَوْجٍ مَّكَانَ زَوْجٍ وَآتَيْتُمْ إِحْدَاهُنَّ قِنطَارًا فَلاَ تَأْخُذُواْ مِنْهُ شَيْئًا أَتَأْخُذُونَهُ بُهْتَاناً وَإِثْماً مُّبِيناً

Агар бир аёлдан ажрашиб, бошқа аёлга уйланмоқчи бўлсангиз ва ажрашмоқчи бўлган аёлингизга кўп мол-мулк бериб қўйган бўлсангиз (ҳам), ундан ҳеч нарса қайтариб олманг. Туҳмат^[498] ва очиқча гуноҳга кирган ҳолда қайтариб оласизларми?

4:21

وَكَيْفَ تَأْخُذُونَهُ وَقَدْ أَفْضَى بَعْضُكُمْ إِلَى بَعْضٍ وَأَخَذْنَ مِنكُم مِّيثَاقًا غَلِيظًا

Уни қандай қилиб қайтариб оласизлар?! Ахир, бир-бирингиз билан ёлғиз қолдингиз ва улар сизлардан мустаҳкам сўз олганку!^[499]

4:22

وَلاَ تَنكِحُواْ مَا نَكَحَ آبَاؤُكُم مِّنَ النِّسَاء إِلاَّ مَا قَدْ سَلَفَ إِنَّهُ كَانَ فَاحِشَةً وَمَقْتًا وَسَاء سَبِيلاً

Оталарингиз^[500] никоҳлаган аёлларни никоҳламанг^[501]. Ўтмишдаги ўтмишда қолди. Чунки, у беҳаёликдир, нафратланарли иш ва жуда ёмон йўлдир!

4:23

:

1

حُرِّمَتْ عَلَيْكُمْ أُمَّهَاتُكُمْ وَبَنَاتُكُمْ وَأَخَوَاتُكُمْ وَعَمَّاتُكُمْ وَخَالاَتُكُمْ وَبَنَاتُ الأَخِ وَبَنَاتُ الأُخْتِ وَأُمَّهَاتُكُمُ اللاَّتِي أَرْضَعْنَكُمْ وَأَخَوَاتُكُم مِّنَ الرَّضَاعَةِ وَأُمَّهَاتُ نِسَآئِكُمْ وَرَبَائِبُكُمُ اللاَّتِي فِي حُجُورِكُم مِّن نِّسَآئِكُمُ اللاَّتِي دَخَلْتُم بِهِنَّ فَإِن لَّمْ تَكُونُواْ دَخَلْتُم بِهِنَّ فَلاَ جُنَاحَ عَلَيْكُمْ وَحَلاَئِلُ أَبْنَائِكُمُ الَّذِينَ مِنْ أَصْلاَبِكُمْ وَأَن تَجْمَعُواْ بَيْنَ الأُخْتَيْنِ إَلاَّ مَا قَدْ سَلَفَ إِنَّ اللّهَ كَانَ غَفُورًا رَّحِيمًا

Сизларга қуйидаги аёлларга уйланиш^[502] (ҳам) ҳаром қилинди: Оналарингиз, қизларингиз, опа-сингилларингиз, аммаларингиз, холаларингиз, ака-укаларингизнинг қизлари, опа-сингилларингизнинг қизлари, эмизган оналарингиз, эмикдош опа-сингилларингиз, аёлларингизнинг оналари ва ўгай қизларингиз. Чунки улар сизлар бирга бўлган аёлларингиздан бўлган ўзингизни тарбиянгиз остидаги қизларингиздир. Агар у қизларни оналарига қовушмаган бўлсангиз, уларни никоҳлашингизда сизларга гуноҳ йўқ. Ўз наслингиздан бўлган ўғилларингизни хотинлари билан никоҳланишингиз ва икки опа-сингилни бир никоҳ остида ушлаб туришингиз ҳам ҳаром қилинди. Ўтмишдаги иш ўтмишда қолди. Аллоҳ кечиримли ва меҳрибондир.

4:24

وَالْمُحْصَنَاتُ مِنَ النِّسَاء إِلاَّ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ كِتَابَ اللّهِ عَلَيْكُمْ وَأُحِلَّ لَكُم مَّا وَرَاء ذَلِكُمْ أَن تَبْتَغُواْ بِأَمْوَالِكُم مُّحْصِنِينَ غَيْرَ مُسَافِحِينَ فَمَا اسْتَمْتَعْتُم بِهِ مِنْهُنَّ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ فَرِيضَةً وَلاَ جُنَاحَ عَلَيْكُمْ فِيمَا تَرَاضَيْتُم بِهِ مِن بَعْدِ الْفَرِيضَةِ إِنَّ اللّهَ كَانَ عَلِيمًا حَكِيمًا

Оилали аёлларни никоҳлаб олишингиз ҳам ҳаром^[503]. Лекин, оилали бўлган қўл остингиздаги (жангда олинган асира) аёлларга уйланишингиз мумкин. (Булар) Аллоҳнинг сизларга ёзган ҳукмларидир. Булардан бошқа аёлларни – номусли бўлишингиз, зинодан узоқ туришингиз шарти ила, мол-мулкингиз билан (уйланишни) талаб қилишингиз сизларга ҳалол қилинди. Буларни биридан никоҳ орқали фойдаланганингизда, белгиланган маҳрларини беринглар^[504]. Маҳрни белгилаб бўлганингиздан кейин, ўзаро кўнгилдан розилашиб маҳрни қайтадан белгилашингизда сизларга гуноҳ йўқ. Аллоҳнинг билувчи, тўғри қарор берувчи экани аниқ.

4:25

وَمَن لَّمْ يَسْتَطِعْ مِنكُمْ طَوْلاً أَن يَنكِحَ الْمُحْصَنَاتِ الْمُؤْمِنَاتِ فَمِن مِّا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُم مِّن فَتَيَاتِكُمُ الْمُؤْمِنَاتِ وَاللّهُ أَعْلَمُ بِإِيمَانِكُمْ بَعْضُكُم مِّن بَعْضٍ فَانكِحُوهُنَّ بِإِذْنِ أَهْلِهِنَّ وَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ مُحْصَنَاتٍ غَيْرَ مُسَافِحَاتٍ وَلاَ مُتَّخِذَاتِ أَخْدَانٍ فَإِذَا أُحْصِنَّ فَإِنْ أَتَيْنَ بِفَاحِشَةٍ فَعَلَيْهِنَّ نِصْفُ مَا عَلَى الْمُحْصَنَاتِ مِنَ الْعَذَابِ ذَلِكَ لِمَنْ خَشِيَ الْعَنَتَ مِنْكُمْ وَأَن تَصْبِرُواْ خَيْرٌ لَّكُمْ وَاللّهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ

Орангизда мўмина ва иффатли бўлган ҳур аёлларга уйланишга иқтисодий томондан кучи етмаганлар, қўл остингиздаги имонли асира қизларга уйланиши мумкин^[505]. Имонингизни энг яхши биладиган Аллоҳдир. Ҳаммангиз бир-бирингиздансиз^[506]. Уларга – иффатли бўлиши, зинодан узоқ бўлиши ва махфий дўст бўлиб олмаслик шарти билан, оилаларини рухсати ила уйланинглар^[507] ва маҳрларини ўзларига чиройли шаклда беринг. Агар улар (сиз уйланган асира аёллар) оила қурганидан кейин^[508] зинога қўл уриб қўйса, уларга бериладиган жазо – оилали ҳур аёлга бериладиган жазонинг^[509] ярмича бўлади. Бу рухсат- орангизда уйланишга имкон тополмасликни ўйлаб тушкунликка тушиб қолишдан қўрққанлар учундир^[510]. Сабр қилишингиз ўзингиз учун яна-да яхши бўлади. Аллоҳ кечиримли ва меҳрибондир.

4:26

يُرِيدُ اللّهُ لِيُبَيِّنَ لَكُمْ وَيَهْدِيَكُمْ سُنَنَ الَّذِينَ مِن قَبْلِكُمْ وَيَتُوبَ عَلَيْكُمْ وَاللّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ

Аллоҳ сизларга (буйруқларини) тушунтириб беришни, сизларни ўзингиздан олдингиларнинг (Аллоҳ тарафидан кўрсатилган) йўлларига^[511] йўналтиришни ва сизларга тавба имкони беришни хоҳлайди. Аллоҳ билади, тўғри қарор беради.

4:27

وَاللّهُ يُرِيدُ أَن يَتُوبَ عَلَيْكُمْ وَيُرِيدُ الَّذِينَ يَتَّبِعُونَ الشَّهَوَاتِ أَن تَمِيلُواْ مَيْلاً عَظِيمًا

Аллоҳ сизларга тавба имкони беришни хоҳлайди. Ўз орзу-истакларига эргашадиганлар эса сизларни (ҳақдан) тамоман оғиб кетишингизни хоҳлайди^[512].

4:28

يُرِيدُ اللّهُ أَن يُخَفِّفَ عَنكُمْ وَخُلِقَ الإِنسَانُ ضَعِيفًا

Аллоҳ сизларга (вазифаларингизни) енгиллатиб беришни хоҳлайди, (чунки) инсон заиф яратилган^[513].

4:29

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ لاَ تَأْكُلُواْ أَمْوَالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْبَاطِلِ إِلاَّ أَن تَكُونَ تِجَارَةً عَن تَرَاضٍ مِّنكُمْ وَلاَ تَقْتُلُواْ أَنفُسَكُمْ إِنَّ اللّهَ كَانَ بِكُمْ رَحِيمًا
4:29

Эй Мўминлар! Мол-мулкингизни ўртангизда нотўғри йўллар^[514] орқали эмас, фақат ўзаро кўнгилдан рози бўлиб қилинган тижорат^[515] орқали енглар. Ўзингизни ҳалок қилманг. Аллоҳ сизларга меҳрибондир.

4:30

وَمَن يَفْعَلْ ذَلِكَ عُدْوَانًا وَظُلْمًا فَسَوْفَ نُصْلِيهِ نَارًا وَكَانَ ذَلِكَ عَلَى اللّهِ يَسِيرًا

Ким шу ишни (бировни мол-мулкини нотўғри йўллар билан еб кетишни) душманчилик ва ҳақсизлик қилган ҳолда қилса, Биз уни оташга ташлаймиз. Бу нарса Аллоҳга жуда осон.

4:31

إِن تَجْتَنِبُواْ كَبَآئِرَ مَا تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُكَفِّرْ عَنكُم سَيِّئَاتِكُمْ وَنُدْخِلْكُم مُّدْخَلاً كَرِيمًا

Сизга тақиқланган катта гуноҳлардан сақлансангиз, сизлардан (бошқа кичик) гуноҳларингизни кечирамиз ва сизларни ҳурматли жойга жойлаймиз.^[516]

4:32

وَلاَ تَتَمَنَّوْاْ مَا فَضَّلَ اللّهُ بِهِ بَعْضَكُمْ عَلَى بَعْضٍ لِّلرِّجَالِ نَصِيبٌ مِّمَّا اكْتَسَبُواْ وَلِلنِّسَاء نَصِيبٌ مِّمَّا اكْتَسَبْنَ وَاسْأَلُواْ اللّهَ مِن فَضْلِهِ إِنَّ اللّهَ كَانَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمًا {32}

Аллоҳ у билан бирингизни бошқангиздан афзал қилган нарсани (ҳасадгўйлик қилиб) орзу қилманглар. Эркакларга ўз меҳнатидан насибаси бор, аёлларга ҳам ўз меҳнатидан насибаси бор. Аллоҳдан Ўз фазлидан беришини сўранг. Шубҳасизки, Аллоҳ ҳар нарсани билади^[517].

4:33

وَلِكُلٍّ جَعَلْنَا مَوَالِيَ مِمَّا تَرَكَ الْوَالِدَانِ وَالأَقْرَبُونَ وَالَّذِينَ عَقَدَتْ أَيْمَانُكُمْ فَآتُوهُمْ نَصِيبَهُمْ إِنَّ اللّهَ كَانَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدًا {33}

Ҳар кимга ўз ота-онаси ва яқинлари қолдирган (мерос)дан улуш олиш ҳуқуқини тайинладик. Улар билан қатъий келишув тузган/никоҳлаган жуфтларингизни улушларини дарҳолберинг^[518]. Аллоҳ ҳар нарсага гувоҳ экани аниқ.

4:34

الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّسَاء بِمَا فَضَّلَ اللّهُ بَعْضَهُمْ عَلَى بَعْضٍ وَبِمَا أَنفَقُواْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ فَالصَّالِحَاتُ قَانِتَاتٌ حَافِظَاتٌ لِّلْغَيْبِ بِمَا حَفِظَ اللّهُ وَاللاَّتِي تَخَافُونَ نُشُوزَهُنَّ فَعِظُوهُنَّ وَاهْجُرُوهُنَّ فِي الْمَضَاجِعِ وَاضْرِبُوهُنَّ فَإِنْ أَطَعْنَكُمْ فَلاَ تَبْغُواْ عَلَيْهِنَّ سَبِيلاً إِنَّ اللّهَ كَانَ عَلِيًّا كَبِيرًا {34}

(Оилада) Эркаклар аёлларни ҳимоя қилиб ушлаб туради. Аллоҳ уларни бирини бошқасидан (баъзи хусусиятларда) афзал қилгани^[519] учун ва эркаклар мол-мулкидан (аёлларга) сарф-харажат қилгани учун^[520] шундай бўлади. Яхши аёллар – Аллоҳга ич-ичидан бўйин эгадиган ва Аллоҳ (уларни) ҳимоя қилгани учун^[521] ҳеч ким кўрмаса ҳам^[522] ўзларини қаттиқ ҳимоя қилиб сақланадиган аёллардир. Ажрашиб кетиб қолишидан^[523] хавфсираган аёлларингизга кўнглини оладиган ҳолда насиҳат қилинглар, ётоқларида ўзларини ёлғиз қолдириб туринглар^[524] ва уларни тинч қўйинглар^[525]. Агар сизларни кўнгилдан қабул қилсалар^[526], энди уларга қарши бошқа йўл ахтарманглар. Аллоҳ олийдир, буюкдир.

4:35

وَإِنْ خِفْتُمْ شِقَاقَ بَيْنِهِمَا فَابْعَثُواْ حَكَمًا مِّنْ أَهْلِهِ وَحَكَمًا مِّنْ أَهْلِهَا إِن يُرِيدَا إِصْلاَحًا يُوَفِّقِ اللّهُ بَيْنَهُمَا إِنَّ اللّهَ كَانَ عَلِيمًا خَبِيرًا {35}

Агар эр-хотинни бир-биридан айрилиб кетишидан хавотир қилсангиз^[527], эрнинг оиласидан ҳам битта одил ҳакам, аёлнинг оиласидан ҳам битта одил ҳакам юборинглар. Агар иккала (эр-хотин ҳам) ўртани тузатишни хоҳласа, Аллоҳ уларни яраштириб қўяди.

4:36

وَاعْبُدُواْ اللّهَ وَلاَ تُشْرِكُواْ بِهِ شَيْئًا وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا وَبِذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَالْجَارِ ذِي الْقُرْبَى وَالْجَارِ الْجُنُبِ وَالصَّاحِبِ بِالجَنبِ وَابْنِ السَّبِيلِ وَمَا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ إِنَّ اللّهَ لاَ يُحِبُّ مَن كَانَ مُخْتَالاً فَخُورًا

Аллоҳга сиғининглар, Унга ҳеч нарсани шерик қилманглар. Ота-онага чиройли муомала қилинглар. Қариндош-уруғлар, етимлар, чорасизлар, яқин қўшни, узоқ қўшни, ёнингиздаги ҳамроҳ, узоқ сафардагилар ва қўл остингиздаги (асир)ларга ҳам яхшилик қилинглар. Шубҳасизки, Аллоҳ қуруқ мақтанчоқни ёқтирмайди.

4:37

الَّذِينَ يَبْخَلُونَ وَيَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبُخْلِ وَيَكْتُمُونَ مَا آتَاهُمُ اللّهُ مِن فَضْلِهِ وَأَعْتَدْنَا لِلْكَافِرِينَ عَذَابًا مُّهِينًا

Улар ўзлари ҳам бахиллик қилади, (қолган) инсонларни ҳам бахилликка буюради ва Аллоҳ уларга Ўзи олийжаноблик қилиб берган нарсани ҳам беркитади. Биз кофирлик қилувчиларга хорловчи азоб тайёрлаб қўямиз.

4:38

وَالَّذِينَ يُنفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ رِئَـاء النَّاسِ وَلاَ يُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَلاَ بِالْيَوْمِ الآخِرِ وَمَن يَكُنِ الشَّيْطَانُ لَهُ قَرِينًا فَسَاء قِرِينًا

Улар мол-мулкини инсонларга кўрсатиш учун хайр-эҳсон қилади, Аллоҳга ҳам, охиратга ҳам ишонмайди. Кимнинг ҳамроҳи шайтон (ёвузлик) бўлса, у қандай ҳам ёмон ҳамроҳдир!

4:39

وَمَاذَا عَلَيْهِمْ لَوْ آمَنُواْ بِاللّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ وَأَنفَقُواْ مِمَّا رَزَقَهُمُ اللّهُ وَكَانَ اللّهُ بِهِم عَلِيمًا

Агар улар Аллоҳга ва охират кунига ишонса ва Аллоҳ уларга эриштирган нарсадан (Аллоҳ учун) хайр-эҳсон қилсалар, буни уларга нима зиёни бўлади?!^[528]

4:40

إِنَّ اللّهَ لاَ يَظْلِمُ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ وَإِن تَكُ حَسَنَةً يُضَاعِفْهَا وَيُؤْتِ مِن لَّدُنْهُ أَجْرًا عَظِيمًا

Аллоҳ заррача ҳам ҳақсизлик қилмайди. (Қилинган иш) агар битта яхшилик бўлса, уни бир неча баробарга орттиради ва Ўз тарафидан буюк ажр-мукофот беради.

4:41

فَكَيْفَ إِذَا جِئْنَا مِن كُلِّ أمَّةٍ بِشَهِيدٍ وَجِئْنَا بِكَ عَلَى هَـؤُلاء شَهِيدًا

(Эй Муҳаммад!) Ҳар бир жамиятдан биттадан гувоҳ келтирганимизда ва сени ҳам буларга гувоҳ қилиб келтирганимизда аҳволлари нима бўлади?^[529].

4:42

يَوْمَئِذٍ يَوَدُّ الَّذِينَ كَفَرُواْ وَعَصَوُاْ الرَّسُولَ لَوْ تُسَوَّى بِهِمُ الأَرْضُ وَلاَ يَكْتُمُونَ اللّهَ حَدِيثًا

Оятларни тан олмаган ва Расулга (элчи келтирган китобга) қарши чиққан кишилар, ўша (қиёмат) куни ер билан яксон бўлиб кетишини орзу қилиб қолишади. Аллоҳдан ҳеч бир сўзни яшира олишмайди.

4:43

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ لاَ تَقْرَبُواْ الصَّلاَةَ وَأَنتُمْ سُكَارَى حَتَّىَ تَعْلَمُواْ مَا تَقُولُونَ وَلاَ جُنُبًا إِلاَّ عَابِرِي سَبِيلٍ حَتَّىَ تَغْتَسِلُواْ وَإِن كُنتُم مَّرْضَى أَوْ عَلَى سَفَرٍ أَوْ جَاء أَحَدٌ مِّنكُم مِّن الْغَآئِطِ أَوْ لاَمَسْتُمُ النِّسَاء فَلَمْ تَجِدُواْ مَاء فَتَيَمَّمُواْ صَعِيدًا طَيِّبًا فَامْسَحُواْ بِوُجُوهِكُمْ وَأَيْدِيكُمْ إِنَّ اللّهَ كَانَ عَفُوًّا غَفُورًا

Эй Мўминлар! Сархуш бўлган вақтингизда токи нима деганингизни билгунингизгача ҳамда жунуб бўлсангиз^[530] токи яхшилаб чўмилиб олмагунингизча намозга/диний вазифаларни бажаришга яқинлашмай туринг – йўлда юриб кетаётган ҳолингиз^[531] бундан мустасно. Бемор ёки сафарда бўлсангиз, ё бўлмаса сизлардан бирингиз ҳожатхонадан^[532] келиб, ёки аёлларингиз билан қўшилиб^[533], кейин сув (ишлатишга имкон) топа олмасангиз^[534], покиза бир сиртга (сатҳ)га^[535] юзланиб, у билан юзингизни ва қўлларингизни силанг. Шубҳасизки, Аллоҳ авф этувчидир, кечиримлидир.

4:44

أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ أُوتُواْ نَصِيبًا مِّنَ الْكِتَابِ يَشْتَرُونَ الضَّلاَلَةَ وَيُرِيدُونَ أَن تَضِلُّواْ السَّبِيلَ

(Илоҳий) китобдан насиба берилган бўла туриб, залолатни олаётган кишиларни кўрмадингми? Улар сизларни йўлдан озиб кетишингизни хоҳлаяпти? ^[536]

4:45

وَاللّهُ أَعْلَمُ بِأَعْدَائِكُمْ وَكَفَى بِاللّهِ وَلِيًّا وَكَفَى بِاللّهِ نَصِيرًا

Аллоҳдушманларингизни жуда яхши билади. Аллоҳ ҳимоячи-дўст бўлишда етарлидир, Аллоҳ ёрдам беришда етарлидир^[537].

4:46

مِّنَ الَّذِينَ هَادُواْ يُحَرِّفُونَ الْكَلِمَ عَن مَّوَاضِعِهِ وَيَقُولُونَ سَمِعْنَا وَعَصَيْنَا وَاسْمَعْ غَيْرَ مُسْمَعٍ وَرَاعِنَا لَيًّا بِأَلْسِنَتِهِمْ وَطَعْنًا فِي الدِّينِ وَلَوْ أَنَّهُمْ قَالُواْ سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا وَاسْمَعْ وَانظُرْنَا لَكَانَ خَيْرًا لَّهُمْ وَأَقْوَمَ وَلَكِن لَّعَنَهُمُ اللّهُ بِكُفْرِهِمْ فَلاَ يُؤْمِنُونَ إِلاَّ قَلِيلاً

Яҳудийлар орасида калималарни маъноларини ўзгартириб; «Эшитдик ва маҳкам ушладик (Эшитдик ва исён этдик)», «Тингла! Гап тингламас!» ва «Бизга чўпон бўл», дейдиганлари бор. Улар динга тажовуз қилиш мақсадида шундай қилади^[538]. Агар (уни ўрнига) «Эшитдик ва бўйсундик», «Бизни (дардимизни) эшит», ва «Бизни кузатиб тур», десалар эди, ўзларига яна-да яхши ва яна-да тўғри бўларди. Бироқ, ўзларининг кофирликлари сабабли Аллоҳ уларни лаънатлади. Энди уларнинг озчилиги ишонади^[539].

4:47

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ أُوتُواْ الْكِتَابَ آمِنُواْ بِمَا نَزَّلْنَا مُصَدِّقًا لِّمَا مَعَكُم مِّن قَبْلِ أَن نَّطْمِسَ وُجُوهًا فَنَرُدَّهَا عَلَى أَدْبَارِهَا أَوْ نَلْعَنَهُمْ كَمَا لَعَنَّا أَصْحَابَ السَّبْتِ وَكَانَ أَمْرُ اللّهِ مَفْعُولاً

Эй ғайридинлар! Ўзингиздаги (илоҳий) китобни тасдиқлайдиган қилиб туширган Китобимизга ишонинглар. Акс ҳолда, сизларни юзингизга қараб бўлмас ҳолга келтириб, обрў-эътиборингизни йўқ қиламиз, ёки Шанба кунги тақиқни суиистеъмол қилган аҳолини^[540] лаънатлаганимиздек сизларни ҳам лаънатлаймиз. Аллоҳнинг амри амалга ошади.

4:48

إِنَّ اللّهَ لاَ يَغْفِرُ أَن يُشْرَكَ بِهِ وَيَغْفِرُ مَا دُونَ ذَلِكَ لِمَن يَشَاء وَمَن يُشْرِكْ بِاللّهِ فَقَدِ افْتَرَى إِثْمًا عَظِيمًا

Албатта, Аллоҳ Ўзига шерик қўшилишини кечирмайди^[541]. Бундан қуйи гуноҳларни муносиб билган бандасидан кечириб юборади. Ким Аллоҳга шерик қўшса, катта гуноҳ уйдирган бўлади.

4:49

أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ يُزَكُّونَ أَنفُسَهُمْ بَلِ اللّهُ يُزَكِّي مَن يَشَاء وَلاَ يُظْلَمُونَ فَتِيلاً

Ўзини оқлаётганларни кўрмадингми? Аслида, Аллоҳ муносиб билганини оқлайди^[542] ва уларга қилчалик ҳам ҳақсизлик қилинмайди.

4:50

انظُرْ كَيفَ يَفْتَرُونَ عَلَى اللّهِ الكَذِبَ وَكَفَى بِهِ إِثْمًا مُّبِينًا

Қарагин, ўша ёлғонни Аллоҳга қандай қилиб нисбат беришмоқда! Очиқ бир гуноҳ ўлароқ (уларга) шунинг ўзи етади.

4:51

أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ أُوتُواْ نَصِيبًا مِّنَ الْكِتَابِ يُؤْمِنُونَ بِالْجِبْتِ وَالطَّاغُوتِ وَيَقُولُونَ لِلَّذِينَ كَفَرُواْ هَؤُلاء أَهْدَى مِنَ الَّذِينَ آمَنُواْ سَبِيلاً

Илоҳий китобдан насиба берилган (ғайримуслим диндор) бўла туриб, бутпарастликка ва тоғутга^[543] ишониб олиб, “Кофирлик қилганларга: Буларнинг тутган йўллари мўмин-мусулмонлар йўлидан тўғридир”, дейдиган кимсаларни кўрмадингми?

4:52

أُوْلَـئِكَ الَّذِينَ لَعَنَهُمُ اللّهُ وَمَن يَلْعَنِ اللّهُ فَلَن تَجِدَ لَهُ نَصِيرًا

Ўшалар – Аллоҳ лаънатлаган кишилардир. Кимни Аллоҳ лаънатлаган бўлса, унга ҳеч қандай ёрдамчи топа олмайсан.

4:53

أَمْ لَهُمْ نَصِيبٌ مِّنَ الْمُلْكِ فَإِذًا لاَّ يُؤْتُونَ النَّاسَ نَقِيرًا

Ёки уларга Аллоҳнинг мулкидан бирор насиба берилганми?! Агар ундай бўлса-миди, улар инсонларга заррача ҳам бермасди^[544].

4:54

أَمْ يَحْسُدُونَ النَّاسَ عَلَى مَا آتَاهُمُ اللّهُ مِن فَضْلِهِ فَقَدْ آتَيْنَآ آلَ إِبْرَاهِيمَ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَآتَيْنَاهُم مُّلْكًا عَظِيمًا

Ёки, улар Аллоҳ Ўзи олийжаноблик қилиб берган нарса учун инсонларга ҳасад қиляптими? Биз Иброҳим оиласига (ҳам) Китоб ва Ҳикмат берганмиз, уларга катта мулк берганмиз.

4:55

فَمِنْهُم مَّنْ آمَنَ بِهِ وَمِنْهُم مَّن صَدَّ عَنْهُ وَكَفَى بِجَهَنَّمَ سَعِيرًا

Улардан унга ишонганлари ҳам бор, юз ўгирганлари ҳам бор. (Уларга) аланггали жаҳаннам кифоядир.

4:56

إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُواْ بِآيَاتِنَا سَوْفَ نُصْلِيهِمْ نَارًا كُلَّمَا نَضِجَتْ جُلُودُهُمْ بَدَّلْنَاهُمْ جُلُودًا غَيْرَهَا لِيَذُوقُواْ الْعَذَابَ إِنَّ اللّهَ كَانَ عَزِيزًا حَكِيمًا

Оятларимизни тан олмаганларни яқинда оташга ташлаймиз. Ҳар қачон терилари пишиб кетганида, азобни ҳис қилиши учун уни ўрнига бошқа терилар янгилаб қўямиз. Аллоҳ ғолибдир, тўғри қарор берувчидир.

4:57

وَالَّذِينَ آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ سَنُدْخِلُهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا لَّهُمْ فِيهَا أَزْوَاجٌ مُّطَهَّرَةٌ وَنُدْخِلُهُمْ ظِـلاًّ ظَلِيلاً

Имон келтирган ва хайрли ишларни амалга оширганларни остидан анҳорлар оқиб турадиган боғ-у роғларга жойлаймиз, улар у ерда ўлимсиз-мангу қолади. У ерда уларга пок ҳолатга келтирилган жуфтлар^[545] бўлади. Биз уларни қўйиқ сояларга жойлаштирамиз^[546].

4:58

إِنَّ اللّهَ يَأْمُرُكُمْ أَن تُؤدُّواْ الأَمَانَاتِ إِلَى أَهْلِهَا وَإِذَا حَكَمْتُم بَيْنَ النَّاسِ أَن تَحْكُمُواْ بِالْعَدْلِ إِنَّ اللّهَ نِعِمَّا يَعِظُكُم بِهِ إِنَّ اللّهَ كَانَ سَمِيعًا بَصِيرًا

Аллоҳ сизларга омонатларни ўз эгасига топширишингизни ва инсонлар орасида ҳукм қилганингизда адолат ила ҳукм қилишингизни буюрмоқда. Аллоҳнинг сизларга қилаётган ваъзи қандай ҳам яхши. Албатта, Аллоҳ эшитади, кўради.

4:59

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ أَطِيعُواْ اللّهَ وَأَطِيعُواْ الرَّسُولَ وَأُوْلِي الأَمْرِ مِنكُمْ فَإِن تَنَازَعْتُمْ فِي شَيْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللّهِ وَالرَّسُولِ إِن كُنتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ ذَلِكَ خَيْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِيلاً

Эй Мўминлар! (Динда) Аллоҳ ва Расулига/китобига^[547] бўйсунинг, (дунёвий ишларда эса) орангиздаги ўз ишини устасига (бўйсунинг). Агар бир нарсада талашиб-тортишиб қолсаларинг, уни Аллоҳ ва Расулига/китобига қайтаринг; Аллоҳга ва охират кунига ишонсаларинг (шундай қиласиз)! Мана шу яхши ва чиройли ечимдир.

4:60

أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ يَزْعُمُونَ أَنَّهُمْ آمَنُواْ بِمَا أُنزِلَ إِلَيْكَ وَمَا أُنزِلَ مِن قَبْلِكَ يُرِيدُونَ أَن يَتَحَاكَمُواْ إِلَى الطَّاغُوتِ وَقَدْ أُمِرُواْ أَن يَكْفُرُواْ بِهِ وَيُرِيدُ الشَّيْطَانُ أَن يُضِلَّهُمْ ضَلاَلاً بَعِيدًا {60}

Эй Муҳаммад! Сенга туширилган (Қуръон)га ҳам, сендан илгари туширилган (китоб)ларга ҳам ишонганини иддао қила туриб ҳам тоғутга[548] бориб муҳокамалашаётган кишиларни кўрмадингми? Ахир, уларга тоғутни инкор қилишликка буюрилган-ку! Шайтон уларни қаттиқ адаштиришни хоҳлайди.

4:61

وَإِذَا قِيلَ لَهُمْ تَعَالَوْاْ إِلَى مَا أَنزَلَ اللّهُ وَإِلَى الرَّسُولِ رَأَيْتَ الْمُنَافِقِينَ يَصُدُّونَ عَنكَ صُدُودًا {61}

Уларга: «Аллоҳ юборган (Қуръон)га ва Расулга келинглар» дейилса, ўша мунофиқларни сендан тамоман узоқлашиб кетаётганини кўрасан.

4:62

فَكَيْفَ إِذَا أَصَابَتْهُم مُّصِيبَةٌ بِمَا قَدَّمَتْ أَيْدِيهِمْ ثُمَّ جَآؤُوكَ يَحْلِفُونَ بِاللّهِ إِنْ أَرَدْنَا إِلاَّ إِحْسَانًا وَتَوْفِيقًا

Ўз қилмишлари туфайли бошига мусибат тушганидан кейин, сени ёнингга келиб: «Аллоҳга қасам, биз фақат яхшилик қилишни ва ўртани тузатишни хоҳлаган эдик,» деб, баҳона қилиши қандай бўларкин?!

4:63

أُولَـئِكَ الَّذِينَ يَعْلَمُ اللّهُ مَا فِي قُلُوبِهِمْ فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ وَعِظْهُمْ وَقُل لَّهُمْ فِي أَنفُسِهِمْ قَوْلاً بَلِيغًا

Уларнинг дилларидагини (мунофиқликни) Аллоҳ билиб турибди. Уларга парво қилма ва уларга ваъз-насиҳат қил. Уларнинг ичига етиб борадиган гап гапир.

4:64

وَمَا أَرْسَلْنَا مِن رَّسُولٍ إِلاَّ لِيُطَاعَ بِإِذْنِ اللّهِ وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذ ظَّلَمُواْ أَنفُسَهُمْ جَآؤُوكَ فَاسْتَغْفَرُواْ اللّهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُواْ اللّهَ تَوَّابًا رَّحِيمًا

Биз қайси элчини юборган бўлсак, Аллоҳнинг амри ила унга итоат этилиши учун юборганмиз. Агар мунофиқлар ўзларига ҳақсизлик қилганида сенга келса ва (сени олдингда) Аллоҳдан гуноҳларини кечирилишини сўрасалар, элчимиз сифатида сен ҳам уларни гуноҳлари кечирилиши учун дуо қилсанг^[549], улар Аллоҳни тавбаларни қабул қилувчи ва меҳрибон эканини кўришган бўларди.

4:65

فَلاَ وَرَبِّكَ لاَ يُؤْمِنُونَ حَتَّىَ يُحَكِّمُوكَ فِيمَا شَجَرَ بَيْنَهُمْ ثُمَّ لاَ يَجِدُواْ فِي أَنفُسِهِمْ حَرَجًا مِّمَّا قَضَيْتَ وَيُسَلِّمُواْ تَسْلِيمًا

Йўқ-йўқ! Яратган Эгангга қасамки, токи улар ўзаро келиша олмаган масалаларида сени ҳакам этиб тайинлаб, кейин сен берган қарордан ичларида заррача ҳам сиқилиш сезмасдан, (сенга) тўлиқ таслим бўлмагунча мўмин бўлмайдилар.

4:66

وَلَوْ أَنَّا كَتَبْنَا عَلَيْهِمْ أَنِ اقْتُلُواْ أَنفُسَكُمْ أَوِ اخْرُجُواْ مِن دِيَارِكُم مَّا فَعَلُوهُ إِلاَّ قَلِيلٌ مِّنْهُمْ وَلَوْ أَنَّهُمْ فَعَلُواْ مَا يُوعَظُونَ بِهِ لَكَانَ خَيْرًا لَّهُمْ وَأَشَدَّ تَثْبِيتًا {66}

Агар уларга: “Ё нафсингизни ўлдиринг^[550] ё юртингиздан чиқиб кетинг!” деганимизда, улардан фақат озгинаси бу ишни бажарарди. Агар уларга қилинаётган ваъз-насиҳатларга амал қилишганида, ўзларига яхши бўларди ва (имонини) қувватловчироқ бўларди.

4:67

وَإِذاً لَّآتَيْنَاهُم مِّن لَّدُنَّـا أَجْراً عَظِيمًا {67}

Шунда, Биз ҳам уларга Ўз ҳузуримиздан улкан ажру мукофот берардик.

4:68

وَلَهَدَيْنَاهُمْ صِرَاطًا مُّسْتَقِيمًا {68}

Ҳамда уларни тўғри йўлга йўналтирган бўлардик.

4:69

وَمَن يُطِعِ اللّهَ وَالرَّسُولَ فَأُوْلَـئِكَ مَعَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللّهُ عَلَيْهِم مِّنَ النَّبِيِّينَ وَالصِّدِّيقِينَ وَالشُّهَدَاء وَالصَّالِحِينَ وَحَسُنَ أُولَـئِكَ رَفِيقًا {69}

Кимки Аллоҳ ва Расулига/китобига бўйсунса, ана шулар Аллоҳ уларга бахт берган – пайғамбарлар, тўғри кишилар, шаҳидлар ва яхшилар билан бирга бўлади. Улар энг гўзал ҳамроҳдир.

4:70

ذَلِكَ الْفَضْلُ مِنَ اللّهِ وَكَفَى بِاللّهِ عَلِيمًا {70}

Бу Аллоҳнинг олийжаноблиги. Аллоҳ етарлича билади.

4:71

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ خُذُواْ حِذْرَكُمْ فَانفِرُواْ ثُبَاتٍ أَوِ انفِرُواْ جَمِيعًا {71}

Эй Мўминлар! Мудофаа тадбирингизни кўриб қўйинг^[551]. (Кераклигида) гуруҳ-гуруҳ бўлиб, ёки оммавий равишда ҳаракатга киришинг.

4:72

وَإِنَّ مِنكُمْ لَمَن لَّيُبَطِّئَنَّ فَإِنْ أَصَابَتْكُم مُّصِيبَةٌ قَالَ قَدْ أَنْعَمَ اللّهُ عَلَيَّ إِذْ لَمْ أَكُن مَّعَهُمْ شَهِيدًا {72}

Орангизда (жангга чиққиси келмай) оғир ҳаракат қиладиганлар бўлади. Шунда сизларга бир мусибат етса, у: “Аллоҳ менга омад берибди, мен улар билан бирга бўлмапман” дейди.

4:73

وَلَئِنْ أَصَابَكُمْ فَضْلٌ مِّنَ الله لَيَقُولَنَّ كَأَن لَّمْ تَكُن بَيْنَكُمْ وَبَيْنَهُ مَوَدَّةٌ يَا لَيتَنِي كُنتُ مَعَهُمْ فَأَفُوزَ فَوْزًا عَظِيمًا {73}

Агар сизларга Аллоҳдан бир фазл (ғалаба ва ғанимат) келса, гўё сизлар билан уни ўртасида бир ришта йўқдек «Оҳ, кошки мен ҳам улар билан бирга бўлганимда эди-я, катта ғалабага (муваффақиятга) эришган бўлардим»  деб қолади.

4:74

فَلْيُقَاتِلْ فِي سَبِيلِ اللّهِ الَّذِينَ يَشْرُونَ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا بِالآخِرَةِ وَمَن يُقَاتِلْ فِي سَبِيلِ اللّهِ فَيُقْتَلْ أَو يَغْلِبْ فَسَوْفَ نُؤْتِيهِ أَجْرًا عَظِيمًا

Аллоҳ йўлида дунё ҳаётини охирати учун фидо қила оладиганлар жанг қилсинлар. Кимки Аллоҳ йўлидаги жангда уришиб ўлдирилса, ёки ғолиб бўлса^[552], (қилган иши учун) Аллоҳ унга яқинда улкан ажру мукофот беради.

4:75

وَمَا لَكُمْ لاَ تُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللّهِ وَالْمُسْتَضْعَفِينَ مِنَ الرِّجَالِ وَالنِّسَاء وَالْوِلْدَانِ الَّذِينَ يَقُولُونَ رَبَّنَا أَخْرِجْنَا مِنْ هَـذِهِ الْقَرْيَةِ الظَّالِمِ أَهْلُهَا وَاجْعَل لَّنَا مِن لَّدُنكَ وَلِيًّا وَاجْعَل لَّنَا مِن لَّدُنكَ نَصِيرًا

Сизларга нима бўляпдики, нима учун Аллоҳ йўлида; эзилган (жафокаш) эркаг-у аёллар ва болалар учун жанг қилмаяпсиз? Ҳолбуки, улар:  “Эй яратган Эгам! Аҳолиси золим бўлган бу юртдан бизни чиқаргин, бизга Ўз тарафингдан бир раҳбар тайинлаб бер, бизга Ўз ҳузурингдан ёрдамчи тайинлаб бер” деб ёлвормоқдалар.

4:76

الَّذِينَ آمَنُواْ يُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللّهِ وَالَّذِينَ كَفَرُواْ يُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ الطَّاغُوتِ فَقَاتِلُواْ أَوْلِيَاء الشَّيْطَانِ إِنَّ كَيْدَ الشَّيْطَانِ كَانَ ضَعِيفًا

Мўминлар Аллоҳ йўлида жанг қилади, кофирлар эса тоғут йўлида жанг қилади. Сизлар шайтоннинг дўстларига қарши жанг қилинг. Шайтоннинг режаси заифдир.

4:77

أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ قِيلَ لَهُمْ كُفُّواْ أَيْدِيَكُمْ وَأَقِيمُواْ الصَّلاَةَ وَآتُواْ الزَّكَاةَ فَلَمَّا كُتِبَ عَلَيْهِمُ الْقِتَالُ إِذَا فَرِيقٌ مِّنْهُمْ يَخْشَوْنَ النَّاسَ كَخَشْيَةِ اللّهِ أَوْ أَشَدَّ خَشْيَةً وَقَالُواْ رَبَّنَا لِمَ كَتَبْتَ عَلَيْنَا الْقِتَالَ لَوْلا أَخَّرْتَنَا إِلَى أَجَلٍ قَرِيبٍ قُلْ مَتَاعُ الدَّنْيَا قَلِيلٌ وَالآخِرَةُ خَيْرٌ لِّمَنِ اتَّقَى وَلاَ تُظْلَمُونَ فَتِيلاً

(Ҳарбий томондан қувватсиз ҳолда эканида) уларга: «Урушдан қўлингизни тортиб туринг, намозни/диний вазифаларингизни бажаринг ва пок ва тўғри бўлинг!» дейилган кишиларни кўрмадингми? Уларга жанг қилиш вазифаси ёзилганида, ораларидан бир гуруҳи инсонлардан худди Аллоҳдан қўрққандек қўрқяпти, ҳатто инсонлардан қўрқиши ортиб кетиб: «Эй яратган Эгамиз! Бизга нима учун ҳозир жанг қилишни ёздинг; бир оз муҳлат берсанг бўлмасмиди?» дедилар. Айт: «Дунё манфаати ўткинчидир (оздир). Охират – жавобгарликни ҳис қилган (мўмин)лар учун яшидир. (Охиратда) сизларга қилча ҳам ҳақсизлик қилинмайди.»

4:78

أَيْنَمَا تَكُونُواْ يُدْرِككُّمُ الْمَوْتُ وَلَوْ كُنتُمْ فِي بُرُوجٍ مُّشَيَّدَةٍ وَإِن تُصِبْهُمْ حَسَنَةٌ يَقُولُواْ هَـذِهِ مِنْ عِندِ اللّهِ وَإِن تُصِبْهُمْ سَيِّئَةٌ يَقُولُواْ هَـذِهِ مِنْ عِندِكَ قُلْ كُلًّ مِّنْ عِندِ اللّهِ فَمَا لِهَـؤُلاء الْقَوْمِ لاَ يَكَادُونَ يَفْقَهُونَ حَدِيثًا

Қаерда бўлишингиздан қатъий назар ўлим сизларни барибир топади; гарчи мустаҳкам қалъалар ичра бўлсаларинг ҳам. Уларга қандайдир яхшилик келса: «Бу Аллоҳ тарафидан» дейишади. Агар ёмонлик келса «Бу сен туфайли келди» дейишади. Айт: “Содир бўлган ҳар нарса Аллоҳдан (Аллоҳни тасдиқидан ўтиб бўлади^[553].” Нега бу кишилар ҳеч бир гапни тушунишга ёндашмаяпти?^[554]

4:79

مَّا أَصَابَكَ مِنْ حَسَنَةٍ فَمِنَ اللّهِ وَمَا أَصَابَكَ مِن سَيِّئَةٍ فَمِن نَّفْسِكَ وَأَرْسَلْنَاكَ لِلنَّاسِ رَسُولاً وَكَفَى بِاللّهِ شَهِيدًا {79}

Сенга келган яхшилик Аллоҳдан, сенга келган ёмонлик ўзингдан^[555]. Сени инсонларга элчи қилиб юбордик, гувоҳликка Аллоҳ кифоядир.

4:80

مَّنْ يُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطَاعَ اللّهَ وَمَن تَوَلَّى فَمَا أَرْسَلْنَاكَ عَلَيْهِمْ حَفِيظًا {80}

Кимки элчига/элчи келтирган илоҳий китобга бўйсунса, Аллоҳга бўйсунган бўлади. Ким  юз ўгирса, сени уларга қўриқчи қилиб юбормадик.

4:81

وَيَقُولُونَ طَاعَةٌ فَإِذَا بَرَزُواْ مِنْ عِندِكَ بَيَّتَ طَآئِفَةٌ مِّنْهُمْ غَيْرَ الَّذِي تَقُولُ وَاللّهُ يَكْتُبُ مَا يُبَيِّتُونَ فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ وَتَوَكَّلْ عَلَى اللّهِ وَكَفَى بِاللّهِ وَكِيلاً {81}

Сенга «Бош устига» дейишади-ю, бироқ ёнингдан айрилганида улардан бир тоифаси кечаси билан сен айтгандан бошқача режа қилади. Кечаси билан қилган яширинча режаларини Аллоҳ ёзиб қўймоқда. Уларга парво қилма! Ўзингни Аллоҳга ишониб топшир. Ўзини ишониб-топширишга Аллоҳ кифоядир.

4:82

أَفَلاَ يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ وَلَوْ كَانَ مِنْ عِندِ غَيْرِ اللّهِ لَوَجَدُواْ فِيهِ اخْتِلاَفًا كَثِيرًا {82}

Қуръонни атрофлича ўқиб-ўрганмайдиларми? Агар у Аллоҳдан бошқаси тарафидан (юборилган) бўлганида, унда кўп қарама-қаршиликлар (зиддиятлар) топган бўлишарди^[556].

4:83

وَإِذَا جَاءهُمْ أَمْرٌ مِّنَ الأَمْنِ أَوِ الْخَوْفِ أَذَاعُواْ بِهِ وَلَوْ رَدُّوهُ إِلَى الرَّسُولِ وَإِلَى أُوْلِي الأَمْرِ مِنْهُمْ لَعَلِمَهُ الَّذِينَ يَسْتَنبِطُونَهُ مِنْهُمْ وَلَوْلاَ فَضْلُ اللّهِ عَلَيْكُمْ وَرَحْمَتُهُ لاَتَّبَعْتُمُ الشَّيْطَانَ إِلاَّ قَلِيلاً

Уларга^[557] эмин-эркинлик ёки хавф-хатарга боғлиқ иш юзасидан бирон бир хабар келганида, уни дарҳол атрофга тарқатиб юборишади. Агар уни Элчимизга ва ўзларидан (мўминлар орасидан) бўлган ўз ишини усталарига қайтарсалар эди, улардан ўша хабарни моҳиятини татбиқ қилиб ҳукм чиқарадиганлар уни аниқ билишар (масалага ойдинлик киритишар) эди^[558]. Агар Аллоҳнинг олийжаноблиги ва марҳамати бўлмаганида, озчиликдан бошқа ҳаммангиз шайтонга эргашиб кетган бўлардингиз.

4:84

فَقَاتِلْ فِي سَبِيلِ اللّهِ لاَ تُكَلَّفُ إِلاَّ نَفْسَكَ وَحَرِّضِ الْمُؤْمِنِينَ عَسَى اللّهُ أَن يَكُفَّ بَأْسَ الَّذِينَ كَفَرُواْ وَاللّهُ أَشَدُّ بَأْسًا وَأَشَدُّ تَنكِيلاً {84}

(Эй Муҳаммад!) Энди Аллоҳ йўлида жанг қил! Сен фақат ўзингдан жавобгар бўласан^[559]. Шундай бўлса-да,  мўминларни ҳам жангга қизиқтир. Балки, (жангда сизларни ғолиб қилиб) Аллоҳ ўша кофирларни босқинини сўндирар. Аллоҳнинг босқини жуда кучлидир, жазоси ҳам қаттиқдир.

4:85

مَّن يَشْفَعْ شَفَاعَةً حَسَنَةً يَكُن لَّهُ نَصِيبٌ مِّنْهَا وَمَن يَشْفَعْ شَفَاعَةً سَيِّئَةً يَكُن لَّهُ كِفْلٌ مِّنْهَا وَكَانَ اللّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ مُّقِيتًا {85}

Ким бир яхши ишда (бошқасига) кўмакчи бўлса^[560], у ишдан унга ҳисса бўлади. Ким бир ёмон ишда (бошқасига) кўмакчи бўлса, унга у ишдан жавобгарлик ҳосил бўлади. Аллоҳ ҳар нарсани кузатиб туради.

4:86

وَإِذَا حُيِّيْتُم بِتَحِيَّةٍ فَحَيُّواْ بِأَحْسَنَ مِنْهَا أَوْ رُدُّوهَا إِنَّ اللّهَ كَانَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ حَسِيبًا {86}

Сизларга бирон бир яхши тилак билдирилганида, сизлар ундан ҳам яхшироқ (тилак ва истак) билдиринг, ёки уни ўзини қайтаринг. Аллоҳ ҳар нарсани ҳисобга олади.

4:87

اللّهُ لا إِلَـهَ إِلاَّ هُوَ لَيَجْمَعَنَّكُمْ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ لاَ رَيْبَ فِيهِ وَمَنْ أَصْدَقُ مِنَ اللّهِ حَدِيثًا {87}

Аллоҳ – қуллик қилинишга ҳақли ягона зотдир. У сизларни қиёмат кунида тўплайди; унда шубҳа йўқ. Аллоҳдан кўра ким ҳам тўғри сўз бўлиши мумкин?!

4:88

فَمَا لَكُمْ فِي الْمُنَافِقِينَ فِئَتَيْنِ وَاللّهُ أَرْكَسَهُم بِمَا كَسَبُواْ أَتُرِيدُونَ أَن تَهْدُواْ مَنْ أَضَلَّ اللّهُ وَمَن يُضْلِلِ اللّهُ فَلَن تَجِدَ لَهُ سَبِيلاً {88}

Сизларга нима бўляпти; (Маккадаги) мунофиқлар ҳақида иккига бўлиняпсиз? Қилмишлари туфайли уларни Аллоҳ остин-устун қилиб юборди-ку! Аллоҳ уни адашганига қарор берган кимсаларни тўғри демоқчимисиз? Кимни Аллоҳ адашганига қарор берган бўлса, сен уни тўғри эканига йўл топа олмайсан.

4:89

وَدُّواْ لَوْ تَكْفُرُونَ كَمَا كَفَرُواْ فَتَكُونُونَ سَوَاء فَلاَ تَتَّخِذُواْ مِنْهُمْ أَوْلِيَاء حَتَّىَ يُهَاجِرُواْ فِي سَبِيلِ اللّهِ فَإِن تَوَلَّوْاْ فَخُذُوهُمْ وَاقْتُلُوهُمْ حَيْثُ وَجَدتَّمُوهُمْ وَلاَ تَتَّخِذُواْ مِنْهُمْ وَلِيًّا وَلاَ نَصِيرًا

У (мунофиқ)лар ўзлари кофирлик қилганидек, сизларни ҳам кофирлик қилишингизни, натижада улар билан бир хил бўлиб қолишингизни орзу қилмоқда. Аллоҳ йўлида ҳижрат қилмагунга қадар улардан ҳеч бирини ёрдамчи дўст қилиб олманг. Агар (мадинага кўчишдан^[561]) юз ўгирсалар, ўша мунофиқларни топган жойингизда ушлаб ўлдиринг. Улардан ҳеч кимни ўзингизга дўст ҳам ёрдамчи ҳам қилиб олманглар.

4:90

إِلاَّ الَّذِينَ يَصِلُونَ إِلَىَ قَوْمٍ بَيْنَكُمْ وَبَيْنَهُم مِّيثَاقٌ أَوْ جَآؤُوكُمْ حَصِرَتْ صُدُورُهُمْ أَن يُقَاتِلُوكُمْ أَوْ يُقَاتِلُواْ قَوْمَهُمْ وَلَوْ شَاء اللّهُ لَسَلَّطَهُمْ عَلَيْكُمْ فَلَقَاتَلُوكُمْ فَإِنِ اعْتَزَلُوكُمْ فَلَمْ يُقَاتِلُوكُمْ وَأَلْقَوْاْ إِلَيْكُمُ السَّلَمَ فَمَا جَعَلَ اللّهُ لَكُمْ عَلَيْهِمْ سَبِيلاً

Бироқ, сизлар билан улар орасида келишув бўлган жамиятга бориб олганлар, ёки сизлар билан жанг қилишга ёки ўз жамиятига қарши жанг қилишга кўзи етмасдан, сизларни ёнингизга келганлар бундан мустасно. Агар Аллоҳ (шуни) раво кўрганида^[562], уларни бошингизга (мусаллат қилиб) бало қилиб қўйган, натижада улар сизларга қарши жанг қилган бўларди. Агар сизлардан йироқ туриб, сизлар билан уруш қилмаса ва сизларга тинчликни таклиф қилса, бу ҳолатда уларга тегишингизга Аллоҳ рухсат бермайди.

4:91

سَتَجِدُونَ آخَرِينَ يُرِيدُونَ أَن يَأْمَنُوكُمْ وَيَأْمَنُواْ قَوْمَهُمْ كُلَّ مَا رُدُّوَاْ إِلَى الْفِتْنِةِ أُرْكِسُواْ فِيِهَا فَإِن لَّمْ يَعْتَزِلُوكُمْ وَيُلْقُواْ إِلَيْكُمُ السَّلَمَ وَيَكُفُّوَاْ أَيْدِيَهُمْ فَخُذُوهُمْ وَاقْتُلُوهُمْ حَيْثُ ثِقِفْتُمُوهُمْ وَأُوْلَـئِكُمْ جَعَلْنَا لَكُمْ عَلَيْهِمْ سُلْطَانًا مُّبِينًا

 

Яқинда сизлардан ҳам омонда бўлишни, ўз жамиятидан ҳам омонда бўлишни хоҳлайдиган, аммо, қачонки (мўминларга қарши бир) фитнага чақирилсалар, фитнага балиқ каби шунғиб кетган яна бошқа мунофиқларга ҳам дуч келасиз. Ана ўшанда, улар сизларни тинч қўймаса (сизлардан йироқ турмаса), сизларга тинчлик таклиф қилмаса ва сизлардан бутунлай қўлини тортмаса; уларни қўлга олинг, аниқлаган жойингизда ўлдиринг. Биз уларга қарши сизларга аниқ ҳуқуқ берган кишилар ана шулардир.

4:92

وَمَا كَانَ لِمُؤْمِنٍ أَن يَقْتُلَ مُؤْمِنًا إِلاَّ خَطَئًا وَمَن قَتَلَ مُؤْمِنًا خَطَئًا فَتَحْرِيرُ رَقَبَةٍ مُّؤْمِنَةٍ وَدِيَةٌ مُّسَلَّمَةٌ إِلَى أَهْلِهِ إِلاَّ أَن يَصَّدَّقُواْ فَإِن كَانَ مِن قَوْمٍ عَدُوٍّ لَّكُمْ وَهُوَ مْؤْمِنٌ فَتَحْرِيرُ رَقَبَةٍ مُّؤْمِنَةٍ وَإِن كَانَ مِن قَوْمٍ بَيْنَكُمْ وَبَيْنَهُمْ مِّيثَاقٌ فَدِيَةٌ مُّسَلَّمَةٌ إِلَى أَهْلِهِ وَتَحْرِيرُ رَقَبَةٍ مُّؤْمِنَةً فَمَن لَّمْ يَجِدْ فَصِيَامُ شَهْرَيْنِ مُتَتَابِعَيْنِ تَوْبَةً مِّنَ اللّهِ وَكَانَ اللّهُ عَلِيمًا حَكِيمًا

Мўмин мўминни ўлдиришга асло ҳаққи йўқ; хато туфайли бўлса бу бошқа^[563]. Ким бир мўминни билмасдан ўлдириб қўйса, энди у битта мўмин қулни озод қилиши ва ўлдирилган мўминни меросхўрларига дият тўлаши керак; меросхўрлар диятни кечиб юборса, тўламаса ҳам бўлади. Агар ўлдириб қўйилган мўмин сизларга душман қавмдан бўлса, унда билмасдан ўлдириб қўйган мўмин битта қулни озод қилиши керак. Агар ўлдириб қўйилган мўмин сизлар билан уларни ўртасида келишув бўлган бир халқдан бўлса, унда билмасдан ўлдириб қўйган мўмин ўлдириб қўйилган мўминни меросхўрларига дият тўлаши ва битта мўмин қулни озод қилиши керак. Қул топа олмаган кимса узлуксиз икки ой рўза тутиш керак. Аллоҳ тарафидан уни тавбаси қабул қилиниши учун шундай қилади. Аллоҳ билади, тўғри қарор беради.

4:93

وَمَن يَقْتُلْ مُؤْمِنًا مُّتَعَمِّدًا فَجَزَآؤُهُ جَهَنَّمُ خَالِدًا فِيهَا وَغَضِبَ اللّهُ عَلَيْهِ وَلَعَنَهُ وَأَعَدَّ لَهُ عَذَابًا عَظِيمًا

Кимки бир мўмин инсонни қастдан ўлдирса, унинг жазоси – унда ўлимсиз қоладиган жаҳаннамдир. Аллоҳ унга ғазаб қилган, уни лаънатлаган ва унга буюк азоб тайёрлаб қўйган бўлади.

4:94

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ إِذَا ضَرَبْتُمْ فِي سَبِيلِ اللّهِ فَتَبَيَّنُواْ وَلاَ تَقُولُواْ لِمَنْ أَلْقَى إِلَيْكُمُ السَّلاَمَ لَسْتَ مُؤْمِنًا تَبْتَغُونَ عَرَضَ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا فَعِندَ اللّهِ مَغَانِمُ كَثِيرَةٌ كَذَلِكَ كُنتُم مِّن قَبْلُ فَمَنَّ اللّهُ عَلَيْكُمْ فَتَبَيَّنُواْ إِنَّ اللّهَ كَانَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرًا

Эй Мўминлар! Аллоҳ йўлида жангга чиққанингизда яхшилаб текширинглар^[564], дунё ҳаётининг ўткинчи манфаатига кўз тикиб қолиб, сизга таслим бўлганини билдирган кишига: «Сен мўмин эмассан-ку!» деманг^[565]. Аллоҳ наздида кўп ғаниматлар бор. Бир замонлар сизлар ҳам айнан ўшандай эдингиз; Аллоҳ сизларга кўплаб яхшиликлар берди (мўмин бўлдингиз). Шундай экан, энди жуда эҳтиёт бўлинг! Аллоҳ қилмишларингиздан хабардордир.

4:95

لَّا يَسْتَوِي الْقَاعِدُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ غَيْرُ أُولِي الضَّرَرِ وَالْمُجَاهِدُونَ فِي سَبِيلِ اللَّـهِ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ ۚ فَضَّلَ اللَّـهُ الْمُجَاهِدِينَ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ عَلَى الْقَاعِدِينَ دَرَجَةً ۚ وَكُلًّا وَعَدَ اللَّـهُ الْحُسْنَىٰ ۚ وَفَضَّلَ اللَّـهُ الْمُجَاهِدِينَ عَلَى الْقَاعِدِينَ أَجْرًا عَظِيمًا

Мўминлар орасида узри бўлмаса ҳам (жанга бормай) ўтириб оладиганлар^[566] мол-мулки ва жони билан Аллоҳ йўлида курашадиган мўминлар билан баробар бўлмайди. Мол-мулки ва жони билан курашадиганларнинг даражасини ўтириб оладиганлардан кўра Аллоҳ афзал қилиб қўяди. Гарчи, уларни барчасига энг чиройли нарса ваъда қилса-да, барибир, Аллоҳ йўлида курашадиганларни ўтириб оладиганлардан кўра Аллоҳ улуғ ажр-мукофот томонлама устун қилиб қўяди.

4:96

دَرَجَاتٍ مِّنْهُ وَمَغْفِرَةً وَرَحْمَةً وَكَانَ اللّهُ غَفُورًا رَّحِيمًا

(Ўша ажру мукофот) – Аллоҳ тарафидан бериладиган даражалар, кечирилиши ва раҳматдир. Зеро, Аллоҳ кечиримли ва меҳрибондир.

4:97

إِنَّ الَّذِينَ تَوَفَّاهُمُ الْمَلآئِكَةُ ظَالِمِي أَنْفُسِهِمْ قَالُواْ فِيمَ كُنتُمْ قَالُواْ كُنَّا مُسْتَضْعَفِينَ فِي الأَرْضِ قَالْوَاْ أَلَمْ تَكُنْ أَرْضُ اللّهِ وَاسِعَةً فَتُهَاجِرُواْ فِيهَا فَأُوْلَـئِكَ مَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ وَسَاءتْ مَصِيرًا

Фаришталар ўзига ўзи зулм қилган кимсаларнинг жонларини олаётиб:^[567] »Сизлар нима аҳволда^[568] эдингиз?», дейди. Улар: «Биз ўз юртимизда эзилган (жафокаш) эдик», деб жавоб беради. (Фаришталар уларга): «Аллоҳнинг ери кенг эмасмиди, (юртингиздан) кўчиб кетсангиз бўлмасмиди?»- дейди. Энди уларнинг борар жойи Жаҳаннамдир. У нақадар ёмон оқибатдир^[569]!

4:98

إِلاَّ الْمُسْتَضْعَفِينَ مِنَ الرِّجَالِ وَالنِّسَاء وَالْوِلْدَانِ لاَ يَسْتَطِيعُونَ حِيلَةً وَلاَ يَهْتَدُونَ سَبِيلاً

Эзилган (жафокашлар) орасида ҳеч бир чора қила олмаган ва (кўчиб кетишга) йўл топа олмаган эркаг-у аёллар ва болалар бундан мустасно.

4:99

فَأُوْلَـئِكَ عَسَى اللّهُ أَن يَعْفُوَ عَنْهُمْ وَكَانَ اللّهُ عَفُوًّا غَفُورًا

Ана шуларни Аллоҳ авф қилиши мумкин. Аллоҳ авф эгасидир, жуда кечиримлидир.

4:100

وَمَن يُهَاجِرْ فِي سَبِيلِ اللّهِ يَجِدْ فِي الأَرْضِ مُرَاغَمًا كَثِيرًا وَسَعَةً وَمَن يَخْرُجْ مِن بَيْتِهِ مُهَاجِرًا إِلَى اللّهِ وَرَسُولِهِ ثُمَّ يُدْرِكْهُ الْمَوْتُ فَقَدْ وَقَعَ أَجْرُهُ عَلى اللّهِ وَكَانَ اللّهُ غَفُورًا رَّحِيمًا

Кимки Аллоҳ йўлида (ўз юртидан) кўчиб кетса, ер юзида кўплаб бошпаналар ҳам, кенг имконият ҳам топади. Кимки Аллоҳ ва Расули йўлида ўз уйидан муҳожир ҳолда чиққан бўлиб, кейин унга ўлим келса, энди унинг мукофоти Аллоҳга оид. Аллоҳ кечиримли ва меҳрибондир.

4:101

وَإِذَا ضَرَبْتُمْ فِي الأَرْضِ فَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَن تَقْصُرُواْ مِنَ الصَّلاَةِ إِنْ خِفْتُمْ أَن يَفْتِنَكُمُ الَّذِينَ كَفَرُواْ إِنَّ الْكَافِرِينَ كَانُواْ لَكُمْ عَدُوًّا مُّبِينًا

Сафарга чиққанингизда кофирлик қилганларни сизга ҳужум қилиб қолишидан қўрқсангиз намозни қисқартиришингизда сизларга гуноҳ йўқ. Чунки, кофирлик қилувчилар сизларга очиқ душмандир.

4:102

وَإِذَا كُنتَ فِيهِمْ فَأَقَمْتَ لَهُمُ الصَّلاَةَ فَلْتَقُمْ طَآئِفَةٌ مِّنْهُم مَّعَكَ وَلْيَأْخُذُواْ أَسْلِحَتَهُمْ فَإِذَا سَجَدُواْ فَلْيَكُونُواْ مِن وَرَآئِكُمْ وَلْتَأْتِ طَآئِفَةٌ أُخْرَى لَمْ يُصَلُّواْ فَلْيُصَلُّواْ مَعَكَ وَلْيَأْخُذُواْ حِذْرَهُمْ وَأَسْلِحَتَهُمْ وَدَّ الَّذِينَ كَفَرُواْ لَوْ تَغْفُلُونَ عَنْ أَسْلِحَتِكُمْ وَأَمْتِعَتِكُمْ فَيَمِيلُونَ عَلَيْكُم مَّيْلَةً وَاحِدَةً وَلاَ جُنَاحَ عَلَيْكُمْ إِن كَانَ بِكُمْ أَذًى مِّن مَّطَرٍ أَوْ كُنتُم مَّرْضَى أَن تَضَعُواْ أَسْلِحَتَكُمْ وَخُذُواْ حِذْرَكُمْ إِنَّ اللّهَ أَعَدَّ لِلْكَافِرِينَ عَذَابًا مُّهِينًا

(Эй Муҳаммад!) Мўминларни ичида бўлиб, уларга намозни тўлиқ адо қилиб^[570] бермоқчи бўлсанг, мўминлардан бир жамоаси сен билан бирга турсин, қуролларини ҳам ўзлари билан олсин, (биринчи ракатдаги) саждасини қилиб орқангизга ўтсин ва (намоз ўқимаган) бошқа тоифа келиб (намозни қолган қисмини) сен билан бирга ўқисин^[571],  шунда ҳам ҳушёр бўлсинлар ва қурол-яроқларини ўзлари билан олсинлар. Кофирлар сизларни қурол-аслаҳаларингиздан бехабар қолишингизни, кейин сизларга бирдан ҳужум қилишни хоҳлайди. Агар сизларга ёмғирдан бирон бир азият (ноқулайлик) пайдо бўлса, ёки бемор бўлсаларинг, қурол-аслаҳаларингизни қўйиб қўйишингизда сизларга гуноҳ йўқ. Шунда ҳам, эҳтиёткор бўлинг. Аллоҳ кофирлик қилувчиларга аниқ хорловчи азоб тайёрлаб қўйган.

4:103

فَإِذَا قَضَيْتُمُ الصَّلاَةَ فَاذْكُرُواْ اللّهَ قِيَامًا وَقُعُودًا وَعَلَى جُنُوبِكُمْ فَإِذَا اطْمَأْنَنتُمْ فَأَقِيمُواْ الصَّلاَةَ إِنَّ الصَّلاَةَ كَانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ كِتَابًا مَّوْقُوتًا

(Сафарда) намозни адо этар экансиз^[572], тик турган, ўтирган ва ёнларингиз узра Аллоҳни ёд этинг. Хотиржам бўлганингизда намозни тўлиқ адо қилинг. Чунки, намоз мўминлар зиммасига  вақти белгиланган ҳолда буюрилди[573].

4:104

وَلاَ تَهِنُواْ فِي ابْتِغَاء الْقَوْمِ إِن تَكُونُواْ تَأْلَمُونَ فَإِنَّهُمْ يَأْلَمُونَ كَمَا تَأْلَمونَ وَتَرْجُونَ مِنَ اللّهِ مَا لاَ يَرْجُونَ وَكَانَ اللّهُ عَلِيمًا حَكِيمًا

(Сизларга ҳужум қилган) қавмни изига тушиб қувишда сусткашлик қилманг. Агар қийналаётган бўлсаларинг, улар ҳам сиз каби қийналишмоқда^[574]. Ундан ташқари, улар кутмаётган нарсани сизлар Аллоҳдан умид қиляпсиз. Аллоҳ билади, тўғри қарор беради.

4:105

إِنَّا أَنزَلْنَا إِلَيْكَ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ لِتَحْكُمَ بَيْنَ النَّاسِ بِمَا أَرَاكَ اللّهُ وَلاَ تَكُن لِّلْخَآئِنِينَ خَصِيمًا

Ҳақиқатни ўртага қўювчи бу китобни сенга – инсонлар орасида Аллоҳ кўрсатган шаклда ҳукм беришинг учун^[575] туширдик. Хоинлик қилувчиларга ҳимоячи бўлма.

4:106

وَاسْتَغْفِرِ اللّهِ إِنَّ اللّهَ كَانَ غَفُورًا رَّحِيمًا

Аллоҳдан кечирим сўра^[576]. Аллоҳ кечиримли ва меҳрибондир^[577].

4:107

وَلاَ تُجَادِلْ عَنِ الَّذِينَ يَخْتَانُونَ أَنفُسَهُمْ إِنَّ اللّهَ لاَ يُحِبُّ مَن كَانَ خَوَّانًا أَثِيمًا

Ўзига ўзи хоинлик қилаётганларни^[578] тарафини олиб тортишма. Хоин гуноҳкорни Аллоҳ ёқтирмайди.

4:108

يَسْتَخْفُونَ مِنَ النَّاسِ وَلاَ يَسْتَخْفُونَ مِنَ اللّهِ وَهُوَ مَعَهُمْ إِذْ يُبَيِّتُونَ مَا لاَ يَرْضَى مِنَ الْقَوْلِ وَكَانَ اللّهُ بِمَا يَعْمَلُونَ مُحِيطًا

Улар инсонлардан яширинмоқчи, лекин Аллоҳдан яширина олмайди^[579]. Тунни Аллоҳ рози бўлмайдиган сўзлар билан ўтказаётганларида ҳам Аллоҳ улар билан бирга эди; қилмишларини Аллоҳ тўлиқ қамраб турган эди.

4:109

هَاأَنتُمْ هَـؤُلاء جَادَلْتُمْ عَنْهُمْ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا فَمَن يُجَادِلُ اللّهَ عَنْهُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَم مَّن يَكُونُ عَلَيْهِمْ وَكِيلاً

Эй сиз – дунё ҳаётида уларни ёнини олганлар! Қиёмат куни Аллоҳга қарши ким уларни ёнини олади? Ёки, ким уларнинг вакили^[580] бўлади?!

4:110

وَمَن يَعْمَلْ سُوءًا أَوْ يَظْلِمْ نَفْسَهُ ثُمَّ يَسْتَغْفِرِ اللّهَ يَجِدِ اللّهَ غَفُورًا رَّحِيمًا

Ким бир ёмонлик қилса, ёки ўзига ўзи ҳақсизлик қилса, сўнг Аллоҳдан кечирим сўраса, Аллоҳни кечиримли ва меҳрибон эканини кўради.

4:111

وَمَن يَكْسِبْ إِثْمًا فَإِنَّمَا يَكْسِبُهُ عَلَى نَفْسِهِ وَكَانَ اللّهُ عَلِيمًا حَكِيمًا

Ким гуноҳ (иш) қилса, уни фақат ўз зиёнига қилади. Аллоҳ билади, тўғри қарор беради.

4:112

وَمَن يَكْسِبْ خَطِيئَةً أَوْ إِثْمًا ثُمَّ يَرْمِ بِهِ بَرِيئًا فَقَدِ احْتَمَلَ بُهْتَانًا وَإِثْمًا مُّبِينًا

Ким бир хато ёки гуноҳга қўл уриб, кейин уни бошқа бир бегуноҳга ағдарса, ўзига бўҳтон ва очиқ бир гуноҳни юклаб олган бўлади.

4:113

وَلَوْلاَ فَضْلُ اللّهِ عَلَيْكَ وَرَحْمَتُهُ لَهَمَّت طَّآئِفَةٌ مُّنْهُمْ أَن يُضِلُّوكَ وَمَا يُضِلُّونَ إِلاُّ أَنفُسَهُمْ وَمَا يَضُرُّونَكَ مِن شَيْءٍ وَأَنزَلَ اللّهُ عَلَيْكَ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَعَلَّمَكَ مَا لَمْ تَكُنْ تَعْلَمُ وَكَانَ فَضْلُ اللّهِ عَلَيْكَ عَظِيمًا

(Эй Муҳаммад!) Агар Аллоҳнинг сенга бўлган олийжаноблиги ва яхшилиги бўлмаганида, улардан бир гуруҳи сени адаштиришга^[581] қарорли эди. Улар ўзидан бошқа ҳеч кимни адаштиролмайди ва сенга ҳеч бир нарсада зарар бера олмайди. (Чунки) Аллоҳ сенга Китоб ва Ҳикмат юбориб, билмаган нарсангни сенга билдириб қўйди. Аллоҳни сенга берган бу яхшилиги буюкдир.

4:114

لاَّ خَيْرَ فِي كَثِيرٍ مِّن نَّجْوَاهُمْ إِلاَّ مَنْ أَمَرَ بِصَدَقَةٍ أَوْ مَعْرُوفٍ أَوْ إِصْلاَحٍ بَيْنَ النَّاسِ وَمَن يَفْعَلْ ذَلِكَ ابْتَغَاء مَرْضَاتِ اللّهِ فَسَوْفَ نُؤْتِيهِ أَجْرًا عَظِيمًا

Одамларнинг кўплаб махфий суҳбатларида ҳеч қандай яхшилик йўқ. Бироқ, садақа бериш, яхшилик қилиш, ёки инсонларни орасини тузатишга буюрган бўлса (яхшилик бор). Аллоҳнинг розилигига эришиш учун ким шундай қилса, унга яқинда буюк ажр-мукофот берамиз.

4:115

وَمَن يُشَاقِقِ الرَّسُولَ مِن بَعْدِ مَا تَبَيَّنَ لَهُ الْهُدَى وَيَتَّبِعْ غَيْرَ سَبِيلِ الْمُؤْمِنِينَ نُوَلِّهِ مَا تَوَلَّى وَنُصْلِهِ جَهَنَّمَ وَسَاءتْ مَصِيرًا

Тўғри йўлни[582] аниқ билиб олганидан кейин, кимда ким Элчига қарши чиқса ва мўминларнинг йўлидан бошқа бир йўлга юрса, уни бош тортган йўлига қўйиб берамиз ва уни жаҳаннамга киргизамиз. Қандай ҳам ёмон аҳволга келишдир у!

4:116

إِنَّ اللّهَ لاَ يَغْفِرُ أَن يُشْرَكَ بِهِ وَيَغْفِرُ مَا دُونَ ذَلِكَ لِمَن يَشَاء وَمَن يُشْرِكْ بِاللّهِ فَقَدْ ضَلَّ ضَلاَلاً بَعِيدًا

Аллоҳ Ўзига шерик нисбат берилишини кечирмайди. Ундан қуйи гуноҳларни – муносиб билганлари учун кечиради. Ким Аллоҳга шерик нисбат берса, қаттиқ адашган бўлади.

4:117

إِن يَدْعُونَ مِن دُونِهِ إِلاَّ إِنَاثًا وَإِن يَدْعُونَ إِلاَّ شَيْطَانًا مَّرِيدًا

Улар Аллоҳ ила ораларига қўйиб фақатгина аёллар (дея билинган борлиқлар)га дуо қилишмоқда^[583]. Аслида, улар бехайр (алдамчи) шайтонга дуо қилмоқда.

4:118

لَّعَنَهُ اللّهُ وَقَالَ لَأَتَّخِذَنَّ مِنْ عِبَادِكَ نَصِيبًا مَّفْرُوضًا

Аллоҳ шайтонни лаънатлаган. У эса шундай деди: «Энди бандаларинг орасидан белгиланган насибани^[584] оламан.

4:119

وَلأُضِلَّنَّهُمْ وَلأُمَنِّيَنَّهُمْ وَلآمُرَنَّهُمْ فَلَيُبَتِّكُنَّ آذَانَ الأَنْعَامِ وَلآمُرَنَّهُمْ فَلَيُغَيِّرُنَّ خَلْقَ اللّهِ وَمَن يَتَّخِذِ الشَّيْطَانَ وَلِيًّا مِّن دُونِ اللّهِ فَقَدْ خَسِرَ خُسْرَانًا مُّبِينًا

Уларни аниқ адаштираман, уларни хом-хаёлларга толдираман. Уларга буюраман – чорва ҳайвонларнинг қулоқларини ёришади^[585]. Уларга буюраман – Аллоҳнинг яратганини (фитратни) бузиб ўзгартиришади^[586].” Кимки Аллоҳни қўйиб, шайтонни ўзига хожа қилиб олса, у аниқ хонавайрон бўлади.

4:120

يَعِدُهُمْ وَيُمَنِّيهِمْ وَمَا يَعِدُهُمُ الشَّيْطَانُ إِلاَّ غُرُورًا

У (шайтон) уларга сўз беради, уларни хом хаёлларга толдиради. Шайтон фақат алдаш учун сўз беради.

4:121

أُوْلَـئِكَ مَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ وَلاَ يَجِدُونَ عَنْهَا مَحِيصًا

Ана шуларнинг (шайтонни хожа қилиб олганларнинг) борар жойи жаҳаннамдир, у ердан қочгани йўл топа олмаслар.

4:122

وَالَّذِينَ آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ سَنُدْخِلُهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا وَعْدَ اللّهِ حَقًّا وَمَنْ أَصْدَقُ مِنَ اللّهِ قِيلاً

Имон келтирган ва хайрли ишларни амалга оширган кишиларни ичидан анҳорлар оқиб турадиган боғ-у бўстонларга киргизамиз. Улар у ерда ўлимсиз-мангу қолади. Аллоҳ рўёбга ошадиган ваъда беради. Аллоҳдан ҳам тўғри сўз ким бор?

4:123

لَّيْسَ بِأَمَانِيِّكُمْ وَلا أَمَانِيِّ أَهْلِ الْكِتَابِ مَن يَعْمَلْ سُوءًا يُجْزَ بِهِ وَلاَ يَجِدْ لَهُ مِن دُونِ اللّهِ وَلِيًّا وَلاَ نَصِيرًا

(Аллоҳ ваъда қилган жазо ёки мукофотлар) сизнларнинг хом-хаёлингизга кўра ҳам эмас, аҳли китобнинг қуруқ хом-хаёлига кўра ҳам эмас; ёмонликни ким қилишидан қатъий назар, у билан жазоланади. (Жазодан сақланиш учун) Аллоҳдан бошқа на дўст ва на ёрдамчи тополмайди.

4:124

وَمَن يَعْمَلْ مِنَ الصَّالِحَاتَ مِن ذَكَرٍ أَوْ أُنثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَأُوْلَـئِكَ يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ وَلاَ يُظْلَمُونَ نَقِيرًا

Эркак ёки аёллигидан қатъий назар, Аллоҳга ишонган ҳолда кимки хайрли ишларни амалга оширса, жаннатга ана шулар киради, уларга қилча ҳам ҳақсизлик қилинмайди.

4:125

وَمَنْ أَحْسَنُ دِينًا مِّمَّنْ أَسْلَمَ وَجْهَهُ لله وَهُوَ مُحْسِنٌ واتَّبَعَ مِلَّةَ إِبْرَاهِيمَ حَنِيفًا وَاتَّخَذَ اللّهُ إِبْرَاهِيمَ خَلِيلاً {125}

Чиройли амаллар қилиб Ўзини Аллоҳ (амри)га таслим қилган ва Иброҳимнинг соф диний яшаш тарзига эргашган кимсадан кўра диндорликда гўзалроқ ким бор?^[587] Аллоҳ Иброҳимни Ўзига севимли дўст қилиб олган^[588].

4:126

وَللّهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الأَرْضِ وَكَانَ اللّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ مُّحِيطًا

Осмонлар-у ердагиларнинг бари Аллоҳники. Аллоҳ ҳар нарсани атрофлича қамраб олган.

4:127

وَيَسْتَفْتُونَكَ فِي النِّسَاء قُلِ اللّهُ يُفْتِيكُمْ فِيهِنَّ وَمَا يُتْلَى عَلَيْكُمْ فِي الْكِتَابِ فِي يَتَامَى النِّسَاء الَّلاتِي لاَ تُؤْتُونَهُنَّ مَا كُتِبَ لَهُنَّ وَتَرْغَبُونَ أَن تَنكِحُوهُنَّ وَالْمُسْتَضْعَفِينَ مِنَ الْوِلْدَانِ وَأَن تَقُومُواْ لِلْيَتَامَى بِالْقِسْطِ وَمَا تَفْعَلُواْ مِنْ خَيْرٍ فَإِنَّ اللّهَ كَانَ بِهِ عَلِيمًا

Аёл-қизлар ҳақида сендан фатво/ечим^[589] сўрашяпти. Айт: “Улар ҳақидаги фатвони сизларга (мен эмас) Аллоҳ беради. Ўзларининг ҳаққи қилиб ёзилган (маҳри)ни бермасдан уларга уйланмоқчи бўлган (қарамоғингиздаги) етим аёл-қизлар^[590] ҳақидаги ва заиф болалар ва барча етимларга нисбатан тўғри (адолатли) муомала қилишингиз кераклиги ҳақидаги фатволар ҳам сизларга тиловат қилинаётган мана шу китобдадир. Нимаики яхши иш қилишингиздан қатъий назар, Аллоҳ уни билиб туради.

4:128

وَإِنِ امْرَأَةٌ خَافَتْ مِن بَعْلِهَا نُشُوزًا أَوْ إِعْرَاضًا فَلاَ جُنَاْحَ عَلَيْهِمَا أَن يُصْلِحَا بَيْنَهُمَا صُلْحًا وَالصُّلْحُ خَيْرٌ وَأُحْضِرَتِ الأَنفُسُ الشُّحَّ وَإِن تُحْسِنُواْ وَتَتَّقُواْ فَإِنَّ اللّهَ كَانَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرًا

Агар бир аёл киши эрининг ажрашиб кетишидан ёки юз ўгириб кетишидан қўрқса, ўзаро келишиб олишларида иккаласига ҳам гуноҳ йўқ. (Ажрашиш ёки жанжалдан кўра) келишиб олиш яхши. Нафслар қизғонишликка мойил қилиб қўйилган^[591]. Агар  муҳсинлик қилсангиз ва гуноҳлардан (адолатсизлик ва жабр-у жафодан) сақлансангиз (билингки), Аллоҳ қилмишингиздан хабардордир^[592].

4:129

وَلَن تَسْتَطِيعُواْ أَن تَعْدِلُواْ بَيْنَ النِّسَاء وَلَوْ حَرَصْتُمْ فَلاَ تَمِيلُواْ كُلَّ الْمَيْلِ فَتَذَرُوهَا كَالْمُعَلَّقَةِ وَإِن تُصْلِحُواْ وَتَتَّقُواْ فَإِنَّ اللّهَ كَانَ غَفُورًا رَّحِيمًا

Қанчалик тирансангиз ҳам аёлларингиз ўртасида адолат ўрнатишга кучингиз етмайди, (севги ва тақсимотларда) бир тарафга тамоман мойил бўлиб кетиб, бошқа бирини аросатда қолдиргандек ташлаб қўйманг. Агар ислоҳ қилсангиз, гуноҳлардан сақлансанглар, (билингки) Аллоҳ кечиримли ва меҳрибондир.^[593].

4:130

وَإِن يَتَفَرَّقَا يُغْنِ اللّهُ كُلاًّ مِّن سَعَتِهِ وَكَانَ اللّهُ وَاسِعًا حَكِيمًا

Агар (эр-хотин) ажрашиб кетса, Аллоҳ Ўз имкониятидан бериб, уларни (бир-биридан) беҳожат қилиб қўяди^[594]. Аллоҳ кенг имконият эгасидир, тўғри қарор берувчидир.

4:131

وَللّهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الأَرْضِ وَلَقَدْ وَصَّيْنَا الَّذِينَ أُوتُواْ الْكِتَابَ مِن قَبْلِكُمْ وَإِيَّاكُمْ أَنِ اتَّقُواْ اللّهَ وَإِن تَكْفُرُواْ فَإِنَّ لِلّهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الأَرْضِ وَكَانَ اللّهُ غَنِيًّا حَمِيدًا

Ер-у осмонлардаги нарсаларнинг бари Аллоҳники. Сизлардан илгари китоб берилган (ҳозирги ғайридин)ларга ҳам, сизларга ҳам “Аллоҳга нисбатан жавобгарликни ҳис қилинг!” деб вазифа юкладик. Агар кофирлик қилсаларинг, (билингки) ер-у осмондагиларнинг бари Аллоҳники. Аллоҳ беҳожатдир, мақтовга лойиқдир.”

4:132

وَلِلّهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الأَرْضِ وَكَفَى بِاللّهِ وَكِيلاً

Еру осмондагиларнинг бари Аллоҳники. Ўзини ишониб-топширишга Аллоҳ кифоядир.

4:133

إِن يَشَأْ يُذْهِبْكُمْ أَيُّهَا النَّاسُ وَيَأْتِ بِآخَرِينَ وَكَانَ اللّهُ عَلَى ذَلِكَ قَدِيرًا

(Эй инсонлар!) Агар Аллоҳ сизларни йўқ қилишни муносиб билса йўқ қилиб юборади ва ўрнингизга бошқаларни келтиради. Аллоҳ бунга ҳам бир ўлчов қўйган^[595].

4:134

مَّن كَانَ يُرِيدُ ثَوَابَ الدُّنْيَا فَعِندَ اللّهِ ثَوَابُ الدُّنْيَا وَالآخِرَةِ وَكَانَ اللّهُ سَمِيعًا بَصِيرًا

Кимки (қилган ишига) дунёвий самара (натижа) олишни хоҳласа, Аллоҳ наздида дунёвий самара ҳам, ухравий самара ҳам бор. Аллоҳ эшитиб туради, кўриб туради!^[596]

4:135

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ كُونُواْ قَوَّامِينَ بِالْقِسْطِ شُهَدَاء لِلّهِ وَلَوْ عَلَى أَنفُسِكُمْ أَوِ الْوَالِدَيْنِ وَالأَقْرَبِينَ إِن يَكُنْ غَنِيًّا أَوْ فَقَيرًا فَاللّهُ أَوْلَى بِهِمَا فَلاَ تَتَّبِعُواْ الْهَوَى أَن تَعْدِلُواْ وَإِن تَلْوُواْ أَوْ تُعْرِضُواْ فَإِنَّ اللّهَ كَانَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرًا

Эй Мўминлар! Адолат ўрнатувчи бўлинг – хоҳ ўзингизнинг, хоҳ ота-онангизнинг, ёки яқинларингизнинг зиёнига бўлса ҳам, Аллоҳ учун гувоҳлик берувчи бўлинг! Агар сиз зиёнига гувоҳ берган киши фақир ёки бой бўлса ҳам – Аллоҳ бойга ҳам фақирга ҳам (бир хил) яқин. Демак, орзу-истакларга эргашманг, (шунда) адолат ўрната оласиз. Гапни буриб-айлантирсангиз ёки гувоҳликдан қочсангиз, (билинки) Аллоҳ қилмишингиздан хабардордир.

4:136

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ آمِنُواْ بِاللّهِ وَرَسُولِهِ وَالْكِتَابِ الَّذِي نَزَّلَ عَلَى رَسُولِهِ وَالْكِتَابِ الَّذِيَ أَنزَلَ مِن قَبْلُ وَمَن يَكْفُرْ بِاللّهِ وَمَلاَئِكَتِهِ وَكُتُبِهِ وَرُسُلِهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ فَقَدْ ضَلَّ ضَلاَلاً بَعِيدًا

Эй Мўминлар! Аллоҳга, элчисига, элчига юборган китобга ва ундан олдин юборган китобларига ишонинг. Кимки Аллоҳни, Унинг фаришталарини, китобларини, элчиларини ва охират кунини тан олмаса қаттиқ адашган бўлади.

4:137

إِنَّ الَّذِينَ آمَنُواْ ثُمَّ كَفَرُواْ ثُمَّ آمَنُواْ ثُمَّ كَفَرُواْ ثُمَّ ازْدَادُواْ كُفْرًا لَّمْ يَكُنِ اللّهُ لِيَغْفِرَ لَهُمْ وَلاَ لِيَهْدِيَهُمْ سَبِيلاً

Аввал ишониб, кейин ишонмай қўйган, кейин яна ишониб, сўнг қайтадан ишонмай қўйган, кейин ишонмасликни давом эттирганларни – Аллоҳ уларни кечирмайди, йўлга солмайди^[597].

4:138
بَشِّرِ الْمُنَافِقِينَ بِأَنَّ لَهُمْ عَذَابًا أَلِيمًا

Мунофиқларга аламли азоб борлигидан дарак бер!

4:139

اَلَّذٖينَ يَتَّخِذُونَ الْكَافِرٖينَ اَوْلِيَاءَ مِنْ دُونِ الْمُؤْمِنٖينَ اَيَبْتَغُونَ عِنْدَهُمُ الْعِزَّةَ فَاِنَّ الْعِزَّةَ لِلّٰهِ جَمٖيعًا

Мўминларни қўйиб кофирлар билан дўст тутинаётганлар шон-шуҳрат/ғолибиятни уларнинг ёнидан қидиряптими?! Шубҳасизки, тамомий куч-қувват/ғолибият Аллоҳга хос!^[598]

4:140

وَقَدْ نَزَّلَ عَلَيْكُمْ فِي الْكِتَابِ أَنْ إِذَا سَمِعْتُمْ آيَاتِ اللّهِ يُكَفَرُ بِهَا وَيُسْتَهْزَأُ بِهَا فَلاَ تَقْعُدُواْ مَعَهُمْ حَتَّى يَخُوضُواْ فِي حَدِيثٍ غَيْرِهِ إِنَّكُمْ إِذًا مِّثْلُهُمْ إِنَّ اللّهَ جَامِعُ الْمُنَافِقِينَ وَالْكَافِرِينَ فِي جَهَنَّمَ جَمِيعًا

Ахир Аллоҳ сизларга (бу) китобда шуни нозил қилган-ку!: Аллоҳнинг оятлари тан олинмаётганини, оятларга ўз қадрича муносабат билдирилмаётганини эшитганингизда, ундан бошқа мавзуга ўтмагунча улар билан ўтирманг. Акс ҳолда, сизлар ҳам айнан уларнинг ўзисиз!” Аллоҳ иккиюзламачи-мунофиқларни ҳам, оятларни тан олмайдиган (кофир)ларни ҳам барини жаҳаннамга тўплайди^[599].

4:141

الَّذِينَ يَتَرَبَّصُونَ بِكُمْ فَإِن كَانَ لَكُمْ فَتْحٌ مِّنَ اللّهِ قَالُواْ أَلَمْ نَكُن مَّعَكُمْ وَإِن كَانَ لِلْكَافِرِينَ نَصِيبٌ قَالُواْ أَلَمْ نَسْتَحْوِذْ عَلَيْكُمْ وَنَمْنَعْكُم مِّنَ الْمُؤْمِنِينَ فَاللّهُ يَحْكُمُ بَيْنَكُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَلَن يَجْعَلَ اللّهُ لِلْكَافِرِينَ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ سَبِيلاً

Мунофиқлар сизларни кузатиб туради. Агар сизларга Аллоҳ тарафидан бир фатҳ (муваффақият) келса: «Биз сизлар билан бирга эмасмидик?»,- дейди. Агар насиб кофирларга бўлса, (кофирларга) «Биз сизларни орқангизда турмадикми, сизларни мўминлардан қўримадикми?» дейишади^[600]. Энди, қиёмат куни Аллоҳ орангизда Ўз ҳукмини беради ва Аллоҳ кофирлар учун мўминларни зиёнига ҳеч қандай йўл (ҳужжат) қолдирмайди.

4:142

إِنَّ الْمُنَافِقِينَ يُخَادِعُونَ اللّهَ وَهُوَ خَادِعُهُمْ وَإِذَا قَامُواْ إِلَى الصَّلاَةِ قَامُواْ كُسَالَى يُرَآؤُونَ النَّاسَ وَلاَ يَذْكُرُونَ اللّهَ إِلاَّ قَلِيلاً

Мунофиқлар Аллоҳга хийла қилмоқчи^[601], Аллоҳ уларнинг хийласини ўзига қайтариб қўяди. Улар солатга/диний вазифаларни бажаришда эриниб эринган ҳолда бажаради, инсонларга риёкорлик қилади, Аллоҳни камдан-кам эслайди.

4:143

مُّذَبْذَبِينَ بَيْنَ ذَلِكَ لاَ إِلَى هَـؤُلاء وَلاَ إِلَى هَـؤُلاء وَمَن يُضْلِلِ اللّهُ فَلَن تَجِدَ لَهُ سَبِيلاً

(Мунофиқлар) имон ила куфр орасида судралиб қолиб, буларга ҳам шуларга ҳам мансуб бўлолмайди. Аллоҳ адаштирган кишини фойдасига сен ҳеч қандай йўл тополмайсан.

4:144

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ لاَ تَتَّخِذُواْ الْكَافِرِينَ أَوْلِيَاء مِن دُونِ الْمُؤْمِنِينَ أَتُرِيدُونَ أَن تَجْعَلُواْ لِلّهِ عَلَيْكُمْ سُلْطَانًا مُّبِينًا

Эй Мўминлар! Мўминларни қўйиб кофирлани ўзингизга дўст/хожа қилиб олманг^[602]. Аллоҳга ўзингизни зиёнингизга бўладиган бир ҳужжат бермоқчисизлар?

4:145

إِنَّ الْمُنَافِقِينَ فِي الدَّرْكِ الأَسْفَلِ مِنَ النَّارِ وَلَن تَجِدَ لَهُمْ نَصِيرًا {145}

Мунофиқлар жаҳаннамни энг қуйи табақасида қолади. Уларга ҳеч қандай ёрдамчи тополмайсан.

4:146

إِلاَّ الَّذِينَ تَابُواْ وَأَصْلَحُواْ وَاعْتَصَمُواْ بِاللّهِ وَأَخْلَصُواْ دِينَهُمْ لِلّهِ فَأُوْلَـئِكَ مَعَ الْمُؤْمِنِينَ وَسَوْفَ يُؤْتِ اللّهُ الْمُؤْمِنِينَ أَجْرًا عَظِيمًا

Бироқ, (мунофиқликдан) тавба қилиб ўзини тузатган, Аллоҳни (Унинг китобини) маҳкам ушлаган ва динини Аллоҳ учун соф ва тоза сақлаб қолганлар бундан мустасно. Ана шулар мўминлар билан биргадир. Аллоҳ мўминларга яқинда буюк ажру мукофот беради.

4:147

مَّا يَفْعَلُ اللّهُ بِعَذَابِكُمْ إِن شَكَرْتُمْ وَآمَنتُمْ وَكَانَ اللّهُ شَاكِرًا عَلِيمًا

Агар бурчингизни бажарсангиз ва Аллоҳга ишонсангиз, Аллоҳ сизни азоблаб нима қилади? Аллоҳ бажарилган вазифани қабул қилувчидир, билувчидир.

4:148

لاَّ يُحِبُّ اللّهُ الْجَهْرَ بِالسُّوَءِ مِنَ الْقَوْلِ إِلاَّ مَن ظُلِمَ وَكَانَ اللّهُ سَمِيعًا عَلِيمًا

Аллоҳ ёмон сўзни ошкор айтилишини ёқтирмайди; ҳақсизликка учраган киши айтгани бошқа^[603]. Аллоҳ эшитади, билади.

4:149

إِن تُبْدُواْ خَيْرًا أَوْ تُخْفُوهُ أَوْ تَعْفُواْ عَن سُوَءٍ فَإِنَّ اللّهَ كَانَ عَفُوًّا قَدِيرًا

Яхшиликни ошкор қилсангиз ҳам, ёки уни яшириб қилсангиз ҳам, ёхуд бирор ёмонликдан кечиб юборсангиз ҳам, (билингки) Аллоҳ авф этувчидир, (авфига ҳам) ўлчов қўювчидир^[604].

4:150

إِنَّ الَّذِينَ يَكْفُرُونَ بِاللّهِ وَرُسُلِهِ وَيُرِيدُونَ أَن يُفَرِّقُواْ بَيْنَ اللّهِ وَرُسُلِهِ وَيقُولُونَ نُؤْمِنُ بِبَعْضٍ وَنَكْفُرُ بِبَعْضٍ وَيُرِيدُونَ أَن يَتَّخِذُواْ بَيْنَ ذَلِكَ سَبِيلاً

Аллоҳни ва элчиларини тан олмаётган, Аллоҳ билан элчиларини  орасини айирмоқчи бўлаётган, бирига ишониб, бошқасига ишонмаслигини айтаётганлар ва буни орасида бир йўл (дин) тутмоқчи бўлаётганларга келсак,

4:151

أُوْلَـئِكَ هُمُ الْكَافِرُونَ حَقًّا وَأَعْتَدْنَا لِلْكَافِرِينَ عَذَابًا مُّهِينًا

Ана шулар ҳақиқий кофирлардир. Биз кофирларга хорловчи азоб тайёрладик.

4:152

وَالَّذِينَ آمَنُواْ بِاللّهِ وَرُسُلِهِ وَلَمْ يُفَرِّقُواْ بَيْنَ أَحَدٍ مِّنْهُمْ أُوْلَـئِكَ سَوْفَ يُؤْتِيهِمْ أُجُورَهُمْ وَكَانَ اللّهُ غَفُورًا رَّحِيمًا

Аллоҳга ва элчиларига ишониб-суянган ва улардан ҳеч бирини бошқасидан ажратмаганларга келсак, уларнинг ажру мукофотларини Аллоҳ беради. Аллоҳ кечиримли ва меҳрибондир.

4:153

يَسْأَلُكَ أَهْلُ الْكِتَابِ أَن تُنَزِّلَ عَلَيْهِمْ كِتَابًا مِّنَ السَّمَاءِ ۚ فَقَدْ سَأَلُوا مُوسَىٰ أَكْبَرَ مِن ذَٰلِكَ فَقَالُوا أَرِنَا اللَّـهَ جَهْرَةً فَأَخَذَتْهُمُ الصَّاعِقَةُ بِظُلْمِهِمْ ۚ ثُمَّ اتَّخَذُوا الْعِجْلَ مِن بَعْدِ مَا جَاءَتْهُمُ الْبَيِّنَاتُ فَعَفَوْنَا عَن ذَٰلِكَ ۚ وَآتَيْنَا مُوسَىٰ سُلْطَانًا مُّبِينًا

Аҳли Китоблар ўзларига осмондан китоб тушириб берилишини сўрашмоқда. Улар Мусодан ундан-да катта талабда бўлишган – «Бизга Аллоҳни очиқчасига кўрсат»- дейишган. Ҳақсизликлари сабабли уларни чақмоқ урган^[605]. Кейин ўзларига аниқ-равшан далиллар келса-да, улар ўша бузоқни илоҳ қилиб олдилар^[606]. Шунда ҳам ўша ишини авф этдик ва Мусога аниқ ҳужжат бердик.

4:154

وَرَفَعْنَا فَوْقَهُمُ الطُّورَ بِمِيثَاقِهِمْ وَقُلْنَا لَهُمُ ادْخُلُواْ الْبَابَ سُجَّدًا وَقُلْنَا لَهُمْ لاَ تَعْدُواْ فِي السَّبْتِ وَأَخَذْنَا مِنْهُم مِّيثَاقًا غَلِيظًا

Улардан сўз олиш учун тепаларига Тур тоғини келтирганмиз. Яна,  уларга: «Шу эшикдан бўйин эгиб киринглар!», деганмиз. Ҳамда: «Шанба кунги тақиқни бузманглар!» деганмиз. Улардан қатъий сўз олганмиз^[607].

4:155

فَبِمَا نَقْضِهِم مِّيثَاقَهُمْ وَكُفْرِهِم بَآيَاتِ اللّهِ وَقَتْلِهِمُ الأَنْبِيَاء بِغَيْرِ حَقًّ وَقَوْلِهِمْ قُلُوبُنَا غُلْفٌ بَلْ طَبَعَ اللّهُ عَلَيْهَا بِكُفْرِهِمْ فَلاَ يُؤْمِنُونَ إِلاَّ قَلِيلاً

Берган сўзларини бузиши, Аллоҳнинг оятларига қарши чиқиши, ноҳақлик қилиб пайғамбарларга/пайғамбарлигига душманлик қилиши ва «Қалбимиз қулфланган!» дегани учун (жазоландилар). Йўқ, кофирликлари учун Аллоҳ уларни қалбини муҳрлаб қўйди. Энди уларнинг озчилиги имон келтиради.

4:156

وَبِكُفْرِهِمْ وَقَوْلِهِمْ عَلَى مَرْيَمَ بُهْتَانًا عَظِيمًا

Кофирликлари ва Марям ҳақида бўҳтон қилиб гапиришлари сабабли (ҳам) лаънатландилар.

4:157

وَقَوْلِهِمْ إِنَّا قَتَلْنَا الْمَسِيحَ عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ رَسُولَ اللّهِ وَمَا قَتَلُوهُ وَمَا صَلَبُوهُ وَلَـكِن شُبِّهَ لَهُمْ وَإِنَّ الَّذِينَ اخْتَلَفُواْ فِيهِ لَفِي شَكٍّ مِّنْهُ مَا لَهُم بِهِ مِنْ عِلْمٍ إِلاَّ اتِّبَاعَ الظَّنِّ وَمَا قَتَلُوهُ يَقِينًا

«Марямнинг ўғли Исони биз ўлдирдик»- дегани учун ҳам (лаънатландилар)^[608]. Улар Исони ўлдирмаган, уни осмаган. Бироқ, уларга ўхшатиб қўйилди^[609]. Бу ҳақида фарқли тушунчага эга бўлган кимсалар ундан тамоман чалкашликдадир. Гумон-тахминга эргашишдан бошқа уларда бу ҳақда ҳеч қандай маълумот йўқ. Улар уни аниқ ўлдирмаган.

4:158

بَل رَّفَعَهُ اللّهُ إِلَيْهِ وَكَانَ اللّهُ عَزِيزًا حَكِيمًا

Аслида, Аллоҳ уни Ўзига юксалтирди^[610]. Аллоҳ ғолибдир, тўғри қарор берувчидир.

4:159

وَإِن مِّنْ أَهْلِ الْكِتَابِ إِلاَّ لَيُؤْمِنَنَّ بِهِ قَبْلَ مَوْتِهِ وَيَوْمَ الْقِيَامَةِ يَكُونُ عَلَيْهِمْ شَهِيدًا

Ҳар бир Аҳли Китоб ўлимидан олдин Исога (У Аллоҳнинг элчиси эканига) албатта ишонади. Исо қиёмат куни уларни зиёнига гувоҳ бўлади^[611].

4:160

فَبِظُلْمٍ مِّنَ الَّذِينَ هَادُواْ حَرَّمْنَا عَلَيْهِمْ طَيِّبَاتٍ أُحِلَّتْ لَهُمْ وَبِصَدِّهِمْ عَن سَبِيلِ اللّهِ كَثِيرًا

Яҳудийларнинг ҳақсизлиги ва кўплаб инсонларни Аллоҳнинг йўлидан тўсгани учун, илгари уларга ҳалол қилинган пок нарсаларни ҳаром қилганмиз^[612].

4:161

وَأَخْذِهِمُ الرِّبَا وَقَدْ نُهُواْ عَنْهُ وَأَكْلِهِمْ أَمْوَالَ النَّاسِ بِالْبَاطِلِ وَأَعْتَدْنَا لِلْكَافِرِينَ مِنْهُمْ عَذَابًا أَلِيمًا

Ундан ман қилинган бўла туриб фоиз олишлари^[613] ва инсонларнинг мол-мулкларини нотўғри/ботил^[614] йўллар орқали еб кетишлари ҳам сабаб бўлган. Улар орасидаги кофирларга аламли азоб тайёрлаб қўйдик.

4:162

لَّـكِنِ الرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ مِنْهُمْ وَالْمُؤْمِنُونَ يُؤْمِنُونَ بِمَا أُنزِلَ إِلَيكَ وَمَا أُنزِلَ مِن قَبْلِكَ وَالْمُقِيمِينَ الصَّلاَةَ وَالْمُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَالْمُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ أُوْلَـئِكَ سَنُؤْتِيهِمْ أَجْرًا عَظِيمًا

Бироқ, улар орасидан (илоҳий китобдаги) илмни чуқур эгаллаганлар^[615] сенга юборилган (китоб)га ҳам, сендан олдин юборилган (китоб)ларга ҳам ишонадиган мўминлар, намозни/диний вазифаларини бажарадиган, пок ва тўғри бўладиган, Аллоҳга ва охират кунига ишонадиганлар – ана шуларга улкан ажр-мукофот берамиз.

4:163

إِنَّا أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ كَمَا أَوْحَيْنَا إِلَى نُوحٍ وَالنَّبِيِّينَ مِن بَعْدِهِ وَأَوْحَيْنَا إِلَى إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ وَإْسْحَقَ وَيَعْقُوبَ وَالأَسْبَاطِ وَعِيسَى وَأَيُّوبَ وَيُونُسَ وَهَارُونَ وَسُلَيْمَانَ وَآتَيْنَا دَاوُودَ زَبُورًا

Биз Нуҳга ва ундан кейин келган пайғамбарларга қандай ваҳий қилган бўлсак, сенга ҳам шундай ваҳий қилдик. Иброҳим, Исмоил, Исҳоқ, Яъқуб, набиралари, Исо, Айюб, Юнус, Ҳорун ва Сулаймонга ҳам ваҳий қилганмиз, Довудга ҳам забур (китоб)^[616] берганмиз.

4:164

وَرُسُلاً قَدْ قَصَصْنَاهُمْ عَلَيْكَ مِن قَبْلُ وَرُسُلاً لَّمْ نَقْصُصْهُمْ عَلَيْكَ وَكَلَّمَ اللّهُ مُوسَى تَكْلِيمًا

Аввал Биз сенга қиссаларини айтиб берган элчиларга ҳам, айтиб бермаган элчиларга ҳам ваҳий қилганмиз. Аллоҳ Мусо билан гаплашган^[617].

4:165

رُّسُلاً مُّبَشِّرِينَ وَمُنذِرِينَ لِئَلاَّ يَكُونَ لِلنَّاسِ عَلَى اللّهِ حُجَّةٌ بَعْدَ الرُّسُلِ وَكَانَ اللّهُ عَزِيزًا حَكِيمًا

Элчилардан кейин инсонларни Аллоҳга нисбатан (ҳужжати) баҳонаси бўлмаслиги учун, элчиларни хушхабар берувчи ва огоҳлантирувчи қилиб юборди^[618]. Аллоҳ ғолибдир, тўғри қарор берувчидир.

4:166

لَّـكِنِ اللّهُ يَشْهَدُ بِمَا أَنزَلَ إِلَيْكَ أَنزَلَهُ بِعِلْمِهِ وَالْمَلآئِكَةُ يَشْهَدُونَ وَكَفَى بِاللّهِ شَهِيدًا

(Сенга ваҳий келганини тан олмаганлар тан олмаса олмасин.) Лекин, Аллоҳ Ўз илми билан юборган (китоби)га Ўзи шоҳид бўлади, фаришталар ҳам гувоҳ бўлади^[619]. Зеро, гувоҳликка Аллоҳ кифоядир.

4:167

إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُواْ وَصَدُّواْ عَن سَبِيلِ اللّهِ قَدْ ضَلُّواْ ضَلاَلاً بَعِيدًا

Кофирлик қилганлар ва Аллоҳни йўлидан тўсганлар қаттиқ адашган бўлади.

4:168

إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُواْ وَظَلَمُواْ لَمْ يَكُنِ اللّهُ لِيَغْفِرَ لَهُمْ وَلاَ لِيَهْدِيَهُمْ طَرِيقاً

Кофирлик қилган ва ҳақсизлик қилган-золимларни Аллоҳ кечирмайди ва уларни (жаннат) йўлига солмайди.

4:169

إِلاَّ طَرِيقَ جَهَنَّمَ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا وَكَانَ ذَلِكَ عَلَى اللّهِ يَسِيرًا

Уларни фақат жаҳаннам йўлига йўналтиради. У ерда ўлимсиз-мангу қоладилар. Бу иш Аллоҳга осон.

4:170

يَا أَيُّهَا النَّاسُ قَدْ جَاءكُمُ الرَّسُولُ بِالْحَقِّ مِن رَّبِّكُمْ فَآمِنُواْ خَيْرًا لَّكُمْ وَإِن تَكْفُرُواْ فَإِنَّ لِلَّهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَكَانَ اللّهُ عَلِيمًا حَكِيمًا

Эй инсонлар! Бу Элчи сизларга яратган Эгангиздан ҳақни олиб келди; ўзингизга яхши бўлиши учун унга ишонинг. Агар тан олмасаларинг (билингларки), еру осмондагиларнинг бари Аллоҳники. Аллоҳ билади, тўғри қарор беради.

4:171

يَا أَهْلَ الْكِتَابِ لاَ تَغْلُواْ فِي دِينِكُمْ وَلاَ تَقُولُواْ عَلَى اللّهِ إِلاَّ الْحَقِّ إِنَّمَا الْمَسِيحُ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ رَسُولُ اللّهِ وَكَلِمَتُهُ أَلْقَاهَا إِلَى مَرْيَمَ وَرُوحٌ مِّنْهُ فَآمِنُواْ بِاللّهِ وَرُسُلِهِ وَلاَ تَقُولُواْ ثَلاَثَةٌ انتَهُواْ خَيْرًا لَّكُمْ إِنَّمَا اللّهُ إِلَـهٌ وَاحِدٌ سُبْحَانَهُ أَن يَكُونَ لَهُ وَلَدٌ لَّهُ مَا فِي السَّمَاوَات وَمَا فِي الأَرْضِ وَكَفَى بِاللّهِ وَكِيلاً

Эй Аҳли Китоб! Динингизда ҳаддан ошманг. Аллоҳ ҳақида фақат ҳақни гапиринг. Марямнинг ўғли Исо-Масиҳ фақатгина Аллоҳнинг Элчиси, Марямга улаштирган («Бўл!» деган) буйруғи ва Ўзидан (юборилган) руҳдир^[620]. Шундай экан, Аллоҳга ва Элчиларига ишонинг. «Уч» деманг^[621]; бундан воз кечинг, ўзингизга яхши бўлади. Аллоҳ – ягона тангридир. У фарзандли бўлишдан покдир! Еру осмондагиларнинг бари Уники. Ўзини ишониб-топширишга Аллоҳ кифоядир.

4:172

لَّن يَسْتَنكِفَ الْمَسِيحُ أَن يَكُونَ عَبْداً لِّلّهِ وَلاَ الْمَلآئِكَةُ الْمُقَرَّبُونَ وَمَن يَسْتَنكِفْ عَنْ عِبَادَتِهِ وَيَسْتَكْبِرْ فَسَيَحْشُرُهُمْ إِلَيهِ جَمِيعًا

Масиҳ Аллоҳга қуллик қилишдан бош тортмас. Муқарраб фаришталар ҳам шундай. Кимки Аллоҳга қуллик қилишдан бош тортса ва (Аллоҳни амрига нисбатан) ўзини катта тутса, Аллоҳ уларнинг ҳаммасини Ўзи ҳузурига тўплайди!

4:173

فَأَمَّا الَّذِينَ آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ فَيُوَفِّيهِمْ أُجُورَهُمْ وَيَزيدُهُم مِّن فَضْلِهِ وَأَمَّا الَّذِينَ اسْتَنكَفُواْ وَاسْتَكْبَرُواْ فَيُعَذِّبُهُمْ عَذَابًا أَلُيمًا وَلاَ يَجِدُونَ لَهُم مِّن دُونِ اللّهِ وَلِيًّا وَلاَ نَصِيرًا {173}

Имон келтирган ва хайрли ишларни амалга оширган кишиларнинг ажру мукофотини Аллоҳ тўлиқ қилиб беради, уларга Ўзи олийжаноблик қилиб қўшиб ҳам беради. Аммо, қуллик қилишдан бош тортган ва (Ибодат қилишдан) катта кетганларни аламли азоб билан азоблайди. Улар ўзлари учун Аллоҳдан бошқа бирон бир дўст ҳам, ёрдамчи ҳам тополмайди.

4:174

يَا أَيُّهَا النَّاسُ قَدْ جَاءكُم بُرْهَانٌ مِّن رَّبِّكُمْ وَأَنزَلْنَا إِلَيْكُمْ نُورًا مُّبِينًا {174}

Эй инсонлар! Яратган Эгангиздан сизларга очиқ-ойдин далил келди. Сизларга (ҳақиқатларни) очиқлаб берувчи нур юбордик.

4:175

فَأَمَّا الَّذِينَ آمَنُواْ بِاللّهِ وَاعْتَصَمُواْ بِهِ فَسَيُدْخِلُهُمْ فِي رَحْمَةٍ مِّنْهُ وَفَضْلٍ وَيَهْدِيهِمْ إِلَيْهِ صِرَاطًا مُّسْتَقِيمًا {175}

Аллоҳга ишонган ва Уни (китобини) маҳкам ушлаганларга келсак, уларни Ўзининг раҳмати ва олийжаноблигига мушарраф қилади ва уларни Ўзининг тўғри йўлига йўллаб қўяди.

4:176

يَسْتَفْتُونَكَ قُلِ اللّهُ يُفْتِيكُمْ فِي الْكَلاَلَةِ إِنِ امْرُؤٌ هَلَكَ لَيْسَ لَهُ وَلَدٌ وَلَهُ أُخْتٌ فَلَهَا نِصْفُ مَا تَرَكَ وَهُوَ يَرِثُهَآ إِن لَّمْ يَكُن لَّهَا وَلَدٌ فَإِن كَانَتَا اثْنَتَيْنِ فَلَهُمَا الثُّلُثَانِ مِمَّا تَرَكَ وَإِن كَانُواْ إِخْوَةً رِّجَالاً وَنِسَاء فَلِلذَّكَرِ مِثْلُ حَظِّ الأُنثَيَيْنِ يُبَيِّنُ اللّهُ لَكُمْ أَن تَضِلُّواْ وَاللّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ

Сендан фатво сўрашмоқда. Айт: “Калола^[622] (ортида отаси ҳам боласи ҳам қолмай ўлган киши) ҳақида сизга Аллоҳ фатво беради: Бир инсон фарзандсиз ҳолда ўлса ва уни битта синглиси бўлса, у қолдирган мероснинг ярми унга тегади. Агар фарзандсиз ўлган инсон аёл киши бўлса, уни ҳам фарзанди бўлмаса, лекин битта ўғил бола укаси бўлса, у унга меросхўр бўлади. Агар опа-синглиси иккита бўлса, уларга мероснинг учдан иккиси тегади. Агар меросхўрлар эркак ва аёл ака-сингиллар бўлса, битта эркак иккита аёлчалик улуш олади. Адашиб кетасизлар деб, сизларга Аллоҳнинг Ўзи тушунтириб беряпти. Аллоҳ ҳамма нарсани билади.

 

 

5. Моида сураси

بسم الله الرحمن الرحيم

Марҳамати чексиз ва яхшилик қилувчи – Аллоҳ номи билан.

5:1

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ أَوْفُواْ بِالْعُقُودِ أُحِلَّتْ لَكُم بَهِيمَةُ الأَنْعَامِ إِلاَّ مَا يُتْلَى عَلَيْكُمْ غَيْرَ مُحِلِّي الصَّيْدِ وَأَنتُمْ حُرُمٌ إِنَّ اللّهَ يَحْكُمُ مَا يُرِيدُ {1}

Эй Мўминлар! Келишувлар(ингиз)га тўлиқ риоя қилинг. Сизларга қуйидаги айтиб ўтиладиганлардан бошқа^[623] чорва ҳайвонлар ҳалол қилинди. Эҳромда эканингизда ов қилишни ҳалол деб ҳисобламанг. Аллоҳ Ўзи нимани хоҳласа шуни ҳукм қилади.

5:2

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ لاَ تُحِلُّواْ شَعَآئِرَ اللّهِ وَلاَ الشَّهْرَ الْحَرَامَ وَلاَ الْهَدْيَ وَلاَ الْقَلآئِدَ وَلا آمِّينَ الْبَيْتَ الْحَرَامَ يَبْتَغُونَ فَضْلاً مِّن رَّبِّهِمْ وَرِضْوَانًا وَإِذَا حَلَلْتُمْ فَاصْطَادُواْ وَلاَ يَجْرِمَنَّكُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ أَن صَدُّوكُمْ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ أَن تَعْتَدُواْ وَتَعَاوَنُواْ عَلَى الْبرِّ وَالتَّقْوَى وَلاَ تَعَاوَنُواْ عَلَى الإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَاتَّقُواْ اللّهَ إِنَّ اللّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ {2}

Эй Мўминлар!Аллоҳга қуллик қилишнинг рамзий белгиларига^[624], ҳаром ойларга, ҳарамга йўлланган қурбонликларга, бўйниларига тақинчоқ осилган қурбонлик ҳайвонларга,^[625] Раббининг олийжаноблигини ва розилигини истаб ҳурматли Байтуллоҳга йўналганларга нисбатан ҳурматсизлик қилманг. Эҳромдан чиққанингизда ов қилишингиз мумкин. Масжидул-Ҳаромга киришингизга қаршилик қилган қавмга бўлган аччиғингиз уларга тажовуз этишга ундаб қўймасин. Яхшилик ва тақвода/масъулиялик ёндашишда ёрдамлашинглар, гуноҳ ва тажовузкорликда ёрдамлашманг. Аллоҳга нисбатан жавобгарликни ҳис қилинг. Шубҳасизки, Аллоҳнинг жазоси қаттиқдир.

5:3

حُرِّمَتْ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةُ وَالْدَّمُ وَلَحْمُ الْخِنْزِيرِ وَمَا أُهِلَّ لِغَيْرِ اللّهِ بِهِ وَالْمُنْخَنِقَةُ وَالْمَوْقُوذَةُ وَالْمُتَرَدِّيَةُ وَالنَّطِيحَةُ وَمَا أَكَلَ السَّبُعُ إِلاَّ مَا ذَكَّيْتُمْ وَمَا ذُبِحَ عَلَى النُّصُبِ وَأَن تَسْتَقْسِمُواْ بِالأَزْلاَمِ ذَلِكُمْ فِسْقٌ الْيَوْمَ يَئِسَ الَّذِينَ كَفَرُواْ مِن دِينِكُمْ فَلاَ تَخْشَوْهُمْ وَاخْشَوْنِ الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الإِسْلاَمَ دِينًا فَمَنِ اضْطُرَّ فِي مَخْمَصَةٍ غَيْرَ مُتَجَانِفٍ لِّإِثْمٍ فَإِنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ {3}

Сўйиб ейиладиган ҳайвонларнинг ўзи ўлиб қолгани, қон, тўнғиз гўшти, Аллоҳдан бошқасининг исми айтиб сўйилган ҳайвон, бўғиб ўлдирилган ҳайвон, уриб ўлдирилган ҳайвон, йиқилиб ўлган ҳайвон, бошқа ҳайвонлар тарафидан сузиб ўлдирилган ҳайвон ва йиртқич ҳайвонлар қисман еб қўйган ҳайвонлар – жони чиқишидан аввал сўйиб олмасангиз сизларга ҳаром қилинди. Шунингдек, тиккалаб қўйилган тошлар олдида сўйилган ҳайвонлар^[626] ва фол ўқлари билан қисматингизни исташингиз сизларга ҳаром қилинди. Бу ишлар фосиқликдир/йўлдан чиқишдир. Бугун кофирлар динингиздан ноумид бўлди. Шундай экан, улардан эмас, мендан қўрқинг. Бугун сизларга динингизни мукаммал қилиб бердим, сизларга берган неъматимни тамомладим, сизлар учун Исломни дин бўлишини танладим. Кимки гуноҳга мойиллиги бўлмасдан, очлик ҳолатида мажбур бўлиб у ҳаромлардан еса, бас! Аллоҳ кечиримли ва меҳрибондир.

5:4

يَسْأَلُونَكَ مَاذَا أُحِلَّ لَهُمْ قُلْ أُحِلَّ لَكُمُ الطَّيِّبَاتُ وَمَا عَلَّمْتُم مِّنَ الْجَوَارِحِ مُكَلِّبِينَ تُعَلِّمُونَهُنَّ مِمَّا عَلَّمَكُمُ اللّهُ فَكُلُواْ مِمَّا أَمْسَكْنَ عَلَيْكُمْ وَاذْكُرُواْ اسْمَ اللّهِ عَلَيْهِ وَاتَّقُواْ اللّهَ إِنَّ اللّهَ سَرِيعُ الْحِسَابِ {4}

Эй Муҳаммад! Улар сендан ўзларига нималар ҳалол қилингани ҳақида сўрашмоқда. Айт: «Сизларга покиза/табиатингиз тортадиган нарсалар ҳалол қилинди.» Аллоҳ сизларга ўргатган шаклда йиртқич ҳайвонларни овчи қилиб ўргатган ҳайвонларингизга келсак, улар сизларга тутиб келтирган ҳайвонларга Аллоҳнинг исмини айтиб еяверинг. Аллоҳга нисбатан жавобгарликни ҳис қилинг. Аллоҳнинг ҳисоб-китоби тездир.

5:5

الْيَوْمَ أُحِلَّ لَكُمُ الطَّيِّبَاتُ وَطَعَامُ الَّذِينَ أُوتُواْ الْكِتَابَ حِلٌّ لَّكُمْ وَطَعَامُكُمْ حِلُّ لَّهُمْ وَالْمُحْصَنَاتُ مِنَ الْمُؤْمِنَاتِ وَالْمُحْصَنَاتُ مِنَ الَّذِينَ أُوتُواْ الْكِتَابَ مِن قَبْلِكُمْ إِذَا آتَيْتُمُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ مُحْصِنِينَ غَيْرَ مُسَافِحِينَ وَلاَ مُتَّخِذِي أَخْدَانٍ وَمَن يَكْفُرْ بِالإِيمَانِ فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُهُ وَهُوَ فِي الآخِرَةِ مِنَ الْخَاسِرِينَ {5}

Бугун сизларга покиза/табиатингиз тортадиган нарсалар ҳалол қилинди. Ғайридинларнинг таомлари ҳам сизларга ҳалол, сизларни таомингиз ҳам уларга ҳалол. Мўмина аёллардан ор-номусли бўлганлари ва сизлардан аввал илоҳий китоб берилган халқ орасидаги ор-номусли^[627] аёллар – агар уларни тўёна қалин пулини/маҳрини берсангиз — ўзингиз ҳам номусли бўлишингиз, зинодан сақланишингиз ва уларни махфий ўйнаш қилиб олмаслик шарти билан сизларга ҳалолдир. Кимки имон келтиришни қабул қилмаса унинг қилган амаллари зое бўлиб кетади, охиратда ҳам зиён кўрувчилардан бўлиб қолади.

5:6

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ إِذَا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلاةِ فاغْسِلُواْ وُجُوهَكُمْ وَأَيْدِيَكُمْ إِلَى الْمَرَافِقِ وَامْسَحُواْ بِرُؤُوسِكُمْ وَأَرْجُلَكُمْ إِلَى الْكَعْبَينِ وَإِن كُنتُمْ جُنُبًا فَاطَّهَّرُواْ وَإِن كُنتُم مَّرْضَى أَوْ عَلَى سَفَرٍ أَوْ جَاء أَحَدٌ مَّنكُم مِّنَ الْغَائِطِ أَوْ لاَمَسْتُمُ النِّسَاء فَلَمْ تَجِدُواْ مَاء فَتَيَمَّمُواْ صَعِيدًا طَيِّبًا فَامْسَحُواْ بِوُجُوهِكُمْ وَأَيْدِيكُم مِّنْهُ مَا يُرِيدُ اللّهُ لِيَجْعَلَ عَلَيْكُم مِّنْ حَرَجٍ وَلَـكِن يُرِيدُ لِيُطَهَّرَكُمْ وَلِيُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ {6}

Эй мўминлар! Намозга турмоқчи бўлганингизда юзингизни ва қўлларингизни тирсакларигача ювинг. Бошингиз^[628] ва оёқларингизни тўпиқларигача масҳ қилинг^[629]. Агар жунуб^[630] бўлсангиз яхшилаб ювининг. Агар бемор ёки сафарда бўлсангиз, ёхуд сизлардан бирор киши ҳожатдан келса,^[631] ёки аёлларингизга «қўшилиб» сув ишлатишга имкон топа олмасангиз, у ҳолда покланиш нияти билан кафтингизни тоза тупроққа уриб, у билан юзларингиз ва қўлларингизни силанг.^[632] Аллоҳ сизларга қийинлаштиришни хоҳламайди, сизларни поклашни ва сизларга неъматини тамомлаб беришни хоҳлайди; қадрига етгайсизлар!

5:7

وَاذْكُرُواْ نِعْمَةَ اللّهِ عَلَيْكُمْ وَمِيثَاقَهُ الَّذِي وَاثَقَكُم بِهِ إِذْ قُلْتُمْ سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا وَاتَّقُواْ اللّهَ إِنَّ اللّهَ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ {7}

Аллоҳни сизларга берган неъматини ва Аллоҳга “Эшитдик ва бўйсундик^[633]”  деб берган сўзингизни доимо ёдда тутинг. Аллоҳга нисбатан жавобгарликни ҳис қилинг. Аллоҳ ичингиздаги нарсани ҳам билади.

5:8

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ كُونُواْ قَوَّامِينَ لِلّهِ شُهَدَاء بِالْقِسْطِ وَلاَ يَجْرِمَنَّكُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلَى أَلاَّ تَعْدِلُواْ اعْدِلُواْ هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَى وَاتَّقُواْ اللّهَ إِنَّ اللّهَ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ {8}

Эй Мўминлар! Аллоҳ учун рўйи-рост туриб берувчи ва тўғри гувоҳлик берувчилар бўлинг. Бирон бир қавмга нисбатан бўлган адоватингиз уларга адолатсизлик қилишга сизларни етакламасин. Адолатли бўлинг; ўзингизни ҳимоя қилиш учун энг муносиб йўл шу. Аллоҳга нисбатан жавобгарликни ҳис қилинг. Аллоҳ қилаётган ишлариздан хабардордир.

5:9

وَعَدَ اللّهُ الَّذِينَ آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ لَهُم مَّغْفِرَةٌ وَأَجْرٌ عَظِيمٌ {9}

Имон келтирган ва хайрли ишларни амалга оширган кишиларга Аллоҳ кечирим ва буюк ажр-мукофот ваъда қилди.

5:10

وَالَّذِينَ كَفَرُواْ وَكَذَّبُواْ بِآيَاتِنَا أُوْلَـئِكَ أَصْحَابُ الْجَحِيمِ {10}

Кофирлик қилган ва оятларимизни ёлғонга чиқарганлар эса, ана ўшалар дўзах аҳлидир.

5:11

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اذْكُرُواْ نِعْمَتَ اللّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ هَمَّ قَوْمٌ أَن يَبْسُطُواْ إِلَيْكُمْ أَيْدِيَهُمْ فَكَفَّ أَيْدِيَهُمْ عَنكُمْ وَاتَّقُواْ اللّهَ وَعَلَى اللّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُونَ {11}

Эй Мўминлар! Аллоҳни сизларга берган неъматини ёдда тутинг. Бир қавм сизларга қўлларини узатмоқчи бўлганида, Аллоҳ уларни қўлларини сизлардан тўсган эди. Аллоҳга нисбатан жавобгарликни ҳис қилинг. Мўминлар Аллоҳга ўзини ишониб топширсин!

5:12

وَلَقَدْ أَخَذَ اللّهُ مِيثَاقَ بَنِي إِسْرَآئِيلَ وَبَعَثْنَا مِنهُمُ اثْنَيْ عَشَرَ نَقِيبًا وَقَالَ اللّهُ إِنِّي مَعَكُمْ لَئِنْ أَقَمْتُمُ الصَّلاَةَ وَآتَيْتُمُ الزَّكَاةَ وَآمَنتُم بِرُسُلِي وَعَزَّرْتُمُوهُمْ وَأَقْرَضْتُمُ اللّهَ قَرْضًا حَسَنًا لَّأُكَفِّرَنَّ عَنكُمْ سَيِّئَاتِكُمْ وَلأُدْخِلَنَّكُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ فَمَن كَفَرَ بَعْدَ ذَلِكَ مِنكُمْ فَقَدْ ضَلَّ سَوَاء السَّبِيلِ {12}

Аллоҳ Исроил авлодларига ўзларидан ўн иккита бошлиқ тайинлаб, улардан сўз олган ва айтганки: «Мен сизлар билан биргаман. Агар намозни/диний вазифаларни бажарсангиз, пок ва тўғри бўлсангиз, элчиларимга ишониб суянсангиз, уларни қўллаб-қувватласангиз ва Аллоҳга чиройли ҳолатда қарз берсангиз^[634] , ёмонликларингизни^[635] кечираман ва ичидан анҳорлар оқиб турадиган жаннатларга жойлайман. Бундан кейин қайси бирингиз кофир бўлсангиз, тўғри йўлдан аниқ чиққан бўлади.»

5:13

فَبِمَا نَقْضِهِم مِّيثَاقَهُمْ لَعنَّاهُمْ وَجَعَلْنَا قُلُوبَهُمْ قَاسِيَةً يُحَرِّفُونَ الْكَلِمَ عَن مَّوَاضِعِهِ وَنَسُواْ حَظًّا مِّمَّا ذُكِّرُواْ بِهِ وَلاَ تَزَالُ تَطَّلِعُ عَلَىَ خَآئِنَةٍ مِّنْهُمْ إِلاَّ قَلِيلاً مِّنْهُمُ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاصْفَحْ إِنَّ اللّهَ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ {13}

Берган сўзларини бузганликлари сабабли уларни лаънатладик, уларни бағри тош қилдик. Улар калималарни маъноларини ўз ўрнидан буриб-ўзгартиради. Улар ўзларига насиҳат қилинган нарсадан насиба олишни (амал қилишни) унутдилар. Уларнинг озгинасидан ташқари қолган барчасини қилган ишини хоинлик эканидан хабардор бўлмоқдасиз. Сен уларни авфэт ва уларга яхши муомала қил^[636]. Аллоҳ яхшилик қилувчиларни севади.

5:14

وَمِنَ الَّذِينَ قَالُواْ إِنَّا نَصَارَى أَخَذْنَا مِيثَاقَهُمْ فَنَسُواْ حَظًّا مِّمَّا ذُكِّرُواْ بِهِ فَأَغْرَيْنَا بَيْنَهُمُ الْعَدَاوَةَ وَالْبَغْضَاء إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ وَسَوْفَ يُنَبِّئُهُمُ اللّهُ بِمَا كَانُواْ يَصْنَعُونَ {14}

«Биз Насрониймиз» деганлардан ҳам сўз олганмиз. Кейин, улар ҳам ўзларига насиҳат қилинган нарсалардан насиба олишни (амал қилишни) унутди^[637]. Шу сабабли, уларни орасига то қиёмат кунигача давом этадиган адоват ва нафрат солиб қўйдик. Аллоҳ яқинда уларга ўзларини қилган қилмишларини билдириб қўяди.

5:15

يَا أَهْلَ الْكِتَابِ قَدْ جَاءكُمْ رَسُولُنَا يُبَيِّنُ لَكُمْ كَثِيرًا مِّمَّا كُنتُمْ تُخْفُونَ مِنَ الْكِتَابِ وَيَعْفُو عَن كَثِيرٍ قَدْ جَاءكُم مِّنَ اللّهِ نُورٌ وَكِتَابٌ مُّبِينٌ {15}

Эй Аҳли Китоб! Сизларга – ўзингиз китобдан яширган нарсаларингизни бир қисмини ошкор қилиб берадиган, бир қисмини эса авф^[638] этадиган – Элчимиз/Китобимиз келди. Шубҳасизки, сизларга Аллоҳдан нур келди, очиқ-ойдин китоб келди.

5:16

يَهْدِي بِهِ اللّهُ مَنِ اتَّبَعَ رِضْوَانَهُ سُبُلَ السَّلاَمِ وَيُخْرِجُهُم مِّنِ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ بِإِذْنِهِ وَيَهْدِيهِمْ إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ    {16}

Аллоҳнинг розилигини излаган кишиларни у китоб орқали эсон-омонлик йўлларига эриштириб қўяди, уларни Ўзининг изни ила қоронғиликлардан ёруғликларга чиқариб қўяди ва уларни тўғри йўлга бошлайди.

5:17

لَّقَدْ كَفَرَ الَّذِينَ قَآلُواْ إِنَّ اللّهَ هُوَ الْمَسِيحُ ابْنُ مَرْيَمَ قُلْ فَمَن يَمْلِكُ مِنَ اللّهِ شَيْئًا إِنْ أَرَادَ أَن يُهْلِكَ الْمَسِيحَ ابْنَ مَرْيَمَ وَأُمَّهُ وَمَن فِي الأَرْضِ جَمِيعًا وَلِلّهِ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا يَخْلُقُ مَا يَشَاء وَاللّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ {17}

«Марямнинг ўғли Масиҳ Аллоҳдир» деганлар кофир бўлишди. Айт: Агар Аллоҳ Марямнинг ўғли Масиҳни, уни онасини ва ер юзидаги барчани йўқ қилиб юборишни хоҳласа, унга қаршилик қилишга кимни ҳам кучи етар эди?!” Осмонлар-у ердаги ва у иккиси орасидаги барча нарса Аллоҳники; Ўзи муносиб билганини яратади. Аллоҳ ҳар нарсага ўлчов қўяди.

5:18

وَقَالَتِ الْيَهُودُ وَالنَّصَارَى نَحْنُ أَبْنَاء اللّهِ وَأَحِبَّاؤُهُ قُلْ فَلِمَ يُعَذِّبُكُم بِذُنُوبِكُم بَلْ أَنتُم بَشَرٌ مِّمَّنْ خَلَقَ يَغْفِرُ لِمَن يَشَاء وَيُعَذِّبُ مَن يَشَاء وَلِلّهِ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا وَإِلَيْهِ الْمَصِيرُ {18}

 

Яҳудий ва Насоролар: «Биз Аллоҳнинг ўғилларимиз ва суюкли қулларимиз» дейишди. Айт: «Агар шундай бўлса, Аллоҳ нима учун қилган гуноҳингиз учун сизларни азобламоқда? Аслида, сизлар ҳам Аллоҳ яратган кишилар қатори инсонсиз. Аллоҳ муносиб бўлганни кечиради, муносиб бўлганни азоблайди. Осмонлар, ер ва улар ўртасидаги нарсаларга ҳукм ўтказиб эгалик қилиш фақат Аллоҳга оид. (Охирги) борар жой Аллоҳ ҳузуридир.»

519

يَا أَهْلَ الْكِتَابِ قَدْ جَاءكُمْ رَسُولُنَا يُبَيِّنُ لَكُمْ عَلَى فَتْرَةٍ مِّنَ الرُّسُلِ أَن تَقُولُواْ مَا جَاءنَا مِن بَشِيرٍ وَلاَ نَذِيرٍ فَقَدْ جَاءكُم بَشِيرٌ وَنَذِيرٌ وَاللّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ {19}

Эй Аҳли Китоб! Элчиларни келиши узилиб қолган бир вақтда, сизларга ҳақни баён қилиб берадиган элчимиз/китобимиз келди. Энди сизлар: «Бизга ҳуш хабар берувчи ва огоҳлантирувчи келмади» дея олмайсиз. Шубҳасизки, сизларга ҳуш хабар берувчи ва огоҳлантирувчи келди. Ҳар нарсага ўлчов қўювчи Аллоҳдир.

5:20

وَإِذْ قَالَ مُوسَى لِقَوْمِهِ يَا قَوْمِ اذْكُرُواْ نِعْمَةَ اللّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ جَعَلَ فِيكُمْ أَنبِيَاء وَجَعَلَكُم مُّلُوكًا وَآتَاكُم مَّا لَمْ يُؤْتِ أَحَدًا مِّن الْعَالَمِينَ {20}

Бир куни Мусо ўз қавмига шундай деган: “Эй халқим! Аллоҳни сизларга берган неъматини доим ёдда тутинг; Аллоҳ ўз вақтида ораларингизда пайғамбарлар пайдо қилган, сизларни ҳукмдорлар қилган ва оламлардан/инсонлардан ҳеч кимга бермаганини сизларга берган эди.

5:21

يَا قَوْمِ ادْخُلُوا الأَرْضَ المُقَدَّسَةَ الَّتِي كَتَبَ اللّهُ لَكُمْ وَلاَ تَرْتَدُّوا عَلَى أَدْبَارِكُمْ فَتَنقَلِبُوا خَاسِرِينَ {21}

Эй халқим! Аллоҳ сизларга буюрган бу муқаддас заминга киринглар. Орқага қайтиб кетманг, акс ҳолда, хонавайрон бўласиз.”

5:22

قَالُوا يَا مُوسَى إِنَّ فِيهَا قَوْمًا جَبَّارِينَ وَإِنَّا لَن نَّدْخُلَهَا حَتَّىَ يَخْرُجُواْ مِنْهَا فَإِن يَخْرُجُواْ مِنْهَا فَإِنَّا دَاخِلُونَ {22}

Улар: «Эй Мусо! У ерда жуда ҳам золим бир қабила бор. Улар у ердан чиқмагунча биз у ерга ҳаргиз кирмаймиз. Улар у ердан чиқиб кетсагина кирамиз» деди.

5:23

قَالَ رَجُلاَنِ مِنَ الَّذِينَ يَخَافُونَ أَنْعَمَ اللّهُ عَلَيْهِمَا ادْخُلُواْ عَلَيْهِمُ الْبَابَ فَإِذَا دَخَلْتُمُوهُ فَإِنَّكُمْ غَالِبُونَ وَعَلَى اللّهِ فَتَوَكَّلُواْ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ {23}

Аллоҳдан қўрқадиганлар орасидан Аллоҳ уларга неъмат берган икки киши шундай деди: «Уларга шаҳарнинг дарвозасидан ҳужум қилинг, шундагина ғолиб бўласиз. Агар Аллоҳга ишонсангиз, Унга ўзингизни ишониб-топширинглар.»

5:24

قَالُواْ يَا مُوسَى إِنَّا لَن نَّدْخُلَهَا أَبَدًا مَّا دَامُواْ فِيهَا فَاذْهَبْ أَنتَ وَرَبُّكَ فَقَاتِلا إِنَّا هَاهُنَا قَاعِدُونَ {24}

Улар шундай деди: «Эй Мусо! Биз бу ерга умуман кирмаймиз. Сен ва Роббинг иккалангиз бориб уришинглар. Биз шу ерда ўтириб турамиз», дедилар.

5:25

قَالَ رَبِّ إِنِّي لا أَمْلِكُ إِلاَّ نَفْسِي وَأَخِي فَافْرُقْ بَيْنَنَا وَبَيْنَ الْقَوْمِ الْفَاسِقِينَ {25}

Мусо: «Эй Раббим! Мен фақат ўзим ва укамга эга бўла оламан экан, холос. Биз билан бу фосиқ қавмни орасини айириб қўяқол.» деди.

5:26

قَالَ فَإِنَّهَا مُحَرَّمَةٌ عَلَيْهِمْ أَرْبَعِينَ سَنَةً يَتِيهُونَ فِي الأَرْضِ فَلاَ تَأْسَ عَلَى الْقَوْمِ الْفَاسِقِينَ {26}

Шунда Аллоҳ: «Бу муқаддас заминдан улар энди қирқ йил маҳрумдир, энди улар ер-юзида сарсон-саргардон бўлиб юришади. Сен бу фосиқ қавм учун қайғурма.» деди.

5:27

وَاتْلُ عَلَيْهِمْ نَبَأَ ابْنَيْ آدَمَ بِالْحَقِّ إِذْ قَرَّبَا قُرْبَانًا فَتُقُبِّلَ مِن أَحَدِهِمَا وَلَمْ يُتَقَبَّلْ مِنَ الآخَرِ قَالَ لَأَقْتُلَنَّكَ قَالَ إِنَّمَا يَتَقَبَّلُ اللّهُ مِنَ الْمُتَّقِينَ {27}

Эй Муҳаммад! Уларга Одамнинг икки ўғли ҳақидаги хабарни ҳақиқатини айтиб бер. Ўз вақтида уларнинг иккаласи ҳам қурбонлик қилганида, биридан қабул қилинди, биридан қабул қилинмади. Шунда у: «Сени аниқ ўлдираман» деганида, у шундай деди: “Аллоҳ фақат масъулиятли (мўмин)лардан қабул қилади,

5:28

لَئِن بَسَطتَ إِلَيَّ يَدَكَ لِتَقْتُلَنِي مَا أَنَاْ بِبَاسِطٍ يَدِيَ إِلَيْكَ لَأَقْتُلَكَ إِنِّي أَخَافُ اللّهَ رَبَّ الْعَالَمِينَ {28}

Агар сен мени ўлдириш учун қўл урсанг, мен сени ўлдириш учун қўл урмайман. Чунки, мен борлиқларнинг яратган эгаси бўлмиш Аллоҳдан қўрқаман.

5:29

إِنِّي أُرِيدُ أَن تَبُوءَ بِإِثْمِي وَإِثْمِكَ فَتَكُونَ مِنْ أَصْحَابِ النَّارِ وَذَلِكَ جَزَاء الظَّالِمِينَ {29}

(Агар мени ўлдирсанг) сен мени ҳам ўзингни ҳам гуноҳингни бўйнингга илиб, жаҳаннам аҳлидан бўлишингни хоҳлайман. Золимларнинг жазоси шу” деди.

5:30

فَطَوَّعَتْ لَهُ نَفْسُهُ قَتْلَ أَخِيهِ فَقَتَلَهُ فَأَصْبَحَ مِنَ الْخَاسِرِينَ {30}

Барибир нафси унга биродарини ўлдиришни қабул қилдирди, шу тариқа у ўз биродарини ўлдирди ва хонавайрон бўлди.

5:31

فَبَعَثَ اللّهُ غُرَابًا يَبْحَثُ فِي الأَرْضِ لِيُرِيَهُ كَيْفَ يُوَارِي سَوْءةَ أَخِيهِ قَالَ يَا وَيْلَتَا أَعَجَزْتُ أَنْ أَكُونَ مِثْلَ هَـذَا الْغُرَابِ فَأُوَارِيَ سَوْءةَ أَخِي فَأَصْبَحَ مِنَ النَّادِمِينَ {31}

Шундан кейин, Аллоҳ унга биродарини қандай кўмишини кўрсатиш учун ерни кавлайдиган бир қарғани юборди. Шунда у: «Ҳолимга вой! Мана шу қарғачалик бўлиб биродаримни жасадини кўмишдан ожиз бўлдим-ми?» деди.

5:32

مِنْ أَجْلِ ذَلِكَ كَتَبْنَا عَلَى بَنِي إِسْرَائِيلَ أَنَّهُ مَن قَتَلَ نَفْسًا بِغَيْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍ فِي الأَرْضِ فَكَأَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِيعًا وَمَنْ أَحْيَاهَا فَكَأَنَّمَا أَحْيَا النَّاسَ جَمِيعًا وَلَقَدْ جَاء تْهُمْ رُسُلُنَا بِالبَيِّنَاتِ ثُمَّ إِنَّ كَثِيرًا مِّنْهُم بَعْدَ ذَلِكَ فِي الأَرْضِ لَمُسْرِفُونَ {32}

Шунинг учун биз Исроил авлодига шуни ёздик: «Кимда ким одам ўлдирмаган ёки ер юзида бузғунчилик қилмаган бир инсонни ўлдирса, гўёки у барча инсонларни ўлдирган бўлади. Кимда ким бир инсонни ҳаётини қутқариб қолса, гўёки у барча инсонларни ҳаётини қутқариб қолган бўлади.» Шубҳасизки, элчиларимиз уларга аниқ-равшан далиллар олиб келди. Шундан кейин ҳам уларнинг аксарияти ер юзида ҳаддан ошмоқда.

5:33

إِنَّمَا جَزَاء الَّذِينَ يُحَارِبُونَ اللّهَ وَرَسُولَهُ وَيَسْعَوْنَ فِي الأَرْضِ فَسَادًا أَن يُقَتَّلُواْ أَوْ يُصَلَّبُواْ أَوْ تُقَطَّعَ أَيْدِيهِمْ وَأَرْجُلُهُم مِّنْ خِلافٍ أَوْ يُنفَوْاْ مِنَ الأَرْضِ ذَلِكَ لَهُمْ خِزْيٌ فِي الدُّنْيَا وَلَهُمْ فِي الآخِرَةِ عَذَابٌ عَظِيمٌ {33}

Аллоҳ ва Унинг элчисига қарши уришадиган ва ер юзида бузғунчилик қиладиганларнинг жазоси – ё улар ўлдирилади ё дорга осилади ё қўл-оёқлари қарама-қарши томондан кесилади ёки сургун қилинади. Бу уларга бериладиган дунёдаги шармандалик жазосидир, охиратда эса уларга улкан азоб бор.

5:34

إِلاَّ الَّذِينَ تَابُواْ مِن قَبْلِ أَن تَقْدِرُواْ عَلَيْهِمْ فَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ {34}

Уларни қўлга олишингиздан аввал тавба қилганлари бундан мустасно^[639]. Билингларки, Аллоҳ кечиримли ва меҳрибондир.

5:35

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اتَّقُواْ اللّهَ وَابْتَغُواْ إِلَيهِ الْوَسِيلَةَ وَجَاهِدُواْ فِي سَبِيلِهِ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ {35}

Эй Мўминлар! Нажот топишингиз учун, Аллоҳга нисбатан жавобгарликни ҳис қилинг, Уни розилигига яқинлаштирувчи йўл изланг^[640] ва Аллоҳ йўлида курашинг.

5:36

إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُواْ لَوْ أَنَّ لَهُم مَّا فِي الأَرْضِ جَمِيعًا وَمِثْلَهُ مَعَهُ لِيَفْتَدُواْ بِهِ مِنْ عَذَابِ يَوْمِ الْقِيَامَةِ مَا تُقُبِّلَ مِنْهُمْ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ {36}

Кофирларга келсак, агар ер юзидаги жамики нарса ва у билан бирга яна шунча нарса уларнинг қўлида бўлиб, қиёмат кунининг азобидан қутулиш учун уларни барчасини фидя қилсалар, улардан қабул қилинмаган бўлар эди. Уларга аламли азоб бор.

5:37

يُرِيدُونَ أَن يَخْرُجُواْ مِنَ النَّارِ وَمَا هُم بِخَارِجِينَ مِنْهَا وَلَهُمْ عَذَابٌ مُّقِيمٌ {37}

Улар жаҳаннамдан чиқмоқчи бўлишади-ю, бироқ ундан чиқолмайди. Уларга доимий азоб бор.

5:38

وَالسَّارِقُ وَالسَّارِقَةُ فَاقْطَعُواْ أَيْدِيَهُمَا جَزَاء بِمَا كَسَبَا نَكَالاً مِّنَ اللّهِ وَاللّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ {38}

Эркак ўғрини ҳам аёл ўғрини ҳам қўлларини кесинглар. Бу – уларга ўз қилмишларининг жазоси бўлиши ва Аллоҳ тарафидан уларни бошқаларга ибрат қилиш учундир. Аллоҳ ғолибдир, тўғри қарор берувчидир.

5:39

فَمَن تَابَ مِن بَعْدِ ظُلْمِهِ وَأَصْلَحَ فَإِنَّ اللّهَ يَتُوبُ عَلَيْهِ إِنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ {39}

Кимки қилган зулмидан кейин тавба қилса ва (йетказилган зарарни) қопласа, Аллоҳ унга тавба имкони беради. Аллоҳ кечиримли ва меҳрибондир.

5:40

أَلَمْ تَعْلَمْ أَنَّ اللّهَ لَهُ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ يُعَذِّبُ مَن يَشَاء وَيَغْفِرُ لِمَن يَشَاء وَاللّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ {40}

Эй Муҳаммад! наҳот билмасанг, Осмонлар ва ернинг эгаси Аллоҳдир. Муносиб бўлганни жазолайди, муносиб бўлганни кечиради. Аллоҳ ҳар нарсага ўлчов қўювчидир.

5:41

يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ لاَ يَحْزُنكَ الَّذِينَ يُسَارِعُونَ فِي الْكُفْرِ مِنَ الَّذِينَ قَالُواْ آمَنَّا بِأَفْوَاهِهِمْ وَلَمْ تُؤْمِن قُلُوبُهُمْ وَمِنَ الَّذِينَ هِادُواْ سَمَّاعُونَ لِلْكَذِبِ سَمَّاعُونَ لِقَوْمٍ آخَرِينَ لَمْ يَأْتُوكَ يُحَرِّفُونَ الْكَلِمَ مِن بَعْدِ مَوَاضِعِهِ يَقُولُونَ إِنْ أُوتِيتُمْ هَـذَا فَخُذُوهُ وَإِن لَّمْ تُؤْتَوْهُ فَاحْذَرُواْ وَمَن يُرِدِ اللّهُ فِتْنَتَهُ فَلَن تَمْلِكَ لَهُ مِنَ اللّهِ شَيْئًا أُوْلَـئِكَ الَّذِينَ لَمْ يُرِدِ اللّهُ أَن يُطَهِّرَ قُلُوبَهُمْ لَهُمْ فِي الدُّنْيَا خِزْيٌ وَلَهُمْ فِي الآخِرَةِ عَذَابٌ عَظِيمٌ {41}

Эй Элчи! Ич-ичидан ишонмагани ҳолда оғзиларида «ишондик» деганларни ва яҳудийларни кофирликда олиб бораётган рақобатлари сизни ранжитмасин. Улар ёлғонга қулоқ солади; сизга келмаган бошқа қавмга қулоқ солади. Улар калималарнинг маъноларини ўзгартириб юборади, «агар сизларга бу ҳукм берилса уни ушланг, агар сизларга у ҳукм берилмаса сақланинглар» дейишади. Агар Аллоҳ бир кишини фитналашни ирода қилса, сен у киши учун Аллоҳга қарши ҳеч нарса қила олмайсан. Аллоҳ уларнинг қалбларини поклашни хоҳламаяпти. Уларга дунёда расвогарлик, охиратда улкан азоб бор.

5:42

سَمَّاعُونَ لِلْكَذِبِ أَكَّالُونَ لِلسُّحْتِ فَإِن جَآؤُوكَ فَاحْكُم بَيْنَهُم أَوْ أَعْرِضْ عَنْهُمْ وَإِن تُعْرِضْ عَنْهُمْ فَلَن يَضُرُّوكَ شَيْئًا وَإِنْ حَكَمْتَ فَاحْكُم بَيْنَهُمْ بِالْقِسْطِ إِنَّ اللّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ {42}

Улар ёлғонга қулоқ солувчилардир, ҳаром егувчилардир. Агар улар сени олдинга келса, хоҳласанг улар орасида ҳукм қил, хоҳласанг юз ўгир. Агар улардан юз ўгирсанг, улар сенга ҳеч қандай зиён етказа олмайди. Агар ҳукм қилсанг, улар орасида адолат ила ҳукм қил. Аллоҳ одиллик қилувчиларни яхши кўради.

5:43

وَكَيْفَ يُحَكِّمُونَكَ وَعِندَهُمُ التَّوْرَاةُ فِيهَا حُكْمُ اللّهِ ثُمَّ يَتَوَلَّوْنَ مِن بَعْدِ ذَلِكَ وَمَا أُوْلَـئِكَ بِالْمُؤْمِنِينَ {43}

Ўзларида Таврот бўла туриб қандай қилиб сени ҳакам қилишмоқда ва ундан кейин юз ўгиришмоқда? Ахир, Тавротда Аллоҳнинг ҳукми бор-ку! Булар мўмин эмас.

5:44

إِنَّا أَنزَلْنَا التَّوْرَاةَ فِيهَا هُدًى وَنُورٌ يَحْكُمُ بِهَا النَّبِيُّونَ الَّذِينَ أَسْلَمُواْ لِلَّذِينَ هَادُواْ وَالرَّبَّانِيُّونَ وَالأَحْبَارُ بِمَا اسْتُحْفِظُواْ مِن كِتَابِ اللّهِ وَكَانُواْ عَلَيْهِ شُهَدَاء فَلاَ تَخْشَوُاْ النَّاسَ وَاخْشَوْنِ وَلاَ تَشْتَرُواْ بِآيَاتِي ثَمَنًا قَلِيلاً وَمَن لَّمْ يَحْكُم بِمَا أَنزَلَ اللّهُ فَأُوْلَـئِكَ هُمُ الْكَافِرُونَ {44}

Тавротни аниқ биз юбордик. Унда ҳидоят^[641] ва нур бор. Аллоҳнинг ҳукмига бўйсунган пайғамбарлар яҳудийлар орасида у билан ҳукм қилишар эди. Уларнинг зоҳид ва уламолари ҳам у билан ҳукм қилар эди. Чунки, булар Аллоҳнинг китобини муҳофаза қилишга буюрилган ва унга назоратчи бўлишган. Шундай экан, инсонлардан эмас, Мендан қўрқинглар ва оятларимни ўткинчи бир матога алмашманглар. Кимки Аллоҳ нозил қилган китоб билан ҳукм қилмаса, улар кофирдир.

5:45

وَكَتَبْنَا عَلَيْهِمْ فِيهَا أَنَّ النَّفْسَ بِالنَّفْسِ وَالْعَيْنَ بِالْعَيْنِ وَالأَنفَ بِالأَنفِ وَالأُذُنَ بِالأُذُنِ وَالسِّنَّ بِالسِّنِّ وَالْجُرُوحَ قِصَاصٌ فَمَن تَصَدَّقَ بِهِ فَهُوَ كَفَّارَةٌ لَّهُ وَمَن لَّمْ يَحْكُم بِمَا أنزَلَ اللّهُ فَأُوْلَـئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ {45}

Биз уларга Тавротда: «Жонга жон билан, кўзга кўз билан, бурунга бурун билан, қулоққа қулоқ билан, тишга тиш билан ва жароҳатлашга ўзига ўхшаши билан қасос олинади» деб ёздик. Ким уни садақа қилиб кечириб юборса, уни гуноҳига каффорат бўлади. Кимки Аллоҳ юборган (китоб) билан ҳукм қилмаса, улар золимдир.

5:46

وَقَفَّيْنَا عَلَى آثَارِهِم بِعَيسَى ابْنِ مَرْيَمَ مُصَدِّقًا لِّمَا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ التَّوْرَاةِ وَآتَيْنَاهُ الإِنجِيلَ فِيهِ هُدًى وَنُورٌ وَمُصَدِّقًا لِّمَا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ التَّوْرَاةِ وَهُدًى وَمَوْعِظَةً لِّلْمُتَّقِينَ {46}

Уларни орқасидан Марямнинг ўғли Исони ўзидан илгариги Тавротни тасдиқловчи издош қилиб юбордик. Биз унга Инжил бердик; унда ҳидоят ва нур бўлган, ўзидан илгариги Тавротни тасдиқлайдиган бўлган, масъулиятли (мўмин)ларга раҳнамо-қўлланма ва насиҳат бўлган.

5:47

وَلْيَحْكُمْ أَهْلُ الإِنجِيلِ بِمَا أَنزَلَ اللّهُ فِيهِ وَمَن لَّمْ يَحْكُم بِمَا أَنزَلَ اللّهُ فَأُوْلَـئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ {47}

Инжилни билган христианлар ундаги Аллоҳ нозил қилган нарса билан ҳукм қилсин. Аллоҳ нозил қилган нарса билан ҳукм қилмайдиганлар, улар фосиқдир.

5:48

وَأَنزَلْنَا إِلَيْكَ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقًا لِّمَا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ الْكِتَابِ وَمُهَيْمِنًا عَلَيْهِ فَاحْكُم بَيْنَهُم بِمَا أَنزَلَ اللّهُ وَلاَ تَتَّبِعْ أَهْوَاءهُمْ عَمَّا جَاءكَ مِنَ الْحَقِّ لِكُلٍّ جَعَلْنَا مِنكُمْ شِرْعَةً وَمِنْهَاجًا وَلَوْ شَاء اللّهُ لَجَعَلَكُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَلَـكِن لِّيَبْلُوَكُمْ فِي مَآ آتَاكُم فَاسْتَبِقُوا الخَيْرَاتِ إِلَى الله مَرْجِعُكُمْ جَمِيعًا فَيُنَبِّئُكُم بِمَا كُنتُمْ فِيهِ تَخْتَلِفُونَ {48}

Эй Муҳаммад! Биз сенга ўзидан илгариги китобларни тасдиқловчи ва уларни назорат қилиб турувчи-гувоҳ сифатида бир ҳақ китоб юбордик. Шу сабабли, улар орасида Аллоҳ нозил қилган китоб билан ҳукм қил, сенга келган бу ҳақиқатдан юз буриб уларни хоҳишларига эргашма. Биз сиз пайғамбарлардан ҳар бирингизга муайян бир қонун/дин ва бир йўл бердик^[642]. Агар Аллоҳ муносиб билганида^[643] албатта сизларни битта уммати қилиб қўярди. Лекин, сизларга берган нарсасида сизларни синаш учун (бундай қилмади). Шундай экан, яхши ишларда илдамлик кўрсатинг^[644].  Ҳаммангиз бир бўлиб Аллоҳни ҳузурига қайтасиз, шунда Аллоҳ сизлар ихтилоф қилаётган нарсани билдириб қўяди.

5:49

وَأَنِ احْكُم بَيْنَهُم بِمَآ أَنزَلَ اللّهُ وَلاَ تَتَّبِعْ أَهْوَاءهُمْ وَاحْذَرْهُمْ أَن يَفْتِنُوكَ عَن بَعْضِ مَا أَنزَلَ اللّهُ إِلَيْكَ فَإِن تَوَلَّوْاْ فَاعْلَمْ أَنَّمَا يُرِيدُ اللّهُ أَن يُصِيبَهُم بِبَعْضِ ذُنُوبِهِمْ وَإِنَّ كَثِيرًا مِّنَ النَّاسِ لَفَاسِقُونَ {49

Улар орасида Аллоҳ сенга юборган (Қуръон) билан ҳукм қил. Уларни хоҳишларига эргашмагин. Улардан ҳушёр бўлки, Аллоҳ сенга юборган (Қуръон)ни бир қисмидан воз кечириб юбормасин. Агар улар юз ўгирсалар билгинки, Аллоҳ уларга баъзи гуноҳлари туфайли мусибат етказишни ирода қилади. Албатта, инсонларнинг аксарияти йўлдан чиқувчи/фосиқдир.

5:50

أَفَحُكْمَ الْجَاهِلِيَّةِ يَبْغُونَ وَمَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللّهِ حُكْمًا لِّقَوْمٍ يُوقِنُونَ {50}

Улар Жоҳилият ҳукмларини талаб қиляптими? Қатъий ишонадиган қавм учун кимни ҳукми Аллоҳнинг ҳукмидан кўра яхши бўлиши мумкин?!

5:51

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ لاَ تَتَّخِذُواْ الْيَهُودَ وَالنَّصَارَى أَوْلِيَاء بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاء بَعْضٍ وَمَن يَتَوَلَّهُم مِّنكُمْ فَإِنَّهُ مِنْهُمْ إِنَّ اللّهَ لاَ يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ {51}

Эй Мўминлар! Яҳудийларни ва Насороларни ўзингизга хожа/яқин дўст^[645] қилиб олманг. Улар бир-бирларининг хожасидир/дўстидир. Сизлардан кимки уларни хожа қилиб олса, билсинки, у ҳам аниқ улардандир. Шубҳасизки, Аллоҳ зулмкор^[646] кимсаларни ҳидоят қилмайди.

5:52

فَتَرَى الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِم مَّرَضٌ يُسَارِعُونَ فِيهِمْ يَقُولُونَ نَخْشَى أَن تُصِيبَنَا دَآئِرَةٌ فَعَسَى اللّهُ أَن يَأْتِيَ بِالْفَتْحِ أَوْ أَمْرٍ مِّنْ عِندِهِ فَيُصْبِحُواْ عَلَى مَا أَسَرُّواْ فِي أَنْفُسِهِمْ نَادِمِينَ {52}

Эй Муҳаммад! Қалбларида касаллик бўлган кимсаларни ҳали кўрасиз; улар: «Бизга фалокат келишидан қўрқамиз», — деб, яҳудий ва насоролар томон шошадилар. Яқинда Аллоҳ фатҳни ёки Ўз тарафидан бир ишни юзага чиқариши, кейин улар ичларида яширган нарсаларига пушаймон бўлувчиларга айланиб қолишлари мумкин-ку!^[647]

5:53

وَيَقُولُ الَّذِينَ آمَنُواْ أَهَـؤُلاء الَّذِينَ أَقْسَمُواْ بِاللّهِ جَهْدَ أَيْمَانِهِمْ إِنَّهُمْ لَمَعَكُمْ حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ فَأَصْبَحُواْ خَاسِرِينَ {53}

Ана ўшанда Мўминлар: «Биз сизлар билан биргамиз» дея Аллоҳ номи билан қатъий қасам ичган кишилар шуларми-ди?” деб қолишади. Уларни барча хайрли ишлари бекор бўлиб кетди, шу билан улар хонавайрон бўлдилар.

5:54

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ مَن يَرْتَدَّ مِنكُمْ عَن دِينِهِ فَسَوْفَ يَأْتِي اللّهُ بِقَوْمٍ يُحِبُّهُمْ وَيُحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ أَعِزَّةٍ عَلَى الْكَافِرِينَ يُجَاهِدُونَ فِي سَبِيلِ اللّهِ وَلاَ يَخَافُونَ لَوْمَةَ لآئِمٍ ذَلِكَ فَضْلُ اللّهِ يُؤْتِيهِ مَن يَشَاء وَاللّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ {54}

Эй Мўминлар! Орангиздан ким динидан қайтса, Аллоҳ тез орада шундай бир кишиларни юзага чиқарадики, Аллоҳ ҳам уларни яхши кўради, улар ҳам Аллоҳни яхши кўрадиган бўлади. Улар Мўминларга нисбатан камтар ва юмшоқ кўнгилли, кофирларга эса ғурурли ва кучли бўлади. Улар Аллоҳ йўлида курашади ва бу йўлда ҳеч бир маломатчининг маломатидан қўрқмайди. Бу Аллоҳ берган фазилатдир; уни муносиб бўлганга беради. Аллоҳ чексиз имконият эгасидир, билувчидир.

5:55

إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُواْ الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاَةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ {55}

Сизларнинг дўстингиз фақат Аллоҳдир, Аллоҳнинг Элчиси ва намозни/диний вазифаларни бажарадиган, пок ва тўғри юрадиган кишилардир. Ана шулар (Аллоҳга) бош эгувчилардир.

5:56

وَمَن يَتَوَلَّ اللّهَ وَرَسُولَهُ وَالَّذِينَ آمَنُواْ فَإِنَّ حِزْبَ اللّهِ هُمُ الْغَالِبُونَ {56}

Кимки Аллоҳни, Аллоҳнинг Элчисини ва Мўминларни дўст/хожа деб билса, билсинки, Аллоҳнинг тарафдорлари албатта ғолиб келади.

5:57

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ لاَ تَتَّخِذُواْ الَّذِينَ اتَّخَذُواْ دِينَكُمْ هُزُوًا وَلَعِبًا مِّنَ الَّذِينَ أُوتُواْ الْكِتَابَ مِن قَبْلِكُمْ وَالْكُفَّارَ أَوْلِيَاء وَاتَّقُواْ اللّهَ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ {57}

Эй Мўминлар! Сизлардан илгариги китоб берилган (ҳозирги ғайридин) орасидан динингизни масхара ва ўйин қиладиганлар ва оятларга қарши чиқадиганларни ўзингизга хожа/дўст қилиб олманг. Агар мўмин бўлсангиз, Аллоҳга нисбатан жавобгарликни ҳис қилинг.

5:58

وَإِذَا نَادَيْتُمْ إِلَى الصَّلاَةِ اتَّخَذُوهَا هُزُوًا وَلَعِبًا ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لاَّ يَعْقِلُونَ {58}

Намозга чақирган вақтингизда улар уни масхара қилади. Чунки, улар ақлини ишлатмайдиган қавмдир.

5:59

قُلْ يَا أَهْلَ الْكِتَابِ هَلْ تَنقِمُونَ مِنَّا إِلاَّ أَنْ آمَنَّا بِاللّهِ وَمَا أُنزِلَ إِلَيْنَا وَمَا أُنزِلَ مِن قَبْلُ وَأَنَّ أَكْثَرَكُمْ فَاسِقُونَ {59}

Эй Муҳаммад! Айт: “Эй Аҳли Китоб! Бизга бўлган салбий муносабатларингиз сабаби, Биз Аллоҳга ишонганимиз, Аллоҳ бизга нозил қилган китобга ва илгари нозил қилинган китобларга ишонганимиз ва сизларнинг аксариятингиз йўлдан чиққан фосиқ эканингиздан бошқа нима ҳам бўлиши мумкин?

5:60

قُلْ هَلْ أُنَبِّئُكُم بِشَرٍّ مِّن ذَلِكَ مَثُوبَةً عِندَ اللّهِ مَن لَّعَنَهُ اللّهُ وَغَضِبَ عَلَيْهِ وَجَعَلَ مِنْهُمُ الْقِرَدَةَ وَالْخَنَازِيرَ وَعَبَدَ الطَّاغُوتَ أُوْلَـئِكَ شَرٌّ مَّكَاناً وَأَضَلُّ عَن سَوَاء السَّبِيلِ {60}

Эй Муҳаммад! Айт: “Аллоҳ ҳузурида жазоси бундан ҳам ёмон бўладиганлар ҳақида сизларга айтиб берайми? Аллоҳ лаънатлаган, ғазаб қилган, баъзиларини маймунларга ва баъзиларини тўнғизларга айлантириб қўйган кимаслар ва тоғутга^[648] қуллик қилганлар бор-у, ана ўшаларнинг аҳволи жуда ҳам ёмон ва йўлдан қаттиқ адашган кимаслардир.

5:61

وَإِذَا جَآؤُوكُمْ قَالُوَاْ آمَنَّا وَقَد دَّخَلُواْ بِالْكُفْرِ وَهُمْ قَدْ خَرَجُواْ بِهِ وَاللّهُ أَعْلَمُ بِمَا كَانُواْ يَكْتُمُونَ {61}

Улар ёнингизга келганида: «Биз ҳам Худога ишонганмиз» дейишади. Ҳолбуки, куфри билан кириб куфри билан чиқиб кетишади. Улар яширган нарсани Аллоҳ жуда яхши билади.

5:62

وَتَرَى كَثِيرًا مِّنْهُمْ يُسَارِعُونَ فِي الإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَأَكْلِهِمُ السُّحْتَ لَبِئْسَ مَا كَانُواْ يَعْمَلُونَ {62}

Эй Муҳаммад! Уларнинг аксариятини гуноҳ қилишда, душманлик қилишда ва ҳаром ейишда илдамлик қилаётганини кўрасан. Уларни қилаётган ишлари нақадар ёмон!

5:63

لَوْلاَ يَنْهَاهُمُ الرَّبَّانِيُّونَ وَالأَحْبَارُ عَن قَوْلِهِمُ الإِثْمَ وَأَكْلِهِمُ السُّحْتَ لَبِئْسَ مَا كَانُواْ يَصْنَعُونَ {63}

Дин одамлари ва уламолар уларни гуноҳ сўзни айтишидан ва ҳаром ейишидан қайтарса бўлмайдими?! Қилаётган «ҳунарлари» нақадар ёмон!

5:64

وَقَالَتِ الْيَهُودُ يَدُ اللّهِ مَغْلُولَةٌ غُلَّتْ أَيْدِيهِمْ وَلُعِنُواْ بِمَا قَالُواْ بَلْ يَدَاهُ مَبْسُوطَتَانِ يُنفِقُ كَيْفَ يَشَاء وَلَيَزِيدَنَّ كَثِيرًا مِّنْهُم مَّا أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ طُغْيَانًا وَكُفْرًا وَأَلْقَيْنَا بَيْنَهُمُ الْعَدَاوَةَ وَالْبَغْضَاء إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ كُلَّمَا أَوْقَدُواْ نَارًا لِّلْحَرْبِ أَطْفَأَهَا اللّهُ وَيَسْعَوْنَ فِي الأَرْضِ فَسَادًا وَاللّهُ لاَ يُحِبُّ الْمُفْسِدِينَ {64}

Яҳудийлар: «Аллоҳнинг қўли боғлиқ (баъхил)» деди. Уларнинг ўзларининг қўллари ёпилгандир. Айтган сўзлари туфайли улар лаънатга дучор бўлдилар! Аслида, Аллоҳнинг икки қўли очиқдир,^[649] У ризқни Ўзи қандай раво кўрса шундай беради. Шубҳасизки, Раббингдан сенга нозил қилинган нарса уларни ҳаддан ошиши ва куфрини зиёда қилмоқда. Биз улар орасига то қиёматгача давом этадиган душманчилик ва нафрат солиб қўйдик. Улар қачон уруш учун бир ўт ёқса, Аллоҳ уни ўчириб қўяди. Улар ерда бузғунчилик қилмоқда. Аллоҳ бузғунчиларни яхши кўрмайди.

5:65

وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْكِتَابِ آمَنُواْ وَاتَّقَوْاْ لَكَفَّرْنَا عَنْهُمْ سَيِّئَاتِهِمْ وَلأدْخَلْنَاهُمْ جَنَّاتِ النَّعِيمِ {65}

Агар Аҳли Китоб имон келтирса ва жавобгарликни ҳис қилса, Биз уларнинг ёмонликларини йўққа чиқариб юборамиз ва уларни неъмат тўла боғ-у бўстонларга жойлаймиз.

5:66

وَلَوْ أَنَّهُمْ أَقَامُواْ التَّوْرَاةَ وَالإِنجِيلَ وَمَا أُنزِلَ إِلَيهِم مِّن رَّبِّهِمْ لأكَلُواْ مِن فَوْقِهِمْ وَمِن تَحْتِ أَرْجُلِهِم مِّنْهُمْ أُمَّةٌ مُّقْتَصِدَةٌ وَكَثِيرٌ مِّنْهُمْ سَاء مَا يَعْمَلُونَ {66}

Агар улар Тавротга, Инжилга ва уларга Рабби тарафидан юборилган (Қуръон)га тўлиқ амал қилсалар, албатта, устларидан ва остларидан неъматларга мушарраф  бўлишар эди.^[650]

5:67

يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ وَإِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللّهَ لاَ يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ {67}

Эй Элчи! Раббингдан сенга юборилган нарсани тўлиқ етказ. Агар бундай қилмасанг, Аллоҳни сенга топширган махсус элчилик вазифасини адо этмаган бўласан. Аллоҳ сени инсонлардан сақлайди. Аллоҳ кофир қавмни ҳаргиз ҳидоят қилмайди.

5:68

قُلْ يَا أَهْلَ الْكِتَابِ لَسْتُمْ عَلَى شَيْءٍ حَتَّىَ تُقِيمُواْ التَّوْرَاةَ وَالإِنجِيلَ وَمَا أُنزِلَ إِلَيْكُم مِّن رَّبِّكُمْ وَلَيَزِيدَنَّ كَثِيرًا مِّنْهُم مَّا أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ طُغْيَانًا وَكُفْرًا فَلاَ تَأْسَ عَلَى الْقَوْمِ الْكَافِرِينَ {68}

Айт: «Эй Аҳли Китоб! Токи Тавротга, Инжилга ва Раббингиздан сизларга юборилган (Қуръон)га тўлиқ амал қилмагунингизча ҳеч нарсага асосланган бўлмайсиз.» Шубҳасизки, Раббингдан сенга юборилган (Қуръон) уларнинг кўпчилигини ҳаддан ошишини ва куфрини зиёда қилмоқда. Шундай экан, сен энди у кофир қавм учун қайғурма!

5:69

إِنَّ الَّذِينَ آمَنُواْ وَالَّذِينَ هَادُواْ وَالصَّابِؤُونَ وَالنَّصَارَى مَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ وعَمِلَ صَالِحًا فَلاَ خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلاَ هُمْ يَحْزَنُونَ {69}

Мўминлар, яҳудийлар, собиий^[651] ва насоролардан кимки Аллоҳга ва охират кунига ишонса ва манфаатли ишларни амалга оширса, уларга ҳеч қандай қўрқинч йўқ ва улар ҳаргиз ғам-қайғуга тушмайди.

5:70

لَقَدْ أَخَذْنَا مِيثَاقَ بَنِي إِسْرَائِيلَ وَأَرْسَلْنَا إِلَيْهِمْ رُسُلاً كُلَّمَا جَاءهُمْ رَسُولٌ بِمَا لاَ تَهْوَى أَنْفُسُهُمْ فَرِيقًا كَذَّبُواْ وَفَرِيقًا يَقْتُلُونَ {70}

Исроил авлодидан қатъий сўз олганмиз, ҳамда уларга элчилар юборганмиз. Ҳар қачон элчи уларни кўнглига ёқмайдиган нарса олиб келганда, элчиларнинг бир қисмини ёлғончига чиқаришди, бир қисмини эса ўлдиришди.

5:71

وَحَسِبُواْ أَلاَّ تَكُونَ فِتْنَةٌ فَعَمُواْ وَصَمُّواْ ثُمَّ تَابَ اللّهُ عَلَيْهِمْ ثُمَّ عَمُواْ وَصَمُّواْ كَثِيرٌ مِّنْهُمْ وَاللّهُ بَصِيرٌ بِمَا يَعْمَلُونَ {71}

Улар қаттиқ бир имтиҳондан ўтказилмаймиз деб ўйлаб, кўр ва кар бўлиб олди. Кейин Аллоҳ уларга тавба имкони берди. Ундан кейин ҳам, яна уларнинг кўпчилиги кўр ва кар бўлиб олди. Аллоҳ улар қилаётган ишларни  кўриб турибди.

5:72

لَقَدْ كَفَرَ الَّذِينَ قَالُواْ إِنَّ اللّهَ هُوَ الْمَسِيحُ ابْنُ مَرْيَمَ وَقَالَ الْمَسِيحُ يَا بَنِي إِسْرَائِيلَ اعْبُدُواْ اللّهَ رَبِّي وَرَبَّكُمْ إِنَّهُ مَن يُشْرِكْ بِاللّهِ فَقَدْ حَرَّمَ اللّهُ عَلَيهِ الْجَنَّةَ وَمَأْوَاهُ النَّارُ وَمَا لِلظَّالِمِينَ مِنْ أَنصَارٍ {72}

«Аллоҳ Марямнинг ўғли Масиҳдир,» – деганлар кофир бўлди. Аслида Масиҳ шундай деган эди: “Эй Исроил авлодлари! Менинг ҳам Раббим ва сизларнинг ҳам Рабингиз бўлмиш Аллоҳга қуллик қилинглар. Ким Аллоҳга шерик қўшса, Аллоҳ уни жаннатдан аниқ маҳрум қилади ва уни бориб ўрнашадиган жойи жаҳаннам бўлади. Золимлик қилувчиларнинг ёрдамчилари бўлмайди.

5:73

لَّقَدْ كَفَرَ الَّذِينَ قَالُواْ إِنَّ اللّهَ ثَالِثُ ثَلاَثَةٍ وَمَا مِنْ إِلَـهٍ إِلاَّ إِلَـهٌ وَاحِدٌ وَإِن لَّمْ يَنتَهُواْ عَمَّا يَقُولُونَ لَيَمَسَّنَّ الَّذِينَ كَفَرُواْ مِنْهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ {73}

«Аллоҳ учтанинг учинчисидир», — деганлар ҳам аниқ кофир бўлишди.  Ягона Илоҳдан бошқа илоҳ йўқ. Агар улар бу айтаётган гапларидан қайтмасалар, улар орасидаги кофир бўлган кишилар алам-оғриқли азоб-у қийноққа дучор бўлиши аниқ.

5:74

أَفَلاَ يَتُوبُونَ إِلَى اللّهِ وَيَسْتَغْفِرُونَهُ وَاللّهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ {74}

Улар бу ишларидан қайтиб Аллоҳга тавба қилиб, ундан кечирим сўраса бўлмайдими? Ахир, Аллоҳ кечиримли ва меҳрибон-ку!

5:75

مَّا الْمَسِيحُ ابْنُ مَرْيَمَ إِلاَّ رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِن قَبْلِهِ الرُّسُلُ وَأُمُّهُ صِدِّيقَةٌ كَانَا يَأْكُلاَنِ الطَّعَامَ انظُرْ كَيْفَ نُبَيِّنُ لَهُمُ الآيَاتِ ثُمَّ انظُرْ أَنَّى يُؤْفَكُونَ {75}

Марямнинг ўғли Масиҳ фақатгина элчидир. Ундан илгари ҳам ўтмишда не-не элчилар келиб кетган. Уни онаси ниҳоятда ростгўй аёл эди. Уларни ҳар иккаласи ҳам таом ер эди. Энди уларга оятларимизни қандай қилиб очиқлаб беришимизни қара-ю, улар эса тўғри йўлдан қаёққа қараб бурилиб кетишини қара.

5:76

قُلْ أَتَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللّهِ مَا لاَ يَمْلِكُ لَكُمْ ضَرًّا وَلاَ نَفْعًا وَاللّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ {76}

Эй Муҳаммад! Айт: “Аллоҳни қўйиб, сизларга фойдаси ҳам зарари ҳам тегмайдиган нарсаларга сиғиняпсизлар/дуо қиляпсизлар, шундайми?! Аллоҳ ҳамма нарсани эшитади, билади.

5:77

قُلْ يَا أَهْلَ الْكِتَابِ لاَ تَغْلُواْ فِي دِينِكُمْ غَيْرَ الْحَقِّ وَلاَ تَتَّبِعُواْ أَهْوَاء قَوْمٍ قَدْ ضَلُّواْ مِن قَبْلُ وَأَضَلُّواْ كَثِيرًا وَضَلُّواْ عَن سَوَاء السَّبِيلِ {77}

Эй Муҳаммад! Айт: «Эй Аҳли Китоб, ноҳақлик қилиб динингизда ҳаддан ошманг . Илгари ўзлари ҳам адашган ва кўп инсонларни ҳам адаштирган ва тўғри йўлдан чиққан қавмни орзу-истакларига эргашманг.»

5:78

لُعِنَ الَّذِينَ كَفَرُواْ مِن بَنِي إِسْرَائِيلَ عَلَى لِسَانِ دَاوُودَ وَعِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ ذَلِكَ بِمَا عَصَوا وَّكَانُواْ يَعْتَدُونَ {78}

Исроил авлодидан кофир бўлганлари Довуд ва Марям ўғли Исо тилида лаънатландилар. Ўзларининг исёнкорликлари ва тажовузкорликлари учун шундай бўлган.

5:79

كَانُواْ لاَ يَتَنَاهَوْنَ عَن مُّنكَرٍ فَعَلُوهُ لَبِئْسَ مَا كَانُواْ يَفْعَلُونَ {79}

Улар бир-бирини қилган ёмонлигидан қайтармас эди. Шубҳасизки, уларнинг қилаётган ишлари қандай ҳам ёмон эди!^[652]

5:80

تَرَى كَثِيرًا مِّنْهُمْ يَتَوَلَّوْنَ الَّذِينَ كَفَرُواْ لَبِئْسَ مَا قَدَّمَتْ لَهُمْ أَنفُسُهُمْ أَن سَخِطَ اللّهُ عَلَيْهِمْ وَفِي الْعَذَابِ هُمْ خَالِدُونَ{80}

Эй Муҳаммад! Сен уларнинг кўпчилиги кофирларни хожа қилиб олганини кўрасан. Нафслари уларга тақдим қилган нарса, яъни Аллоҳ уларга ғазаб қилиши қандай ҳам ёмон! Улар азоб ичра мангу қолувчидир.

5:81

وَلَوْ كَانُوا يُؤْمِنُونَ بِالله والنَّبِيِّ وَمَا أُنزِلَ إِلَيْهِ مَا اتَّخَذُوهُمْ أَوْلِيَاء وَلَـكِنَّ كَثِيرًا مِّنْهُمْ فَاسِقُونَ {81}

Агар улар Аллоҳга, пайғамбарга ва унга юборилган китобга ишонган бўлсалар эди, кофирларни хожа қилиб олмаган бўлар эди. бироқ, уларнинг кўпчилиги йўлдан чиққан фосиқлардир.

5:82

لَتَجِدَنَّ أَشَدَّ النَّاسِ عَدَاوَةً لِّلَّذِينَ آمَنُواْ الْيَهُودَ وَالَّذِينَ أَشْرَكُواْ وَلَتَجِدَنَّ أَقْرَبَهُمْ مَّوَدَّةً لِّلَّذِينَ آمَنُواْ الَّذِينَ قَالُوَاْ إِنَّا نَصَارَى ذَلِكَ بِأَنَّ مِنْهُمْ قِسِّيسِينَ وَرُهْبَانًا وَأَنَّهُمْ لاَ يَسْتَكْبِرُونَ {82}

Эй Муҳаммад! Шубҳасизки, инсонлар орасида Мўминларга энг ашаддий душманни яҳудий ва мушриклар эканини кўрасан. Мўминларга дўстлик жиҳатидан энг яқин бўлувчилар «Биз Насоролармиз» деган кишилар эканини кўрасан. Чунки, насоролар ичида изланувчи олимлари ва роҳиблари бор, ҳамда улар такаббурлик қилмайди.

5:83

وَإِذَا سَمِعُواْ مَا أُنزِلَ إِلَى الرَّسُولِ تَرَى أَعْيُنَهُمْ تَفِيضُ مِنَ الدَّمْعِ مِمَّا عَرَفُواْ مِنَ الْحَقِّ يَقُولُونَ رَبَّنَا آمَنَّا فَاكْتُبْنَا مَعَ الشَّاهِدِينَ {83}

Улар Расулуллоҳга юборилган (Қуръон)ни эшитган чоғларида ҳақни таниганлиги сабабли уларни кўзларидан ёш оқаётганини кўрасан. Улар шундай дейишади: “Раббимиз! Биз имон келтирдик/ишондик, энди бизни гувоҳ бўлувчилар^[653] қаторига ёзгин.

5:84

وَمَا لَنَا لاَ نُؤْمِنُ بِاللّهِ وَمَا جَاءنَا مِنَ الْحَقِّ وَنَطْمَعُ أَن يُدْخِلَنَا رَبَّنَا مَعَ الْقَوْمِ الصَّالِحِينَ {84}

Ахир Раббимиз бизларни яхши қавм қаторига қўшишини умид қилиб турган бўлсак, Аллоҳга ва бизга келган бу ҳақиқатга ишонмасликка нима ҳақимиз бор?”

5:85

فَأَثَابَهُمُ اللّهُ بِمَا قَالُواْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا وَذَلِكَ جَزَاء الْمُحْسِنِينَ {85}

Уларни бу айтган сўзлари туфайли Аллоҳ уларга ичларидан анҳорлар оқиб турадиган жаннатлар билан мукофотлайди, улар у жаннатлар ичра мангу қолувчилардир. Яхши ишларни амалга оширувчиларнинг мукофоти мана шундай бўлади.

5:86

وَالَّذِينَ كَفَرُواْ وَكَذَّبُواْ بِآيَاتِنَا أُوْلَـئِكَ أَصْحَابُ الْجَحِيمِ {86}

Кофирлик қилганлар ва оятларимизни ёлғон деганлар – ана ўшалар жаҳаннам аҳлидир.

5:87

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ لاَ تُحَرِّمُواْ طَيِّبَاتِ مَا أَحَلَّ اللّهُ لَكُمْ وَلاَ تَعْتَدُواْ إِنَّ اللّهَ لاَ يُحِبُّ الْمُعْتَدِينَ {87}

Эй Мўминлар! Аллоҳ сизларга ҳалол қилиб берган пок нарсаларни ҳаром^[654] қилманг ва ҳаддан ошманг. Аллоҳ ҳаддан ошувчиларни яхши кўрмайди.

5:88

وَكُلُواْ مِمَّا رَزَقَكُمُ اللّهُ حَلاَلاً طَيِّبًا وَاتَّقُواْ اللّهَ الَّذِيَ أَنتُم بِهِ مُؤْمِنُونَ {88}

Аллоҳни сизларга берган ҳалол ва пок ризқидан енг. Сиз ўзингиз ишонаётган ўша Аллоҳга нисбатан жавобгарликни ҳис қилинг.

5:89

لاَ يُؤَاخِذُكُمُ اللّهُ بِاللَّغْوِ فِي أَيْمَانِكُمْ وَلَـكِن يُؤَاخِذُكُم بِمَا عَقَّدتُّمُ الأَيْمَانَ فَكَفَّارَتُهُ إِطْعَامُ عَشَرَةِ مَسَاكِينَ مِنْ أَوْسَطِ مَا تُطْعِمُونَ أَهْلِيكُمْ أَوْ كِسْوَتُهُمْ أَوْ تَحْرِيرُ رَقَبَةٍ فَمَن لَّمْ يَجِدْ فَصِيَامُ ثَلاَثَةِ أَيَّامٍ ذَلِكَ كَفَّارَةُ أَيْمَانِكُمْ إِذَا حَلَفْتُمْ وَاحْفَظُواْ أَيْمَانَكُمْ كَذَلِكَ يُبَيِّنُ اللّهُ لَكُمْ آيَاتِهِ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ {89}

Эътиборсизлик қилиб ичган қасамингиз сабабли Аллоҳ сизларни жавобгарликка тортмайди, лекин, атайин ичган қасамларингиз учун жавобгарликка тортади. Бундай қасамни бузишнинг кафорати – оилаларингизга едирадиган таомнинг ўртачасидан ўнта мискинга едиришингиз, ёки уларга кийим-кечак беришингиз, ё бўлмаса битта асирни озод қилишингиз бўлади. Буларни топа олмаган киши уч кун рўза тутиши керак. Атайин ичган қасамни бузишнинг кафорати шудир. Қасамингизда туринглар. Аллоҳ оятларини сизларга мана шундай баён қилиб бермоқдаки, қадрига етгайсизлар!

5:90

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ إِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَيْسِرُ وَالأَنصَابُ وَالأَزْلاَمُ رِجْسٌ مِّنْ عَمَلِ الشَّيْطَانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ{90}

Эй Мўминлар! Маст^[655]  қилувчи ичимлик, қимор^[656], тик қилиб қўйилган тошлар^[657] ва фол ўқлари^[658] шайтоннинг жирканч ишидир. Нажот топишингиз учун ундан узоқ туринглар.

5:91

إِنَّمَا يُرِيدُ الشَّيْطَانُ أَن يُوقِعَ بَيْنَكُمُ الْعَدَاوَةَ وَالْبَغْضَاء فِي الْخَمْرِ وَالْمَيْسِرِ وَيَصُدَّكُمْ عَن ذِكْرِ اللّهِ وَعَنِ الصَّلاَةِ فَهَلْ أَنتُم مُّنتَهُونَ {91}

Шубҳасизки, шайтон маст қилувчи ичимлик ва қимор билан орларингизга душманчилик ва қаҳр-у ғазаб солишни, сизларни Аллоҳнинг зикридан/буйруқларидан ва намоздан тўсишни хоҳлайди. Энди тийиларсизлар?!

5:92

وَأَطِيعُواْ اللّهَ وَأَطِيعُواْ الرَّسُولَ وَاحْذَرُواْ فَإِن تَوَلَّيْتُمْ فَاعْلَمُواْ أَنَّمَا عَلَى رَسُولِنَا الْبَلاَغُ الْمُبِينُ {92}

Аллоҳга итоат қилинглар, Элчига итоат қилинглар ва диққат-эътиборли бўлинглар.^[659] Агар юз ўгирсаларингиз, билингларки, Элчимизнинг вазифаси очиқ-ойдин ектазишдан иборатдир.

5:93

لَيْسَ عَلَى الَّذِينَ آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ جُنَاحٌ فِيمَا طَعِمُواْ إِذَا مَا اتَّقَواْ وَّآمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ ثُمَّ اتَّقَواْ وَّآمَنُواْ ثُمَّ اتَّقَواْ وَّأَحْسَنُواْ وَاللّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ {93}

Имон келтирган ва хайрли ишларни амалга оширганларга, жавобгарликни ҳис қилган ва имон келтириб хайрли ишларни  амалган оширган, кейин (яна) жавобгарликни ҳис қилган ва имон келтирган, кейин (шундай давом этиб) жавобгарликни ҳис қилган ва бурчини чиройли бажарган муддатча (ҳаром бўлишидан илгари) еб-ичган нарсаларида гуноҳ йўқ^[660]. Ўз муҳсинларни Аллоҳ яхши кўради.

5:94

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ لَيَبْلُوَنَّكُمُ اللّهُ بِشَيْءٍ مِّنَ الصَّيْدِ تَنَالُهُ أَيْدِيكُمْ وَرِمَاحُكُمْ لِيَعْلَمَ اللّهُ مَن يَخَافُهُ بِالْغَيْبِ فَمَنِ اعْتَدَى بَعْدَ ذَلِكَ فَلَهُ عَذَابٌ أَلِيمٌ {94}

Эй Мўминлар! Аллоҳ сизларни қўлларингиз ва найзаларингиз билан овлай оладиган бир шаклда тузоғингизга тушган нарсалар билан имтиҳон қилади. Аллоҳ буни – кўрмай туриб^[661] Аллоҳдан қўрқадиганларни белгилаб-ажратиб қўйиш  учун қилади. Ким бундан кейин ҳаддан ошса, унга аламли азоб бор.

5:95

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ لاَ تَقْتُلُواْ الصَّيْدَ وَأَنتُمْ حُرُمٌ وَمَن قَتَلَهُ مِنكُم مُّتَعَمِّدًا فَجَزَاء مِّثْلُ مَا قَتَلَ مِنَ النَّعَمِ يَحْكُمُ بِهِ ذَوَا عَدْلٍ مِّنكُمْ هَدْيًا بَالِغَ الْكَعْبَةِ أَوْ كَفَّارَةٌ طَعَامُ مَسَاكِينَ أَو عَدْلُ ذَلِكَ صِيَامًا لِّيَذُوقَ وَبَالَ أَمْرِهِ عَفَا اللّهُ عَمَّا سَلَف وَمَنْ عَادَ فَيَنتَقِمُ اللّهُ مِنْهُ وَاللّهُ عَزِيزٌ ذُو انْتِقَامٍ {95}

Эй Мўминлар! Эҳромда бўлган вақтингизда овни ўлдирманг. Сизлардан кимки уни қастдан ўлдирса, унинг жазоси туя, мол, қўй ва эчкилардан у киши ўлдирган овга тенг келадиган бир ҳайвон бўлиб, бунга сизлардан одил икки киши ҳукм қилади. Энди у ҳайвонни Каъбага олиб бориб қурбонлик қилиши керак, ёки мискинларга таом бериш уни каффорати бўлади, ё бўлмаса, унинг баробарича рўза тутиши керак. Бу жазо – у киши ўз қилмишининг ваболини тотиши учундир. Аллоҳ илгарги гуноҳларингизни авф қилди. Кимки қайта гуноҳ қилса, Аллоҳ унга муносиб жазони бериб қўяди. Аллоҳ Азиздир, муносиб равишда жазо берувчидир.

5:96

أُحِلَّ لَكُمْ صَيْدُ الْبَحْرِ وَطَعَامُهُ مَتَاعًا لَّكُمْ وَلِلسَّيَّارَةِ وَحُرِّمَ عَلَيْكُمْ صَيْدُ الْبَرِّ مَا دُمْتُمْ حُرُمًا وَاتَّقُواْ اللّهَ الَّذِيَ إِلَيْهِ تُحْشَرُونَ {96}

Сизларга ва йўловчиларга манфаат бўлсин дея денгиз ови ва егуликлари сизларга ҳалол қилинди. Қуруқлик ови эса, фақатгина эҳромда бўлган вақтингизда сизларга ҳаром қилинди. Аллоҳга нисбатан жавобгарликни ҳис қилинг; сизлар Унинг ҳузурига тўпланасиз.

5:97

جَعَلَ اللّهُ الْكَعْبَةَ الْبَيْتَ الْحَرَامَ قِيَامًا لِّلنَّاسِ وَالشَّهْرَ الْحَرَامَ وَالْهَدْيَ وَالْقَلاَئِدَ ذَلِكَ لِتَعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ يَعْلَمُ مَا فِي السَّمَاوَات وَمَا فِي الأَرْضِ وَأَنَّ اللّهَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ {97}

Аллоҳ Ўзининг ҳурматли уйи бўлмиш Каъбани, ҳаром ой(лар)ни, ҳарамга йўлланган қурбонликларни ва уларни бўйинларига осиб қўйилган нарсаларни инсонлар учун асос/тирилиш воситаси қилиб берди. Бу – Аллоҳ осмонлар ва ердаги нарсаларни билишини ва Аллоҳ ҳар нарсани билиб турувчи эканини (англаб) билишингиз учундир.

5:98

اعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ وَأَنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ {98}

Билингларки, Аллоҳнинг жазоси қаттиқдир, Аллоҳ кечиримли ва меҳрибондир.

5:99

مَّا عَلَى الرَّسُولِ إِلاَّ الْبَلاَغُ وَاللّهُ يَعْلَمُ مَا تُبْدُونَ وَمَا تَكْتُمُونَ {99}

Элчига юклатилган вазифа таблиғдир, холос. Ошкора ва яширин қилган ишларингизни барчасини Аллоҳ билиб туради.

5:100

قُل لاَّ يَسْتَوِي الْخَبِيثُ وَالطَّيِّبُ وَلَوْ أَعْجَبَكَ كَثْرَةُ الْخَبِيثِ فَاتَّقُواْ اللّهَ يَا أُوْلِي الأَلْبَابِ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ {100}

Эй Муҳаммад! Айтгинки: “Нопок билан пок баробар бўлмайди, гарчи нопокнинг кўплиги сени ажаблантирган бўлса ҳам шундай. Шундай экан, эй ақлу виждони соф кишиилар! Нажот топиш учун, Аллоҳга нисбатан жавобгарликни ҳис қилинг!

5:101

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ لاَ تَسْأَلُواْ عَنْ أَشْيَاء إِن تُبْدَ لَكُمْ تَسُؤْكُمْ وَإِن تَسْأَلُواْ عَنْهَا حِينَ يُنَزَّلُ الْقُرْآنُ تُبْدَ لَكُمْ عَفَا اللّهُ عَنْهَا وَاللّهُ غَفُورٌ حَلِيمٌ {101}

Эй Мўминлар! Сизларга очиқлаб берилса ўзингизга ёқмайдиган нарсалар ҳақида сўраманг. Агар у нарсани Қуръон нозил қилиниш жараёнида сўрасангиз, сизларга очиқлаб берилади. (Очиқланмагани учун) Аллоҳ у нарсалардан авф қилди. Аллоҳ жуда кечиримли, Ҳалим зотдир.

5:102

قَدْ سَأَلَهَا قَوْمٌ مِّن قَبْلِكُمْ ثُمَّ أَصْبَحُواْ بِهَا كَافِرِينَ {102}

Сизлардан илгарги бир қавм ўшандай нарсаларни сўрашган эди, кейин, ўша нарсани инкор қиладиган бўлдилар.

5:103

مَا جَعَلَ اللّهُ مِن بَحِيرَةٍ وَلاَ سَآئِبَةٍ وَلاَ وَصِيلَةٍ وَلاَ حَامٍ وَلَـكِنَّ الَّذِينَ كَفَرُواْ يَفْتَرُونَ عَلَى اللّهِ الْكَذِبَ وَأَكْثَرُهُمْ لاَ يَعْقِلُونَ {103}

Аллоҳ на «баҳира», «соиба», «васила» ва «ҳоми»дан ҳеч бирини белгилагани йўқ. Лекин, кофирлар Аллоҳга бўҳтон қилишмоқда. Уларнинг аксарияти ақлини ишлатмайдилар^[662].

55:104

وَإِذَا قِيلَ لَهُمْ تَعَالَوْاْ إِلَى مَا أَنزَلَ اللّهُ وَإِلَى الرَّسُولِ قَالُواْ حَسْبُنَا مَا وَجَدْنَا عَلَيْهِ آبَاءنَا أَوَلَوْ كَانَ آبَاؤُهُمْ لاَ يَعْلَمُونَ شَيْئًا وَلاَ يَهْتَدُونَ {104}

Уларга: «Аллоҳ туширган Қуръонга ва Аллоҳнинг Элчисига келинглар» — дейилса, улар: «Ота-боболаримизни тутган йўллари бизга етарли»,  дейишади. Агар ота-боболари ҳеч нарса билмаган ва ҳидоят топмаган бўлсалар ҳам-а?!

5:105

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ عَلَيْكُمْ أَنفُسَكُمْ لاَ يَضُرُّكُم مَّن ضَلَّ إِذَا اهْتَدَيْتُمْ إِلَى اللّهِ مَرْجِعُكُمْ جَمِيعًا فَيُنَبِّئُكُم بِمَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ {105}

Эй Мўминлар! Ўзингизни чорангизни кўринглар. Сизлар тўғри йўлда бўлган муддатча, адашганлар сизларга зарар етказа олмайди. Барчангиз Аллоҳга қайтасиз, шунда Аллоҳ сизларга қилмишларингизни айтиб беради.

5:106

يِا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ شَهَادَةُ بَيْنِكُمْ إِذَا حَضَرَ أَحَدَكُمُ الْمَوْتُ حِينَ الْوَصِيَّةِ اثْنَانِ ذَوَا عَدْلٍ مِّنكُمْ أَوْ آخَرَانِ مِنْ غَيْرِكُمْ إِنْ أَنتُمْ ضَرَبْتُمْ فِي الأَرْضِ فَأَصَابَتْكُم مُّصِيبَةُ الْمَوْتِ تَحْبِسُونَهُمَا مِن بَعْدِ الصَّلاَةِ فَيُقْسِمَانِ بِاللّهِ إِنِ ارْتَبْتُمْ لاَ نَشْتَرِي بِهِ ثَمَنًا وَلَوْ كَانَ ذَا قُرْبَى وَلاَ نَكْتُمُ شَهَادَةَ اللّهِ إِنَّا إِذًا لَّمِنَ الآثِمِينَ {106}

Эй Мўминлар! Бирортангизга ўлим келиб қолиб васият қилмоқчи бўлса, ўзингиздан адолатли икки киши орангизда гувоҳ бўлсин. Ёки, сизлар сафарда эканингизда бошингизга ўлим мусибати келиб қолса, сизлардан бўлмаган бошқа икки киши гувоҳ бўлса ҳам майли. Агар улардан гумон қилиб қолсангиз, жаноза намозидан/дафн маросимидан кейин уларни  тўхтатиб қоласиз ва улар шундай қасам ичишади: «Аллоҳ билан қасамки, Биз фойдасига қасам ичадиган киши қариндошимиз бўлган тақдирда ҳам, биз ичган қасамимизни ҳеч нарса эвазига сотмаймиз, Аллоҳ учун берилган гувоҳликни яширмаймиз. Акс ҳолда, аниқ гуноҳкорлардан бўлиб қоламиз.»

5:107

فَإِنْ عُثِرَ عَلَى أَنَّهُمَا اسْتَحَقَّا إِثْمًا فَآخَرَانِ يِقُومَانُ مَقَامَهُمَا مِنَ الَّذِينَ اسْتَحَقَّ عَلَيْهِمُ الأَوْلَيَانِ فَيُقْسِمَانِ بِاللّهِ لَشَهَادَتُنَا أَحَقُّ مِن شَهَادَتِهِمَا وَمَا اعْتَدَيْنَا إِنَّا إِذًا لَّمِنَ الظَّالِمِينَ {107}

Агар у икки гувоҳни гуноҳкор ҳисобланишига алоқадор бўлган иши сезилиб қолса,^[663] у гувоҳни зиёнига гувоҳ бўлмоқчи бўлганларни орасидан маййитга (меросхўрлардан) энг яқин бўлган бошқа икки киши аввалги икки кишини ўрнига ўтади ва шундай деб қасам ичишади: «Албатта бизни гувоҳлигимиз уларни гувоҳлигидан тўғридир, биз ҳаддимиздан ошмадик. Акс ҳолда, биз аниқ золимлардан бўлиб қоламиз.»

5:108

ذَلِكَ أَدْنَى أَن يَأْتُواْ بِالشَّهَادَةِ عَلَى وَجْهِهَا أَوْ يَخَافُواْ أَن تُرَدَّ أَيْمَانٌ بَعْدَ أَيْمَانِهِمْ وَاتَّقُوا اللّهَ وَاسْمَعُواْ وَاللّهُ لاَ يَهْدِي الْقَوْمَ الْفَاسِقِينَ {108}

Шундай қасам ичиш – керагича гувоҳлик учун етарли бўлади ва қасамларини кейинчалик бошқа қасам билан рад қилиниш қўрқувини озайтиришга мос бўлади. Сизлар Аллоҳга нисбатан жавобгарликни ҳис қилинг ва (Унга) қулоқ солинг. Аллоҳ фосиқлик қилувчиларни ҳидоят қилмайди.

5:109

يَوْمَ يَجْمَعُ اللّهُ الرُّسُلَ فَيَقُولُ مَاذَا أُجِبْتُمْ قَالُواْ لاَ عِلْمَ لَنَا إِنَّكَ أَنتَ عَلاَّمُ الْغُيُوبِ {109}

Аллоҳ элчиларни тўплайдиган (қиёмат) куни уларга шундай дейди: «Сизларга қандай жавоб берилди?»  деганида, улар: “Бизни бу ҳақда илмимиз йўқ,^[664] барча ғайбларни жуда яхши билувчи Сен Ўзингсан” деб жавоб беришади.

5:110

إِذْ قَالَ اللّهُ يَا عِيسى ابْنَ مَرْيَمَ اذْكُرْ نِعْمَتِي عَلَيْكَ وَعَلَى وَالِدَتِكَ إِذْ أَيَّدتُّكَ بِرُوحِ الْقُدُسِ تُكَلِّمُ النَّاسَ فِي الْمَهْدِ وَكَهْلاً وَإِذْ عَلَّمْتُكَ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَالتَّوْرَاةَ وَالإِنجِيلَ وَإِذْ تَخْلُقُ مِنَ الطِّينِ كَهَيْئَةِ الطَّيْرِ بِإِذْنِي فَتَنفُخُ فِيهَا فَتَكُونُ طَيْرًا بِإِذْنِي وَتُبْرِئُ الأَكْمَهَ وَالأَبْرَصَ بِإِذْنِي وَإِذْ تُخْرِجُ الْمَوتَى بِإِذْنِي وَإِذْ كَفَفْتُ بَنِي إِسْرَائِيلَ عَنكَ إِذْ جِئْتَهُمْ بِالْبَيِّنَاتِ فَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُواْ مِنْهُمْ إِنْ هَـذَا إِلاَّ سِحْرٌ مُّبِينٌ {110}

Ана ўшанда Аллоҳ шундай дейди: “Эй Марямнинг ўғли Исо! Мени сенга ва онангга ато этган неъматимни эсла. Сени Руҳул Қудус билан қўллаб-қувватлаганман, сен бешикдалик вақтингда ҳам, вояга етганингда ҳам инсонлар билан гаплашар эдинг. Сенга ёзишни, ҳикматни, Таврот ва Инжилни ўргатганман. Менинг амрим билан лойдан қуш шаклидаги нарса ясаб уни ичига пуфлар эдинг, у эса Менинг амрим билан қушга айланар эди. Туғма кўр инсонни ва пес касаллигига мубтало бўлган кишини Менинг амрим билан соғайтирар эдинг. Менинг амрим билан ўликларни қабрлардан чиқарар эдинг. Сени Исроил ўғилларидан ҳам қутқариб қолганман, чунки, ўшанда сен уларга аниқ-равшан далилларни олиб келганингда, улар орасидаги кофир бўлганлари: «Бу очиқ-ойдин сеҳрдан бошқа нарса эмас»,- деган эди.

5:111

وَإِذْ أَوْحَيْتُ إِلَى الْحَوَارِيِّينَ أَنْ آمِنُواْ بِي وَبِرَسُولِي قَالُوَاْ آمَنَّا وَاشْهَدْ بِأَنَّنَا مُسْلِمُونَ {111}

Мен Ҳавориларга: «Менга ва Мени элчиларимга ишонинглар», — деган ваҳийни етказганман. Улар: «Ишондик, Сен Ўзинг гувоҳ бўлки, биз мусулмонмиз» деган эдилар.

5:112

إِذْ قَالَ الْحَوَارِيُّونَ يَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ هَلْ يَسْتَطِيعُ رَبُّكَ أَن يُنَزِّلَ عَلَيْنَا مَآئِدَةً مِّنَ السَّمَاء قَالَ اتَّقُواْ اللّهَ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ {112}

Ўз вақтида Ҳаворилар: «Эй Исо! Роббинг бизга осмондан бир дастурхон тушуриб бера олармикин?» – дейишганида, Исо: «Агар мўмин бўлсангиз, Аллоҳга нисбатан жавобгарликни ҳис қилинг!»,  деган.

5:113

قَالُواْ نُرِيدُ أَن نَّأْكُلَ مِنْهَا وَتَطْمَئِنَّ قُلُوبُنَا وَنَعْلَمَ أَن قَدْ صَدَقْتَنَا وَنَكُونَ عَلَيْهَا مِنَ الشَّاهِدِينَ {113}

Шунда улар: «Биз ўша дастурхондан ейишни, қалбларимиз ором топишини, сен бизга рост гапираётганингни билишни ва унга гувоҳ бўлувчилардан бўлишни хоҳлаяпмиз»  дедилар.

5:114

قَالَ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ اللَّهُمَّ رَبَّنَا أَنزِلْ عَلَيْنَا مَآئِدَةً مِّنَ السَّمَاء تَكُونُ لَنَا عِيداً لِّأَوَّلِنَا وَآخِرِنَا وَآيَةً مِّنكَ وَارْزُقْنَا وَأَنتَ خَيْرُ الرَّازِقِينَ {114}

Марямнинг ўғли Исо шундай деди: «Эй Раббимиз Аллоҳ! Бизга осмондан бир дастурхон тушириб берсанг эди, бизга аввалимиз ва охиримиз учун байрам ва Сендан бир аломат бўлиб қолар эди. Бизга ризқ бергин. Энг яхши ризқ берувчи Сенсан.»

5:115

قَالَ اللّهُ إِنِّي مُنَزِّلُهَا عَلَيْكُمْ فَمَن يَكْفُرْ بَعْدُ مِنكُمْ فَإِنِّي أُعَذِّبُهُ عَذَابًا لاَّ أُعَذِّبُهُ أَحَدًا مِّنَ الْعَالَمِينَ {115}

Аллоҳ шундай деди: Мен у дастурхонни сизларга тушираман. Аммо, ундан кейин сизлардан кимки нонкўрлик қилса, уни бу оламда ҳеч кимни азобламаган азобга гирифтор қиламан.”

5:116

وَإِذْ قَالَ اللّهُ يَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ أَأَنتَ قُلتَ لِلنَّاسِ اتَّخِذُونِي وَأُمِّيَ إِلَـهَيْنِ مِن دُونِ اللّهِ قَالَ سُبْحَانَكَ مَا يَكُونُ لِي أَنْ أَقُولَ مَا لَيْسَ لِي بِحَقٍّ إِن كُنتُ قُلْتُهُ فَقَدْ عَلِمْتَهُ تَعْلَمُ مَا فِي نَفْسِي وَلاَ أَعْلَمُ مَا فِي نَفْسِكَ إِنَّكَ أَنتَ عَلاَّمُ الْغُيُوبِ {116}

Бир кун Аллоҳ шундай дейди: Эй Марям ўғли Исо! Инсонларга: “Аллоҳни қўйиб, Мен билан онамни илоҳ қилиб олинглар” — деганмисан?“ Исо шундай дейди: “Сен пок зотсан! Ҳаққим бўлмаган нарсани гапириш менга эмас. Агар ундай деган бўлсам, зотан Сен Ўзинг билиб тургансан. Сен мени ичимдагини ҳам биласан, мен Сендагини билмайман. Сен ғайбларни биласан.

5:117

مَا قُلْتُ لَهُمْ إِلاَّ مَا أَمَرْتَنِي بِهِ أَنِ اعْبُدُواْ اللّهَ رَبِّي وَرَبَّكُمْ وَكُنتُ عَلَيْهِمْ شَهِيدًا مَّا دُمْتُ فِيهِمْ فَلَمَّا تَوَفَّيْتَنِي كُنتَ أَنتَ الرَّقِيبَ عَلَيْهِمْ وَأَنتَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ {117}

Мен уларга фақатгина: «Мени ва сизларни Эгангиз бўлмиш Аллоҳга қуллик қилинглар» — деб айт деган буйруғингдан бошқа нарса демаганман. “ Мен уларнинг ораларида эканимда уларни кўриб-кузатиб турганман. Мени вафот қилдирганингдан кейин уларни кузатиб турувчи Сен Ўзинг бўлдинг. Сен ҳар нарсага шоҳидсан^[665].

5:118

إِن تُعَذِّبْهُمْ فَإِنَّهُمْ عِبَادُكَ وَإِن تَغْفِرْ لَهُمْ فَإِنَّكَ أَنتَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ {118}

Агар уларни азобласанг, улар Сенинг қулларинг. Агар уларни кечирсанг, Сен ғолибсан, тўғри қарор берувчисан.”

5:119

قَالَ اللّهُ هَذَا يَوْمُ يَنفَعُ الصَّادِقِينَ صِدْقُهُمْ لَهُمْ جَنَّاتٌ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا رَّضِيَ اللّهُ عَنْهُمْ وَرَضُواْ عَنْهُ ذَلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ {119}

Аллоҳ айтадики: Бу кун, ростгўярнинг ростгўйлиги ўзларига фойда берадиган кундир. Уларга остидан анҳорлар оқиб турадиган боғу бўстонлар бор; у ерлардан мангу ва абадий қоладилар. Аллоҳ улардан рози, улар ҳам Аллоҳдан рози бўлишади. Энг катта муваффақият мана шудир.”

5:120

لِلّهِ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَمَا فِيهِنَّ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ {120}

Осмонлар-у ер ва ундаги нарсалар Аллоҳникидир. Аллоҳ ҳар нарсага ўлчов қўювчидир.

 

6. Анъом сураси

بِسْمِ اللهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيم‎

Марҳамати чексиз ва яхшилик қилувчи – Аллоҳ номи билан.

6:1

الْحَمْدُ لِلَّـهِ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَجَعَلَ الظُّلُمَاتِ وَالنُّورَ ۖ ثُمَّ الَّذِينَ كَفَرُوا بِرَبِّهِمْ يَعْدِلُونَ

Аллоҳга олқиш-у мақтовлар бўлсин; ер-у осмонларни У яратди, ҳамда қоронғиликлар ва ёруғлик пайдо қилди. Шундай бўлса-да, кофирлик қилганлар яратган Эгасига бошқаларни тенглаштирмоқда.

6:2

هُوَ الَّذِي خَلَقَكُم مِّن طِينٍ ثُمَّ قَضَىٰ أَجَلًا ۖ وَأَجَلٌ مُّسَمًّى عِندَهُ ۖ ثُمَّ أَنتُمْ تَمْتَرُونَ

У сизларни лойдан яратиб^[666], кейин бир ажал^[667] белгилаб қўйган. Унга кўра яна бир белгиланган ажал бор^[668]. Сизлар ҳали ҳам талашиб-тортишяпсиз^[669].

6:3

وَهُوَ اللَّـهُ فِي السَّمَاوَاتِ وَفِي الْأَرْضِ ۖ يَعْلَمُ سِرَّكُمْ وَجَهْرَكُمْ وَيَعْلَمُ مَا تَكْسِبُونَ

У осмонларда ҳам ерда ҳам Аллоҳдир^[670]. У сирингизни ҳам, ошкор қилган нарсаларингизни ҳам билади, қилиб турган (яхши-ёмон) қилмишларингизни ҳам билади.

6:4

وَمَا تَأْتِيهِم مِّنْ آيَةٍ مِّنْ آيَاتِ رَبِّهِمْ إِلَّا كَانُوا عَنْهَا مُعْرِضِينَ

Ҳар қачон у(кофир)ларга яратган Эгасининг оятларидан бир оят келса, улар ундан юз ўгириб кетишади.

6:5

فَقَدْ كَذَّبُوا بِالْحَقِّ لَمَّا جَاءَهُمْ ۖ فَسَوْفَ يَأْتِيهِمْ أَنبَاءُ مَا كَانُوا بِهِ يَسْتَهْزِئُونَ

Ҳар сафар уларга ҳақ келганида, унга нисбатан ёлғон муносабат билдиришади. Улар менсимаган (мазаҳ қилган) нарсаларнинг хабари яқинда ўзларига етиб келади.

6:6

أَلَمْ يَرَوْا كَمْ أَهْلَكْنَا مِن قَبْلِهِم مِّن قَرْنٍ مَّكَّنَّاهُمْ فِي الْأَرْضِ مَا لَمْ نُمَكِّن لَّكُمْ وَأَرْسَلْنَا السَّمَاءَ عَلَيْهِم مِّدْرَارًا وَجَعَلْنَا الْأَنْهَارَ تَجْرِي مِن تَحْتِهِمْ فَأَهْلَكْنَاهُم بِذُنُوبِهِمْ وَأَنشَأْنَا مِن بَعْدِهِمْ قَرْنًا آخَرِينَ

Улардан аввал қанчадан-қанча наслларни ҳалок қилганимизни кўрмадиларми? Бу заминда сизларга бермаган имкониятларни уларга берганмиз, уларни тепасига серёмғир булутлар юборганмиз ва остларидан анҳорлар оқиб турадиган қилиб қўйганмиз. Сўнгра, гуноҳлари сабабли уларни ҳалок қилиб, улардан кейин бошқа насл пайдо қилдик.

6:7

وَلَوْ نَزَّلْنَا عَلَيْكَ كِتَابًا فِي قِرْطَاسٍ فَلَمَسُوهُ بِأَيْدِيهِمْ لَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُوا إِنْ هَـٰذَا إِلَّا سِحْرٌ مُّبِينٌ

(Эй Муҳаммад!) Агар сенга китобни қоғозга ёзилган шаклда юборсак ва уни Ўз қўллари билан ушлаган тақдирда ҳам, кофирлар: “Бу аниқ сеҳргарлик”, деган бўлишар эди^[671].

6:8

وَقَالُوا لَوْلَا أُنزِلَ عَلَيْهِ مَلَكٌ ۖ وَلَوْ أَنزَلْنَا مَلَكًا لَّقُضِيَ الْأَمْرُ ثُمَّ لَا يُنظَرُونَ

Яна: «Унга фаришта туширилсайди?», дейишади. Агар фаришта туширсак, иш битирилади (ҳалок қилинади)^[672], кейин уларга муҳлат берилмайди.

6:9

وَلَوْ جَعَلْنَاهُ مَلَكًا لَّجَعَلْنَاهُ رَجُلًا وَلَلَبَسْنَا عَلَيْهِم مَّا يَلْبِسُونَ

Агар у (элчи)ни фаришта қилиб тайинлаганимизда эди, уни бари бир эркак кишининг қиёфасида юборган бўлардик ва пайдо қилган шубҳаларини ўзларига ўраб қўйган бўлардик^[673].

6:10

وَلَقَدِ اسْتُهْزِئَ بِرُسُلٍ مِّن قَبْلِكَ فَحَاقَ بِالَّذِينَ سَخِرُوا مِنْهُم مَّا كَانُوا بِهِ يَسْتَهْزِئُونَ

Сендан илгари ҳам элчилар камситилди. Охир-оқибат, уларни камситганларни истеҳзо қилган нарсаси уларни ўз домига тортган^[674].

6:11

قُلْ سِيرُوا فِي الْأَرْضِ ثُمَّ انظُرُوا كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الْمُكَذِّبِينَ

Айт: “Ер юзида сайр қилинглар. Сўнгра, (ҳақни) ёлғонга чиқарувчиларнинг оқибати қандай бўлганига назар солинглар.”

6:12

قُل لِّمَن مَّا فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۖ قُل لِّلَّـهِ ۚ كَتَبَ عَلَىٰ نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ ۚ لَيَجْمَعَنَّكُمْ إِلَىٰ يَوْمِ الْقِيَامَةِ لَا رَيْبَ فِيهِ ۚ الَّذِينَ خَسِرُوا أَنفُسَهُمْ فَهُمْ لَا يُؤْمِنُونَ

«Осмонлар-у ердаги нарсалар кимники?», де ва «Аллоҳники», деб айт. У Ўзига Ўзи раҳматни (раҳмлилик ва меҳрибонликни вазифа қилиб) ёзиб қўйган^[675]. Аллоҳ барчангизни қиёмат кунига аниқ тўплайди, бунда шубҳа йўқ. Ўзларини хонавайрон қиладиганлар (бунга) ишонмайдиганлардир.

6:13

وَلَهُ مَا سَكَنَ فِي اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ ۚ وَهُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ

Кеча ва кундузда яшаб турган ҳамма нарса Аллоҳники. У эшитади, билади.

 

6:14

قُلْ أَغَيْرَ اللَّـهِ أَتَّخِذُ وَلِيًّا فَاطِرِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَهُوَ يُطْعِمُ وَلَا يُطْعَمُ ۗ قُلْ إِنِّي أُمِرْتُ أَنْ أَكُونَ أَوَّلَ مَنْ أَسْلَمَ ۖ وَلَا تَكُونَنَّ مِنَ الْمُشْرِكِينَ

“Осмонлар-у ерни яратган, емоқ-ичмоқ билан таъминлайдиган, Ўзи таомга муҳтож бўлмайдиган – Аллоҳдан бошқа бирини ўзимга валий/хожа қилиб олайми?!”, деб айт. “(Буйруққа) таслим бўлганларнинг аввали бўлишга буюрилдим^[676]”, деб айт. Ва асло мушриклардан бўлиб қолма!

6:15

قُلْ إِنِّي أَخَافُ إِنْ عَصَيْتُ رَبِّي عَذَابَ يَوْمٍ عَظِيمٍ

«Агар яратган Эгамга осий бўлсам, буюк куннинг азобидан қўрқаман», де.

6:16

مَّن يُصْرَفْ عَنْهُ يَوْمَئِذٍ فَقَدْ رَحِمَهُ ۚ وَذَٰلِكَ الْفَوْزُ الْمُبِينُ

Ўша куни ким азобдан қутқариб қолинса, Аллоҳ унга чексиз яхшилик қилган бўлади. Мана шу аниқ муваффақиятдир.

6:17

وَإِن يَمْسَسْكَ اللَّـهُ بِضُرٍّ فَلَا كَاشِفَ لَهُ إِلَّا هُوَ ۖ وَإِن يَمْسَسْكَ بِخَيْرٍ فَهُوَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ

Агар Аллоҳ сенга бирон бир зиён етказса, уни даф этувчи фақат Унинг Ўзи бўлади. Агар Аллоҳ сенга бирон бир яхшилик етказса ҳам (шундай). Чунки, У ҳар нарсага ўлчов қўювчидир.

6:18

وَهُوَ الْقَاهِرُ فَوْقَ عِبَادِهِ ۚ وَهُوَ الْحَكِيمُ الْخَبِيرُ

У қулларига мутлақ ҳукмрондир. У тўғри қарор берувчидир, (ҳар нарсадан) хабардордир.

6:19

قُلْ أَيُّ شَيْءٍ أَكْبَرُ شَهَادَةً ۖ قُلِ اللَّـهُ ۖ شَهِيدٌ بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ ۚ وَأُوحِيَ إِلَيَّ هَـٰذَا الْقُرْآنُ لِأُنذِرَكُم بِهِ وَمَن بَلَغَ ۚ أَئِنَّكُمْ لَتَشْهَدُونَ أَنَّ مَعَ اللَّـهِ آلِهَةً أُخْرَىٰ ۚ قُل لَّا أَشْهَدُ ۚ قُلْ إِنَّمَا هُوَ إِلَـٰهٌ وَاحِدٌ وَإِنَّنِي بَرِيءٌ مِّمَّا تُشْرِكُونَ

«Қайси нарсанинг гувоҳлиги энг буюкдир?»де ва айт: “Сизлар билан менинг орамда Аллоҳ гувоҳ. Бу Қуръон менга – бу билан сизларни ва бу етиб борган барчани огоҳлантиришим учун ваҳий қилинди. Сизлар ростдан ҳам Аллоҳ билан биргаликда бошқа илоҳлар бор деб гувоҳлик қиляпсизларми?” Айт: «Мен гувоҳлик бермайман». Айт: “Қуллик қилинишга ҳақли ягона зот фақат Удир. Сизлар (Унга) шерик қилаётган нарсадан мен узоқман.”

6:20

الَّذِينَ آتَيْنَاهُمُ الْكِتَابَ يَعْرِفُونَهُ كَمَا يَعْرِفُونَ أَبْنَاءَهُمُ ۘ الَّذِينَ خَسِرُوا أَنفُسَهُمْ فَهُمْ لَا يُؤْمِنُونَ

Биз уларга китоб берганлар у^[677] (Қуръон)ни ўз болаларини танигандек танийди. Ўзини хонавайрон қиладиганлар – (унга) ишонмайдиганлардир.

6:21

وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَىٰ عَلَى اللَّـهِ كَذِبًا أَوْ كَذَّبَ بِآيَاتِهِ ۗ إِنَّهُ لَا يُفْلِحُ الظَّالِمُونَ

Аллоҳ ҳақида ёлгон тўқиган, ёки унинг оятларини ёлғонга чиқарган кишидан ҳам золимроқ ким бор? Золимлар нажот топмайди.

6:22

وَيَوْمَ نَحْشُرُهُمْ جَمِيعًا ثُمَّ نَقُولُ لِلَّذِينَ أَشْرَكُوا أَيْنَ شُرَكَاؤُكُمُ الَّذِينَ كُنتُمْ تَزْعُمُونَ

Бир кун уларни барчасини тўплаймиз. Кейин, Аллоҳга шерик қўшганларга (қараб): «Иддао қилган шерикларингиз қани, қаерда?!», деймиз.

6:23

ثُمَّ لَمْ تَكُن فِتْنَتُهُمْ إِلَّا أَن قَالُوا وَاللَّـهِ رَبِّنَا مَا كُنَّا مُشْرِكِينَ

Кейин, уларни қийин аҳволга соладиган нарса: «Яратган Эгамиз – Аллоҳга қасамки, биз мушрик эмасмиз», деган (дунёдаги^[678]) гаплари бўлади.

6:24

انظُرْ كَيْفَ كَذَبُوا عَلَىٰ أَنفُسِهِمْ ۚ وَضَلَّ عَنْهُم مَّا كَانُوا يَفْتَرُونَ

Ўзларини қандай алдашига қарагин. Уйдирган нарсалари^[679] (охиратда) улардан ғойиб бўлади.

6:25

وَمِنْهُم مَّن يَسْتَمِعُ إِلَيْكَ ۖ وَجَعَلْنَا عَلَىٰ قُلُوبِهِمْ أَكِنَّةً أَن يَفْقَهُوهُ وَفِي آذَانِهِمْ وَقْرًا ۚ وَإِن يَرَوْا كُلَّ آيَةٍ لَّا يُؤْمِنُوا بِهَا ۚ حَتَّىٰ إِذَا جَاءُوكَ يُجَادِلُونَكَ يَقُولُ الَّذِينَ كَفَرُوا إِنْ هَـٰذَا إِلَّا أَسَاطِيرُ الْأَوَّلِينَ

У (мушрик)лар орасида сени тинглайдиганлари ҳам бор. Биз уларни (ширкдан қайтмагани учун) қулоқларига (Қуръонни) тушуниш учун тўсиқ бўладиган пардалар тортдик^[680]. Уларни қулоқларини оғир қилдик. Агар оятларнинг барчасини кўрса ҳам унга ишонишмайди. Ҳатто, ёнингга келганида сен билан тортишади. Кофирлик қилганлар: “Бу аввалгиларнинг уйдıрмаларидан бошқа нарса эмас”, дейишади.

6:26

وَهُمْ يَنْهَوْنَ عَنْهُ وَيَنْأَوْنَ عَنْهُ ۖ وَإِن يُهْلِكُونَ إِلَّا أَنفُسَهُمْ وَمَا يَشْعُرُونَ

Улар инсонларни Қуръондан қайтаради, ўзлари ҳам ундан узоқ туради. Улар (бу ишлари билан) фақат ўзларини ҳалок қиладилар-у, лекин, буни фарқига бормайди.

6:27

وَلَوْ تَرَىٰ إِذْ وُقِفُوا عَلَى النَّارِ فَقَالُوا يَا لَيْتَنَا نُرَدُّ وَلَا نُكَذِّبَ بِآيَاتِ رَبِّنَا وَنَكُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ

Уларни жаҳаннам узра тўхтатиб турилганида бир кўрсанг эди! Шунда улар: “Оҳ! Қанийди ортга қайтарилиб, яратган Эгамизнинг оятларини ёлғонга чиқармасайдик ва биз ҳам чин мўминлардан бўлсайдик!” деб қолади.

6:28

بَلْ بَدَا لَهُم مَّا كَانُوا يُخْفُونَ مِن قَبْلُ ۖ وَلَوْ رُدُّوا لَعَادُوا لِمَا نُهُوا عَنْهُ وَإِنَّهُمْ لَكَاذِبُونَ

Аслида, илгари яширган нарсалари ўзларига ошкор бўлади. Агар улар дунёга қайтарилса, тақиқланган нарсага яна қайтган бўлишарди. Чунки, улар ёлғончидир.

6:29

وَقَالُوا إِنْ هِيَ إِلَّا حَيَاتُنَا الدُّنْيَا وَمَا نَحْنُ بِمَبْعُوثِينَ

Улар: “Дунёдаги ҳаётимиздан бошқа ҳаёт йўқ. (Ўлгандан кейин) қайта тирилмаймиз”, дер эдилар.

6:30

وَلَوْ تَرَىٰ إِذْ وُقِفُوا عَلَىٰ رَبِّهِمْ ۚ قَالَ أَلَيْسَ هَـٰذَا بِالْحَقِّ ۚ قَالُوا بَلَىٰ وَرَبِّنَا ۚ قَالَ فَذُوقُوا الْعَذَابَ بِمَا كُنتُمْ تَكْفُرُونَ

Яратган Эгаси (ҳукми)га тўхтатилганида уларни бир кўрсанг эди! Шунда У: «Бу ҳақ эмасмикан?», дейди. Улар: «Роббимизга қасамки, ҳақ экан», дейди. Шунда, «Кофирлик қилганингиз учун азобни тотинг,» (дейилади).

6:31

قَدْ خَسِرَ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِلِقَاءِ اللَّـهِ ۖ حَتَّىٰ إِذَا جَاءَتْهُمُ السَّاعَةُ بَغْتَةً قَالُوا يَا حَسْرَتَنَا عَلَىٰ مَا فَرَّطْنَا فِيهَا وَهُمْ يَحْمِلُونَ أَوْزَارَهُمْ عَلَىٰ ظُهُورِهِمْ ۚ أَلَا سَاءَ مَا يَزِرُونَ

Аллоҳга йўлиқишни ёлғонга чиқарганлар хонавайрон бўлади; қиёмат (вақти) тўсатдан келганида, гуноҳларини орқаларига ортиб: «Бу ҳақида қўл урган хатоларимиз туфайли ҳолимизга вой!» деб қолади. Орқалаб олган нарсалари нақадар ёмон!

6:32

وَمَا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا إِلَّا لَعِبٌ وَلَهْوٌ ۖ وَلَلدَّارُ الْآخِرَةُ خَيْرٌ لِّلَّذِينَ يَتَّقُونَ ۗ أَفَلَا تَعْقِلُونَ

Дунё ҳаётининг ўзи беҳуда ўйин-кулги, холос. Жавобгарликни ҳис қиладиган (мўмин)лар учун энг яхшиси охират юртидир. Наҳот ақл юритмасангиз?

6:33

قَدْ نَعْلَمُ إِنَّهُ لَيَحْزُنُكَ الَّذِي يَقُولُونَ ۖ فَإِنَّهُمْ لَا يُكَذِّبُونَكَ وَلَـٰكِنَّ الظَّالِمِينَ بِآيَاتِ اللَّـهِ يَجْحَدُونَ

Улар айтаётган гап сени аниқ қайғуга соляпти, биляпмиз. Аслида, улар сени ёлғончига чиқармаяпти, золимлар билиб туриб Аллоҳнинг оятларини инкор қиляпти.

6:34

وَلَقَدْ كُذِّبَتْ رُسُلٌ مِّن قَبْلِكَ فَصَبَرُوا عَلَىٰ مَا كُذِّبُوا وَأُوذُوا حَتَّىٰ أَتَاهُمْ نَصْرُنَا ۚ وَلَا مُبَدِّلَ لِكَلِمَاتِ اللَّـهِ ۚ وَلَقَدْ جَاءَكَ مِن نَّبَإِ الْمُرْسَلِينَ

Ҳақиқатда, сендан олдин ҳам қанчадан-қанча элчилар ёлғончига чиқарилган. Шунда, токи уларга ёрдамимиз келгунга қадар, ёлғончига чиқарилганига ва озор берилишига сабр қилдилар. Аллоҳнинг сўзларини ҳеч ким ўзгартира олмайди^[681]. Шубҳасизки, сенга элчилар хабаридан (бир қисми) келди.

6:35

وَإِن كَانَ كَبُرَ عَلَيْكَ إِعْرَاضُهُمْ فَإِنِ اسْتَطَعْتَ أَن تَبْتَغِيَ نَفَقًا فِي الْأَرْضِ أَوْ سُلَّمًا فِي السَّمَاءِ فَتَأْتِيَهُم بِآيَةٍ ۚ وَلَوْ شَاءَ اللَّـهُ لَجَمَعَهُمْ عَلَى الْهُدَىٰ ۚ فَلَا تَكُونَنَّ مِنَ الْجَاهِلِينَ

Агар юз ўгиришлари сенга оғир келса, ер остига кира оладиган бир туннел, ёки осмонга чиқа оладиган нарвон топишга кучинг етса, бориб уларга бирон бир оят/мўжиза олиб келарсан! Агар Аллоҳ муносиб билганида, уларни барчасини тўғри йўлга солиб қўяр эди.^[682] (Буни) билмайдиганлардан бўлиб қолма!^[683]

6:36

إِنَّمَا يَسْتَجِيبُ الَّذِينَ يَسْمَعُونَ ۘ وَالْمَوْتَىٰ يَبْعَثُهُمُ اللَّـهُ ثُمَّ إِلَيْهِ يُرْجَعُونَ

Тинглайдиган кишиларгина (Қуръонга) ижобий жавоб қайтаради. Ўликларга келсак, уларни Аллоҳ тирилтиради, кейин улар Унинг ҳузурига қайтарилади.

6:37

وَقَالُوا لَوْلَا نُزِّلَ عَلَيْهِ آيَةٌ مِّن رَّبِّهِ ۚ قُلْ إِنَّ اللَّـهَ قَادِرٌ عَلَىٰ أَن يُنَزِّلَ آيَةً وَلَـٰكِنَّ أَكْثَرَهُمْ لَا يَعْلَمُونَ

Улар: «Яратган Эгасидан унга бир оят/пайғамбарлигига аломат туширилса бўлмасмиди?» дедилар. Айт: «Аллоҳ оят/аломат туширишга қодирдир^[684]. Лекин, уларнинг аксарияти билмайди.»

6:38

وَمَا مِن دَابَّةٍ فِي الْأَرْضِ وَلَا طَائِرٍ يَطِيرُ بِجَنَاحَيْهِ إِلَّا أُمَمٌ أَمْثَالُكُم ۚ مَّا فَرَّطْنَا فِي الْكِتَابِ مِن شَيْءٍ ۚ ثُمَّ إِلَىٰ رَبِّهِمْ يُحْشَرُونَ

Худди сизлардек уммат бўлмаган ерда ҳаракатланадиган бирон бир жонивор ҳам, осмонда учадиган учар мавжудот ҳам йўқ^[685]. (Қуръон) китобда^[686] ҳеч нарсани чала қолдирмаганмиз. Сўнгра улар яратган Эгаси (ҳукми)га тўпланадилар.

6:39

وَالَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا صُمٌّ وَبُكْمٌ فِي الظُّلُمَاتِ ۗ مَن يَشَإِ اللَّـهُ يُضْلِلْـهُ وَمَن يَشَأْ يَجْعَلْهُ عَلَىٰ صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ

Оятларимизни ёлғонга чиқараётганлар зулматлардаги кар ва соқовлардир. Аллоҳ кимни залолатга муносиб билса, уни залолатда қўйиб қўяди, кимни тўғри йўлга муносиб кўрса, уни тўғри йўлда юргизиб қўяди^[687].

6:40

قُلْ أَرَأَيْتَكُمْ إِنْ أَتَاكُمْ عَذَابُ اللَّـهِ أَوْ أَتَتْكُمُ السَّاعَةُ أَغَيْرَ اللَّـهِ تَدْعُونَ إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ

Айт: «Ҳеч ўйлаб кўрдингизми? Сизларга Аллоҳнинг азоби келса, ёки ўша вақт келса, Аллоҳдан бошқасига илтижо қиласизми? Агар тўғри бўлсангиз (айтинг)!»

6:41

بَلْ إِيَّاهُ تَدْعُونَ فَيَكْشِفُ مَا تَدْعُونَ إِلَيْهِ إِن شَاءَ وَتَنسَوْنَ مَا تُشْرِكُونَ

Йўқ, Аллоҳга шерик қилаётганларингизни унутиб, ёлғиз Аллоҳга илтижо қиласизлар. Шунда У муносиб билса илтижо қилган масалангизни ҳал қилади.

6:42

وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا إِلَىٰ أُمَمٍ مِّن قَبْلِكَ فَأَخَذْنَاهُم بِالْبَأْسَاءِ وَالضَّرَّاءِ لَعَلَّهُمْ يَتَضَرَّعُونَ

Сендан аввалги умматларга (ҳам элчилар) юборганмиз, ялиниб-ёлворсин деб уларни бало-ю офатлар ва машаққатларга учратганмиз.

6:43

فَلَوْلَا إِذْ جَاءَهُم بَأْسُنَا تَضَرَّعُوا وَلَـٰكِن قَسَتْ قُلُوبُهُمْ وَزَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطَانُ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ

Уларга баломиз келганида (Бизга) ялиниб-ёлворса бўлмасмиди? Лекин, қалблари қотиб кетди. Шайтон улар қилаётган ишларни ўзларига чиройли кўрсатиб қўйди.

6:44

فَلَمَّا نَسُوا مَا ذُكِّرُوا بِهِ فَتَحْنَا عَلَيْهِمْ أَبْوَابَ كُلِّ شَيْءٍ حَتَّىٰ إِذَا فَرِحُوا بِمَا أُوتُوا أَخَذْنَاهُم بَغْتَةً  فَإِذَا هُم مُّبْلِسُونَ

Улар ўзларига насиҳат қилинган нарсаларни унутиб юборишганида, уларга ҳар нарсанинг эшикларини очиб бердик. Берилган неъматлар билан шод бўлиб юрган вақтларида, уларни тўсатдан жазога тортдик. Шу билан умитсизлашиб қолдилар.

6:45

فَقُطِعَ دَابِرُ الْقَوْمِ الَّذِينَ ظَلَمُوا ۚ وَالْحَمْدُ لِلَّـهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ

Натижада, золимлик қилган халқнинг томири қуритилди. Борлиқларни яратган Эгаси бўлмиш Аллоҳга олқиш-у мақтовлар бўлсин!

6:46

قُلْ أَرَأَيْتُمْ إِنْ أَخَذَ اللَّـهُ سَمْعَكُمْ وَأَبْصَارَكُمْ وَخَتَمَ عَلَىٰ قُلُوبِكُم مَّنْ إِلَـٰهٌ غَيْرُ اللَّـهِ يَأْتِيكُم بِهِ ۗ انظُرْ كَيْفَ نُصَرِّفُ الْآيَاتِ ثُمَّ هُمْ يَصْدِفُونَ

Айт: “Ҳеч ўйлаб кўрдингизми? Агар Аллоҳ тинглаш ва кўриш қобилиятингизни олиб қўйса ва қалбингизни муҳрлаб қўйса,^[688] Аллоҳдан бошқа сизларга уларни қайси илоҳ қайтариб беради?!” Биз уларга оятларни фарқли услубларда қандай қилиб баён қилиб бераётганимизга қарагин-у, уларни оятлардан қандай қилиб юз ўгираётганига қара.

6:47

قُلْ أَرَأَيْتَكُمْ إِنْ أَتَاكُمْ عَذَابُ اللَّـهِ بَغْتَةً أَوْ جَهْرَةً هَلْ يُهْلَكُ إِلَّا الْقَوْمُ الظَّالِمُونَ

Айт: “Ҳеч ўйлаб кўрдингизми? Агар сизларга Аллоҳнинг азоби кутилмаганда ёки ошкора келса, золим халқдан бошқаси ҳалок қилинадими?!”

6:48

وَمَا نُرْسِلُ الْمُرْسَلِينَ إِلَّا مُبَشِّرِينَ وَمُنذِرِينَ ۖ فَمَنْ آمَنَ وَأَصْلَحَ فَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ

Элчиларни фақат яхшиликдан дарак берадиган ва огоҳлантирадиган қилиб юборамиз. Ким уларга ишонса ва ўзини тузатса, уларга қўрқув ҳам йўқ, ғамгин ҳам бўлмайди.

6:49

وَالَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا يَمَسُّهُمُ الْعَذَابُ بِمَا كَانُوا يَفْسُقُونَ

Оятларимизни ёлғонга чиқармоқчи бўлганларга келсак, қилган фосиқликлари учун уларга азоб етади.

6:50

قُل لَّا أَقُولُ لَكُمْ عِندِي خَزَائِنُ اللَّـهِ وَلَا أَعْلَمُ الْغَيْبَ وَلَا أَقُولُ لَكُمْ إِنِّي مَلَكٌ ۖ إِنْ أَتَّبِعُ إِلَّا مَا يُوحَىٰ إِلَيَّ ۚ قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الْأَعْمَىٰ وَالْبَصِيرُ ۚ أَفَلَا تَتَفَكَّرُونَ

Айт: «Мен сизларга: «Олдимда Аллоҳнинг хазиналари бор», демаяпман. Ғайбни билмайман. Сизларга: «Мен фариштаман», ҳам демаяпман. Мен фақат ўзимга ваҳий қилинган (Қуръон)га эргашаман, холос.» Айт: “Кўр билан кўрувчи тенг бўладими? Наҳот тафаккур қилмасанглар?!

6:51

وَأَنذِرْ بِهِ الَّذِينَ يَخَافُونَ أَن يُحْشَرُوا إِلَىٰ رَبِّهِمْ ۙ لَيْسَ لَهُم مِّن دُونِهِ وَلِيٌّ وَلَا شَفِيعٌ لَّعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ

Робби ҳузурида тўпланишидан хавотирга тушаётганларни у (Қуръон) билан огоҳлантирки, зора жавобгарликни ҳис қилсалар^[689]. (Маҳшарда) Уларни Аллоҳдан бошқа на бир дўсти/хожаси ва на бир шафоатчиси бўлмайди.

6:52

وَلَا تَطْرُدِ الَّذِينَ يَدْعُونَ رَبَّهُم بِالْغَدَاةِ وَالْعَشِيِّ يُرِيدُونَ وَجْهَهُ ۖ مَا عَلَيْكَ مِنْ حِسَابِهِم مِّن شَيْءٍ وَمَا مِنْ حِسَابِكَ عَلَيْهِم مِّن شَيْءٍ فَتَطْرُدَهُمْ فَتَكُونَ مِنَ الظَّالِمِينَ

Эрта-ю кеч яратган Эгасига дуо қилиб, Унинг розилигини истайдиганларни ўзингдан ҳайдама. Уларнинг ҳисоб-китобидан ҳеч нарса сени зиммангда эмас, сени ҳисоб-китобингдан ҳам ҳеч нарса улар зиммасида эмас. Уларни ҳайдасанг  золимлардан бўлиб қоласан^[690].

6:53

وَكَذَٰلِكَ فَتَنَّا بَعْضَهُم بِبَعْضٍ لِّيَقُولُوا أَهَـٰؤُلَاءِ مَنَّ اللَّـهُ عَلَيْهِم مِّن بَيْنِنَا ۗ أَلَيْسَ اللَّـهُ بِأَعْلَمَ بِالشَّاكِرِينَ

«Аллоҳ орамиздан мана шуларга яхшилик қилдими?»,  дейишлари учун уларни баъзиларини баъзилари билан синаймиз. (Неъматни) қадрига етувчиларни энг яхши билувчи Аллоҳ эмасми?!

6:54

وَإِذَا جَاءَكَ الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِآيَاتِنَا فَقُلْ سَلَامٌ عَلَيْكُمْ ۖ كَتَبَ رَبُّكُمْ عَلَىٰ نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ ۖ أَنَّهُ مَنْ عَمِلَ مِنكُمْ سُوءًا بِجَهَالَةٍ ثُمَّ تَابَ مِن بَعْدِهِ وَأَصْلَحَ فَأَنَّهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ

(Эй Муҳаммад!) Оятларимизга ишонадиганлар сенга келганида, уларга: «Салом сизларга!^[691] Роббингиз раҳматни (раҳмлилик ва меҳрибонликни) Ўзига вазифа қилиб ёзган. Сизлардан кимки ўзини тута олмай бир ёмонлик қилиб қўйса, кейин тавба қилиб (ўзини) тузатса, билсинки, Аллоҳ кечиримли ва меҳрибондир.», деб айт.

6:55

وَكَذَٰلِكَ نُفَصِّلُ الْآيَاتِ وَلِتَسْتَبِينَ سَبِيلُ الْمُجْرِمِينَ

Шунингдек, жиноятчиларнинг йўли фош бўлсин деб, оятларни шу шаклда батафсил баён қиламиз^[692].

6:56

قُلْ إِنِّي نُهِيتُ أَنْ أَعْبُدَ الَّذِينَ تَدْعُونَ مِن دُونِ اللّهِ قُل لاَّ أَتَّبِعُ أَهْوَاءكُمْ قَدْ ضَلَلْتُ إِذًا وَمَا أَنَاْ مِنَ الْمُهْتَدِينَ

“Аллоҳни қўйиб дуо қилаётганларингизга сиғинишдан/дуо қилишдан ман этилдим”, деб айт Ва: «Мен сизларни орзу-ҳавасларингизга ҳам эргашмайман. Ундай қилсам, адашган ва тўғри йўлда бўлмаган бўламан», деб айт^[693].

6:57

قُلْ إِنِّي عَلَىٰ بَيِّنَةٍ مِّن رَّبِّي وَكَذَّبْتُم بِهِ ۚ مَا عِندِي مَا تَسْتَعْجِلُونَ بِهِ ۚ إِنِ الْحُكْمُ إِلَّا لِلَّـهِ ۖ يَقُصُّ اللْحَقَّ ۖ وَهُوَ خَيْرُ الْفَاصِلِينَ

“Мен яратган Эгамдан келган очиқ далилга асосланаман. Сизлар эса уни ёлғонга чиқардингиз. Сизлар тезда содир бўлишини талаб қилаётган нарса^[694] менинг ихтиёримда эмас. Ўша ҳукм ёлғиз Аллоҳга тегишли. У ҳақни айтиб беради. (Ҳақ билан ноҳақни) энг яхши ажратиб берувчи Удир.

6:58

قُل لَّوْ أَنَّ عِندِي مَا تَسْتَعْجِلُونَ بِهِ لَقُضِيَ الْأَمْرُ بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ ۗ وَاللَّـهُ أَعْلَمُ بِالظَّالِمِينَ

“Агар сизлар тез содир бўлишини талаб қилаётган нарса мени ихтиёримда бўлсайди, мен билан сизларни орангиздаги иш аллақачон тугар эди.” Аллоҳ золимларни жуда яхши билади.

6:59

وَعِندَهُ مَفَاتِحُ الْغَيْبِ لَا يَعْلَمُهَا إِلَّا هُوَ ۚ وَيَعْلَمُ مَا فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ ۚ وَمَا تَسْقُطُ مِن وَرَقَةٍ إِلَّا يَعْلَمُهَا وَلَا حَبَّةٍ فِي ظُلُمَاتِ الْأَرْضِ وَلَا رَطْبٍ وَلَا يَابِسٍ إِلَّا فِي كِتَابٍ مُّبِينٍ

Ғайб калитлари Аллоҳда, уларни ундан бошқаси билмайди. Қуруқликдаги ва денгиздаги нарсаларни ҳам У билади. Аллоҳ билмасдан бирорта япроқ ҳам тўкилмайди. Ернинг қаъридаги битта уруғ, ҳўл ва қуруқ нимаики бўлса, бари (илм) равшан китобдадир.

6:60

وَهُوَ الَّذِي يَتَوَفَّاكُم بِاللَّيْلِ وَيَعْلَمُ مَا جَرَحْتُم بِالنَّهَارِ ثُمَّ يَبْعَثُكُمْ فِيهِ لِيُقْضَىٰ أَجَلٌ مُّسَمًّى ۖ ثُمَّ إِلَيْهِ مَرْجِعُكُمْ ثُمَّ يُنَبِّئُكُم بِمَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ

Кечаси сизларни вафот^[695] эттирадиган/ухлатиб қўядиган ҳам, кундузи нима қилганингизни билиб турувчи ҳам, кейин белгиланган ажални тамомланиши учун кундузи сизларни яна уйғотадиган ҳам У (Аллоҳ)дир. Охир-оқибат барчангизни борар жойингиз Унинг ҳукмидир. Ўшанда сизларга қилиб ўтган ишларингизни билдириб қўяди.

6:61

وَهُوَ الْقَاهِرُ فَوْقَ عِبَادِهِ ۖ وَيُرْسِلُ عَلَيْكُمْ حَفَظَةً حَتَّىٰ إِذَا جَاءَ أَحَدَكُمُ الْمَوْتُ تَوَفَّتْهُ رُسُلُنَا وَهُمْ لَا يُفَرِّطُونَ

Аллоҳ бандалари устидан мутлақ ҳукмрондир. У сизларга муҳофиз (фаришта)лар юборади. Токи бирортангизга ўлим^[696] келганида, (жон олувчи) элчиларимиз хато қилмасдан уни вафот эттиради.

6:62

ثُمَّ رُدُّوا إِلَى اللَّـهِ مَوْلَاهُمُ الْحَقِّ ۚ أَلَا لَهُ الْحُكْمُ وَهُوَ أَسْرَعُ الْحَاسِبِينَ

Ундан кейин, ўзларининг ҳақиқий ҳукмрони (Аллоҳ) ҳузурига қайтариладилар. Билиб қўйинг, ҳукм Уники. У энг тез ҳисоб-китоб қилувчидир.

6:63

قُلْ مَن يُنَجِّيكُم مِّن ظُلُمَاتِ الْبَرِّ وَالْبَحْرِ تَدْعُونَهُ تَضَرُّعًا وَخُفْيَةً لَّئِنْ أَنجَانَا مِنْ هَـٰذِهِ لَنَكُونَنَّ مِنَ الشَّاكِرِينَ

Айт: «Агар бизни бу (бало)дан қутқариб қолсанг, албатта шукр қилувчи/қадрига етувчилардан бўламиз», деб ич-ичингиздан ёлвориб дуо қилаётган пайтингизда, қуруқлик ва денгизнинг зулматларидан сизларни ким қутқариб қолади?»

6:64

قُلِ اللَّـهُ يُنَجِّيكُم مِّنْهَا وَمِن كُلِّ كَرْبٍ ثُمَّ أَنتُمْ تُشْرِكُونَ

Айт: “Сизларни ундан ва ҳар турли ғам-ташвишлардан сақлаб қоладиган Аллоҳдир. Шунда ҳам, сизлар (дуода)^[697] Аллоҳга яна шерик қўшяпсиз”.

6:65

قُلْ هُوَ الْقَادِرُ عَلَىٰ أَن يَبْعَثَ عَلَيْكُمْ عَذَابًا مِّن فَوْقِكُمْ أَوْ مِن تَحْتِ أَرْجُلِكُمْ أَوْ يَلْبِسَكُمْ شِيَعًا وَيُذِيقَ بَعْضَكُم بَأْسَ بَعْضٍ ۗ انظُرْ كَيْفَ نُصَرِّفُ الْآيَاتِ لَعَلَّهُمْ يَفْقَهُونَ

Айт: “Аллоҳ тепангиздан ёки оёқларингиз остидан азоб юборишнинг, ёки сизларни турли фирқаларга бўлиб юборишнинг ва баъзингизга бошқа баъзингизни босимини тотдиришнинг ўлчовини ҳам қўйган.” Қарагин, улар англасин деб, оятларимизни фарқли услубларда қандай баён қилиб беряпмиз.

6:66

66. وَكَذَّبَ بِهِ قَوْمُكَ وَهُوَ الْحَقُّ ۚ قُل لَّسْتُ عَلَيْكُم بِوَكِيلٍ

Қуръон асл ҳақиқат бўлгани ҳолда, қавминг уни ёлғонга чиқарди. (Энди уларга): «Мен сизларга вакил эмасман!», деб айтиб қўй.

6:67

لِّكُلِّ نَبَإٍ مُّسْتَقَرٌّ ۚ وَسَوْفَ تَعْلَمُونَ

Хабар берилган ҳар нарсанинг содир бўладиган ўрни бор^[698]. Яқинда билиб оласизлар.

6:68

وَإِذَا رَأَيْتَ الَّذِينَ يَخُوضُونَ فِي آيَاتِنَا فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ حَتَّىٰ يَخُوضُوا فِي حَدِيثٍ غَيْرِهِ ۚ وَإِمَّا يُنسِيَنَّكَ الشَّيْطَانُ فَلَا تَقْعُدْ بَعْدَ الذِّكْرَىٰ مَعَ الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ

Оятларимизни менсимасликка киришиб ҳаддан ошаётганларни кўрганингда, токи бошқа гапга ўтмагунларича улардан айрил. Агар сенга шайтон унуттириб қўйган бўлса, ёдингга тушганидан кейин ўша золимлар билан бирга ўтирма!^[699]

6:69

وَمَا عَلَى الَّذِينَ يَتَّقُونَ مِنْ حِسَابِهِم مِّن شَيْءٍ وَلَـٰكِن ذِكْرَىٰ لَعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ

Жавобгарликни ҳис қиладиганлар^[700] зиммасида уларнинг гуноҳидан ҳисобот бериш йўқ. Лекин, (туриб кетишингиз уларга) насиҳат бўлади. Балки, шунда улар ҳам жавобгарликни ҳис қилади.

6:70

وَذَرِ الَّذِينَ اتَّخَذُوا دِينَهُمْ لَعِبًا وَلَهْوًا وَغَرَّتْهُمُ الْحَيَاةُ الدُّنْيَا ۚ وَذَكِّرْ بِهِ أَن تُبْسَلَ نَفْسٌ بِمَا كَسَبَتْ لَيْسَ لَهَا مِن دُونِ اللَّـهِ وَلِيٌّ وَلَا شَفِيعٌ وَإِن تَعْدِلْ كُلَّ عَدْلٍ لَّا يُؤْخَذْ مِنْهَا ۗ أُولَـٰئِكَ الَّذِينَ أُبْسِلُوا بِمَا كَسَبُوا ۖ لَهُمْ شَرَابٌ مِّنْ حَمِيمٍ وَعَذَابٌ أَلِيمٌ بِمَا كَانُوا يَكْفُرُونَ

Динни ўйин-кулги қилиб олганларни ҳам дунё ҳаёти ўзларини алдаб қўйганларни ҳам тарк қил^[701]. Ҳар кимни ўз қилмиши ила ҳалок бўлишини, (шунда) Аллоҳдан бошқа хожа ва шафоатчиси бўлмаслигини, агар у ҳар турли фидя берса ҳам қабул қилинмаслигини Қуръон билан насиҳат қилиб (эслатиб) қўй. Улар ўз қилмишлари сабабли ҳалок бўлади. Кофирликлари учун, уларга қайноқ сувдан иборат ичимлик ва аламли азоб бор.

6:71

قُلْ أَنَدْعُو مِن دُونِ اللَّـهِ مَا لَا يَنفَعُنَا وَلَا يَضُرُّنَا وَنُرَدُّ عَلَىٰ أَعْقَابِنَا بَعْدَ إِذْ هَدَانَا اللَّـهُ كَالَّذِي اسْتَهْوَتْهُ الشَّيَاطِينُ فِي الْأَرْضِ حَيْرَانَ لَهُ أَصْحَابٌ يَدْعُونَهُ إِلَى الْهُدَى ائْتِنَا ۗ قُلْ إِنَّ هُدَى اللَّـهِ هُوَ الْهُدَىٰ ۖ وَأُمِرْنَا لِنُسْلِمَ لِرَبِّ الْعَالَمِينَ

“Аллоҳни қўйиб, бизга фойда ҳам зарар ҳам беролмайдиганларга дуо қилайликми?! Аллоҳ бизни ҳидоят қилганидан кейин (Аллоҳга) орқа ўгирайликми?! Ўзи яшаб турган ерда «Бизга кел» деб чақираётган дўстлари бўла туриб, ёвуз (инсон ва жин)лар уни йўлдан оздириб қўйиб, унинг ўзи ҳайрон бўлиб қолган кимса каби бўлайликми?!” деб айт. Яна Айт: Тўғри йўл Аллоҳнинг йўлидир. Биз борлиқларнинг яратган Эгасига таслим бўлишга буюрилдик.”

6:72

وَأَنْ أَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَاتَّقُوهُ ۚ وَهُوَ الَّذِي إِلَيْهِ تُحْشَرُونَ

Яна “Намозни адо этишга ва Аллоҳга нисбатан жавобгарликни ҳис қилишга” (буюрилганмиз деб айт). Сизлар ҳукмига тўпланадиган зот Удир.

6:73

وَهُوَ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ بِالْحَقِّ ۖ وَيَوْمَ يَقُولُ كُن فَيَكُونُ ۚ قَوْلُهُ الْحَقُّ ۚ وَلَهُ الْمُلْكُ يَوْمَ يُنفَخُ فِي الصُّورِ ۚ عَالِمُ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ ۚ وَهُوَ الْحَكِيمُ الْخَبِيرُ

Еру осмонларни ҳақ ила яратган Удир^[702]. У бир нарсага: «Бўл!» – деган куни ўша нарса содир бўлади. Унинг сўзи ҳақдир. Сур чалинадиган куни ҳукмронлик Унга хос. У махфий-ошкора нарсаларни ҳам билади. У тўғри қарор берувчидир, хабардордир.

6:74

وَإِذْ قَالَ إِبْرَاهِيمُ لِأَبِيهِ آزَرَ أَتَتَّخِذُ أَصْنَامًا آلِهَةً ۖ إِنِّي أَرَاكَ وَقَوْمَكَ فِي ضَلَالٍ مُّبِينٍ

Бир кун Иброҳим ўз отаси Озарга шундай деди: “Бутларни илоҳ қилиб оляпсизми? Мен сизни ва қавмингизни очиқ-ойдин адашганликда кўряпман.”

6:75

وَكَذَٰلِكَ نُرِي إِبْرَاهِيمَ مَلَكُوتَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَلِيَكُونَ مِنَ الْمُوقِنِينَ

Ер-у осмонларни бошқаруви (Аллоҳга тегишли эканини) Иброҳимга шу шаклда кўрсатиб қўйдикки, (бу ҳақида) у аниқ ишонч ҳосил қилувчилардан бўлсин.

6:76

فَلَمَّا جَنَّ عَلَيْهِ اللَّيْلُ رَأَىٰ كَوْكَبًا ۖ قَالَ هَـٰذَا رَبِّي ۖ فَلَمَّا أَفَلَ قَالَ لَا أُحِبُّ الْآفِلِينَ

Тун зулмати Иброҳимни қоплаб олганида бир сайёрани (осмон жисмини) кўриб: «Бу менинг яратган Эгам», деди. У ботиб кетгач: «Мен ботиб кетадиганларни ёқтирмайман», деди.

6:77

فَلَمَّا رَأَى الْقَمَرَ بَازِغًا قَالَ هَـٰذَا رَبِّي ۖ فَلَمَّا أَفَلَ قَالَ لَئِن لَّمْ يَهْدِنِي رَبِّي لَأَكُونَنَّ مِنَ الْقَوْمِ الضَّالِّينَ

Ойни нур сочиб турганини кўриб: «Бу менинг яратган Эгам», деди. У ҳам ботиб кетганида: «Агар яратган Эгам менга йўл кўрсатмаса, мен ҳам шу адашган халқлардан бири бўлиб қоламан», деди.

6:78

فَلَمَّا رَأَى الشَّمْسَ بَازِغَةً قَالَ هَـٰذَا رَبِّي هَـٰذَا أَكْبَرُ ۖ فَلَمَّا أَفَلَتْ قَالَ يَا قَوْمِ إِنِّي بَرِيءٌ مِّمَّا تُشْرِكُونَ

Қуёшни нур сочиб турганини кўриб: “Мана бу менинг яратган Эгам, бу энг каттаси экан”, деди. У ҳам ботиб кетганида: “Эй халқим! Сизлар (ҳақиқий илоҳга) шерик қўшаётганларингиздан узоқман^[703].

6:79

إِنِّي وَجَّهْتُ وَجْهِيَ لِلَّذِي فَطَرَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ حَنِيفًا ۖ وَمَا أَنَا مِنَ الْمُشْرِكِينَ

Мен тўғридан-тўғри юзимни ер-у осмонларни яратганга бурдим. Мен мушриклардан эмасман”, деди.

6:80

وَحَاجَّهُ قَوْمُهُ ۚ قَالَ أَتُحَاجُّونِّي فِي اللَّـهِ وَقَدْ هَدَانِ ۚ وَلَا أَخَافُ مَا تُشْرِكُونَ بِهِ إِلَّا أَن يَشَاءَ رَبِّي شَيْئًا ۗ وَسِعَ رَبِّي كُلَّ شَيْءٍ عِلْمًا ۗ أَفَلَا تَتَذَكَّرُونَ

Халқи у билан тортишди. Иброҳим шундай деди: «Мен билан Аллоҳ ҳақида тортишяпсизми? У менга тўғри йўл кўрсатди! Сизлар Аллоҳга шерик қилаётган нарсалардан асло қўрқмайман. (Чунки) Аллоҳ нимани раво кўрса шу бўлади, холос. Роббимнинг, илми ҳамма нарсани ўз ичига олган. Наҳот насиҳат олмасангиз?!

6:81

وَكَيْفَ أَخَافُ مَا أَشْرَكْتُمْ وَلَا تَخَافُونَ أَنَّكُمْ أَشْرَكْتُم بِاللَّـهِ مَا لَمْ يُنَزِّلْ بِهِ عَلَيْكُمْ سُلْطَانًا ۚ فَأَيُّ الْفَرِيقَيْنِ أَحَقُّ بِالْأَمْنِ ۖ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ

Сизларга у ҳақда ҳеч қандай далил туширмаган нарсаларни Аллоҳга шерик қилишдан қўрқмаяпсизлар-у, мен қандай қилиб сизлар шерик қилаётган нарсаларингиздан қўрқаман экан? Агар билсангиз (айтинг), бу икки тарафдагиларнинг қайси бири омонда бўлишга ҳақлироқ?!

6:82

الَّذِينَ آمَنُوا وَلَمْ يَلْبِسُوا إِيمَانَهُم بِظُلْمٍ أُولَـٰئِكَ لَهُمُ الْأَمْنُ وَهُم مُّهْتَدُونَ

Имон келтирган ва имонларини зулм (ширк)^[704] билан булғамаганлар учун омонлик бор, улар тўғри йўлдадир» (деди Иброҳим).

6:83

وَتِلْكَ حُجَّتُنَا آتَيْنَاهَا إِبْرَاهِيمَ عَلَىٰ قَوْمِهِ ۚ نَرْفَعُ دَرَجَاتٍ مَّن نَّشَاءُ ۗ إِنَّ رَبَّكَ حَكِيمٌ عَلِيمٌ

Халқига қарши Иброҳимга шу далилни бердик^[705]. Муносиб билганимизни даража-даража юксалтирамиз. Яратган Эганг тўғри қарор берувчидир, билувчидир.

6:84

وَوَهَبْنَا لَهُ إِسْحَاقَ وَيَعْقُوبَ ۚ كُلًّا هَدَيْنَا ۚ وَنُوحًا هَدَيْنَا مِن قَبْلُ ۖ وَمِن ذُرِّيَّتِهِ دَاوُودَ وَسُلَيْمَانَ وَأَيُّوبَ وَيُوسُفَ وَمُوسَىٰ وَهَارُونَ ۚ وَكَذَٰلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ

Иброҳимга (хизматини тақдирлаб) Исҳоқ ва Яъқубни бердик. Барчасини тўғри йўлга солдик. Ундан аввал Нуҳни ҳам тўғри йўлга солдик. Унинг зурриётидан Довудни, Сулаймонни, Айюбни, Юсуфни, Мусони ва Ҳорунни ҳам … Муҳсинларни шундай мукофотлаймиз.

6:85

وَزَكَرِيَّا وَيَحْيَىٰ وَعِيسَىٰ وَإِلْيَاسَ ۖ كُلٌّ مِّنَ الصَّالِحِينَ

Яна, Закариё, Яҳё, Исо ва Илёсни ҳам тўғри йўлга солганмиз. Барчаси яхшилардандир.

6:86

وَإِسْمَاعِيلَ وَالْيَسَعَ وَيُونُسَ وَلُوطًا ۚ وَكُلًّا فَضَّلْنَا عَلَى الْعَالَمِينَ

Исмоил, Алясаъ, Юнус ва Лутни ҳам тўғри йўлга солганмиз. Барчасини замондошларидан/инсонлардан афзал қилдик.

6:87

وَمِنْ آبَائِهِمْ وَذُرِّيَّاتِهِمْ وَإِخْوَانِهِمْ ۖ وَاجْتَبَيْنَاهُمْ وَهَدَيْنَاهُمْ إِلَىٰ صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ

Уларнинг ота-боболаридан, зурриётларидан ва ака-укаларидан ҳам… Уларни танлаб олдик ва уларни ҳам тўғри йўлга солганмиз.

6:88

ذَٰلِكَ هُدَى اللَّـهِ يَهْدِي بِهِ مَن يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ ۚ وَلَوْ أَشْرَكُوا لَحَبِطَ عَنْهُم مَّا كَانُوا يَعْمَلُونَ

Мана шу Аллоҳнинг ҳидояти/тўғри йўлидир; муносиб билган бандаларини унга улаштиради. Агар (пайғамбарлар Аллоҳга) ширк қўшганида, қилган амаллари ҳабата бўлиб кетарди^[706].

6:89

أُولَـٰئِكَ الَّذِينَ آتَيْنَاهُمُ الْكِتَابَ وَالْحُكْمَ وَالنُّبُوَّةَ ۚ فَإِن يَكْفُرْ بِهَا هَـٰؤُلَاءِ فَقَدْ وَكَّلْنَا بِهَا قَوْمًا لَّيْسُوا بِهَا بِكَافِرِينَ

Булар – Биз уларга китоб, ҳикмат ва пайғамбарлик берган кишилардир. Агар у (кофир)лар буларни инкор қилса, ўрнига буларни инкор қилмайдиган қавмни вакил қилиб келтириб қўямиз^[707].

6:90

أُولَـٰئِكَ الَّذِينَ هَدَى اللَّـهُ ۖ فَبِهُدَاهُمُ اقْتَدِهْ ۗ قُل لَّا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا ۖ إِنْ هُوَ إِلَّا ذِكْرَىٰ لِلْعَالَمِينَ

Ана шулар – Аллоҳ тўғри йўлга солган кишилардир, сен ҳам уларнинг йўлига эргаш^[708]. Айт: “(Таблиғ эвазига) сизлардан ҳақ сўрамайман. У (Қуръон) халқларга эслатма/насиҳатдан иборат, холос!”

6:91

وَمَا قَدَرُوا اللَّـهَ حَقَّ قَدْرِهِ إِذْ قَالُوا مَا أَنزَلَ اللَّـهُ عَلَىٰ بَشَرٍ مِّن شَيْءٍ ۗ قُلْ مَنْ أَنزَلَ الْكِتَابَ الَّذِي جَاءَ بِهِ مُوسَىٰ نُورًا وَهُدًى لِّلنَّاسِ ۖ تَجْعَلُونَهُ قَرَاطِيسَ تُبْدُونَهَا وَتُخْفُونَ كَثِيرًا ۖ وَعُلِّمْتُم مَّا لَمْ تَعْلَمُوا أَنتُمْ وَلَا آبَاؤُكُمْ ۖ قُلِ اللَّـهُ ۖ ثُمَّ ذَرْهُمْ فِي خَوْضِهِمْ يَلْعَبُونَ

(Баъзи яҳудийлар):^[709] Аллоҳни муносиб равишда қадрламадилар. Чунки, улар: «Аллоҳ башар (зоти)га ҳеч нарса нозил қилмаган», деди. (Уларга): «Ундай бўлса, Мусо уни нур ва инсонларга қўлланма сифатида келтирган, ҳозирда сизлар уни парча-парча қоғозлар ҳолига олиб келиб, бир қисмини кўрсатаётган ва кўп қисмини яшираётган ва (у орқали) сизлар ҳам ота-боболарингиз ҳам билмаган нарсалар сизларга билдирилган китобни ким нозил қилган?!» де ва ўзинг: «Аллоҳ (нозил қилган)» деб айт. Кейин уларни тарк қил; шўнғиган нарсаларида ўйнайверсин.

6:92

وَهَـٰذَا كِتَابٌ أَنزَلْنَاهُ مُبَارَكٌ مُّصَدِّقُ الَّذِي بَيْنَ يَدَيْهِ وَلِتُنذِرَ أُمَّ الْقُرَىٰ وَمَنْ حَوْلَهَا ۚ وَالَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ يُؤْمِنُونَ بِهِ ۖ وَهُمْ عَلَىٰ صَلَاتِهِمْ يُحَافِظُونَ

Биз юборган бу китоб фойдали маълумотларга тўладир^[710], ўзидан аввалги (илоҳий китоб)ларни тасдиқловчидир ва она шаҳар – Макка (аҳли)ни ва атрофидагиларни огоҳлантиришинг учундир. Унга охиратга ишонадиганлар ишонади. Улар намозни/диний вазифаларини муҳофаза қиладилар.

6:93

وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَىٰ عَلَى اللَّـهِ كَذِبًا أَوْ قَالَ أُوحِيَ إِلَيَّ وَلَمْ يُوحَ إِلَيْهِ شَيْءٌ وَمَن قَالَ سَأُنزِلُ مِثْلَ مَا أَنزَلَ اللَّـهُ ۗ وَلَوْ تَرَىٰ إِذِ الظَّالِمُونَ فِي غَمَرَاتِ الْمَوْتِ وَالْمَلَائِكَةُ بَاسِطُو أَيْدِيهِمْ أَخْرِجُوا أَنفُسَكُمُ ۖ الْيَوْمَ تُجْزَوْنَ عَذَابَ الْهُونِ بِمَا كُنتُمْ تَقُولُونَ عَلَى اللَّـهِ غَيْرَ الْحَقِّ وَكُنتُمْ عَنْ آيَاتِهِ تَسْتَكْبِرُونَ

Аллоҳ ҳақида ёлғон тўқиган, ёки унга ҳеч нарса ваҳий қилинмаган бўлса-да: «Менга ваҳий қилинди», деган, ёки: «Аллоҳ нозил қилганидек мен ҳам нозил қила оламан», деган кишидан ҳам золимроқ ким бор? Ўлимнинг барча асоратлари ошкор бўлганида бу золимларни бир кўрсанг эди! Фаришталар қўлларини чўзиб: «Руҳингизни (танангиздан) чиқаринглар!», дейди. «Аллоҳ ҳақида нотўғри нарса гапираётганингиз ва Аллоҳнинг оятларига нисбатан катта кетганингиз учун сизлар хорлик азоб ила жазоланасизлар.»

6:94

وَلَقَدْ جِئْتُمُونَا فُرَادَىٰ كَمَا خَلَقْنَاكُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ وَتَرَكْتُم مَّا خَوَّلْنَاكُمْ وَرَاءَ ظُهُورِكُمْ ۖ وَمَا نَرَىٰ مَعَكُمْ شُفَعَاءَكُمُ الَّذِينَ زَعَمْتُمْ أَنَّهُمْ فِيكُمْ شُرَكَاءُ ۚ لَقَد تَّقَطَّعَ بَيْنَكُمْ وَضَلَّ عَنكُم مَّا كُنتُمْ تَزْعُمُونَ

Сизларни эгадор қилиб берганимиз (ҳар нарса)ни ортингизга қолдирган ҳолда, сизларни илк яратганимиздек ҳозир ҳам ҳукмимизга ёлғиз келибсиз.  (Маҳшарда ҳукмда Аллоҳга) шерик бўлади деб иддао қилган шафоатчиларингизни ҳам ёнингизда кўрмаяпмиз-ку! (Улар билан) орангиздаги муносабатлар узилиб, (шафоат қилади деб) иддао қилаётганларингиз сизларни ташлаб кетибди-ку!”- (дейилади уларга).

6:95

إِنَّ اللَّـهَ فَالِقُ الْحَبِّ وَالنَّوَىٰ ۖ يُخْرِجُ الْحَيَّ مِنَ الْمَيِّتِ وَمُخْرِجُ الْمَيِّتِ مِنَ الْحَيِّ ۚ ذَٰلِكُمُ اللَّـهُ ۖ فَأَنَّىٰ تُؤْفَكُونَ

Албатта, дон ва уруғларни бўлиб-ёрувчи Аллоҳдир^[711]. У ўлимдан тириклик чиқаради ва тирикликдан ўлим чиқаради. Мана шу сиз билган Аллоҳдир. Шундай экан, (Аллоҳдан) қаёққа оғиб кетяпсизлар?

6:96

فَالِقُ الْإِصْبَاحِ وَجَعَلَ اللَّيْلَ سَكَنًا وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ حُسْبَانًا ۚ ذَٰلِكَ تَقْدِيرُ الْعَزِيزِ الْعَلِيمِ

Тонгни ёриб оттирувчи, кечани истироҳат вақти қилган, қуёш ва ойни ҳисобга кўра ҳаракатлантириб қўйган ҳам Удир. Мана шу Ғолиб ва билувчи зотнинг белгилаб қўйган ўлчовидир.

6:97

وَهُوَ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ النُّجُومَ لِتَهْتَدُوا بِهَا فِي ظُلُمَاتِ الْبَرِّ وَالْبَحْرِ ۗ قَدْ فَصَّلْنَا الْآيَاتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ

Қуруқлик ва денгиз қоронғиликларида йўл топиб олишингиз учун сизларга юлдузларни пайдо қилиб берди. (Бу соҳани) биладиган кишилар учун (бу ҳақидаги) оятларни батафсил баён қилиб қўйганмиз^[712].

6:98

وَهُوَ الَّذِي أَنشَأَكُم مِّن نَّفْسٍ وَاحِدَةٍ فَمُسْتَقَرٌّ وَمُسْتَوْدَعٌ ۗ قَدْ فَصَّلْنَا الْآيَاتِ لِقَوْمٍ يَفْقَهُونَ

Сизларни битта нафсдан^[713] пайдо қилган Удир. Ортидан, қолиш жойи (бачадон канали) ва омонатгоҳ (она пушти) бор. (Бу соҳани) англаб етадиган кишилар учун (бу ҳақидаги) оятларни батафсил баён қилиб қўйганмиз.

6:99

وَهُوَ الَّذِي أَنزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجْنَا بِهِ نَبَاتَ كُلِّ شَيْءٍ فَأَخْرَجْنَا مِنْهُ خَضِرًا نُّخْرِجُ مِنْهُ حَبًّا مُّتَرَاكِبًا وَمِنَ النَّخْلِ مِن طَلْعِهَا قِنْوَانٌ دَانِيَةٌ وَجَنَّاتٍ مِّنْ أَعْنَابٍ وَالزَّيْتُونَ وَالرُّمَّانَ مُشْتَبِهًا وَغَيْرَ مُتَشَابِهٍ ۗ انظُرُوا إِلَىٰ ثَمَرِهِ إِذَا أَثْمَرَ وَيَنْعِهِ ۚ إِنَّ فِي ذَٰلِكُمْ لَآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ

У осмондан сув тушириб, у билан ҳар нарсани (новдасини) ундиради. Кейин ундан яшиллик, ундан эса бир-бирига мингашиб кетган бошоқлар, хурмонинг ғунчасидан ерга яқинлашиб қоладиган шингиллар, узум боғлар, бир-бирига ўхшайдиган ва ўхшамайдиган зайтун ва анор чиқаради. Мева солган вақтда унинг мевасига ва пишиб етилишига бир назар солинглар. Албатта, бунда қатъий ишонувчилар учун белги-аломатлар бор^[714].

6:100

وَجَعَلُوا لِلَّـهِ شُرَكَاءَ الْجِنَّ وَخَلَقَهُمْ ۖ وَخَرَقُوا لَهُ بَنِينَ وَبَنَاتٍ بِغَيْرِ عِلْمٍ ۚ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَىٰ عَمَّا يَصِفُونَ

(Баъзи мушриклар)^[715] жинларни Аллоҳга шерик қилдилар^[716]. Ахир, уларни ҳам У яратган. Улар ҳеч қандай илмий асоссиз «Аллоҳнинг ўғил-қизлари бор»- деб ёлғон тўқишди. Улар таърифлаётган бўҳтонларидан У покдир.

6:101

بَدِيعُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۖ أَنَّىٰ يَكُونُ لَهُ وَلَدٌ وَلَمْ تَكُن لَّهُ صَاحِبَةٌ ۖ وَخَلَقَ كُلَّ شَيْءٍ ۖ وَهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ

У осмонлар-у ерни ўрнаксиз яратувчисидир. Аёли бўлмагани ҳолда Унга қаердан фарзанд бўлсин?! Ҳар нарсани У яратган. У ҳар нарсани билади.

6:102

ذَٰلِكُمُ اللَّـهُ رَبُّكُمْ ۖ لَا إِلَـٰهَ إِلَّا هُوَ ۖ خَالِقُ كُلِّ شَيْءٍ فَاعْبُدُوهُ ۚ وَهُوَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ وَكِيلٌ

Мана шу сиз билган Аллоҳдир, яратган Эгангиздир, Ундан бошқа илоҳ йўқ, У ҳар нарсанинг яратувчисидир. Бас! Унга қуллик қилинглар. У ҳар нарсага вакилдир.

6:103

لَّا تُدْرِكُهُ الْأَبْصَارُ وَهُوَ يُدْرِكُ الْأَبْصَارَ ۖ وَهُوَ اللَّطِيفُ الْخَبِيرُ

Ҳеч қандай фикр-у онг  Аллоҳ (зоти)ни идрок эта олмайди. У эса, барча фикр-у онгларни идрок этади^[717]. У юмшоқ муомала қилувчидир, хабардордир.

6:104

قَدْ جَاءَكُم بَصَائِرُ مِن رَّبِّكُمْ ۖ فَمَنْ أَبْصَرَ فَلِنَفْسِهِ ۖ وَمَنْ عَمِيَ فَعَلَيْهَا ۚ وَمَا أَنَا عَلَيْكُم بِحَفِيظٍ

Шубҳасизки, сизларга яратган Эгангиздан (Ўзини танитадиган) кўрсатмалар келди. Ким (уларни) кўрса ўз фойдасига. Ким кўрлик қилса ўз зиёнига. “Мен сизларни қўриқчингиз эмасман” (деб айт).

6:105

وَكَذَٰلِكَ نُصَرِّفُ الْآيَاتِ وَلِيَقُولُوا دَرَسْتَ وَلِنُبَيِّنَهُ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ

Биз оятларни фарқли услубларда келтирябмиз. Натижада, улар: «Сен дарс олиб ўрганибсан» демоқда ва бунинг натижасида у (Қуръон)ни билимли инсонларга тушунтириб беряпмиз.

6:106

اتَّبِعْ مَا أُوحِيَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ ۖ لَا إِلَـٰهَ إِلَّا هُوَ ۖ وَأَعْرِضْ عَنِ الْمُشْرِكِينَ

(Эй Муҳаммад,) яратган Эгангдан сенга ваҳий қилинган (Қуръон)га эргаш. Ундан бошқа илоҳ йўқ. Сен ўша мушриклардан юз ўгир.

6:107

وَلَوْ شَاءَ اللَّـهُ مَا أَشْرَكُوا ۗ وَمَا جَعَلْنَاكَ عَلَيْهِمْ حَفِيظًا ۖ وَمَا أَنتَ عَلَيْهِم بِوَكِيلٍ

Аллоҳ (уларга имонни) лойиқ кўрса^[718] улар ширк келтирмаган бўларди. Сени уларга қўриқчи қилмадик. Сен уларнинг вакили^[719] ҳам эмассан.

6:108

وَلَا تَسُبُّوا الَّذِينَ يَدْعُونَ مِن دُونِ اللَّـهِ فَيَسُبُّوا اللَّـهَ عَدْوًا بِغَيْرِ عِلْمٍ ۗ كَذَٰلِكَ زَيَّنَّا لِكُلِّ أُمَّةٍ عَمَلَهُمْ ثُمَّ إِلَىٰ رَبِّهِم مَّرْجِعُهُمْ فَيُنَبِّئُهُم بِمَا كَانُوا يَعْمَلُونَ

Аллоҳдан бошқасига дуо қилаётганларига нисбатан ҳақоратли сўз сўзламанглар. Акс ҳолда, улар ҳам ҳаддан ошиб, билмасдан Аллоҳга нисбатан ҳақоратли сўз айтиб қўяди. Шундай қилиб, ҳар миллатга ўз амалини зийнатлаб қўйдик^[720]. Кейин қайтар жойлари яратган Эгасига бўлади. Шунда уларга қилмишларини билдириб қўяди.

6:109

وَأَقْسَمُوا بِاللَّـهِ جَهْدَ أَيْمَانِهِمْ لَئِن جَاءَتْهُمْ آيَةٌ لَّيُؤْمِنُنَّ بِهَا ۚ قُلْ إِنَّمَا الْآيَاتُ عِندَ اللَّـهِ ۖ وَمَا يُشْعِرُكُمْ أَنَّهَا إِذَا جَاءَتْ لَا يُؤْمِنُونَ

Улар агар ўзларига аломат/мўъжиза келса, унга аниқ ишонишига бор кучи билан Аллоҳ ила қасам ичишган. “Аломатлар/мўъжизалар фақат Аллоҳнинг ихтиёрида”, деб айт. Кутган нарсалари келса ҳам, уларни ишонмаслигини сизлар қаердан билардингиз^[721].

6:110

وَنُقَلِّبُ أَفْئِدَتَهُمْ وَأَبْصَارَهُمْ كَمَا لَمْ يُؤْمِنُوا بِهِ أَوَّلَ مَرَّةٍ وَنَذَرُهُمْ فِي طُغْيَانِهِمْ يَعْمَهُونَ

Унга (ваҳийга) ишонмаган илк ҳолатидек уларни қалб ва кўзларини буриб қўямиз^[722] ва уларни ҳаддан ошиб тентираб юришига қўйиб берамиз.

6:111

وَلَوْ أَنَّنَا نَزَّلْنَا إِلَيْهِمُ الْمَلَائِكَةَ وَكَلَّمَهُمُ الْمَوْتَىٰ وَحَشَرْنَا عَلَيْهِمْ كُلَّ شَيْءٍ قُبُلًا مَّا كَانُوا لِيُؤْمِنُوا إِلَّا أَن يَشَاءَ اللَّـهُ وَلَـٰكِنَّ أَكْثَرَهُمْ يَجْهَلُونَ

Агар уларга фаришталар юборсак, уларга ўликлар гапирса ва ҳар нарсани олдиларига тўп-тўп қилиб тўплаб қўйсак ҳам ишонмаган бўларди; Аллоҳ муносиб билгани бундан мустасно. Лекин, уларнинг кўпчилиги жоҳиллик/нододнлик қилмоқда.

6:112

وَكَذَٰلِكَ جَعَلْنَا لِكُلِّ نَبِيٍّ عَدُوًّا شَيَاطِينَ الْإِنسِ وَالْجِنِّ يُوحِي بَعْضُهُمْ إِلَىٰ بَعْضٍ زُخْرُفَ الْقَوْلِ غُرُورًا ۚ وَلَوْ شَاءَ رَبُّكَ مَا فَعَلُوهُ ۖ فَذَرْهُمْ وَمَا يَفْتَرُونَ

Бир-бирини алдаш учун (хаёл ва фикрни чалғитадиган) баландпарвоз сўзлар айтадиган шулар каби ёвуз инсон ва жинларни ҳар бир пайғамбарнинг душмани қилдик^[723]. Агар Роббинг (уларга бундай бўлмасликни) раво кўрганида, улар бундай қилолмаган бўларди. Сен уларни тўқиётган бўҳтонларига қўйиб бер.

6:113

وَلِتَصْغَىٰ إِلَيْهِ أَفْئِدَةُ الَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ وَلِيَرْضَوْهُ وَلِيَقْتَرِفُوا مَا هُم مُّقْتَرِفُونَ

Яна ўша баландпарвоз сўзлар билан охиратга ишонмайдиганларнинг кўнгилларини олиш, уларни унга рози қилиш ва қилаётган гуноҳларини давом эттиравериши учун (шундай қилишади).

6:114

أَفَغَيْرَ اللَّـهِ أَبْتَغِي حَكَمًا وَهُوَ الَّذِي أَنزَلَ إِلَيْكُمُ الْكِتَابَ مُفَصَّلًا ۚ وَالَّذِينَ آتَيْنَاهُمُ الْكِتَابَ يَعْلَمُونَ أَنَّهُ مُنَزَّلٌ مِّن رَّبِّكَ بِالْحَقِّ ۖ فَلَا تَكُونَنَّ مِنَ الْمُمْتَرِينَ

«Мен Аллоҳдан бошқа ҳакам ахтарайми?! Ахир У сизларга (Қуръон) китобни батафсил тушунтирилган ҳолда юборди» (де). Биз уларга китоб берганлар ҳам, Қуръон яратган Эгангдан – ҳақиқатни ўртага қўйиб берадиган шаклда нозил қилинганини билишади^[724]. Бас, тортишувчилардан бўлма.

6:115

وَتَمَّتْ كَلِمَتُ رَبِّكَ صِدْقًا وَعَدْلًا ۚ لَّا مُبَدِّلَ لِكَلِمَاتِهِ ۚ وَهُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ

Яратган Эгангнинг сўзи тўғрилик ва адолат жиҳатидан мукаммалдир. Унинг сўзларини ўрнини босадиган/ўзгартирадиган йўқ. У ҳар нарсани эшитувчи ва билувчидир.

6:116

وَإِن تُطِعْ أَكْثَرَ مَن فِي الْأَرْضِ يُضِلُّوكَ عَن سَبِيلِ اللَّـهِ ۚ إِن يَتَّبِعُونَ إِلَّا الظَّنَّ وَإِنْ هُمْ إِلَّا يَخْرُصُونَ

Агар ер юзидагиларнинг кўпчилигини айтганини қилаверсанг, улар сени Аллоҳнинг йўли (Ислом)дан адаштириб юборади. Кўпчилик фақат гумон-тахминга эргашади. Кўпчилик фақат олди-қочди гап гапиради.

6:117

إِنَّ رَبَّكَ هُوَ أَعْلَمُ مَن يَضِلُّ عَن سَبِيلِهِ ۖ وَهُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِينَ

Яратган Эганг йўлидан ким адашиб кетаётганини Унинг Ўзи жуда яхши билади, тўғри йўлга кирганларни ҳам жуда яхши билади.

6:118

فَكُلُوا مِمَّا ذُكِرَ اسْمُ اللَّـهِ عَلَيْهِ إِن كُنتُم بِآيَاتِهِ مُؤْمِنِينَ

Агар Аллоҳнинг оятларига ишонган бўлсангиз, Унинг номи айтиб сўйилган ҳайвон гўштидан енглар.

6:119

وَمَا لَكُمْ أَلَّا تَأْكُلُوا مِمَّا ذُكِرَ اسْمُ اللَّـهِ عَلَيْهِ وَقَدْ فَصَّلَ لَكُم مَّا حَرَّمَ عَلَيْكُمْ إِلَّا مَا اضْطُرِرْتُمْ إِلَيْهِ ۗ وَإِنَّ كَثِيرًا لَّيُضِلُّونَ بِأَهْوَائِهِم بِغَيْرِ عِلْمٍ ۗ إِنَّ رَبَّكَ هُوَ أَعْلَمُ بِالْمُعْتَدِينَ

Аллоҳнинг номи айтиб сўйилган ҳайвон гўштидан нега емаяпсизлар? Ахир, Аллоҳ Ўзи ҳаром қилган нарсаларни сизларга батафсил тушунтириб берди-ку!^[725] Унга мажбур бўлиб ейишингиз бундан мустасно. Кўпчилик (инсонлар) ўз хоҳишига эргашиб, илмсизлиги сабабли (бошқаларни) адаштириб юбормоқда. Роббинг ҳаддан ошувчиларни жуда яхши билади.

6:120

وَذَرُوا ظَاهِرَ الْإِثْمِ وَبَاطِنَهُ ۚ إِنَّ الَّذِينَ يَكْسِبُونَ الْإِثْمَ سَيُجْزَوْنَ بِمَا كَانُوا يَقْتَرِفُونَ

Ошкора гуноҳни ҳам махфий гуноҳни ҳам тарк қилинглар. Гуноҳни касб қилиб олаётганлар, қилган гуноҳлари сабабли яқинда жазоланади.

6:121

وَلَا تَأْكُلُوا مِمَّا لَمْ يُذْكَرِ اسْمُ اللَّـهِ عَلَيْهِ وَإِنَّهُ لَفِسْقٌ ۗ وَإِنَّ الشَّيَاطِينَ لَيُوحُونَ إِلَىٰ أَوْلِيَائِهِمْ لِيُجَادِلُوكُمْ ۖ وَإِنْ أَطَعْتُمُوهُمْ إِنَّكُمْ لَمُشْرِكُونَ

Фосиқлик қилинган ҳолда^[726] унга Аллоҳнинг номи айтилмай сўйилган ҳайвон гўштидан еманглар^[727]. Ёвуз (инсон ва жин)лар дўстларига сизлар билан тортишишни васваса қилади. Агар уларга итоат қилсангиз, сизлар ҳам мушриклардан бўласиз.

6:122

أَوَمَن كَانَ مَيْتًا فَأَحْيَيْنَاهُ وَجَعَلْنَا لَهُ نُورًا يَمْشِي بِهِ فِي النَّاسِ كَمَن مَّثَلُهُ فِي الظُّلُمَاتِ لَيْسَ بِخَارِجٍ مِّنْهَا ۚ كَذَٰلِكَ زُيِّنَ لِلْكَافِرِينَ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ

Ўлик (каби) эканида Биз уни тирилтириб, йўлини ойдинлатиб берган ва инсонлар орасида ўша ойдинлик ила юришда давом этаётган киши, зулматларга кириб қолиб, у ердан чиқа олмаётган киши каби бўладими? Кофирлик қилувчиларга қилаётган ишлари (шайтон тарафидан) мана шу шаклда ёқимли (кўркам) қилиб кўрсатиб қўйилди.

6:123

وَكَذَٰلِكَ جَعَلْنَا فِي كُلِّ قَرْيَةٍ أَكَابِرَ مُجْرِمِيهَا لِيَمْكُرُوا فِيهَا ۖ وَمَا يَمْكُرُونَ إِلَّا بِأَنفُسِهِمْ وَمَا يَشْعُرُونَ

Шунингдек, ҳар бир шаҳар-қишлоқнинг етакчи жиноятчиларига ўша ерларда хийла-найранг қилиб юришига изн бердик. Аслида, хийла-ю макрининг зарари фақат ўзига қайтади^[728], (буни) фарқига боришмаяпти^[729].

6:124

وَإِذَا جَاءَتْهُمْ آيَةٌ قَالُوا لَن نُّؤْمِنَ حَتَّىٰ نُؤْتَىٰ مِثْلَ مَا أُوتِيَ رُسُلُ اللَّـهِ ۘ اللَّـهُ أَعْلَمُ حَيْثُ يَجْعَلُ رِسَالَتَهُ ۗ سَيُصِيبُ الَّذِينَ أَجْرَمُوا صَغَارٌ عِندَ اللَّـهِ وَعَذَابٌ شَدِيدٌ بِمَا كَانُوا يَمْكُرُونَ

Уларга оят етиб келганида: «Бизга ҳам айнан Аллоҳнинг элчиларига берилган нарса берилмагунча ишонмаймиз»,- дейишган. Кимни Ўзига элчи қилиб олишни Аллоҳ яхши билади. Аллоҳнинг ҳукму адолатига кўра, жиноят қилганлар хорликка ва қилган хийла-найрангларига яраша азобга йўлиқади^[730].

6:125

فَمَن يُرِدِ اللَّـهُ أَن يَهْدِيَهُ يَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلَامِ ۖ وَمَن يُرِدْ أَن يُضِلَّهُ يَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَيِّقًا حَرَجًا كَأَنَّمَا يَصَّعَّدُ فِي السَّمَاءِ ۚ كَذَٰلِكَ يَجْعَلُ اللَّـهُ الرِّجْسَ عَلَى الَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ

Аллоҳ кимни ҳидоятга муваффақ қилмоқчи бўлса, унинг қалбини Исломга кенг очиб қўяди^[731]. Кимни адашганлигини тасдиқламоқчи бўлса, унинг қалбини гўё самога юксалаётгандек^[732] тор ва сиқилган қилиб қўяди^[733]. Аллоҳ ишонмайдиганларга мана шундай қабиҳликни раво кўради^[734].

6:126

وَهَـٰذَا صِرَاطُ رَبِّكَ مُسْتَقِيمًا ۗ قَدْ فَصَّلْنَا الْآيَاتِ لِقَوْمٍ يَذَّكَّرُونَ

Бу яратган Эгангнинг тўғри йўлидир. Насиҳат оладиган кишилар учун оятларни батафсил тушунтириб қўйдик.

6:127

لَهُمْ دَارُ السَّلَامِ عِندَ رَبِّهِمْ ۖ وَهُوَ وَلِيُّهُم بِمَا كَانُوا يَعْمَلُونَ

Улар учун Робби ҳузурида эсон-омонлик юрти бор. Қилаётган амаллари эвазига Аллоҳ уларнинг энг яқин дўстидир.

6:128

وَيَوْمَ يَحْشُرُهُمْ جَمِيعًا يَا مَعْشَرَ الْجِنِّ قَدِ اسْتَكْثَرْتُم مِّنَ الْإِنسِ ۖ وَقَالَ أَوْلِيَاؤُهُم مِّنَ الْإِنسِ رَبَّنَا اسْتَمْتَعَ بَعْضُنَا بِبَعْضٍ وَبَلَغْنَا أَجَلَنَا الَّذِي أَجَّلْتَ لَنَا ۚ قَالَ النَّارُ مَثْوَاكُمْ خَالِدِينَ فِيهَا إِلَّا مَا شَاءَ اللَّـهُ ۗ إِنَّ رَبَّكَ حَكِيمٌ عَلِيمٌ

Барчани маҳшарга тўплайдиган куни (Аллоҳ) шундай дейди: “Эй жин (шайтон)лар жамоаси! Сизлар инсонлардан кўпчилигини адаштириб сафингизга қўшдингиз!” Уларнинг инсон тоифасидаги дўстлари шундай дейди: “Эй яратган Эгамиз! Биз бир-биримиздан фойдаландик^[735] ва ниҳоят Сен бизга белгилаб берган ажалнинг охирига етдик.” (Шунда Аллоҳ): “Жойингиз жаҳаннам, у ерда ўлимсиз-мангу қоласиз, Аллоҳ белгилаб қўйган кишилар бундан мустасно^[736]” дейди. Яратган Эганг тўғри қарор берувчидир, билувчидир.

6:129

وَكَذَٰلِكَ نُوَلِّي بَعْضَ الظَّالِمِينَ بَعْضًا بِمَا كَانُوا يَكْسِبُونَ

Қилмишлари туфайли, золимларни бир-бирига мана шундай дўст/хожа қилиб қўямиз.

6:130

يَا مَعْشَرَ الْجِنِّ وَالْإِنسِ أَلَمْ يَأْتِكُمْ رُسُلٌ مِّنكُمْ يَقُصُّونَ عَلَيْكُمْ آيَاتِي وَيُنذِرُونَكُمْ لِقَاءَ يَوْمِكُمْ هَـٰذَا ۚ قَالُوا شَهِدْنَا عَلَىٰ أَنفُسِنَا ۖ وَغَرَّتْهُمُ الْحَيَاةُ الدُّنْيَا وَشَهِدُوا عَلَىٰ أَنفُسِهِمْ أَنَّهُمْ كَانُوا كَافِرِينَ

«Эй жин ва инсон жамоаси! Ораларингиздан сизларга оятларимни айтиб берадиган, ўзингиз йўлиқиб турган ушбу кундан сизларни огоҳлантирадиган элчилар келмаганмиди?», (дейди Аллоҳ уларга). Улар эса: «Биз ўз зиёнимизга гувоҳмиз», дейди. Уларни дунё ҳаёти алдаб қўйганди. Кофир бўлганлиги ҳақида шахсан ўзлари гувоҳлик қилади.

6:131

ذَٰلِكَ أَن لَّمْ يَكُن رَّبُّكَ مُهْلِكَ الْقُرَىٰ بِظُلْمٍ وَأَهْلُهَا غَافِلُونَ

(Ҳақиқат) шуки, бир ютрнинг аҳли (оятлардан) хабарсиз ҳолда қилган ҳақсизлигини деб, яратган Эганг ўша жамиятни ҳалок қилиб юбормайди^[737].

6:132

وَلِكُلٍّ دَرَجَاتٌ مِّمَّا عَمِلُوا ۚ وَمَا رَبُّكَ بِغَافِلٍ عَمَّا يَعْمَلُونَ

Ҳар кимга ўзи қилган ишидан даражалар берилади. Яратган Эганг уларнинг ишларидан бехабар эмас.

6:133

وَرَبُّكَ الْغَنِيُّ ذُو الرَّحْمَةِ ۚ إِن يَشَأْ يُذْهِبْكُمْ وَيَسْتَخْلِفْ مِن بَعْدِكُم مَّا يَشَاءُ كَمَا أَنشَأَكُم مِّن ذُرِّيَّةِ قَوْمٍ آخَرِينَ

Беҳожат Роббинг марҳамат эгасидир. Агар муносиб билса, сизларни бошқа бир жамиятнинг наслидан пайдо қилгани каби, сизларни (ҳам) кетказиб юбориб, ортингиздан Ўзи муносиб билганини ўрнингизга алмаштириб қўяди.

6:134

إِنَّ مَا تُوعَدُونَ لَآتٍ ۖ وَمَا أَنتُم بِمُعْجِزِينَ

Сизларга таҳдид қилинаётган нарса албатта содир бўлади. (Буни) олдини ололмайсизлар.

6:135

قُلْ يَا قَوْمِ اعْمَلُوا عَلَىٰ مَكَانَتِكُمْ إِنِّي عَامِلٌ ۖ فَسَوْفَ تَعْلَمُونَ مَن تَكُونُ لَهُ عَاقِبَةُ الدَّارِ ۗ إِنَّهُ لَا يُفْلِحُ الظَّالِمُونَ

Айтгин: “Эй халқим! Қўлингиздан келганини қилинглар. Мен ҳам қиламан. Натижада бу диёр кимники бўлишини яқинда билиб оласизлар. Чунки, ҳақсизлик қилувчи (золим)лар асло нажот топмас.

6:136

وَجَعَلُوا لِلَّـهِ مِمَّا ذَرَأَ مِنَ الْحَرْثِ وَالْأَنْعَامِ نَصِيبًا فَقَالُوا هَـٰذَا لِلَّـهِ بِزَعْمِهِمْ وَهَـٰذَا لِشُرَكَائِنَا ۖ فَمَا كَانَ لِشُرَكَائِهِمْ فَلَا يَصِلُ إِلَى اللَّـهِ ۖ وَمَا كَانَ لِلَّـهِ فَهُوَ يَصِلُ إِلَىٰ شُرَكَائِهِمْ ۗ سَاءَ مَا يَحْكُمُونَ

(Мушриклар) Аллоҳга Унинг Ўзи етиштирган экин ва чорва ҳайвонлардан насиба айириб, ўзларининг нотўғри иддаолари^[738] бўйича: “Бу Аллоҳга, бу эса шерикларимизга^[739]” деди.  (Иддаолари бўйича) шерикларининг насибаси Аллоҳникига қўшилмас экан, Аллоҳнинг насибаси эса, шериклариникига қўшилармиш! Берган қарорлари нақадар ёмон!

6:137

وَكَذَٰلِكَ زَيَّنَ لِكَثِيرٍ مِّنَ الْمُشْرِكِينَ قَتْلَ أَوْلَادِهِمْ شُرَكَاؤُهُمْ لِيُرْدُوهُمْ وَلِيَلْبِسُوا عَلَيْهِمْ دِينَهُمْ ۖ وَلَوْ شَاءَ اللَّـهُ مَا فَعَلُوهُ ۖ فَذَرْهُمْ وَمَا يَفْتَرُونَ

Шунингдек, мушрикларнинг кўпчилигига шериклари уларни (диний) савиясини сусайтириб юбориш ва динини тушунарсиз ҳолга олиб келиш учун, ўз болаларини ўлдиришни ҳам чиройли кўрсатиб берди. Агар Аллоҳ муносиб билганида ундай қилишмаган бўларди. Демак, уйдирган бўҳтонларига уларни қўйиб бер.

6:138

وَقَالُوا هَـٰذِهِ أَنْعَامٌ وَحَرْثٌ حِجْرٌ لَّا يَطْعَمُهَا إِلَّا مَن نَّشَاءُ بِزَعْمِهِمْ وَأَنْعَامٌ حُرِّمَتْ ظُهُورُهَا وَأَنْعَامٌ لَّا يَذْكُرُونَ اسْمَ اللَّـهِ عَلَيْهَا افْتِرَاءً عَلَيْهِ ۚ سَيَجْزِيهِم بِمَا كَانُوا يَفْتَرُونَ

Иддаолари бўйича яна: “Мана бу чорва ҳайвонлар ва экинлар муқаддасдир^[740]. Булардан фақат биз муносиб кўрган кишилар ейди. Булар миниш тақиқланган ҳайвонлардир”, дейишади. Аллоҳга ёлғон тўнкаган ҳолда (сўйганда) бирқанча чорва ҳайвонларга Аллоҳнинг номини айтмайдилар. Тўқиган ёлғонлари учун уларни яқинда жазолайди.

6:139

وَقَالُوا مَا فِي بُطُونِ هَـٰذِهِ الْأَنْعَامِ خَالِصَةٌ لِّذُكُورِنَا وَمُحَرَّمٌ عَلَىٰ أَزْوَاجِنَا ۖ وَإِن يَكُن مَّيْتَةً فَهُمْ فِيهِ شُرَكَاءُ ۚ سَيَجْزِيهِمْ وَصْفَهُمْ ۚ إِنَّهُ حَكِيمٌ عَلِيمٌ

Улар яна: «Мана бу чорва ҳайвонларнинг қорнидагилар эркакларимизга ҳалол, аёлларимизга ҳаром», дейишади. Агар ўлик туғилса, барчаси (ейишда) шерик эмиш. Аллоҳ бу сифатлашнинг жазосини уларга яқинда беради. У тўғри қарор берувчидир, ҳар нарсани билувчидир.

6:140

قَدْ خَسِرَ الَّذِينَ قَتَلُوا أَوْلَادَهُمْ سَفَهًا بِغَيْرِ عِلْمٍ وَحَرَّمُوا مَا رَزَقَهُمُ اللَّـهُ افْتِرَاءً عَلَى اللَّـهِ ۚ قَدْ ضَلُّوا وَمَا كَانُوا مُهْتَدِينَ

Билимсизлик сабабли аҳмоқлик қилиб ўз болаларини ўлдирганлар[741] ва Аллоҳ уларга эриштирган нарсаларни – Аллоҳга ёлғон тўнкаган ҳолда –ҳаром қилиб олганлар хонавайрон бўлди. Улар адашди ва тўғри йўлга эришмади.

6:141

وَهُوَ الَّذِي أَنشَأَ جَنَّاتٍ مَّعْرُوشَاتٍ وَغَيْرَ مَعْرُوشَاتٍ وَالنَّخْلَ وَالزَّرْعَ مُخْتَلِفًا أُكُلُهُ وَالزَّيْتُونَ وَالرُّمَّانَ مُتَشَابِهًا وَغَيْرَ مُتَشَابِهٍ ۚ كُلُوا مِن ثَمَرِهِ إِذَا أَثْمَرَ وَآتُوا حَقَّهُ يَوْمَ حَصَادِهِ ۖ وَلَا تُسْرِفُوا ۚ إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ

Тартибга солиниб қараладиган ва шундай қўйиб қўйиладиган боғларни, таъми фарқли хурмо ва экинларни, бир-бирига ўхшайдиган ва ўхшамайдиган зайтун ва анорларни яратган У (Аллоҳ)дир. Мева берганда унинг мевасидан енглар. Йиғим-терим куни унинг ҳақини^[742] беринглар. Исроф қилманглар, чунки, У (Аллоҳ) исрофчиларни ёқтирмайди.

6:142

وَمِنَ الْأَنْعَامِ حَمُولَةً وَفَرْشًا ۚ كُلُوا مِمَّا رَزَقَكُمُ اللَّـهُ وَلَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّيْطَانِ ۚ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُّبِينٌ

Яна (инсонлар ва юкларни) ташийдиган ва таший олмайдиган (кичик)^[743] чорва ҳайвонлардан – Аллоҳ сизларга эриштирганларидан енглар, шайтоннинг йўлларига эргашманглар^[744]. Чунки, у сизларга очиқча душмандир.

6:143

ثَمَانِيَةَ أَزْوَاجٍ ۖ مِّنَ الضَّأْنِ اثْنَيْنِ وَمِنَ الْمَعْزِ اثْنَيْنِ ۗ قُلْ آلذَّكَرَيْنِ حَرَّمَ أَمِ الْأُنثَيَيْنِ أَمَّا اشْتَمَلَتْ عَلَيْهِ أَرْحَامُ الْأُنثَيَيْنِ ۖ نَبِّئُونِي بِعِلْمٍ إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ

(Чорва ҳайвондан саноғи) саккизта бўлган (тўрт) жуфт ҳайвонларни – қўйдан икки (жинс) ва эчкидан икки (жинс)ни (инсонларга ҳаром эканини иддао қилдилар) Айт: «Ўша иккита эркагини ҳаром қилганми ёки икки урғочисиними, ёхуд иккала урғочини бачадонидаги ҳомиланими? Агар тўғри бўлсангиз, менга илмий асос билан айтиб беринглар.»

6:144

وَمِنَ الْإِبِلِ اثْنَيْنِ وَمِنَ الْبَقَرِ اثْنَيْنِ ۗ قُلْ آلذَّكَرَيْنِ حَرَّمَ أَمِ الْأُنثَيَيْنِ أَمَّا اشْتَمَلَتْ عَلَيْهِ أَرْحَامُ الْأُنثَيَيْنِ ۖ أَمْ كُنتُمْ شُهَدَاءَ إِذْ وَصَّاكُمُ اللَّـهُ بِهَـٰذَا ۚ فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَىٰ عَلَى اللَّـهِ كَذِبًا لِّيُضِلَّ النَّاسَ بِغَيْرِ عِلْمٍ ۗ إِنَّ اللَّـهَ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ

Туя ва молнинг иккала жинсини (ҳам ҳаром деб иддао қилдилар). Айт: «Ўша иккита эркагини ҳаром қилганми ёки икки урғочисиними, ёхуд иккала урғочини бачадонидаги ҳомиланими? Ёки Аллоҳ сизларга буни буюраётганида гувоҳ бўлганмисиз?!» Илмсизлигидан фойдаланиб, инсонларни адаштириш учун (ўзи тўқиган) ёлғонни Аллоҳга тўнкаган кишидан ҳам золимроқ бири борми? Ҳақсизлик қилувчи (золим) кишиларни Аллоҳ йўлга солмайди.

6:145

قُل لَّا أَجِدُ فِي مَا أُوحِيَ إِلَيَّ مُحَرَّمًا عَلَىٰ طَاعِمٍ يَطْعَمُهُ إِلَّا أَن يَكُونَ مَيْتَةً أَوْ دَمًا مَّسْفُوحًا أَوْ لَحْمَ خِنزِيرٍ فَإِنَّهُ رِجْسٌ أَوْ فِسْقًا أُهِلَّ لِغَيْرِ اللَّـهِ بِهِ ۚ فَمَنِ اضْطُرَّ غَيْرَ بَاغٍ وَلَا عَادٍ فَإِنَّ رَبَّكَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ

Менга ваҳий қилинган (Қуръон)да ейдиган кишига қуйидагилардан бошқа ҳаром қилинган бирон-бир егулик тополмаяпман: ўлимтик (ҳайвон), оқизилган қон, жирканчлиги учун тўнғиз гўшти ёки фосиқлик бўлгани учун Аллоҳдан бошқасининг номи айтиб сўйилган^[745] ҳайвон”, деб айт. Кимки иложсиз қолиб бировнинг ҳақига тажовуз қилмаган ва (керагидан ортиқча еб) ҳаддан ошмаган ҳолда улардан еса, Роббинг кечиримли ва меҳрибондир.

6:146

وَعَلَى الَّذِينَ هَادُوا حَرَّمْنَا كُلَّ ذِي ظُفُرٍ ۖ وَمِنَ الْبَقَرِ وَالْغَنَمِ حَرَّمْنَا عَلَيْهِمْ شُحُومَهُمَا إِلَّا مَا حَمَلَتْ ظُهُورُهُمَا أَوِ الْحَوَايَا أَوْ مَا اخْتَلَطَ بِعَظْمٍ ۚ ذَٰلِكَ جَزَيْنَاهُم بِبَغْيِهِمْ ۖ وَإِنَّا لَصَادِقُونَ

Яҳудийларга (мол ва қўйдан бошқа) барча тирноқли ҳайвонларни ҳаром қилганмиз. Мол ва қўйларни беллари ва ичакларига ёпишган ва суяклари билан бирлашиб кетган ёғлардан бошқа ичидаги ёғларини ҳам ҳаром қилганмиз. Зўравонлигу тажовузкорлиги сабабли уларни шундай жазоладик. Биз албатта тўғри сўзлаймиз.

6:147

فَإِن كَذَّبُوكَ فَقُل رَّبُّكُمْ ذُو رَحْمَةٍ وَاسِعَةٍ وَلَا يُرَدُّ بَأْسُهُ عَنِ الْقَوْمِ الْمُجْرِمِينَ

(Эй Муҳаммад!) Агар сени ёлғончига чиқарсалар: «Роббинг чексиз раҳмат эгасидир. (Шундай бўлса-да, балоси келганида) жиноятчи кишилардан унинг жазосини қайтарилмайди», деб айт.

6:148

سَيَقُولُ الَّذِينَ أَشْرَكُوا لَوْ شَاءَ اللَّـهُ مَا أَشْرَكْنَا وَلَا آبَاؤُنَا وَلَا حَرَّمْنَا مِن شَيْءٍ ۚ كَذَٰلِكَ كَذَّبَ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ حَتَّىٰ ذَاقُوا بَأْسَنَا ۗ قُلْ هَلْ عِندَكُم مِّنْ عِلْمٍ فَتُخْرِجُوهُ لَنَا ۖ إِن تَتَّبِعُونَ إِلَّا الظَّنَّ وَإِنْ أَنتُمْ إِلَّا تَخْرُصُونَ

(Аллоҳга) шерик қўшганлар: “Аллоҳ бизга имонни) муносиб кўрганида эди биз ҳам ота-боболаримиз ҳам (Аллоҳга) шерик қўшмаган ва ҳеч нарсани (ўзимизча) ҳаром қилмаган бўлардик”, дейди. Улардан олдингилар ҳам токи азобимизни тотгунгача шу шаклда ёлғонладилар^[746]. Уларга: «Ёнингизда (бу ҳақида) бирон бир маълумот бормики, уни бизга чиқариб кўрсата олсангиз. Сизлар фақат гумон-тахминга эргашасиз. Сизлар фақат олди-қочди гап гапирасиз», деб айт.

6:149

قُلْ فَلِلَّـهِ الْحُجَّةُ الْبَالِغَةُ ۖ فَلَوْ شَاءَ لَهَدَاكُمْ أَجْمَعِينَ

Айт: “Қатъий далил Аллоҳга хос. Агар (барчангизга имонни) лойиқ кўрганида, сизларни барчангизни ҳидоят қиларди^[747].”

6:150

قُلْ هَلُمَّ شُهَدَاءَكُمُ الَّذِينَ يَشْهَدُونَ أَنَّ اللَّـهَ حَرَّمَ هَـٰذَا ۖ فَإِن شَهِدُوا فَلَا تَشْهَدْ مَعَهُمْ ۚ وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا وَالَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ وَهُم بِرَبِّهِمْ يَعْدِلُونَ

(Эй Муҳаммад!) «Бу (ўзингиз ҳаром қилган нарса)ни Аллоҳ ҳаром қилган деб гувоҳлик берадиган гувоҳларингизни олиб келинглар», деб айт. Агар улар гувоҳлик берса, уларга қўшилиб биргаликда гувоҳлик берма. Оятларимизни ёлғонга чиқарганлар ва охиратга ишонмайдиган кишиларнинг орзу-ҳавасларига эргашма. Улар яратган Эгасига (бошқаларни) тенг қилмоқда^[748].

6:151

قُلْ تَعَالَوْا أَتْلُ مَا حَرَّمَ رَبُّكُمْ عَلَيْكُمْ ۖ أَلَّا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئًا ۖ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا ۖ وَلَا تَقْتُلُوا أَوْلَادَكُم مِّنْ إِمْلَاقٍ ۖ نَّحْنُ نَرْزُقُكُمْ وَإِيَّاهُمْ ۖ وَلَا تَقْرَبُوا الْفَوَاحِشَ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَمَا بَطَنَ ۖ وَلَا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتِي حَرَّمَ اللَّـهُ إِلَّا بِالْحَقِّ ۚ ذَٰلِكُمْ وَصَّاكُم بِهِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ

Айт: “Келинглар, сизларга яратган Эгангиз ҳаром қилган нарсаларни айтиб берай: Аллоҳга ҳеч нарсани шерик қилманг, ота-онангизга яхшилик қилинглар^[749], қашшоқликдан қўрқиб болалаларингизни ўлдирманг, сизларга ҳам, уларга ҳам ризқни Биз берамиз. Фаҳш ишларнинг очиғига ҳам яширинига ҳам яқинлашманглар. Ҳақли сабабдан ташқари^[750] Аллоҳ ҳаром қилган жонни ўлдирманглар.” Уни сизларга юклаган вазифаси мана шулардир. Балки, ақлингизни ишлатарсизлар!

6:152

وَلَا تَقْرَبُوا مَالَ الْيَتِيمِ إِلَّا بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ حَتَّىٰ يَبْلُغَ أَشُدَّهُ ۖ وَأَوْفُوا الْكَيْلَ وَالْمِيزَانَ بِالْقِسْطِ ۖ لَا نُكَلِّفُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا ۖ وَإِذَا قُلْتُمْ فَاعْدِلُوا وَلَوْ كَانَ ذَا قُرْبَىٰ ۖ وَبِعَهْدِ اللَّـهِ أَوْفُوا ۚ ذَٰلِكُمْ وَصَّاكُم بِهِ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ

Етуклик ёшига киргунга қадар етимнинг мол-мулкига яқинлашманг, етимни фойдаси учун бўлса бу бошқа^[751]. Ўлчов ва тарози мувозанатини тўғри адо этинглар. Биз ҳеч кимга кучи етмайдиган нарса таклиф қилмаймиз (буюрмаймиз). Гапирганингизда тўғри гапиринг, гарчи сиз у (ҳақида гапирадиган киши) қариндошингиз бўлса ҳам^[752]. Аллоҳга берган сўзингизга вафо қилинг. Уни сизларга юклаган вазифаси мана шулардир. Насиҳат олгайсизлар!

6:153

وَأَنَّ هَـٰذَا صِرَاطِي مُسْتَقِيمًا فَاتَّبِعُوهُ ۖ وَلَا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَن سَبِيلِهِ ۚ ذَٰلِكُمْ وَصَّاكُم بِهِ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ

Шубҳасизки, мана бу менинг тўғри йўлим – шунга эргашинглар. (Бундан бошқа) йўлларга эргашманг, аск ҳолда (ўша йўллар) сизларни Аллоҳнинг йўлидан айириб ташлайди. Уни сизларга мана шундай васият қилмоқда, жавобгарликни ҳис қилгайсиз.

6:154

ثُمَّ آتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ تَمَامًا عَلَى الَّذِي أَحْسَنَ وَتَفْصِيلًا لِّكُلِّ شَيْءٍ وَهُدًى وَرَحْمَةً لَّعَلَّهُم بِلِقَاءِ رَبِّهِمْ يُؤْمِنُونَ

Яратган Эгасига йўлиқишига ишониб қолар деб, муҳсинлик қил(ади)ганларга неъматимни тамомлаб беришим, ҳар нарсани батафсил тушинтириб беришим, ҳамда қўлланма-раҳбар ва раҳмат бўлиши учун Мусога ҳам (Таврот) китобни берганмиз.

6:155

وَهَـٰذَا كِتَابٌ أَنزَلْنَاهُ مُبَارَكٌ فَاتَّبِعُوهُ وَاتَّقُوا لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ

Мана шу Биз юборган муборак китобдир – унга эргашинглар ва жавобгарликни ҳис қилингларки, сизга раҳм қилингай^[753].

6:156

أَن تَقُولُوا إِنَّمَا أُنزِلَ الْكِتَابُ عَلَىٰ طَائِفَتَيْنِ مِن قَبْلِنَا وَإِن كُنَّا عَن دِرَاسَتِهِمْ لَغَافِلِينَ

Акс ҳолда: «Китоб фақат биздан аввалги икки тоифа (инсонлар)га берилган. Биз уларнинг ўқиб-ўрганганларидан хабарсиз бўлганмиз», дер эдингиз.

6:157

أَوْ تَقُولُوا لَوْ أَنَّا أُنزِلَ عَلَيْنَا الْكِتَابُ لَكُنَّا أَهْدَىٰ مِنْهُمْ ۚ فَقَدْ جَاءَكُم بَيِّنَةٌ مِّن رَّبِّكُمْ وَهُدًى وَرَحْمَةٌ ۚ فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّن كَذَّبَ بِآيَاتِ اللَّـهِ وَصَدَفَ عَنْهَا ۗ سَنَجْزِي الَّذِينَ يَصْدِفُونَ عَنْ آيَاتِنَا سُوءَ الْعَذَابِ بِمَا كَانُوا يَصْدِفُونَ

Ёки: «Бизга ҳам китоб берилганида, биз улардан ҳам тўғри йўлда бўлар эдик», дер эдингиз. Энди, сизларга (ҳам) яратган Эгангиздан равшан далил, қўлланма-раҳбар ва раҳмат келди. Энди, Аллоҳнинг оятларини ёлғонга чиқарган ва улардан узоқлашган кишидан ҳам золимроқ ким бор?! Оятларимиздан узоқлашаётганларни (айнан) узоқлашгани сабабли ёмон азоб билан жазолаймиз.

6:158

هَلْ يَنظُرُونَ إِلَّا أَن تَأْتِيَهُمُ الْمَلَائِكَةُ أَوْ يَأْتِيَ رَبُّكَ أَوْ يَأْتِيَ بَعْضُ آيَاتِ رَبِّكَ ۗ يَوْمَ يَأْتِي بَعْضُ آيَاتِ رَبِّكَ لَا يَنفَعُ نَفْسًا إِيمَانُهَا لَمْ تَكُنْ آمَنَتْ مِن قَبْلُ أَوْ كَسَبَتْ فِي إِيمَانِهَا خَيْرًا ۗ قُلِ انتَظِرُوا إِنَّا مُنتَظِرُونَ

Улар ўзларига фаришталар келиши ёки шахсан яратган Эгангнинг (ўлим жазоси^[754]) келиши ёхуд яратган Эгангнинг баъзи кўрсатма-оятлари келишидан бошқа нарса кутишмаяпти. Яратган Эгангнинг баъзи кўрсатма-оятлари келган куниилгари ишонмаган бўлса (ана шу вақтдаги) ишончи, ёки ишонгани ҳолда яхшилик қилмаган бўлса ўша вақтдаги яхшилиги ҳеч кимга фойда бермайди. ^[755]  «(У кунни) сизлар ҳам кутинглар, мен ҳам кутаман»,  деб айт.

6:159

إِنَّ الَّذِينَ فَرَّقُوا دِينَهُمْ وَكَانُوا شِيَعًا لَّسْتَ مِنْهُمْ فِي شَيْءٍ ۚ إِنَّمَا أَمْرُهُمْ إِلَى اللَّـهِ ثُمَّ يُنَبِّئُهُم بِمَا كَانُوا يَفْعَلُونَ

Динларини бўлиб-парчалаб^[756], айрим кишилар атрофида тўпланиб олганларга келсак, сен ҳеч бир масалада улардан эмассан. Уларнинг ишлари фақат Аллоҳга оид. Кейин, Аллоҳ уларга ўз қилмишларини билдириб қўяди.

6:160

مَن جَاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثَالِهَا ۖ وَمَن جَاءَ بِالسَّيِّئَةِ فَلَا يُجْزَىٰ إِلَّا مِثْلَهَا وَهُمْ لَا يُظْلَمُونَ

Кимки битта яхшилик билан келса, унга унинг айнан ўн баробари берилади. Кимки битта ёмонлик билан келса, унга айнан бир хил жазо берилади^[757] ва уларга ҳақсизлик қилинмайди.

6:161

قُلْ إِنَّنِي هَدَانِي رَبِّي إِلَىٰ صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ دِينًا قِيَمًا مِّلَّةَ إِبْرَاهِيمَ حَنِيفًا ۚ وَمَا كَانَ مِنَ الْمُشْرِكِينَ

Айт: “Яратган Эгам мени тўғри йўлга; тўғри динга; ҳаққа мойил бўлган ва мушриклардан бўлмаган Иброҳимнинг миллатига/динига етаклади.”

6:162

قُلْ إِنَّ صَلَاتِي وَنُسُكِي وَمَحْيَايَ وَمَمَاتِي لِلَّـهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ

Айт: «Дуо-илтижоларим, (барча) ибодатларим, яшашим ва ўлишим борлиқларни яратган Эгаси – Аллоҳ учун бўлади.

6:163

لَا شَرِيكَ لَهُ ۖ وَبِذَٰلِكَ أُمِرْتُ وَأَنَا أَوَّلُ الْمُسْلِمِينَ

Унинг шериги йўқ. Менга шундай буюрилди. (Бу буйруққа) таслим бўлувчиларнинг аввали ўзимман^[758].

6:164

قُلْ أَغَيْرَ اللَّـهِ أَبْغِي رَبًّا وَهُوَ رَبُّ كُلِّ شَيْءٍ ۚ وَلَا تَكْسِبُ كُلُّ نَفْسٍ إِلَّا عَلَيْهَا ۚ وَلَا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَىٰ ۚ ثُمَّ إِلَىٰ رَبِّكُم مَّرْجِعُكُمْ فَيُنَبِّئُكُم بِمَا كُنتُمْ فِيهِ تَخْتَلِفُونَ

Айт: “Мен (ўзимга) Аллоҳдан бошқа Робб ахтарайми? Ахир У барча нарсанинг Роббику! Ҳар кимнинг қилган (гуноҳ)и ўзига. Ҳеч бир гуноҳкор бошқа бир гуноҳкорнинг юкини кўтармайди. Охир-оқибат қайтишингиз яратган Эгангизнинг ҳукмидир. Шунда, У сизлар ихтилофга тушган нарсаларни ўзингизга билдириб қўяди.”

6:165

وَهُوَ الَّذِي جَعَلَكُمْ خَلَائِفَ الْأَرْضِ وَرَفَعَ بَعْضَكُمْ فَوْقَ بَعْضٍ دَرَجَاتٍ لِّيَبْلُوَكُمْ فِي مَا آتَاكُمْ ۗ إِنَّ رَبَّكَ سَرِيعُ الْعِقَابِ وَإِنَّهُ لَغَفُورٌ رَّحِيمٌ

У сизларни ер юзига халийфа/масъул қилиб тайинлади.  Берган нарсаларида сизларни синаш учун, бирингизни бошқангиздан бир қанча даража юксалтириб қўйди. Яратган Эгангнинг иқоби тездир, У кечиримли ва меҳрибондир^[759].»

 

7. Аъроф сураси

بِسْمِ اللهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيم‎

Марҳамати чексиз ва яхшилик қилувчи – Аллоҳ номи билан.

7:1

الٓمٓص

Алиф! Лам! Мим! Сод![760]

7:2

كِتَابٌ أُنْزِلَ إِلَيْكَ فَلَا يَكُنْ فِي صَدْرِكَ حَرَجٌ مِنْهُ لِتُنْذِرَ بِهِ وَذِكْرَىٰ لِلْمُؤْمِنِينَ

Бу китоб сенга – у билан огоҳлантиришинг ва мўминларга эслатма (насиҳат) бўлсин деб туширилди, ундан юрагингда сиқилиш (шубҳа) бўлмасин.

7:3

اتَّبِعُوا مَا أُنْزِلَ إِلَيْكُمْ مِنْ رَبِّكُمْ وَلَا تَتَّبِعُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِيَاءَ ۗ قَلِيلًا مَا تَذَكَّرُونَ

Яратган Эгангиздан сизларга нозил қилинган (китоб)га эргашинглар, Ундан бошқа авлиёларга (арбобларга) эргашманглар^[761]. Жуда ҳам кам насиҳат оласизлар^[762].

7:4

وَكَمْ مِنْ قَرْيَةٍ أَهْلَكْنَاهَا فَجَاءَهَا بَأْسُنَا بَيَاتًا أَوْ هُمْ قَائِلُونَ

Биз қанчадан-қанча жамиятларни ҳалок қилдик. Уларга (қаҳрли) жазомиз – улар ё кечаси ёки кундузи ухлаётганда^[763] келган.

7:5

فَمَا كَانَ دَعْوَاهُمْ إِذْ جَاءَهُمْ بَأْسُنَا إِلَّا أَنْ قَالُوا إِنَّا كُنَّا ظَالِمِينَ

Уларга (қаҳрли) жазомиз келганида қилган фарёдлари фақат шу бўлган: «(Эй воҳ!) Биз ростдан ҳам ҳақсизлик қилувчи (золим) бўлган эканмиз.»

7:6

فَلَنَسْأَلَنَّ الَّذِينَ أُرْسِلَ إِلَيْهِمْ وَلَنَسْأَلَنَّ الْمُرْسَلِينَ

Уларга элчи юборилган кишилардан ҳам сўраймиз, элчи бўлиб юборилган кишиларнинг ўзидан ҳам сўраймиз^[764].

7:7

فَلَنَقُصَّنَّ عَلَيْهِمْ بِعِلْمٍ ۖ وَمَا كُنَّا غَائِبِينَ

Шунда, уларга қилмишларини илмий асосда айтиб берамиз. Чунки, Биз  (улардан) ғойиб^[765] бўлмаганмиз.

7:8

وَالْوَزْنُ يَوْمَئِذٍ الْحَقُّ ۚ فَمَنْ ثَقُلَتْ مَوَازِينُهُ فَأُولَٰئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ

Ўша кунги ҳисоб-китоб ҳақдир. Кимнинг (яхшилик) мезони (ҳисоб-китоби) оғри бўлса, ана шулар нажот топувчилардир.

7:9

وَمَنْ خَفَّتْ مَوَازِينُهُ فَأُولَٰئِكَ الَّذِينَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ بِمَا كَانُوا بِآيَاتِنَا يَظْلِمُونَ

Кимнинг яхшилик мезони (ҳисоб-китоби) оз бўлса, оятларимизга нисбатан ҳақсизлик қилгани учун ўзини хонавайрон қилганлар ана шулар бўлади^[766].

7:10

وَلَقَدْ مَكَّنَّاكُمْ فِي الْأَرْضِ وَجَعَلْنَا لَكُمْ فِيهَا مَعَايِشَ ۗ قَلِيلًا مَا تَشْكُرُونَ

Ер юзига сизларни Биз ерлаштирдик. Унда сизларга яшаш воситаларини ҳам Биз пайдо қилдик. Бироқ, озчилигингиз қадрига етяпсиз.

7:11

وَلَقَدْ خَلَقْنَاكُمْ ثُمَّ صَوَّرْنَاكُمْ ثُمَّ قُلْنَا لِلْمَلَائِكَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِيسَ لَمْ يَكُنْ مِنَ السَّاجِدِينَ

Шубҳасизки, сизларни Биз яратганмиз, сўнгра сизларга шакл берганмиз^[767]. Кейин фаришталарга: «Одамга сажда қилинглар», дедик. Иблисдан бошқа бари сажда қилди. У сажда қилувчилардан бўлмади.

7:12

قَالَ مَا مَنَعَكَ أَلَّا تَسْجُدَ إِذْ أَمَرْتُكَ ۖ قَالَ أَنَا خَيْرٌ مِنْهُ خَلَقْتَنِي مِنْ نَارٍ وَخَلَقْتَهُ مِنْ طِينٍ

«Сенга нима тўсқинлик қилдики, (саждага) буюрганимда сажда қилмаяпсан?», деди Аллоҳ. Иблис эса: «Мен ундан яхшиман. Мени ўтдан яратдинг, уни лойдан яратдинг», деди.

7:13

قَالَ فَاهْبِطْ مِنْهَا فَمَا يَكُونُ لَكَ أَنْ تَتَكَبَّرَ فِيهَا فَاخْرُجْ إِنَّكَ مِنَ الصَّاغِرِينَ

“Туш у ердан!^[768] Сени унда катта кетиб юришга ҳақинг йўқ. Чиқ-йўқол! Сен хор бўлувчилардансан”, деди (Аллоҳ).

7:14

قَالَ أَنْظِرْنِي إِلَىٰ يَوْمِ يُبْعَثُونَ

«Улар қайта тирилтириладиган кунгача менга муҳлат бер», деди (Иблис).

7:15

قَالَ إِنَّكَ مِنَ الْمُنْظَرِينَ

“Сен муҳлат берилганлардан^[769] бирисан”, деди (Аллоҳ).

7:16

قَالَ فَبِمَا أَغْوَيْتَنِي لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَكَ الْمُسْتَقِيمَ

Иблис айтдики: “(Эй Аллоҳ,) мени адашган аҳволга солганинг учун,^[770] мен ҳам улар (ни нонкўр қилиш) учун Сени тўғри йўлинга ўтириб оламан.

7:17

ثُمَّ لَآتِيَنَّهُمْ مِنْ بَيْنِ أَيْدِيهِمْ وَمِنْ خَلْفِهِمْ وَعَنْ أَيْمَانِهِمْ وَعَنْ شَمَائِلِهِمْ ۖ وَلَا تَجِدُ أَكْثَرَهُمْ شَاكِرِينَ

Кейин олдиларидан, орқаларидан, ўнгларидан ва чапларидан келавераман; кўпчилиги шукр қилмаётганини кўрасан.»

7:18

قَالَ اخْرُجْ مِنْهَا مَذْءُومًا مَدْحُورًا ۖ لَمَنْ تَبِعَكَ مِنْهُمْ لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ مِنْكُمْ أَجْمَعِينَ

(Аллоҳ) шундай деди: “Айбдор ва ҳайдалган ҳолда чиқ у ердан! Улардан сенга ким эргашса, албатта, жаҳаннамни сизларнинг барчангиз ила тўлдираман.”

7:19

وَيَا آدَمُ اسْكُنْ أَنْتَ وَزَوْجُكَ الْجَنَّةَ فَكُلَا مِنْ حَيْثُ شِئْتُمَا وَلَا تَقْرَبَا هَٰذِهِ الشَّجَرَةَ فَتَكُونَا مِنَ الظَّالِمِينَ

(Аллоҳ шундай деди): “Эй Одам, сен ва жуфтинг шу боғни^[771] маскан тутинглар. Ёқтирган жойингиздан еяверинглар. Лекин, бу дарахтга яқинлашманг, акс ҳолда, ҳақсизлик қилувчи (золим) бўлиб қоласизлар.”

7:20

فَوَسْوَسَ لَهُمَا الشَّيْطَانُ لِيُبْدِيَ لَهُمَا مَا وُورِيَ عَنْهُمَا مِنْ سَوْآتِهِمَا وَقَالَ مَا نَهَاكُمَا رَبُّكُمَا عَنْ هَٰذِهِ الشَّجَرَةِ إِلَّا أَنْ تَكُونَا مَلَكَيْنِ أَوْ تَكُونَا مِنَ الْخَالِدِينَ

Кейин шайтон у иккаласининг тўсилган баданини ўзларига очилиши учун васваса қилиб: “Роббингиз сизларни бекорга бу дарахтдан ман қилгани йўқ, иккалангиз ҳукмрон^[772] бўлиб қолмаслигингиз, ёки ўлимсизлашиб қолмаслигингиз учунгина ман қилди” деди.

7:21

وَقَاسَمَهُمَا إِنِّي لَكُمَا لَمِنَ النَّاصِحِينَ

Ва у иккаласига: “Мен сизларга насиҳат қилувчиларданман/самимийман”, деб қасам ичди.

7:22

فَدَلَّاهُمَا بِغُرُورٍ ۚ فَلَمَّا ذَاقَا الشَّجَرَةَ بَدَتْ لَهُمَا سَوْآتُهُمَا وَطَفِقَا يَخْصِفَانِ عَلَيْهِمَا مِنْ وَرَقِ الْجَنَّةِ ۖ وَنَادَاهُمَا رَبُّهُمَا أَلَمْ أَنْهَكُمَا عَنْ تِلْكُمَا الشَّجَرَةِ وَأَقُلْ لَكُمَا إِنَّ الشَّيْطَانَ لَكُمَا عَدُوٌّ مُبِينٌ

Охир-оқибат алдов билан уларни (мақомидан) туширди. Дарахтдан тотган маҳал, иккаласининг тўсилган баданлари ўзларига кўриниб қолди, иккаласи ҳам боғдаги япроқлардан устма-уст қўйиб ўранишни бошлади. Яратган Эгаси уларга нидо қилиб: «Иккалангизни ҳам бу дархтдан ман қилмаганмидим, шайтон сизларнинг очиқ-ойдин душманингиз демаганмидим?» деб нидо қилди.

7:23

قَالَا رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ

Улар: “Эй яратган Эгамиз! Биз ўзимизга зулм қилдик. Агар бизни кечирмасанг ва бизга раҳм қилмасанг хонавайрон бўламиз”- дедилар.

 

7:24

قَالَ اهْبِطُوا بَعْضُكُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ ۖ وَلَكُمْ فِي الْأَرْضِ مُسْتَقَرٌّ وَمَتَاعٌ إِلَىٰ حِينٍ

(Аллоҳ): “(Бу маскандан) тушинглар. Бир-бирингизга душмансиз. Сизларга шу юртда қоладиган жой ва бир муддатгача (ҳаёт учун керакли) нарсалар бор^[773]”- деди.

7:25

قَالَ فِيهَا تَحْيَوْنَ وَفِيهَا تَمُوتُونَ وَمِنْهَا تُخْرَجُونَ

«У ерда яшайсизлар, у ерда ўласизлар ва у ердан (қайта тирилиб) чиқариласизлар»- деди.

7:26

يَا بَنِي آدَمَ قَدْ أَنْزَلْنَا عَلَيْكُمْ لِبَاسًا يُوَارِي سَوْآتِكُمْ وَرِيشًا ۖ وَلِبَاسُ التَّقْوَىٰ ذَٰلِكَ خَيْرٌ ۚ ذَٰلِكَ مِنْ آيَاتِ اللَّهِ لَعَلَّهُمْ يَذَّكَّرُونَ

“Эй Одам болалари! Сизларга танангизни ёпадиган ва (сизларни) чиройли кўрсатадиган кийим (яратиш имконини) бердик. (Сизларни) ҳимоя қиладиган кийим – шу энг яхши кийим^[774]. Бу Аллоҳнинг оятمаридандир, насиҳат олгайсизлар!

7:27

يَا بَنِي آدَمَ لَا يَفْتِنَنَّكُمُ الشَّيْطَانُ كَمَا أَخْرَجَ أَبَوَيْكُمْ مِنَ الْجَنَّةِ يَنْزِعُ عَنْهُمَا لِبَاسَهُمَا لِيُرِيَهُمَا سَوْآتِهِمَا ۗ إِنَّهُ يَرَاكُمْ هُوَ وَقَبِيلُهُ مِنْ حَيْثُ لَا تَرَوْنَهُمْ ۗ إِنَّا جَعَلْنَا الشَّيَاطِينَ أَوْلِيَاءَ لِلَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ

Эй одам болалари! Шайтон ота-онангизни тўсилган баданларини бир-бирига кўрсатиш учун кийимларини ечтириб, боғдан чиқариб юборганидек, сизларни ҳам фитналаб қўймасин. У (шайтон) ва унинг туридагилар сиз уларни кўрмайдиган ердан сизларни кўриб туради. Биз шайтонларни ишонмайдиганларнинг дўсти/хожаси қилиб қўйдик.

7:28

وَإِذَا فَعَلُوا فَاحِشَةً قَالُوا وَجَدْنَا عَلَيْهَا آبَاءَنَا وَاللَّهُ أَمَرَنَا بِهَا ۗ قُلْ إِنَّ اللَّهَ لَا يَأْمُرُ بِالْفَحْشَاءِ ۖ أَتَقُولُونَ عَلَى اللَّهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ

(Мушриклар) қабиҳ иш қилишганида: “Ота-боболаримизни шу ҳолатда кўрганмиз, Аллоҳ бизга шуни буюрган”, дейишади. (Сен уларга): “Аллоҳ қабиҳ ишларга буюрмайди. Ўзингиз билмайдиган нарсаларни Аллоҳга тўқиб айтаверасизларми?!” де.

7:29

قُلْ أَمَرَ رَبِّي بِالْقِسْطِ ۖ وَأَقِيمُوا وُجُوهَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ وَادْعُوهُ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ ۚ كَمَا بَدَأَكُمْ تَعُودُونَ

Айт: “Яратган Эгам тўғриликка буюрди. Сажда қилинадиган (Аллоҳга бўйин эгадиган) ҳар ерда бутунлай Унга йўналинглар, динга ҳеч нарса қўшмасдан Унга дуо қилинглар. Сизларни (яратишни) қандай бошлаган бўлса, (охиратда ҳаётга) ана шундай қайтасизлар^[775].

7:30

فَرِيقًا هَدَىٰ وَفَرِيقًا حَقَّ عَلَيْهِمُ الضَّلَالَةُ ۗ إِنَّهُمُ اتَّخَذُوا الشَّيَاطِينَ أَوْلِيَاءَ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَيَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ مُهْتَدُونَ

(Аллоҳ инсонлардан) бир қисмини тўғри йўлга солди. Бошқа бир қисми эса йўлдан адашишга лойиқ бўлди. Йўлдан адашганлар Аллоҳни қўйиб, шайтонларни/ёвузларни ўзларига дўст/хожа тутинган яна ўзларини тўғри йўлда деб ҳисоблаган кимсалардир.

7:31

يَا بَنِي آدَمَ خُذُوا زِينَتَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ وَكُلُوا وَاشْرَبُوا وَلَا تُسْرِفُوا ۚ إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ

Эй одам болалари! Ҳар бир сажда вақтида зийнатларингизни (ташқи, кўркам кийимингизни^[776]) кийинг. Еб-ичинглару, бироқ, ҳаддан ошманглар. Аллоҳ ҳаддан ошувчиларни ёқтирмайди.

7:32

قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِينَةَ اللَّهِ الَّتِي أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَالطَّيِّبَاتِ مِنَ الرِّزْقِ ۚ قُلْ هِيَ لِلَّذِينَ آمَنُوا فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا خَالِصَةً يَوْمَ الْقِيَامَةِ ۗ كَذَٰلِكَ نُفَصِّلُ الْآيَاتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ

Айт: «Аллоҳнинг Ўз бандаларига чиқарган зийнатини ва покиза ризқларни ким ҳаром қилди?» Айт: “Улар дунё ҳаётида асосан мўминлар учун^[777]. Қиёмат куни эса, у фақат мўминларга хос бўлади.” Биладиган кишиларга оятларимизни мана шундай тафсилотлаб беряпмиз[778].

7:33

قُلْ إِنَّمَا حَرَّمَ رَبِّيَ الْفَوَاحِشَ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَمَا بَطَنَ وَالْإِثْمَ وَالْبَغْيَ بِغَيْرِ الْحَقِّ وَأَنْ تُشْرِكُوا بِاللَّهِ مَا لَمْ يُنَزِّلْ بِهِ سُلْطَانًا وَأَنْ تَقُولُوا عَلَى اللَّهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ

Айт: “Яратган Эгам фақат ошкор ва яширин қабиҳликларни^[779], гуноҳ турларини^[780], ноҳақ тажовузкорликни, у ҳақида ҳеч қандай далил туширмаган нарсани Аллоҳга шерик қилишингизни ва Аллоҳ ҳақида билмайдиган нарсангизни гапириб юришингизни тақиқлаган”.

7:34

وَلِكُلِّ أُمَّةٍ أَجَلٌ ۖ فَإِذَا جَاءَ أَجَلُهُمْ لَا يَسْتَأْخِرُونَ سَاعَةً ۖ وَلَا يَسْتَقْدِمُونَ

Ҳар бир умматнинг ажали^[781] бор. Ажали келганида, уни бир он ортга ҳам, илгарига ҳам суришни талаб қилолмайдилар.

7:35

يَا بَنِي آدَمَ إِمَّا يَأْتِيَنَّكُمْ رُسُلٌ مِنْكُمْ يَقُصُّونَ عَلَيْكُمْ آيَاتِي ۙ فَمَنِ اتَّقَىٰ وَأَصْلَحَ فَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ

Эй Одам болалари! Орангиздан элчилар келиб, сизларга оятларимни тушунтириб берганида, кимки гуноҳлардан сақланиб ўзини тузатса, уларга ҳеч қандай қўрқув йўқ, хафа^[782] ҳам бўлмайдилар.

7:36

وَالَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا وَاسْتَكْبَرُوا عَنْهَا أُولَٰئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ ۖ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ

Оятларимизни ёлғонга чиқарган ва улардан ўзини катта тутганлар – ўшалар жаҳаннам аҳлидир^[783]. Улар унда ўлимсиз-мангу қолади.

7:37

فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَىٰ عَلَى اللَّهِ كَذِبًا أَوْ كَذَّبَ بِآيَاتِهِ ۚ أُولَٰئِكَ يَنَالُهُمْ نَصِيبُهُمْ مِنَ الْكِتَابِ ۖ حَتَّىٰ إِذَا جَاءَتْهُمْ رُسُلُنَا يَتَوَفَّوْنَهُمْ قَالُوا أَيْنَ مَا كُنْتُمْ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ ۖ قَالُوا ضَلُّوا عَنَّا وَشَهِدُوا عَلَىٰ أَنْفُسِهِمْ أَنَّهُمْ كَانُوا كَافِرِينَ

Аллоҳга бирон-бир ёлғон тўнкаган ёки Унинг оятларини ёлғонга чиқарган кишидан ҳам золим киши борми?! Уларга Китобда ёзиб қўйилган (азобдан) насибалари етиб боради^[784]. Токи уларнинг жонини олувчи элчиларимиз (фаришталар) келиб, уларга: “Аллоҳдан бошқа дуо қиладиганларингиз қани, қаерда?”, дейишганида, «Улар биздан ғойиб бўлди!» деб жавоб беради ва ўзларини кофир эканига шахсан ўзлари гувоҳ бўлади.

7:38

قَالَ ادْخُلُوا فِي أُمَمٍ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِكُمْ مِنَ الْجِنِّ وَالْإِنْسِ فِي النَّارِ ۖ كُلَّمَا دَخَلَتْ أُمَّةٌ لَعَنَتْ أُخْتَهَا ۖ حَتَّىٰ إِذَا ادَّارَكُوا فِيهَا جَمِيعًا قَالَتْ أُخْرَاهُمْ لِأُولَاهُمْ رَبَّنَا هَٰؤُلَاءِ أَضَلُّونَا فَآتِهِمْ عَذَابًا ضِعْفًا مِنَ النَّارِ ۖ قَالَ لِكُلٍّ ضِعْفٌ وَلَٰكِنْ لَا تَعْلَمُونَ

Аллоҳ уларга: “Сизлардан илгари келиб яшаган инсон ва жинларга қўшилиб мана жаҳаннамга киринглар!” дейди. У ерга кирган ҳар бир жамоа ўзига ўхшаганларни лаънатлайди. Токи у ерда бир-бири билан учрашганида, кейингилар аввалгилар учун: “Эй яратган Эгамиз! Бизни мана шулар адаштирган, уларга жаҳаннам (азоби)дан ортириб қўй^[785]”- дейишади. Аллоҳ эса: «(Сизлардан) ҳар кимга ортиш бор, лекин билмаяпсизлар» дейди.

7:39

وَقَالَتْ أُولَاهُمْ لِأُخْرَاهُمْ فَمَا كَانَ لَكُمْ عَلَيْنَا مِنْ فَضْلٍ فَذُوقُوا الْعَذَابَ بِمَا كُنْتُمْ تَكْسِبُونَ

Илгаргилар кейингиларга: «Сизни биздан афзаллик тарафингиз йўқ. Қилмишингизга яраша азобни тотаверинглар» дейишади.

7:40

إِنَّ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا وَاسْتَكْبَرُوا عَنْهَا لَا تُفَتَّحُ لَهُمْ أَبْوَابُ السَّمَاءِ وَلَا يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ حَتَّىٰ يَلِجَ الْجَمَلُ فِي سَمِّ الْخِيَاطِ ۚ وَكَذَٰلِكَ نَجْزِي الْمُجْرِمِينَ

Оятларимизни ёлғонга чиқарганлар ва улардан ўзини катта тутганларга осмон эшиклари очилмайди, туя игна тешигидан ўтмагунича жаннатга кирмайдилар^[786]. Биз жиноятчиларни шундай жазолаймиз.

7:41

لَهُمْ مِنْ جَهَنَّمَ مِهَادٌ وَمِنْ فَوْقِهِمْ غَوَاشٍ ۚ وَكَذَٰلِكَ نَجْزِي الظَّالِمِينَ

Уларга кўрпа-тўшак ҳам, устларига ёпинчиқ ҳам жаҳаннамдан (берилади). Ҳақсизлик қилувчиларни шундай жазолаймиз.

7:42

وَالَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَا نُكَلِّفُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا أُولَٰئِكَ أَصْحَابُ الْجَنَّةِ ۖ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ

Имон келтирган ва хайрли ишларни амалга оширганлар жаннат аҳлидир. Улар унда ўлимсиз-мангу қолади. Зеро, Биз ҳеч кимга тоқатидан ташқари нарсага таклиф қилмаймиз.

7:43

وَنَزَعْنَا مَا فِي صُدُورِهِمْ مِنْ غِلٍّ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهِمُ الْأَنْهَارُ ۖ وَقَالُوا الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي هَدَانَا لِهَٰذَا وَمَا كُنَّا لِنَهْتَدِيَ لَوْلَا أَنْ هَدَانَا اللَّهُ ۖ لَقَدْ جَاءَتْ رُسُلُ رَبِّنَا بِالْحَقِّ ۖ وَنُودُوا أَنْ تِلْكُمُ الْجَنَّةُ أُورِثْتُمُوهَا بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ

(Жаннатда) кўнглидаги ёмон ҳис-туйғуни^[787] олиб ташлаймиз, остларидан анҳорлар оқиб туради ва улар: “Аллоҳга олқиш-у мақтовлар бўлсин! Бизни бунга у йўлалди. Аллоҳ бизни бу йўлга солмаганида, биз ўзимизча топа олмасдик. Яратган Эгамизнинг элчилари ҳақиқатни олиб келган экан”, дейди. Уларга шундай дейилади: «Мана сизга жаннат! Қилган ишларингиз эвазига у сизларга мерос қилиб берилди.»

7:44

وَنَادَىٰ أَصْحَابُ الْجَنَّةِ أَصْحَابَ النَّارِ أَنْ قَدْ وَجَدْنَا مَا وَعَدَنَا رَبُّنَا حَقًّا فَهَلْ وَجَدْتُمْ مَا وَعَدَ رَبُّكُمْ حَقًّا ۖ قَالُوا نَعَمْ ۚ فَأَذَّنَ مُؤَذِّنٌ بَيْنَهُمْ أَنْ لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الظَّالِمِينَ

Жаннат аҳли жаҳаннам аҳлига (қараб): «Яратган Эгамизнинг бизга берган сўзи рост эканини кўрдик. Сизлар ҳам яратган Эгангиз берган сўз ростлигини кўрдингизми?», деб нидо қилади. Улар: «Ҳа!», деб жавоб беради. Шунда ўрталарида бир жарчи: “Ҳақсизлик қилувчи (золим)ларга Аллоҳнинг лаънати бўлсин!” деб эълон қилади.

7:45

الَّذِينَ يَصُدُّونَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ وَيَبْغُونَهَا عِوَجًا وَهُمْ بِالْآخِرَةِ كَافِرُونَ

Улар Аллоҳнинг йўлидан тўсадиган ва у йўлни эгри (нотўғри) кўрсатишга уринадиган ва охиратга ишонмайдиган кишилардир.

7:46

وَبَيْنَهُمَا حِجَابٌ ۚ وَعَلَى الْأَعْرَافِ رِجَالٌ يَعْرِفُونَ كُلًّا بِسِيمَاهُمْ ۚ وَنَادَوْا أَصْحَابَ الْجَنَّةِ أَنْ سَلَامٌ عَلَيْكُمْ ۚ لَمْ يَدْخُلُوهَا وَهُمْ يَطْمَعُونَ

Жаннат ила жаҳаннам орасида тўсиқ бўлади. Аъроф тепасида бир-қанча кишилар бўлади. Улар ҳар кимни юз-симосидан танийди. Жаннат аҳли-ю, лекин хали ҳануз у ерга кирмаганарга (қараб): «Сизларга эсон-омонлик бўлади» деб нидо қиладилар^[788].

7:47

وَإِذَا صُرِفَتْ أَبْصَارُهُمْ تِلْقَاءَ أَصْحَابِ النَّارِ قَالُوا رَبَّنَا لَا تَجْعَلْنَا مَعَ الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ

Уларнинг кўзлари (у ерда мангу қоладиган) жаҳаннам аҳли тарафига бурилганда: “Эй яратган Эгамиз! Бизни бу ҳақсизлик қилувчи қавм билан бирга қилиб қўйма”, дейишади.

7:48

وَنَادَىٰ أَصْحَابُ الْأَعْرَافِ رِجَالًا يَعْرِفُونَهُمْ بِسِيمَاهُمْ قَالُوا مَا أَغْنَىٰ عَنْكُمْ جَمْعُكُمْ وَمَا كُنْتُمْ تَسْتَكْبِرُونَ

Аъроф аҳолиси юз-симосидан таниб оладиган кишиларга шундай нидо қилади: “Сизларнинг жамоатингиз ҳам, катта кетишингиз ҳам ўзингизга асқатмади-ку!

7:49

أَهَٰؤُلَاءِ الَّذِينَ أَقْسَمْتُمْ لَا يَنَالُهُمُ اللَّهُ بِرَحْمَةٍ ۚ ادْخُلُوا الْجَنَّةَ لَا خَوْفٌ عَلَيْكُمْ وَلَا أَنْتُمْ تَحْزَنُونَ

Сизлар: «Аллоҳнинг раҳмати уларга тегмайди» деб қасам ичган кишилар мана шулармиди?” (дейди. Аслида). Уларга: “Жаннатга киринглар. Сизларга қўрқув ҳам йўқ, сизлар хафа ҳам бўлмайсизлар” (дейилади).

7:50

وَنَادَىٰ أَصْحَابُ النَّارِ أَصْحَابَ الْجَنَّةِ أَنْ أَفِيضُوا عَلَيْنَا مِنَ الْمَاءِ أَوْ مِمَّا رَزَقَكُمُ اللَّهُ ۚ قَالُوا إِنَّ اللَّهَ حَرَّمَهُمَا عَلَى الْكَافِرِينَ

Улар жаннат аҳлига нидо қилиб: «Сувингиздан ёки Аллоҳнинг сизга эриштирган нарсаларидан бизга ҳам улашинглар», деганида, жаннат аҳли (уларга жавобан): «Аллоҳ у иккаласини ҳам кофирларга ман қилди»- дейди.

7:51

الَّذِينَ اتَّخَذُوا دِينَهُمْ لَهْوًا وَلَعِبًا وَغَرَّتْهُمُ الْحَيَاةُ الدُّنْيَا ۚ فَالْيَوْمَ نَنسَاهُمْ كَمَا نَسُوا لِقَاءَ يَوْمِهِمْ هَـٰذَا وَمَا كَانُوا بِآيَاتِنَا يَجْحَدُونَ

Дунё ҳаётига алданиб динини беҳуда ўйин-кулгуга айлантириб олганларни^[789], ўзлари бу кунги учрашувни унутгани ва билиб туриб оятларимизни ёлғонга чиқаргани каби, Биз ҳам уларни унутамиз.

7:52

وَلَقَدْ جِئْنَاهُم بِكِتَابٍ فَصَّلْنَاهُ عَلَىٰ عِلْمٍ هُدًى وَرَحْمَةً لِّقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ

Шубҳасизки, Биз уларга Ўзимиз илм асосида тафсилотлаб берган, (унга) ишонадиган кишиларга қўлланма/раҳнамо ва раҳмат бўладиган китоб^[790] келтириб бердик.

7:53

هَلْ يَنظُرُونَ إِلَّا تَأْوِيلَهُ ۚ يَوْمَ يَأْتِي تَأْوِيلُهُ يَقُولُ الَّذِينَ نَسُوهُ مِن قَبْلُ قَدْ جَاءَتْ رُسُلُ رَبِّنَا بِالْحَقِّ فَهَل لَّنَا مِن شُفَعَاءَ فَيَشْفَعُوا لَنَا أَوْ نُرَدُّ فَنَعْمَلَ غَيْرَ الَّذِي كُنَّا نَعْمَلُ ۚ قَدْ خَسِرُوا أَنفُسَهُمْ وَضَلَّ عَنْهُم مَّا كَانُوا يَفْتَرُونَ

Улар Қуръоннинг таъвилидан бошқа нарса кутмаяпти. Унинг таъвили (қиёмат) келадиган куни, ундан олдин у кунни унутганлар: “Албатта, Яратган Эгамизнинг элчилари ҳақни келтиришган экан. Бизни шафоат қиладиганлар борми ўзи, энди бизни шафоат қилсин^[791], ёки, ортга қайтарилайлик, шунда, қилиб ўтган ишларимиздан бошқача иш қиламиз!” деб қолишади.  Улар ўзларини хонавайрон қилиб бўлган, тўқиб чиқарган (шафоатчи)лари улардан ғойиб бўлган (бўлади).

7:54

إِنَّ رَبَّكُمُ اللَّـهُ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَىٰ عَلَى الْعَرْشِ يُغْشِي اللَّيْلَ النَّهَارَ يَطْلُبُهُ حَثِيثًا وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ وَالنُّجُومَ مُسَخَّرَاتٍ بِأَمْرِهِ ۗ أَلَا لَهُ الْخَلْقُ وَالْأَمْرُ ۗ تَبَارَكَ اللَّـهُ رَبُّ الْعَالَمِينَ

Албатта, сизларнинг яратган Эгангиз Аллоҳдир, У ер-у осмонларни олти кунда (олти даврда) яратиб, кейин бошқарувни (Аршни)^[792] эгаллади. Кундузни доимий тақиб қиладиган тун билан кундузни ўраб қўяди. Қуёш, ой ва юлдузларни ҳам Ўз буйруғига кўра, хизматингизга берилган ҳолда яратди^[793]. Билиб қўйинг, яратиш ҳам буйруқ бериш ҳам Унинг иши. Борлиқларнинг яратган эгаси бўлмиш Аллоҳ нақадар буюкдир.

7:55

ادْعُوا رَبَّكُمْ تَضَرُّعًا وَخُفْيَةً ۚ إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُعْتَدِينَ

Яратган Эгангизга ўтиниб ва махфий дуо қилинглар. У (дуода) ҳаддан ошувчиларни ёқтирмайди^[794].

7:56

وَلَا تُفْسِدُوا فِي الْأَرْضِ بَعْدَ إِصْلَاحِهَا وَادْعُوهُ خَوْفًا وَطَمَعًا ۚ إِنَّ رَحْمَتَ اللَّـهِ قَرِيبٌ مِّنَ الْمُحْسِنِينَ

Тартиб ўрнатилгандан кейин ер юзида бузғунчилик қилманглар. Унга (азобидан) қўрққан ва (раҳматидан) умид қилган ҳолда дуо қилинглар. Аллоҳнинг раҳмати муҳсинларга яқиндир.

7:57

وَهُوَ الَّذِي يُرْسِلُ الرِّيَاحَ بُشْرًا بَيْنَ يَدَيْ رَحْمَتِهِ ۖ حَتَّىٰ إِذَا أَقَلَّتْ سَحَابًا ثِقَالًا سُقْنَاهُ لِبَلَدٍ مَّيِّتٍ فَأَنزَلْنَا بِهِ الْمَاءَ فَأَخْرَجْنَا بِهِ مِن كُلِّ الثَّمَرَاتِ ۚ كَذَٰلِكَ نُخْرِجُ الْمَوْتَىٰ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ

У Ўз раҳматини (ёмғирини) юборишидан олдин шамолларни хушхабар қилиб юборади^[795]. Шамоллар (ёмғир юкланган) оғир булутларни ташиб келганида уни ўлик ерга ташитамиз, кейин у ерга сув тушириб, у билан турли маҳсулотлар чиқарамиз. Ўликларни ҳам (тупроқдан) мана шу шаклда чиқарамиз. Насиҳат олгайсизлар!

7:58

وَالْبَلَدُ الطَّيِّبُ يَخْرُجُ نَبَاتُهُ بِإِذْنِ رَبِّهِ ۖ وَالَّذِي خَبُثَ لَا يَخْرُجُ إِلَّا نَكِدًا ۚ كَذَٰلِكَ نُصَرِّفُ الْآيَاتِ لِقَوْمٍ يَشْكُرُونَ

Унумли ернинг ўсимлиги яратган Эгасининг изни ила (осонликча) чиқаверади. Унумсиз ернинг экини эса қийин чиқади. Қадрига етадиган кишилар учун оятларни фарқли услубларда тушунтириб беряпмиз.

7:59

لَقَدْ أَرْسَلْنَا نُوحًا إِلَىٰ قَوْمِهِ فَقَالَ يَا قَوْمِ اعْبُدُوا اللَّـهَ مَا لَكُم مِّنْ إِلَـٰهٍ غَيْرُهُ إِنِّي أَخَافُ عَلَيْكُمْ عَذَابَ يَوْمٍ عَظِيمٍ

Шубҳасизки, Нуҳни (ҳам) ўз халқига элчи қилиб Биз юборганмиз. Шунда у: “Эй халқим! Аллоҳга қуллик қилинг; сиз учун учун Ундан бошқа илоҳ йўқ. Сизларга буюк куннинг азоби келишидан қўрқаман”, деди.

7:60

قَالَ الْمَلَأُ مِن قَوْمِهِ إِنَّا لَنَرَاكَ فِي ضَلَالٍ مُّبِينٍ

Қавмининг етакчилари: “(Эй Нуҳ!) “Кўряпмизки сен аниқ гумроҳликдасан”- деди.

7:61

قَالَ يَا قَوْمِ لَيْسَ بِي ضَلَالَةٌ وَلَـٰكِنِّي رَسُولٌ مِّن رَّبِّ الْعَالَمِينَ

У айтди: “Эй халқим! Менда ҳеч қандай гумроҳлик йўқ. Аксинча, мен борлиқларни яратган Эгасининг элчисиман

.

7:62

أُبَلِّغُكُمْ رِسَالَاتِ رَبِّي وَأَنصَحُ لَكُمْ وَأَعْلَمُ مِنَ اللَّـهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ

Мен сизларга яратган Эгамнинг рисолаларини (хабарларини) етказяпман, сизларга насиҳат қиляпман. Сизлар билмаётган нарсани Аллоҳ билдиргани учун биляпман.

7:63

أَوَعَجِبْتُمْ أَن جَاءَكُمْ ذِكْرٌ مِّن رَّبِّكُمْ عَلَىٰ رَجُلٍ مِّنكُمْ لِيُنذِرَكُمْ وَلِتَتَّقُوا وَلَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ

Сизларни огоҳлантирсин, жавобгарликни ҳис қилинг ва сизларга раҳм қилинсин деб орангиздан бир эркак кишига Роббингиздан зикр/эслатма^[796] келганига ажабландингизми?»

7:64

فَكَذَّبُوهُ فَأَنجَيْنَاهُ وَالَّذِينَ مَعَهُ فِي الْفُلْكِ وَأَغْرَقْنَا الَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا ۚ إِنَّهُمْ كَانُوا قَوْمًا عَمِينَ

Ўшанда улар Нуҳни ёлғончига чиқарди. Биз эса уни ва у билан бирга кемага чиққанларни қутқариб, оятларимизни ёлғонга чиқарганларни сувга чўктирдик. Чунки, улар (ҳақни кўрмайдиган) кўр кишиларга айланиб олишган эди.

7:65

وَإِلَىٰ عَادٍ أَخَاهُمْ هُودًا ۗ قَالَ يَا قَوْمِ اعْبُدُوا اللَّـهَ مَا لَكُم مِّنْ إِلَـٰهٍ غَيْرُهُ ۚ أَفَلَا تَتَّقُونَ

Од халқига ҳам ўзларининг биродари Ҳудни (элчи қилиб юборганмиз). У: “Эй халқим! Аллоҳга қуллик қилинглар; сиз учун Ундан бошқа илоҳ йўқ. Наҳот жавобгарликни ҳис қилмасангиз?!” деди.

7:66

قَالَ الْمَلَأُ الَّذِينَ كَفَرُوا مِن قَوْمِهِ إِنَّا لَنَرَاكَ فِي سَفَاهَةٍ وَإِنَّا لَنَظُنُّكَ مِنَ الْكَاذِبِينَ

Халқи орасидан (Ҳудга) қарши чиққан етакчилари: “Кўряпмизки, сен аҳмоқгарчиликдасан, сени аниқ ёлғончилардан деб биламиз”, дейишган.

7:67

قَالَ يَا قَوْمِ لَيْسَ بِي سَفَاهَةٌ وَلَـٰكِنِّي رَسُولٌ مِّن رَّبِّ الْعَالَمِينَ

У эса: “Эй халқим! Менда аҳмоқлик йўқ. Лекин, мен борлиқларни яратган Эгасининг элчисиман.

7:68

أُبَلِّغُكُمْ رِسَالَاتِ رَبِّي وَأَنَا لَكُمْ نَاصِحٌ أَمِينٌ

Сизларга яратган Эгамнинг рисолаларини (хабарларини) етказяпман. Мен сизлар учун ишнчли насиҳатчиман.

7:69

أَوَعَجِبْتُمْ أَن جَاءَكُمْ ذِكْرٌ مِّن رَّبِّكُمْ عَلَىٰ رَجُلٍ مِّنكُمْ لِيُنذِرَكُمْ ۚ وَاذْكُرُوا إِذْ جَعَلَكُمْ خُلَفَاءَ مِن بَعْدِ قَوْمِ نُوحٍ وَزَادَكُمْ فِي الْخَلْقِ بَسْطَةً ۖ فَاذْكُرُوا آلَاءَ اللَّـهِ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ

Сизларни огоҳлантириш учун орангиздан бир эркак кишига яратган Эгангиздан зикр келганига ажабландингизми? (Роббингиз) Нуҳ халқидан кейин уларнинг ўрнига сизларни келтириб қўйганини ва хилқатингизни баҳайбат қилиб қўйганини эсланглар. Нажот топишингиз учун Аллоҳнинг неъматларини ёдда тутинглар” (деди Ҳуд).

7:70

قَالُوا أَجِئْتَنَا لِنَعْبُدَ اللَّـهَ وَحْدَهُ وَنَذَرَ مَا كَانَ يَعْبُدُ آبَاؤُنَا ۖ فَأْتِنَا بِمَا تَعِدُنَا إِن كُنتَ مِنَ الصَّادِقِينَ

Улар: “(Эй Ҳуд) Бизга фақат Аллоҳга қуллиқ қилиб, ота-боболаримиз қуллик қилиб келган нарсаларни тарк қилишимиз учун келдингми? Агар ростгўй бўлсанг, бизга таҳдид қилаётган нарсангни келтир!” дейишди.

7:71

قَالَ قَدْ وَقَعَ عَلَيْكُم مِّن رَّبِّكُمْ رِجْسٌ وَغَضَبٌ ۖ أَتُجَادِلُونَنِي فِي أَسْمَاءٍ سَمَّيْتُمُوهَا أَنتُمْ وَآبَاؤُكُم مَّا نَزَّلَ اللَّـهُ بِهَا مِن سُلْطَانٍ ۚ فَانتَظِرُوا إِنِّي مَعَكُم مِّنَ الْمُنتَظِرِينَ

У шундай деди: “Сизлар яратган Эгангиздан келадиган азоб ва ғазабга лойиқ бўлиб қоласиз. Аллоҳ у ҳақида ҳеч қандай ҳужжат тушурмаган, номларини ўзингиз қўйиб олган нарсалар ҳақида мен билан тортишяпсизми? Ундай бўлса, кутинглар, мен ҳам сизлар билан бирга кутаман.”

7:72

فَأَنجَيْنَاهُ وَالَّذِينَ مَعَهُ بِرَحْمَةٍ مِّنَّا وَقَطَعْنَا دَابِرَ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا ۖ وَمَا كَانُوا مُؤْمِنِينَ

Шундай қилиб, Ҳуд ва у билан биргаларни Ўз марҳаматимиз ила қутқардик. Оятларимизни ёлғонлаганларни илдизини қуритдик. Улар мўмин бўлмади.

7:73

وَإِلَىٰ ثَمُودَ أَخَاهُمْ صَالِحًا ۗ قَالَ يَا قَوْمِ اعْبُدُوا اللَّـهَ مَا لَكُم مِّنْ إِلَـٰهٍ غَيْرُهُ ۖ قَدْ جَاءَتْكُم بَيِّنَةٌ مِّن رَّبِّكُمْ ۖ هَـٰذِهِ نَاقَةُ اللَّـهِ لَكُمْ آيَةً ۖ فَذَرُوهَا تَأْكُلْ فِي أَرْضِ اللَّـهِ ۖ وَلَا تَمَسُّوهَا بِسُوءٍ فَيَأْخُذَكُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ

Самуд халқига ҳам ўзларининг биродари Солиҳни (элчи қилиб юбордик). У шундай деди: “Эй халқим! Аллоҳга қуллик қилинглар; сиз учун Ундан бошқа илоҳ йўқ. Сизларга яратган Эгангиздан очиқ ҳужжат келди. Бу сизларга оят/намуна сифатида Аллоҳдан берилган урғочи туя, уни тек қўйинг; Аллоҳнинг ерида ўтлаб юраверсин. Унга ёмонлик етказманг, акс ҳолда, сизларни аламли азоб тутади.

7:74

وَاذْكُرُوا إِذْ جَعَلَكُمْ خُلَفَاءَ مِن بَعْدِ عَادٍ وَبَوَّأَكُمْ فِي الْأَرْضِ تَتَّخِذُونَ مِن سُهُولِهَا قُصُورًا وَتَنْحِتُونَ الْجِبَالَ بُيُوتًا ۖ فَاذْكُرُوا آلَاءَ اللَّـهِ وَلَا تَعْثَوْا فِي الْأَرْضِ مُفْسِدِينَ

Аллоҳ сизларни Од халқидан кейин ўринбосар/масъуллар қилиб қўйганини ва сизларни ўша заминга жойлаштириб қўйганини Эсланг. Ҳозир ўша заминни текисликларида саройлар қурмоқдасиз ва тоғларини ўйиб уй солмоқдасиз. Шундай экан, Аллоҳнинг неъматларини ёддад тутинг ва ер юзида бузғунчилик қилиб тартибни бузманг.”

7:75

قَالَ الْمَلَأُ الَّذِينَ اسْتَكْبَرُوا مِن قَوْمِهِ لِلَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا لِمَنْ آمَنَ مِنْهُمْ أَتَعْلَمُونَ أَنَّ صَالِحًا مُّرْسَلٌ مِّن رَّبِّهِ ۚ قَالُوا إِنَّا بِمَا أُرْسِلَ بِهِ مُؤْمِنُونَ

Унинг халқи орасидан ўзини катта тутган етакчилари бечораларга – ўзлари орасидан Аллоҳга ишонганларга: “Солиҳ ростдан ҳам яратган Эгасидан элчи бўлиб келганини аниқ биласизларми?”, дейишганида, улар: «Албатта, биз унга юборилган нарсага ишонамиз», деб жавоб беришган.

7:76

قَالَ الَّذِينَ اسْتَكْبَرُوا إِنَّا بِالَّذِي آمَنتُم بِهِ كَافِرُونَ

Ўзини катта тутганлар: “Биз сизлар ишонган нарсага кофирмиз/қаршимиз”, деди.

7:77

فَعَقَرُوا النَّاقَةَ وَعَتَوْا عَنْ أَمْرِ رَبِّهِمْ وَقَالُوا يَا صَالِحُ ائْتِنَا بِمَا تَعِدُنَا إِن كُنتَ مِنَ الْمُرْسَلِينَ

Натижада, яратган Эгасининг буйруғидан бош тортган ҳолда ўша урғочи туяни оёқларини кесиб ўлдириб: “Эй Солиҳ! Агар элчилардан бўлсанг, қани бизга таҳдид қилган нарсангни келтир-чи!”, дедилар.

7:78

فَأَخَذَتْهُمُ الرَّجْفَةُ فَأَصْبَحُوا فِي دَارِهِمْ جَاثِمِينَ

Оқибатда, уларни шундай қаттиқ зилзилада тутдики, турган жойларига қулаб тушдилар^[797].

7:79

فَتَوَلَّىٰ عَنْهُمْ وَقَالَ يَا قَوْمِ لَقَدْ أَبْلَغْتُكُمْ رِسَالَةَ رَبِّي وَنَصَحْتُ لَكُمْ وَلَـٰكِن لَّا تُحِبُّونَ النَّاصِحِينَ

(Солиҳ) улардан айрилди ва: “Эй халқим! Мен сизларга ростдан ҳам яратган Эгамнинг рисоласини (хабарини) етказган, сизларга насиҳат қилган эдим. Лекин, сизлар насиҳат қилувчиларни ёқтирмас экансиз”, деди^[798].

7:80

وَلُوطًا إِذْ قَالَ لِقَوْمِهِ أَتَأْتُونَ الْفَاحِشَةَ مَا سَبَقَكُم بِهَا مِنْ أَحَدٍ مِّنَ الْعَالَمِينَ

Лутни ҳам (элчи қилиб юборгамиз). Ўшанда у ўз халқига шундай деган: “Наҳотки сизлар шу бузуқликни қилсангиз?! Ахир сиздан илгари у ишни оламда ҳеч ким қилмаган!

7:81

إِنَّكُمْ لَتَأْتُونَ الرِّجَالَ شَهْوَةً مِّن دُونِ النِّسَاءِ ۚ بَلْ أَنتُمْ قَوْمٌ مُّسْرِفُونَ

Сизлар аёлларингизни эмас, шаҳват учун ростдан ҳам эркакларга яқинлашяпсиз. Аслида, сизлар ҳаддан ошувчи халқсиз.”

7:82

وَمَا كَانَ جَوَابَ قَوْمِهِ إِلَّا أَن قَالُوا أَخْرِجُوهُم مِّن قَرْيَتِكُمْ ۖ إِنَّهُمْ أُنَاسٌ يَتَطَهَّرُونَ

Халқининг жавоби фақат айтган шу гаплари бўлган: “Уларни юртингиздан чиқариб юборинглар! Улар ўзларини жуда покиза тутадиган инсон эмиш!”

7:83

فَأَنجَيْنَاهُ وَأَهْلَهُ إِلَّا امْرَأَتَهُ كَانَتْ مِنَ الْغَابِرِينَ

Кейин, аёлидан ташқари^[799] унинг барча оила-аъзосини қутқариб қолдик. У (аёл вулқон) кули остида қолганлардан бўлди^[800].

7:84

وَأَمْطَرْنَا عَلَيْهِم مَّطَرًا ۖ فَانظُرْ كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الْمُجْرِمِينَ

Ҳамда Уларнинг тепасига “ёмғир^[801]” ёғдириб юборганмиз. Энди, ўша жиноятчи-гуноҳкорларнинг оқибати қандай бўлганига назар сол.

7:85

وَإِلَىٰ مَدْيَنَ أَخَاهُمْ شُعَيْبًا ۗ قَالَ يَا قَوْمِ اعْبُدُوا اللَّـهَ مَا لَكُم مِّنْ إِلَـٰهٍ غَيْرُهُ ۖ قَدْ جَاءَتْكُم بَيِّنَةٌ مِّن رَّبِّكُمْ ۖ فَأَوْفُوا الْكَيْلَ وَالْمِيزَانَ وَلَا تَبْخَسُوا النَّاسَ أَشْيَاءَهُمْ وَلَا تُفْسِدُوا فِي الْأَرْضِ بَعْدَ إِصْلَاحِهَا ۚ ذَٰلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ

Мадян халқига ҳам ўзларининг биродари Шуайбни (элчи қилиб юбордик). У шундай деди: “Эй Халқим! Аллоҳга қуллик қилинглар; сиз учун Ундан бошқа илоҳ йўқ. Сизларга яратган Эгангиздан очиқ ҳужжат келди. Ўлчовни тўғри ўлчанг, тарозини тўғри тортинг, инсонларни нарсаларини камайтириб берманг, тартибга келтирилганидан кейин ер юзида бузғунчилик қилманг^[802]. Агар мўмин бўлсангиз, сизлар учун мана шу яхши.

7:86

وَلَا تَقْعُدُوا بِكُلِّ صِرَاطٍ تُوعِدُونَ وَتَصُدُّونَ عَن سَبِيلِ اللَّـهِ مَنْ آمَنَ بِهِ وَتَبْغُونَهَا عِوَجًا ۚ وَاذْكُرُوا إِذْ كُنتُمْ قَلِيلًا فَكَثَّرَكُمْ ۖ وَانظُرُوا كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الْمُفْسِدِينَ

Ҳар йўлда ўтириб олиб, Аллоҳга ишонган кишиларни таҳдид қилманг, уларни Аллоҳнинг йўлидан тўсманг, ҳамда у (Аллоҳнинг) йўлида эгрилик пайдо қилишга уринманг. Бир вақтлар озчилик бўлганингизни, кейин Аллоҳ сизларни (сон жиҳатидан) кўпайтириб қўйганини ёдда сақланглар. Бузғунчиларнинг оқибати қандай бўлганига назар солинглар.

7:87

وَإِن كَانَ طَائِفَةٌ مِّنكُمْ آمَنُوا بِالَّذِي أُرْسِلْتُ بِهِ وَطَائِفَةٌ لَّمْ يُؤْمِنُوا فَاصْبِرُوا حَتَّىٰ يَحْكُمَ اللَّـهُ بَيْنَنَا ۚ وَهُوَ خَيْرُ الْحَاكِمِينَ

Орангиздан менга юборилган нарсага ишонганлар бўлса ҳам, ишонмаганлар бўлса ҳам, Аллоҳ орамизда қарорини бергунча чидаб туринглар. Энг яхши қарор берувчи Удир.”

7:88

قَالَ الْمَلَأُ الَّذِينَ اسْتَكْبَرُوا مِن قَوْمِهِ لَنُخْرِجَنَّكَ يَا شُعَيْبُ وَالَّذِينَ آمَنُوا مَعَكَ مِن قَرْيَتِنَا أَوْ لَتَعُودُنَّ فِي مِلَّتِنَا ۚ قَالَ أَوَلَوْ كُنَّا كَارِهِينَ

Шуайб халқининг ўзини катта тутган етакчилари: “Эй Шуайб! Сени ҳам сен билан бирга сенга ишонганларни ҳам юртимиздан аниқ чиқариб юборамиз! Ёки, бизни диний яшаш тарзимизга қайтасизлар”, деди. (Шуайб эса): “Ўзимиз хоҳламасак ҳам-а?” деди.

7:89

قَدِ افْتَرَيْنَا عَلَى اللَّـهِ كَذِبًا إِنْ عُدْنَا فِي مِلَّتِكُم بَعْدَ إِذْ نَجَّانَا اللَّـهُ مِنْهَا ۚ وَمَا يَكُونُ لَنَا أَن نَّعُودَ فِيهَا إِلَّا أَن يَشَاءَ اللَّـهُ رَبُّنَا ۚ وَسِعَ رَبُّنَا كُلَّ شَيْءٍ عِلْمًا ۚ عَلَى اللَّـهِ تَوَكَّلْنَا ۚ رَبَّنَا افْتَحْ بَيْنَنَا وَبَيْنَ قَوْمِنَا بِالْحَقِّ وَأَنتَ خَيْرُ الْفَاتِحِينَ

Аллоҳ бизни сизнинг миллатингиз/динингиздан қутқариб қолганидан кейин унга қайтсак, Аллоҳга ёлғон тўқиган бўламиз-ку! Яратган Эгамиз – Аллоҳ қайтармагунча биз унга қайтмаймиз. Яратган Эгамизнинг илми ҳар нарсани ўз ичига олган. Биз Аллоҳга суяниб-таяндик. Эй яратган Эгамиз! Биз билан халқимиз орасини ҳақ ила очиб бер. Сен (ўртани) энг яхши очувчисан”, деди.

7:90

وَقَالَ الْمَلَأُ الَّذِينَ كَفَرُوا مِن قَوْمِهِ لَئِنِ اتَّبَعْتُمْ شُعَيْبًا إِنَّكُمْ إِذًا لَّخَاسِرُونَ

Халқи орасидан (унга) қаршилик қилган/кофир етакчилари: “Агар Шуайбга эргашсаларинг, сизлар аниқ хонавайрон бўласиз”, деди.

7:91

فَأَخَذَتْهُمُ الرَّجْفَةُ فَأَصْبَحُوا فِي دَارِهِمْ جَاثِمِينَ

Кўп ўтмай уларни қаттиқ зилзила тутдики, турган жойларида қулаб тушдилар.

7:92

الَّذِينَ كَذَّبُوا شُعَيْبًا كَأَن لَّمْ يَغْنَوْا فِيهَا ۚ الَّذِينَ كَذَّبُوا شُعَيْبًا كَانُوا هُمُ الْخَاسِرِينَ

Шуайбни ёлғончига чиқарганлар гўё у юртларда фаровон яшамагандек бўлиб қолди. Шуайбни ёлғончига чиқарганлар хонавайрон бўлди.

7:93

فَتَوَلَّىٰ عَنْهُمْ وَقَالَ يَا قَوْمِ لَقَدْ أَبْلَغْتُكُمْ رِسَالَاتِ رَبِّي وَنَصَحْتُ لَكُمْ ۖ فَكَيْفَ آسَىٰ عَلَىٰ قَوْمٍ كَافِرِينَ

(Шуайб) улардан айрилди ва: “Эй халқим! Мен сизларга ростдан ҳам яратган Эгамнинг рисоласини (хабарини) етказган, сизларга қилган эдим. Энди қандай қилиб қаршилик қиладиган/кофир халққа қайғураман?” деди^[803].

7:94

وَمَا أَرْسَلْنَا فِي قَرْيَةٍ مِّن نَّبِيٍّ إِلَّا أَخَذْنَا أَهْلَهَا بِالْبَأْسَاءِ وَالضَّرَّاءِ لَعَلَّهُمْ يَضَّرَّعُونَ

Қайсики юртга пайғамбар юборган бўлсак, унинг аҳолиси^[804] ялиниб-ёлвориши учун уларни қийинчилик ва машаққатларга тутганмиз^[805].

7:95

ثُمَّ بَدَّلْنَا مَكَانَ السَّيِّئَةِ الْحَسَنَةَ حَتَّىٰ عَفَوا وَّقَالُوا قَدْ مَسَّ آبَاءَنَا الضَّرَّاءُ وَالسَّرَّاءُ فَأَخَذْنَاهُم بَغْتَةً وَهُمْ لَا يَشْعُرُونَ

Кейин, ёмонлик (ёмон кунлар) ўрнига гўзаллик (фаровонлик) алмаштириб қўйдик. Токи (бой бўлиб) кўпайганида: «Ота-боболаримизга ҳам қийинчилик ва машаққатлар етган», дейишган[806]. Натижада, уларни тўсатдан жазога тутдик, сезмай ҳам қолишган.

7:96

وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَىٰ آمَنُوا وَاتَّقَوْا لَفَتَحْنَا عَلَيْهِم بَرَكَاتٍ مِّنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ وَلَـٰكِن كَذَّبُوا فَأَخَذْنَاهُم بِمَا كَانُوا يَكْسِبُونَ

Агар ўша юртларнинг аҳолиси (элчи келтирган нарсага) ишонса ва жавобгарликни ҳис қилса, уларга ер-у осмондан баракат – мўл-кўлчилик очиб берардик. Лекин, улар ёлғонлади. Биз эса қилмишлари учун уларни жазоладик.

7:97

أَفَأَمِنَ أَهْلُ الْقُرَىٰ أَن يَأْتِيَهُم بَأْسُنَا بَيَاتًا وَهُمْ نَائِمُونَ

Ўша юртларнинг аҳолиси Бизнинг (қаҳрли) жазомиз уларга кечаси ухлаётганида келишидан омондамиди?

7:98

أَوَأَمِنَ أَهْلُ الْقُرَىٰ أَن يَأْتِيَهُم بَأْسُنَا ضُحًى وَهُمْ يَلْعَبُونَ

Ёки, ўша юртларнинг аҳолиси Бизнинг (қаҳрли) жазомиз уларга кундузи^[807] ўйнаб-кулаётганида келишидан омондамиди?

7:99

أَفَأَمِنُوا مَكْرَ اللَّـهِ ۚ فَلَا يَأْمَنُ مَكْرَ اللَّـهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْخَاسِرُونَ

Улар Аллоҳнинг тадбиридан ўзини омонда деб билдими? Хонавайрон бўлувчи кишиларгина Аллоҳнинг тадбиридан ўзини омонда деб билади.

7:100

أَوَلَمْ يَهْدِ لِلَّذِينَ يَرِثُونَ الْأَرْضَ مِن بَعْدِ أَهْلِهَا أَن لَّوْ نَشَاءُ أَصَبْنَاهُم بِذُنُوبِهِمْ ۚ وَنَطْبَعُ عَلَىٰ قُلُوبِهِمْ فَهُمْ لَا يَسْمَعُونَ

(Аввалги) эгаларидан кейин ўша ерга меросхўр бўлганларга шу нарса йўл кўрсатмадимики; Агар истасак буларга ҳам гуноҳлари туфайли бало-мусибат бериб, (ҳақ) гапни эшитолмайдиган қилиб қалбларига муҳр урардик.

7:101

تِلْكَ الْقُرَىٰ نَقُصُّ عَلَيْكَ مِنْ أَنبَائِهَا ۚ وَلَقَدْ جَاءَتْهُمْ رُسُلُهُم بِالْبَيِّنَاتِ فَمَا كَانُوا لِيُؤْمِنُوا بِمَا كَذَّبُوا مِن قَبْلُ ۚ كَذَٰلِكَ يَطْبَعُ اللَّـهُ عَلَىٰ قُلُوبِ الْكَافِرِينَ

Мана шу юртларнинг хабарларидан сенга айтиб беряпмиз. Уларга элчилар аниқ-равшан далиллар билан келган. Бироқ, илгари ёлғончига чиқарганлиги учун, кейинчалик ҳам ишонишга ёндошмадилар. Кофирларнинг қалбини Аллоҳ мана шундай муҳрлаб қўяди[808].

7:102

وَمَا وَجَدْنَا لِأَكْثَرِهِم مِّنْ عَهْدٍ ۖ وَإِن وَجَدْنَا أَكْثَرَهُمْ لَفَاسِقِينَ

Уларнинг кўпчилигини берган сўзида туришини кўрмадик. Аксинча, уларни кўпчилигини йўлдан чиқувчи-фосиқ эканини кўрдик.

7103

ثُمَّ بَعَثْنَا مِن بَعْدِهِم مُّوسَىٰ بِآيَاتِنَا إِلَىٰ فِرْعَوْنَ وَمَلَئِهِ فَظَلَمُوا بِهَا ۖ فَانظُرْ كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الْمُفْسِدِينَ

(Булардан) сўнг Фиръавн ва унинг етакчи одамларига Мусони оятларимиз билан юбордик. Улар (ҳам) оятларимизга нисбатан ҳақсизлик қилишди. Энди, ўша бузғунчиларнинг оқибати қандай бўлганига назар сол.

7:104

وَقَالَ مُوسَىٰ يَا فِرْعَوْنُ إِنِّي رَسُولٌ مِّن رَّبِّ الْعَالَمِينَ

Мусо айтдики: “Эй Фиръавн! Мен ростдан борлиқларни яратган Эгасининг элчисиман.

7:105

حَقِيقٌ عَلَىٰ أَن لَّا أَقُولَ عَلَى اللَّـهِ إِلَّا الْحَقَّ ۚ قَدْ جِئْتُكُم بِبَيِّنَةٍ مِّن رَّبِّكُمْ فَأَرْسِلْ مَعِيَ بَنِي إِسْرَائِيلَ

Вазифам – Аллоҳ ҳақида фақат ҳақиқатни гапиришдир. Сизларга яратган Эгангиздан очиқ ҳужжат келтирдим. (Эй Фиръавн!) Исроил авлодини мен билан бирга қўйиб юбор.”

7:106

قَالَ إِن كُنتَ جِئْتَ بِآيَةٍ فَأْتِ بِهَا إِن كُنتَ مِنَ الصَّادِقِينَ

У: «Агар бирон бир аломат олиб келган бўлсанг, қани уни келтир, ростгўйлардан бўлсанг агар», деди.

7:107

فَأَلْقَىٰ عَصَاهُ فَإِذَا هِيَ ثُعْبَانٌ مُّبِينٌ

Шунда, (Мусо) ҳассасини ташлади, у ўша заҳоти аниқ-равшан катта илон бўлди-қолди.

7:108

وَنَزَعَ يَدَهُ فَإِذَا هِيَ بَيْضَاءُ لِلنَّاظِرِينَ

Қўлини чиқарганида, қараганлар учун қўли оппоқ бўлди-қолди.

7:109

قَالَ الْمَلَأُ مِن قَوْمِ فِرْعَوْنَ إِنَّ هَـٰذَا لَسَاحِرٌ عَلِيمٌ

Фиръавн халқининг етакчилари: “Бу бир билимдон сеҳргар!

7:110

يُرِيدُ أَن يُخْرِجَكُم مِّنْ أَرْضِكُمْ ۖ فَمَاذَا تَأْمُرُونَ

Сизларни ватанингиздан чиқариб юбормоқчи” деганида, (Фиръавн): “Унда нима буюрасизлар^[809]”, деди.

7:111

قَالُوا أَرْجِهْ وَأَخَاهُ وَأَرْسِلْ فِي الْمَدَائِنِ حَاشِرِينَ

Улар шундай деди: “Мусо ва биродарига ҳозирча тегма, шаҳарларга одам тўплайдиган кишиларни юбор.

7:112

يَأْتُوكَ بِكُلِّ سَاحِرٍ عَلِيمٍ

Сенга билимдон сеҳргарларнинг барини олиб келсин”.

7:113

وَجَاءَ السَّحَرَةُ فِرْعَوْنَ قَالُوا إِنَّ لَنَا لَأَجْرًا إِن كُنَّا نَحْنُ الْغَالِبِينَ

Сеҳргарлар Фиръавнга келиб: «Агар биз ғолиб келсак, бизга аниқ мукофот бор-а?» дейишди.

7:114

قَالَ نَعَمْ وَإِنَّكُمْ لَمِنَ الْمُقَرَّبِينَ

Фиръавн (уларга): «Ҳа, албатта. Сизлар менинг энг яқин кишиларимдан бўласиз», деди.

7:115

قَالُوا يَا مُوسَىٰ إِمَّا أَن تُلْقِيَ وَإِمَّا أَن نَّكُونَ نَحْنُ الْمُلْقِينَ

(Сеҳргарлар): «Эй Мусо! Сен ташлайсанми, ёки биз ташайликми?»- деди.

7:116

قَالَ أَلْقُوا ۖ فَلَمَّا أَلْقَوْا سَحَرُوا أَعْيُنَ النَّاسِ وَاسْتَرْهَبُوهُمْ وَجَاءُوا بِسِحْرٍ عَظِيمٍ

«Сизлар ташлайверинг», деди. Улар ташлаб инсонларнинг кўзларини сеҳрлади (алдади), уларни чўчитди ва катта сеҳр (ўйин) кўрсатдилар.

7:117

وَأَوْحَيْنَا إِلَىٰ مُوسَىٰ أَنْ أَلْقِ عَصَاكَ ۖ فَإِذَا هِيَ تَلْقَفُ مَا يَأْفِكُونَ

Мусога: «Ҳассангни ташла», деб ваҳий қилдик. Ташлаши биланоқ (ҳасса илонга айланиб^[810]) уларнинг уйдирма-найрангларини ютиб юборди.

7:118

فَوَقَعَ الْحَقُّ وَبَطَلَ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ

Шу билан, ҳақиқат ўртага чиқди ва қилмишлари барбод бўлди.

7:119

فَغُلِبُوا هُنَالِكَ وَانقَلَبُوا صَاغِرِينَ

Шунда улар ўша ерда енгилди ва обрў-эътиборсизлашди^[811].

7:120

وَأُلْقِيَ السَّحَرَةُ سَاجِدِينَ

Ва сеҳргарлар саждага ташланиб:

7:121

قَالُوا آمَنَّا بِرَبِّ الْعَالَمِينَ

“Борлиқларнинг яратган Эгасига –

7:122

رَبِّ مُوسَىٰ وَهَارُونَ

Мусо ва Ҳоруннинг яратган Эгасига иймон келтирдик”, дедилар.

7:123

قَالَ فِرْعَوْنُ آمَنتُم بِهِ قَبْلَ أَنْ آذَنَ لَكُمْ ۖ إِنَّ هَـٰذَا لَمَكْرٌ مَّكَرْتُمُوهُ فِي الْمَدِينَةِ لِتُخْرِجُوا مِنْهَا أَهْلَهَا ۖ فَسَوْفَ تَعْلَمُونَ

Фиръавн айтдики: “Мен сизларга рухсат бермай туриб унга иймон келтирдингизми? Демак, бу – аҳолисини чиқариб юбориш учун шаҳарда тузган режангиз экан-да. Яқинда билиб оласизлар!

7:124

لَأُقَطِّعَنَّ أَيْدِيَكُمْ وَأَرْجُلَكُم مِّنْ خِلَافٍ ثُمَّ لَأُصَلِّبَنَّكُمْ أَجْمَعِينَ

Қўл-оёқларингизни қарама-қарши кестириб, кейин ҳаммангизни остираман”.

7:125

قَالُوا إِنَّا إِلَىٰ رَبِّنَا مُنقَلِبُونَ

Улар айтдики: “Биз аниқ яратган Эгамизга қайтамиз.

7:126

وَمَا تَنقِمُ مِنَّا إِلَّا أَنْ آمَنَّا بِآيَاتِ رَبِّنَا لَمَّا جَاءَتْنَا ۚ رَبَّنَا أَفْرِغْ عَلَيْنَا صَبْرًا وَتَوَفَّنَا مُسْلِمِينَ

Яратган Эгамизнинг бизга келган оятларига иймон келтирганимиз учунгина бизга ёмонлик қилиб ўчакишяпсан. Эй яратган Эгамиз! Бизга сабр-бардош «ёғдир», мусулмон^[812] ҳолатимизда жонимизни ол.”

7:127

وَقَالَ الْمَلَأُ مِن قَوْمِ فِرْعَوْنَ أَتَذَرُ مُوسَىٰ وَقَوْمَهُ لِيُفْسِدُوا فِي الْأَرْضِ وَيَذَرَكَ وَآلِهَتَكَ ۚ قَالَ سَنُقَتِّلُ أَبْنَاءَهُمْ وَنَسْتَحْيِي نِسَاءَهُمْ وَإِنَّا فَوْقَهُمْ قَاهِرُونَ

Фиръавн халқининг етакчилари: “Мусо билна халқи бу ўлкада бузғунчилик қилишига қўйиб берасанми? Сени ва илоҳларингни ташлаб кетишига-я?”, дейишди. (Шунда) Фиръавн: «Уларнинг ўғилларини ўлдиргизиб, аёл-қизларини тирик қолдирамиз. Биз уларнинг устидан мутлақ ҳукмронмиз», деди.

7:128

قَالَ مُوسَىٰ لِقَوْمِهِ اسْتَعِينُوا بِاللَّـهِ وَاصْبِرُوا ۖ إِنَّ الْأَرْضَ لِلَّـهِ يُورِثُهَا مَن يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ ۖ وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ

Мусо ўз халқига: “Аллоҳдан ёрдам сўранглар ва чиданглар. Бу ер Аллоҳники, қулларидан муносиб бўлганига бу ерни мерос қилиб беради. Натижа масъулиятли (мўмин)лар учундир”, деди.

7:129

قَالُوا أُوذِينَا مِن قَبْلِ أَن تَأْتِيَنَا وَمِن بَعْدِ مَا جِئْتَنَا ۚ قَالَ عَسَىٰ رَبُّكُمْ أَن يُهْلِكَ عَدُوَّكُمْ وَيَسْتَخْلِفَكُمْ فِي الْأَرْضِ فَيَنظُرَ كَيْفَ تَعْمَلُونَ

Улар: «Бизга келишингдан олдин ҳам, келганингдан кейин ҳам (барибир) азият кўряпмиз», дейишди. (Шунда) У: «Балки яратган Эгангиз душманларингизни ҳалок қилиб, сизларни бу ерда уларнинг ўрнига келтириб қўйиши мумкин. Кейин сизларни нима қилишингизга қарайди», деди.

7:130

وَلَقَدْ أَخَذْنَا آلَ فِرْعَوْنَ بِالسِّنِينَ وَنَقْصٍ مِّنَ الثَّمَرَاتِ لَعَلَّهُمْ يَذَّكَّرُونَ

Эслатма/насиҳат олсинлар деб, Фиръавн хонадонини йилларча қурғоқчилик ва қаҳатчиликка учратдик.

7:131

فَإِذَا جَاءَتْهُمُ الْحَسَنَةُ قَالُوا لَنَا هَـٰذِهِ ۖ وَإِن تُصِبْهُمْ سَيِّئَةٌ يَطَّيَّرُوا بِمُوسَىٰ وَمَن مَّعَهُ ۗ أَلَا إِنَّمَا طَائِرُهُمْ عِندَ اللَّـهِ وَلَـٰكِنَّ أَكْثَرَهُمْ لَا يَعْلَمُونَ

Уларга яхшилик келган вақт: «Биз бунга ҳақлимиз», дейишди. Ёмонликка дучор бўлишганида эса, бахтсизлигига Мусо ва унинг ёнидагиларни сабабчи қилишди. Билиб қўйингларки, кўпчилиги билмаса-да, уларнинг бахтсизлиги фақат Аллоҳ ҳузуридандир^[813].

7:132

وَقَالُوا مَهْمَا تَأْتِنَا بِهِ مِنْ آيَةٍ لِّتَسْحَرَنَا بِهَا فَمَا نَحْنُ لَكَ بِمُؤْمِنِينَ

Ва улар: “(Эй Мусо!) Бизни сеҳрлаш учун қандай аломат/белги келтирсанг-да, сенга барибир ишонмаймиз”, дедилар.

7:133

فَأَرْسَلْنَا عَلَيْهِمُ الطُّوفَانَ وَالْجَرَادَ وَالْقُمَّلَ وَالضَّفَادِعَ وَالدَّمَ آيَاتٍ مُّفَصَّلَاتٍ فَاسْتَكْبَرُوا وَكَانُوا قَوْمًا مُّجْرِمِينَ

Шунда, уларга сув тошқини, чигирткалар, бит-бургалар, бақалар ва қонни аломат қилиб юбордик. Шунда ҳам ўзини катта тутдилар ва жиноятчи халқ бўлдилар.

7:134

وَلَمَّا وَقَعَ عَلَيْهِمُ الرِّجْزُ قَالُوا يَا مُوسَى ادْعُ لَنَا رَبَّكَ بِمَا عَهِدَ عِندَكَ ۖ لَئِن كَشَفْتَ عَنَّا الرِّجْزَ لَنُؤْمِنَنَّ لَكَ وَلَنُرْسِلَنَّ مَعَكَ بَنِي إِسْرَائِيلَ

Уларга ҳар сафар жазо келганида: «Эй Мусо! Сенга берган сўзига кўра, яратган Эганга биз учун дуо қил! Агар шу жазони биздан олиб ташласа, сенга аниқ  ишонамиз ва Исроил авлодини сен билан бирга қўйиб юборамиз», дейишган.

7:135

فَلَمَّا كَشَفْنَا عَنْهُمُ الرِّجْزَ إِلَىٰ أَجَلٍ هُم بَالِغُوهُ إِذَا هُمْ يَنكُثُونَ

Улардан ҳар сафар жазони ўзлари етиб борадиган муддатгача олиб ташлаганимизда, ўша заҳоти сўзларидан қайтардилар.

7:136

فَانتَقَمْنَا مِنْهُمْ فَأَغْرَقْنَاهُمْ فِي الْيَمِّ بِأَنَّهُمْ كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا وَكَانُوا عَنْهَا غَافِلِينَ

Ниҳоят уларга керакли жазони бердик – оятларимизни ёлғонга чиқаргани ҳамда унга бепарво бўлгани учун уларни денгизга чўктириб юбордик.

7:137

وَأَوْرَثْنَا الْقَوْمَ الَّذِينَ كَانُواْ يُسْتَضْعَفُونَ مَشَارِقَ الأَرْضِ وَمَغَارِبَهَا الَّتِي بَارَكْنَا فِيهَا وَتَمَّتْ كَلِمَتُ رَبِّكَ الْحُسْنَى عَلَى بَنِي إِسْرَآئِيلَ بِمَا صَبَرُواْ وَدَمَّرْنَا مَا كَانَ يَصْنَعُ فِرْعَوْنُ وَقَوْمُهُ وَمَا كَانُواْ يَعْرِشُونَ

Баракатли қилиб қўйганимиз ўша заминнинг машриқу мағрибларини эзилиб жафокаш бўлган халққа ўзлаштириб бердик. Исроил авлоди сабр-бардош кўрсатгани учун, яратган Эгангни уларга берган гўзал сўзи амалга ошди^[814]. Фиръавн ва халқи санъат ила қилган ишларини ва юксалтирган барча нарсаларини^[815] хароб қилиб юбордик.

7:138

وَجَاوَزْنَا بِبَنِي إِسْرَائِيلَ الْبَحْرَ فَأَتَوْا عَلَىٰ قَوْمٍ يَعْكُفُونَ عَلَىٰ أَصْنَامٍ لَّهُمْ ۚ قَالُوا يَا مُوسَى اجْعَل لَّنَا إِلَـٰهًا كَمَا لَهُمْ آلِهَةٌ ۚ قَالَ إِنَّكُمْ قَوْمٌ تَجْهَلُونَ

Исроил авлодини денгиздан ўтказдик. Кейин улар бутларига таъзимда турадиган халқ тепасига келиб қолишиб: «Эй Мусо! Бизга ҳам уларни илоҳларига ўхшаш бир илоҳ ташкиллаштириб бергин», дейишди. (Шунда) Мусо: “Сизлар ростдан ҳам ўзини билмас-жоҳил халқ^[816] экансиз!

7:139

إِنَّ هَـٰؤُلَاءِ مُتَبَّرٌ مَّا هُمْ فِيهِ وَبَاطِلٌ مَّا كَانُوا يَعْمَلُونَ

Булар эътиқод қилаётган дин барбот, қилаётган амаллари эса ботил (беҳуда)дир”, деди.

7:140

قَالَ أَغَيْرَ اللَّـهِ أَبْغِيكُمْ إِلَـٰهًا وَهُوَ فَضَّلَكُمْ عَلَى الْعَالَمِينَ

“Сизларга Аллоҳдан бошқа тангри ахтарайми? Ахир, сизларни замондошларингиздан афзал қилиб қўйган Удир!”, деди.

7:141

وَإِذْ أَنجَيْنَاكُم مِّنْ آلِ فِرْعَوْنَ يَسُومُونَكُمْ سُوءَ الْعَذَابِ ۖ يُقَتِّلُونَ أَبْنَاءَكُمْ وَيَسْتَحْيُونَ نِسَاءَكُمْ ۚ وَفِي ذَٰلِكُم بَلَاءٌ مِّن رَّبِّكُمْ عَظِيمٌ

Ўз вақтида сизларни Фиръавн хонадонидан қутқариб қолганмиз. Улар сизларга ёмон азоб беришга уринишар – ўғлиларингизни ўлдиртириб, аёл-қизларингизни тирик қолдирмоқчи бўлишарди. Бу иш ичида яратган Эгангизнинг катта бир имтиҳони бўлган.

7:142

وَوَاعَدْنَا مُوسَىٰ ثَلَاثِينَ لَيْلَةً وَأَتْمَمْنَاهَا بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِيقَاتُ رَبِّهِ أَرْبَعِينَ لَيْلَةً ۚ وَقَالَ مُوسَىٰ لِأَخِيهِ هَارُونَ اخْلُفْنِي فِي قَوْمِي وَأَصْلِحْ وَلَا تَتَّبِعْ سَبِيلَ الْمُفْسِدِينَ

Мусо билан ўттиз кеча сўзлашиб, уни яна ўн (кеча) билан тамомладик. Шундай қилиб, яратган Эгаси тайинлаган вақти тўлиқ қирқ кеча бўлди. (Тоққа кетишидан олдин) Мусо биродари Ҳорунга: «Сен халқим орасида мени ўрнимда қолиб ислоҳ қилиб тур, бузғунчиларнинг йўлига эргашма», деди.

7:143

وَلَمَّا جَاءَ مُوسَىٰ لِمِيقَاتِنَا وَكَلَّمَهُ رَبُّهُ قَالَ رَبِّ أَرِنِي أَنظُرْ إِلَيْكَ ۚ قَالَ لَن تَرَانِي وَلَـٰكِنِ انظُرْ إِلَى الْجَبَلِ فَإِنِ اسْتَقَرَّ مَكَانَهُ فَسَوْفَ تَرَانِي ۚ فَلَمَّا تَجَلَّىٰ رَبُّهُ لِلْجَبَلِ جَعَلَهُ دَكًّا وَخَرَّ مُوسَىٰ صَعِقًا ۚ فَلَمَّا أَفَاقَ قَالَ سُبْحَانَكَ تُبْتُ إِلَيْكَ وَأَنَا أَوَّلُ الْمُؤْمِنِينَ

Мусо биз тайинлаган вақтда келиб, Робби у билан гаплашганда, у: “Эй яратган Роббим! Менга Ўзингни кўрсат, Сенга қарай!”, деди. Рабби унга: «Мени кўра олмайсан, лекин шу тоққа қара, агар тоғ ўрнида тура олса Мени кўра оласан», деди. Робби у тоққа тажалли қилганида, тоғни тўзитиб ташлади, Мусо эса ҳушидан кетиб йиқилди. Ўзига келганида: “Сен пок зотсан! Сенга тавба қилдим, мен мўминларнинг аввалгиси – пешвосиман”, деди.

7:144

قَالَ يَا مُوسَىٰ إِنِّي اصْطَفَيْتُكَ عَلَى النَّاسِ بِرِسَالَاتِي وَبِكَلَامِي فَخُذْ مَا آتَيْتُكَ وَكُن مِّنَ الشَّاكِرِينَ

(Аллоҳ) айтди: “Эй Мусо! Рисолаларим^[817] ва сен билан гаплашишим сабабли сени ростдан ҳам инсонларга нисбатан танланган қилдим. Энди, сенга берганимни олгин-да, (буни) қадрига етувчилардан бўл.”

7:145

وَكَتَبْنَا لَهُ فِي الْأَلْوَاحِ مِن كُلِّ شَيْءٍ مَّوْعِظَةً وَتَفْصِيلًا لِّكُلِّ شَيْءٍ فَخُذْهَا بِقُوَّةٍ وَأْمُرْ قَوْمَكَ يَأْخُذُوا بِأَحْسَنِهَا ۚ سَأُرِيكُمْ دَارَ الْفَاسِقِينَ

Биз унга (Тавротдаги) лавҳаларда ҳар нарсага алоқадор насиҳат ва ҳар нарсанинг тафсилотини ёзиб бериб, (кейин): “Буларни маҳкам тут, халқингга ҳам буюр – энг чиройли шаклда тутсинлар. Сизларга яқинда йўлдан чиққанларнинг юрти (Миср)ни^[818] кўрсатаман”, деган.

7:146

سَأَصْرِفُ عَنْ آيَاتِيَ الَّذِينَ يَتَكَبَّرُونَ فِي الْأَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ وَإِن يَرَوْا كُلَّ آيَةٍ لَّا يُؤْمِنُوا بِهَا وَإِن يَرَوْا سَبِيلَ الرُّشْدِ لَا يَتَّخِذُوهُ سَبِيلًا وَإِن يَرَوْا سَبِيلَ الْغَيِّ يَتَّخِذُوهُ سَبِيلًا ۚ ذَٰلِكَ بِأَنَّهُمْ كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا وَكَانُوا عَنْهَا غَافِلِينَ

Ер юзида ноҳақлик ила катта кетиб юрганларни оятларимдан шундай буриб қўяманки, агар барча оят-аломатларни кўрсалар ҳам ишонмайдилар. Етуклик йўлини кўрсалар ўзига йўл қилиб олмай, янглиш-хато йўлни кўриб, уни ўзларига йўл қилиб оладилар. Оятларимизни ёлғонга чиқаргани ва уларга бепарво бўлишгани учун шундай бўлади.

7:147

وَالَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا وَلِقَاءِ الْآخِرَةِ حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ ۚ هَلْ يُجْزَوْنَ إِلَّا مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ

Оятларимизни ва охират кунидаги учрашувни ёлғонга чиқарганларнинг амаллари беҳуда бўлиб кетади. Уларга қилмишларидан бошқа жазо берилармиди^[819]?!

7:148

وَاتَّخَذَ قَوْمُ مُوسَىٰ مِن بَعْدِهِ مِنْ حُلِيِّهِمْ عِجْلًا جَسَدًا لَّهُ خُوَارٌ ۚ أَلَمْ يَرَوْا أَنَّهُ لَا يُكَلِّمُهُمْ وَلَا يَهْدِيهِمْ سَبِيلًا ۘ اتَّخَذُوهُ وَكَانُوا ظَالِمِينَ

Мусодан кейин унинг халқи зийнатланган ва маърайдиган бузоқ ҳайкалини илоҳлаштириб олдилар. Ахир, уни гапира олмаслигини ва уларга йўл кўрсата олмаслигини билишмасмиди? Уни илоҳлаштириб олиб, ҳақсизлик қилувчи (золим) бўлдилар.

7:149

وَلَمَّا سُقِطَ فِي أَيْدِيهِمْ وَرَأَوْا أَنَّهُمْ قَدْ ضَلُّوا قَالُوا لَئِن لَّمْ يَرْحَمْنَا رَبُّنَا وَيَغْفِرْ لَنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ

Қилмишидан қаттиқ афсусланиб, аниқ адашганлигини кўргач: «Агар яратган Эгамиз бизга раҳм қилиб бизни кечирмаса хонавайрон бўламиз», деб қолдилар.

7:150

وَلَمَّا رَجَعَ مُوسَىٰ إِلَىٰ قَوْمِهِ غَضْبَانَ أَسِفًا قَالَ بِئْسَمَا خَلَفْتُمُونِي مِن بَعْدِي ۖ أَعَجِلْتُمْ أَمْرَ رَبِّكُمْ ۖ وَأَلْقَى الْأَلْوَاحَ وَأَخَذَ بِرَأْسِ أَخِيهِ يَجُرُّهُ إِلَيْهِ ۚ قَالَ ابْنَ أُمَّ إِنَّ الْقَوْمَ اسْتَضْعَفُونِي وَكَادُوا يَقْتُلُونَنِي فَلَا تُشْمِتْ بِيَ الْأَعْدَاءَ وَلَا تَجْعَلْنِي مَعَ الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ

Мусо халқига ғазабланган ва ачинган ҳолда қайтиб: «Мендан кейин ортимдан жуда ёмон иш қилибсизлар! Яратган Эгангизнинг (жазолаш) амрига шошқалоқлик қилдиларингми?», деди-да, (қўлидаги) лавҳаларни ташлади ва биродарини^[820] сочидан ушлаб ўзига тортди. Биродари (Ҳорун) айтдики: «Эй онамнинг ўғли! Бу халқ мени хўрлади – ўлдириб қўйишига сал қолди. Энди сен ҳам мени душманларга кулгу қилма. Мени бу золимларга қўшма!»

7:151

قَالَ رَبِّ اغْفِرْ لِي وَلِأَخِي وَأَدْخِلْنَا فِي رَحْمَتِكَ ۖ وَأَنتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ

У шундай деди: «Эй яратган Эгам! Мени ҳам биродаримни ҳам кечир. Бизни яхшилигинг ичра қолдир. Раҳм қилувчиларнинг энг раҳмлиги Сенсан.»

7:152

إِنَّ الَّذِينَ اتَّخَذُوا الْعِجْلَ سَيَنَالُهُمْ غَضَبٌ مِّن رَّبِّهِمْ وَذِلَّةٌ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا ۚ وَكَذَٰلِكَ نَجْزِي الْمُفْتَرِينَ

Бузоқни илоҳлаштириб олганларга албатта яратган Эгасидан норизолик ва дунёда хору зорлик етади. Бўҳтончиларни шундай жазолаймиз.

7:153

وَالَّذِينَ عَمِلُوا السَّيِّئَاتِ ثُمَّ تَابُوا مِن بَعْدِهَا وَآمَنُوا إِنَّ رَبَّكَ مِن بَعْدِهَا لَغَفُورٌ رَّحِيمٌ

Ёмонликларни қилиб қўйиб^[821], кейин тавба қилган ва Аллоҳга ишониб-суянганларга келсак, бундан кейин албатта, яратган Эганг кечиримли ва меҳрибондир.

7:154

وَلَمَّا سَكَتَ عَن مُّوسَى الْغَضَبُ أَخَذَ الْأَلْوَاحَ ۖ وَفِي نُسْخَتِهَا هُدًى وَرَحْمَةٌ لِّلَّذِينَ هُمْ لِرَبِّهِمْ يَرْهَبُونَ

Мусонинг ғазаби сўнганида лавҳаларни олди. Улардаги бир битикда “(Бу лавҳалар) яратган Эгасидан қўрқадиганлар учун раҳнамо/қўлланма ва раҳматдир”, деб ёзилган эди.

7:155

وَاخْتَارَ مُوسَىٰ قَوْمَهُ سَبْعِينَ رَجُلًا لِّمِيقَاتِنَا ۖ فَلَمَّا أَخَذَتْهُمُ الرَّجْفَةُ قَالَ رَبِّ لَوْ شِئْتَ أَهْلَكْتَهُم مِّن قَبْلُ وَإِيَّايَ ۖ أَتُهْلِكُنَا بِمَا فَعَلَ السُّفَهَاءُ مِنَّا ۖ إِنْ هِيَ إِلَّا فِتْنَتُكَ تُضِلُّ بِهَا مَن تَشَاءُ وَتَهْدِي مَن تَشَاءُ ۖ أَنتَ وَلِيُّنَا فَاغْفِرْ لَنَا وَارْحَمْنَا ۖ وَأَنتَ خَيْرُ الْغَافِرِينَ

Мусо биз тайинлаган вақт учун халқидан етмиш кишини танлаб олди. Кейин уларни у шиддатли зилзила босганида Мусо шундай деди: “Эй яратган Эгам! Агар раво кўрсанг уларни ҳам мени ҳам бундан олдин-ла ҳалок қилардинг. Ичимиздаги аҳмоқларнинг қилмиши сабаб бизни ҳалок қиласанми? Бу – имтиҳонингдан бошқа нарса эмас. У орқали Сен муносиб билганингни залолатда қолдирасан, муносиб билганингни тўғри йўлга соласан. Бизни яқин дўстимиз/хожамиз Сенсан. Бизни кечир, бизга раҳм қил. Сен энг яхши кечирувчисан.

7:156

وَاكْتُبْ لَنَا فِي هَـٰذِهِ الدُّنْيَا حَسَنَةً وَفِي الْآخِرَةِ إِنَّا هُدْنَا إِلَيْكَ ۚ قَالَ عَذَابِي أُصِيبُ بِهِ مَنْ أَشَاءُ ۖ وَرَحْمَتِي وَسِعَتْ كُلَّ شَيْءٍ ۚ فَسَأَكْتُبُهَا لِلَّذِينَ يَتَّقُونَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَالَّذِينَ هُم بِآيَاتِنَا يُؤْمِنُونَ

Бу дунёда ҳам охиратда ҳам бизга гўзаллик ёз, шубҳасизки, биз Сенга йўналдик.» Аллоҳ шундай деди: «Азобимни – кимга лойиқ кўрсам шунга бераман Яхшилигим ҳар нарсага етиб-ортади. Уни жавобгарликни ҳис қиладиган, пок ва тўғри бўладиган ва оятларимга ишониб-суянадиганлар учун ёзиб қўяман.»

7:157

الَّذِينَ يَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِيَّ الْأُمِّيَّ الَّذِي يَجِدُونَهُ مَكْتُوبًا عِندَهُمْ فِي التَّوْرَاةِ وَالْإِنجِيلِ يَأْمُرُهُم بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَاهُمْ عَنِ الْمُنكَرِ وَيُحِلُّ لَهُمُ الطَّيِّبَاتِ وَيُحَرِّمُ عَلَيْهِمُ الْخَبَائِثَ وَيَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَالْأَغْلَالَ الَّتِي كَانَتْ عَلَيْهِمْ ۚ فَالَّذِينَ آمَنُوا بِهِ وَعَزَّرُوهُ وَنَصَرُوهُ وَاتَّبَعُوا النُّورَ الَّذِي أُنزِلَ مَعَهُ ۙ أُولَـٰئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ

Ўзларидаги Таврот ва Инжилда ёзиб қўйилганини кўрган, уларни маъруфга буюриб, мункардан қайтарадиган, покиза нарсаларни ҳалол қилиб, нопок нарсаларни ҳаром қиладиган, улардан оғир аҳднома^[822] ва зиммаларидаги қийинчилиларни олиб ташлайдиган – уммий^[823] пайғамбар бўлган элчига эргашаётганлар, энди кимки унга ишонса, уни қўллаб қувватласа, унга ёрдам берса ва унга юборилган нурга (нурли китобга) амал қилса, ана шулар нажот топувчилардир.

7:158

قُلْ يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنِّي رَسُولُ اللَّـهِ إِلَيْكُمْ جَمِيعًا الَّذِي لَهُ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۖ لَا إِلَـٰهَ إِلَّا هُوَ يُحْيِي وَيُمِيتُ ۖ فَآمِنُوا بِاللَّـهِ وَرَسُولِهِ النَّبِيِّ الْأُمِّيِّ الَّذِي يُؤْمِنُ بِاللَّـهِ وَكَلِمَاتِهِ وَاتَّبِعُوهُ لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ

(Эй Муҳаммад!) Айт: «Эй инсонлар! Ҳақиқатда мен сизларни барчангизга – осмонлар ва ернинг ҳукмронлиги Уники бўлган – Аллоҳ тарафидан юборилган элчиман. Қуллик қилинишга ҳақли ягона зот Удир, тирикликни ҳам У беради, ўлимни ҳам У беради. Шундай экан, Аллоҳга ҳам ишонинглар, Аллоҳга ва Унинг сўзларига ишониб-суянадиган уммий пайғамбар бўлган элчига ҳам ишонинглар ва унга эргашингларки, шояд тўғри йўлда бўласизлар.»

7:159

وَمِن قَوْمِ مُوسَىٰ أُمَّةٌ يَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَبِهِ يَعْدِلُونَ

Мусонинг халқи орасида ҳақ (китоб) билан тўғри йўл кўрсатадиган ва у билан адолат ўрнатадиган жамоа бўлган.

7:160

وَقَطَّعْنَاهُمُ اثْنَتَيْ عَشْرَةَ أَسْبَاطًا أُمَمًا ۚ وَأَوْحَيْنَا إِلَىٰ مُوسَىٰ إِذِ اسْتَسْقَاهُ قَوْمُهُ أَنِ اضْرِب بِّعَصَاكَ الْحَجَرَ ۖ فَانبَجَسَتْ مِنْهُ اثْنَتَا عَشْرَةَ عَيْنًا ۖ قَدْ عَلِمَ كُلُّ أُنَاسٍ مَّشْرَبَهُمْ ۚ وَظَلَّلْنَا عَلَيْهِمُ الْغَمَامَ وَأَنزَلْنَا عَلَيْهِمُ الْمَنَّ وَالسَّلْوَىٰ ۖ كُلُوا مِن طَيِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاكُمْ ۚ وَمَا ظَلَمُونَا وَلَـٰكِن كَانُوا أَنفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ

Биз уларни алоҳида умматлар ҳолатида ўн икки қабилага айирганмиз. Мусони халқи ундан сув талаб қилган вақтда Биз унга: «Ҳассанг билан мана шу тошга ур», деб ваҳий қилдик. Ундан ўн иккита булоқ (қа етарли сув) отилиб чиқди. Ҳар бир қабила ўзини сув ичадиган ерини билиб олди. Тепаларида булутларни соябон қилдик, қудрат ҳолваси ва бедана бериб: «Биз сизларга эриштирган нарсаларнинг покизаларидан енглар», дедик. Улар Бизга зулм қилмади, балки ўзларига зулм қилдилар.

7:161

وَإِذْ قِيلَ لَهُمُ اسْكُنُوا هَـٰذِهِ الْقَرْيَةَ وَكُلُوا مِنْهَا حَيْثُ شِئْتُمْ وَقُولُوا حِطَّةٌ وَادْخُلُوا الْبَابَ سُجَّدًا نَّغْفِرْ لَكُمْ خَطِيئَاتِكُمْ ۚ سَنَزِيدُ الْمُحْسِنِينَ

Ўз вақтида уларга: «Шу юртга жойлашиб, ёқтирган жойингиздан еяверинглар, «Гуноҳ юкимизни кечир», денглар ва дарвозасидан бош эгиб кирингларки, хатоларингизни кечирамиз. Муҳсинларга (мукофотини) ортиғи билан берамиз», дейилган.

7:162

فَبَدَّلَ الَّذِينَ ظَلَمُوا مِنْهُمْ قَوْلًا غَيْرَ الَّذِي قِيلَ لَهُمْ فَأَرْسَلْنَا عَلَيْهِمْ رِجْزًا مِّنَ السَّمَاءِ بِمَا كَانُوا يَظْلِمُونَ

Ораларидаги золимлар уларга айтилган сўзни ўрнига бошқа сўзни айтдилар^[824]. Қилган ҳақсизлиги учун уларга осмондан жазо юбордик.

7:163

وَاسْأَلْهُمْ عَنِ الْقَرْيَةِ الَّتِي كَانَتْ حَاضِرَةَ الْبَحْرِ إِذْ يَعْدُونَ فِي السَّبْتِ إِذْ تَأْتِيهِمْ حِيتَانُهُمْ يَوْمَ سَبْتِهِمْ شُرَّعًا وَيَوْمَ لَا يَسْبِتُونَ ۙ لَا تَأْتِيهِمْ ۚ كَذَٰلِكَ نَبْلُوهُم بِمَا كَانُوا يَفْسُقُونَ

Улардан денгиз бўйидаги юрт^[825] ҳақида сўра. (Унинг халқи) бир вақтлар шанба кундаги тақиқни бузаётган эди. Чунки улар ибодат билан ўткизиши керак бўлган шанба куни балиқлари олдиларига тўп-тўп ҳолда келиб, шанба кунидан бошқа кунларда эса келмасди. Йўлдан чиққанлиги учун уларни шундай қаттиқ синаганмиз.

7:164

وَإِذْ قَالَتْ أُمَّةٌ مِّنْهُمْ لِمَ تَعِظُونَ قَوْمًا ۙ اللَّـهُ مُهْلِكُهُمْ أَوْ مُعَذِّبُهُمْ عَذَابًا شَدِيدًا ۖ قَالُوا مَعْذِرَةً إِلَىٰ رَبِّكُمْ وَلَعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ

Ўшанда ораларидан бир жамоа: «Аллоҳ ҳалок қиладиган ёки қаттиқ азоблайдиган қавмга нега панд-насиҳат қиляпсизлар?» деганида, улар: “Яратган Эгангизга нисбатан узримиз бўлиши^[826] учун, ҳамда жавобгарликни ҳис қилишар, деган умитда (насиҳат қиляпмиз)” деб жавоб беришди.

7:165

فَلَمَّا نَسُوا مَا ذُكِّرُوا بِهِ أَنجَيْنَا الَّذِينَ يَنْهَوْنَ عَنِ السُّوءِ وَأَخَذْنَا الَّذِينَ ظَلَمُوا بِعَذَابٍ بَئِيسٍ بِمَا كَانُوا يَفْسُقُونَ

Ўзларига насиҳат қилинган нарсаларни унутишганида, ёмонликка қарши чиқадиганларни қутқариб қолдик, ҳақсизлик қилган (золим)ларни эса, йўлдан чиққани учун заҳмат берувчи азобга гирифтор қилдик.

7:166

فَلَمَّا عَتَوْا عَن مَّا نُهُوا عَنْهُ قُلْنَا لَهُمْ كُونُوا قِرَدَةً خَاسِئِينَ

Ўзларига тақиқланган ишларни қилмасликдан бош тортишганида, (уларга):  «Маймунлардек хор бўлинглар!»^[827], деганмиз.

7:167

وَإِذْ تَأَذَّنَ رَبُّكَ لَيَبْعَثَنَّ عَلَيْهِمْ إِلَىٰ يَوْمِ الْقِيَامَةِ مَن يَسُومُهُمْ سُوءَ الْعَذَابِ ۗ إِنَّ رَبَّكَ لَسَرِيعُ الْعِقَابِ ۖ وَإِنَّهُ لَغَفُورٌ رَّحِيمٌ

Ўшанда яратган Эганг уларга қиёматгача уларни ёмон азоб билаб қийнаб турадиган кишиларни юбориб туришини эълон қилди. Шубҳасизки, яратган Эганг жазони тез берувчидир. Тағин, кечиримли ва меҳрибондир.

7:168

وَقَطَّعْنَاهُمْ فِي الْأَرْضِ أُمَمًا ۖ مِّنْهُمُ الصَّالِحُونَ وَمِنْهُمْ دُونَ ذَٰلِكَ ۖ وَبَلَوْنَاهُم بِالْحَسَنَاتِ وَالسَّيِّئَاتِ لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ

Уларни ер юзида (турли) жамоаларга бўлдик. Ораларида яхшилари ҳам бўлган, ундай бўлмаганлари ҳам бўлган. Балки (жиноятчиликдан) қайтар деб, уларни яхшилигу ёмонликлар билан имтиҳон қилдик^[828].

7:169

فَخَلَفَ مِن بَعْدِهِمْ خَلْفٌ وَرِثُوا الْكِتَابَ يَأْخُذُونَ عَرَضَ هَـٰذَا الْأَدْنَىٰ وَيَقُولُونَ سَيُغْفَرُ لَنَا وَإِن يَأْتِهِمْ عَرَضٌ مِّثْلُهُ يَأْخُذُوهُ ۚ أَلَمْ يُؤْخَذْ عَلَيْهِم مِّيثَاقُ الْكِتَابِ أَن لَّا يَقُولُوا عَلَى اللَّـهِ إِلَّا الْحَقَّ وَدَرَسُوا مَا فِيهِ ۗ وَالدَّارُ الْآخِرَةُ خَيْرٌ لِّلَّذِينَ يَتَّقُونَ ۗ أَفَلَا تَعْقِلُونَ

Улардан кейин (илоҳий) китобга меросчи бўлган насл келиб, (китобдаги ҳақни яшириш эвазига) бу дунё матоҳини (порани) олишни ва “Биз кечириламиз^[829]”, дея бошлади. Уларга яна шунча пора келса, уни ҳам олаверади. Ахир, китобда Аллоҳ ҳақида фақат ҳақни гапириши керак деб улардан сўз олинмаганмиди? Улар ундаги нарсани ўқиб-ўргандилар-ку! Жавобгарликни ҳис қиладиган (мўмин)лар учун охират юрти яхшидир. Наҳот ақл юритмасангиз?!

7:170

وَالَّذِينَ يُمَسِّكُونَ بِالْكِتَابِ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ إِنَّا لَا نُضِيعُ أَجْرَ الْمُصْلِحِينَ

Китобни маҳкам ушлайдиган/амал қиладиган ва (унда буюрилган) вазифаларни бажарадиган кишиларга келсак, ундай солиҳ кишиларнинг^[830] ажрини асло зое қилмаймиз.

7:171

وَإِذْ نَتَقْنَا الْجَبَلَ فَوْقَهُمْ كَأَنَّهُ ظُلَّةٌ وَظَنُّوا أَنَّهُ وَاقِعٌ بِهِمْ خُذُوا مَا آتَيْنَاكُم بِقُوَّةٍ وَاذْكُرُوا مَا فِيهِ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ

Бир куни (Тур)^[831] тоғини уларнинг тепасига соябондек қилиб сурдик, улар уни тепасига ағдарилади деб ўйлади. Шунда (уларга): “Биз сизларга берган китобни маҳкам ушланг ва ундаги нарсаларни ёдда тутингки, жавобгарликни ҳис қилгайсиз!”, деганмиз.

7:172

وَإِذْ أَخَذَ رَبُّكَ مِنْ بَنِي آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّيَّتَهُمْ وَأَشْهَدَهُمْ عَلَىٰ أَنْفُسِهِمْ أَلَسْتُ بِرَبِّكُمْ ۖ قَالُوا بَلَىٰ ۛ شَهِدْنَا ۛ أَنْ تَقُولُوا يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِنَّا كُنَّا عَنْ هَٰذَا غَافِلِينَ

Яратган Эганг одам болаларининг белларидан ўзларининг наслларини олган вақтда^[832] уларни ўзига ўзини гувоҳ қилдириб: «Мен сизларнинг яратган Эгангиз эмасманми?» дейди. Улар: «Ҳа, Эгамизсан, биз бунга гувоҳ бўлдик», дейди. Энди сизлар қиёмат куни: «Биз бундан бехабар эдик», деёлмайсиз.

7:173

أَوْ تَقُولُوا إِنَّمَا أَشْرَكَ آبَاؤُنَا مِنْ قَبْلُ وَكُنَّا ذُرِّيَّةً مِنْ بَعْدِهِمْ ۖ أَفَتُهْلِكُنَا بِمَا فَعَلَ الْمُبْطِلُونَ

Ёки: «(Биздан) илгари ота-боболаримиз мушриклик қилиб келган, биз эса улардан кейинги наслмиз. Энди, Сен ботилга қўл урувчиларнинг қилмишлари сабабли бизни ҳалок қиласанми?»- деб ҳам айтолмайсизлар^[833].

7:174

وَكَذَٰلِكَ نُفَصِّلُ الْآيَاتِ وَلَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ

Оятларни мана шундай батафсил тушунтириб беряпмиз. Балки қайтишар.

7:175

وَاتْلُ عَلَيْهِمْ نَبَأَ الَّذِي آتَيْنَاهُ آيَاتِنَا فَانْسَلَخَ مِنْهَا فَأَتْبَعَهُ الشَّيْطَانُ فَكَانَ مِنَ الْغَاوِينَ

Унга оятларимизни берганимизда улардан узоқлашиб кетган (амал қилмаган), шунда шайтон уни ўзига эргаштириб олган, натижада нотўғри тушунчага эга (гумроҳ)лардан бўлиб қолган кишининг хабарини уларга айтиб бер^[834].

7:176

وَلَوْ شِئْنَا لَرَفَعْنَاهُ بِهَا وَلَٰكِنَّهُ أَخْلَدَ إِلَى الْأَرْضِ وَاتَّبَعَ هَوَاهُ ۚ فَمَثَلُهُ كَمَثَلِ الْكَلْبِ إِنْ تَحْمِلْ عَلَيْهِ يَلْهَثْ أَوْ تَتْرُكْهُ يَلْهَثْ ۚ ذَٰلِكَ مَثَلُ الْقَوْمِ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا ۚ فَاقْصُصِ الْقَصَصَ لَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ

Агар муносиб билганимизда у (оятлар) билан уни юксалтирардик. Лекин, у дунёга берилиб кетиб ўз орзу-истакларига эргашди. Унинг аҳволи итнинг аҳволи кабидир. Уни қувласанг ҳам тилини осилтириб ҳансирайверади, ёки уни тек қўйиб қўйсанг ҳам тилини осилтириб ҳансирайверади. Оятларимизни ёлғонга чиқарган кишиларнинг мисоли шудир! Бу воқеани айтиб бер, зора (ўйланиб) фикр қилишар.

7:177

سَاءَ مَثَلًا الْقَوْمُ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا وَأَنْفُسَهُمْ كَانُوا يَظْلِمُونَ

Оятларимизни ёлғонлаганлар аҳволи қандай ҳам ёмон! Улар ўзига ўзи ҳақсизлик қилмоқда[835].

7:178

مَنْ يَهْدِ اللَّهُ فَهُوَ الْمُهْتَدِي ۖ وَمَنْ يُضْلِلْ فَأُولَٰئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ

Аллоҳ кимни ҳидоят қилса, у тўғри йўлдадир. Кимни адаштирса, хонавайрон бўлувчилар ўшалардир^[836].

7:179

وَلَقَدْ ذَرَأْنَا لِجَهَنَّمَ كَثِيرًا مِنَ الْجِنِّ وَالْإِنْسِ ۖ لَهُمْ قُلُوبٌ لَا يَفْقَهُونَ بِهَا وَلَهُمْ أَعْيُنٌ لَا يُبْصِرُونَ بِهَا وَلَهُمْ آذَانٌ لَا يَسْمَعُونَ بِهَا ۚ أُولَٰئِكَ كَالْأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ ۚ أُولَٰئِكَ هُمُ الْغَافِلُونَ

Жин ва инсондан кўпчиликни жаҳаннам учун (ўтин бўлиб) етишишига^[837] имкон бердик. Уларнинг қалблари бор, (лекин) у билан (ҳақиқатни) англамаяпти. Уларнинг кўзлари бор, (лекин) у билан (ҳақиқатни) кўрмаяпти. Уларнинг қулоқлари бор, (лекин) у билан (ҳақиқатни) эшитмаяпти^[838]. Улар чорва ҳайвонлар кабидир. Аслида, ундан ҳам паст савияда. Улар ғофил-бехабарлардир.

7:180

وَلِلَّهِ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَىٰ فَادْعُوهُ بِهَا ۖ وَذَرُوا الَّذِينَ يُلْحِدُونَ فِي أَسْمَائِهِ ۚ سَيُجْزَوْنَ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ

Энг чиройли исмлар (хусусиятлар) Аллоҳга тегишли. Унга улар билан дуо қилинглар. Аллоҳнинг исмлари ҳақида ҳаддан ошаётганларни тарк қилинглар. Қилмишларининг жазоси яқинда берилади^[839].

7:181

وَمِمَّنْ خَلَقْنَا أُمَّةٌ يَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَبِهِ يَعْدِلُونَ

Биз яратган кишилар орасида ҳақ (китобимиз^[840]) билан тўғри йўл кўрсатадиган ва у билан адолат ўрнатадиган уммат бўлади.

7:182

وَالَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا سَنَسْتَدْرِجُهُمْ مِنْ حَيْثُ لَا يَعْلَمُونَ

Оятларимизни ёлғонганларни ўзлари билмаган тарафдан аста-секин ёмон оқибатга яқинлаштираверамиз.

7:183

وَأُمْلِي لَهُمْ ۚ إِنَّ كَيْدِي مَتِينٌ

Уларга муҳлат бераман^[841]. Албатта, Менинг режам мустаҳкамдир.

7:184

أَوَلَمْ يَتَفَكَّرُوا ۗ مَا بِصَاحِبِهِمْ مِنْ جِنَّةٍ ۚ إِنْ هُوَ إِلَّا نَذِيرٌ مُبِينٌ

Ҳеч ўйлаб кўрмадиларми?! Уларнинг ҳамюрти (Муҳаммад)да ҳеч қандай телбалик йўқ! У очиқ-ойдин огоҳлантирувчи, холос.

7:185

أَوَلَمْ يَنْظُرُوا فِي مَلَكُوتِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا خَلَقَ اللَّهُ مِنْ شَيْءٍ وَأَنْ عَسَىٰ أَنْ يَكُونَ قَدِ اقْتَرَبَ أَجَلُهُمْ ۖ فَبِأَيِّ حَدِيثٍ بَعْدَهُ يُؤْمِنُونَ

Осмонлару ерни бошқарувига, Аллоҳ яратган барча нарсага, ҳамда ўзларини ажаллари яқинлашиб бўлган бўлиши мумкинлигига бир назар солмадиларми?! Энди, у (Қуръон)дан кейин^[842] қайси сўзга ишонишади?!

7:186

مَنْ يُضْلِلِ اللَّهُ فَلَا هَادِيَ لَهُ ۚ وَيَذَرُهُمْ فِي طُغْيَانِهِمْ يَعْمَهُونَ

Аллоҳ кимни адаштирса, уни йўлга соладиган ҳеч ким бўлмайди. У уларни^[843] ҳаддан ошиб адашиб юришига фурсат беряпти.

7:187

يَسْأَلُونَكَ عَنِ السَّاعَةِ أَيَّانَ مُرْسَاهَا ۖ قُلْ إِنَّمَا عِلْمُهَا عِنْدَ رَبِّي ۖ لَا يُجَلِّيهَا لِوَقْتِهَا إِلَّا هُوَ ۚ ثَقُلَتْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۚ لَا تَأْتِيكُمْ إِلَّا بَغْتَةً ۗ يَسْأَلُونَكَ كَأَنَّكَ حَفِيٌّ عَنْهَا ۖ قُلْ إِنَّمَا عِلْمُهَا عِنْدَ اللَّهِ وَلَٰكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ

Сендан (қиёмат) вақти ҳақида сўрашяпти. “Унинг илми фақат яратган Эгам ҳузуридадир, вақти келганида уни фақат Ўзи ўртага чиқаради. Унинг таъсири  осмонлару-ерга оғир келади^[844]. У сизларга фақат тўсатдан келади”, деб айт.  Ҳудди сен у (вақт)ни биладигандек, улар сендан сўрашяпти. «Унинг илми фақат Аллоҳ ҳузуридадир. Лекин инсонларнинг кўпчилиги (бундай эканини) билмаяпти», де.

7:188

قُلْ لَا أَمْلِكُ لِنَفْسِي نَفْعًا وَلَا ضَرًّا إِلَّا مَا شَاءَ اللَّهُ ۚ وَلَوْ كُنْتُ أَعْلَمُ الْغَيْبَ لَاسْتَكْثَرْتُ مِنَ الْخَيْرِ وَمَا مَسَّنِيَ السُّوءُ ۚ إِنْ أَنَا إِلَّا نَذِيرٌ وَبَشِيرٌ لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ

“Аллоҳ имкон бермаса, ўзимга фойда ҳам зарар ҳам етказишга эга бўлмайман. Ғайбни билганимда яхшиликни кўпайтириб олардим, менга ёмонлик ҳам тегмас эди. Мен шунчаки огоҳлантирувчи ва ишониб-суянадиган кишиларга яхшиликдан дарак берувчиман, холос», деб айтиб қўй.

7:189

هُوَ الَّذِي خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ وَجَعَلَ مِنْهَا زَوْجَهَا لِيَسْكُنَ إِلَيْهَا ۖ فَلَمَّا تَغَشَّاهَا حَمَلَتْ حَمْلًا خَفِيفًا فَمَرَّتْ بِهِ ۖ فَلَمَّا أَثْقَلَتْ دَعَوَا اللَّهَ رَبَّهُمَا لَئِنْ آتَيْتَنَا صَالِحًا لَنَكُونَنَّ مِنَ الشَّاكِرِينَ

У сизларни бир нафсдан/башарият туридан^[845] яратди ва унга (кўнгли) роҳат топиши учун жуфтини ҳам у (башарият тур)дан қилди. Эр аёлга қўшилганида аёл енгил ҳомиладор бўлиб, уни (бир муддат) ташиб юради. Юки оғирлашганида иккаласи ҳам Роббиси Аллоҳга дуо қилиб: “Агар бизга яхши фарзанд берсанг, буни қадрига етувчилардан бўламиз”, дейди.

7:190

فَلَمَّا آتَاهُمَا صَالِحًا جَعَلَا لَهُ شُرَكَاءَ فِيمَا آتَاهُمَا ۚ فَتَعَالَى اللَّهُ عَمَّا يُشْرِكُونَ

Уларга яхши бир фарзанд берганида эса, уларга бергани (фарзанд) ҳақида Аллоҳга иккаласи ҳам шериклар тўқишни бошлашади. Улар қўшаётган ширкдан Аллоҳ пок ва узоқдир.

7:191

أَيُشْرِكُونَ مَا لَا يَخْلُقُ شَيْئًا وَهُمْ يُخْلَقُونَ

Улар ҳеч нарса яратмаган нарсани Аллоҳга шерик қилишяптими? Ахир уларнинг ўзлари ҳам яратилган-ку!

7:192

وَلَا يَسْتَطِيعُونَ لَهُمْ نَصْرًا وَلَا أَنْفُسَهُمْ يَنْصُرُونَ

Булар на уларга ва на ўзларига ёрдам бера олмайди.

7:193

وَإِنْ تَدْعُوهُمْ إِلَى الْهُدَىٰ لَا يَتَّبِعُوكُمْ ۚ سَوَاءٌ عَلَيْكُمْ أَدَعَوْتُمُوهُمْ أَمْ أَنْتُمْ صَامِتُونَ

Уларни тўғри йўлга чақирсанглар сизларга эргашмайди; чақирсангиз ҳам, жим турсангиз ҳам сизлар учун ҳеч нарса ўзгармайди.

7:194

إِنَّ الَّذِينَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ عِبَادٌ أَمْثَالُكُمْ ۖ فَادْعُوهُمْ فَلْيَسْتَجِيبُوا لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ

Аллоҳдан бошқасига илтижо қилаётганларингиз сизлар каби бандалардир. Агар ростгўй бўлсангиз, қани уларга илтижо  қилинглар; сизларга (тилакларингизни) бажо келтирсин-чи!

7:195

أَلَهُمْ أَرْجُلٌ يَمْشُونَ بِهَا ۖ أَمْ لَهُمْ أَيْدٍ يَبْطِشُونَ بِهَا ۖ أَمْ لَهُمْ أَعْيُنٌ يُبْصِرُونَ بِهَا ۖ أَمْ لَهُمْ آذَانٌ يَسْمَعُونَ بِهَا ۗ قُلِ ادْعُوا شُرَكَاءَكُمْ ثُمَّ كِيدُونِ فَلَا تُنْظِرُونِ

Уларни юрадиган оёқлари борми? Ёки ушлайдиган қўллари борми? Ёки кўрадиган кўзлари борми? Ёки эшитадиган қулоқлари борми? Айт: “(Аллоҳга) қўшган шерикларингизни (ёрдамга) чақиринглар, кейин менга тузоқ қуринглар, муҳлат ҳам берманглар.

7:196

إِنَّ وَلِيِّيَ اللَّهُ الَّذِي نَزَّلَ الْكِتَابَ ۖ وَهُوَ يَتَوَلَّى الصَّالِحِينَ

Менинг дўстим/хожам – (Қуръон) китобни юборган Аллоҳдир. У солиҳларни (Қуръон билан) бошқариб туради.

7:197

وَالَّذِينَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ لَا يَسْتَطِيعُونَ نَصْرَكُمْ وَلَا أَنْفُسَهُمْ يَنْصُرُونَ

Аллоҳдан бошқасига илтижо қилаётганларингиз сизларга ёрдам беришга ҳам кучи етмайди, ўзларига ҳам ёрдам беролмайди.”

7:198

وَإِنْ تَدْعُوهُمْ إِلَى الْهُدَىٰ لَا يَسْمَعُوا ۖ وَتَرَاهُمْ يَنْظُرُونَ إِلَيْكَ وَهُمْ لَا يُبْصِرُونَ

(Эй Муҳаммад!) Уларни тўғри йўлга чақирсан эшитмайди. Сенга боқиб турганини кўрасан, ҳолбуки улар (тўғри йўлни) кўрмайди.

7:199

خُذِ الْعَفْوَ وَأْمُرْ بِالْعُرْفِ وَأَعْرِضْ عَنِ الْجَاهِلِينَ

Ортиқчасидан ол^[846], яхшиликка буюр ва жоҳиллардан^[847] четлан.

7:200

وَإِمَّا يَنْزَغَنَّكَ مِنَ الشَّيْطَانِ نَزْغٌ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ ۚ إِنَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ

Агар сенга шайтондан васваса^[848] келса, дарҳол Аллоҳга сиғин. У эшитиб туради, кўриб туради.

7:201

إِنَّ الَّذِينَ اتَّقَوْا إِذَا مَسَّهُمْ طَائِفٌ مِنَ الشَّيْطَانِ تَذَكَّرُوا فَإِذَا هُمْ مُبْصِرُونَ

Жавобгарликни ҳис қилган (мўмин)ларга шайтоний бир чалғгитиш келса, улар (ҳақни) эсга олишиб, дарҳол ҳақиқатни кўрадилар.

7:202

وَإِخْوَانُهُمْ يَمُدُّونَهُمْ فِي الْغَيِّ ثُمَّ لَا يُقْصِرُونَ

У (шайтон)ларларнинг (инсон тоифасидаги) биродарлари йўлдан оздиришда уларга ёрдам беради, кейин (буни) чала қўймайдилар.

7:203

وَإِذَا لَمْ تَأْتِهِم بِآيَةٍ قَالُواْ لَوْلاَ اجْتَبَيْتَهَا قُلْ إِنَّمَا أَتَّبِعُ مَا يِوحَى إِلَيَّ مِن رَّبِّي هَـذَا بَصَآئِرُ مِن رَّبِّكُمْ وَهُدًى وَرَحْمَةٌ لِّقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ

Уларга бир оят билан келмаганингда: «Ўзинг тўқисанг бўлмайдими?»- дейишди. Айт: «Мен фақатгина яратган Эгамдан менга ваҳий қилинган Қуръонга амал қиламан, холос». Бу – яратган Эгангиздан юборилган кўрсатмалардир ва (Унга) ишонадиган кишилар учун қўлланма ва раҳматдир^[849].

7:204

وَإِذَا قُرِئَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَأَنْصِتُوا لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ

Қуръон ўқиб берилганида уни диққат билан эшитинглар ва жим туринг-ки, сизларга раҳм қилингай^[850].

7:205

وَاذْكُرْ رَبَّكَ فِي نَفْسِكَ تَضَرُّعًا وَخِيفَةً وَدُونَ الْجَهْرِ مِنَ الْقَوْلِ بِالْغُدُوِّ وَالْآصَالِ وَلَا تَكُنْ مِنَ الْغَافِلِينَ

Пешинда ва Асрда^[851] ич-ичингдан ёлворган ҳолда ва паст овозда яратган Эгангни ёд эт. (Ўқилаётган оятларга) бепарволик қиладиганлардан бўлма.

7:206

إِنَّ الَّذِينَ عِنْدَ رَبِّكَ لَا يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِهِ وَيُسَبِّحُونَهُ وَلَهُ يَسْجُدُونَ ۩

Яратган Эгангнинг ҳузуридаги (муқарраб фаришта)лар^[852] Унга қуллик қилишдан катта кетмайди; Уни поклаб улуғлашади ва Унга сажда қилишади.

 

 

8. Анфол

بسم الله الرحمن الرحيم

Марҳамати чексиз ва яхшилик қилувчи – Аллоҳ номи билан.

8:1

يَسْأَلُونَكَ عَنِ الأَنفَالِ قُلِ الأَنفَالُ لِلّهِ وَالرَّسُولِ فَاتَّقُواْ اللّهَ وَأَصْلِحُواْ ذَاتَ بِيْنِكُمْ وَأَطِيعُواْ اللّهَ وَرَسُولَهُ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ {1}

Сендан (жангда қўлга киритилган) ўлжалар ҳақида сўрашмоқда. “Ўлжалар (тақсимот ҳукми) Аллоҳ ва Расулига тегишли^[853]”, деб айт. Аллоҳга нисбатан жавобгарликни ҳис қилинг ва орангизни тузатинг. Агар мўмин бўлсангиз, Аллоҳ ва Расулига бўйсунинглар.

8:2

إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ إِذَا ذُكِرَ اللّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَإِذَا تُلِيَتْ عَلَيْهِمْ آيَاتُهُ زَادَتْهُمْ إِيمَانًا وَعَلَى رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ {2}

Мўминлар – Аллоҳ эсланганида юраклари титраган, уларга Унинг оятлари (тушинтириб) ўқиб берилганида имон-ишончи ортган ва яратган Эгасига ўзини ишониб топширадиганлардир.

8:3

الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاَةَ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنفِقُونَ {3}

Улар намозини/диний вазифаларни адо этади ва уларга ризқ қилиб берган нарсамиздан хайр-эҳсон қилади.

8:4

أُوْلَـئِكَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ حَقًّا لَّهُمْ دَرَجَاتٌ عِندَ رَبِّهِمْ وَمَغْفِرَةٌ وَرِزْقٌ كَرِيمٌ {4}

Ана шулар чин мўминдир. Робби ҳузурида уларга даражалар, кечирилиш ва мўл-кўл ризқ бор.

8:5

كَمَا أَخْرَجَكَ رَبُّكَ مِن بَيْتِكَ بِالْحَقِّ وَإِنَّ فَرِيقاً مِّنَ الْمُؤْمِنِينَ لَكَارِهُونَ {5}

Шунингдек, мўминларнинг бир қисми ёқтирмаса-да, Роббинг сени ўша ҳақ (сўз)^[854] сабабли уйингдан чиқарган эди.

8:6

يُجَادِلُونَكَ فِي الْحَقِّ بَعْدَمَا تَبَيَّنَ كَأَنَّمَا يُسَاقُونَ إِلَى الْمَوْتِ وَهُمْ يَنظُرُونَ {6}

Ўша ҳақ (сўз) аён бўлганидан кейин ҳам, қараб турган ҳолларида уларни ўлимга етаклаб кетилаётганидек, у ҳақида сен билан тортишмоқдалар.

8:7

وَإِذْ يَعِدُكُمُ اللّهُ إِحْدَى الطَّائِفَتِيْنِ أَنَّهَا لَكُمْ وَتَوَدُّونَ أَنَّ غَيْرَ ذَاتِ الشَّوْكَةِ تَكُونُ لَكُمْ وَيُرِيدُ اللّهُ أَن يُحِقَّ الحَقَّ بِكَلِمَاتِهِ وَيَقْطَعَ دَابِرَ الْكَافِرِينَ {7}

Аллоҳ сизларга икки гуруҳдан бири сизларники бўлади, деб сўз берганида^[855], сизлар қуролсиз (карвон)ни сизники бўлишини хоҳлаётган эдинггиз. Аллоҳ эса,  Ўз сўзлари билан (сизларга берган) ҳақ ваъдаси^[856] рўёбга ошишини ва кофирларнинг илдизини қуритишни хоҳлаётган эди.

8:8

لِيُحِقَّ الْحَقَّ وَيُبْطِلَ الْبَاطِلَ وَلَوْ كَرِهَ الْمُجْرِمُونَ {8}

Гарчи (Маккалик) жиноятчилар ёқтирмаса-да, Аллоҳ ҳақ (ваъдаси)ни рўёбга оширмоқчи ва ботил (эътиқод ва тизим)ни йўқ қилмоқчи эди.

8:9

إِذْ تَسْتَغِيثُونَ رَبَّكُمْ فَاسْتَجَابَ لَكُمْ أَنِّي مُمِدُّكُم بِأَلْفٍ مِّنَ الْمَلآئِكَةِ مُرْدِفِينَ {9}

(Бадрда) яратган Эгангиздан ёрдам сўраётганингизда, У: «Орқама-орқа келадиган мингта фаришта билан сизларга мадад бераман», деб жавоб берган^[857].

8:10

وَمَا جَعَلَهُ اللّهُ إِلاَّ بُشْرَى وَلِتَطْمَئِنَّ بِهِ قُلُوبُكُمْ وَمَا النَّصْرُ إِلاَّ مِنْ عِندِ اللّهِ إِنَّ اللّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ {10}

Аллоҳ буни сизларга фақат хуш хабар бўлиши ва юракларингиз хотиржам бўлиши учун қилган. (Ундай) ёрдам фақат Аллоҳдан келади^[858]. Аллоҳ ғолибдир, тўғри қарор берувчидир.

8:11

إِذْ يُغَشِّيكُمُ النُّعَاسَ أَمَنَةً مِّنْهُ وَيُنَزِّلُ عَلَيْكُم مِّن السَّمَاء مَاء لِّيُطَهِّرَكُم بِهِ وَيُذْهِبَ عَنكُمْ رِجْزَ الشَّيْطَانِ وَلِيَرْبِطَ عَلَى قُلُوبِكُمْ وَيُثَبِّتَ بِهِ الأَقْدَامَ {11}

Ўшанда У сизларни хавфсиз бўлган ширин уйқуга толдирган. У билан сизларни поклаш, шайтоннинг ёмонлигини кетказиш, юрагингизга матонат ўрнатиш ва собит қадам қилиш учун устингизга осмондан ёмғир ёғдирган^[859].

8:12

إِذْ يُوحِي رَبُّكَ إِلَى الْمَلآئِكَةِ أَنِّي مَعَكُمْ فَثَبِّتُواْ الَّذِينَ آمَنُواْ سَأُلْقِي فِي قُلُوبِ الَّذِينَ كَفَرُواْ الرَّعْبَ فَاضْرِبُواْ فَوْقَ الأَعْنَاقِ وَاضْرِبُواْ مِنْهُمْ كُلَّ بَنَانٍ {12}

Ўшанда яратган Эганг Фаришталарга: «Мен сизлар билан биргаман, мўминларни жасоратлантиринглар. Мен кофирларнинг юрагига қўрқув соламан», деб ваҳий қилган. Қани энди (Эй мўминлар) уларнинг бўйинларининг тепасига уринг ва (қурол кўтарган) ҳар бир бармоқларига уринг^[860]!
8:13

ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ شَآقُّواْ اللّهَ وَرَسُولَهُ وَمَن يُشَاقِقِ اللّهَ وَرَسُولَهُ فَإِنَّ اللّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ {13}

Чунки, улар Аллоҳ ва элчисига қарши тарафда бўлдилар. Ким Аллоҳ ва элчисига қарши тарафда бўлса, бас; Аллоҳнинг жазоси қаттиқдир.

8:14

ذَلِكُمْ فَذُوقُوهُ وَأَنَّ لِلْكَافِرِينَ عَذَابَ النَّارِ {14}

Мана сизларга (эй кофирлар)! Уни тотинглар энди. Тағин, кофирлик қиладиганларга жаҳаннам азоби бор.

8:15

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ إِذَا لَقِيتُمُ الَّذِينَ كَفَرُواْ زَحْفاً فَلاَ تُوَلُّوهُمُ الأَدْبَارَ {15}

Эй Мўминлар! Кофирлик қилганлар билан ҳарбий ҳолатда тўқнашганингизда асло улардан ортга чекинманг!

8:16

وَمَن يُوَلِّهِمْ يَوْمَئِذٍ دُبُرَهُ إِلاَّ مُتَحَرِّفاً لِّقِتَالٍ أَوْ مُتَحَيِّزاً إِلَى فِئَةٍ فَقَدْ بَاء بِغَضَبٍ مِّنَ اللّهِ وَمَأْوَاهُ جَهَنَّمُ وَبِئْسَ الْمَصِيرُ    {16}

Ўша куни ким улардан (қўрқиб) ортга чекинса, Аллоҳнинг ғазабига йўлиқади ва унинг борар жойи жаҳаннам бўлади. Жуда ёмон аҳволга келишдир у! Жангга ўзгача бир услуб ва ўзгариш киритиш ёки бошқа бир қисмга қўшилиш мақсадида чекиниш бундан мустасно.

8:17

فَلَمْ تَقْتُلُوهُمْ وَلَـكِنَّ اللّهَ قَتَلَهُمْ وَمَا رَمَيْتَ إِذْ رَمَيْتَ وَلَـكِنَّ اللّهَ رَمَى وَلِيُبْلِيَ الْمُؤْمِنِينَ مِنْهُ بَلاء حَسَناً إِنَّ اللّهَ سَمِيعٌ عَلِيمٌ {17}

Уларни сизлар ўлдирмадинглар, уларни Аллоҳ ўлдирди. (Ўқ) отганингда ҳам сен отмадинг, Аллоҳ отди^[861]. Бу — мўминларни чиройли имтиҳондан ўтказиш учун эди. Шубҳасизки, Аллоҳ эшитади, билади.

8:18

ذَلِكُمْ وَأَنَّ اللّهَ مُوهِنُ كَيْدِ الْكَافِرِينَ {18}

Шунингдек, Аллоҳ кофирларнинг хийласини яксон қилиб юборади.
8:19

إِن تَسْتَفْتِحُواْ فَقَدْ جَاءكُمُ الْفَتْحُ وَإِن تَنتَهُواْ فَهُوَ خَيْرٌ لَّكُمْ وَإِن تَعُودُواْ نَعُدْ وَلَن تُغْنِيَ عَنكُمْ فِئَتُكُمْ شَيْئًا وَلَوْ كَثُرَتْ وَأَنَّ اللّهَ مَعَ الْمُؤْمِنِينَ {19}

(Эй кофирлар!) Агар фатҳ хоҳлаётган бўлсангиз, сизларга фатҳ келди[862]. Агар (пайғамбарга адоватни) тўхтатсангиз ўзингизга яхши бўлади. Агар (адоватга) қайтсангиз, биз ҳам (пайғамбарни ёрдамига) қайтамиз^[863]. Кўп сонли бўлишингиз сизларга ҳеч нарсага асқотмайди. Чунки, Аллоҳ мўминлар билан биргадир.

8:20

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ أَطِيعُواْ اللّهَ وَرَسُولَهُ وَلاَ تَوَلَّوْا عَنْهُ وَأَنتُمْ تَسْمَعُونَ {20}

Эй Мўминлар! Аллоҳ ва Расулига бўйсунинг. Эшитиб-тушуниб туриб ҳам ундан юз ўгирманг!

8:21

وَلاَ تَكُونُواْ كَالَّذِينَ قَالُوا سَمِعْنَا وَهُمْ لاَ يَسْمَعُونَ {21}

Эшитмагани ҳолда эшитдик (тушундик) деганлар каби бўлманг.

8:22

إِنَّ شَرَّ الدَّوَابَّ عِندَ اللّهِ الصُّمُّ الْبُكْمُ الَّذِينَ لاَ يَعْقِلُونَ {22}

Шубҳасизки, Аллоҳга кўра тирик мавжудотларнинг ёмони – ақлини ишлатмайдиган кар ва соқовлардир^[864].

8:23
وَلَوْ عَلِمَ اللّهُ فِيهِمْ خَيْرًا لَّأسْمَعَهُمْ وَلَوْ أَسْمَعَهُمْ لَتَوَلَّواْ وَّهُم مُّعْرِضُونَ {23}

Аллоҳ уларда яхшилик борлигини билганида, уларга (мажбуран ҳаққа) қулоқ солдириб қўярди. Уларни (ҳаққа мажбуран) қулоқ солдириб қўйган тақдирда ҳам, бош тортиб, (ҳақдан) юз ўгирган бўлишар эди^[865].
8:24

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اسْتَجِيبُواْ لِلّهِ وَلِلرَّسُولِ إِذَا دَعَاكُم لِمَا يُحْيِيكُمْ وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ يَحُولُ بَيْنَ الْمَرْءِ وَقَلْبِهِ وَأَنَّهُ إِلَيْهِ تُحْشَرُونَ {24}

Эй Мўминлар! Сизларни (мангу бахтли) яшатадиган нарсага[866] чорлаганида Аллоҳ ва Расулига муносиб жавоб қайтаринг. Аллоҳ ҳар қандай шахс билан унинг қалби орасига киришини^[867] ҳам, сизлар Унинг ҳукмига тўпланишингизни ҳам билиб қўйинг.

8:25

وَاتَّقُواْ فِتْنَةً لاَّ تُصِيبَنَّ الَّذِينَ ظَلَمُواْ مِنكُمْ خَآصَّةً وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ {25}

Орангиздан фақат зулм қилганларгагина тегиб-гина қолмайдиган (келганида барчага тегадиган) фитна-балодан сақланинг^[868]. Билиб қўйинглар, Аллоҳнинг жазоси қаттиқдир.

8:26

وَاذْكُرُواْ إِذْ أَنتُمْ قَلِيلٌ مُّسْتَضْعَفُونَ فِي الأَرْضِ تَخَافُونَ أَن يَتَخَطَّفَكُمُ النَّاسُ فَآوَاكُمْ وَأَيَّدَكُم بِنَصْرِهِ وَرَزَقَكُم مِّنَ الطَّيِّبَاتِ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ {26}

Сон жиҳатидан оз бўлиб, юртингизда бечора-жафокаш бўлиб, инсонлар сизларни тутиб кетишидан қўрқаётганингизда, шукр қилгайлар/қадрига етгайлар деб,  Аллоҳ сизларга яшайдиган юрт берганини, Ўз ёрдами билан сизларни қўллав-қувватлаганини ва сизларга покиза нарсаларни ризқ қилиб берганини ёдда тутинглар.

8:27

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ لاَ تَخُونُواْ اللّهَ وَالرَّسُولَ وَتَخُونُواْ أَمَانَاتِكُمْ وَأَنتُمْ تَعْلَمُونَ {27}

Эй Мўминлар! Аллоҳ ва Расулига хиёнат қилманг. Сизларга ишониб топширилган нарсаларга ҳам билиб туриб хиёнат қилманг^[869].

8:28

وَاعْلَمُواْ أَنَّمَا أَمْوَالُكُمْ وَأَوْلاَدُكُمْ فِتْنَةٌ وَأَنَّ اللّهَ عِندَهُ أَجْرٌ عَظِيمٌ {28}

Билиб қўйинглар! Мол-давлатингиз ҳам, боалаларингиз ҳам фақат имтиҳондир. (Имтиҳондан ўтганларга) Аллоҳ ҳузурида улкан ажр-мукофот бор.

8:29

يِا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ إَن تَتَّقُواْ اللّهَ يَجْعَل لَّكُمْ فُرْقَاناً وَيُكَفِّرْ عَنكُمْ سَيِّئَاتِكُمْ وَيَغْفِرْ لَكُمْ وَاللّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِيمِ {29}

Эй Мўминлар! Аллоҳга нисбатан жавобгарликни ҳис қилсангиз, У сизларга ҳақни ноҳақдан ажрата оладиган иқтидор/истеъдод беради, ёмонликларингизни тўсиб қўяди ва сизларни кечиради. Аллоҳ буюк олийжанобликка эгадир.

8:30

وَإِذْ يَمْكُرُ بِكَ الَّذِينَ كَفَرُواْ لِيُثْبِتُوكَ أَوْ يَقْتُلُوكَ أَوْ يُخْرِجُوكَ وَيَمْكُرُونَ وَيَمْكُرُ اللّهُ وَاللّهُ خَيْرُ الْمَاكِرِينَ {30}

Кофирлар бир вақтлар сени тўхтатиб қолиш, ёки ўлдириб юбориш ёхуд юртингдан чиқариб юбориш учун режа тузаётган эди. Улар режа тузаётган бўлса, Аллоҳ ҳам уларга қарши режа тузаётган эди. Энг яхши режа тузувчи Аллоҳдир.

8:31

وَإِذَا تُتْلَى عَلَيْهِمْ آيَاتُنَا قَالُواْ قَدْ سَمِعْنَا لَوْ نَشَاء لَقُلْنَا مِثْلَ هَـذَا إِنْ هَـذَا إِلاَّ أَسَاطِيرُ الأوَّلِينَ {31}

Уларга оятларимиз тиловат қилинганида «Бўлди, эшитдик. Айтсак биз ҳам худди шундай (оят) айтаверамиз. Бу – аввалгиларнинг уйдıрмаларидан бошқа нарса эмас», дедилар^[870].

8:32

وَإِذْ قَالُواْ اللَّهُمَّ إِن كَانَ هَـذَا هُوَ الْحَقَّ مِنْ عِندِكَ فَأَمْطِرْ عَلَيْنَا حِجَارَةً مِّنَ السَّمَاء أَوِ ائْتِنَا بِعَذَابٍ أَلِيمٍ {32}

Ўшанда улар: «Эй Аллоҳ! Агар бу (Қуръон) сен тарафингдан юборилган ҳақиқат бўлса, тепамизга осмондан тош ёғдир, ёки бизга аламли азоб юбор», дейишган.

8:33

وَمَا كَانَ اللّهُ لِيُعَذِّبَهُمْ وَأَنتَ فِيهِمْ وَمَا كَانَ اللّهُ مُعَذِّبَهُمْ وَهُمْ يَسْتَغْفِرُونَ {33}

Сен уларнинг ичида эканингда, Аллоҳ уларни азобламайди. Улар (Аллоҳдан) кечирим сўраётганида ҳам Аллоҳ уларни азобламайди.

8:34

وَمَا لَهُمْ أَلاَّ يُعَذِّبَهُمُ اللّهُ وَهُمْ يَصُدُّونَ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَمَا كَانُواْ أَوْلِيَاءهُ إِنْ أَوْلِيَآؤُهُ إِلاَّ الْمُتَّقُونَ وَلَـكِنَّ أَكْثَرَهُمْ لاَ يَعْلَمُونَ {34}

(Сизларни) Масжиди Ҳаромдан тўсаётганида Аллоҳ уларни азобламаслигига уларни қандай асоси бор экан?! Улар унинг мутаваллиси ҳам бўлмаган, унинг мутаваллилари масъулиятли (мўмин)лардир. Аммо уларнинг кўпчилиги билмаяпти.

8:35

وَمَا كَانَ صَلاَتُهُمْ عِندَ الْبَيْتِ إِلاَّ مُكَاء وَتَصْدِيَةً فَذُوقُواْ الْعَذَابَ بِمَا كُنتُمْ تَكْفُرُونَ {35}

Уларнинг Байтуллоҳ ёнида қилган дуо-илтижолари (ҳаққа қаршилик қилиш учун) беъмани шовқин-сурон кўтариш ва (инсонларни ҳақдан) тўсишдан иборат бўлган, холос. «Энди, кофирлигингиз учун азобни тотинг » (дейилади).^[871]
8:36

إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُواْ يُنفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ لِيَصُدُّواْ عَن سَبِيلِ اللّهِ فَسَيُنفِقُونَهَا ثُمَّ تَكُونُ عَلَيْهِمْ حَسْرَةً ثُمَّ يُغْلَبُونَ وَالَّذِينَ كَفَرُواْ إِلَى جَهَنَّمَ يُحْشَرُونَ{36}

Кофирлик қилганлар мол-мулкларини Аллоҳнинг йўлидан тўсиш учун сарфламоқда, сарфлашда давом этмоқда. Уларнинг сарф-харажатлари кейинчалик ўзларига ачинишу надоматга айланади, кейинчалик енгилишади. Кофирлик қилганлар жаҳаннамга йиғилади.

8:37

لِيَمِيزَ اللّهُ الْخَبِيثَ مِنَ الطَّيِّبِ وَيَجْعَلَ الْخَبِيثَ بَعْضَهُ عَلَىَ بَعْضٍ فَيَرْكُمَهُ جَمِيعاً فَيَجْعَلَهُ فِي جَهَنَّمَ أُوْلَـئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ {37}

Аллоҳ буни яхшини ёмондан ажратиш ҳамда ёмонни бир-бирига қўшиб жаҳаннамга тўплаш учун қилди. Ана шулар хонавайрон бўлувчилардир^[872].

8:38

قُل لِلَّذِينَ كَفَرُواْ إِن يَنتَهُواْ يُغَفَرْ لَهُم مَّا قَدْ سَلَفَ وَإِنْ يَعُودُواْ فَقَدْ مَضَتْ سُنَّةُ الأَوَّلِينِ {38}

(Оятларни тан олмай) кофирлик қилганларга айт: «Агар (кофирлик ва душманчиликни) бас қилсалар, ўтмишдаги гуноҳлари кечирилади. Агар яна қайтсалар^[873], ўтмишдагиларга қўлланилган қонун уларга ҳам қўлланилади.

8:39

وَقَاتِلُوهُمْ حَتَّى لاَ تَكُونَ فِتْنَةٌ وَيَكُونَ الدِّينُ كُلُّهُ لِلّه فَإِنِ انتَهَوْاْ فَإِنَّ اللّهَ بِمَا يَعْمَلُونَ بَصِيرٌ {39}

Улар билан урушинглар^[874], токи (уруш) фитнаси сўнсин; Аллоҳнинг дини тамоман ўз ўрнини топсин. Агар бас қилсалар^[875], Аллоҳ қилмишларини кўриб турибди.
8:40

وَإِن تَوَلَّوْاْ فَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ مَوْلاَكُمْ نِعْمَ الْمَوْلَى وَنِعْمَ النَّصِيرُ {40}

Агар (жангни тўхтатишдан) бош тортсалар, билиб қўйинглар, Аллоҳ сизларни яқин дўстингиз/хожангиздир, У қандай ҳам яхши хожадир, қандай ҳам яхши ёрдамчидир.

8:41

وَاعْلَمُواْ أَنَّمَا غَنِمْتُم مِّن شَيْءٍ فَأَنَّ لِلّهِ خُمُسَهُ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ إِن كُنتُمْ آمَنتُمْ بِاللّهِ وَمَا أَنزَلْنَا عَلَى عَبْدِنَا يَوْمَ الْفُرْقَانِ يَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعَانِ وَاللّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ {41}

Агар Аллоҳга ва тўғри билан нотўғри айрилган^[876] куни – икки қўшин тўқнашган куни қулимиз (Муҳаммад)га нозил қилганимиз (Қуръон)га ишонсангиз, билингки, нимаики ўлжа олган бўлсангиз, ўлжанинг бешдан бири Аллоҳга (Аллоҳнинг динини ривожига), Аллоҳнинг Элчисига ва унинг яқинларига, етимларга, чорасизлар ва йўлда қолганларга берилади. Аллоҳ ҳар нарсага ўлчов қўювчидир.

8:42

إِذْ أَنتُم بِالْعُدْوَةِ الدُّنْيَا وَهُم بِالْعُدْوَةِ الْقُصْوَى وَالرَّكْبُ أَسْفَلَ مِنكُمْ وَلَوْ تَوَاعَدتَّمْ لاَخْتَلَفْتُمْ فِي الْمِيعَادِ وَلَـكِن لِّيَقْضِيَ اللّهُ أَمْراً كَانَ مَفْعُولاً لِّيَهْلِكَ مَنْ هَلَكَ عَن بَيِّنَةٍ وَيَحْيَى مَنْ حَيَّ عَن بَيِّنَةٍ وَإِنَّ اللّهَ لَسَمِيعٌ عَلِيمٌ {42}

Ўшанда сизлар водийнинг (Мадинага) энг яқин қисмида, улар (Макка мушриклари) водийнинг узоқ қисмида ва карвон эса сизлардан бир оз пастроқда эди. Агар келишиб олганингизда ҳам бундай тенг келолмас эдингиз. Аммо, қарор берилган ишни (Аллоҳ) рўёбга ошириши, ўлган киши ҳақиқатни кўриб ўлиши, тирик қолган киши ҳам ҳақиқатни кўриб тирик қолиши^[877] учун шундай қилди. Шубҳасизки, Аллоҳ эшитади, билади.

8:43

إِذْ يُرِيكَهُمُ اللّهُ فِي مَنَامِكَ قَلِيلاً وَلَوْ أَرَاكَهُمْ كَثِيرًا لَّفَشِلْتُمْ وَلَتَنَازَعْتُمْ فِي الأَمْرِ وَلَـكِنَّ اللّهَ سَلَّمَ إِنَّهُ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ {43}

(Эй Муҳаммад!) Ўшанда сенга Аллоҳ уларни тушингда оз кўрсатди. Агар уларни кўп кўрсатса эди, тарқалиб кетиб, уруш ҳақида бир-бирингиз билан тортишиб қолар эдингиз. Аммо, Аллоҳ бундай ҳолатга тушиб қолишдан сизларни саломат сақлаб қолди. Аллоҳ диллардагини ҳам билади.

8:44

وَإِذْ يُرِيكُمُوهُمْ إِذِ الْتَقَيْتُمْ فِي أَعْيُنِكُمْ قَلِيلاً وَيُقَلِّلُكُمْ فِي أَعْيُنِهِمْ لِيَقْضِيَ اللّهُ أَمْرًا كَانَ مَفْعُولاً وَإِلَى اللّهِ تُرْجَعُ الأمُورُ    {44}

У (Маккалик)ларга тўқнашганингизда ҳам Аллоҳ кўзингизга уларни оз кўрсатди, уларнинг кўзларига ҳам сизларни оз кўрсатди^[878]. Қарор берилган ишни рўёбга ошириш учун Аллоҳ шундай қилди. Барча ишлар Аллоҳга тақдим этилади.

8:45

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ إِذَا لَقِيتُمْ فِئَةً فَاثْبُتُواْ وَاذْكُرُواْ اللّهَ كَثِيرًا لَّعَلَّكُمْ تُفۡلِحُونَ{45}

Эй Мўминлар! Қўшинга тўқнаш келганингизда, нажот топишингиз учун маҳкам туринг ва Аллоҳни кўп-кўп эсланглар.

8:46

وَأَطِيعُواْ اللّهَ وَرَسُولَهُ وَلاَ تَنَازَعُواْ فَتَفْشَلُواْ وَتَذْهَبَ رِيحُكُمْ وَاصْبِرُواْ إِنَّ اللّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ {46}

Аллоҳ ва Расулига (элчига юборилган китобга^[879]) бўйсунинг – ўзаро талашиб-тортишманг, акс ҳолда тарқалиб кетасиз ва кучингиз кетиб қолади.

8:47

وَلاَ تَكُونُواْ كَالَّذِينَ خَرَجُواْ مِن دِيَارِهِم بَطَرًا وَرِئَاء النَّاسِ وَيَصُدُّونَ عَن سَبِيلِ اللّهِ وَاللّهُ بِمَا يَعْمَلُونَ مُحِيطٌ {47}

Кучини кўрсатиб мақтаниш, оммага намойиш этиш^[880] ва (инсонларни) Аллоҳнинг йўлидан тўсиш учун юртларидан чиққанлар каби бўлманг. Аллоҳ уларнинг қилмишларини қамраб туради.

8:48

وَإِذْ زَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطَانُ أَعْمَالَهُمْ وَقَالَ لاَ غَالِبَ لَكُمُ الْيَوْمَ مِنَ النَّاسِ وَإِنِّي جَارٌ لَّكُمْ فَلَمَّا تَرَاءتِ الْفِئَتَانِ نَكَصَ عَلَى عَقِبَيْهِ وَقَالَ إِنِّي بَرِيءٌ مِّنكُمْ إِنِّي أَرَى مَا لاَ تَرَوْنَ إِنِّيَ أَخَافُ اللّهَ وَاللّهُ شَدِيدُ الْعِقَابِ {48}

Ўшанда шайтон уларга қилмишларини чиройли кўрсатиб: «Бугун булар орасида сизларни енга оладиган ҳеч ким йўқ, мен сизларни ёнингиздаман», деган сўзни васваса қилди. Икки қўшин (тўқнаш келиб) бир-бирини кўрганида эса «Мен сизлардан узоқман. Сизлар кўрмаётган нарсани (фаришталарни) мен кўряпман. Мен ростдан ҳам Аллоҳдан қўрқяпман. Аллоҳнинг жазоси қаттиқ”, деб ортга чекинди^[881].
8:49

إِذْ يَقُولُ الْمُنَافِقُونَ وَالَّذِينَ فِي قُلُوبِهِم مَّرَضٌ غَرَّ هَـؤُلاء دِينُهُمْ وَمَن يَتَوَكَّلْ عَلَى اللّهِ فَإِنَّ اللّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ {49}

У аснода (Маккадан келган) мунофиқлар^[882] ва қалбида касали борлар^[883]: «Буларни дини ўзларини алдаб қўйибди», деётган эди. Аммо, ким Аллоҳга суяниб-таянса, (билсинки) Аллоҳ ғолибдир, тўғри қарор берувчидир.

8:50

وَلَوْ تَرَى إِذْ يَتَوَفَّى الَّذِينَ كَفَرُواْ الْمَلآئِكَةُ يَضْرِبُونَ وُجُوهَهُمْ وَأَدْبَارَهُمْ وَذُوقُواْ عَذَابَ الْحَرِيقِ {50}

Фаришталар Оятларни тан олмаган (кофир)ларни жонини олаётганида^[884] бир кўрсанг эди! Улар кофирларни юзлари ва орқаларига^[885] уриб: «Алангали оташ азобини тотинглар энди!^[886].

8:51

ذَلِكَ بِمَا قَدَّمَتْ أَيْدِيكُمْ وَأَنَّ اللّهَ لَيْسَ بِظَلاَّمٍ لِّلْعَبِيدِ {51}

Бу (жазо) – ўз қилмшингизга ярашадир; Аллоҳ қулларига ҳақсизлик қилувчи эмас», дейишади.

8:52

كَدَأْبِ آلِ فِرْعَوْنَ وَالَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ كَفَرُواْ بِآيَاتِ اللّهِ فَأَخَذَهُمُ اللّهُ بِذُنُوبِهِمْ إِنَّ اللّهَ قَوِيٌّ شَدِيدُ الْعِقَابِ {52}

Уларнинг аҳволи Фиръавн хонадони ва улардан аввалгиларнинг аҳволига ўхшайди. Улар ҳам Аллоҳнинг оятларини тан олмади, Аллоҳ ҳам гуноҳлари сабабли уларни (жазога) тутди. Аллоҳ кучлидир, жазоси қаттиқдир.
8:53

ذَلِكَ بِأَنَّ اللّهَ لَمْ يَكُ مُغَيِّرًا نِّعْمَةً أَنْعَمَهَا عَلَى قَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُواْ مَا بِأَنفُسِهِمْ وَأَنَّ اللّهَ سَمِيعٌ عَلِيمٌ {53}

Чунки, бир халқ ўзидаги нарсани ўзгартирмагунча, Аллоҳ уларга берган неъматини ўзгартирмайди^[887]. Аллоҳ эшитади, билади.
8:54

كَدَأْبِ آلِ فِرْعَوْنَ وَالَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ كَذَّبُواْ بآيَاتِ رَبِّهِمْ فَأَهْلَكْنَاهُم بِذُنُوبِهِمْ وَأَغْرَقْنَا آلَ فِرْعَونَ وَكُلٌّ كَانُواْ ظَالِمِينَ    {54}

Уларнинг аҳволи Фиръавн хонадонининг ва улардан аввалгиларнинг аҳволига ўхшайди. Улар яратган Эгасининг оятларини ёлғонга чиқарди. Гуноҳлари туфайли уларни ҳалок қилдик, Фиръавн хонадонини сувга чўктириб юбордик. Уларнинг барчаси ҳақсизлик қилувчи (золим) эди.
8:55

إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِندَ اللّهِ الَّذِينَ كَفَرُواْ فَهُمْ لاَ يُؤْمِنُونَ {55}

Аллоҳга кўра жонзотларнинг энг ёмони (Аллоҳга) қарши чиққанлардир; энди улар иймон келтирмайди.
8:56

الَّذِينَ عَاهَدتَّ مِنْهُمْ ثُمَّ يَنقُضُونَ عَهْدَهُمْ فِي كُلِّ مَرَّةٍ وَهُمْ لاَ يَتَّقُونَ {56}

Улар – сен улар билан аҳдлашган, кейин ҳар сафар аҳдини бузадиган ва жавобгарликни ҳис қилмайдиган кишилардир.
8:57

فَإِمَّا تَثْقَفَنَّهُمْ فِي الْحَرْبِ فَشَرِّدْ بِهِمْ مَنْ خَلْفَهُمْ لَعَلَّهُمْ يَذَّكَّرُونَ{57}

Шунинг учун, агар жангда уларга нисбатан устунликни қўлга киритсанг, улар билан бирга ортидагиларни ҳам қочириб-тарқатиб юбор. Зора, насиҳат олсалар!
8:58

وَإِمَّا تَخَافَنَّ مِن قَوْمٍ خِيَانَةً فَانبِذْ إِلَيْهِمْ عَلَى سَوَاء إِنَّ اللّهَ لاَ يُحِبُّ الخَائِنِينَ {58}

Агар бир жамоани хиёнат қилишидан – хабар топиб – қўрқиб қолсанг, вазиятни тенглаштириб, сен ҳам уларга келишувни бузганингни билдириб қўй. Аллоҳ хиёнатчиларни ёқтирмайди.

8:59

وَلاَ يَحْسَبَنَّ الَّذِينَ كَفَرُواْ سَبَقُواْ إِنَّهُمْ لاَ يُعْجِزُونَ {59}

(Аллоҳга) қаршилик қилганлар ўзларини енга олади деб ўйлашмасин. Улар  (Аллоҳни) ожиз қолдиролмайди^[888].

8:60

وَأَعِدُّواْ لَهُم مَّا اسْتَطَعْتُم مِّن قُوَّةٍ وَمِن رِّبَاطِ الْخَيْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدْوَّ اللّهِ وَعَدُوَّكُمْ وَآخَرِينَ مِن دُونِهِمْ لاَ تَعْلَمُونَهُمُ اللّهُ يَعْلَمُهُمْ وَمَا تُنفِقُواْ مِن شَيْءٍ فِي سَبِيلِ اللّهِ يُوَفَّ إِلَيْكُمْ وَأَنتُمْ لاَ تُظْلَمُونَ {60}

Сизлар у билан Аллоҳнинг душманини, ўзингизни душманингизни ва уларга яқин бўлган – сизлар билмайдиган, аммо Аллоҳ биладиган – бошқа душманларни ҳам чўчитадиган бўлиб, уларга қарши кучингиз етганича ҳарбий қувват ва жанговар отлар тайёрлаб қўйинглар^[889]. Аллоҳ йўлида нимаики сарфласангиз, (унинг мукофоти) сизларга тўлиқ қилиб берилади. Сизларга ҳақсизлик қилинмайди.

8:61

وَإِن جَنَحُواْ لِلسَّلْمِ فَاجْنَحْ لَهَا وَتَوَكَّلْ عَلَى اللّهِ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ {61}

Агар улар тинчлик учун урушдан чекинса, сен ҳам чекин ва Аллоҳга суяниб-таян. У эшитади, билади.
8:62

وَإِن يُرِيدُواْ أَن يَخْدَعُوكَ فَإِنَّ حَسْبَكَ اللّهُ هُوَ الَّذِيَ أَيَّدَكَ بِنَصْرِهِ وَبِالْمُؤْمِنِينَ {62}

(Эй Муҳаммад!) Агар (кофирлар) сенга хийла қилмоқчи бўлса, сенга Аллоҳ етади. У сени Ўз ёрдами билан ва мўминлар билан қўллаб-қувватлаб қўйди.

8:63

وَأَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِهِمْ لَوْ أَنفَقْتَ مَا فِي الأَرْضِ جَمِيعاً مَّا أَلَّفَتْ بَيْنَ قُلُوبِهِمْ وَلَـكِنَّ اللّهَ أَلَّفَ بَيْنَهُمْ إِنَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ {63}

У мўминларнинг қалбини бир-бирига бирлаштириб қўйди. Агар сен ер юзи тўла мол-давлат сарфлаганингда ҳам, уларнинг қалбларини бирлаштира олмас эдинг. Аммо, Аллоҳ бирлаштириб қўйди. Албатта, У ғолибдир, тўғри қарор берувчидир.
8:64

يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ حَسْبُكَ اللّهُ وَمَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ {64}

Эй Пайғамбар! Аллоҳ сенга ҳам, сенга эргашган мўминларга ҳам кифоядир^[890].

8:65

يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ حَرِّضِ الْمُؤْمِنِينَ عَلَى الْقِتَالِ إِن يَكُن مِّنكُمْ عِشْرُونَ صَابِرُونَ يَغْلِبُواْ مِئَتَيْنِ وَإِن يَكُن مِّنكُم مِّئَةٌ يَغْلِبُواْ أَلْفًا مِّنَ الَّذِينَ كَفَرُواْ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لاَّ يَفْقَهُونَ {65}

Эй Пайғамбар! Мўминларни жангга қизиқтир^[891]. Агар сизлардан йигирмата бардошли (ҳарбий) бўлса, икки юзта (кофир душман)ни енгади. Агар сизлардан юзта бардошли (ҳарбий) бўлса, оятларни тан олмаган (кофир)лардан мингтасини енгади. Чунки улар тушунмайдиган қавмдир.

8:66

الآنَ خَفَّفَ اللّهُ عَنكُمْ وَعَلِمَ أَنَّ فِيكُمْ ضَعْفًا فَإِن يَكُن مِّنكُم مِّئَةٌ صَابِرَةٌ يَغْلِبُواْ مِئَتَيْنِ وَإِن يَكُن مِّنكُمْ أَلْفٌ يَغْلِبُواْ أَلْفَيْنِ بِإِذْنِ اللّهِ وَاللّهُ مَعَ الصَّابِرِينَ {66}

Аллоҳ сизлардаги кучсизликни билиб, энди юкингизни енгиллатди. Бундан кейин сизлардан юзта бардошли (ҳарбий) бўлса, икки юзта (кофир душман)ни енгади. Агар сизлардан мингта бардошли (ҳарбий) бўлса, Аллоҳнинг изни билан икки мингта (кофир душман)ни енгади. Аллоҳ бардошлилар билан биргадир^[892].

8:67

مَا كَانَ لِنَبِيٍّ أَن يَكُونَ لَهُ أَسْرَى حَتَّى يُثْخِنَ فِي الأَرْضِ تُرِيدُونَ عَرَضَ الدُّنْيَا وَاللّهُ يُرِيدُ الآخِرَةَ وَاللّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ {67}

Жанг майдонида^[893] (душманни) то қаршилик қилолмайдиган қилиб енгмагунча ҳеч бир пайғамбарни асир олишга ҳаққи йўқ^[894]. Сизлар дунё матоҳини хоҳлаяпсиз. Аллоҳ эса кейингиликни^[895] хоҳлаяпти. Аллоҳ ғолибдир, тўғри қарор берувчидир.

8:68

لَّوْلاَ كِتَابٌ مِّنَ اللّهِ سَبَقَ لَمَسَّكُمْ فِيمَا أَخَذْتُمْ عَذَابٌ عَظِيمٌ {68}

Агар Аллоҳнинг (аввалроқ) ёзиб қўйган қарори^[896] бўлмаганида, олганингиз (ўлжава асир) туфайли сизларга буюк бир азоб тегар эди.

8:69

فَكُلُواْ مِمَّا غَنِمْتُمْ حَلاَلاً طَيِّبًا وَاتَّقُواْ اللّهَ إِنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ {69}

Энди олган ўлжаларингиздан ҳалол-покини енглар^[897]. (Ўлжа ҳақида) Аллоҳга нисбатан жавобгарликни ҳис қилинг. Аллоҳ кечиримли ва меҳрибондир.

8:70

يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُل لِّمَن فِي أَيْدِيكُم مِّنَ الأَسْرَى إِن يَعْلَمِ اللّهُ فِي قُلُوبِكُمْ خَيْرًا يُؤْتِكُمْ خَيْرًا مِّمَّا أُخِذَ مِنكُمْ وَيَغْفِرْ لَكُمْ وَاللّهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ {70}

Эй Пайғамбар! Қўл остингдаги асирларга: «Аллоҳ қалбларингизда (пайдо бўлган) бир яхшилик (тавба ёки имонни) билса, сизларга сизлардан олинган фидядан кўра яхши нарса бериб қўяди ва сизларни кечиради. Аллоҳ кечиримли ва меҳрибондир», деб айтиб қўй.

8:71

وَإِن يُرِيدُواْ خِيَانَتَكَ فَقَدْ خَانُواْ اللّهَ مِن قَبْلُ فَأَمْكَنَ مِنْهُمْ وَاللّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ {71}

Агар сенга хиёнат қилишмоқчи бўлса, (билгинки) улар аввал Аллоҳга ҳам хиёнат қилишган. Шу сабабли уларга қарши (сизларга) имкон берди. Аллоҳ билади, тўғри қарор беради.

8:72

إِنَّ الَّذِينَ آمَنُواْ وَهَاجَرُواْ وَجَاهَدُواْ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ فِي سَبِيلِ اللّهِ وَالَّذِينَ آوَواْ وَّنَصَرُواْ أُوْلَـئِكَ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاء بَعْضٍ وَالَّذِينَ آمَنُواْ وَلَمْ يُهَاجِرُواْ مَا لَكُم مِّن وَلاَيَتِهِم مِّن شَيْءٍ حَتَّى يُهَاجِرُواْ وَإِنِ اسْتَنصَرُوكُمْ فِي الدِّينِ فَعَلَيْكُمُ النَّصْرُ إِلاَّ عَلَى قَوْمٍ بَيْنَكُمْ وَبَيْنَهُم مِّيثَاقٌ وَاللّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ {72}

Иймон келтирган, (Мадинага) кўчиб борган ва Аллоҳ йўлида курашган кишилар^[898] билан уларга уй-жой бериб ёрдам қилганлар – ана шулар бир-бирининг дўстларидир^[899]. Аллоҳга ишониб-суянган, лекин ҳануз (Мадинага) кўчиб келмаганлар эса, то кўчиб келмагунигача сизлар учун улардан ҳеч қандай жавобгарлик йўқ. Агар сизлардан диний масалада ёрдам сўрасалар, уларга ёрдам беришингиз керак. Лекин, сизлар билан улар ўртасида келишув бўлган жамиятга қарши бўлмаслиги керак. Аллоҳ қилмишларингизни кўриб туради.

8:73

وَالَّذينَ كَفَرُواْ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاء بَعْضٍ إِلاَّ تَفْعَلُوهُ تَكُن فِتْنَةٌ فِي الأَرْضِ وَفَسَادٌ كَبِيرٌ {73}

(Аллоҳ ва Расулига) қарши чиққанлар бир-бирининг дўсти/хожасидир. Агар буни (ғайридинлар орасидаги мўминларга ҳимоявий дўстликни мана шу шаклда) бажармасангиз, у ерда^[900] можаро^[901] ва катта тартибсизлик содир бўлади^[902].

8:74

وَالَّذِينَ آمَنُواْ وَهَاجَرُواْ وَجَاهَدُواْ فِي سَبِيلِ اللّهِ وَالَّذِينَ آوَواْ وَّنَصَرُواْ أُولَـئِكَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ حَقًّا لَّهُم مَّغْفِرَةٌ وَرِزْقٌ كَرِيمٌ {74}

(Аллоҳ ва Расулига) ишонган, (Мадинага) кўчиб борган ва Аллоҳ йўлида курашган кишилар билан уларга уй-жой бериб ёрдам қилганлар – ана шулар Аллоҳга чинакам ишонувчилардир. Улар учун мағфират ва мўл-кўл ризқ бор.

8:75

وَالَّذِينَ آمَنُواْ مِن بَعْدُ وَهَاجَرُواْ وَجَاهَدُواْ مَعَكُمْ فَأُوْلَـئِكَ مِنكُمْ وَأُوْلُواْ الأَرْحَامِ بَعْضُهُمْ أَوْلَى بِبَعْضٍ فِي كِتَابِ اللّهِ إِنَّ اللّهَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ {75}

Аллоҳга (сизлардан) кейин иймон келтирган, кўчиб борганлар ва сизлар билан бирга (Аллоҳ йўлида) курашганлар – ана шулар сизлардандир. Қариндошлар эса, бир-бирига (меросда) Аллоҳнинг китобида янада яқин^[903]. Аллоҳ ҳамма нарсани билади.

 

9. ТАВБА сураси

9:1

بَرَاءةٌ مِّنَ اللّهِ وَرَسُولِهِ إِلَى الَّذِينَ عَاهَدتُّم مِّنَ الْمُشْرِكِينَ {1}

(Бу) сизлар келишув тузган мушрикларга Аллоҳ ва Элчиси тарафидан (орани очиқ қилиш ҳақидаги) эълон:

9:2

فَسِيحُواْ فِي الأَرْضِ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَاعْلَمُواْ أَنَّكُمْ غَيْرُ مُعْجِزِي اللّهِ وَأَنَّ اللّهَ مُخْزِي الْكَافِرِينَ {2}

(Эй келишувни бузган мушриклар!) Бугундан эътиборан бу ерда (Маккада) яна тўрт ой юриб туринглар. Билиб қўйинглар, Аллоҳни ожиз қолдирувчи эмассиз. Аллоҳ (Унга) қарши чиқувчиларни шарманда қилади.

9:3

وَأَذَانٌ مِّنَ اللّهِ وَرَسُولِهِ إِلَى النَّاسِ يَوْمَ الْحَجِّ الأَكْبَرِ أَنَّ اللّهَ بَرِيءٌ مِّنَ الْمُشْرِكِينَ وَرَسُولُهُ فَإِن تُبْتُمْ فَهُوَ خَيْرٌ لَّكُمْ وَإِن تَوَلَّيْتُمْ فَاعْلَمُواْ أَنَّكُمْ غَيْرُ مُعْجِزِي اللّهِ وَبَشِّرِ الَّذِينَ كَفَرُواْ بِعَذَابٍ أَلِيمٍ {3}

Катта Ҳаж куни^[904] Аллоҳ ва Расулидан инсонларга билдирилган нарса шу: (келишувини бузган) мушриклардан Аллоҳ ва Расулининг тамоман алоқаси узилди! (Эй Мушриклар!) Агар тавба қилсангиз, у ўзингизга яхши бўлади. Агар (тавбадан) бош тортсангиз, билиб қўйинглар, Аллоҳни ожиз қолдирувчи эмассиз. (Эй Муҳаммад!) Қарши чиққанларга аламли азобнинг «хушхабарини» етказ.

9:4

إِلاَّ الَّذِينَ عَاهَدتُّم مِّنَ الْمُشْرِكِينَ ثُمَّ لَمْ يَنقُصُوكُمْ شَيْئًا وَلَمْ يُظَاهِرُواْ عَلَيْكُمْ أَحَدًا فَأَتِمُّواْ إِلَيْهِمْ عَهْدَهُمْ إِلَى مُدَّتِهِمْ إِنَّ اللّهَ يُحِبُّ الْمُتَّقِينَ {4}

(Эй Мўминлар!) Сизлар билан келишув тузиб, кейин сизга нисбатан келишув шартларидан ҳеч бирини бузмаган ва сизга қарши ҳеч кимга ёрдам бермаган мушриклар бу ҳукмдан мустасно. Муддати тугагунга қадар улар билан тузилган келишув талабига сизлар ҳам тўлиқ риоя қилинглар. Аллоҳ масъулиятли (мўмин)ларни яхши кўради.

9:5

فَإِذَا انسَلَخَ الأَشْهُرُ الْحُرُمُ فَاقْتُلُواْ الْمُشْرِكِينَ حَيْثُ وَجَدتُّمُوهُمْ وَخُذُوهُمْ وَاحْصُرُوهُمْ وَاقْعُدُواْ لَهُمْ كُلَّ مَرْصَدٍ فَإِن تَابُواْ وَأَقَامُواْ الصَّلاَةَ وَآتَوُاْ الزَّكَاةَ فَخَلُّواْ سَبِيلَهُمْ إِنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ {5}

Уларга (мол ва жон) дахлсизлиги бўлган тўрт ой^[905] чиқиб кетганида, (келишувни бузгани ҳолда Маккада қолган) мушрикларни учратган жойингизни ўзида ўлдиринглар^[906]. Уларни тутинглар, ўраб олинглар ва ҳар бир кузатув жойида уларни кутиб ўтиринглар. Агар улар тавба қилиб намозини/диний вазифаларни бажарса, пок ва тўғри бўлса, энди йўлларини очинг. Аллоҳ кечиримли ва меҳрибондир.

9:6

وَإِنْ أَحَدٌ مِّنَ الْمُشْرِكِينَ اسْتَجَارَكَ فَأَجِرْهُ حَتَّى يَسْمَعَ كَلاَمَ اللّهِ ثُمَّ أَبْلِغْهُ مَأْمَنَهُ ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لاَّ يَعْلَمُونَ{6}

(Маккадан чиқиб кетган) мушриклардан бири сени ёнингга келишни хоҳласа, рухсат берки – келиб Аллоҳнинг Каломи (Қуръон)ни эшитиб англасин. Кейин (оятларни қабул қилмаса) уни ўзини омонликдаман деб биладиган жойгача элтиб қўй. Шундай қил, чунки улар тушунмайдиган кишилардир.

9:7

كَيْفَ يَكُونُ لِلْمُشْرِكِينَ عَهْدٌ عِندَ اللّهِ وَعِندَ رَسُولِهِ إِلاَّ الَّذِينَ عَاهَدتُّمْ عِندَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ فَمَا اسْتَقَامُواْ لَكُمْ فَاسْتَقِيمُواْ لَهُمْ إِنَّ اللّهَ يُحِبُّ الْمُتَّقِينَ {7}

Аллоҳ ва Расули тарафидан мушрикларга қандай келишув бўлсин?! Сизлар Масжидул-Ҳаром ёнида келишув тузганлар бундан мустасно; улар сизларга нисбатан тўғри муомала қилган муддатча, сизлар ҳам уларга тўғри муомала қилинг. Аллоҳ  масъулиятли (мўмин)ларни яхши кўради.

9:8

كَيْفَ وَإِن يَظْهَرُوا عَلَيْكُمْ لاَ يَرْقُبُواْ فِيكُمْ إِلاًّ وَلاَ ذِمَّةً يُرْضُونَكُم بِأَفْوَاهِهِمْ وَتَأْبَى قُلُوبُهُمْ وَأَكْثَرُهُمْ فَاسِقُونَ{8}

Қанақа келишув бўлиши мумкин? Агар улар сизларни енгса, сиз ҳақингизда қариндош-уруғчиликка ҳам, шартнома талабларига ҳам қараб ўтиришмайди! Улар сизларни оғзидаги қуруқ гаплари билан мамнун қилади, аммо юраклари буни хоҳламайди. Уларнинг кўпчилиги йўлдан чиқувчи-фосиқдир.

9:9

اشْتَرَوْاْ بِآيَاتِ اللّهِ ثَمَنًا قَلِيلاً فَصَدُّواْ عَن سَبِيلِهِ إِنَّهُمْ سَاء مَا كَانُواْ يَعْمَلُونَ {9}

Улар Аллоҳнинг (аҳд ва сулҳ ҳақидаги) оятларини қўйиб, эвазига арзимас нарса олдилар ва Унинг йўлидан тўсдилар^[907]. Уларнинг қилаётган ишлари нақадар ёмон!

9:10

لاَ يَرْقُبُونَ فِي مُؤْمِنٍ إِلاًّ وَلاَ ذِمَّةً وَأُوْلَـئِكَ هُمُ الْمُعْتَدُونَ {10}

Улар ҳеч бир мўмин ҳақида қариндош-уруғчиликка ҳам, келишув талабларига ҳам қараб ўтирмайди. Улар ҳаддан ошувчилардир.

9:11

فَإِن تَابُواْ وَأَقَامُواْ الصَّلاَةَ وَآتَوُاْ الزَّكَاةَ فَإِخْوَانُكُمْ فِي الدِّينِ وَنُفَصِّلُ الآيَاتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ {11}

Агар улар тавба қилиб, намозни/диний вазифаларни бажариб, пок ва тўғри юрса, шунда улар диний биродарингиздир^[908]. Тушуниб-англайдиган кишилар учун оятларимизни батафсил очиқлаб беряпмиз.

9:12

وَإِن نَّكَثُواْ أَيْمَانَهُم مِّن بَعْدِ عَهْدِهِمْ وَطَعَنُواْ فِي دِينِكُمْ فَقَاتِلُواْ أَئِمَّةَ الْكُفْرِ إِنَّهُمْ لاَ أَيْمَانَ لَهُمْ لَعَلَّهُمْ يَنتَهُونَ {12}

Тузилган келишувидан кейин (алоқа узилганлардан бошқалари ҳам) қасамларини бузса ва динингизга ҳужум қилса, унда сизлар ҳам кофирликка етакчилик қилаётганларга қарши жанг қилинг, эҳтимол (келишувни бузишга ва адоватга) чек қўяр. Зеро, (бузганидан кейин) қасамларининг ҳеч қандай аҳамияти йўқ.

9:13

أَلاَ تُقَاتِلُونَ قَوْمًا نَّكَثُواْ أَيْمَانَهُمْ وَهَمُّواْ بِإِخْرَاجِ الرَّسُولِ وَهُم بَدَؤُوكُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ أَتَخْشَوْنَهُمْ فَاللّهُ أَحَقُّ أَن تَخْشَوْهُ إِن كُنتُم مُّؤُمِنِينَ {13}

(Ҳудайбияда) берган қасамларини бузган ва (ундан аввал) Аллоҳнинг элчисини (Маккадан) чиқариб юборишга уринган кишиларга қарши жанг қилмайсизларми^[909]? Қолаверса, сизларга қарши жангни улар бошлади. Улардан чўчияпсизми? Агар Аллоҳга ишонган бўлсангиз, асл чўчишингиз керак бўлган зот Аллоҳдир.

9:14

قَاتِلُوهُمْ يُعَذِّبْهُمُ اللّهُ بِأَيْدِيكُمْ وَيُخْزِهِمْ وَيَنصُرْكُمْ عَلَيْهِمْ وَيَشْفِ صُدُورَ قَوْمٍ مُّؤْمِنِينَ {14}

Уларга қарши жанг қилингларки, шунда Аллоҳ сизларни қўлларингиз билан уларни азобласин ва уларни хор қилсин, уларга қарши сизларга ёрдам берсин ва мўмин кишиларнинг кўнглига тасалли берсин.

9:15

وَيُذْهِبْ غَيْظَ قُلُوبِهِمْ وَيَتُوبُ اللّهُ عَلَى مَن يَشَاء وَاللّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ {15}

Ҳамда мўминларнинг қалбидаги аччиқни кетказсин. Аллоҳ муносиб билганига тавба имкони беради. Аллоҳ билади, тўғри қарор беради.

9:16

أَمْ حَسِبْتُمْ أَن تُتْرَكُوا وَلَمَّا يَعْلَمِ اللَّـهُ الَّذِينَ جَاهَدُوا مِنكُمْ وَلَمْ يَتَّخِذُوا مِن دُونِ اللَّـهِ وَلَا رَسُولِهِ وَلَا الْمُؤْمِنِينَ وَلِيجَةً ۚ وَاللَّـهُ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ {16}

Ҳали ҳануз Аллоҳ орангиздан (Аллоҳ йўлида) курашадиганларни ҳамда, Аллоҳдан, элчисидан ва мўминлардан бошқани ўзига эътимод қилиб олмаганларни ажратиб қўймай туриб (фақат тилда мусулмон бўлган ҳолимизга) ташлаб қўйиламиз деб ўйлаганмидингиз? Аллоҳ қилмишларингиздан хабардордир^[910].

9:17

مَا كَانَ لِلْمُشْرِكِينَ أَن يَعْمُرُواْ مَسَاجِدَ الله شَاهِدِينَ عَلَى أَنفُسِهِمْ بِالْكُفْرِ أُوْلَئِكَ حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ وَفِي النَّارِ هُمْ خَالِدُونَ{17}

Мушриклар ўзларини кофир^[911] эканига иқрор бўла туриб, Аллоҳнинг масжидларига маъмур бўлишга ҳаққи йўқ. Уларнинг барча ишлари бекор бўлиб кетади. Улар жаҳаннамда ўлимсиз-мангу қолади.

9:18

إِنَّمَا يَعْمُرُ مَسَاجِدَ اللّهِ مَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ وَأَقَامَ الصَّلاَةَ وَآتَى الزَّكَاةَ وَلَمْ يَخْشَ إِلاَّ اللّهَ فَعَسَى أُوْلَـئِكَ أَن يَكُونُواْ مِنَ الْمُهْتَدِينَ{18}

Аллоҳнинг масжидларига фақатгина Аллоҳга ва охират кунига қатий ишонган, намозни/диний вазифаларни бажарадиган, пок ва тўғри бўладиган ҳамда Аллоҳдан бошқа ҳеч кимдан чўчимайдиган мўминлар-гина маъмурлик қилади. Ана ўшаларнинг тўғри йўлда бўлиши умид қилинади^[912].

9:19

أَجَعَلْتُمْ سِقَايَة الْحَاجِّ وَعِمَارَةَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ كَمَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ وَجَاهَدَ فِي سَبِيلِ اللّهِ لاَ يَسْتَوُونَ عِندَ اللّهِ وَاللّهُ لاَ يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ {19}

Ҳожиларга сув беришни ва Масжидул-Ҳаромга маъмурлик қилишни – Аллоҳ ва охират кунига қатъий ишонган, Аллоҳ йўлида курашадиган кишиларга тенг қилдингизми? Аллоҳга кўра улар тенг бўлмайди. Аллоҳ золимларни йўлга солмайди^[913].

9:20

الَّذِينَ آمَنُواْ وَهَاجَرُواْ وَجَاهَدُواْ فِي سَبِيلِ اللّهِ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ أَعْظَمُ دَرَجَةً عِندَ اللّهِ وَأُوْلَئِكَ هُمُ الْفَائِزُونَ {20}

Иймон келтирган, юртидан кўчиб кетган, мол-у давлати ва жонлари билан Аллоҳ йўлида курашадиган кишиларнинг Аллоҳ ҳузуридаги мақом-у даражалари жуда улуғдир. Муваффақият ва ютуққа эришувчилар ана шулардир.

9:21

يُبَشِّرُهُمْ رَبُّهُم بِرَحْمَةٍ مِّنْهُ وَرِضْوَانٍ وَجَنَّاتٍ لَّهُمْ فِيهَا نَعِيمٌ مُّقِيمٌ{21}

Яратган Эгаси уларга Ўз марҳаматидан розилигидан ҳамда уларга ноз-неъмати давомли бўладиган боғ-у бўстонлар берилишидан хушхабар бермоқда.

9:22

خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا إِنَّ اللّهَ عِندَهُ أَجْرٌ عَظِيمٌ{22}

Улар унда ўлимсиз-мангу қолади. Албатта, улкан ажр-мукофот Унинг ҳузуридадир.

9:23

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ لاَ تَتَّخِذُواْ آبَاءكُمْ وَإِخْوَانَكُمْ أَوْلِيَاء إَنِ اسْتَحَبُّواْ الْكُفْرَ عَلَى الإِيمَانِ وَمَن يَتَوَلَّهُم مِّنكُمْ فَأُوْلَـئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ{23}

Эй Мўминлар! Агар ота-оналарингиз ва қариндош-уруғларингиз имон (йўли)дан кўра куфр (йўли)ни афзал кўрсалар, уларни ўзингизга дўст/хожа^[914] тутманг. Сизлардан кимки ундай кимсаларни ўзига дўст/хожа тутса, улар золимлардир.

9:24

قُلْ إِن كَانَ آبَاؤُكُمْ وَأَبْنَآؤُكُمْ وَإِخْوَانُكُمْ وَأَزْوَاجُكُمْ وَعَشِيرَتُكُمْ وَأَمْوَالٌ اقْتَرَفْتُمُوهَا وَتِجَارَةٌ تَخْشَوْنَ كَسَادَهَا وَمَسَاكِنُ تَرْضَوْنَهَا أَحَبَّ إِلَيْكُم مِّنَ اللّهِ وَرَسُولِهِ وَجِهَادٍ فِي سَبِيلِهِ فَتَرَبَّصُواْ حَتَّى يَأْتِيَ اللّهُ بِأَمْرِهِ وَاللّهُ لاَ يَهْدِي الْقَوْمَ الْفَاسِقِينَ{24}

Айт: «Агар ота-оналарингиз, боалаларингиз, ака-укаларингиз, турмуш ўртоқларингиз, қавм-у қариндошларингиз, меҳнат қилиб қўлга киритган мол-мулкларингиз, қўлдан чиқиб кетишидан қўрқаётган савдонгиз ва ёқтирган уйларингиз сизларга Аллоҳ ва Расулидан ва Аллоҳ йўлида курашдан кўра севимли бўлса, унда Аллоҳнинг амри келгунча кутинглар. Аллоҳ бўйсунмас кимсаларни ҳидоят қилмайди.

9:25

لَقَدْ نَصَرَكُمُ اللّهُ فِي مَوَاطِنَ كَثِيرَةٍ وَيَوْمَ حُنَيْنٍ إِذْ أَعْجَبَتْكُمْ كَثْرَتُكُمْ فَلَمْ تُغْنِ عَنكُمْ شَيْئًا وَضَاقَتْ عَلَيْكُمُ الأَرْضُ بِمَا رَحُبَتْ ثُمَّ وَلَّيْتُم مُّدْبِرِينَ{25}

Аллоҳ сизларга кўп ерда ёрдам берди. Ҳунайн^[915] куни ҳам (ёрдам берди). Ўша куни сизларни сон жиҳатдан кўп эканингиз ўзингизни мағрурлантириб қўйганди, бироқ кўп эканингиз сизларга ҳеч нарсада асқатмади. Ер юзи кенг бўлишига қарамасдан у сизларга тор келиб қолди. Охир-оқибат ортга чекиндингиз.

9:26

ثُمَّ أَنَزلَ اللّهُ سَكِينَتَهُ عَلَى رَسُولِهِ وَعَلَى الْمُؤْمِنِينَ وَأَنزَلَ جُنُودًا لَّمْ تَرَوْهَا وَعذَّبَ الَّذِينَ كَفَرُواْ وَذَلِكَ جَزَاء الْكَافِرِينَ{26}

Кейин Аллоҳ элчисига ва мўминларга хотиржамлик берди, сизлар кўрмаган қўшинлар туширди ва (Аллоҳга) қарши чиққанларни азоблади. Қарши чиқувчиларнинг жазоси шу.

9:27

ثُمَّ يَتُوبُ اللّهُ مِن بَعْدِ ذَلِكَ عَلَى مَن يَشَاء وَاللّهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ {27}

Ундан кейин Аллоҳ муносиб билган бандаларига тавба имкони беради. Аллоҳ жуда кечиримлидир, яхшилик қилувчидир.

9:28

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ إِنَّمَا الْمُشْرِكُونَ نَجَسٌ فَلاَ يَقْرَبُواْ الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ بَعْدَ عَامِهِمْ هَـذَا وَإِنْ خِفْتُمْ عَيْلَةً فَسَوْفَ يُغْنِيكُمُ اللّهُ مِن فَضْلِهِ إِن شَاء إِنَّ اللّهَ عَلِيمٌ حَكِيمٌ{28}

Эй Мўминлар! (Келишувни бузган) мушриклар^[916] нопок кимсалардир; улар шу йилидан кейин^[917] Масжидул-Ҳаромга^[918] яқинлашмасин. Агар йўқчиликдан қўрқаётган бўлсангиз, ундай бўлса, агар Аллоҳ муносиб билса, Ўзининг олийжаноблиги ила сизларни бой қилиб қўяди. Аллоҳ билади, тўғри қарор беради.

9:29

قَاتِلُواْ الَّذِينَ لاَ يُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَلاَ بِالْيَوْمِ الآخِرِ وَلاَ يُحَرِّمُونَ مَا حَرَّمَ اللّهُ وَرَسُولُهُ وَلاَ يَدِينُونَ دِينَ الْحَقِّ مِنَ الَّذِينَ أُوتُواْ الْكِتَابَ حَتَّى يُعْطُواْ الْجِزْيَةَ عَن يَدٍ وَهُمْ صَاغِرُونَ{29}

Ғайридинлар орасида Аллоҳга ва охират кунига ишонмайдиган, Аллоҳ ва Расули ҳаром қилган нарсани ҳаром деб билмайдиган ва мана шу тўғри динни дин деб қабул қилмайдиган кимсалар билан токи бўйнини эгиб ўша жазони^[919] ўз қўллари билан тўлайдиган бўлгунча жанг қилинглар^[920].

9:30

وَقَالَتِ الْيَهُودُ عُزَيْرٌ ابْنُ اللّهِ وَقَالَتْ النَّصَارَى الْمَسِيحُ ابْنُ اللّهِ ذَلِكَ قَوْلُهُم بِأَفْوَاهِهِمْ يُضَاهِؤُونَ قَوْلَ الَّذِينَ كَفَرُواْ مِن قَبْلُ قَاتَلَهُمُ اللّهُ أَنَّى يُؤْفَكُونَ{30}

Яҳудийлар: «Узайр Аллоҳнинг ўғли», деди. Христианлар эса: “(Исо) Масиҳ Аллоҳнинг ўғли», деди. Бу уларнинг оғзидаги қуруқ гаплари. Улар илгари кофирлик қилганларнинг гапларига ўхшаш гапиряпти. Аллоҳ уларнинг жонини олсин! Қандай адашиб кетишмоқда!

9:31

اتَّخَذُواْ أَحْبَارَهُمْ وَرُهْبَانَهُمْ أَرْبَابًا مِّن دُونِ اللّهِ وَالْمَسِيحَ ابْنَ مَرْيَمَ وَمَا أُمِرُواْ إِلاَّ لِيَعْبُدُواْ إِلَـهًا وَاحِدًا لاَّ إِلَـهَ إِلاَّ هُوَ سُبْحَانَهُ عَمَّا يُشْرِكُونَ{31}

Улар Аллоҳни қўйиб, ўзларининг дин пешволари ва роҳибларини ҳамда Мар ямнинг ўғли Масиҳни робб^[921] қилиб олдилар. Ҳолбуки, улар ягона илоҳга қуллик қилишга буюрилган эди. Ундан бошқа илоҳ йўқ. Улар шериклик нисбат берган нарсалардан У покдир.

9:32

يُرِيدُونَ أَن يُطْفِؤُواْ نُورَ اللّهِ بِأَفْوَاهِهِمْ وَيَأْبَى اللّهُ إِلاَّ أَن يُتِمَّ نُورَهُ وَلَوْ كَرِهَ الْكَافِرُونَ{32}

Улар Аллоҳнинг Нурини оғзилари билан сўндиришмоқчи^[922]. Қаршилик қилувчилар ёмон кўрса ҳам, Аллоҳ Ўз Нурини тамомламай қўймайди.

9:33

هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَى وَدِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَلَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ{33}

Мушриклар ёқтирмаса ҳам, У Ўз динини бошқа динлар узра ҳоким қилиш учун, элчисини мана шу қўлланма (Қуръон) ва (ундаги) ҳақ дин билан юборди.

9:34

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ إِنَّ كَثِيرًا مِّنَ الأَحْبَارِ وَالرُّهْبَانِ لَيَأْكُلُونَ أَمْوَالَ النَّاسِ بِالْبَاطِلِ وَيَصُدُّونَ عَن سَبِيلِ اللّهِ وَالَّذِينَ يَكْنِزُونَ الذَّهَبَ وَالْفِضَّةَ وَلاَ يُنفِقُونَهَا فِي سَبِيلِ اللّهِ فَبَشِّرْهُم بِعَذَابٍ أَلِيمٍ{34}

Эй Мўминлар! Дин пешволари ва роҳибларнинг кўпчилиги инсонларнинг мол-мулкларини ноҳақ еб юбормоқда^[923] ва уларни Аллоҳнинг йўлидан тўсмоқда. Олтин-кумуш (мол-давлат) йиғиб, уларни Аллоҳ йўлида хайр-эҳсон қилмайдиган кишиларга аламли азобдан дарак бер!

9:35

يَوْمَ يُحْمَى عَلَيْهَا فِي نَارِ جَهَنَّمَ فَتُكْوَى بِهَا جِبَاهُهُمْ وَجُنوبُهُمْ وَظُهُورُهُمْ هَـذَا مَا كَنَزْتُمْ لأَنفُسِكُمْ فَذُوقُواْ مَا كُنتُمْ تَكْنِزُونَ{35}

Ўша олтин-кумушлар Жаҳаннам ўтида қизитилиб, уларнинг пешоналари, биқинлари ва орқаларига^[924] тамға қилиб босиладиган куни уларга шундай дейилади: «Бу – фақатгина ўз шахсий манфаатингиз учун йиққан хазинангиздир. Йиққан хазинангизни азобини тотинглар энди!»

9:36

إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِندَ اللّهِ اثْنَا عَشَرَ شَهْرًا فِي كِتَابِ اللّهِ يَوْمَ خَلَقَ السَّمَاوَات وَالأَرْضَ مِنْهَا أَرْبَعَةٌ حُرُمٌ ذَلِكَ الدِّينُ الْقَيِّمُ فَلاَ تَظْلِمُواْ فِيهِنَّ أَنفُسَكُمْ وَقَاتِلُواْ الْمُشْرِكِينَ كَآفَّةً كَمَا يُقَاتِلُونَكُمْ كَآفَّةً وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ مَعَ الْمُتَّقِينَ {36}

Аллоҳга кўра ойларнинг сони – Аллоҳ осмонлар ва ерни яратган кунда ёзган ҳукмига асосан – ўн иккита бўлиб; улардан тўрттаси ҳаром ойлардир^[925]. Мана шу (ойлар ҳақидаги) тўғри ҳисобдир. Бу ойларда (жанг қилиб) ўзингизни ёмон аҳволга солманг. Мушриклар сизларга қарши қандай бирлашиб жанг қилаётган бўлса, сизлар ҳам уларга қарши ана шундай бирлашиб жанг қилинг. Билингларки, Аллоҳ масъулиятли (мўмин)лар билан биргадир.

9:37

إِنَّمَا النَّسِيءُ زِيَادَةٌ فِي الْكُفْرِ يُضَلُّ بِهِ الَّذِينَ كَفَرُواْ يُحِلِّونَهُ عَامًا وَيُحَرِّمُونَهُ عَامًا لِّيُوَاطِؤُواْ عِدَّةَ مَا حَرَّمَ اللّهُ فَيُحِلُّواْ مَا حَرَّمَ اللّهُ زُيِّنَ لَهُمْ سُوءُ أَعْمَالِهِمْ وَاللّهُ لاَ يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ {37}

Ҳаром ойларни ўрнини алмаштириш учун киргизилган қўшимча^[926] куфрни янада орттириб юборишдир. (Буни тўқиган) кофирлар у билан адаштирилади (ҳалок қилинади). Улар уни бир йил ҳалол, бир йил ҳаром қилишади. Улар уни Аллоҳ ҳаром қилган ойларга мос келтириш ва Аллоҳ ҳаром қилган ойларни ҳалол қилиш учун шундай қилишади. Қилмишларининг ёмонлиги уларга (шайтон тарафидан^[927]) чиройли кўрсатилди. Аллоҳ кофирлик қилувчи қавмни йўлга солмайди.

9:38

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ مَا لَكُمْ إِذَا قِيلَ لَكُمُ انفِرُواْ فِي سَبِيلِ اللّهِ اثَّاقَلْتُمْ إِلَى الأَرْضِ أَرَضِيتُم بِالْحَيَاةِ الدُّنْيَا مِنَ الآخِرَةِ فَمَا مَتَاعُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا فِي الآخِرَةِ إِلاَّ قَلِيلٌ {38}

Эй Мўминлар! Сизга нима бўляптики, Аллоҳ йўлида жангга чиқинглар, дейилганида жойингизга ёпишиб қолдингиз? Ёки, охиратдан кечиб дунё ҳаётига рози бўлдингизми? Дунё ҳаётининг манфаати охират манфаати ёнида жуда ҳам оздир.

9:39

إِلاَّ تَنفِرُواْ يُعَذِّبْكُمْ عَذَابًا أَلِيمًا وَيَسْتَبْدِلْ قَوْمًا غَيْرَكُمْ وَلاَ تَضُرُّوهُ شَيْئًا وَاللّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ {39}

Агар жангга чиқмасанглар, Аллоҳ сизларни аламли азоб билан азоблайди ва ўрнингизга бошқаларни алмаштириб қўяди. Унга ҳеч қандай зарар беролмайсизлар. Аллоҳ ҳар нарсага ўлчов қўяди.

9:40

إِلاَّ تَنصُرُوهُ فَقَدْ نَصَرَهُ اللّهُ إِذْ أَخْرَجَهُ الَّذِينَ كَفَرُواْ ثَانِيَ اثْنَيْنِ إِذْ هُمَا فِي الْغَارِ إِذْ يَقُولُ لِصَاحِبِهِ لاَ تَحْزَنْ إِنَّ اللّهَ مَعَنَا فَأَنزَلَ اللّهُ سَكِينَتَهُ عَلَيْهِ وَأَيَّدَهُ بِجُنُودٍ لَّمْ تَرَوْهَا وَجَعَلَ كَلِمَةَ الَّذِينَ كَفَرُواْ السُّفْلَى وَكَلِمَةُ اللّهِ هِيَ الْعُلْيَا وَاللّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ{40}

Агар сизлар у (Муҳаммад)га ёрдам бермасанглар ҳам, унга Аллоҳ аниқ ёрдам беради. Ҳақни тан олмаган-кофирлар уни икки кишининг бири қилиб (Маккадан) чиқиб кетишга мажбур қилиб қўйишган эди, ўшанда у иккаласи ғорда эканида ҳамроҳига: «Қайғурма! Аллоҳ биз билан!», деган. Шунда Аллоҳ унга хотиржамлик берган. Сизлар кўрмайдиган қўшинлар билан (Бадрда) уни қувватлантириб ҳам қўйган. (Шу билан) У қаршилик қилганлар сўзини^[928] ерга урди. Аллоҳнинг сўзи – у энг олийдир. Аллоҳ ғолибдир, тўғри қарор берувчидир.

9:41

انْفِرُواْ خِفَافًا وَثِقَالاً وَجَاهِدُواْ بِأَمْوَالِكُمْ وَأَنفُسِكُمْ فِي سَبِيلِ اللّهِ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ {41}

Оғир келса ҳам енгил келса ҳам жангга чиқинглар ва Аллоҳ йўлида мол-у жонингиз билан курашинглар. Шундай қилишингиз (дунё ва охиратда) ўзингиз учун яхшидир. Агар билсангиз (буни бажарасиз).

9:42

لَوْ كَانَ عَرَضًا قَرِيبًا وَسَفَرًا قَاصِدًا لاَّتَّبَعُوكَ وَلَـكِن بَعُدَتْ عَلَيْهِمُ الشُّقَّةُ وَسَيَحْلِفُونَ بِاللّهِ لَوِ اسْتَطَعْنَا لَخَرَجْنَا مَعَكُمْ يُهْلِكُونَ أَنفُسَهُمْ وَاللّهُ يَعْلَمُ إِنَّهُمْ لَكَاذِبُونَ {42}

Агар (буюрилган жанг сафари) осонгина эришиладиган фойда ёки оддий йўлчилик бўлганида, улар сенга аниқ эргашар эди. Аммо бу машаққатли йўл уларга узоқ туйилди. Кейинчалик улар: «Агар имкониятимиз бўлганида, сизлар билан бирга албатта жангга чиқардик», деб қасам ичишади. Улар ич-этини еб битиряпти. Улар ёлғончи эканини Аллоҳ билиб турибди^[929].

9:43

عَفَا اللّهُ عَنكَ لِمَ أَذِنتَ لَهُمْ حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَكَ الَّذِينَ صَدَقُواْ وَتَعْلَمَ الْكَاذِبِينَ {43}

Аллоҳ сени авф этсин! Ростгўй инсонлар ким эканини аниқламай туриб, ҳамда ёлғончиларни ким эканини билмай туриб нега уларга рухсат бердинг?!

9:44

لاَ يَسْتَأْذِنُكَ الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ أَن يُجَاهِدُواْ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ وَاللّهُ عَلِيمٌ بِالْمُتَّقِينَ {44}

Аллоҳга ва охират кунига иймон ишонадиганлар мол-у жонлари билан курашгани сендан рухсат сўраб ўтирмайди^[930]. Масъулиятли (мўмин)ларни^[931] Аллоҳ жуда яхши билади.

9:45

إِنَّمَا يَسْتَأْذِنُكَ الَّذِينَ لاَ يُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ وَارْتَابَتْ قُلُوبُهُمْ فَهُمْ فِي رَيْبِهِمْ يَتَرَدَّدُونَ {45}

Сендан фақат Аллоҳга ва охират кунига ишонмаган ва қалби шубҳа-гумонга тўлиб бўлган кимсалар рухсат сўрайди. Энди улар шубҳа-гумонлари ичида иккиланиб юраверади.

9:46

وَلَوْ أَرَادُواْ الْخُرُوجَ لأَعَدُّواْ لَهُ عُدَّةً وَلَـكِن كَرِهَ اللّهُ انبِعَاثَهُمْ فَثَبَّطَهُمْ وَقِيلَ اقْعُدُواْ مَعَ الْقَاعِدِينَ {46}

Агар улар чиқишни хоҳлаганида эди, жанг учун албатта тайёргарлик кўрган бўларди. Лекин, Аллоҳ уларнинг чиқишини хоҳламади ва уларни тўсиб қўйди. Уларга: «Ўтириб олувчилар билан бирга ўтириб олинглар»- дейилди.

9:47

لَوْ خَرَجُواْ فِيكُم مَّا زَادُوكُمْ إِلاَّ خَبَالاً ولأَوْضَعُواْ خِلاَلَكُمْ يَبْغُونَكُمُ الْفِتْنَةَ وَفِيكُمْ سَمَّاعُونَ لَهُمْ وَاللّهُ عَلِيمٌ بِالظَّالِمِينَ {47}

Агар улар сизлар билан (жангга) чиққанида, сизларга қўшган ҳиссаси – сизларни гангиратишдан бошқа нарса бўлмас эди ва орангизга кириб олиб, фитна чиқаришга уринишар эди^[932]. Орангизда эса уларга қулоқ соладиганлар ҳам бор. Ҳақсизлик қилувчи-золимларни Аллоҳ билиб туради.

9:48

لَقَدِ ابْتَغَوُاْ الْفِتْنَةَ مِن قَبْلُ وَقَلَّبُواْ لَكَ الأُمُورَ حَتَّى جَاء الْحَقُّ وَظَهَرَ أَمْرُ اللّهِ وَهُمْ كَارِهُونَ{48}

Улар (Табукдан) аввал ҳам сенга турли туман хийла-найранглар уюштириб фитна қилишга уринган. Улар ёқтирмаса ҳам охир-оқибат ҳақиқат юзага чиқди ва Аллоҳнинг буйруғи устун келди.

9:49

وَمِنْهُم مَّن يَقُولُ ائْذَن لِّي وَلاَ تَفْتِنِّي أَلاَ فِي الْفِتْنَةِ سَقَطُواْ وَإِنَّ جَهَنَّمَ لَمُحِيطَةٌ بِالْكَافِرِينَ {49}

Улар орасида: “(Сен билан бирга бормасликка) менга рухсат бер; мени қийин аҳволга солиб қўйма», дейдиганлари бор. Огоҳ бўлинглар! Улар муаммога (фитнага) тушиб бўлди^[933]. Албатта, жаҳаннам кофирларни қуршаб олади^[934].

9:50

إِن تُصِبْكَ حَسَنَةٌ تَسُؤْهُمْ وَإِن تُصِبْكَ مُصِيبَةٌ يَقُولُواْ قَدْ أَخَذْنَا أَمْرَنَا مِن قَبْلُ وَيَتَوَلَّواْ وَّهُمْ فَرِحُونَ{50}

Агар сенга бирон бир яхшилик келса, у уларни хафа қилади. Агар бирон бир ёмонлик келса: «Яхшиям биз олдиндан тадбиримизни кўриб қўйибмиз-а», деб хурсанд бўлиб қайтиб кетади.

9:51

قُل لَّن يُصِيبَنَا إِلاَّ مَا كَتَبَ اللّهُ لَنَا هُوَ مَوْلاَنَا وَعَلَى اللّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُونَ{51}

Айт: «Аллоҳ биз учун нима ёзиб қўйган бўлса, бизга фақат ўша нарса етади^[935]. У бизнинг Хожамиздир.» Бас! Мўминлар Аллоҳга суяниб-таянсин.

9:52

قُلْ هَلْ تَرَبَّصُونَ بِنَا إِلاَّ إِحْدَى الْحُسْنَيَيْنِ وَنَحْنُ نَتَرَبَّصُ بِكُمْ أَن يُصِيبَكُمُ اللّهُ بِعَذَابٍ مِّنْ عِندِهِ أَوْ بِأَيْدِينَا فَتَرَبَّصُواْ إِنَّا مَعَكُم مُّتَرَبِّصُونَ{52}

Айт: «Сизлар бизга нисбатан иккита яхши оқибатнинг биридан бошқа  қандай оқибат кутардингиз^[936]? Биз ҳам Аллоҳ сизларга Ўз тарафидан азоб беришини ёки бизнинг қўлимиз билан азоб беришини кутяпмиз. Майли кутаверинглар, биз ҳам сиз билан бирга кутамиз!»

9:53

قُلْ أَنفِقُواْ طَوْعًا أَوْ كَرْهًا لَّن يُتَقَبَّلَ مِنكُمْ إِنَّكُمْ كُنتُمْ قَوْمًا فَاسِقِينَ{53}

Айт: «Хайр-эҳсонни ихтиёрий қилсангиз ҳам, мажбурий қилсангиз ҳам, сизлардан ҳаргиз қабул бўлмайди. Чунки, сизлар бўйсунмас-фосиқ кишиларга айланиб олдингиз.»

9:54

وَمَا مَنَعَهُمْ أَن تُقْبَلَ مِنْهُمْ نَفَقَاتُهُمْ إِلاَّ أَنَّهُمْ كَفَرُواْ بِاللّهِ وَبِرَسُولِهِ وَلاَ يَأْتُونَ الصَّلاَةَ إِلاَّ وَهُمْ كُسَالَى وَلاَ يُنفِقُونَ إِلاَّ وَهُمْ كَارِهُونَ{54}

Хайрияларининг қабул бўлмаслигига уларни Аллоҳ ва Расулига қарши чиқиши сабаб бўлди. Улар намозга/диний буйруқларни бажаришга совуққонлик билан келади ва фақатгина мажбур бўлган ҳолатдагина хайрия қилади.

9:55

فَلاَ تُعْجِبْكَ أَمْوَالُهُمْ وَلاَ أَوْلاَدُهُمْ إِنَّمَا يُرِيدُ اللّهُ لِيُعَذِّبَهُم بِهَا فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَتَزْهَقَ أَنفُسُهُمْ وَهُمْ كَافِرُونَ{55}

Шунинг учун, уларнинг на мол-давлати ва на болалари сени қизиқтирмасин. Аллоҳ у билан уларни дунё ва охиратда фақат азоблашни ва кофирлик пайтида ҳасрат ила жони узилишини хоҳлайди.

9:56

وَيَحْلِفُونَ بِاللّهِ إِنَّهُمْ لَمِنكُمْ وَمَا هُم مِّنكُمْ وَلَـكِنَّهُمْ قَوْمٌ يَفْرَقُونَ{56}

Улар ўзларини аниқ сизлардан эканига Аллоҳга қасам ичади. Улар сизлардан эмас. Аксинча, улар қўрқоқ кишилардир.

9:57

لَوْ يَجِدُونَ مَلْجَأً أَوْ مَغَارَاتٍ أَوْ مُدَّخَلاً لَّوَلَّوْاْ إِلَيْهِ وَهُمْ يَجْمَحُونَ{57}

Агар улар бирон бир пана жой, ёки ғорлар, ёхуд кириб кетса бўладиган бирон бир жой топиб олганида, у томонга бурилиб чопиб кетарди.

9:58

وَمِنْهُم مَّن يَلْمِزُكَ فِي الصَّدَقَاتِ فَإِنْ أُعْطُواْ مِنْهَا رَضُواْ وَإِن لَّمْ يُعْطَوْاْ مِنهَا إِذَا هُمْ يَسْخَطُونَ{58}

Улар орасида шундайлари борки, (хайрияда тўпланган) пуллар ҳақида сенга тил узатади. Агар ундан ўзларига ҳам берилса мамнун бўлади, агар ундан берилмаса ўша заҳоти аччиғи чиқади.

9:59

وَلَوْ أَنَّهُمْ رَضُوْاْ مَا آتَاهُمُ اللّهُ وَرَسُولُهُ وَقَالُواْ حَسْبُنَا اللّهُ سَيُؤْتِينَا اللّهُ مِن فَضْلِهِ وَرَسُولُهُ إِنَّا إِلَى اللّهِ رَاغِبُونَ

Улар Аллоҳ ва Расули берганига рози бўлиб, «Бизга Аллоҳ етарлидир, яқинда бизга Аллоҳ Ўз олийжаноблигидан беради, элчиси ҳам (беради). Биз албатта Аллоҳга умид боғлаймиз», деса бўлмасмиди?!

9:60

إِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاء وَالْمَسَاكِينِ وَالْعَامِلِينَ عَلَيْهَا وَالْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَفِي الرِّقَابِ وَالْغَارِمِينَ وَفِي سَبِيلِ اللّهِ وَابْنِ السَّبِيلِ فَرِيضَةً مِّنَ اللّهِ وَاللّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ{60}

Садақалар^[937] Аллоҳдан фарз ўлароқ, фақатгина ночор-камбағалларга, мискинларга^[938], садақа ишидаги ишчиларга ва қалби Исломга мойил қилинадиган инсонларга^[939] берилади. Ҳамда^[940], ҳуқуқидан маҳрум бўлган қарамлар, қарздорлар, Аллоҳнинг йўли ва йўлда қолган кимсалар учун ишлатилади.

9:61

وَمِنْهُمُ الَّذِينَ يُؤْذُونَ النَّبِيَّ وَيِقُولُونَ هُوَ أُذُنٌ قُلْ أُذُنُ خَيْرٍ لَّكُمْ يُؤْمِنُ بِاللّهِ وَيُؤْمِنُ لِلْمُؤْمِنِينَ وَرَحْمَةٌ لِّلَّذِينَ آمَنُواْ مِنكُمْ وَالَّذِينَ يُؤْذُونَ رَسُولَ اللّهِ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ{61}

Мунофиқлар орасида «У ҳамма гапга қулоқ солаверади» деб пайғамбарга азият етказадиганлари бор^[941]. Айт: «Унинг қулоқ солиши сизларга яхши бўляпти-ку! У Аллоҳга ишонади, мўминларга ҳам ишонади. Ҳамда орангиздан Аллоҳга ишонган кимсалар учун яхшиликдир.» Аллоҳнинг элчисига озор етказганларга аламли азоб бор^[942].

9:62

يَحْلِفُونَ بِاللّهِ لَكُمْ لِيُرْضُوكُمْ وَاللّهُ وَرَسُولُهُ أَحَقُّ أَن يُرْضُوهُ إِن كَانُواْ مُؤْمِنِينَ {62}

Сизларни рози қилиш учун Аллоҳга қасам ичади^[943]. Агар мўмин бўлсалар, аслида рози қилинишга ҳақли Аллоҳ ва Расулидир.

9:63

أَلَمْ يَعْلَمُواْ أَنَّهُ مَن يُحَادِدِ اللّهَ وَرَسُولَهُ فَأَنَّ لَهُ نَارَ جَهَنَّمَ خَالِدًا فِيهَا ذَلِكَ الْخِزْيُ الْعَظِيمُ{63}

Кимки Аллоҳга ва элчисига душманчилик қилса, унга мангу қоладиган жаҳаннам оташи бўлишини наҳот у билмаган бўлса?! У дахшатли хорликдир.

9:64

يَحْذَرُ الْمُنَافِقُونَ أَن تُنَزَّلَ عَلَيْهِمْ سُورَةٌ تُنَبِّئُهُمْ بِمَا فِي قُلُوبِهِم قُلِ اسْتَهْزِؤُواْ إِنَّ اللّهَ مُخْرِجٌ مَّا تَحْذَرُونَ{64}

Мунофиқлар қалбидаги нарсаларни ўзларига билдириб қўядиган ўзлари ҳақида сура (оят) нозил бўлишидан хавфсираяпти. «Масхара қилиб туринглар-чи, кўрамиз! Аллоҳ сизлар хавфсираган нарсани аниқ ўртага чиқаради», деб айтиб қўй^[944].

9:65

وَلَئِن سَأَلْتَهُمْ لَيَقُولُنَّ إِنَّمَا كُنَّا نَخُوضُ وَنَلْعَبُ قُلْ أَبِاللّهِ وَآيَاتِهِ وَرَسُولِهِ كُنتُمْ تَسْتَهْزِؤُونَ{65}

Агар улардан сўрасанг, «Биз шунчаки гапга берилиб кетиб, кўнгил кўтариб ўтирган эдик, холос», дейди. Айт: «Сизлар Аллоҳни, Унинг оятларини ва расулини масхара қилиб кўнгил кўтарасизларми?!

9:66

لاَ تَعْتَذِرُواْ قَدْ كَفَرْتُم بَعْدَ إِيمَانِكُمْ إِن نَّعْفُ عَن طَآئِفَةٍ مِّنكُمْ نُعَذِّبْ طَآئِفَةً بِأَنَّهُمْ كَانُواْ مُجْرِمِينَ{66}

Баҳона тўқиманглар. Сизлар ишонганингиздан кейин кофир бўлдингиз. Орангиздан бир гуруҳни жазоламасак-да, жиноятчига айланиб кетгани учун (бошқа) бир гуруҳни азоблаймиз.”

9:67

الْمُنَافِقُونَ وَالْمُنَافِقَاتُ بَعْضُهُم مِّن بَعْضٍ يَأْمُرُونَ بِالْمُنكَرِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمَعْرُوفِ وَيَقْبِضُونَ أَيْدِيَهُمْ نَسُواْ اللّهَ فَنَسِيَهُمْ إِنَّ الْمُنَافِقِينَ هُمُ الْفَاسِقُونَ{67}

Мунофиқ эркак ва мунофиқ аёллар бир-биридандир^[945]. Улар ёмонликка буюради, яхшиликдан тўсади ва (моддий ёрдамдан) қўлларини ёпиб қўяди. Улар Аллоҳни унутди, энди Аллоҳ ҳам уларни унутди^[946]. Мунофиқлар – улар итоатсиз-фосиқлардир.

9:68

وَعَدَ الله الْمُنَافِقِينَ وَالْمُنَافِقَاتِ وَالْكُفَّارَ نَارَ جَهَنَّمَ خَالِدِينَ فِيهَا هِيَ حَسْبُهُمْ وَلَعَنَهُمُ اللّهُ وَلَهُمْ عَذَابٌ مُّقِيمٌ {68}

Аллоҳ мунофиқ эркак ва мунофиқ аёлларга ҳамда (Аллоҳ ва расулига) қаршилик қилувчиларга жаҳаннам ўтини ваъда қилди, унда мангу қоладилар. У уларга кифоя. Аллоҳ уларни лаънатлади. Уларга давомли азоб бор.

9:69

كَالَّذِينَ مِن قَبْلِكُمْ كَانُواْ أَشَدَّ مِنكُمْ قُوَّةً وَأَكْثَرَ أَمْوَالاً وَأَوْلاَدًا فَاسْتَمْتَعُواْ بِخَلاقِهِمْ فَاسْتَمْتَعْتُم بِخَلاَقِكُمْ كَمَا اسْتَمْتَعَ الَّذِينَ مِن قَبْلِكُمْ بِخَلاَقِهِمْ وَخُضْتُمْ كَالَّذِي خَاضُواْ أُوْلَـئِكَ حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ فِي الُّدنْيَا وَالآخِرَةِ وَأُوْلَئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ{69}

(Эй мунофиқлар!) Сизлар ҳам аввалгилар кабисиз^[947]. Аммо, улар сиздан кучли эди. Мол-давлатлари ва болалари ҳам кўп эди. (Дунёвий) имкониятларидан тўлиқ фойдаланиб бўлишди. Аввалгилар имкониятларидан қандай тўлиқ фойдаланиб бўлган бўлса, сизлар ҳам имкониятларингиздан тўлиқ фойдаланиб бўлдингиз. (Ёлғонга) ботиб кетган кимсалар каби сизлар ҳам ботиб кетдингиз. Қилган ишлари дунёда ҳам охиратда ҳам ҳабата бўладиганлар ўшалардир, хонавайрон бўлувчилар ўшалардир^[948].

9:70

أَلَمْ يَأْتِهِمْ نَبَأُ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ قَوْمِ نُوحٍ وَعَادٍ وَثَمُودَ وَقَوْمِ إِبْرَاهِيمَ وِأَصْحَابِ مَدْيَنَ وَالْمُؤْتَفِكَاتِ أَتَتْهُمْ رُسُلُهُم بِالْبَيِّنَاتِ فَمَا كَانَ اللّهُ لِيَظْلِمَهُمْ وَلَـكِن كَانُواْ أَنفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ{70}

Бу мунофиқларга ўзларидан аввал яшаб ўтган Нуҳ халқининг, Од, Самуд ва Иброҳим халқининг, Мадян^[949] аҳолисининг, ҳамда остин-устун бўлиб кетган юртларнинг хабари келмадими? Элчилар уларга аниқ-равшан далиллар билан келган. Уларга Аллоҳ зулм қилмаган, улар ўзига-ўзи зулм қилган.

9:71

وَالْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاء بَعْضٍ يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنكَرِ وَيُقِيمُونَ الصَّلاَةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَيُطِيعُونَ اللّهَ وَرَسُولَهُ أُوْلَـئِكَ سَيَرْحَمُهُمُ اللّهُ إِنَّ اللّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ {71}

Мўмин эркак ва мўмина аёллар бир-бирининг яқин дўстларидир; яхшиликка буюриб, ёмонликдан қайтаради. Намозни/диний вазифаларни бажаради, пок ва тўғри бўлади, Аллоҳ ва расулига бўйсунади. Уларга Аллоҳ раҳм қилади. Аллоҳ ғолибдир^[950], тўғри қарор берувчидир^[951].

9:72

وَعَدَ اللّهُ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا وَمَسَاكِنَ طَيِّبَةً فِي جَنَّاتِ عَدْنٍ وَرِضْوَانٌ مِّنَ اللّهِ أَكْبَرُ ذَلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ{72}

Аллоҳ (ўшандай) мўмин эркак ва мўмина аёлларга – ичидан ариқлар оқиб турадиган, улар унда мангу қоладиган – боғ-у роғларни, Адн жаннатидаги муҳташам ва ёқимли масканларни ваъда қилди. Аллоҳнинг розилиги энг муҳимдир. Улкан муваффақият мана шудир!

9:73

يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ جَاهِدِ الْكُفَّارَ وَالْمُنَافِقِينَ وَاغْلُظْ عَلَيْهِمْ وَمَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ وَبِئْسَ الْمَصِيرُ {73}

Эй Пайғамбар! Шу кофир ва мунофиқларга қарши кураш^[952]. Уларга нисбатан қаттиққўл бўл. Уларнинг борар жойи жаҳаннамдир. Жуда ёмон аҳволга тушишдир у!

9:74

يَحْلِفُونَ بِاللّهِ مَا قَالُواْ وَلَقَدْ قَالُواْ كَلِمَةَ الْكُفْرِ وَكَفَرُواْ بَعْدَ إِسْلاَمِهِمْ وَهَمُّواْ بِمَا لَمْ يَنَالُواْ وَمَا نَقَمُواْ إِلاَّ أَنْ أَغْنَاهُمُ اللّهُ وَرَسُولُهُ مِن فَضْلِهِ فَإِن يَتُوبُواْ يَكُ خَيْرًا لَّهُمْ وَإِن يَتَوَلَّوْا يُعَذِّبْهُمُ اللّهُ عَذَابًا أَلِيمًا فِي الدُّنْيَا وَالآخِرَةِ وَمَا لَهُمْ فِي الأَرْضِ مِن وَلِيٍّ وَلاَ نَصِيرٍ{74}

Айтмадик деб Аллоҳ номи ила қасам ичмоқдалар, ҳолбуки қарши чиқиш ҳақидаги гапни айтиб бўлишди ва таслим бўлишганидан кейин қарши чиқишди, қўлидан келмаган ишга қўл уришди. Уларнинг ёмонлик қилишларига Аллоҳ ва элчиси олийжаноблик ила у нонкўрларнинг эҳтиёжини кетказгани сабаб бўлди. Агар тавба қилсалар, ўзларига яхши бўлади. Мабодо (тавбадан) бош тортса, Аллоҳ уларни дунёда ҳам охиратда ҳам аламли азоб билан азоблайди. Уларга ер юзида (азобдан қутқариб қоладиган) на бир дўст ва на бир ёрдамчи бўлмайди.

9:75

وَمِنْهُم مَّنْ عَاهَدَ اللّهَ لَئِنْ آتَانَا مِن فَضْلِهِ لَنَصَّدَّقَنَّ وَلَنَكُونَنَّ مِنَ الصَّالِحِينَ{75}

Улар орасида «Агар Аллоҳ бизга олийжаноблик қилиб (мол-мулк) берса, (Аллоҳ йўлида) хайрия қиламиз ва яхшилардан бўламиз»- деб, Аллоҳга сўз берганлари бўлган.

9:76

فَلَمَّا آتَاهُم مِّن فَضْلِهِ بَخِلُواْ بِهِ وَتَوَلَّواْ وَّهُم مُّعْرِضُونَ{76}

Аллоҳ уларга олийжаноблик қилиб берганида эса, уни қизғониб қолишди ва юз ўгиришди. Улар юз ўгирувчи (тутуриқсиз) кимсалардир^[953].

9:77

فَأَعْقَبَهُمْ نِفَاقًا فِي قُلُوبِهِمْ إِلَى يَوْمِ يَلْقَوْنَهُ بِمَا أَخْلَفُواْ اللّهَ مَا وَعَدُوهُ وَبِمَا كَانُواْ يَكْذِبُونَ {77}

Шундай қилиб, Аллоҳга берган сўзига қарши иш қилишгани ва ёлғон гапиришгани учун, Аллоҳ уларни то Ўзи билан юзлашадиган кунгача ичларида қолиб кетадиган сохтакорлик (мунофиқлик^[954]) билан жазолади.

9:78

أَلَمْ يَعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ يَعْلَمُ سِرَّهُمْ وَنَجْوَاهُمْ وَأَنَّ اللّهَ عَلاَّمُ الْغُيُوبِ{78}

Аллоҳ уларнинг сирларини ҳам яширин суҳбатларини ҳам билишини, Аллоҳ барча махфий нарсани билувчи эканини улар наҳот билмаган бўлсалар?!

9:79

الَّذِينَ يَلْمِزُونَ الْمُطَّوِّعِينَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ فِي الصَّدَقَاتِ وَالَّذِينَ لاَ يَجِدُونَ إِلاَّ جُهْدَهُمْ فَيَسْخَرُونَ مِنْهُمْ سَخِرَ اللّهُ مِنْهُمْ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ {79}

Мўминлар орасида хайр-эҳсонларини жону дилдан берадиганлардан ҳам, тоқати етганича нарса топиб келганларидан ҳам айб ахтариб, уларни камситадиганларни Аллоҳ ҳам камситиб қўяди; уларга аламли азоб (берилади)^[955].

9:80

اسْتَغْفِرْ لَهُمْ أَوْ لاَ تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ إِن تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ سَبْعِينَ مَرَّةً فَلَن يَغْفِرَ اللّهُ لَهُمْ ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ كَفَرُواْ بِاللّهِ وَرَسُولِهِ وَاللّهُ لاَ يَهْدِي الْقَوْمَ الْفَاسِقِينَ{80}

Уларга (Аллоҳдан) хоҳ кечирим сўра хоҳ сўрама; улар учун “етмиш маротаба” кечирим сўрасанг ҳам Аллоҳ уларни кечирмайди. Чунки, улар Аллоҳ ва расулига қарши чиқдилар. Аллоҳ итоатсиз-фосиқ кимсаларни ҳидоят қилмайди^[956].

9:81

فَرِحَ الْمُخَلَّفُونَ بِمَقْعَدِهِمْ خِلاَفَ رَسُولِ اللّهِ وَكَرِهُواْ أَن يُجَاهِدُواْ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ فِي سَبِيلِ اللّهِ وَقَالُواْ لاَ تَنفِرُواْ فِي الْحَرِّ قُلْ نَارُ جَهَنَّمَ أَشَدُّ حَرًّا لَّوْ كَانُوا يَفْقَهُونَ{81}

Расулуллоҳга мухолифат қилиб жангга бормай ўтириб олганлар ўтириб олишганидан хушнуд бўлдилар. Аллоҳ йўлида мол-у жонлари билан курашни ёмон кўрдилар. Ҳамда, «Бу (жазирама) иссиқда жангга чиқманглар!»- дедилар. Жаҳаннам оташи янада иссиқроқдир! Кошки англаб-етсалар.

9:82

فَلْيَضْحَكُواْ قَلِيلاً وَلْيَبْكُواْ كَثِيرًا جَزَاء بِمَا كَانُواْ يَكْسِبُونَ{82}

Энди (булар) ўз қилмишларига яраша бериладиган жазо учун оз кулиб кўп йиғласин.

9:83

فَإِن رَّجَعَكَ اللّهُ إِلَى طَآئِفَةٍ مِّنْهُمْ فَاسْتَأْذَنُوكَ لِلْخُرُوجِ فَقُل لَّن تَخْرُجُواْ مَعِيَ أَبَدًا وَلَن تُقَاتِلُواْ مَعِيَ عَدُوًّا إِنَّكُمْ رَضِيتُم بِالْقُعُودِ أَوَّلَ مَرَّةٍ فَاقْعُدُواْ مَعَ الْخَالِفِينَ{83}

Агар Аллоҳ улардан бир тоифасини сени ёнингга қайтишини насиб қилиб, улар сендан жангга чиқишга рухсат сўраса: «Мен билан энди асло жангга чиқмайсиз, мен билан бирга душманга қарши уриша олмайсиз. Чунки, аввалги сафар (жангга бормай^[957]) ўтириб олишга рози бўлгансиз. Ҳозир ҳам ортда қолувчилар билан бирга ўтираверинглар», деб айт.

9:84

وَلاَ تُصَلِّ عَلَى أَحَدٍ مِّنْهُم مَّاتَ أَبَدًا وَلاَ تَقُمْ عَلَىَ قَبْرِهِ إِنَّهُمْ كَفَرُواْ بِاللّهِ وَرَسُولِهِ وَمَاتُواْ وَهُمْ فَاسِقُونَ{84}

Улар орасидан ўлган кишига асло дуо қилма, дафн маросимига ҳам қатнашма! Чунки, улар Аллоҳ ва расулига қарши чиқди ҳамда итоатсиз-фосиқ ҳолларида ўлдилар^[958].

9:85

وَلاَ تُعْجِبْكَ أَمْوَالُهُمْ وَأَوْلاَدُهُمْ إِنَّمَا يُرِيدُ اللّهُ أَن يُعَذِّبَهُم بِهَا فِي الدُّنْيَا وَتَزْهَقَ أَنفُسُهُمْ وَهُمْ كَافِرُونَ {85}

Уларнинг мол-давлатлари ҳам болалари ҳам сени ажаблантириб қўймасин. У билан Аллоҳ фақат мунофиқларни дунё ва охиратда азоблашни^[959], ҳамда кофир бўлган ҳолларида ҳасрат ила жони узилишини хоҳлайди.

9:86

وَإِذَآ أُنزِلَتْ سُورَةٌ أَنْ آمِنُواْ بِاللّهِ وَجَاهِدُواْ مَعَ رَسُولِهِ اسْتَأْذَنَكَ أُوْلُواْ الطَّوْلِ مِنْهُمْ وَقَالُواْ ذَرْنَا نَكُن مَّعَ الْقَاعِدِينَ{86}

«Аллоҳга ишонинглар ва элчиси билан биргаликда курашинглар!», деган сура туширилганида, мунофиқларнинг кучи етадиганлари сендан рухсат сўраб: «Бизни қўйгин, ўтирувчилар билан бирга қолайлик», дейди.

9:87

رَضُواْ بِأَن يَكُونُواْ مَعَ الْخَوَالِفِ وَطُبِعَ عَلَى قُلُوبِهِمْ فَهُمْ لاَ يَفْقَهُونَ {87}

Улар (жангга бормайдиган) аёл-қизлар билан қолишга рози бўлди ва қалбларига тамға урилди. Энди улар (ҳақиқатни) англаб-етмайди.

9:88

لَـكِنِ الرَّسُولُ وَالَّذِينَ آمَنُواْ مَعَهُ جَاهَدُواْ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ وَأُوْلَـئِكَ لَهُمُ الْخَيْرَاتُ وَأُوْلَـئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ{88}

Лекин, элчи ва унинг ёнидаги мўминлар моллари ва жонлари билан курашдилар. Яхшиликлар улар учундир, ана шулар бахтга эришувчилардир.

9:89

أَعَدَّ اللّهُ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا ذَلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ {89}

Аллоҳ улар учун ичидан анҳорлар оқиб турадиган боғ-у роғлар тайёрлаб қўяди. Улар унда мангу қолади. Мана Бу улкан муваффақиятдир!

9:90

وَجَاء الْمُعَذِّرُونَ مِنَ الأَعْرَابِ لِيُؤْذَنَ لَهُمْ وَقَعَدَ الَّذِينَ كَذَبُواْ اللّهَ وَرَسُولَهُ سَيُصِيبُ الَّذِينَ كَفَرُواْ مِنْهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ{90}

Чўлда яшайдиган араблар орасидан (жангга бормасликка) рухсат берилиши учун узрини айтадиганлари келди. Аллоҳ ва элчисини ёлғонга чиқарганлари ўтириб олдилар. Улар орасидан кофирлик қилганларга аламли азоб етади.

9:91

لَّيْسَ عَلَى الضُّعَفَاء وَلاَ عَلَى الْمَرْضَى وَلاَ عَلَى الَّذِينَ لاَ يَجِدُونَ مَا يُنفِقُونَ حَرَجٌ إِذَا نَصَحُواْ لِلّهِ وَرَسُولِهِ مَا عَلَى الْمُحْسِنِينَ مِن سَبِيلٍ وَاللّهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ {91}

Аллоҳ ва расулига самимий бўлган тақдирда, заиф-ногиронлар^[960], беморлар, ҳамда сарфлагани ҳеч нарса топа олмайдиганларга (жангга ҳисса қўша олмагани учун) гуноҳ йўқ. Муҳсинларни (узри самимий кишиларни) айблашга ҳеч қандай йўл йўқ. Аллоҳ кечиримли ва меҳрибондир.

9:92

وَلاَ عَلَى الَّذِينَ إِذَا مَا أَتَوْكَ لِتَحْمِلَهُمْ قُلْتَ لاَ أَجِدُ مَا أَحْمِلُكُمْ عَلَيْهِ تَوَلَّواْ وَّأَعْيُنُهُمْ تَفِيضُ مِنَ الدَّمْعِ حَزَنًا أَلاَّ يَجِدُواْ مَا يُنفِقُونَ {29}

Шунингдек, уловга миндириб жангга йўллашинг учун ёнингга келганларида: «Сизларга миндиргани ҳеч нарса топа олмаяпман», деганингда, сарфлагани ўзлари ҳам ҳеч нарса топа олмаганидан хафа бўлиб, кўзларидан ёш тўкиб қайтаётганларни айблашга ҳам ҳеч қандай йўл йўқ.

9:93

إِنَّمَا السَّبِيلُ عَلَى الَّذِينَ يَسْتَأْذِنُونَكَ وَهُمْ أَغْنِيَاء رَضُواْ بِأَن يَكُونُواْ مَعَ الْخَوَالِفِ وَطَبَعَ اللّهُ عَلَى قُلُوبِهِمْ فَهُمْ لاَ يَعْلَمُونَ{93}

Бой бўла туриб, сендан рухсат сўрайдиган кишиларни-гина айблашга йўл бор. Улар (жангга бормайдиган) аёл-қизлар билан қолишга рози бўлдилар. Аллоҳ уларнинг қалбларига муҳр уриб қўйди. Энди, улар (ҳақиқатни) билмайдилар.

9:94

يَعْتَذِرُونَ إِلَيْكُمْ إِذَا رَجَعْتُمْ إِلَيْهِمْ قُل لاَّ تَعْتَذِرُواْ لَن نُّؤْمِنَ لَكُمْ قَدْ نَبَّأَنَا اللّهُ مِنْ أَخْبَارِكُمْ وَسَيَرَى اللّهُ عَمَلَكُمْ وَرَسُولُهُ ثُمَّ تُرَدُّونَ إِلَى عَالِمِ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ فَيُنَبِّئُكُم بِمَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ {94}

(Жангдан) улар томон қайтганингизда сизларга узр тўқийди. Айт: «Узр тўқимай қўяверинглар – сизларга ишонмаймиз. Чунки, Аллоҳ сизларнинг баъзи хабарларингизни бизга билдириб бўлди^[961]. Бундан кейин амалга оширадиган ишларингизни Аллоҳ ҳам кўради ва элчиси ҳам (гувоҳ бўлади). Охир-оқибат, махфий ва ошкора ҳар нарсани билувчига (Аллоҳнинг ҳукмига) қайтариласизлар, шунда У қилмишингизни ўзингизга билдириб қўяди.

9:95

سَيَحْلِفُونَ بِاللّهِ لَكُمْ إِذَا انقَلَبْتُمْ إِلَيْهِمْ لِتُعْرِضُواْ عَنْهُمْ فَأَعْرِضُواْ عَنْهُمْ إِنَّهُمْ رِجْسٌ وَمَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ جَزَاء بِمَا كَانُواْ يَكْسِبُونَ{95}

(Жангдан) қайтиб ёнига келганингизда, уларни айбламаслигингиз учун Аллоҳ номи ила қасам ичишади. Уларни айбламай қўяверинглар; чунки улар нопок инсонлардир. Қилган қилмишларининг жазоси сифатида уларнинг борар жойи жаҳаннамдир.

9:96

يَحْلِفُونَ لَكُمْ لِتَرْضَوْاْ عَنْهُمْ فَإِن تَرْضَوْاْ عَنْهُمْ فَإِنَّ اللّهَ لاَ يَرْضَى عَنِ الْقَوْمِ الْفَاسِقِينَ {96}

Улар сизларни ўзидан рози қилиш учун қасам ичади. Сизлар рози бўлган тақдирингизда ҳам, итоатсиз кишилардан Аллоҳ аниқ рози бўлмайди.

9:97

الأَعْرَابُ أَشَدُّ كُفْرًا وَنِفَاقًا وَأَجْدَرُ أَلاَّ يَعْلَمُواْ حُدُودَ مَا أَنزَلَ اللّهُ عَلَى رَسُولِهِ وَاللّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ {97}

Чўл арабларининг кофирлиги ҳам мунофиқлиги ҳам жуда қаттиқ. Аллоҳ Ўз элчисига туширган қонунларни билмаслиги ҳам табиий^[962]. (Ким қандай эканини) Аллоҳ билади, тўғри қарор беради.

9:98

وَمِنَ الأَعْرَابِ مَن يَتَّخِذُ مَا يُنفِقُ مَغْرَمًا وَيَتَرَبَّصُ بِكُمُ الدَّوَائِرَ عَلَيْهِمْ دَآئِرَةُ السَّوْءِ وَاللّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ{98}

Чўл араблари орасида қилган сарф-харажатини зиён деб билиб, бошингизга турли бало-офатлар тушишини кутиб турадиганлари ҳам бор. Бало-офатлар ўзларининг бошига тушсин! Аллоҳ ҳар нарсани эшитади, билади^[963].

9:99

وَمِنَ الأَعْرَابِ مَن يُؤْمِنُ بِاللّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ وَيَتَّخِذُ مَا يُنفِقُ قُرُبَاتٍ عِندَ اللّهِ وَصَلَوَاتِ الرَّسُولِ أَلا إِنَّهَا قُرْبَةٌ لَّهُمْ سَيُدْخِلُهُمُ اللّهُ فِي رَحْمَتِهِ إِنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ{99}

Чўл араблари орасида шундайлари ҳам борки, улар Аллоҳга ва охират кунига ишонади, (Аллоҳ йўлида) қилаётган моддий ёрдамини Аллоҳнинг розилигига яқинлаштирувчи восита ҳамда Элчига ёрдам деб ҳосиблайди. Билингки, у албатта улар учун яқинлаштирувчивоситадир. Аллоҳ уларни яқинда раҳматига (жаннатига^[964]) киргизади. Аллоҳ кечиримли ва меҳрибондир^[965].

9:100

وَالسَّابِقُونَ الأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهَاجِرِينَ وَالأَنصَارِ وَالَّذِينَ اتَّبَعُوهُم بِإِحْسَانٍ رَّضِيَ اللّهُ عَنْهُمْ وَرَضُواْ عَنْهُ وَأَعَدَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي تَحْتَهَا الأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا ذَلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ{100}

Муҳожир ва Ансорларнинг^[966] пешқадамлари^[967] ва уларга чиройли ҳолатда эргашганлардан Аллоҳ рози бўлди, улар ҳам Аллоҳдан рози бўлдилар. Аллоҳ уларга ичидан анҳорлар оқиб турадиган боғ-у роғлар тайёрлаб қўяди; улар унда мангу қолади. Улкан муваффақият мана шудир!

9:101

وَمِمَّنْ حَوْلَكُم مِّنَ الأَعْرَابِ مُنَافِقُونَ وَمِنْ أَهْلِ الْمَدِينَةِ مَرَدُواْ عَلَى النِّفَاقِ لاَ تَعْلَمُهُمْ نَحْنُ نَعْلَمُهُمْ سَنُعَذِّبُهُم مَّرَّتَيْنِ ثُمَّ يُرَدُّونَ إِلَى عَذَابٍ عَظِيمٍ{101}

Атрофингиздаги чўл арабларидан иккиюзламачи-мунофиқлар бор, Мадиналиклар орасида ҳам мунофиқликда устаси фаранглари бор. Сен уларни билмайсан, уларни Биз биламиз^[968]. Уларни (бу дунёда) икки маротаба азоблаймиз^[969]. Кейин улар буюк азобга қайтарилади.

9:102

وَآخَرُونَ اعْتَرَفُواْ بِذُنُوبِهِمْ خَلَطُواْ عَمَلاً صَالِحًا وَآخَرَ سَيِّئًا عَسَى اللّهُ أَن يَتُوبَ عَلَيْهِمْ إِنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ {102}

Яхши ишга ёмон ишни аралаштириб юбориб, ўзларининг гуноҳларини эътироф қилган яна бошқалари ҳам борки, Аллоҳ уларга тавба имкони бериши мумкин. Аллоҳ кечиримли ва меҳрибондир.

9:103

خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَكِّيهِم بِهَا وَصَلِّ عَلَيْهِمْ إِنَّ صَلاَتَكَ سَكَنٌ لَّهُمْ وَاللّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ{103}

(Эй Муҳаммад!) Уларнинг мол-давлатларидан садақа^[970] олки, у билан уларни ҳам поклайсан, ҳамда ривожлантирасан ва сен уларга дастак бўл^[971], чунки, сенинг дастагинг уларга тасалли бўлади. Аллоҳ эшитади, билади.

9:104

أَلَمْ يَعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ هُوَ يَقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبَادِهِ وَيَأْخُذُ الصَّدَقَاتِ وَأَنَّ اللّهَ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ{104}

Наҳот билмаган бўлсалар?! Ахир, бандаларининг тавбасини қабул қиладиган ҳам, садақаларни оладиган ҳам Аллоҳдир. Тавбаларни қабул қилувчи ҳам, меҳрибон ҳам Аллоҳдир.

9:105

وَقُلِ اعْمَلُواْ فَسَيَرَى اللّهُ عَمَلَكُمْ وَرَسُولُهُ وَالْمُؤْمِنُونَ وَسَتُرَدُّونَ إِلَى عَالِمِ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ فَيُنَبِّئُكُم بِمَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ{105}

Айт: «Хоҳлаганингизни қилинглар. Аллоҳ қилган ишингизни кўриб туради, Унинг элчиси^[972] ва мўминлар ҳам (кун келиб кўради). Яқинда яширин нарсани ҳам ошкор нарсани ҳам билувчи (Аллоҳ)нинг ҳузурига қайтариласизлар, шунда, нималар қилганингизни Унинг Ўзи сизларга билдириб қўяди.

9:106

وَآخَرُونَ مُرْجَوْنَ لِأَمْرِ اللّهِ إِمَّا يُعَذِّبُهُمْ وَإِمَّا يَتُوبُ عَلَيْهِمْ وَاللّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ{106}

(Табук жанггига бормаган) ишлари Аллоҳга ҳавола қилинган яна бошқалар бор. Уларни ё жазолайди, ёки тавба қилишга имкон беради. Аллоҳ билади, қарорини тўғри беради[973].

9:107

وَالَّذِينَ اتَّخَذُواْ مَسْجِدًا ضِرَارًا وَكُفْرًا وَتَفْرِيقًا بَيْنَ الْمُؤْمِنِينَ وَإِرْصَادًا لِّمَنْ حَارَبَ اللّهَ وَرَسُولَهُ مِن قَبْلُ وَلَيَحْلِفَنَّ إِنْ أَرَدْنَا إِلاَّ الْحُسْنَى وَاللّهُ يَشْهَدُ إِنَّهُمْ لَكَاذِبُونَ{107}

Яна (шундай мунофиқлар борки,) улар мўминларга зарар етказиш, қарши чиқиш, мўминларни орасини бўлиш^[974] ҳамда илгари Аллоҳ ва Расулига қарши бош кўтарган (қарши чиққан) кишиларни кутиш учун^[975] масжид қуради. Улар: «Биз бу билан фақатгина яхшилик хоҳладик», деб қасам ичади. Аллоҳ шоҳид бўладики, улар аниқ ёлғончидир^[976].

9:108

لاَ تَقُمْ فِيهِ أَبَدًا لَّمَسْجِدٌ أُسِّسَ عَلَى التَّقْوَى مِنْ أَوَّلِ يَوْمٍ أَحَقُّ أَن تَقُومَ فِيهِ فِيهِ رِجَالٌ يُحِبُّونَ أَن يَتَطَهَّرُواْ وَاللّهُ يُحِبُّ الْمُطَّهِّرِينَ{108}

У масжидда асло фаолият юритма! Илк кундан бошлаб тақводорликка асосланган масжид – унда фаолият юритшинг учун энг муносибдир^[977]. Унда ўзини пок тутишни ёқтирадиган инсонлар бор. Аллоҳ ўзини покиза олиб юрувчиларни яхши кўради.

9:109

أَفَمَنْ أَسَّسَ بُنْيَانَهُ عَلَى تَقْوَى مِنَ اللّهِ وَرِضْوَانٍ خَيْرٌ أَم مَّنْ أَسَّسَ بُنْيَانَهُ عَلَىَ شَفَا جُرُفٍ هَارٍ فَانْهَارَ بِهِ فِي نَارِ جَهَنَّمَ وَاللّهُ لاَ يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ{109}

Барпо қилаётган нарсасини Аллоҳга бўлган масъулият ва (Унинг) розилиги асосида барпо қилган киши яхшими, ёки барпо қилаётган нарсасини сел келиб оқизиб кетишига чидамсиз зўрға турган қирғоққа қуриб, у билан бирга жаҳаннам ўтига қулаб тушган киши яхшими?^[978] Аллоҳ золимларни ҳидоят қилмайди^[979].

9:110

لاَ يَزَالُ بُنْيَانُهُمُ الَّذِي بَنَوْاْ رِيبَةً فِي قُلُوبِهِمْ إِلاَّ أَن تَقَطَّعَ قُلُوبُهُمْ وَاللّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ{110}

Уларнинг барпо қилган нарсалари қалблари парчаланиб кетгунга қадар ичларида давомли бир шубҳа бўлиб қолаверади. Аллоҳ билади, тўғри қарор беради.

9:111

إِنَّ اللّهَ اشْتَرَى مِنَ الْمُؤْمِنِينَ أَنفُسَهُمْ وَأَمْوَالَهُم بِأَنَّ لَهُمُ الجَنَّةَ يُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللّهِ فَيَقْتُلُونَ وَيُقْتَلُونَ وَعْدًا عَلَيْهِ حَقًّا فِي التَّوْرَاةِ وَالإِنجِيلِ وَالْقُرْآنِ وَمَنْ أَوْفَى بِعَهْدِهِ مِنَ اللّهِ فَاسْتَبْشِرُواْ بِبَيْعِكُمُ الَّذِي بَايَعْتُم بِهِ وَذَلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ{111}

Аллоҳ мўминларнинг жонлари ва молларини жаннат эвазига сотиб олди. Улар Аллоҳ йўлида жанг қилади, бу йўлда ўлдиради ёки ўлдирилади. Бу – Таврот, Инжил ва Қуръонда ҳам айтилган Аллоҳнинг ҳақ сўзидир. Аллоҳдан кўра аҳдига вафодор ким бор?! Шундай экан, қилган савдонгиздан хурсанд бўлинглар. Улкан муваффақият мана шудир!

9:112

التَّائِبُونَ الْعَابِدُونَ الْحَامِدُونَ السَّائِحُونَ الرَّاكِعُونَ السَّاجِدونَ الآمِرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَالنَّاهُونَ عَنِ الْمُنكَرِ وَالْحَافِظُونَ لِحُدُودِ اللّهِ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِينَ{112}

Улар – тавба қиладиган, қулликни бажо қиладиган, (Аллоҳни) олқишлайдиган, (Аллоҳ учун) сафар қиладиган,  руку қиладиган, сажда қиладиган, яхшиликка буюрадиган, ёмонликдан қайтарадиган ва Аллоҳнинг қонунларига қатъий риоя қиладиган кишилардир. Бундай мўминларга хушхабар бер.

9:113

مَا كَانَ لِلنَّبِيِّ وَالَّذِينَ آمَنُواْ أَن يَسْتَغْفِرُواْ لِلْمُشْرِكِينَ وَلَوْ كَانُواْ أُوْلِي قُرْبَى مِن بَعْدِ مَا تَبَيَّنَ لَهُمْ أَنَّهُمْ أَصْحَابُ الْجَحِيمِ{113}

Мушриклар жаҳаннамлик экани аниқ маълум бўлганидан кейин, гарчи улар ўзларининг яқин қариндошлари бўлса-да, пайғамбарни ҳам, мўминларни ҳам улар учун (Аллоҳдан) мағфират талаб қилишга ҳаққи йўқ^[980].

9:114

وَمَا كَانَ اسْتِغْفَارُ إِبْرَاهِيمَ لِأَبِيهِ إِلاَّ عَن مَّوْعِدَةٍ وَعَدَهَا إِيَّاهُ فَلَمَّا تَبَيَّنَ لَهُ أَنَّهُ عَدُوٌّ لِلّهِ تَبَرَّأَ مِنْهُ إِنَّ إِبْرَاهِيمَ لأوَّاهٌ حَلِيمٌ{114}

Иброҳим отаси учун (Аллоҳдан) мағфират талаб қилиши – фақат унинг ўзига берган ваъдаси учун эди. Отаси Аллоҳга душман экани аниқ маълум бўлганидан кейин у ишдан узоқ турди. Иброҳим ростдан ҳам жуда соф кўнгилли ва беозор эди^[981].

9:115

وَمَا كَانَ اللّهُ لِيُضِلَّ قَوْمًا بَعْدَ إِذْ هَدَاهُمْ حَتَّى يُبَيِّنَ لَهُم مَّا يَتَّقُونَ إِنَّ اللّهَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ. {115}

Аллоҳ бирон бир халққа тўғри йўлини кўрсатиб қўйганидан кейин, токи уларга нималардан сақланиши кераклигини баён қилмай туриб, уларни адашганлигига ҳукм қилмайди^[982]. Аллоҳ ҳар нарсани билади.

9:116

إِنَّ اللّهَ لَهُ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ يُحْيِـي وَيُمِيتُ وَمَا لَكُم مِّن دُونِ اللّهِ مِن وَلِيٍّ وَلاَ نَصِيرٍ{116}

Осмонлар ва ернинг ҳукмронлиги Аллоҳга тегишли. Яшатадиган ҳам ўлдирадиган ҳам У. Ундан бошқа ҳеч қандай хожангиз/дўстингиз ҳам ёрдамчингиз йўқ.

9:117

لَقَد تَّابَ الله عَلَى النَّبِيِّ وَالْمُهَاجِرِينَ وَالأَنصَارِ الَّذِينَ اتَّبَعُوهُ فِي سَاعَةِ الْعُسْرَةِ مِن بَعْدِ مَا كَادَ يَزِيغُ قُلُوبُ فَرِيقٍ مِّنْهُمْ ثُمَّ تَابَ عَلَيْهِمْ إِنَّهُ بِهِمْ رَؤُوفٌ رَّحِيمٌ{117}

Аллоҳ Пайғамбарга ҳам, унга қийин кунларда эргашган муҳожирлар ва ансорга ҳам тавба имкони берди^[983]. Ўшанда улар орасида бир гуруҳининг қалби ҳақдан айрилиб кетишга оз қолган эди. Сўнг, Аллоҳ уларга тавба имкони берди. Чунки, Аллоҳ уларга шафқатли ва меҳрибондир.

9:118

وَعَلَى الثَّلاَثَةِ الَّذِينَ خُلِّفُواْ حَتَّى إِذَا ضَاقَتْ عَلَيْهِمُ الأَرْضُ بِمَا رَحُبَتْ وَضَاقَتْ عَلَيْهِمْ أَنفُسُهُمْ وَظَنُّواْ أَن لاَّ مَلْجَأَ مِنَ اللّهِ إِلاَّ إِلَيْهِ ثُمَّ تَابَ عَلَيْهِمْ لِيَتُوبُواْ إِنَّ اللّهَ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ{118}

(Жангдан бормай) ишлари Аллоҳга ҳавола қилинган уч кишига ҳам тавба имкони берилди. Қанчалик кенг бўлмасин,  ер юзи уларга тор келиб қолди. Улар виждон азобидан жуда ҳам қийналди, Аллоҳдан қочишнинг ҳеч қандай йўли йўқлигини, аксинча, буни ягона чораси Уни Ўзига қайтиш эканини англаб етишди. Тавба қилиб қолсинлар деб, Аллоҳ уларга тавба имкони берди. Чунки, Аллоҳ тавбаларни қабул қилувчи ва меҳрибондир.

9:119

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اتَّقُواْ اللّهَ وَكُونُواْ مَعَ الصَّادِقِينَ{119}

Эй Мўминлар! Аллоҳга нисбатан жавобгарликни ҳис қилинг ва ростгўй (самимий) инсонлар билан бирга бўлинг^[984].

9:120

مَا كَانَ لِأَهْلِ الْمَدِينَةِ وَمَنْ حَوْلَهُم مِّنَ الأَعْرَابِ أَن يَتَخَلَّفُواْ عَن رَّسُولِ اللّهِ وَلاَ يَرْغَبُواْ بِأَنفُسِهِمْ عَن نَّفْسِهِ ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ لاَ يُصِيبُهُمْ ظَمَأٌ وَلاَ نَصَبٌ وَلاَ مَخْمَصَةٌ فِي سَبِيلِ اللّهِ وَلاَ يَطَؤُونَ مَوْطِئًا يَغِيظُ الْكُفَّارَ وَلاَ يَنَالُونَ مِنْ عَدُوٍّ نَّيْلاً إِلاَّ كُتِبَ لَهُم بِهِ عَمَلٌ صَالِحٌ إِنَّ اللّهَ لاَ يُضِيعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِينَ{120}

Мадиналиклар ҳам, уларнинг атрофидаги чўл араблари ҳам (берган байъатлари сабабли) Расулуллоҳни ортидан қолмаслиги, ҳамда ўз жонларини унинг жонидан кўра афзал билмаслиги керак. Ҳа шундай, чунки Аллоҳ йўлида уларга етган ҳар турли чанқоқлик, қийинчилик ва очлик учун, қарши чиққан/кофирларни жаҳлини чиқарадиган ҳар бир босилган қадам ва душман тарафидан уларга етган ҳар нарса учун албатта бир яхши амал ёзиб қўйилади. Аллоҳ муҳсинларнинг ажрини зое қилмайди.

9:121

وَلاَ يُنفِقُونَ نَفَقَةً صَغِيرَةً وَلاَ كَبِيرَةً وَلاَ يَقْطَعُونَ وَادِيًا إِلاَّ كُتِبَ لَهُمْ لِيَجْزِيَهُمُ اللّهُ أَحْسَنَ مَا كَانُواْ يَعْمَلُونَ {121}

(Аллоҳ йўлида) қилган каттаю кичик ҳар бир сарф-харажатлари ва босиб ўтган водийлари уларнинг ўзлари учун ёзиб қўйилмоқдаки, токи Аллоҳ уларнинг қилаётган ишларини чиройли ҳолатда мукофотласин.

9:122

وَمَا كَانَ الْمُؤْمِنُونَ لِيَنفِرُواْ كَآفَّةً فَلَوْلاَ نَفَرَ مِن كُلِّ فِرْقَةٍ مِّنْهُمْ طَآئِفَةٌ لِّيَتَفَقَّهُواْ فِي الدِّينِ وَلِيُنذِرُواْ قَوْمَهُمْ إِذَا رَجَعُواْ إِلَيْهِمْ لَعَلَّهُمْ يَحْذَرُونَ{122}

Мўминларнинг ҳаммаси жангга чиқиши керак эмас. Бироқ, ҳар бир жамоадан бир қисм инсонлар (Аллоҳнинг бу буйруғини амалда жорий этилишини кўриб) динни чуқур англаб етиши ва қайтиб келганида қавмини огоҳлантириш учун жангга чиқса бўлмайдими?! Шояд (шунда қавми ҳам) эҳтиёт бўлса.

9:123

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ قَاتِلُواْ الَّذِينَ يَلُونَكُم مِّنَ الْكُفَّارِ وَلِيَجِدُواْ فِيكُمْ غِلْظَةً وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ مَعَ الْمُتَّقِينَ{123}

Эй Мўминлар! Қаршингиздан келаётган кофирларга қарши жанг қилингларки, улар сизлардаги жадалликни ва кучни кўрсин^[985]. Билингларки, Аллоҳ масъулиятли (мўмин)лар билан биргадир.

9:124

وَإِذَا مَا أُنزِلَتْ سُورَةٌ فَمِنْهُم مَّن يَقُولُ أَيُّكُمْ زَادَتْهُ هَـذِهِ إِيمَانًا فَأَمَّا الَّذِينَ آمَنُواْ فَزَادَتْهُمْ إِيمَانًا وَهُمْ يَسْتَبْشِرُونَ {124}

Бирон-бир сура туширилганида мунофиқлар орасида: «Энди бу (сура) қайси бирингизни иймонини орттирди?»- дейдиганлари бўлади. У (сура) унга иймон келтирганларнинг иймонини орттиради. Мўминлар уни бир-бирига хушхабар қилиш пайида бўлади.

9:125

وَأَمَّا الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِم مَّرَضٌ فَزَادَتْهُمْ رِجْسًا إِلَى رِجْسِهِمْ وَمَاتُواْ وَهُمْ كَافِرُونَ {125}

Қалбида касаллик бор^[986] кимсаларга эса, разолатига яна разолат орттиради^[987] ва улар кофир бўлиб ўлади.

9:126

أَوَلاَ يَرَوْنَ أَنَّهُمْ يُفْتَنُونَ فِي كُلِّ عَامٍ مَّرَّةً أَوْ مَرَّتَيْنِ ثُمَّ لاَ يَتُوبُونَ وَلاَ هُمْ يَذَّكَّرُونَ{126}

Ўзларини ҳар йили бир ёки икки марта фитнага дучор бўлаётганини кўрмаяптиларми? Шунда ҳам улар тавба қилмаяпти ,насиҳат олмаяпти.

9:127

وَإِذَا مَا أُنزِلَتْ سُورَةٌ نَّظَرَ بَعْضُهُمْ إِلَى بَعْضٍ هَلْ يَرَاكُم مِّنْ أَحَدٍ ثُمَّ انصَرَفُواْ صَرَفَ اللّهُ قُلُوبَهُم بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لاَّ يَفْقَهُون{127}

Бирон сура туширилганида (мунофиқлар) бир-бирига қараб: Сизни биров кўрмаяптими?- дейди, кейин айрилиб кетади. Аллоҳ уларнинг қалбларини буриб қўйди. Чунки, улар тушунмайдиган кишилардир.

لَقَدْ جَاءكُمْ رَسُولٌ مِّنْ أَنفُسِكُمْ عَزِيزٌ عَلَيْهِ مَا عَنِتُّمْ حَرِيصٌ عَلَيْكُم بِالْمُؤْمِنِينَ رَؤُوفٌ رَّحِيمٌ{128}

Ҳақиқатда, сизларга ўзингиздан элчи келди. Сизни машаққатга (зарарга) солган нарса унга оғир келади, сизга (ҳидоят томонлама) интиқ, мўминларга шафқатли ва меҳрибондир.

فَإِن تَوَلَّوْاْ فَقُلْ حَسْبِيَ اللّهُ لا إِلَـهَ إِلاَّ هُوَ عَلَيْهِ تَوَكَّلْتُ وَهُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِيمِ{129}

9:129
Агар бош тортсалар, «Менга Аллоҳ етади, қуллик қилинишга ҳақли ягона илоҳ Удир, Унга ишониб-суяндим, У буюк аршнинг (бошқарув марказининг) яратган Эгасидир», деб айт.

 

 

10. ЮНУС сураси

بسم الله الرحمن الرحيم

Марҳамати чексиз ва яхшилик қилувчи – Аллоҳ номи билан.

10:1

الر تِلْكَ آيَاتُ الْكِتَابِ الْحَكِيمِ{1}

Алиф! Лам ! Мим! Ро! Булар – Ҳикматлик китоб оятларидир.

10:2

أَكَانَ لِلنَّاسِ عَجَبًا أَنْ أَوْحَيْنَا إِلَى رَجُلٍ مِّنْهُمْ أَنْ أَنذِرِ النَّاسَ وَبَشِّرِ الَّذِينَ آمَنُواْ أَنَّ لَهُمْ قَدَمَ صِدْقٍ عِندَ رَبِّهِمْ قَالَ الْكَافِرُونَ إِنَّ هَـذَا لَسَاحِرٌ مُّبِينٌ{2}

“Инсониятни огоҳлантир! Имон келтирганлар учун яратган Эгаси ҳузурида содиқлик мартабасига чиқиш борлигини хушхабарини етказ!»- деб ораларидан бир кишига ваҳий қилганимиз (бу) инсонларга ажабланарли бўлдимики, ҳатто қарши чиқувчилар:  «Бу аниқ сеҳргардан бошқаси эмас!», дедилар.

10:3

إِنَّ رَبَّكُمُ اللّهُ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ يُدَبِّرُ الأَمْرَ مَا مِن شَفِيعٍ إِلاَّ مِن بَعْدِ إِذْنِهِ ذَلِكُمُ اللّهُ رَبُّكُمْ فَاعْبُدُوهُ أَفَلاَ تَذَكَّرُونَ{3}

Яратган Эгангиз – осмонлар ва ерни олти кунда яратган^[988], кейин аршга йўналиб, (бошқарув) ишини юргизадиган Аллоҳдир. Ҳеч қандай махлуқот йўқ эди, (махлуқот) фақат унинг изнидан кейин пайдо бўлди[989]. Ўша Аллоҳ яратган Эгангиздир. Шундай экан, Унга қуллик қилинглар. Наҳот насиҳат олмасангиз?!

10:4

إِلَيْهِ مَرْجِعُكُمْ جَمِيعًا وَعْدَ اللّهِ حَقًّا إِنَّهُ يَبْدَأُ الْخَلْقَ ثُمَّ يُعِيدُهُ لِيَجْزِيَ الَّذِينَ آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ بِالْقِسْطِ وَالَّذِينَ كَفَرُواْ لَهُمْ شَرَابٌ مِّنْ حَمِيمٍ وَعَذَابٌ أَلِيمٌ بِمَا كَانُواْ يَكْفُرُونَ{4}

Ҳаммангиз Унга қайтасиз^[990]. Бу Аллоҳнинг ваъдаси, у албатта амалга ошади. Яратишни У бошлади. (Аллоҳга) ишонган ва яхши ишларни амалга оширганларга муносиб равишда мукофот бериш учун (уларни) қайтадан яратади. Кофирларга кофирлиги туфайли қиздирилган суюқликдан ичимлик ва аламли азоб бор.

10:5

هُوَ الَّذِي جَعَلَ الشَّمْسَ ضِيَاء وَالْقَمَرَ نُورًا وَقَدَّرَهُ مَنَازِلَ لِتَعْلَمُواْ عَدَدَ السِّنِينَ وَالْحِسَابَ مَا خَلَقَ اللّهُ ذَلِكَ إِلاَّ بِالْحَقِّ يُفَصِّلُ الآيَاتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ {5}

Қуёшни ёруғлик манбаи ва ойни нур таратувчи қилиб яратган Удир. Йиллар саноғини ва ҳисоб(и)ни билиб олишингиз учун ойга турли манзиллар^[991] белгилаб қўйди. Аллоҳ буни – ҳақиқатни кўрсатадиган қилиб яратиб, (фалакиёт илмини) биладиган кишилар учун (бу ҳақидаги) оятларни батафсил тушунтириб беряпти.

10:6

إِنَّ فِي اخْتِلاَفِ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ وَمَا خَلَقَ اللّهُ فِي السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ لآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يَتَّقُونَ{6}

Кеча билан кундузни кет-ма кет алмашиб туришида ҳамда осмонлар ва ердаги Аллоҳ яратган нарсаларда, жавобгарликни ҳис қиладиганлар учун (яратувчи Аллоҳ экани ҳақида) аломат-далиллар бор.

10:7

إَنَّ الَّذِينَ لاَ يَرْجُونَ لِقَاءنَا وَرَضُواْ بِالْحَياةِ الدُّنْيَا وَاطْمَأَنُّواْ بِهَا وَالَّذِينَ هُمْ عَنْ آيَاتِنَا غَافِلُونَ{7}

Бизга (ёруғ юз билан) йўлиқишни умид қилмаган, дунё ҳаётидан мамнун бўлиб, у билан кўнгли тўлган ва оятларимизга бепарволарга^[992] келсак,

10:8

أُوْلَـئِكَ مَأْوَاهُمُ النُّارُ بِمَا كَانُواْ يَكْسِبُونَ {8}

Қилган ишлари учун борар жойлари жаҳаннам бўладиганлар ўшалардир.

10:9

إِنَّ الَّذِينَ آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ يَهْدِيهِمْ رَبُّهُمْ بِإِيمَانِهِمْ تَجْرِي مِن تَحْتِهِمُ الأَنْهَارُ فِي جَنَّاتِ النَّعِيمِ

Имон келтирган ва хайрли ишларни амалга оширганларни (амали билан бўлган) имони сабабли яратган Эгаси уларни ҳидоят қилади – неъмат тўла боғларда уларнинг остидан анҳорлар оқиб туради^[993].

10:10

دَعْوَاهُمْ فِيهَا سُبْحَانَكَ اللَّهُمَّ وَتَحِيَّتُهُمْ فِيهَا سَلاَمٌ وَآخِرُ دَعْوَاهُمْ أَنِ الْحَمْدُ لِلّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ {10}

Уларнинг жаннатда дуолари: «Аллоҳим, Сен пок зотсан!», ундаги (бир-бирига) тилаклари^[994] эса: «Эсон-омонлик!», бўлади. Дуоларининг охири: «Оламлар Эгаси – Аллоҳга олқиш-у мақтовлар бўлсин!», (шаклида) бўлади.

10:11

وَلَوْ يُعَجِّلُ اللّهُ لِلنَّاسِ الشَّرَّ اسْتِعْجَالَهُم بِالْخَيْرِ لَقُضِيَ إِلَيْهِمْ أَجَلُهُمْ فَنَذَرُ الَّذِينَ لاَ يَرْجُونَ لِقَاءنَا فِي طُغْيَانِهِمْ يَعْمَهُونَ {11}

Инсонлар яхшиликни тез келишини талаб қилганида (уларга тезлаштириб берганидек), ёмонликни тезлаштириб беришини талаб қилганида Аллоҳ уларга ёмонликни тезлаштириб қўйганида, уларнинг ажаллари тугатилар эди^[995]. Бироқ, Бизга (очиқ юз билан) йўлиқишни хоҳламаганларни ҳаддан ошиб юришига қўйиб берамиз, адашиб юриб туради.

10:12

وَإِذَا مَسَّ الإِنسَانَ الضُّرُّ دَعَانَا لِجَنبِهِ أَوْ قَاعِدًا أَوْ قَآئِمًا فَلَمَّا كَشَفْنَا عَنْهُ ضُرَّهُ مَرَّ كَأَن لَّمْ يَدْعُنَا إِلَى ضُرٍّ مَّسَّهُ كَذَلِكَ زُيِّنَ لِلْمُسْرِفِينَ مَا كَانُواْ يَعْمَلُونَ {12}

Инсонга зарар етганида, ёнбошлаган, ўтирган ва тик турган ҳолида ҳам Бизга дуо қилади. Ундан зарарини даф қилганимизда эса, гўёки унга етган зарар туфайли Бизга ҳеч ҳам дуо қилмагандек давом этаверади. Исрофчиларга ўзларининг қилаётган ишлари мана шу шаклда чиройли кўрсатиб қўйилади.

10:13

وَلَقَدْ أَهْلَكْنَا الْقُرُونَ مِن قَبْلِكُمْ لَمَّا ظَلَمُواْ وَجَاءتْهُمْ رُسُلُهُم بِالْبَيِّنَاتِ وَمَا كَانُواْ لِيُؤْمِنُواْ كَذَلِكَ نَجْزِي الْقَوْمَ الْمُجْرِمِينَ {13}

Қасамки, сизлардан аввал қанчадан-қанча шаҳар-қишлоқларни золимлик қилган вақтида ҳалок қилганмиз. Уларга элчилари аниқ-равшан далиллар билан келганида улар ишонмаган. Жиноятчиларни шундай жазолаймиз.

10:14

ثُمَّ جَعَلْنَاكُمْ خَلاَئِفَ فِي الأَرْضِ مِن بَعْدِهِم لِنَنظُرَ كَيْفَ تَعْمَلُونَ {14}

Қандай амал қилишингизни кўриш учун, улардан кейин сизларни ерда (уларни ўрнига) ўринбосар қилдик.

10:15

وَإِذَا تُتْلَى عَلَيْهِمْ آيَاتُنَا بَيِّنَاتٍ قَالَ الَّذِينَ لاَ يَرْجُونَ لِقَاءنَا ائْتِ بِقُرْآنٍ غَيْرِ هَـذَا أَوْ بَدِّلْهُ قُلْ مَا يَكُونُ لِي أَنْ أُبَدِّلَهُ مِن تِلْقَاء نَفْسِي إِنْ أَتَّبِعُ إِلاَّ مَا يُوحَى إِلَيَّ إِنِّي أَخَافُ إِنْ عَصَيْتُ رَبِّي عَذَابَ يَوْمٍ عَظِيمٍ {15}

Уларга аниқ-равшан оятларимиз ўқиб берилганида, Бизга (ёруғ юз билан) йўлиқишни умид қилмайдиганлар: «Бизга бундан бошқа Қуръон^[996] келтир, ёки уни ўзгартир», дейди. «Уни ўзгартиришга ҳақим йўқ. Менга нима ваҳий қилинган бўлса, мен ўшанга амал қиламан, холос. Агар (Қуръонни борича етказмай, айтганингизни қилиб) яратган Эгамга осий бўлсам, буюк куннинг азобидан қўрқаман», деб айтиб қўй.

10:16

قُل لَّوْ شَاء اللّهُ مَا تَلَوْتُهُ عَلَيْكُمْ وَلاَ أَدْرَاكُم بِهِ فَقَدْ لَبِثْتُ فِيكُمْ عُمُرًا مِّن قَبْلِهِ أَفَلاَ تَعْقِلُونَ {16}

Айт: «Агар Аллоҳ насиб қилмаганида, мен сизларга уни тиловат қилмаган бўлардим ва У уни сизларга билдирмаган  бўлар эди. Ахир, ундан аввал орангизда умр ўтказдимку! Ақлингизни ишлатмайсизми?»

10:17

فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَى عَلَى اللّهِ كَذِبًا أَوْ كَذَّبَ بِآيَاتِهِ إِنَّهُ لاَ يُفْلِحُ الْمُجْرِمُونَ {17}

Аллоҳга ёлғон тўқиган ёки оятларини ёлғонлаган кишидан кўра золимроқ бири борми^[997]?! (Бундай) жиноятчилар нажот топмайди.

10:18

وَيَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللّهِ مَا لاَ يَضُرُّهُمْ وَلاَ يَنفَعُهُمْ وَيَقُولُونَ هَـؤُلاء شُفَعَاؤُنَا عِندَ اللّهِ قُلْ أَتُنَبِّئُونَ اللّهَ بِمَا لاَ يَعْلَمُ فِي السَّمَاوَاتِ وَلاَ فِي الأَرْضِ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى عَمَّا يُشْرِكُونَ {18}

«Улар: Булар бизнинг Аллоҳ ҳузуридаги қутқарувчи-шафоатчиларимиз” -деб,
Аллоҳга эмас, ўзларига зарар ҳам фойда ҳам етказа олмайдиганларга сиғинмоқда. Айт: «Осмонлар ва ерда Аллоҳ билмаган нарса бўлиб, сизлар уни Аллоҳга билдирмоқчисизлар-а?!» Аллоҳ улар шерик қўшаётганларидан покдир.

10:19

وَمَا كَانَ النَّاسُ إِلاَّ أُمَّةً وَاحِدَةً فَاخْتَلَفُواْ وَلَوْلاَ كَلِمَةٌ سَبَقَتْ مِن رَّبِّكَ لَقُضِيَ بَيْنَهُمْ فِيمَا فِيهِ يَخْتَلِفُونَ {19}

Инсонлар бир уммат эди, кейин (фарқли йўлларга) айрилиб кетишди[998]. Агар яратган Эгангни илгари берган сўзи бўлмаганида, ўзлари ихтилоф қилган масалалари бўйича ўрталарида ҳукм қилинган бўларди.

10:20

وَيَقُولُونَ لَوْلاَ أُنزِلَ عَلَيْهِ آيَةٌ مِّن رَّبِّهِ فَقُلْ إِنَّمَا الْغَيْبُ لِلّهِ فَانْتَظِرُواْ إِنِّي مَعَكُم مِّنَ الْمُنتَظِرِينَ {20}

Улар : У (Муҳаммад)га Роббидан бирон бир оят-мўъжиза туширилса бўлмасмикан?», деяпти. “Ғайб (маълумоти) фақат Аллоҳга хос. Шундай экан, кутинглар. Мен ҳам сизлар билан бирга кутаман^[999]”- деб айт.

10:21

وَإِذَا أَذَقْنَا النَّاسَ رَحْمَةً مِّن بَعْدِ ضَرَّاء مَسَّتْهُمْ إِذَا لَهُم مَّكْرٌ فِي آيَاتِنَا قُلِ اللّهُ أَسْرَعُ مَكْرًا إِنَّ رُسُلَنَا يَكْتُبُونَ مَا تَمْكُرُونَ {21}

Агар инсонларнинг бошига тушган қийинчиликдан кейин уларга бирон-бир яхшилик етса, дарҳол оятларимиз ҳақида уларда хийла пайдо бўлади. Айт: «Аллоҳнинг режаси жуда тездир. Албатта, уларнинг қилаётган режаларини элчиларимиз ёзиб бормоқда[1000].

10:22

هُوَ الَّذِي يُسَيِّرُكُمْ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ حَتَّى إِذَا كُنتُمْ فِي الْفُلْكِ وَجَرَيْنَ بِهِم بِرِيحٍ طَيِّبَةٍ وَفَرِحُواْ بِهَا جَاءتْهَا رِيحٌ عَاصِفٌ وَجَاءهُمُ الْمَوْجُ مِن كُلِّ مَكَانٍ وَظَنُّواْ أَنَّهُمْ أُحِيطَ بِهِمْ دَعَوُاْ اللّهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ لَئِنْ أَنجَيْتَنَا مِنْ هَـذِهِ لَنَكُونَنِّ مِنَ الشَّاكِرِينَ {22}

Сизларни қуруқликда ва сувда кездираётган Удир. Токи кемаларда эканингизда, кема ўз ичидаги йўловчиларини олиб майин шамол билан сузиб кетаётган ва йўловчилар бундан хурсанд бўлаётган бир вақтда, кемаларга тўсатдан бўрон келса ва уларга ҳар тарафдан тўлқинлар келиб, (кемадагилар) ўзларини тамоман қуршаб олинганини билганларида, Аллоҳнинг динига ҳеч нарса қўшмаган ҳолда: «Эй Аллоҳим! Агар бизни бундан қутқарсанг, биз аниқ (бу марҳаматингни) қадрлайдиганлардан бўламиз»,- деб Аллоҳга дуо қилишади.

10:23

فَلَمَّا أَنجَاهُمْ إِذَا هُمْ يَبْغُونَ فِي الأَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّمَا بَغْيُكُمْ عَلَى أَنفُسِكُم مَّتَاعَ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا ثُمَّ إِلَينَا مَرْجِعُكُمْ فَنُنَبِّئُكُم بِمَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ{23}

(Аллоҳ) уларни қутқариб қолганида, ер юзида ноҳақ зўравонлик қилишади. Эй инсонлар! Дуё ҳаётининг манфаатинига эришиш учун қилган зўравонлигингиз ўзингизга зиён. Кейин қайтишингиз Бизга бўлади. Ўшанда қилмишларингизни билдириб қўямиз.

10:24

إِنَّمَا مَثَلُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا كَمَاء أَنزَلْنَاهُ مِنَ السَّمَاء فَاخْتَلَطَ بِهِ نَبَاتُ الأَرْضِ مِمَّا يَأْكُلُ النَّاسُ وَالأَنْعَامُ حَتَّىَ إِذَا أَخَذَتِ الأَرْضُ زُخْرُفَهَا وَازَّيَّنَتْ وَظَنَّ أَهْلُهَا أَنَّهُمْ قَادِرُونَ عَلَيْهَآ أَتَاهَا أَمْرُنَا لَيْلاً أَوْ نَهَارًا فَجَعَلْنَاهَا حَصِيدًا كَأَن لَّمْ تَغْنَ بِالأَمْسِ كَذَلِكَ نُفَصِّلُ الآيَاتِ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ{24}

Дунё ҳаёти Биз осмондан туширган сувга ўхшайди. У сув инсонлар ва чорва ҳайвонлар ейдиган ердаги гиёҳларга (гиёҳларнинг уруғига) аралашиб, токи ер ясаниб (кўкламлашиб) гўзал тусга кириб, у ернинг эгалари энди ҳосилни бемалол йиғиб-териб олсак бўлади деб турганида, у ерга кечаси ёки кундузи буйруғимиз келади. Шу билан, у ерни бир кун аввал унда (ҳеч нарса) бўлмагандек, ҳосили ўриб олинган қуруқ ер каби қилиб қўямиз. Фикр юритадиган кишиларга оятларимизни мана шундай батафсил тушунтириб берамиз.

10:25

وَاللّهُ يَدْعُو إِلَى دَارِ السَّلاَمِ وَيَهْدِي مَن يَشَاء إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ{25}

 

Аллоҳ эсон-омонлик диёрига чақиради ва муносиб билганини, (унга олиб борадиган) тўғри йўлга ҳидоят қилади^[1001].

10:26

لِّلَّذِينَ أَحْسَنُواْ الْحُسْنَى وَزِيَادَةٌ وَلاَ يَرْهَقُ وُجُوهَهُمْ قَتَرٌ وَلاَ ذِلَّةٌ أُوْلَـئِكَ أَصْحَابُ الْجَنَّةِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ{26}

Чиройли ишларни амалга оширганларга энг чиройли нарса (жаннат) ва зиёдалик бор. Уларнинг юзларини на бир қоралик ва на бир хор-зорлик қопламайди. Мана шулар жаннат аҳлидир, улар унда ўлимсиз – мангу қолади.

10:27

وَالَّذِينَ كَسَبُواْ السَّيِّئَاتِ جَزَاء سَيِّئَةٍ بِمِثْلِهَا وَتَرْهَقُهُمْ ذِلَّةٌ مَّا لَهُم مِّنَ اللّهِ مِنْ عَاصِمٍ كَأَنَّمَا أُغْشِيَتْ وُجُوهُهُمْ قِطَعًا مِّنَ اللَّيْلِ مُظْلِمًا أُوْلَـئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ{27}

Ёмонликларни касб қилган кишиларга қилган ишига ўхшаш жазо берилади ва уларни хорлик ўраб олади. Уларни Аллоҳдан қутқариб қоладиган ҳеч кими бўлмайди. Юзлари худди туннинг қоронғи бўлаклари қоплагандек (бўлади). Мана шулар жаҳаннам аҳлидир, улар (ҳам) унда ўлимсиз қолади.

10:28

وَيَوْمَ نَحْشُرُهُمْ جَمِيعًا ثُمَّ نَقُولُ لِلَّذِينَ أَشْرَكُواْ مَكَانَكُمْ أَنتُمْ وَشُرَكَآؤُكُمْ فَزَيَّلْنَا بَيْنَهُمْ وَقَالَ شُرَكَآؤُهُم مَّا كُنتُمْ إِيَّانَا تَعْبُدُونَ{28}

Ҳаммани тўплаган кунимиз мушриклик қилганларга: «Сизлар ҳам,  (Аллоҳга ибодатда) шерик қилганларингиз ҳам ўз жойингизни эгалланглар», деб ораларини ажратамиз. Шерик қилиб олганлари уларга: «Сизлар бизга сиғинмагансиз!», деб қолади.

10:29

فَكَفَى بِاللّهِ شَهِيدًا بَيْنَنَا وَبَيْنَكُمْ إِن كُنَّا عَنْ عِبَادَتِكُمْ لَغَافِلِينَ{29}

«Ўртамизда гувоҳликка Аллоҳ кифоя. Сизлар (бизга) сиғинишингиздан бехабар эдик»- (дейди)[1002].

10:30

هُنَالِكَ تَبْلُو كُلُّ نَفْسٍ مَّا أَسْلَفَتْ وَرُدُّواْ إِلَى اللّهِ مَوْلاَهُمُ الْحَقِّ وَضَلَّ عَنْهُم مَّا كَانُواْ يَفْتَرُونَ{30}

Ўша ерда ҳар ким ўз ўтмишидан хабардор бўлади ва ҳаммаси ўзининг ҳақиқий Хожасининг ҳукмига қайтарилади ва ўзлари тўқиганлари улардан йўқ бўлади.

10:31

قُلْ مَن يَرْزُقُكُم مِّنَ السَّمَاء وَالأَرْضِ أَمَّن يَمْلِكُ السَّمْعَ والأَبْصَارَ وَمَن يُخْرِجُ الْحَيَّ مِنَ الْمَيِّتِ وَيُخْرِجُ الْمَيَّتَ مِنَ الْحَيِّ وَمَن يُدَبِّرُ الأَمْرَ فَسَيَقُولُونَ اللّهُ فَقُلْ أَفَلاَ تَتَّقُونَ {31}

«Сизларга осмондан ва ердан ким ризқ беряпти? Кўриш ва эшитиш қобилиятингизга эга қилиб қўядиган ким? Ўликдан тирикни, тирикдан ўликни чиқарадиган ким? Ҳар бир ишнинг тадбирини кўриб қўядиган ким?»- дегин, улар: «Аллоҳ», деб жавоб беради. «Унда нега жавобгарликни ҳис қилмайсизлар?!»- деб айт.

10:32

فَذَلِكُمُ اللّهُ رَبُّكُمُ الْحَقُّ فَمَاذَا بَعْدَ الْحَقِّ إِلاَّ الضَّلاَلُ فَأَنَّى تُصْرَفُونَ{32}

Ўша Аллоҳ – яратган Эгангиздир^[1003]. Ҳақдан кейинги нарса залолатдан бошқа нима ҳам бўларди?! Бас! Қаёққа бурилиб кетяпсизлар?

10:33

كَذَلِكَ حَقَّتْ كَلِمَتُ رَبِّكَ عَلَى الَّذِينَ فَسَقُواْ أَنَّهُمْ لاَ يُؤْمِنُونَ{33}

Роббингни итоатсизлар ҳақидаги: «Улар имон келтирмайи»- деган сўзи мана шундай амалга ошди.

10:34

قُلْ هَلْ مِن شُرَكَآئِكُم مَّن يَبْدَأُ الْخَلْقَ ثُمَّ يُعِيدُهُ قُلِ اللّهُ يَبْدَأُ الْخَلْقَ ثُمَّ يُعِيدُهُ فَأَنَّى تُؤْفَكُونَ{34}

“(Аллоҳга қўшган) шерикларингиз орасида бир нарсани бошидан бошлаб яратиб, кейин уни қайтара оладиган бири борми?»- де, ва ўзинг: «Бошидан бошлаб яратиб, кейин уни қайтара оладиган Аллоҳдир. Сизлар қаёққа бурилиб кетяпсизлар?», деб айт.

10:35

قُلْ هَلْ مِن شُرَكَآئِكُم مَّن يَهْدِي إِلَى الْحَقِّ قُلِ اللّهُ يَهْدِي لِلْحَقِّ أَفَمَن يَهْدِي إِلَى الْحَقِّ أَحَقُّ أَن يُتَّبَعَ أَمَّن لاَّ يَهِدِّيَ إِلاَّ أَن يُهْدَى فَمَا لَكُمْ كَيْفَ تَحْكُمُونَ{35}

«Шерикларингиз орасида ҳаққа етаклайдиган бири борми?- де ва ўзинг: «Ҳаққа етаклайдиган Аллоҳдир. Шундай экан, ҳаққа етаклаганга эргашиш тўғрими, ёки  унга йўл кўрсатилмагунча йўлини топа олмайдиганга эргашиш тўғрими? Сизларга нима бўляпти – қандай ҳукм қиляпсизлар?»- деб айт.

10:36

وَمَا يَتَّبِعُ أَكْثَرُهُمْ إِلاَّ ظَنًّا إَنَّ الظَّنَّ لاَ يُغْنِي مِنَ الْحَقِّ شَيْئًا إِنَّ اللّهَ عَلَيمٌ بِمَا يَفْعَلُونَ {36}

Уларнинг кўпчилиги гумон-тахминга эргашади. Гумон-тахмин ҳеч нарсада ҳақнинг ўрнига ўтмайди. Аллоҳ уларнинг қилмишларини билиб туради.

10:37

وَمَا كَانَ هَـذَا الْقُرْآنُ أَن يُفْتَرَى مِن دُونِ اللّهِ وَلَـكِن تَصْدِيقَ الَّذِي بَيْنَ يَدَيْهِ وَتَفْصِيلَ الْكِتَابِ لاَ رَيْبَ فِيهِ مِن رَّبِّ الْعَالَمِينَ{37}

Бу Қуръон Аллоҳдан бошқа бири тарафидан тўқиб чиқарилган эмас, аксинча, у ўзидан аввалги китобларни тасдиқлайди ва улардаги ҳақиқатларни тушунтириб беради, унда ҳеч қандай шубҳа йўқ ва у борлиқларнинг Эгаси тарафидан нозил қилинган (китоб)дир.

10:38

أَمْ يَقُولُونَ افْتَرَاهُ قُلْ فَأْتُواْ بِسُورَةٍ مِّثْلِهِ وَادْعُواْ مَنِ اسْتَطَعْتُم مِّن دُونِ اللّهِ إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ{38}

Ёки, уни (Муҳаммад) тўқиган деяптиларми? «Ундай бўлса, Аллоҳдан бошқа кучингиз етганларни ҳам чақириб, ундаги билан бир хил сура келтириб кўрингларчи – иддаонгизда ҳақли бўлсангиз”, деб айт.

10:39

بَلْ كَذَّبُواْ بِمَا لَمْ يُحِيطُواْ بِعِلْمِهِ وَلَمَّا يَأْتِهِمْ تَأْوِيلُهُ كَذَلِكَ كَذَّبَ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ فَانظُرْ كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الظَّالِمِينَ {39}

Ундай қилолмайдилар! Қуръон илмини эгалламай^[1004], ҳамда унинг таъвил-ечими келмай туриб Қуръонни ёлғонга чиқаришди. Улардан аввалгилар ҳам (илоҳий ваҳийни) мана шундай ёлғонга чиқаришган. Энди ўша золимларнинг оқибати қандай эканига назар сол.

10:40

وَمِنهُم مَّن يُؤْمِنُ بِهِ وَمِنْهُم مَّن لاَّ يُؤْمِنُ بِهِ وَرَبُّكَ أَعْلَمُ بِالْمُفْسِدِينَ{40}

Улар орасида Қуръонга ишонадигани ҳам, ишонмайдигани ҳам бор. Яратган Эганг бузғунчиларни (ким эканини) жуда яхши билади.

10:41

وَإِن كَذَّبُوكَ فَقُل لِّي عَمَلِي وَلَكُمْ عَمَلُكُمْ أَنتُمْ بَرِيئُونَ مِمَّا أَعْمَلُ وَأَنَاْ بَرِيءٌ مِّمَّا تَعْمَلُونَ{41}

Агар сени ёлғончига чиқарсалар, «Менинг (қилган даъват) ишим ўзим учун, сизларнинг қилган (инкору куфр) ишингиз ўзингиз учун. Менинг ишимдан сизлар жавобгар бўлмайсиз, сизларнинг ишингиздан мен жавобгар бўлмайман», деб айт^[1005].

10:42

وَمِنْهُم مَّن يَسْتَمِعُونَ إِلَيْكَ أَفَأَنتَ تُسْمِعُ الصُّمَّ وَلَوْ كَانُواْ لاَ يَعْقِلُونَ{42}

Улар орасида сени (карга ўхшаб) тинглаётганлар бор. Ақлини ишлатмаса, сен «карларга» бирон нарса эшиттира олармидинг?!

10:43

وَمِنهُم مَّن يَنظُرُ إِلَيْكَ أَفَأَنتَ تَهْدِي الْعُمْيَ وَلَوْ كَانُواْ لاَ يُبْصِرُونَ{43}

Улар орасида сенга (кўрга ўхшаб) қараётганлари бор. Басиратли кўриш қобилиятларини ишга солмаса, сен кўрларга бирон нарса кўрсата олармидинг?!

10:44

إِنَّ اللّهَ لاَ يَظْلِمُ النَّاسَ شَيْئًا وَلَـكِنَّ النَّاسَ أَنفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ{44}

Аллоҳ инсонларга ҳеч нарсада ҳақсизлик қилмайди. Улар ўзига ўзи ҳақсизлик қилади.

10:45

وَيَوْمَ يَحْشُرُهُمْ كَأَن لَّمْ يَلْبَثُواْ إِلاَّ سَاعَةً مِّنَ النَّهَارِ يَتَعَارَفُونَ بَيْنَهُمْ قَدْ خَسِرَ الَّذِينَ كَذَّبُواْ بِلِقَاء اللّهِ وَمَا كَانُواْ مُهْتَدِينَ{45}

(Аллоҳ) уларни тўплайдиган куни, улар кундузи бир муддат бир-бири билан танишиб ўтказгандан бошқа умуман (бу дунёда) қолмагандек бўлади, Аллоҳга йўлиқишни ёлғон деганлар ва тўғри йўлда юрмаганлар хонавайрон бўлади.

10:46

وَإِمَّا نُرِيَنَّكَ بَعْضَ الَّذِي نَعِدُهُمْ أَوْ نَتَوَفَّيَنَّكَ فَإِلَيْنَا مَرْجِعُهُمْ ثُمَّ اللّهُ شَهِيدٌ عَلَى مَا يَفْعَلُونَ{46}

Уларга таҳдид қилган нарсамиздан баъзи бирини сенга кўрсатсак, ёки (кўрсатмасдан) сени вафот эттирсак ҳам, қайтар жойлари Бизнинг ҳузуримиз бўлади. Зеро, қилмишларига Аллоҳ шоҳиддир.

10:47

وَلِكُلِّ أُمَّةٍ رَّسُولٌ فَإِذَا جَاء رَسُولُهُمْ قُضِيَ بَيْنَهُم بِالْقِسْطِ وَهُمْ لاَ يُظْلَمُونَ{47}

Ҳар бир умматнинг бир элчиси бор. Элчилари келганида уларга ҳақсизлик қилинмасдан, ўрталарида адолат ила ҳукм қилинади.

10:48

وَيَقُولُونَ مَتَى هَـذَا الْوَعْدُ إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ{48}

Агар айтганингиз рост бўлса, ўша (таҳдидли) ваъда қачон ўзи», дейишади.

10:49

قُل لاَّ أَمْلِكُ لِنَفْسِي ضَرًّا وَلاَ نَفْعًا إِلاَّ مَا شَاء اللّهُ لِكُلِّ أُمَّةٍ أَجَلٌ إِذَا جَاء أَجَلُهُمْ فَلاَ يَسْتَأْخِرُونَ سَاعَةً وَلاَ يَسْتَقْدِمُونَ{49}

Аллоҳ имкон бермаса, мен ўзимга фойда ҳам зарар ҳам етказишга кучим етмайди. Ҳар бир умматнинг ажали бор. Ажали келганида бир он кечиктира олмайдилар ҳам,  (келмаса) олдинга суролмайдилар ҳам.

10:50

قُلْ أَرَأَيْتُمْ إِنْ أَتَاكُمْ عَذَابُهُ بَيَاتًا أَوْ نَهَارًا مَّاذَا يَسْتَعْجِلُ مِنْهُ الْمُجْرِمُونَ{50}

Айт: «Ўйлаб кўрдингизми? Аллоҳнинг азоби сизларга хоҳ кечаси келсин хоҳ кундузи (нима ўзгаради?!) Жиноятчилар азоб ҳақида нега шошиладилар?!

10:51

أَثُمَّ إِذَا مَا وَقَعَ آمَنْتُم بِهِ آلآنَ وَقَدْ كُنتُم بِهِ تَسْتَعْجِلُونَ{51}

(Азоб) содир бўлганидан кейин: «Аллоҳга^[1006] энди ишондингизми? Азобни тезлашишини хоҳлаётган эдингизку!» (дейилади.)

10:52

ثُمَّ قِيلَ لِلَّذِينَ ظَلَمُواْ ذُوقُواْ عَذَابَ الْخُلْدِ هَلْ تُجْزَوْنَ إِلاَّ بِمَا كُنتُمْ تَكْسِبُونَ{52}

Кейин, (мушрик бўлиб ўзига)^[1007] зулм қилганларга: «Мангу азобни тотинглар. Сизлар фақатгина ўзингиз қилган (гуноҳ) ишларингиз учун жазоланасизлар», дейилади.

10:53

وَيَسْتَنبِئُونَكَ أَحَقٌّ هُوَ قُلْ إِي وَرَبِّي إِنَّهُ لَحَقٌّ وَمَا أَنتُمْ بِمُعْجِزِينَ{53}

У азобни тўғрилиги ҳақида сендан хабар олишмоқчи. Ҳа! Худди шундай! Яратган Эгамга қасамки, у албатта ростдир. Ундан қочиб-қутула олмайсиз»- деб айт.

10:54

وَلَوْ أَنَّ لِكُلِّ نَفْسٍ ظَلَمَتْ مَا فِي الأَرْضِ لاَفْتَدَتْ بِهِ وَأَسَرُّواْ النَّدَامَةَ لَمَّا رَأَوُاْ الْعَذَابَ وَقُضِيَ بَيْنَهُم بِالْقِسْطِ وَهُمْ لاَ يُظْلَمُونَ{54}

Зулм қилган ҳар ким агар азобни кўриб, ич-ичидан надомат чекканида ер юзидаги барча нарса уники бўлиб қолса, (азобдан ўзини қутқариб қолиш учун) уни албатта фидя қилиб юборар эди. (Ўшанда) уларга ҳақсизлик қилинмаган ҳолда улар орасида адолат ила ҳукм қилинади.

10:55

أَلا إِنَّ لِلّهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ أَلاَ إِنَّ وَعْدَ اللّهِ حَقٌّ وَلَـكِنَّ أَكْثَرَهُمْ لاَ يَعْلَمُونَ{55}

Билиб қўйинг! Еру осмонлардаги нарсалар Аллоҳники. Билиб қўйинг! Аллоҳ берган сўз ростдир. Лекин, (буни) инсонларнинг кўпчилиги билмайди.

10:56

هُوَ يُحْيِي وَيُمِيتُ وَإِلَيْهِ تُرْجَعُونَ{56}

Яшатадиган ҳам, ўлдирадиган ҳам Удир ва Унга қайтариласиз.

10:57

يَا أَيُّهَا النَّاسُ قَدْ جَاءتْكُم مَّوْعِظَةٌ مِّن رَّبِّكُمْ وَشِفَاء لِّمَا فِي الصُّدُورِ وَهُدًى وَرَحْمَةٌ لِّلْمُؤْمِنِينَ{57}

Эй инсонлар! Яратган Эгангиздан сизга ваъз-насиҳат, қалбингизга шифо, мўминларга қўлланма ва раҳмат келди.

10:58

قُلْ بِفَضْلِ اللّهِ وَبِرَحْمَتِهِ فَبِذَلِكَ فَلْيَفْرَحُواْ هُوَ خَيْرٌ مِّمَّا يَجْمَعُونَ{58}

Айт, Аллоҳнинг ўша олийжаноблиги ва раҳмати билан хурсанд бўлсинлар. У – уларнинг тўплай оладиган ҳамма нарсасидан кўра яхшироқдир.

10:59

قُلْ أَرَأَيْتُم مَّا أَنزَلَ اللّهُ لَكُم مِّن رِّزْقٍ فَجَعَلْتُم مِّنْهُ حَرَامًا وَحَلاَلاً قُلْ آللّهُ أَذِنَ لَكُمْ أَمْ عَلَى اللّهِ تَفْتَرُونَ{59}

Айт: «Аллоҳнинг сизга берган ризқини сизлар ҳаром ва ҳалол қилиб олаётганингизни ўйлаб кўрдингизми?» «Сизларга Аллоҳ рухсат бердими ёки Аллоҳга ёлғон тўнкаяпсизларми?».

10:60

وَمَا ظَنُّ الَّذِينَ يَفْتَرُونَ عَلَى اللّهِ الْكَذِبَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِنَّ اللّهَ لَذُو فَضْلٍ عَلَى النَّاسِ وَلَـكِنَّ أَكْثَرَهُمْ لاَ يَشْكُرُونَ {60}

Аллоҳга ёлғон тўнкаганлар қиёмат кунига нисбатан гумони нима экан?! Аллоҳ инсонларга нисбатан жуда олийжанобдир, лекин уларнинг кўпчилиги қадрига етмайди.

10:61

وَمَا تَكُونُ فِي شَأْنٍ وَمَا تَتْلُو مِنْهُ مِن قُرْآنٍ وَلاَ تَعْمَلُونَ مِنْ عَمَلٍ إِلاَّ كُنَّا عَلَيْكُمْ شُهُودًا إِذْ تُفِيضُونَ فِيهِ وَمَا يَعْزُبُ عَن رَّبِّكَ مِن مِّثْقَالِ ذَرَّةٍ فِي الأَرْضِ وَلاَ فِي السَّمَاء وَلاَ أَصْغَرَ مِن ذَلِكَ وَلا أَكْبَرَ إِلاَّ فِي كِتَابٍ مُّبِينٍ {61}

Қандай вазиятда бўлишингдан қатъий назар, Аллоҳдан келганн Қуръондан бирор нарса тиловат қилсанг ҳам, биргаликда бирор иш қилсанглар ҳам, ўша ишга киришганингизда Биз сизларга гувоҳ бўламиз. Ерда ҳам осмонда ҳам заррачалик нарса яратган Эгангга махфий қолмайди. Ундан кичикроғи ҳам каттароғи ҳам равшан китобга аниқ ёзиб қўйилади^[1008].

10:62

أَلا إِنَّ أَوْلِيَاء اللّهِ لاَ خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلاَ هُمْ يَحْزَنُونَ{62}

Билиб қўйинг! Аллоҳнинг дўстларига[1009] ҳеч қандай қўрқув йўқ, улар ғамгин ҳам бўлмайдилар.

10:63

الَّذِينَ آمَنُواْ وَكَانُواْ يَتَّقُونَ{63}

Улар имон келтирган ва жавобгарликни ҳис қиладиган кимсалардир.

10:64

لَهُمُ الْبُشْرَى فِي الْحَياةِ الدُّنْيَا وَفِي الآخِرَةِ لاَ تَبْدِيلَ لِكَلِمَاتِ اللّهِ ذَلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ{64}

Дунё ва охиратдаги ҳуш хабар уларга тегишли. Аллоҳнинг сўзларида ўзгариш бўлмайди. Мана шу улкан муваффақиятдир!

10:65

وَلاَ يَحْزُنكَ قَوْلُهُمْ إِنَّ الْعِزَّةَ لِلّهِ جَمِيعًا هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ{65}

У (мушрик)ларнинг сўзлари сени ғамга солмасин, тамомий енгилмас куч-қудрат Аллоҳга хос. У эшитади, билади.

10:66

أَلا إِنَّ لِلّهِ مَن فِي السَّمَاوَات وَمَن فِي الأَرْضِ وَمَا يَتَّبِعُ الَّذِينَ يَدْعُونَ مِن دُونِ اللّهِ شُرَكَاء إِن يَتَّبِعُونَ إِلاَّ الظَّنَّ وَإِنْ هُمْ إِلاَّ يَخْرُصُونَ{66}

Огоҳ бўлинглар! Осмонлар ва ердаги нарсалар Аллоҳники. Аллоҳни қўйиб дуо этаётганлар нимага эргашади?! Улар фақат гумон-тахминга эргашади, улар фақат олди-қочди гап гапиради.

10:67

هُوَ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ اللَّيْلَ لِتَسْكُنُواْ فِيهِ وَالنَّهَارَ مُبْصِرًا إِنَّ فِي ذَلِكَ لآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يَسْمَعُونَ{67}

У сизларни ором олишингиз учун тунни пайдо қилди, кундузни ёритқич қилди. (Оятларга) қулоқ соладиганлар учун бунда (яратувчиси ҳақида) оят-белгилар бор.

10:68

قَالُواْ اتَّخَذَ اللّهُ وَلَدًا سُبْحَانَهُ هُوَ الْغَنِيُّ لَهُ مَا فِي السَّمَاوَات وَمَا فِي الأَرْضِ إِنْ عِندَكُم مِّن سُلْطَانٍ بِهَـذَا أَتقُولُونَ عَلَى اللّهِ مَا لاَ تَعْلَمُونَ{68}

«Аллоҳ Ўзига фарзанд тутди», дедилар. Аллоҳ ундан покдир! У мутлақо беҳожатдир. Еру осмонлардаги нарсалар Уники. (Аллоҳга фарзанд нисбат бериш ҳақида) сизларда далил йўқ. Сизлар Аллоҳ ҳақида билмаган нарсангизни гапиряпсизларми?

10:69

قُلْ إِنَّ الَّذِينَ يَفْتَرُونَ عَلَى اللّهِ الْكَذِبَ لاَ يُفْلِحُونَ{69}

Айт: «Шубҳасизки, Аллоҳга ёлғон тўнкаганлар нажот топмайди.»

10:70

مَتَاعٌ فِي الدُّنْيَا ثُمَّ إِلَيْنَا مَرْجِعُهُمْ ثُمَّ نُذِيقُهُمُ الْعَذَابَ الشَّدِيدَ بِمَا كَانُواْ يَكْفُرُونَ{70}

Бу нарса дунёдаги манфаатдир. Сўнгра уларнинг қайтиши Бизга бўлади. Кейин, кофирлик қилгани учун уларга қаттиқ азоб тотдирамиз.

10:71

وَاتْلُ عَلَيْهِمْ نَبَأَ نُوحٍ إِذْ قَالَ لِقَوْمِهِ يَا قَوْمِ إِن كَانَ كَبُرَ عَلَيْكُم مَّقَامِي وَتَذْكِيرِي بِآيَاتِ اللّهِ فَعَلَى اللّهِ تَوَكَّلْتُ فَأَجْمِعُواْ أَمْرَكُمْ وَشُرَكَاءكُمْ ثُمَّ لاَ يَكُنْ أَمْرُكُمْ عَلَيْكُمْ غُمَّةً ثُمَّ اقْضُواْ إِلَيَّ وَلاَ تُنظِرُونِ{71}

Уларга Нуҳнинг хабарини ўқиб бер. Бир куни у ўз халқига: «Эй Халқим, мени (орангизда) туришим ва оятларни эслатишим сизларга оғир келган бўлса, мен Аллоҳга суяниб-таяндим. Сизлар шерикларингиз билан бирга ишларингизни қарорлаштиринг, қарорингиз ўзингизга ташвиш бўлиб қолмасин, тағин. Кейин, менга муҳлат бермасдан, менга мен ҳақимдаги ҳукмни ижро қилинглар.

10:72

فَإِن تَوَلَّيْتُمْ فَمَا سَأَلْتُكُم مِّنْ أَجْرٍ إِنْ أَجْرِيَ إِلاَّ عَلَى اللّهِ وَأُمِرْتُ أَنْ أَكُونَ مِنَ الْمُسْلِمِينَ{72}

(Оятлардан) юз ўгирсангиз ўгираверинг, сизлардан (бу иш учун) ҳақ сўраганим ҳам йўқ. Менга бериладиган ҳақ фақат Аллоҳга тегишли. Мен мусулмонлардан бўлишга буюрилдим.»

10:73

فَكَذَّبُوهُ فَنَجَّيْنَاهُ وَمَن مَّعَهُ فِي الْفُلْكِ وَجَعَلْنَاهُمْ خَلاَئِفَ وَأَغْرَقْنَا الَّذِينَ كَذَّبُواْ بِآيَاتِنَا فَانظُرْ كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الْمُنذَرِينَ{73}

Улар Нуҳни ёлғончига чиқаришди. Биз Уни ва кемада у билан бирга бўлганларни қутқариб қолиб, уларни ўринбосар қилдик. Оятларимизни ёлғонга чиқарганларни эса ғарқ қилдик. Ўша огоҳлантирилганларнинг оқибати қандай бўлганига бир қара.

10:74

ثُمَّ بَعَثْنَا مِن بَعْدِهِ رُسُلاً إِلَى قَوْمِهِمْ فَجَآؤُوهُم بِالْبَيِّنَاتِ فَمَا كَانُواْ لِيُؤْمِنُواْ بِمَا كَذَّبُواْ بِهِ مِن قَبْلُ كَذَلِكَ نَطْبَعُ عَلَى قُلوبِ الْمُعْتَدِينَ{74}

Нуҳдан кейин ҳам элчиларни ўз қавмларига юбордик. Уларга аниқ-равшан далиллар келтиришди. Бироқ, илгари уни ёлғонга чиқаришгани учун, унга ишонишга яқин ҳам йўламадилар. Ҳаддан ошганларнинг қалбини мана шу шаклда муҳрлаб қўямиз.

10:75

ثُمَّ بَعَثْنَا مِن بَعْدِهِم مُّوسَى وَهَارُونَ إِلَى فِرْعَوْنَ وَمَلَئِهِ بِآيَاتِنَا فَاسْتَكْبَرُواْ وَكَانُواْ قَوْمًا مُّجْرِمِينَ{75}

Улардан кейин Мусо билан Ҳорунни Фиръавн ва унинг хонадонига – белги-аломатлар билан юбордик. Лекин, улар мутакаббирлик қилишди ва  жиноятчи қавмга айланишди.

10:76

فَلَمَّا جَاءهُمُ الْحَقُّ مِنْ عِندِنَا قَالُواْ إِنَّ هَـذَا لَسِحْرٌ مُّبِينٌ{76}

Уларга Биз тарафимиздан ҳақ келганида: «Бу аниқ очиқча сеҳр», дейишди.

10:77

قَالَ مُوسَى أَتقُولُونَ لِلْحَقِّ لَمَّا جَاءكُمْ أَسِحْرٌ هَـذَا وَلاَ يُفْلِحُ السَّاحِرُونَ{77}

Мусо эса: «Сизларга ҳақ келганида «Бу сеҳр» деяпсизларми? Сеҳргарлар нажот топмайди», деди.

10:78

قَالُواْ أَجِئْتَنَا لِتَلْفِتَنَا عَمَّا وَجَدْنَا عَلَيْهِ آبَاءنَا وَتَكُونَ لَكُمَا الْكِبْرِيَاء فِي الأَرْضِ وَمَا نَحْنُ لَكُمَا بِمُؤْمِنِينَ{78}

Улар: «Сен бизни ота-боболаримизнинг йўлидан чиқариш ҳамда иккингиз бу юртнинг катталари бўлиш учун келдингизми? Биз сиз иккалангизга ҳам ишонмаймиз», дедилар.

10:79

وَقَالَ فِرْعَوْنُ ائْتُونِي بِكُلِّ سَاحِرٍ عَلِيمٍ{79}

Фиръавн: «Билимдон сеҳргарларнинг барчасини ёнимга келтиринглар», деди.

10:80

فَلَمَّا جَاء السَّحَرَةُ قَالَ لَهُم مُّوسَى أَلْقُواْ مَا أَنتُم مُّلْقُونَ{80}

Сеҳргарлар келганида Мусо (уларга): «Ташлайдиганингизни ташланг», деди.

10:81

فَلَمَّا أَلْقَواْ قَالَ مُوسَى مَا جِئْتُم بِهِ السِّحْرُ إِنَّ اللّهَ سَيُبْطِلُهُ إِنَّ اللّهَ لاَ يُصْلِحُ عَمَلَ الْمُفْسِدِينَ{81}

Сеҳргарлар ташлашганида Мусо шундай деди: «Сизлар келтирган нарса кўзбўямачилик, Аллоҳ уни йўққа чиқаради. Чунки, Аллоҳ бузғунчиларнинг ишини ўнгламайди,

10:82

وَيُحِقُّ اللّهُ الْحَقَّ بِكَلِمَاتِهِ وَلَوْ كَرِهَ الْمُجْرِمُونَ{82}

Жиноятчилар ёқтирмасада, (Аллоҳ) Ўз сўзлари билан ҳақиқатни ўртага чиқаради.

10:83

فَمَا آمَنَ لِمُوسَى إِلاَّ ذُرِّيَّةٌ مِّن قَوْمِهِ عَلَى خَوْفٍ مِّن فِرْعَوْنَ وَمَلَئِهِمْ أَن يَفْتِنَهُمْ وَإِنَّ فِرْعَوْنَ لَعَالٍ فِي الأَرْضِ وَإِنَّهُ لَمِنَ الْمُسْرِفِينَ{83}

Фиръавн ва унинг зодагон-амалдорларидан қўрқиб, Мусога унинг ўз қавмидан бир қанча ёшларидан бошқа ҳеч ким ишонмади. Чунки, Фиръавн ўша ерда зулмкор эди ва ҳаддан ошувчилардан эди.

10:84

وَقَالَ مُوسَى يَا قَوْمِ إِن كُنتُمْ آمَنتُم بِاللّهِ فَعَلَيْهِ تَوَكَّلُواْ إِن كُنتُم مُّسْلِمِينَ {84}

Мусо айтдики: «Эй қавмим, агар Аллоҳга ишонган бўлсангиз, агар мусулмон бўлсангиз, фақат Унга суяниб-таянинглар.»

10:85

فَقَالُواْ عَلَى اللّهِ تَوَكَّلْنَا رَبَّنَا لاَ تَجْعَلْنَا فِتْنَةً لِّلْقَوْمِ الظَّالِمِينَ{85}

Улар шундай деди: «Ёлғиз яратган Эгамизга суяниб-таяндик. Эй яратган Эгамиз! Бизни бу золим қавм қавм фитнасига мубтало қилма.

10:86

وَنَجِّنَا بِرَحْمَتِكَ مِنَ الْقَوْمِ الْكَافِرِينَ{86}

Марҳаматинг ила бизни бу кофир қавмдан қутқар.»

10:87

وَأَوْحَيْنَا إِلَى مُوسَى وَأَخِيهِ أَن تَبَوَّءَا لِقَوْمِكُمَا بِمِصْرَ بُيُوتًا وَاجْعَلُواْ بُيُوتَكُمْ قِبْلَةً وَأَقِيمُواْ الصَّلاَةَ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِينَ{87}

Мусо ва унинг укасига: «Қавмингиз учун Мисрда уйлар тайёрланг ва уйларингизни қибла қилинглар! Намозни/диний вазифаларни бажаринг! (Эй Мусо) мўминларга хушхабар бер!»- деб ваҳий қилдик.

10:88

وَقَالَ مُوسَى رَبَّنَا إِنَّكَ آتَيْتَ فِرْعَوْنَ وَمَلأهُ زِينَةً وَأَمْوَالاً فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا رَبَّنَا لِيُضِلُّواْ عَن سَبِيلِكَ رَبَّنَا اطْمِسْ عَلَى أَمْوَالِهِمْ وَاشْدُدْ عَلَى قُلُوبِهِمْ فَلاَ يُؤْمِنُواْ حَتَّى يَرَوُاْ الْعَذَابَ الأَلِيمَ{88}

Мусо айтдики: «Эй яратган Эгамиз! Сен Фиръавн ва унинг зодагон-амалдорларига дунёда зеб-зийнат ва мол-давлат берибсан. Улар (уни) Сенинг йўлингдан қайтаришга ва то аламли азобни кўрмагунча ишонмасликка сабаб қилиб олишди. Эй яратган Эгамиз! Уларнинг мол-давлатларини йўқ қил ва юракларини босим остида ушлаб тур.»^[1010]

10:89

قَالَ قَدْ أُجِيبَت دَّعْوَتُكُمَا فَاسْتَقِيمَا وَلاَ تَتَّبِعَآنِّ سَبِيلَ الَّذِينَ لاَ يَعْلَمُونَ{89}

«Дуонгиз қабул қилинди. Тўғри йўлда юринг ва билимсизларнинг йўлига эргашманг», деди Аллоҳ.

10:90

وَجَاوَزْنَا بِبَنِي إِسْرَائِيلَ الْبَحْرَ فَأَتْبَعَهُمْ فِرْعَوْنُ وَجُنُودُهُ بَغْيًا وَعَدْوًا حَتَّى إِذَا أَدْرَكَهُ الْغَرَقُ قَالَ آمَنتُ أَنَّهُ لا إِلِـهَ إِلاَّ الَّذِي آمَنَتْ بِهِ بَنُو إِسْرَائِيلَ وَأَنَاْ مِنَ الْمُسْلِمِينَ{90}

Исроил авлодини денгиздан ўтказдик. Фиръавн ва аскарлари (уларга) зулм ва тажовуз қилиш учун уларнинг ортига тушди. Ғарқ бўлиш (вақти) етиб келганида Фиръавн: «Исроил авлоди имон келтирган илоҳдан бошқа ҳеч қандай илоҳ йўқ экан. Мен мусулмонларданман», деди.

10:91

آلآنَ وَقَدْ عَصَيْتَ قَبْلُ وَكُنتَ مِنَ الْمُفْسِدِينَ{91}

«Эндими?! Бундан олдин исён қилган эдинг ва бузғунчилардан бўлгансан.

10:92

فَالْيَوْمَ نُنَجِّيكَ بِبَدَنِكَ لِتَكُونَ لِمَنْ خَلْفَكَ آيَةً وَإِنَّ كَثِيرًا مِّنَ النَّاسِ عَنْ آيَاتِنَا لَغَافِلُونَ{92}

Сендан кейингиларга оят-ибрат бўлиши учун бугун сени баданингни сақлаб қоламиз»- (дейилди). Ҳақиқатда, инсонларнинг кўпчилиги оятларимизга эътиборсиздир.

10:93

وَلَقَدْ بَوَّأْنَا بَنِي إِسْرَائِيلَ مُبَوَّأَ صِدْقٍ وَرَزَقْنَاهُم مِّنَ الطَّيِّبَاتِ فَمَا اخْتَلَفُواْ حَتَّى جَاءهُمُ الْعِلْمُ إِنَّ رَبَّكَ يَقْضِي بَيْنَهُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ فِيمَا كَانُواْ فِيهِ يَخْتَلِفُونَ{93}

Қасамки, Исроил авлодини ҳурматли жойга жойлаштирганмиз ва уларни покиза нарсалардан ризқлантирганмиз. Уларга (Қуръондаги) бу маълумот келмагунча ихтилоф қилмадилар. Ихтилоф қилган нарсалари ҳақида улар орасида яратган Эганг қиёмат куни ҳукм қилади.

10:94

فَإِن كُنتَ فِي شَكٍّ مِّمَّا أَنزَلْنَا إِلَيْكَ فَاسْأَلِ الَّذِينَ يَقْرَؤُونَ الْكِتَابَ مِن قَبْلِكَ لَقَدْ جَاءكَ الْحَقُّ مِن رَّبِّكَ فَلاَ تَكُونَنَّ مِنَ الْمُمْتَرِينَ{94}

(Эй Муҳаммад!) Агар сенга нозил қилганимиз (ваҳий)дан шубҳада бўлсанг, сендан аввалги (юборилган) китобни ўқийдиганлардан (бу ҳақида) сўраб кўр. Қасамки, яратган Эгангдан сенга ҳақ келди. Асло шубҳаланувчилардан бўлма.

10:95

وَلاَ تَكُونَنَّ مِنَ الَّذِينَ كَذَّبُواْ بِآيَاتِ اللّهِ فَتَكُونَ مِنَ الْخَاسِرِينَ{95}

Аллоҳнинг оятларини ёлғонга чиқарганлардан ҳам бўлма. Акс ҳолда, хонавайрон бўлувчилардан бирига айланасан.

10:96

إِنَّ الَّذِينَ حَقَّتْ عَلَيْهِمْ كَلِمَتُ رَبِّكَ لاَ يُؤْمِنُونَ{96}

Уларга Яратган Эгангнинг сўзи/ҳукми жорий бўлганлар имон келтирмайдилар.

10:97

وَلَوْ جَاءتْهُمْ كُلُّ آيَةٍ حَتَّى يَرَوُاْ الْعَذَابَ الأَلِيمَ{97}

Уларга барча оятлар келса ҳам, токи аламли азобни кўрмагунча (имон келтиришмайди).

10:98

فَلَوْلاَ كَانَتْ قَرْيَةٌ آمَنَتْ فَنَفَعَهَا إِيمَانُهَا إِلاَّ قَوْمَ يُونُسَ لَمَّآ آمَنُواْ كَشَفْنَا عَنْهُمْ عَذَابَ الخِزْيِ فِي الْحَيَاةَ الدُّنْيَا وَمَتَّعْنَاهُمْ إِلَى حِينٍ{98}

Бирон бир шаҳар-юрт аҳолиси (ўзларига азоб келишидан аввал) имон келтирсада, ана ўша имони уларга фойда берса бўлмасмиди? Фақат Юнуснинг қавми шундай қилди. (Аллоҳга) ишонганида улардан дунё ҳаётидаги хор-зорлик азобини олиб ташлаб, уларга маълум муддат яшашга имкон бердик.

10:99

وَلَوْ شَاء رَبُّكَ لآمَنَ مَن فِي الأَرْضِ كُلُّهُمْ جَمِيعًا أَفَأَنتَ تُكْرِهُ النَّاسَ حَتَّى يَكُونُواْ مُؤْمِنِينَ {99}

Яратган Эганг муносиб билганида/мажбур қилганида эди, ер юзидагиларнинг барчаси имон келтирган бўларди. Шундай экан, инсонларни мўмин бўлишга сен мажбур қиласанми?!

10:100

وَمَا كَانَ لِنَفْسٍ أَن تُؤْمِنَ إِلاَّ بِإِذْنِ اللّهِ وَيَجْعَلُ الرِّجْسَ عَلَى الَّذِينَ لاَ يَعْقِلُونَ{100}

Аллоҳнинг рухсатисиз ҳеч ким мўмин бўла олмайди^[1011]. Аллоҳ ақлини ишлатмайдиганларга расвогарчиликни раво кўради.

10:101

قُلِ انظُرُواْ مَاذَا فِي السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَمَا تُغْنِي الآيَاتُ وَالنُّذُرُ عَن قَوْمٍ لاَّ يُؤْمِنُونَ{101}

(Уларга) айт: «Осмонлар ва ерда нималар содир бўлаётганини кузатинглар. Бироқ, (на осмондаги ва на ердаги) белги-аломатлар ва огоҳлантиришлар ишонмайдиган кишиларга фойда бермайди.»

10:102

فَهَلْ يَنتَظِرُونَ إِلاَّ مِثْلَ أَيَّامِ الَّذِينَ خَلَوْاْ مِن قَبْلِهِمْ قُلْ فَانتَظِرُواْ إِنِّي مَعَكُم مِّنَ الْمُنتَظِرِينَ{102}

Улар фақатгина ўзларидан аввал ўтиб кетганларнинг бошига келган кунларга ўхшашини кутяптими? «Майли, кутинглар. Сизлар билан бирга мен ҳам кутаман», деб айт.

10:103

ثُمَّ نُنَجِّي رُسُلَنَا وَالَّذِينَ آمَنُواْ كَذَلِكَ حَقًّا عَلَيْنَا نُنجِ الْمُؤْمِنِينَ {103}

Кейин, элчиларимизни ва мўминларни қутқариб қоламиз. Мўминларни мана шу шаклда қутқариб қоламиз. Бу Бизни вазифамиздир.

10:104

قُلْ يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِن كُنتُمْ فِي شَكٍّ مِّن دِينِي فَلاَ أَعْبُدُ الَّذِينَ تَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللّهِ وَلَـكِنْ أَعْبُدُ اللّهَ الَّذِي يَتَوَفَّاكُمْ وَأُمِرْتُ أَنْ أَكُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ{104}

Айт: «Эй инсонлар, менинг динимдан шубҳада бўлсангиз ҳам, Аллоҳдан бошқа сиғинаётганларингизга мен сиғинмайман. Мен сизларни жонингизни оладиган Аллоҳга сиғинаман. Мен мўминлардан бўлишга буюрилганман.»

10:105

وَأَنْ أَقِمْ وَجْهَكَ لِلدِّينِ حَنِيفًا وَلاَ تَكُونَنَّ مِنَ الْمُشْرِكِينَ{105}

Динга ҳаниф/тавҳид асосида йўнал ва мушриклардан бўлма.

10:106

وَلاَ تَدْعُ مِن دُونِ اللّهِ مَا لاَ يَنفَعُكَ وَلاَ يَضُرُّكَ فَإِن فَعَلْتَ فَإِنَّكَ إِذًا مِّنَ الظَّالِمِينَ{106}

Аллоҳни қўйиб, ўзингга фойдаси ҳам зарари ҳам тегмайдиганларга дуо қилма! Агар бундай қилсанг, (дуода ҳаддан ошган)^[1012] золимлардан бўлиб қоласан.

10:107

وَإِن يَمْسَسْكَ اللّهُ بِضُرٍّ فَلاَ كَاشِفَ لَهُ إِلاَّ هُوَ وَإِن يُرِدْكَ بِخَيْرٍ فَلاَ رَآدَّ لِفَضْلِهِ يُصَيبُ بِهِ مَن يَشَاء مِنْ عِبَادِهِ وَهُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ{107}

Агар Аллоҳ сенга бирон бир зарар етказса, Ундан бошқа даф этувчи йўқ. Агар сенга яхшиликни хоҳласа, Унинг олийжаноблигини қайтарувчи йўқ. У Ўз олийжаноблигини керакли ишни қилган қулларига насибадор қилади. У кечиримли ва меҳрибондир.

10:108

قُلْ يَا أَيُّهَا النَّاسُ قَدْ جَاءكُمُ الْحَقُّ مِن رَّبِّكُمْ فَمَنِ اهْتَدَى فَإِنَّمَا يَهْتَدِي لِنَفْسِهِ وَمَن ضَلَّ فَإِنَّمَا يَضِلُّ عَلَيْهَا وَمَا أَنَاْ عَلَيْكُم بِوَكِيلٍ{108}

Айт: «Эй инсонлар! Яратган Эгангиздан сизларга ҳақ (китоб)^[1013] келди. Ким (у билан) тўғри йўлда юрса у аниқ ўз фойдасига тўғри юрган бўлади. Ким (ундан) адашса, аниқ ўз зиёнига адашган бўлади. Мен сизларга вакил эмасман.»

10:109

وَاتَّبِعْ مَا يُوحَى إِلَيْكَ وَاصْبِرْ حَتَّىَ يَحْكُمَ اللّهُ وَهُوَ خَيْرُ الْحَاكِمِينَ {109}

Сен ўзингга ваҳий қилинган Қуръонга амал қил ва Аллоҳ ҳукм қилгунга қадар бардош қил. Энг яхши ҳукм қилувчи Удир.

 

11. ҲУД сураси

بسم الله الرحمن الرحيم

Марҳамати чексиз ва яхшилик қилувчи – Аллоҳ номи билан.

11:1

الَر كِتَابٌ أُحْكِمَتْ آيَاتُهُ ثُمَّ فُصِّلَتْ مِن لَّدُنْ حَكِيمٍ خَبِيرٍ {1}

Алиф! Лам! Ро![1014] (Бу) тўғри қарор берувчи ва ҳар нарсадан хабардор (Аллоҳ) тарафидан оятлари ҳукм ифодаловчи (аниқ) қилиб тузилган ҳамда батафсил тушунтириб берилган китобдир^[1015].

11:2

أَلاَّ تَعْبُدُواْ إِلاَّ اللّهَ إِنَّنِي لَكُم مِّنْهُ نَذِيرٌ وَبَشِيرٌ {2}

Аллоҳдан бошқасига қуллик қилмаслигингиз учун (шундай қилинди). (Айт): “Мен сизларга Ундан огоҳлантирувчи ва хушхабар берувчиман^[1016].”

11:3

وَأَنِ اسْتَغْفِرُواْ رَبَّكُمْ ثُمَّ تُوبُواْ إِلَيْهِ يُمَتِّعْكُم مَّتَاعًا حَسَنًا إِلَى أَجَلٍ مُّسَمًّى وَيُؤْتِ كُلَّ ذِي فَضْلٍ فَضْلَهُ وَإِن تَوَلَّوْاْ فَإِنِّيَ أَخَافُ عَلَيْكُمْ عَذَابَ يَوْمٍ كَبِيرٍ {3}

(Яна бир сабаби) – яратган Эгангиздан кечирим сўраб^[1017], Унга тавба қилишингиз учун. Шунда У сизларни белгиланган ажалгача^[1018] чиройли яшатади ва ҳар бир фазилатли кишига фазилатли ишининг мукофотини беради. Агар бош тортсанглар, сизларга буюк куннинг азоби келишидан қўрқаман.

11:4

إِلَى اللّهِ مَرْجِعُكُمْ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ {4}

Қайтишингиз Аллоҳгадир. У ҳамма нарсага ўлчов қўювчидир.

11:5

أَلا إِنَّهُمْ يَثْنُونَ صُدُورَهُمْ لِيَسْتَخْفُواْ مِنْهُ أَلا حِينَ يَسْتَغْشُونَ ثِيَابَهُمْ يَعْلَمُ مَا يُسِرُّونَ وَمَا يُعْلِنُونَ إِنَّهُ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ {5}

Билиб қўйинглар! Улар у (Қуръон)дан яшириниш учун кўкракларини буришмоқда^[1019]. Билиб қўйинг, кийимларига бурканиб олганида ҳам Аллоҳ уларнинг яширган ва ошкор қилган нарсаларини билади. Чунки, У диллардагини ҳам билади.

11:6

وَمَا مِن دَآبَّةٍ فِي الأَرْضِ إِلاَّ عَلَى اللّهِ رِزْقُهَا وَيَعْلَمُ مُسْتَقَرَّهَا وَمُسْتَوْدَعَهَا كُلٌّ فِي كِتَابٍ مُّبِينٍ {6}

Ер юзида ризқи Аллоҳга оид бўлмаган ҳеч қандай тирик жонзот йўқ. Аллоҳ уларнинг яшаб турган жойини ҳам, оромгоҳини ҳам билади^[1020]. (Буларнинг) барчаси равшан китобда (ёзиб қўйилади).

11:7

وَهُوَ الَّذِي خَلَق السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ وَكَانَ عَرْشُهُ عَلَى الْمَاء لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً وَلَئِن قُلْتَ إِنَّكُم مَّبْعُوثُونَ مِن بَعْدِ الْمَوْتِ لَيَقُولَنَّ الَّذِينَ كَفَرُواْ إِنْ هَـذَا إِلاَّ سِحْرٌ مُّبِينٌ {7}

У осмонлар ва ерни – Ўзининг ҳукмронлиги (бошқарув арши) сув устида эканида яратди. Қай бирингизнинг амали чиройли еканини синаб-белгилаш учун шундай қилди^[1021]. Агар: “Ўлгандан кейин қайта тириласиз”- десанг, ишонмаган-кофирлар: «Бу аниқ сеҳрдан бошқа нарса эмас», дейди.

11:8

وَلَئِنْ أَخَّرْنَا عَنْهُمُ الْعَذَابَ إِلَى أُمَّةٍ مَّعْدُودَةٍ لَّيَقُولُنَّ مَا يَحْبِسُهُ أَلاَ يَوْمَ يَأْتِيهِمْ لَيْسَ مَصْرُوفًا عَنْهُمْ وَحَاقَ بِهِم مَّا كَانُواْ بِهِ يَسْتَهْزِؤُونَ {8}

Агар улардан азобни маълум бир вақтга кечиктириб қўйсак: «Уни нима ушлаб турибди?», дейишади. Билиб қўйинг! Уларга азоб келган куни (азоб) улардан четлатилмайди ва масхара қилган нарсалари уларни қуршаб олади.

11:9

وَلَئِنْ أَذَقْنَا الإِنْسَانَ مِنَّا رَحْمَةً ثُمَّ نَزَعْنَاهَا مِنْهُ إِنَّهُ لَيَئُوسٌ كَفُورٌ {9}

Агар инсонга Ўз тарафимиздан бир яхшилик тоттириб, кейин уни қайтариб олсак умидсизлашиб^[1022] (ортидан) нонкўр бўлиб олади.

11:10

وَلَئِنْ أَذَقْنَاهُ نَعْمَاء بَعْدَ ضَرَّاء مَسَّتْهُ لَيَقُولَنَّ ذَهَبَ السَّيِّئَاتُ عَنِّي إِنَّهُ لَفَرِحٌ فَخُورٌ {10}

Унга етган қийинчиликдан кейин унга ноз-неъмат тоттирсак, «Мендан ёмонликлар кетди»- дейди, аниқ хурсанд бўлиб фахрланади^[1023].

11:11

إِلاَّ الَّذِينَ صَبَرُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ أُوْلَـئِكَ لَهُم مَّغْفِرَةٌ وَأَجْرٌ كَبِيرٌ {11}

(Яхши-ёмон кунга) сабр-бардош қилган ва хайрли ишларни амалга оширганлар бундай эмас. Уларга мағфират ва улкан ажр-мукофот бор.

11:12

فَلَعَلَّكَ تَارِكٌ بَعْضَ مَا يُوحَى إِلَيْكَ وَضَآئِقٌ بِهِ صَدْرُكَ أَن يَقُولُواْ لَوْلاَ أُنزِلَ عَلَيْهِ كَنزٌ أَوْ جَاء مَعَهُ مَلَكٌ إِنَّمَا أَنتَ نَذِيرٌ وَاللّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ وَكِيلٌ {12}

(Эй Муҳаммад!) Уларнинг: “Унга хазина берилса ёки у билан бирга бир фаришта келса бўлмасмиди?” дегани учун, сенга ваҳий қилинган (Қуръон)дан бир қисмини сал қолса тарк тарк қилиб ва у иш сабабли юрагинг сиқилиши мумкин эди^[1024]. Сен фақат огоҳлантирувчисан. Ҳамма нарсага вакил Аллоҳдир.

11:13

أَمْ يَقُولُونَ افْتَرَاهُ قُلْ فَأْتُواْ بِعَشْرِ سُوَرٍ مِّثْلِهِ مُفْتَرَيَاتٍ وَادْعُواْ مَنِ اسْتَطَعْتُم مِّن دُونِ اللّهِ إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ {13}

Ёки улар: «Қуръонни Муҳаммад тўқиган», демоқдами? Сен: «Агар иддаонгизда ҳақли бўлсангиз, Аллоҳдан бошқа кимни чақира олсангиз ҳаммасини (ёрдамга) чақириб, ўзингиз Қуръондаги билан бир хил ўнта тўқилган сура келтириб кўринглар-чи», де^[1025].

11:14

فَإِن لَّمْ يَسْتَجِيبُواْ لَكُمْ فَاعْلَمُواْ أَنَّمَا أُنزِلِ بِعِلْمِ اللّهِ وَأَن لاَّ إِلَـهَ إِلاَّ هُوَ فَهَلْ أَنتُم مُّسْلِمُونَ {14}

Агар сизларга (чақирганларингиз талабларингизни) бажо қилолмаса, билингларки, (Қуръон) фақат Аллоҳнинг илми билан нозил бўлган. Ундан бошқа илоҳ йўқдир. Энди мусулмон бўласизларми?!

11:15

مَن كَانَ يُرِيدُ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا وَزِينَتَهَا نُوَفِّ إِلَيْهِمْ أَعْمَالَهُمْ فِيهَا وَهُمْ فِيهَا لاَ يُبْخَسُونَ{15}

Кимки дунё ҳаётини ва унинг зийнатини хоҳласа, уларга дунёда қилган ишларининг ҳақини тўлиқ қилиб берамиз, унда ҳеч қандай зиён кўрмайдилар^[1026].

11:16

أُوْلَـئِكَ الَّذِينَ لَيْسَ لَهُمْ فِي الآخِرَةِ إِلاَّ النَّارُ وَحَبِطَ مَا صَنَعُواْ فِيهَا وَبَاطِلٌ مَّا كَانُواْ يَعْمَلُونَ {16}

Ундайларга охиратда жаҳаннамдан бошқа нарса йўқ. Уларнинг дунёдаги ишлари йўқ бўлиб, қилган амаллари беҳуда кетади^[1027].

11:17

أَفَمَن كَانَ عَلَى بَيِّنَةٍ مِّن رَّبِّهِ وَيَتْلُوهُ شَاهِدٌ مِّنْهُ وَمِن قَبْلِهِ كِتَابُ مُوسَى إَمَامًا وَرَحْمَةً أُوْلَـئِكَ يُؤْمِنُونَ بِهِ وَمَن يَكْفُرْ بِهِ مِنَ الأَحْزَابِ فَالنَّارُ مَوْعِدُهُ فَلاَ تَكُ فِي مِرْيَةٍ مِّنْهُ إِنَّهُ الْحَقُّ مِن رَّبِّكَ وَلَـكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لاَ يُؤْمِنُونَ    {17}

Ундай кимсалар Яратган Эгасининг очиқ ҳужжатига (Қуръонга) асосланган киши каби бўладиларми?! Зеро, у ҳужжатга унгга шаҳодат келтирувчи/гувоҳ киши эргашади^[1028].  Ундан илгари ҳам Мусонинг китоби йўлбошчи/раҳнамо ва раҳмат бўлган эди. У (Қуръонга) шундай кишилар ишонади.  Қайси жамоа унга ишонмаса, унинг борар жойи жаҳаннам бўлади, Шунинг учун, Ундан шубҳанг бўлмасин. Чунки, у (Қуръон) раббингдан келган ҳақиқатдир. Лекин инсонларнинг кўпчилиги (бунга) ишонмаяпти.

11:18

وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَى عَلَى اللّهِ كَذِبًا أُوْلَـئِكَ يُعْرَضُونَ عَلَى رَبِّهِمْ وَيَقُولُ الأَشْهَادُ هَـؤُلاء الَّذِينَ كَذَبُواْ عَلَى رَبِّهِمْ أَلاَ لَعْنَةُ اللّهِ عَلَى الظَّالِمِينَ {18}

Аллоҳга ёлғон тўнкагандан ҳам золимроқ бири борми? Ундай кишилар яратган Эгаси (ҳукми)га чиқарилиб, гувоҳлар (улар ҳақида): «Ўзларининг яратган Эгасига ёлғон тўнкаганлар мана шулардир!», дейди. Билиб қўйинг, золимларга Аллоҳнинг лаънати бўлсин!

11:19

الَّذِينَ يَصُدُّونَ عَن سَبِيلِ اللّهِ وَيَبْغُونَهَا عِوَجًا وَهُم بِالآخِرَةِ هُمْ كَافِرُونَ{19}

Улар Аллоҳнинг йўлидан тўсадиган, у йўлни бузиб-ўзгартиришга уринадиган кишилардир. Улар охиратга ишонмайди.

11:20

أُولَـئِكَ لَمْ يَكُونُواْ مُعْجِزِينَ فِي الأَرْضِ وَمَا كَانَ لَهُم مِّن دُونِ اللّهِ مِنْ أَوْلِيَاء يُضَاعَفُ لَهُمُ الْعَذَابُ مَا كَانُواْ يَسْتَطِيعُونَ السَّمْعَ وَمَا كَانُواْ يُبْصِرُونَ{20}

Ана шулар ер юзида қочиб-қутулолмаган, уларни Аллоҳдан бошқа дўстлари/хожаси ҳам бўлмаган. Уларга азоб икки баробар қилиб берилади. Улар (ҳаққа) қулоқ солишга ва (ҳақни) кўришга тоқат қилмаган.

11:21

أُوْلَـئِكَ الَّذِينَ خَسِرُواْ أَنفُسَهُمْ وَضَلَّ عَنْهُم مَّا كَانُواْ يَفْتَرُونَ{21}

Ана шулар ўзларини хонавайрон қилди. Тўқиб чиқарган (воситачи ва шафоатчи илоҳ)лари йўққа чиқди.

11:22

لاَ جَرَمَ أَنَّهُمْ فِي الآخِرَةِ هُمُ الأَخْسَرُونَ{22}

Шубҳа йўқки, улар охиратда энг зиёнкорлар бўлади^[1029].

11:23

إِنَّ الَّذِينَ آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ وَأَخْبَتُواْ إِلَى رَبِّهِمْ أُوْلَـئِكَ أَصْحَابُ الجَنَّةِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ{23}

Имон келтирган, манфаатли ишларни амалга оширган ва яратган Эгасига чин дилдан бўйсунганлар – ана шулар жаннат аҳлидир. Улар унда ўлимсиз-мангу қолади.

11:24

مَثَلُ الْفَرِيقَيْنِ كَالأَعْمَى وَالأَصَمِّ وَالْبَصِيرِ وَالسَّمِيعِ هَلْ يَسْتَوِيَانِ مَثَلاً أَفَلاَ تَذَكَّرُونَ {24}

Шу иккала тоифадн ўркан – кўр ва кар ҳамда кўрадиган ва эшитадиган одам. Бу иккаласи ўхшаш бўлармиди?! Наҳот насиҳат олмасангиз?!^[1030]

11:25

وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا نُوحًا إِلَى قَوْمِهِ إِنِّي لَكُمْ نَذِيرٌ مُّبِينٌ {25}

Шубҳасизки, Нуҳни ўз қавмига элчи қилиб юборганмиз. (У ўз қавмига шундай деди): “Мен сизларни очиқ-ойдин огоҳлантирувчиман.

11:26

أَن لاَّ تَعْبُدُواْ إِلاَّ اللّهَ إِنِّيَ أَخَافُ عَلَيْكُمْ عَذَابَ يَوْمٍ أَلِيمٍ {26}

Аллоҳдан бошқасига қуллик қилмаслигингиз учун (огоҳлантиряпман). Мен сизларга аламли куннинг азоби келишидан қўрқяпман.”

11:27

فَقَالَ الْمَلأُ الَّذِينَ كَفَرُواْ مِن قِوْمِهِ مَا نَرَاكَ إِلاَّ بَشَرًا مِّثْلَنَا وَمَا نَرَاكَ اتَّبَعَكَ إِلاَّ الَّذِينَ هُمْ أَرَاذِلُنَا بَادِيَ الرَّأْيِ وَمَا نَرَى لَكُمْ عَلَيْنَا مِن فَضْلٍ بَلْ نَظُنُّكُمْ كَاذِبِينَ {27}

Қавми орасидан (унга) қарҳи чиққан етакчилари шундай деди: “Кўряпмизки, сен ҳам бизга ўхшаган инсонсан. Кўряпмизки, сенга ичимиздаги энг паст табақади инсонлар ўйланмасдан эргашмоқда. Бизга нисбатан сизларда бирорта ортиқча нарса кўрмаяпмиз. Аслида, биз сизларни ёлғончи деб ўйлаяпмиз^[1031].”

11:28

قَالَ يَا قَوْمِ أَرَأَيْتُمْ إِن كُنتُ عَلَى بَيِّنَةٍ مِّن رَّبِّيَ وَآتَانِي رَحْمَةً مِّنْ عِندِهِ فَعُمِّيَتْ عَلَيْكُمْ أَنُلْزِمُكُمُوهَا وَأَنتُمْ لَهَا كَارِهُونَ {28}

Нуҳ айтдики: “Эй халқим! Бир ўйлаб кўрдингизми? Агар мен яратган Эгамдан келган аниқ ҳужжатга асосланган бўлсам, ҳамда У менга Ўз ҳузуридан яхшилик^[1032] берган бўлса-ю, сизлар кўрлик қилаётган бўлсангиз, сизлар хоҳламаган ҳолда уни сизларга мажбур қабул қилдира олармидик^[1033]?

11:29

وَيَا قَوْمِ لا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ مَالاً إِنْ أَجْرِيَ إِلاَّ عَلَى اللّهِ وَمَآ أَنَاْ بِطَارِدِ الَّذِينَ آمَنُواْ إِنَّهُم مُّلاَقُو رَبِّهِمْ وَلَـكِنِّيَ أَرَاكُمْ قَوْمًا تَجْهَلُونَ {29}

Эй халқим! Даъватим учун сиздан мол-давлат сўрамайман^[1034]. Менга бериладиган ажр-мукофот фақат Аллоҳга тегишли. Мен имон келтирганларни ёнимдан ҳайдамайман. Улар албатта яратган Эгасига (ёруғ юз билан) йўлиқади. Лекин, сизни жоҳиллик қилаётган қавм еканингизни кўряпман.

11:30

وَيَا قَوْمِ مَن يَنصُرُنِي مِنَ اللّهِ إِن طَرَدتُّهُمْ أَفَلاَ تَذَكَّرُونَ {30}

Эй халқим! Агар уларни ҳайдаб юборсам, мени Аллоҳдан ким қутқаради?! Наҳотки насиҳат олмайсизангиз?!

11:31

وَلاَ أَقُولُ لَكُمْ عِندِي خَزَآئِنُ اللّهِ وَلاَ أَعْلَمُ الْغَيْبَ وَلاَ أَقُولُ إِنِّي مَلَكٌ وَلاَ أَقُولُ لِلَّذِينَ تَزْدَرِي أَعْيُنُكُمْ لَن يُؤْتِيَهُمُ اللّهُ خَيْرًا اللّهُ أَعْلَمُ بِمَا فِي أَنفُسِهِمْ إِنِّي إِذًا لَّمِنَ الظَّالِمِينَ {31}

Мен сизларга «Менда Аллоҳнинг хазиналари бор»- демайман. Мен ғайбни билмайман. “Мен малакман”- демайман. Сизлар менсимаган инсонлар ҳақида «Аллоҳ уларга асло яхшилик бермайди»- демайман. Аллоҳ уларнинг ичидагини жуда яхши билади. (Агар бундай десам) мен золимлардан бўлиб қоламан” (деди Нуҳ).

11:32

قَالُواْ يَا نُوحُ قَدْ جَادَلْتَنَا فَأَكْثَرْتَ جِدَالَنَا فَأْتَنِا بِمَا تَعِدُنَا إِن كُنتَ مِنَ الصَّادِقِينَ {32}

Улар: «Эй Нуҳ! Биз билан тортишдинг, тортишувимизни чўзиб юбординг. Агар ростгўй бўлсанг бизни қўрқитаётган азобни ҳозир келтир-чи!»- дедилар.

11:33

قَالَ إِنَّمَا يَأْتِيكُم بِهِ اللّهُ إِن شَاء وَمَا أَنتُم بِمُعْجِزِينَ {33}

У айтди: “Агар муносиб билса уни сизларга Аллоҳ аниқ келтиради. Сиз ундан қочиб қутула олмайсиз.

11:34

وَلاَ يَنفَعُكُمْ نُصْحِي إِنْ أَرَدتُّ أَنْ أَنصَحَ لَكُمْ إِن كَانَ اللّهُ يُرِيدُ أَن يُغْوِيَكُمْ هُوَ رَبُّكُمْ وَإِلَيْهِ تُرْجَعُونَ {34}

Сизларга насиҳат қилмоқчи бўлганим билан, агар Аллоҳ сизларни азоблашни хоҳлаб бўлган бўлса, насиҳатим сизларга фойда бермайди. Сизларни яратган Эгангиз Удир. Унга қайтасиз.”

11:35

أَمْ يَقُولُونَ افْتَرَاهُ قُلْ إِنِ افْتَرَيْتُهُ فَعَلَيَّ إِجْرَامِي وَأَنَاْ بَرِيءٌ مِّمَّا تُجْرَمُونَ {35}

Ёки улар: «Қуръонни (Муҳаммаднинг) ўзи тўқиб олди», демоқдами? Айт: “Агар уни ўзим тўқиган бўлсам, жиноятим ўз зиёнимга. Лекин, мен сизлар қилаётган жиноятдан^[1035] покман.”

11:36

وَأُوحِيَ إِلَى نُوحٍ أَنَّهُ لَن يُؤْمِنَ مِن قَوْمِكَ إِلاَّ مَن قَدْ آمَنَ فَلاَ تَبْتَئِسْ بِمَا كَانُواْ يَفْعَلُونَ {36}

Нуҳга шундай ваҳий қилинди: “Халқингдан (шу вақтгача) ишонганлардан бошқа ҳеч ким (энди) ишонмайди. Энди, кофирларнинг қилмиши учун қайғурма^[1036].

11:37

وَاصْنَعِ الْفُلْكَ بِأَعْيُنِنَا وَوَحْيِنَا وَلاَ تُخَاطِبْنِي فِي الَّذِينَ ظَلَمُواْ إِنَّهُم مُّغْرَقُونَ {37}

Бизнинг назоратимиз остида ва ваҳийимизга кўра кема яса^[1037]. Золимлар ҳақида менга мурожаат қилма. Улар аниқ ғарқ бўлади.”

11:38

وَيَصْنَعُ الْفُلْكَ وَكُلَّمَا مَرَّ عَلَيْهِ مَلأٌ مِّن قَوْمِهِ سَخِرُواْ مِنْهُ قَالَ إِن تَسْخَرُواْ مِنَّا فَإِنَّا نَسْخَرُ مِنكُمْ كَمَا تَسْخَرُونَ {38}

Кемани ясаётганида, ҳар сафар ёнидан халқининг зодагонлари ўтаётиб Нуҳни масхара қилди. Нуҳ еса: “(Ҳозирча) бизни масхара қилаётган бўлсанглар,  (яқинда) биз ҳам сизларни – сиз бизни масхара қилгандек масхара қиламиз.

11:39

فَسَوْفَ تَعْلَمُونَ مَن يَأْتِيهِ عَذَابٌ يُخْزِيهِ وَيَحِلُّ عَلَيْهِ عَذَابٌ مُّقِيمٌ {39}

Хорловчи азобни кимга келишини ва унга давомли азоб келишини яқинда билиб оласиз”, деди.

11:40

حَتَّى إِذَا جَاء أَمْرُنَا وَفَارَ التَّنُّورُ قُلْنَا احْمِلْ فِيهَا مِن كُلٍّ زَوْجَيْنِ اثْنَيْنِ وَأَهْلَكَ إِلاَّ مَن سَبَقَ عَلَيْهِ الْقَوْلُ وَمَنْ آمَنَ وَمَا آمَنَ مَعَهُ إِلاَّ قَلِيلٌ {40}

Ниҳоят, (азоб ҳақидаги) буйруғимиз келиб^[1038], тандир қайнаганида^[1039] Нуҳга шундай дедик: “Ҳар бир жуфт туридан иккитадан, аввалдан унга (мўмин бўлмайди деб) қарор чиққанлардан ташқари оилангни ва мўминларни кемага олиб чиқ. Нуҳнинг ёнидаги ишонган-мўминлар жуда озчилик эди.

11:41

وَقَالَ ارْكَبُواْ فِيهَا بِسْمِ اللّهِ مَجْرَاهَا وَمُرْسَاهَا إِنَّ رَبِّي لَغَفُورٌ رَّحِيمٌ {41}

У айтди: «Кемага чиқинглар, унинг сузиши ҳам, бориб тўхташи ҳам Аллоҳнинг номи биландир. Ҳақиқатда, яратган Эгам кечиримли ва меҳрибондир.

11:42

وَهِيَ تَجْرِي بِهِمْ فِي مَوْجٍ كَالْجِبَالِ وَنَادَى نُوحٌ ابْنَهُ وَكَانَ فِي مَعْزِلٍ يَا بُنَيَّ ارْكَب مَّعَنَا وَلاَ تَكُن مَّعَ الْكَافِرِينَ {42}

Кема улар билан бирга сувда ҳаракатланишга киришди. Нуҳ бир четда турган ўғлига: «Эй болам! Биз билан бирга кемага чиқ – кофирлар билан бирга бўлма», деб нидо қилди.

11:43

قَالَ سَآوِي إِلَى جَبَلٍ يَعْصِمُنِي مِنَ الْمَاء قَالَ لاَ عَاصِمَ الْيَوْمَ مِنْ أَمْرِ اللّهِ إِلاَّ مَن رَّحِمَ وَحَالَ بَيْنَهُمَا الْمَوْجُ فَكَانَ مِنَ الْمُغْرَقِينَ {43}

Ўғли: «Мени сувдан сақлаб қоладиган тоққа қочиб чиқаман», деди. Нуҳ еса: «Бугун Аллоҳ раҳм қилганлардан бошқа ҳеч ким қутулиб қололмайди», деди. Шу аснода уларнинг орасига тўлқин кирди ва ўғли ғарқ бўлганлардан бирига айланди.

11:44

وَقِيلَ يَا أَرْضُ ابْلَعِي مَاءكِ وَيَا سَمَاء أَقْلِعِي وَغِيضَ الْمَاء وَقُضِيَ الأَمْرُ وَاسْتَوَتْ عَلَى الْجُودِيِّ وَقِيلَ بُعْداً لِّلْقَوْمِ الظَّالِمِينَ {44}

“Эй ер сувингни ют! Эй само (сувингни) тут! “, дейилди ва сув сингдирилди, иш тамомланди. Кема Жуди (тоғи)га ўрнашди ва «Золимлар қавми йўқ бўлсин!» дейилди.

11:45

وَنَادَى نُوحٌ رَّبَّهُ فَقَالَ رَبِّ إِنَّ ابُنِي مِنْ أَهْلِي وَإِنَّ وَعْدَكَ الْحَقُّ وَأَنتَ أَحْكَمُ الْحَاكِمِينَ{45}

(Нуҳ) яратган Эгасига нидо қилиб: “Эй яратган Эгам! Ўғлим албатта менинг оиламдан, ваъданг эса ҳақ. Сен энг тўғри қарор берувчисан”, деди.

11:46

قَالَ يَا نُوحُ إِنَّهُ لَيْسَ مِنْ أَهْلِكَ إِنَّهُ عَمَلٌ غَيْرُ صَالِحٍ فَلاَ تَسْأَلْنِ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ إِنِّي أَعِظُكَ أَن تَكُونَ مِنَ الْجَاهِلِينَ.{46}

Аллоҳ шундай деди: “Эй Нуҳ! У сенинг оилангдан эмас. Бу нотўғри ишдир^[1040]. Аслини билмаган нарсангни Мендан сўрама. Сени жоҳиллардан бўлиб қолмаслигингни насиҳат қиламан^[1041].”

11:47

قَالَ رَبِّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ أَنْ أَسْأَلَكَ مَا لَيْسَ لِي بِهِ عِلْمٌ وَإِلاَّ تَغْفِرْ لِي وَتَرْحَمْنِي أَكُن مِّنَ الْخَاسِرِينَ{47}

Нуҳ айтди: «Эй яратган Эгам! Сендан билмаган нарсамни сўрашдан Ўзингга сиғинаман. Агар мени кечириб, менга раҳм қилмасанг зиёнкорлардан бўлиб қоламан.»

11:48

قِيلَ يَا نُوحُ اهْبِطْ بِسَلاَمٍ مِّنَّا وَبَركَاتٍ عَلَيْكَ وَعَلَى أُمَمٍ مِّمَّن مَّعَكَ وَأُمَمٌ سَنُمَتِّعُهُمْ ثُمَّ يَمَسُّهُم مِّنَّا عَذَابٌ أَلِيمٌ {48}

“Эй Нуҳ! Кемадан туш. Сенга ҳам, сен билан бирга бўлган умматларга ҳам Биздан салом ва баракатлар бўлсин. Яна бошқа умматлар ҳам бор, уларни фаровон яшашига имкон берамиз, кейин уларни Бизнинг аламли азобимиз тутади^[1042]” дейилди.

11:49

تِلْكَ مِنْ أَنبَاء الْغَيْبِ نُوحِيهَا إِلَيْكَ مَا كُنتَ تَعْلَمُهَا أَنتَ وَلاَ قَوْمُكَ مِن قَبْلِ هَـذَا فَاصْبِرْ إِنَّ الْعَاقِبَةَ لِلْمُتَّقِينَ {49}

(Эй Муҳаммад!) Билинмаган (ғайб) хабарлардан бўлмиш бу (қисса)ни ваҳий орқали сенга Биз билдиряпмиз. Бундан аввал уни сен ҳам қавминг ҳам билмас эди. Энди сабр қил^[1043]. Бахтли оқибат масъулиятли (мўмин)лар учундир.

11:50

وَإِلَى عَادٍ أَخَاهُمْ هُودًا قَالَ يَا قَوْمِ اعْبُدُواْ اللّهَ مَا لَكُم مِّنْ إِلَـهٍ غَيْرُهُ إِنْ أَنتُمْ إِلاَّ مُفْتَرُونَ {50}

Од халқига (ҳам) биродарлари Ҳудни элчи қилиб юборганмиз. У: “Эй халқим! Аллоҳга қуллик қилинг. Қуллик қилишингиз учун Ундан бошқа илоҳ йўқ. Сизлар ёлғон тўқувчисиз, холос.

11:51

يَا قَوْمِ لا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِنْ أَجْرِيَ إِلاَّ عَلَى الَّذِي فَطَرَنِي أَفَلاَ تَعْقِلُونَ {51}

Эй халқим! Қилган даъватим учун сизлардан ажр-ҳақ сўрамайман. Менинг ажрим мени яратган зотга тегишли. Наҳот тушунмасангиз?!

11:52

وَيَا قَوْمِ اسْتَغْفِرُواْ رَبَّكُمْ ثُمَّ تُوبُواْ إِلَيْهِ يُرْسِلِ السَّمَاء عَلَيْكُم مِّدْرَارًا وَيَزِدْكُمْ قُوَّةً إِلَى قُوَّتِكُمْ وَلاَ تَتَوَلَّوْاْ مُجْرِمِينَ{52}

Эй халқим! Яратган Эгангиздан кечирим сўраб, Унга тавба қилинг. Шунда У сизларга мўл-кўл ёмғир ёғдиради ва қувватингизга қувват қўшади. Жиноятчилик қилиб  (тавҳиддан) бош тортманг”, (деди Ҳуд.)

11:53

قَالُواْ يَا هُودُ مَا جِئْتَنَا بِبَيِّنَةٍ وَمَا نَحْنُ بِتَارِكِي آلِهَتِنَا عَن قَوْلِكَ وَمَا نَحْنُ لَكَ بِمُؤْمِنِينَ{53}

Улар эса: “Эй Ҳуд! Сен бизга очиқ далил келтирмадинг. Сени гапинг билан биз ўз илоҳларимизни тарк қилмаймиз ва сенга ишонмаймиз.

11:54

إِن نَّقُولُ إِلَّا اعْتَرَاكَ بَعْضُ آلِهَتِنَا بِسُوءٍ ۗ قَالَ إِنِّي أُشْهِدُ اللَّـهَ وَاشْهَدُوا أَنِّي بَرِيءٌ مِّمَّا تُشْرِكُونَ {54}

Биз “сени илоҳларимиздан бири жуда ёмон уриб қўйибди”, деймиз холос, дедилар. Ҳуд айтдики: “Мен Аллоҳни гувоҳ қиляпман, сизлар ҳам гувоҳ бўлингларки, мен сизлар қилаётган ширк келтираётган нарсалардан узоқман.

11:55

مِن دُونِهِ فَكِيدُونِي جَمِيعًا ثُمَّ لاَ تُنظِرُونِ {55}

Аллоҳ ила ораларингизга қўйиб олган (илоҳ)ларингизни барчасидан узоқман. Қани ҳаммангиз менга тузоқ қуринглар-чи, кейин менга муҳлат ҳам берманглар!

11:56

إِنِّي تَوَكَّلْتُ عَلَى اللّهِ رَبِّي وَرَبِّكُم مَّا مِن دَآبَّةٍ إِلاَّ هُوَ آخِذٌ بِنَاصِيَتِهَا إِنَّ رَبِّي عَلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ {56}

Мен менинг ҳам яратган Эгам, сизларнинг ҳам яратган Эгангиз бўлмиш Аллоҳга суяниб-таяндим. Унинг бошқаруви остида бўлмаган ҳеч қандай тирик жон йўқ. Албатта, Яратган Эгам тўғри йўлдадир^[1044].

11:57

فَإِن تَوَلَّوْاْ فَقَدْ أَبْلَغْتُكُم مَّا أُرْسِلْتُ بِهِ إِلَيْكُمْ وَيَسْتَخْلِفُ رَبِّي قَوْمًا غَيْرَكُمْ وَلاَ تَضُرُّونَهُ شَيْئًا إِنَّ رَبِّي عَلَىَ كُلِّ شَيْءٍ حَفِيظٌ{57}

Агар (тавҳиддан) бош тортсангиз – мен зиммамдаги элчилик вазифасини сизларга етказиб қўйдим – яратган Эгам (сизни ҳалок қилиб) ўрнингизга бошқа қавмни келтириб қўяди ва сиз унга ҳеч қандай зарар беролмайсиз. Роббим ҳамма нарсани назорат қилиб туради” (деди Ҳуд.)

11:58

وَلَمَّا جَاء أَمْرُنَا نَجَّيْنَا هُودًا وَالَّذِينَ آمَنُواْ مَعَهُ بِرَحْمَةٍ مِّنَّا وَنَجَّيْنَاهُم مِّنْ عَذَابٍ غَلِيظٍ {58}

Ва ниҳоят (азоб ҳақидаги) буйруғимиз келганида Ҳудни ва у билан бирга мўминларни Ўз марҳаматимиз билан қутқариб қолдик; уларни даҳшатли (оғир) азобдан сақлаб қолдик.

11:59

وَتِلْكَ عَادٌ جَحَدُواْ بِآيَاتِ رَبِّهِمْ وَعَصَوْاْ رُسُلَهُ وَاتَّبَعُواْ أَمْرَ كُلِّ جَبَّارٍ عَنِيدٍ{59}

Ана шулар Од қавмидир – яратган Эгасининг оятларини инкор қилдилар, Унинг элчиларига қарши чиқиб, ҳар турли қайсар-у безори (йўлбошчилари)га эргашдилар.

11:60

وَأُتْبِعُواْ فِي هَـذِهِ الدُّنْيَا لَعْنَةً وَيَوْمَ الْقِيَامَةِ أَلا إِنَّ عَادًا كَفَرُواْ رَبَّهُمْ أَلاَ بُعْدًا لِّعَادٍ قَوْمِ هُودٍ {60}

Улар дунёда ҳам лаънатланди^[1045], охиратда ҳам (лаънатланади). Билиб қўйинг, Од қавми ўз яратган Эгасининг оятларини тан олмади. Билиб қўйинг, Ҳуднинг Од қавми йўқ бўлсин!

11:61

وَإِلَى ثَمُودَ أَخَاهُمْ صَالِحًا قَالَ يَا قَوْمِ اعْبُدُواْ اللّهَ مَا لَكُم مِّنْ إِلَـهٍ غَيْرُهُ هُوَ أَنشَأَكُم مِّنَ الأَرْضِ وَاسْتَعْمَرَكُمْ فِيهَا فَاسْتَغْفِرُوهُ ثُمَّ تُوبُواْ إِلَيْهِ إِنَّ رَبِّي قَرِيبٌ مُّجِيبٌ{61}

Самуд қавмига биродари Солиҳни элчи қилиб юборганмиз. У шундай деган: “Эй халқим! Аллоҳга қуллик қилинг, қуллик қилишингиз учун Ундан бошқа илоҳ йўқ. У сизларни (бошланғичда) ердан яратиб етиштирди ва сиздан уни обод қилишни талаб қилди. Шундай екан, Ундан кечирим сўраб, унга тавба қилинг. Шубҳасизки, яратган Эгам яқиндир, жавоб ижобат қилувчидир.

11:62

قَالُواْ يَا صَالِحُ قَدْ كُنتَ فِينَا مَرْجُوًّا قَبْلَ هَـذَا أَتَنْهَانَا أَن نَّعْبُدَ مَا يَعْبُدُ آبَاؤُنَا وَإِنَّنَا لَفِي شَكٍّ مِّمَّا تَدْعُونَا إِلَيْهِ مُرِيبٍ{62}

Улар шундай деди: “Эй Солиҳ! Бундан олдин сен орамизда (сендан яхшиликлар) умид қилинган бири эдинг. Эндиликда, оталаримиз сиғиниб келган нарсаларга сиғинишимиздан бизни ман қайтарасанми? Сен бизни даъват қилаётган нарсадан иккиланиб шубҳаланяпмиз.”

11:63

قَالَ يَا قَوْمِ أَرَأَيْتُمْ إِن كُنتُ عَلَى بَيِّنَةً مِّن رَّبِّي وَآتَانِي مِنْهُ رَحْمَةً فَمَن يَنصُرُنِي مِنَ اللّهِ إِنْ عَصَيْتُهُ فَمَا تَزِيدُونَنِي غَيْرَ تَخْسِيرٍ{63}

У шундай деди: “Эй халқим! Агар мен яратган Эгамдан келган очиқ-ойдин далилга асосланган бўлсам, Ундан менга яхшилик/пайғамбарлик келган бўлса-чи, деб бир ўйлаб кўрмайсизларми? Шундай екан, агар Унга қарши чиқсам, мени Аллоҳдан ким қутқаради? Сизлар эса менга зиён орттиришдан бошқа нарсага ярамайсиз.

11:64

وَيَا قَوْمِ هَـذِهِ نَاقَةُ اللّهِ لَكُمْ آيَةً فَذَرُوهَا تَأْكُلْ فِي أَرْضِ اللّهِ وَلاَ تَمَسُّوهَا بِسُوءٍ فَيَأْخُذَكُمْ عَذَابٌ قَرِيبٌ{64}

Эй халқим! Мана бу Аллоҳнинг туяси сизлар учун далил (бўлади). Уни тек қўйинглар – Аллоҳнинг ерида ўтлаб юраверсин. Унга ёмонлик қилманг, акс ҳолда кўп ўтмай азобга гирифтор бўласиз.” (деди Солиҳ)

11:65

فَعَقَرُوهَا فَقَالَ تَمَتَّعُواْ فِي دَارِكُمْ ثَلاَثَةَ أَيَّامٍ ذَلِكَ وَعْدٌ غَيْرُ مَكْذُوبٍ {65}

Шунга қарамасдан, Самуд халқи туянинг оёқларини кесиб ўлдирди. Шунда Солиҳ уларга: «Юртингизда уч кун баҳраманд бўлиб туринглар. Бу – ёлғон бўлиб чиқмайдиган таҳдиддир», деди.

11:66

فَلَمَّا جَاء أَمْرُنَا نَجَّيْنَا صَالِحًا وَالَّذِينَ آمَنُواْ مَعَهُ بِرَحْمَةٍ مِّنَّا وَمِنْ خِزْيِ يَوْمِئِذٍ إِنَّ رَبَّكَ هُوَ الْقَوِيُّ الْعَزِيزُ {66}

Ва ниҳоят (азоб ҳақидаги) буйруғимиз келганида Солиҳни ва у билан бирга мўминларни Ўз марҳаматимиз билан (ҳалок бўлишдан) ва ўша кунги хорликдан қутқариб қолдик. Шубҳасизки, яратган Эганг кучлидир, ғолибдир.

11:67

وَأَخَذَ الَّذِينَ ظَلَمُواْ الصَّيْحَةُ فَأَصْبَحُواْ فِي دِيَارِهِمْ جَاثِمِينَ {67}

Зулм қилганларни даҳшатли овоз босди-да, тонгга яқин турган ерларида дум тушиб қотиб қолишди.

11:68

كَأَن لَّمْ يَغْنَوْاْ فِيهَا أَلاَ إِنَّ ثَمُودَ كَفرُواْ رَبَّهُمْ أَلاَ بُعْدًا لِّثَمُودَ {68}

Гўёки юртларида фаровонликда яшамагандек бўлиб қолдилар. Огоҳ бўлинг! Самуд халқи ўзларининг яратган Эгасига қарши чиқишди. Огоҳ бўлинг! Самуд халқи йўқ бўлсин!

11:69

وَلَقَدْ جَاءتْ رُسُلُنَا إِبْرَاهِيمَ بِالْبُـشْرَى قَالُواْ سَلاَمًا قَالَ سَلاَمٌ فَمَا لَبِثَ أَن جَاء بِعِجْلٍ حَنِيذٍ {69}

Элчиларимиз Иброҳимга хушхабар келтириб унга салом берди, Иброҳим ҳам салом берди ва кўп ўтмай қовурилган бузоқ (гўшти) келтирди.

11:70

فَلَمَّا رَأَى أَيْدِيَهُمْ لاَ تَصِلُ إِلَيْهِ نَكِرَهُمْ وَأَوْجَسَ مِنْهُمْ خِيفَةً قَالُواْ لاَ تَخَفْ إِنَّا أُرْسِلْنَا إِلَى قَوْمِ لُوطٍ {70}

Егуликка қўл узатмаётганини кўриб, (Иброҳим) улардан ётинқиради ва улардан қўрқишни бошлаганида, улар: “Қўрқма, биз Лут қавмига юборилдик”, деди.

11:71

وَامْرَأَتُهُ قَآئِمَةٌ فَضَحِكَتْ فَبَشَّرْنَاهَا بِإِسْحَقَ وَمِن وَرَاء إِسْحَقَ يَعْقُوبَ {71}

Аёли тик турган эди, кулиб юборди. Шунда унга Исҳоқни, Исҳоқнинг ортидан Яъқубни хушхабар қилдик.

11:72

قَالَتْ يَا وَيْلَتَى أَأَلِدُ وَأَنَاْ عَجُوزٌ وَهَـذَا بَعْلِي شَيْخًا إِنَّ هَـذَا لَشَيْءٌ عَجِيبٌ {72}

У аёл: “Вой шўрим! Мен ўзим кампир, бу чолим эса қариб қолган бўла туриб мен туғаманми? Бу қизиқ нарса-ку!” деди.

11:73

قَالُواْ أَتَعْجَبِينَ مِنْ أَمْرِ اللّهِ رَحْمَتُ اللّهِ وَبَرَكَاتُهُ عَلَيْكُمْ أَهْلَ الْبَيْتِ إِنَّهُ حَمِيدٌ مَّجِيدٌ {73}

Улар: “Аллоҳнинг амридан ажабланасанми? Эй хонадон эгалари! Сизларга Аллоҳнинг раҳмати ва баракати бўлсин. У (Аллоҳ) мақтовга лойиқдир, жуда улуғдир”, дедилар.

11:74

فَلَمَّا ذَهَبَ عَنْ إِبْرَاهِيمَ الرَّوْعُ وَجَاءتْهُ الْبُشْرَى يُجَادِلُنَا فِي قَوْمِ لُوطٍ {74}

Иброҳимдан қўрқинч кетиб, унга хушхабар келганида, элчиларимиз билан Лут қавми ҳақида мунозарага киришди.

11:75

إِنَّ إِبْرَاهِيمَ لَحَلِيمٌ أَوَّاهٌ مُّنِيبٌ {75}

Чунки, Иброҳим оғир-босиқ, бағри кенг ва ўзини Аллоҳга атаган киши эди.

11:76

يَا إِبْرَاهِيمُ أَعْرِضْ عَنْ هَذَا إِنَّهُ قَدْ جَاء أَمْرُ رَبِّكَ وَإِنَّهُمْ آتِيهِمْ عَذَابٌ غَيْرُ مَرْدُودٍ {76}

Элчиларимиз: «Эй Иброҳим! Бу (тортишув)дан воз кеч. Яратган Эгангнинг амри келди – уларга қайтарилмас азоб келмоқда», дедилар.

11:77

وَلَمَّا جَاءتْ رُسُلُنَا لُوطًا سِيءَ بِهِمْ وَضَاقَ بِهِمْ ذَرْعًا وَقَالَ هَـذَا يَوْمٌ عَصِيبٌ {77}

Элчиларимиз Лутнинг ёнига келишганида, улар сабабли аҳволи ёмонлашди ва юраги сиқилиб: «Бу жуда оғир кун!» деди.

11:78

وَجَاءهُ قَوْمُهُ يُهْرَعُونَ إِلَيْهِ وَمِن قَبْلُ كَانُواْ يَعْمَلُونَ السَّيِّئَاتِ قَالَ يَا قَوْمِ هَـؤُلاء بَنَاتِي هُنَّ أَطْهَرُ لَكُمْ فَاتَّقُواْ اللّهَ وَلاَ تُخْزُونِ فِي ضَيْفِي أَلَيْسَ مِنكُمْ رَجُلٌ رَّشِيدٌ {78}

Лутнинг ёнига илгари ёмон ишлар қиладиган қавми шошилиб кириб келди. Лут: “Эй қавмим! Мана менинг қизларим; улар сизларга покдир (уларга уйланинг). Аллоҳга нисбатан жавобгарликни ҳис қилинг. Меҳмонларим ёнида мени шарманда қилманг. Орангизда ақли-ҳуши жойида (бирорта ҳам) одам йўқми?!”, деди.

11:79

قَالُواْ لَقَدْ عَلِمْتَ مَا لَنَا فِي بَنَاتِكَ مِنْ حَقٍّ وَإِنَّكَ لَتَعْلَمُ مَا نُرِيدُ {79}

Улар: «Қизларингда бизни ишимиз йўқлигини яхши биласан. Бизни нима хоҳлашимизни ҳам биласан», дедилар.

11:80

قَالَ لَوْ أَنَّ لِي بِكُمْ قُوَّةً أَوْ آوِي إِلَى رُكْنٍ شَدِيدٍ {80}

Лут: “Қанийди сизларга қарши ўзимни кучим бўлганида ёки кучли бир жамога суяна олганимда эди…”, деди.

11:81

قَالُواْ يَا لُوطُ إِنَّا رُسُلُ رَبِّكَ لَن يَصِلُواْ إِلَيْكَ فَأَسْرِ بِأَهْلِكَ بِقِطْعٍ مِّنَ اللَّيْلِ وَلاَ يَلْتَفِتْ مِنكُمْ أَحَدٌ إِلاَّ امْرَأَتَكَ إِنَّهُ مُصِيبُهَا مَا أَصَابَهُمْ إِنَّ مَوْعِدَهُمُ الصُّبْحُ أَلَيْسَ الصُّبْحُ بِقَرِيبٍ {81}

Элчиларимиз Лутга шундай деди: “Эй Лут! Биз яратган Эгангнинг элчиларимиз – қавминг сенга теголмайди. Сен кечанинг бир қисмида оилангни олиб йўлга чиқ. Орангиздан ҳеч ким (йўлда) орқасига қарамасин, хотининг бундан мустасно. Чунки, қавмингга келадиган азоб унга ҳам келади. Уларнинг (ҳалок бўлиш ҳақида) белгиланган вақти тонг вақтидир. Тонг вақти яқин эмасми?

11:82

فَلَمَّا جَاء أَمْرُنَا جَعَلْنَا عَالِيَهَا سَافِلَهَا وَأَمْطَرْنَا عَلَيْهَا حِجَارَةً مِّن سِجِّيلٍ مَّنضُودٍ {82}

Амримиз келганида у юртни остини устун қилиб, тепасига пишиб етилган лава тошларини кет-ма кет ёғдирдик.

11:83

مُّسَوَّمَةً عِندَ رَبِّكَ وَمَا هِيَ مِنَ الظَّالِمِينَ بِبَعِيدٍ {83}

(У тошлар) яратган Эганг ҳузурида муайян белгилаб қўйилган эди^[1046]. У золимлардан (Макка халқидан) узоқ эмас.

11:84

وَإِلَى مَدْيَنَ أَخَاهُمْ شُعَيْبًا قَالَ يَا قَوْمِ اعْبُدُواْ اللّهَ مَا لَكُم مِّنْ إِلَـهٍ غَيْرُهُ وَلاَ تَنقُصُواْ الْمِكْيَالَ وَالْمِيزَانَ إِنِّيَ أَرَاكُم بِخَيْرٍ وَإِنِّيَ أَخَافُ عَلَيْكُمْ عَذَابَ يَوْمٍ مُّحِيطٍ {84}

Мадян аҳолисига ҳам ўзларининг биродари Шуайбни элчи қилиб юбордик. У шундай деди: “Эй халқим! Аллоҳга қуллик қилинг. Ундан бошқа илоҳ йўқ. Ўлчов ва тарозидан уриб қолманг. Ҳозир сизларни фаровонликда кўряпман. Албатта, сизларга қуршаб олувчи куннинг азоби (келиши)дан қўрқаман.

11:85

وَيَا قَوْمِ أَوْفُواْ الْمِكْيَالَ وَالْمِيزَانَ بِالْقِسْطِ وَلاَ تَبْخَسُواْ النَّاسَ أَشْيَاءهُمْ وَلاَ تَعْثَوْاْ فِي الأَرْضِ مُفْسِدِينَ {85}

Эй халқим! Ўлчов ва тарозини адолатли шаклда тўғри беринг. Инсонларга нарсаларини кам қилиб берманг ва ерда бузғунчилик қилиб тартибсизлик чиқарманг.

11:86

بَقِيَّةُ اللّهِ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ وَمَا أَنَاْ عَلَيْكُم بِحَفِيظٍ {86}

Агар мўмин бўлсангиз, сиз учун Аллоҳ қолдирган (ҳалол миқдор) яхшидир. Мен сизларга қўриқчи эмасман.”

11:87

قَالُواْ يَا شُعَيْبُ أَصَلاَتُكَ تَأْمُرُكَ أَن نَّتْرُكَ مَا يَعْبُدُ آبَاؤُنَا أَوْ أَن نَّفْعَلَ فِي أَمْوَالِنَا مَا نَشَاء إِنَّكَ لَأَنتَ الْحَلِيمُ الرَّشِيدُ {87}

Улар айтдиларки: «Эй Шуайб! Сени дининг/даъватинг^[1047] ота-боболаримиз сиғиниб келган нарсаларни тарк қилишимизга, ёки мол-мулкларимизни хоҳлаганимиздек тасарруф қилмаслигимизга буюряптими? Ахир, сен мулойим, ақли-ҳуши жойида одамсан-ку!»

11:88

قَالَ يَا قَوْمِ أَرَأَيْتُمْ إِن كُنتُ عَلَىَ بَيِّنَةٍ مِّن رَّبِّي وَرَزَقَنِي مِنْهُ رِزْقًا حَسَنًا وَمَا أُرِيدُ أَنْ أُخَالِفَكُمْ إِلَى مَا أَنْهَاكُمْ عَنْهُ إِنْ أُرِيدُ إِلاَّ الإِصْلاَحَ مَا اسْتَطَعْتُ وَمَا تَوْفِيقِي إِلاَّ بِاللّهِ عَلَيْهِ تَوَكَّلْتُ وَإِلَيْهِ أُنِيبُ {88}

Шуайб айтдики: “Эй қавмим! Бир ўйлаб кўрдингизми? Агар мен яратган Эгамдан келган ҳужжатга асосланган бўлсам ва Ўзи менга чиройли ризқ бериб қўйган бўлса-чи! Сизларни ман этаётган нарсада ўзим унга хилоф иш қилмоқчи эмасман. Мен қўлимдан келганича фақат ислоҳ қилишни хоҳлайман. Муваффақиятга эришишим фақат Аллоҳнинг ёрдамига боғлиқ. Мен Унга ўзимни ишониб-топширдирм ва мен Унга йўналаман.

11:89

وَيَا قَوْمِ لاَ يَجْرِمَنَّكُمْ شِقَاقِي أَن يُصِيبَكُم مِّثْلُ مَا أَصَابَ قَوْمَ نُوحٍ أَوْ قَوْمَ هُودٍ أَوْ قَوْمَ صَالِحٍ وَمَا قَوْمُ لُوطٍ مِّنكُم بِبَعِيدٍ {89}

Эй қавмим! Менга қарши чиқишингиз сизларни жиноятга олиб бормасин, (акс ҳолда) Нуҳ қавмига, Ҳуд қавмига ёки Солиҳ қавмига келган мусибатнинг бир хили сизларга ҳам келади. Лутнинг қавми сизлардан узоқ эмас.

11:90

وَاسْتَغْفِرُواْ رَبَّكُمْ ثُمَّ تُوبُواْ إِلَيْهِ إِنَّ رَبِّي رَحِيمٌ وَدُودٌ{90}

Яратган Эгангиздан кечирим сўранглар, сўнгра Унга тавба қилинглар. Чунки, яратган Эгам меҳрибон, дўст тутувчидир.»

11:91

قَالُواْ يَا شُعَيْبُ مَا نَفْقَهُ كَثِيرًا مِّمَّا تَقُولُ وَإِنَّا لَنَرَاكَ فِينَا ضَعِيفًا وَلَوْلاَ رَهْطُكَ لَرَجَمْنَاكَ وَمَا أَنتَ عَلَيْنَا بِعَزِيزٍ {91}

Улар айтдики: “Эй Шуайб! Айтаётган гапингни кўпини тушунмаяпмиз, сени орамиздаги бир заиф^[1048] инсон деб биламиз. Агар оиланг бўлмаганида, сени тошбўрон^[1049] қилиб юборар эдик. Ўзи сен бизга нисбатан азиз^[1050] ҳам эмассан.”

11:92

قَالَ يَا قَوْمِ أَرَهْطِي أَعَزُّ عَلَيْكُم مِّنَ اللّهِ وَاتَّخَذْتُمُوهُ وَرَاءكُمْ ظِهْرِيًّا إِنَّ رَبِّي بِمَا تَعْمَلُونَ مُحِيطٌ {92}

У айтди: “Эй халқим! Сиз учун оилам Аллоҳдан ҳам азизроқмики, Унга (Унинг ҳукмига) орқа ўгирдингиз. Яратган Эгам қилган ишларингизни тўлиқ билади.

11:93

وَيَا قَوْمِ اعْمَلُواْ عَلَى مَكَانَتِكُمْ إِنِّي عَامِلٌ سَوْفَ تَعْلَمُونَ مَن يَأْتِيهِ عَذَابٌ يُخْزِيهِ وَمَنْ هُوَ كَاذِبٌ وَارْتَقِبُواْ إِنِّي مَعَكُمْ رَقِيبٌ {93}

Эй халқим! Қўлингиздан келганини қилинг, мен ҳам (ўз вазифамни) бажаравераман. Кимга хорловчи азоб келишини ва ким ёлғончи эканини яқинда билиб оласизлар. (Воқеаларни) кузатиб боринг, мен ҳам сизлар билан бирга кузатаман.”

11:94

وَلَمَّا جَاء أَمْرُنَا نَجَّيْنَا شُعَيْبًا وَالَّذِينَ آمَنُواْ مَعَهُ بِرَحْمَةٍ مَّنَّا وَأَخَذَتِ الَّذِينَ ظَلَمُواْ الصَّيْحَةُ فَأَصْبَحُواْ فِي دِيَارِهِمْ جَاثِمِينَ {94}

Ва ниҳоят (азоб ҳақидаги) буйруғимиз келганида Шуайбни ва у билан бирга мўминларни Ўз марҳаматимиз билан қутқариб қолдик. Золимларни эса даҳшатли қичқириқ тутди, шунда турган ерларида тиз чўкиб қотиб қолишди.

11:95

كَأَن لَّمْ يَغْنَوْاْ فِيهَا أَلاَ بُعْدًا لِّمَدْيَنَ كَمَا بَعِدَتْ ثَمُودُ {95}

Гўёки улар юртларида фаровонликда яшамагандек бўлиб қолди. Огоҳ бўлинг! Самуд халқи йўқ бўлганидек, Мадян халқи ҳам йўқ бўлсин!

11:96

وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا مُوسَى بِآيَاتِنَا وَسُلْطَانٍ مُّبِينٍ {96}

Шубҳасизки, Мусони оятларимиз билан; очиқ-ойдин ҳужжат билан юборганмиз.

11:97

إِلَى فِرْعَوْنَ وَمَلَئِهِ فَاتَّبَعُواْ أَمْرَ فِرْعَوْنَ وَمَا أَمْرُ فِرْعَوْنَ بِرَشِيدٍ {97}

(Мусони) Фиръавн ва унинг етакчи-амалдорларига юборганмиз. Фиръавннинг амри  тўғри бўлмагани ҳолда, улар Фиръавн амрига бўйсунган.

11:98

يَقْدُمُ قَوْمَهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ فَأَوْرَدَهُمُ النَّارَ وَبِئْسَ الْوِرْدُ الْمَوْرُودُ {98}

Фиръавн қиёмат куни (ўзига эргашган) қавмини олдига тушиб, уларни сув бор жойга бошлаб бораётгандек жаҳаннам ўтига бошлаб боради. У бошлаб борган жой қандай ҳам ёмон!^[1051]

11:99

وَأُتْبِعُواْ فِي هَـذِهِ لَعْنَةً وَيَوْمَ الْقِيَامَةِ بِئْسَ الرِّفْدُ الْمَرْفُودُ {99}

Уларга дунёда лаънат эргаштирилади, охиратда ҳам шундай. Уларга берилган «совға» қандай ҳам ёмон!

11:100

ذَلِكَ مِنْ أَنبَاء الْقُرَى نَقُصُّهُ عَلَيْكَ مِنْهَا قَآئِمٌ وَحَصِيدٌ {100}

Сенга айтиб бераётганимиз бу шаҳар-юртлар орасида ҳозиргача тургани ҳам бор, йўқ бўлиб кетгани ҳам бор.

11:101

وَمَا ظَلَمْنَاهُمْ وَلَـكِن ظَلَمُواْ أَنفُسَهُمْ فَمَا أَغْنَتْ عَنْهُمْ آلِهَتُهُمُ الَّتِي يَدْعُونَ مِن دُونِ اللّهِ مِن شَيْءٍ لِّمَّا جَاء أَمْرُ رَبِّكَ وَمَا زَادُوهُمْ غَيْرَ تَتْبِيبٍ {101}

Уларга Биз зулм қилмадик, лекин улар ўзига ўзи зулм қилди^[1052]. Яратган Эгангнинг (азоб ҳақидаги) буйруғи келганида, Аллоҳдан бошқасига дуо қилаётган илоҳлари уларга ҳеч нарсада асқатмади, уларга фақат зиён орттирди.

11:102

وَكَذَلِكَ أَخْذُ رَبِّكَ إِذَا أَخَذَ الْقُرَى وَهِيَ ظَالِمَةٌ إِنَّ أَخْذَهُ أَلِيمٌ شَدِيدٌ {102}

Яратган Эганг золим шаҳар-юртларни жазолаганида мана шу шаклда жазолайди. Унинг жазолаши жуда аламлидир, қаттиқдир.

11:103

إِنَّ فِي ذَلِكَ لآيَةً لِّمَنْ خَافَ عَذَابَ الآخِرَةِ ذَلِكَ يَوْمٌ مَّجْمُوعٌ لَّهُ النَّاسُ وَذَلِكَ يَوْمٌ مَّشْهُودٌ {103}

Охират азобидан қўрққанлар учун бунда ибрат/намуна бор. Ўша кун (барча) инсонлар йиғиладиган кундир. Бу кун (ҳамма) ҳозир бўладиган кундир.

11:104

وَمَا نُؤَخِّرُهُ إِلاَّ لِأَجَلٍ مَّعْدُودٍ {104}

Биз у кунни фақат белгиланган муддатгача кечиктирамиз.

11:105

يَوْمَ يَأْتِ لاَ تَكَلَّمُ نَفْسٌ إِلاَّ بِإِذْنِهِ فَمِنْهُمْ شَقِيٌّ وَسَعِيدٌ {105}

У кун келганида Аллоҳнинг рухсатисиз ҳеч ким гапиролмайди. Улардан кимдир бахтсиз, кимдир бахтли бўлади.

11:106

فَأَمَّا الَّذِينَ شَقُواْ فَفِي النَّارِ لَهُمْ فِيهَا زَفِيرٌ وَشَهِيقٌ {106}

Бахтсиз бўлганлар жаҳаннамда бўлади. Уларни у ерда хириллаб нафас олиши ва ўксиб йиғлаши бор.

11:107

خَالِدِينَ فِيهَا مَا دَامَتِ السَّمَاوَاتُ وَالأَرْضُ إِلاَّ مَا شَاء رَبُّكَ إِنَّ رَبَّكَ فَعَّالٌ لِّمَا يُرِيدُ {107}

Улар у ерда токи ер-у осмонлар тургунча – мангу қолади. Магар Роббинг муносиб билса (зиёда қилиб беради). Чунки, яратган Эганг Ўзи хоҳлаган ишни қилади.

11:108

وَأَمَّا الَّذِينَ سُعِدُواْ فَفِي الْجَنَّةِ خَالِدِينَ فِيهَا مَا دَامَتِ السَّمَاوَاتُ وَالأَرْضُ إِلاَّ مَا شَاء رَبُّكَ عَطَاءً غَيْرَ مَجْذُوذٍ

Бахтли бўлганлар эса жаннатда қолади. Улар (ҳам) унда токи ер-у осмонлар тургунча – мангу қолади. Магар Яратган Эганг муносиб билса^[1053] (зиёда қилиб беради^[1054]). Бу чексиз иноятдир.

11:109

فَلاَ تَكُ فِي مِرْيَةٍ مِّمَّا يَعْبُدُ هَـؤُلاء مَا يَعْبُدُونَ إِلاَّ كَمَا يَعْبُدُ آبَاؤُهُم مِّن قَبْلُ وَإِنَّا لَمُوَفُّوهُمْ نَصِيبَهُمْ غَيْرَ مَنقُوصٍ {109}

Энди сен бу (мушрик)лар сиғинаётган нарсалари (ботил экани) ҳақида шубҳа қилма! Улар илгари ота-боболари сиғингандек сиғиняпти. Биз уларнинг (жазо) насибасини кам-кўстсиз тўлиқ қилиб берамиз.

11:110

وَلَقَدْ آتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ فَاخْتُلِفَ فِيهِ وَلَوْلاَ كَلِمَةٌ سَبَقَتْ مِن رَّبِّكَ لَقُضِيَ بَيْنَهُمْ وَإِنَّهُمْ لَفِي شَكٍّ مِّنْهُ مُرِيبٍ {110}

Шубҳасизки, Мусога китоб берганмиз, у ҳақида (ҳам) ихтилоф қилинди. Агар яратган Эгангнинг аввалги сўзи бўлмаганида, улар орасида албатта ҳукм ижро этилар эди^[1055]. Улар у китоб ҳақида иккилантирувчи шубҳададирлар.

11:111

وَإِنَّ كُـلاًّ لَّمَّا لَيُوَفِّيَنَّهُمْ رَبُّكَ أَعْمَالَهُمْ إِنَّهُ بِمَا يَعْمَلُونَ خَبِيرٌ {111}

Роббинг уларнинг ҳар бирига қилмишларининг жазо ва мукофотларини тўлиқ қилиб беради. Чунки, У қилаётган ишларидан хабардордир.

11:112

فَاسْتَقِمْ كَمَا أُمِرْتَ وَمَن تَابَ مَعَكَ وَلاَ تَطْغَوْاْ إِنَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ {112}

Сен ўзингга буюрилганидек тўғри бўл! Сен билан бирга тавба қилганлар ҳам (шундай бўлсин^[1056]). Ҳаддан ошманглар. У сизлар қилаётган ишларни албатта кўриб туради.

11:113

وَلاَ تَرْكَنُواْ إِلَى الَّذِينَ ظَلَمُواْ فَتَمَسَّكُمُ النَّارُ وَمَا لَكُم مِّن دُونِ اللّهِ مِنْ أَوْلِيَاء ثُمَّ لاَ تُنصَرُونَ {113}

Ҳақсизлик қилувчи-золимларга ёндашманглар. Акс ҳолда, оташ^[1057] сизга ҳам тегади ва сизларга Аллоҳдан бошқа дўстлар/хожалар бўлмайди. Кейин, сизларга ёрдам берилмайди.

11:114

وَأَقِمِ الصَّلاَةَ طَرَفَيِ النَّهَارِ وَزُلَفًا مِّنَ اللَّيْلِ إِنَّ الْحَسَنَاتِ يُذْهِبْنَ السَّـيِّئَاتِ ذَلِكَ ذِكْرَى لِلذَّاكِرِينَ {114}

Кундузи икки маҳал ва кечанинг кундузга яқин вақтларида^[1058] намозни ўқи. Албатта, яхшиликлар ёмонликларни кетказади. Бу эслатма олувчиларга эслатма/насиҳатдир.

11:115

وَاصْبِرْ فَإِنَّ اللّهَ لاَ يُضِيعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِينَ {115}

Сабр-бардош қил^[1059]. Чунки, Аллоҳ яхшилик қилувчиларнинг ҳақини зое қилмайди.

11:116

فَلَوْلاَ كَانَ مِنَ الْقُرُونِ مِن قَبْلِكُمْ أُوْلُواْ بَقِيَّةٍ يَنْهَوْنَ عَنِ الْفَسَادِ فِي الأَرْضِ إِلاَّ قَلِيلاً مِّمَّنْ أَنجَيْنَا مِنْهُمْ وَاتَّبَعَ الَّذِينَ ظَلَمُواْ مَا أُتْرِفُواْ فِيهِ وَكَانُواْ مُجْرِمِينَ {116}

Сизлардан аввалги насллар орасида (инсонларни) ер юзида бузғунчилик қилишдан қайтарадиган давомчилар/фазилатли кишилар бўлса бўлмасмиди? Бироқ, Биз уларни қутқариб қолган оз сонли кишилардан бошқа ҳеч ким (бу вазифани бажармади^[1060]). Ҳақсизлик қилган-золимлар ўз маишатпарастлиги ортидан кетди ва жиноятчига айланди.

11:117

وَمَا كَانَ رَبُّكَ لِيُهْلِكَ الْقُرَى بِظُلْمٍ وَأَهْلُهَا مُصْلِحُونَ {117}

Ислоҳ қилувчи халқи бор юртни яратган Эганг асло зулм қилиб ҳалок қилмайди^[1061].

11:118

وَلَوْ شَاء رَبُّكَ لَجَعَلَ النَّاسَ أُمَّةً وَاحِدَةً وَلاَ يَزَالُونَ مُخْتَلِفِينَ {118}

Агар Роббинг муносиб билгандиа барча инсонларни битта уммат қила оларди. (Баъзилар бунга лойиқ бўлмагани учун) энди, улар давомли ихтилофчи бўлиб қоаверади[1062].

11:119

إِلاَّ مَن رَّحِمَ رَبُّكَ وَلِذَلِكَ خَلَقَهُمْ وَتَمَّتْ كَلِمَةُ رَبِّكَ لأَمْلأنَّ جَهَنَّمَ مِنَ الْجِنَّةِ وَالنَّاسِ أَجْمَعِينَ {119}

Фақат Аллоҳ раҳм қилганлар (ҳаққа қарши) ихтилоф қилмайди^[1063].  У инсонларни шунинг учун яратган. Яратган Эгангнинг: “Мен жаҳаннамни (ҳаққа ихтилоф қилган) инсонлар ва жинларнинг барчаси билан тўлдираман”, деган сўзи тўлиқ амалга ошади.

11:120

وَكُـلاًّ نَّقُصُّ عَلَيْكَ مِنْ أَنبَاء الرُّسُلِ مَا نُثَبِّتُ بِهِ فُؤَادَكَ وَجَاءكَ فِي هَـذِهِ الْحَقُّ وَمَوْعِظَةٌ وَذِكْرَى لِلْمُؤْمِنِينَ {120}

Биз пайғамбарлар ҳаётидаги ҳодисалар орасидан сенинг қалбингни қувватлайдиган барчасини айтиб беряпмиз. Бу маълумотларда сенга ҳақиқат ҳамда мўминларга насиҳат ва эслатма келди.

11:121

وَقُل لِّلَّذِينَ لاَ يُؤْمِنُونَ اعْمَلُواْ عَلَى مَكَانَتِكُمْ إِنَّا عَامِلُونَ {121}

Имон келтиртмайдиганларга шундай де: “Қўлингиздан келган ишни қилинг, биз ҳам қиламиз!

11:122

وَانتَظِرُوا إِنَّا مُنتَظِرُونَ {122}

Кутинглар, биз ҳам кутамиз.”

11:123

وَلِلّهِ غَيْبُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَإِلَيْهِ يُرْجَعُ الأَمْرُ كُلُّهُ فَاعْبُدْهُ وَتَوَكَّلْ عَلَيْهِ وَمَا رَبُّكَ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ {123}

Ер-у осмонларнинг ғайби фақат Аллоҳга хос. Барча ишлар Унга қайтарилади. Бас! Унга қуллик қил ва Унга суяниб-таян. Яратган Эганг қилаётган ишларингиздан бехабар эмас.

 

12. Юсуф сураси

بسم الله الرحمن الرحيم

Марҳамати чексиз ва яхшилик қилувчи – Аллоҳ номи билан.

12:1

الر تِلْكَ آيَاتُ الْكِتَابِ الْمُبِينِ {1}

Алиф! Лам! Ро![1064] Булар баёнотли^[1065] китоб оятларидир.

12:2

إِنَّا أَنزَلْنَاهُ قُرْآنًا عَرَبِيًّا لَّعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ {2}

Яхшилаб тушунишингиз^[1066] учун уни арабча/тушунарли Қуръон қилиб юбордик.

12:3

نَحْنُ نَقُصُّ عَلَيْكَ أَحْسَنَ الْقَصَصِ بِمَا أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ هَـذَا الْقُرْآنَ وَإِن كُنتَ مِن قَبْلِهِ لَمِنَ الْغَافِلِينَ {3}

Сенга ушбу Қуръонни ваҳий қилиш орқали сенга энг гўзал қиссани айтиб беряпмиз. Албатта, сен илгари бундан бехабар эдинг.

12:4

إِذْ قَالَ يُوسُفُ لِأَبِيهِ يَا أَبتِ إِنِّي رَأَيْتُ أَحَدَ عَشَرَ كَوْكَبًا وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ رَأَيْتُهُمْ لِي سَاجِدِينَ {4}

Юсуф бир куни отаси (Яъқуб)га: “Отажон! Тушимда ўн битта юлдуз, қуёш ва ойни кўрдим – уларни менинг хизматимда эканини кўрдим”, деди.

12:5

قَالَ يَا بُنَيَّ لاَ تَقْصُصْ رُؤْيَاكَ عَلَى إِخْوَتِكَ فَيَكِيدُواْ لَكَ كَيْدًا إِنَّ الشَّيْطَانَ لِلإِنسَانِ عَدُوٌّ مُّبِينٌ {5}

(Яъқуб) айтдики: “Болагинам! Тушингни акаларинга айтма. Айтсанг, сенга (ёмон) режа тузиб қўяди. Чунки, шайтон/ёвузлик инсоннинг душманидир.

12:6

وَكَذَلِكَ يَجْتَبِيكَ رَبُّكَ وَيُعَلِّمُكَ مِن تَأْوِيلِ الأَحَادِيثِ وَيُتِمُّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكَ وَعَلَى آلِ يَعْقُوبَ كَمَا أَتَمَّهَا عَلَى أَبَوَيْكَ مِن قَبْلُ إِبْرَاهِيمَ وَإِسْحَقَ إِنَّ رَبَّكَ عَلِيمٌ حَكِيمٌ {6}

Яратган Эганг сени мана шу шаклда танлаб олиб, сенга тушларнинг таъбирини ўргатар, ҳамда Ўз нематини оталаринг Иброҳим ва Исҳоққа тамомлаб берганидек, сен ва Яъқуб оиласига ҳам неъматини тамомлаб берар экан. Албатта, яратган Эганг билувчидир, тўғри қарор берувчидир.”

12:7

لَّقَدْ كَانَ فِي يُوسُفَ وَإِخْوَتِهِ آيَاتٌ لِّلسَّائِلِينَ {7}

Шубҳасизки, Юсуф ва акаларида сўрагувчиларга (жавоб бўладиган) оятлар/ибратлар бор.

12:8

إِذْ قَالُواْ لَيُوسُفُ وَأَخُوهُ أَحَبُّ إِلَى أَبِينَا مِنَّا وَنَحْنُ عُصْبَةٌ إِنَّ أَبَانَا لَفِي ضَلاَلٍ مُّبِينٍ {8}

Бир куни акалари (ўзаро) шундай деди: “Биз бир оила бўлсак ҳам Юсуф ва унинг укаси (Бинямин) отамизга биздан кўра севимлироқ.^[1067] Албатта, отамиз аниқ хатода.

12:9

اقْتُلُواْ يُوسُفَ أَوِ اطْرَحُوهُ أَرْضًا يَخْلُ لَكُمْ وَجْهُ أَبِيكُمْ وَتَكُونُواْ مِن بَعْدِهِ قَوْمًا صَالِحِينَ {9}

Юсуфни ўлдиринг ёки уни бирон бир ерга ташлаб юборингки, отамизнинг меҳр-муҳаббати сизда қолсин. Ундан кейин (тавба қилиб) яхши қавм бўлиб оласиз.”

12:10

قَالَ قَآئِلٌ مَّنْهُمْ لاَ تَقْتُلُواْ يُوسُفَ وَأَلْقُوهُ فِي غَيَابَةِ الْجُبِّ يَلْتَقِطْهُ بَعْضُ السَّيَّارَةِ إِن كُنتُمْ فَاعِلِينَ {10}

(Орасида гапи ўтадиган биттаси): «Юсуфни ўлдирманг, уни баъзи йўловчилар топиб оладиган қилиб қудуқ тубига улоқтиринг. Қилсангиз шундай қилинг», деди.

12:11

قَالُواْ يَا أَبَانَا مَا لَكَ لاَ تَأْمَنَّا عَلَى يُوسُفَ وَإِنَّا لَهُ لَنَاصِحُونَ {11}

(Шу мақсадда) улар шундай деди: “Эй ота! Сизга нима бўляпти, нима учун Юсуфни бизга ишонмаяпсиз? Ахир, биз унга жонкуяр/самимиймиз^[1068].

12:12

أَرْسِلْهُ مَعَنَا غَدًا يَرْتَعْ وَيَلْعَبْ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ {12}

Эртага уни биз билан бирга юборинг – еб-ичиб, ўйнаб-кулсин. Биз уни албатта қўриқлаймиз.”

12:13

قَالَ إِنِّي لَيَحْزُنُنِي أَن تَذْهَبُواْ بِهِ وَأَخَافُ أَن يَأْكُلَهُ الذِّئْبُ وَأَنتُمْ عَنْهُ غَافِلُونَ {13}

Отаси эса: «Уни олиб кетишингиз мени ташвишлантиради. Сизлар ундан бехабар бўлиб қолиб, уни бўри еб кетишидан қўрқаман», деди.

12:14

قَالُواْ لَئِنْ أَكَلَهُ الذِّئْبُ وَنَحْنُ عُصْبَةٌ إِنَّا إِذًا لَّخَاسِرُونَ {14}

Улар: «Биз бир оила бўла туриб, агар уни бўри еб кетса, унда биз хонавайрон бўламиз-ку!» дедилар.

12:15

فَلَمَّا ذَهَبُواْ بِهِ وَأَجْمَعُواْ أَن يَجْعَلُوهُ فِي غَيَابَةِ الْجُبِّ وَأَوْحَيْنَآ إِلَيْهِ لَتُنَبِّئَنَّهُم بِأَمْرِهِمْ هَـذَا وَهُمْ لاَ يَشْعُرُونَ{15}

(Гапига ишонтириб) Юсуфни олиб кетишди ва ҳаммаси бир бўлиб уни қудуқ тубига ташлашга қарор беришганида, (Эй Юсуф!) “Сен уларнинг бу қилмишини уларга ўзлари (сени Юсуф эканингни) фарқига бормайдиган ҳолда айтиб берасан”, деб ваҳий қилдик.

12:16

وَجَاؤُواْ أَبَاهُمْ عِشَاء يَبْكُونَ {16}

Улар отасининг ёнига кечаси йиғлаб келиб:

12:17

قَالُواْ يَا أَبَانَا إِنَّا ذَهَبْنَا نَسْتَبِقُ وَتَرَكْنَا يُوسُفَ عِندَ مَتَاعِنَا فَأَكَلَهُ الذِّئْبُ وَمَا أَنتَ بِمُؤْمِنٍ لِّنَا وَلَوْ كُنَّا صَادِقِينَ    {17}

«Эй Отамиз! Ўзимиз мусобақалашгани кетиб қолиб, Юсуфни матоҳларимиз ёнида қолдирибмиз, шунда уни бўри еб кетибди. Сизга тўғрисини айтсак ҳам, бизга (барибир) ишонмайсиз», дедилар.

12:18

وَجَآؤُوا عَلَى قَمِيصِهِ بِدَمٍ كَذِبٍ قَالَ بَلْ سَوَّلَتْ لَكُمْ أَنفُسُكُمْ أَمْرًا فَصَبْرٌ جَمِيلٌ وَاللّهُ الْمُسْتَعَانُ عَلَى مَا تَصِفُونَ {18}

Ва Юсуфнинг кўйлагини устида ёлғон қон билан олиб келишди. Отаси уларга: “Йўқ (бу Юсуфни қони емас). Нафсингиз сизларни бир ишга^[1069] ундаб қўйибди. Энди чиройли сабр (қилиш керак). Сиз васфлаётган (ёлғон) ишда ёрдам сўраладиган зот Аллоҳдир”, деди.

12:19

وَجَاءتْ سَيَّارَةٌ فَأَرْسَلُواْ وَارِدَهُمْ فَأَدْلَى دَلْوَهُ قَالَ يَا بُشْرَى هَـذَا غُلاَمٌ وَأَسَرُّوهُ بِضَاعَةً وَاللّهُ عَلِيمٌ بِمَا يَعْمَلُونَ {19}

Бир карвон келиб, сувчисини (сувга) юборди. Сувчи бориб челагини қудуққа ташлади ва: «Хушхабар! Бу бир болакай-ку!»- деди. Улар уни тижорат моли сифатида сотиб юбориш учун яшириб қўйди. Аллоҳ улар нима қилаётганини билиб турарди.

12:20

وَشَرَوْهُ بِثَمَنٍ بَخْسٍ دَرَاهِمَ مَعْدُودَةٍ وَكَانُواْ فِيهِ مِنَ الزَّاهِدِينَ {20}

Юсуфни зулмга асосланган пулга – бир қанча дирҳамга сотиб юборишди. Зотан, улар ундан қутулмоқчи эди.

12:21

وَقَالَ الَّذِي اشْتَرَاهُ مِن مِّصْرَ لاِمْرَأَتِهِ أَكْرِمِي مَثْوَاهُ عَسَى أَن يَنفَعَنَا أَوْ نَتَّخِذَهُ وَلَدًا وَكَذَلِكَ مَكَّنِّا لِيُوسُفَ فِي الأَرْضِ وَلِنُعَلِّمَهُ مِن تَأْوِيلِ الأَحَادِيثِ وَاللّهُ غَالِبٌ عَلَى أَمْرِهِ وَلَـكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لاَ يَعْلَمُونَ {21}

Уни сотиб олган Мисрлик киши хотинига: «Уни қоладиган жойини чиройли қил, балки бизга фойдаси тегиб қолар, ёки ўзимизга фарзанд қилиб олармиз», деди. Тушларнинг таъбирини ўргатиш учун, Юсуфни у ерга мана шу шаклда жойлаштирдик. Ўз ишини амалга оширишда Аллоҳ ғолибдир. Лекин, инсонларнинг кўпчилиги билмайди.

12:22

وَلَمَّا بَلَغَ أَشُدَّهُ آتَيْنَاهُ حُكْمًا وَعِلْمًا وَكَذَلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ {22}

Юсуф вояга етганида, унга тўғри ҳукм бериш қобилиятини ҳамда илмни бердик. Биз муҳсинларни шундай мукофотлаймиз.

12:23

وَرَاوَدَتْهُ الَّتِي هُوَ فِي بَيْتِهَا عَن نَّفْسِهِ وَغَلَّقَتِ الأَبْوَابَ وَقَالَتْ هَيْتَ لَكَ قَالَ مَعَاذَ اللّهِ إِنَّهُ رَبِّي أَحْسَنَ مَثْوَايَ إِنَّهُ لاَ يُفْلِحُ الظَّالِمُونَ {23}

Юсуф турган уйнинг соҳибаси (Зулайхо) уни ўзига жалб қилишга уринди, эшикларни қулфлаб қўйди ва: «Қани кел!», деди. Юсуф эса: «Аллоҳ сақласин!» Ахир, у (эринг мени сотиб олиб) мени жойимни чиройли қилиб берган – хўжайиним-ку! Золимлар нажот топмайди”, деди.

12:24

وَلَقَدْ هَمَّتْ بِهِ وَهَمَّ بِهَا لَوْلا أَن رَّأَى بُرْهَانَ رَبِّهِ كَذَلِكَ لِنَصْرِفَ عَنْهُ السُّوءَ وَالْفَحْشَاء إِنَّهُ مِنْ عِبَادِنَا الْمُخْلَصِينَ {24}

Шубҳасизки, аёл унга талпинди. Агар Юсуф яратган Эгасининг очиқ ҳужжатини кўрмаганида, у ҳам аёлга талпинган бўларди. Юсуфдан ёмонлик ва фаҳшни узоқлаштириш учун мана шу шаклда (ҳужжат кўрсатдик). Чунки, у Бизнинг танлаб олган-холис қулларимиздандир.

12:25

وَاسُتَبَقَا الْبَابَ وَقَدَّتْ قَمِيصَهُ مِن دُبُرٍ وَأَلْفَيَا سَيِّدَهَا لَدَى الْبَابِ قَالَتْ مَا جَزَاء مَنْ أَرَادَ بِأَهْلِكَ سُوَءًا إِلاَّ أَن يُسْجَنَ أَوْ عَذَابٌ أَلِيمٌ {25}

Иккаласи ҳам эшик томон югурди, аёл Юсуфнинг кўйлагини ортидан йиртиб юборди ва эшик олдида иккаласи ҳам аёлнинг эрига дуч келди. Шунда аёл (эрига қараб): «Оилангга ёмонлик қилмоқчи бўлганнинг жазоси нима? Зиндонга ташланиш ёки аламли қийноққа ташланиш эмасми?»- деди.

12:26

قَالَ هِيَ رَاوَدَتْنِي عَن نَّفْسِي وَشَهِدَ شَاهِدٌ مِّنْ أَهْلِهَا إِن كَانَ قَمِيصُهُ قُدَّ مِن قُبُلٍ فَصَدَقَتْ وَهُوَ مِنَ الكَاذِبِينَ    {26}

Юсуф эса: «Мени у ўзига жалб қилмоқчи бўлди», деди. Аёлнинг оиласидан бўлган илмли бири шундай гувоҳлик берди: «Агар Юсуфнинг кўйлаги олд тарафидан йиртилган бўлса, аёл тўғри айтган бўлади ва у ёлғончилардан (бўлади).

12:27

وَإِنْ كَانَ قَمِيصُهُ قُدَّ مِن دُبُرٍ فَكَذَبَتْ وَهُوَ مِن الصَّادِقِينَ {27}

Агар Юсуфнинг кўйлаги орқа тарафидан йиртилган бўлса, аёл ёлғон гапирган бўлиб, Юсуф ростгўйлардан (бўлади).”

12:28

فَلَمَّا رَأَى قَمِيصَهُ قُدَّ مِن دُبُرٍ قَالَ إِنَّهُ مِن كَيْدِكُنَّ إِنَّ كَيْدَكُنَّ عَظِيمٌ {28}

Аёлнинг эри кўйлак орқа тарафидан йиртилганини кўриб шундай деди: “(Эй аёллар!) Бу сизларнинг хийлаларингиздан биридир. Чунки, сизларнинг хийлангиз кўп.

12:29

يُوسُفُ أَعْرِضْ عَنْ هَـذَا وَاسْتَغْفِرِي لِذَنبِكِ إِنَّكِ كُنتِ مِنَ الْخَاطِئِينَ {29}

Эй Юсуф! Бу ишни унут. (Эй хотин!) Сен гуноҳинг учун кечирим сўра. Чунки, сен хатокорлардан бўлдинг.”

12:30

وَقَالَ نِسْوَةٌ فِي الْمَدِينَةِ امْرَأَةُ الْعَزِيزِ تُرَاوِدُ فَتَاهَا عَن نَّفْسِهِ قَدْ شَغَفَهَا حُبًّا إِنَّا لَنَرَاهَا فِي ضَلاَلٍ مُّبِينٍ {30}

Шаҳарда бир неча аёллар: «Вазирнинг аёли ўз қулини ўзига жалб қилишга уринибди. Муҳаббат юрагидан уриб қўйибди. Биз уни очиқ адашган деб биламиз», дедилар.

12:31

فَلَمَّا سَمِعَتْ بِمَكْرِهِنَّ أَرْسَلَتْ إِلَيْهِنَّ وَأَعْتَدَتْ لَهُنَّ مُتَّكَأً وَآتَتْ كُلَّ وَاحِدَةٍ مِّنْهُنَّ سِكِّينًا وَقَالَتِ اخْرُجْ عَلَيْهِنَّ فَلَمَّا رَأَيْنَهُ أَكْبَرْنَهُ وَقَطَّعْنَ أَيْدِيَهُنَّ وَقُلْنَ حَاشَ لِلّهِ مَا هَـذَا بَشَرًا إِنْ هَـذَا إِلاَّ مَلَكٌ كَرِيمٌ

Вазирнинг хотини аёлларнинг гап-сўзларини эшитиб, уларга элчи юборди. Улар учун ўриндиқ тайёрлатди. Ҳар бирига биттадан пичоқ берди. Шу аснода (Юсуфга) «Уларнинг ёнига чиқ!», деди. Аёллар Юсуфни кўрганида унга маҳлиё бўлиб, қўлларини кесиб олишди. Ва: “Эй пок Аллоҳ! Ахир бу башар-оддий инсон эмас. Бу мукаррам бир малак-ку!”- дедилар.

12:32

قَالَتْ فَذَلِكُنَّ الَّذِي لُمْتُنَّنِي فِيهِ وَلَقَدْ رَاوَدتُّهُ عَن نَّفْسِهِ فَاسَتَعْصَمَ وَلَئِن لَّمْ يَفْعَلْ مَا آمُرُهُ لَيُسْجَنَنَّ وَلَيَكُونًا مِّنَ الصَّاغِرِينَ {32}

(Зулайҳо) шундай деди: «Сизлар у ҳақида мени маломат қилган йигит мана шу бўлади. Уни ўзимга жалб қилишга уриндим, лекин у ўзини сақлади. Агар энди буйруғимни бажармаса, аниқ зиндонга ташланади ва хорланганлардан бўлади.»

12:33

قَالَ رَبِّ السِّجْنُ أَحَبُّ إِلَيَّ مِمَّا يَدْعُونَنِي إِلَيْهِ وَإِلاَّ تَصْرِفْ عَنِّي كَيْدَهُنَّ أَصْبُ إِلَيْهِنَّ وَأَكُن مِّنَ الْجَاهِلِينَ       {33}

Юсуф айтдики: «Эй яратган Эгам! Булар чорлаётган нарсадан кўра мен учун зиндон афзал. У (аёл)ларнинг макрини мендан нари қилмасанг, уларга мойил бўлиб, жоҳиллардан бўлиб қоламан.»

12:34

فَاسْتَجَابَ لَهُ رَبُّهُ فَصَرَفَ عَنْهُ كَيْدَهُنَّ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ {34}

Робби унинг дуосини қабул қилиб, аёлларнинг макрини ундан бартараф қилди. Чунки, У эшитади, билади.

12:35

ثُمَّ بَدَا لَهُم مِّن بَعْدِ مَا رَأَوُاْ الآيَاتِ لَيَسْجُنُنَّهُ حَتَّى حِينٍ {35}

Далилларни кўрганидан кейин, уларга (вазир ва унинг одамларига) Юсуфни бир муддат қамаб қўйиш фикри келди.

12:36

وَدَخَلَ مَعَهُ السِّجْنَ فَتَيَانَ قَالَ أَحَدُهُمَآ إِنِّي أَرَانِي أَعْصِرُ خَمْرًا وَقَالَ الآخَرُ إِنِّي أَرَانِي أَحْمِلُ فَوْقَ رَأْسِي خُبْزًا تَأْكُلُ الطَّيْرُ مِنْهُ نَبِّئْنَا بِتَأْوِيلِهِ إِنَّا نَرَاكَ مِنَ الْمُحْسِنِينَ {36}

Зиндонга Юсуф билан бирга иккита йигит ҳам кирган эди. Улардан бири: «Мен тушимда ўзимни сархуш қилувчи ичимлик қуяётганимни кўрдим», деди. Яна бири: «Мен тушимда бошимда нон кўтариб турганимни, ундан қушлар еётганини кўрдим. (Эй Юсуф!) Бизга бунинг таъбирини айтиб бер. Кўряпмизки, сен яхшилик қилувчи-муҳсинлардансан», дедилар.

12:37

قَالَ لاَ يَأْتِيكُمَا طَعَامٌ تُرْزَقَانِهِ إِلاَّ نَبَّأْتُكُمَا بِتَأْوِيلِهِ قَبْلَ أَن يَأْتِيكُمَا ذَلِكُمَا مِمَّا عَلَّمَنِي رَبِّي إِنِّي تَرَكْتُ مِلَّةَ قَوْمٍ لاَّ يُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَهُم بِالآخِرَةِ هُمْ كَافِرُونَ {37}

У шундай деди: “Иккалангизга бериладиган овқат келмасидан олдин мен сизга унинг таъвилини айтиб бераман. Бу – роббимнинг менга берган илмидандир. Чунки, мен Аллоҳга ишонмайдиган ва охиратни тан олмайдиган қавмнинг динини тарк қилдим.

12:38

وَاتَّبَعْتُ مِلَّةَ آبَآئِـي إِبْرَاهِيمَ وَإِسْحَقَ وَيَعْقُوبَ مَا كَانَ لَنَا أَن نُّشْرِكَ بِاللّهِ مِن شَيْءٍ ذَلِكَ مِن فَضْلِ اللّهِ عَلَيْنَا وَعَلَى النَّاسِ وَلَـكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لاَ يَشْكُرُونَ {38}

Оталарим Иброҳим, Исҳоқ ва Яъқубнинг динига эргашдим. Бирор нарсани Аллоҳга шерик қилишга бизни асло ҳаққимиз йўқ. Мана шу эътиқод – бизга ва барча инсонларга нисбатан Аллоҳнинг олийжаноблигидир. Лекин, инсонларнинг кўпи шукр қилмайди/қадрига етмайди.

12:39

يَا صَاحِبَيِ السِّجْنِ أَأَرْبَابٌ مُّتَفَرِّقُونَ خَيْرٌ أَمِ اللّهُ الْوَاحِدُ الْقَهَّارُ {39}

Эй зиндондаги дўстларим! Турли-туман (сохта) робблар яхшими, ёки чексиз қудратли ягона Аллоҳми?

12:40

مَا تَعْبُدُونَ مِن دُونِهِ إِلاَّ أَسْمَاء سَمَّيْتُمُوهَا أَنتُمْ وَآبَآؤُكُم مَّا أَنزَلَ اللّهُ بِهَا مِن سُلْطَانٍ إِنِ الْحُكْمُ إِلاَّ لِلّهِ أَمَرَ أَلاَّ تَعْبُدُواْ إِلاَّ إِيَّاهُ ذَلِكَ الدِّينُ الْقَيِّمُ وَلَـكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لاَ يَعْلَمُونَ {40}

Аллоҳ ила орангизга қўйиб сиғинаётганларингиз фақатгина сиз ва ота-боболарингиз номлаб олган исмлар, холос. Аллоҳ у ҳақида ҳеч қандай далил туширмаган. Ҳукм қилиш фақат Аллоҳга тегишли. Аллоҳ сизларни фақат Унинг Ўзига сиғинишга буюрган. Мана шу тўғри дин. Лекин, инсонларнинг кўпчилиги билмайди[1070].

12:41

يَا صَاحِبَيِ السِّجْنِ أَمَّا أَحَدُكُمَا فَيَسْقِي رَبَّهُ خَمْرًا وَأَمَّا الآخَرُ فَيُصْلَبُ فَتَأْكُلُ الطَّيْرُ مِن رَّأْسِهِ قُضِيَ الأَمْرُ الَّذِي فِيهِ تَسْتَفْتِيَانِ {41}

Эй зиндондаги дўстларим! Биттангиз хўжайинингизга шароп қуйиб беради, яна бирингиз дорга осилади ва қушлар унинг бошидан ейди. Сизлар сўраган иши битди (деди Юсуф).

12:42

وَقَالَ لِلَّذِي ظَنَّ أَنَّهُ نَاجٍ مِّنْهُمَا اذْكُرْنِي عِندَ رَبِّكَ فَأَنسَاهُ الشَّيْطَانُ ذِكْرَ رَبِّهِ فَلَبِثَ فِي السِّجْنِ بِضْعَ سِنِينَ{42}

У иккаласидан қутилиб қолишини билган хамхонасига: «Хўжайининг ёнида мен ҳақимда гапир» деди (Юсуф). Лекин, шайтон/ёвуз туйғу унга хўжайини олдида (Юсуф ҳақида) гапиришни унуттириб юборди. Натижада, Юсуф зиндонда яна бир неча йил қолиб кетди.

12:43

وَقَالَ الْمَلِكُ إِنِّي أَرَى سَبْعَ بَقَرَاتٍ سِمَانٍ يَأْكُلُهُنَّ سَبْعٌ عِجَافٌ وَسَبْعَ سُنبُلاَتٍ خُضْرٍ وَأُخَرَ يَابِسَاتٍ يَا أَيُّهَا الْمَلأُ أَفْتُونِي فِي رُؤْيَايَ إِن كُنتُمْ لِلرُّؤْيَا تَعْبُرُونَ {43}

(Бир куни подшоҳ): «Мен тушимда еттита семиз сигир кўрдим. Уларни бошқа еттита озғин сигир еб юборди. Еттита яшил бошоқ ва бошқа еттита қуруқ бошок ҳам кўрдим. Эй аъёнлар! Агар тушни таъбир қилолсангиз, мени тушим ҳақида жавоб беринг», деди.

12:44

قَالُواْ أَضْغَاثُ أَحْلاَمٍ وَمَا نَحْنُ بِتَأْوِيلِ الأَحْلاَمِ بِعَالِمِينَ {44}

Аъёнлар эса: «Булар алғов-далғов тушлар. Биз бундай тушларнинг таъбирини билмаймиз», деди.

12:45

وَقَالَ الَّذِي نَجَا مِنْهُمَا وَادَّكَرَ بَعْدَ أُمَّةٍ أَنَاْ أُنَبِّئُكُم بِتَأْوِيلِهِ فَأَرْسِلُونِ {45}

(Қамоқдаги) икки кишидан қутулиб қолгани узун муддатдан кейин Юсуфни эслаб: «Мен сизларга у тушнинг таъбирини айтиб бераман, мени дархол (зиндонга) юборинг», деди.

12:46

يُوسُفُ أَيُّهَا الصِّدِّيقُ أَفْتِنَا فِي سَبْعِ بَقَرَاتٍ سِمَانٍ يَأْكُلُهُنَّ سَبْعٌ عِجَافٌ وَسَبْعِ سُنبُلاَتٍ خُضْرٍ وَأُخَرَ يَابِسَاتٍ لَّعَلِّي أَرْجِعُ إِلَى النَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَعْلَمُونَ {46}

(Зиндонга бориб): «Эй Юсуф! Эй ростгўй инсон! Еттита семиз сигирни етти озғин сигир еётганини, ҳамда еттита яшил бошоқ ва қуруқ бошоқлар ҳақида (туш таъбирини) ечимини айтиб бер. Балки, керакли инсонларга (тўғри таъбир билан) қайтсам, шунда (сени қадрингни) билишар», деди.

12:47

قَالَ تَزْرَعُونَ سَبْعَ سِنِينَ دَأَبًا فَمَا حَصَدتُّمْ فَذَرُوهُ فِي سُنبُلِهِ إِلاَّ قَلِيلاً مِّمَّا تَأْكُلُونَ {47}

Юсуф шундай деди: “Одатдагидек етти йил экин-тикин қилиб, кейин ўзингиз ейдигандан ташқари барча ҳосилни бошоғида қолдиринг.

12:48

ثُمَّ يَأْتِي مِن بَعْدِ ذَلِكَ سَبْعٌ شِدَادٌ يَأْكُلْنَ مَا قَدَّمْتُمْ لَهُنَّ إِلاَّ قَلِيلاً مِّمَّا تُحْصِنُونَ {48}

Ундан кейин қаттиқ етти (йил қаҳатчилик) келиб, ғамлаган захирангизни еб кетади. Йиққанингиздан озгинаси қолади, холос.

12:49

ثُمَّ يَأْتِي مِن بَعْدِ ذَلِكَ عَامٌ فِيهِ يُغَاثُ النَّاسُ وَفِيهِ يَعْصِرُونَ {49}

Ана шундан кейин, инсонлар (баракатли) ёғингарчиликка эришадиган йил келади ва инсонлар ўша йили (маҳсулотларнинг сув ва ёғларини) сиқиб чиқаради” (деди Юсуф).

12:50

وَقَالَ الْمَلِكُ ائْتُونِي بِهِ فَلَمَّا جَاءهُ الرَّسُولُ قَالَ ارْجِعْ إِلَى رَبِّكَ فَاسْأَلْهُ مَا بَالُ النِّسْوَةِ اللاَّتِي قَطَّعْنَ أَيْدِيَهُنَّ إِنَّ رَبِّي بِكَيْدِهِنَّ عَلِيمٌ {50}

(Буни эшитган) подшоҳ: «Юсуфни ёнимга келтиринг», деди. (Саройдан юборилган) элчи Юсуфнинг ёнига келганида, Юсуф шундай деди:  «Хўжайинингга қайтиб бориб, қўлларини кесиб олган аёлларнинг аҳволларини сўра. Албатта, яратган Эгам у аёлларнинг хийлаларини билади.»

12:51

قَالَ مَا خَطْبُكُنَّ إِذْ رَاوَدتُّنَّ يُوسُفَ عَن نَّفْسِهِ قُلْنَ حَاشَ لِلّهِ مَا عَلِمْنَا عَلَيْهِ مِن سُوءٍ قَالَتِ امْرَأَةُ الْعَزِيزِ الآنَ حَصْحَصَ الْحَقُّ أَنَاْ رَاوَدتُّهُ عَن نَّفْسِهِ وَإِنَّهُ لَمِنَ الصَّادِقِينَ {51}

(Бу хабар етиб келиб) Подшоҳ (аёлларни йиғиб): «Юсуфни ўзингизга жалб қилмоқчи бўлганингизда ундан нима хоҳлагансиз?»- деганида, «Аллоҳ сақласин! Биз унда ҳеч қандай ёмонлик билмадик», деди аёллар. (Шунда) вазирнинг хотини: «Мана энди ҳақиқат ўртага чиқди. Уни мен ўзимга жалб қилмоқчи бўлганман. Албатта, у ростгўйлардандир», деди.

12:52

ذَلِكَ لِيَعْلَمَ أَنِّي لَمْ أَخُنْهُ بِالْغَيْبِ وَأَنَّ اللّهَ لاَ يَهْدِي كَيْدَ الْخَائِنِينَ {52}

Юсуф (элчига яна шундай) деди: “Зиндондан шунинг учун чиқмадимки, йўқлигида унга хиёнат қилмаганимни вазир билиб қўйсин. Аллоҳ хоинларнинг хийласини муваффақиятли қилмайди.

12:53

وَمَا أُبَرِّئُ نَفْسِي إِنَّ النَّفْسَ لأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ إِلاَّ مَا رَحِمَ رَبِّيَ إِنَّ رَبِّي غَفُورٌ رَّحِيمٌ {53}

Мен ўз нафсимни оқламайман. Чунки, агар яратган Эгам раҳм қилмаса, нафс ёмонликка буюриб туради. Албатта, яратган Эгам кечиримли ва меҳрибондир.»

12:54

وَقَالَ الْمَلِكُ ائْتُونِي بِهِ أَسْتَخْلِصْهُ لِنَفْسِي فَلَمَّا كَلَّمَهُ قَالَ إِنَّكَ الْيَوْمَ لَدَيْنَا مِكِينٌ أَمِينٌ {54}

«Уни ҳузуримга келтиринг – мен уни ўзимга хос одамим қилиб оламан», деди подшоҳ. Кейин, Юсуф билан гаплашиб: “Бугундан эътиборан сен бизни ёнимиздаги юқори мартабалик ва ишончли одамимизсан”, деди.

12:55

قَالَ اجْعَلْنِي عَلَى خَزَ آئِنِ الأَرْضِ إِنِّي حَفِيظٌ عَلِيمٌ {55}

(Шунда) у: «Мени бу юртнинг хазиналарини бошқариш вазифасига тайинла. Чунки, мен (захирани) яхши сақлайдиган ва (у ишни яхши) биладиган кишиман», деди.

12:56

وَكَذَلِكَ مَكَّنِّا لِيُوسُفَ فِي الأَرْضِ يَتَبَوَّأُ مِنْهَا حَيْثُ يَشَاء نُصِيبُ بِرَحْمَتِنَا مَن نَّشَاء وَلاَ نُضِيعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِينَ {56}

Юсуфга у ерда (иш бошқаришга) мана шу шаклда имконият бердик. У юртни ўзи хоҳлаганидек тасарруф қилади^[1071]. Биз марҳаматимизни Ўзимиз муносиб билганга насиб қиламиз ва чиройли иш қилувчи-муҳсинларнинг ажрини зое қилмаймиз.

12:57

وَلَأَجْرُ الآخِرَةِ خَيْرٌ لِّلَّذِينَ آمَنُواْ وَكَانُواْ يَتَّقُونَ {57}

Ҳақиқатда, имон келтирган ва жавобгарликни ҳис қилганлар учун охиратдаги ажр-мукофот яхшироқдир.

12:58

وَجَاء إِخْوَةُ يُوسُفَ فَدَخَلُواْ عَلَيْهِ فَعَرَفَهُمْ وَهُمْ لَهُ مُنكِرُونَ{58}

Юсуфнинг ака-укалари келиб, унинг ёнига киришди. У уларни таниди, улар эса Юсуфни танимади.

12:59

وَلَمَّا جَهَّزَهُم بِجَهَازِهِمْ قَالَ ائْتُونِي بِأَخٍ لَّكُم مِّنْ أَبِيكُمْ أَلاَ تَرَوْنَ أَنِّي أُوفِي الْكَيْلَ وَأَنَاْ خَيْرُ الْمُنزِلِينَ {59}

Акаларининг юкларини юклаттириб бериб шундай деди: “(Келаси сафар) ота бир укангизни ҳам олиб келинглар (унга ҳам бераман). Кўрмаяпсизларми? Мен ўлчовни тўлиқ қилиб бераман ва мен меҳмон қилувчиларнинг энг яхшисиман.

12:60

فَإِن لَّمْ تَأْتُونِي بِهِ فَلاَ كَيْلَ لَكُمْ عِندِي وَلاَ تَقْرَبُونِ {60}

Агар уни менга олиб келмасанглар, менда сиз учун ҳеч қандай ўлчанадиган (маҳсулот) йўқ, ёнимга яқинлашманглар” (деди Юсуф).

12:61

قَالُواْ سَنُرَاوِدُ عَنْهُ أَبَاهُ وَإِنَّا لَفَاعِلُونَ {61}

Акалари: «Биз уни олиб келиш учун отасини кўндирамиз. Биз бу ишни албатта бажарамиз», деди.

12:62

وَقَالَ لِفِتْيَانِهِ اجْعَلُواْ بِضَاعَتَهُمْ فِي رِحَالِهِمْ لَعَلَّهُمْ يَعْرِفُونَهَا إِذَا انقَلَبُواْ إِلَى أَهْلِهِمْ لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ {62}

У (хизматчи) йигитларига шундай деди: «Тўлайдиган сармояларини юкига жойлаб қўйинг. Балки, оиласига қайтиб борганида, сармоясини таниб (маҳсулотларни текинга олганини англаб) яна қайтиб келишар.»

12:63

فَلَمَّا رَجِعُوا إِلَى أَبِيهِمْ قَالُواْ يَا أَبَانَا مُنِعَ مِنَّا الْكَيْلُ فَأَرْسِلْ مَعَنَا أَخَانَا نَكْتَلْ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ     {63}

Оталарини ёнига қайтганида: “Эй отамиз! Бизга (озиқ-овқат маҳсулотларини) ўлчови тақиқлаб қўйилди. (Бу сафар) укамизни ҳам биз билан бирга юбор. Шунда (яна маҳсулот) ўлчатиб оламиз. Биз уни албатта муҳофаза қиламиз”, дедилар.

12:64

قَالَ هَلْ آمَنُكُمْ عَلَيْهِ إِلاَّ كَمَا أَمِنتُكُمْ عَلَى أَخِيهِ مِن قَبْلُ فَاللّهُ خَيْرٌ حَافِظًا وَهُوَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ    {64}

Яъқуб айтдики: «У ҳақида сизларга ишонмайман. Ишонсам ҳам илгари унинг акаси ҳақида ишонганимдек бўлади. Энг яхши сақлагувчи Аллоҳдир. У раҳмлиларнинг энг раҳмлигидир», деди^[1072].

12:65

وَلَمَّا فَتَحُواْ مَتَاعَهُمْ وَجَدُواْ بِضَاعَتَهُمْ رُدَّتْ إِلَيْهِمْ قَالُواْ يَا أَبَانَا مَا نَبْغِي هَـذِهِ بِضَاعَتُنَا رُدَّتْ إِلَيْنَا وَنَمِيرُ أَهْلَنَا وَنَحْفَظُ أَخَانَا وَنَزْدَادُ كَيْلَ بَعِيرٍ ذَلِكَ كَيْلٌ يَسِيرٌ {65}

Юкларини очишганида, сармоялари ўзларига қайтариб берилганини кўриб шундай дедилар: “Эй отамиз! Яна нима хоҳлаймиз (улардан)? Бу ўзимизни сармоямиз-ку! У ўзимизга қайтиб берилибди. (Бизга рухсат беринг) Оиламизга егулик олиб келамиз, укамизни ҳам муҳофаза қиламиз ва битта туя ортиқча озиқ-овқат келтирамиз. Бу (сафар берилган) озгина ўлчов.”

12:66

قَالَ لَنْ أُرْسِلَهُ مَعَكُمْ حَتَّى تُؤْتُونِ مَوْثِقًا مِّنَ اللّهِ لَتَأْتُنَّنِي بِهِ إِلاَّ أَن يُحَاطَ بِكُمْ فَلَمَّا آتَوْهُ مَوْثِقَهُمْ قَالَ اللّهُ عَلَى مَا نَقُولُ وَكِيلٌ {66}

Яъқуб шундай деди: «Ҳаммангизни қуршаб олган бир фалокат юз бермасейла, Биняминни менга қайтариб олиб келишингиз ҳақида Аллоҳ номи билан қатъий сўз бермагунингизча уни сиз билан юбормайман.» Шунда улар Аллоҳга аҳд беришганида, «Гапираётган гапимизга Аллоҳ вакилдир», деди у.

12:67

وَقَالَ يَا بَنِيَّ لاَ تَدْخُلُواْ مِن بَابٍ وَاحِدٍ وَادْخُلُواْ مِنْ أَبْوَابٍ مُّتَفَرِّقَةٍ وَمَا أُغْنِي عَنكُم مِّنَ اللّهِ مِن شَيْءٍ إِنِ الْحُكْمُ إِلاَّ لِلّهِ عَلَيْهِ تَوَكَّلْتُ وَعَلَيْهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُتَوَكِّلُونَ {67}

(У яна) айтдики: «Эй Ўғилларим! У ерга битта дарвозадан кирманг, фарқли дарвозалардан киринг. Аллоҳдан келадиган ҳеч нарсани мен сиздан даф этолмайман. Ҳукм қилиш фақат Аллоҳга хос. Мен Унга суяниб-таяндим. Ўзини ишониб топширмоқчи бўлганлар (ҳам) Унга суяниб-таянсин.»

12:68

وَلَمَّا دَخَلُواْ مِنْ حَيْثُ أَمَرَهُمْ أَبُوهُم مَّا كَانَ يُغْنِي عَنْهُم مِّنَ اللّهِ مِن شَيْءٍ إِلاَّ حَاجَةً فِي نَفْسِ يَعْقُوبَ قَضَاهَا وَإِنَّهُ لَذُو عِلْمٍ لِّمَا عَلَّمْنَاهُ وَلَـكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لاَ يَعْلَمُونَ {68}

Улар оталари буюрган ердан киришганида, Яъқуб Аллоҳдан келадиган нарсани болаларидан даф этолмаса-да, ўз орзусини амалга оширган бўлди, холос. У ҳақиқатда илм эгаси эди. Чунки, унга Биз илм берганмиз. Лекин, инсонларнинг кўпи билмайди.

12:69

وَلَمَّا دَخَلُواْ عَلَى يُوسُفَ آوَى إِلَيْهِ أَخَاهُ قَالَ إِنِّي أَنَاْ أَخُوكَ فَلاَ تَبْتَئِسْ بِمَا كَانُواْ يَعْمَلُونَ {69}

Улар Юсуфнинг ёнига киришганида, Юсуф ўз укасини бағрига босиб: «Мен сенинг акангман. Уларнинг қилмишларига қайғурма», деди.

12:70

فَلَمَّا جَهَّزَهُم بِجَهَازِهِمْ جَعَلَ السِّقَايَةَ فِي رَحْلِ أَخِيهِ ثُمَّ أَذَّنَ مُؤَذِّنٌ أَيَّتُهَا الْعِيرُ إِنَّكُمْ لَسَارِقُونَ      {70}

Юсуф акаларининг юкларини юклаттириб, ўзининг сув идишини укаси (Бинямин)нинг юкига жойлаттириб қўйди. Кейин, бир жарчи: Эй карвондагилар! Сизлар ўғри экансиз”, деб жар солди.

12:71

قَالُواْ وَأَقْبَلُواْ عَلَيْهِم مَّاذَا تَفْقِدُونَ {71}

Карвондагилар уларга қараб: «Нимани йўқотдинглар?»- деди.

12:72

قَالُواْ نَفْقِدُ صُوَاعَ الْمَلِكِ وَلِمَن جَاء بِهِ حِمْلُ بَعِيرٍ وَأَنَاْ بِهِ زَعِيمٌ {72}

(Вазифадагилардан бири): «Подшоҳнинг идишини йўқотдик. Уни олиб келган кишига бир туя юк мукофот бор. Мен бунга кафилман», деди.

12:73

قَالُواْ تَاللّهِ لَقَدْ عَلِمْتُم مَّا جِئْنَا لِنُفْسِدَ فِي الأَرْضِ وَمَا كُنَّا سَارِقِينَ {73}

Улар: «Аллоҳга қасам! Биз бу ерда бузғунчилик қилиш учун келмаганимизни аниқ биласизлар. Биз ўғри эмасмиз», дедилар.

12:74

قَالُواْ فَمَا جَزَآؤُهُ إِن كُنتُمْ كَاذِبِينَ {74}

(Вазифадагилар) айтдики: (Ўғри орангизда бўлиб) сизлар ёлғон гапираётган бўлсангиз, у (ўғри)нинг жазоси қандай бўлади?”, деди.

12:75

قَالُواْ جَزَآؤُهُ مَن وُجِدَ فِي رَحْلِهِ فَهُوَ جَزَاؤُهُ كَذَلِكَ نَجْزِي الظَّالِمِينَ {75}

Улар: “Унинг жазоси шу – (ўғирланган нарса) кимнинг юкидан чиқса, у унинг жазосидир^[1073]. Биз ҳақсизлик қилувчиларни мана шундай жазолаймиз?, дедилар.

12:76

فَبَدَأَ بِأَوْعِيَتِهِمْ قَبْلَ وِعَاء أَخِيهِ ثُمَّ اسْتَخْرَجَهَا مِن وِعَاء أَخِيهِ كَذَلِكَ كِدْنَا لِيُوسُفَ مَا كَانَ لِيَأْخُذَ أَخَاهُ فِي دِينِ الْمَلِكِ إِلاَّ أَن يَشَاء اللّهُ نَرْفَعُ دَرَجَاتٍ مِّن نَّشَاء وَفَوْقَ كُلِّ ذِي عِلْمٍ عَلِيمٌ {76}

Шунда Юсуф укасининг юкидан олдин акаларининг юкини (текширишни) бошлади. Кейин идишни укасининг юкидан чиқартирди. Биз Юсуфга мана шундай режа туздирдик. Аллоҳ шундай қилмаса, подшоҳнинг қонунига кўра Юсуф укасини олиб қололмас эди. Биз муносиб билган қулларимизни даражасини юксалтирамиз. Ҳар бир билимдон устида яна-да яхши биладиган бор.

12:77

قَالُواْ إِن يَسْرِقْ فَقَدْ سَرَقَ أَخٌ لَّهُ مِن قَبْلُ فَأَسَرَّهَا يُوسُفُ فِي نَفْسِهِ وَلَمْ يُبْدِهَا لَهُمْ قَالَ أَنتُمْ شَرٌّ مَّكَانًا وَاللّهُ أَعْلَمْ بِمَا تَصِفُونَ {77}

(Юсуфнинг акалари): «Агар бу ўғрилик қилган бўлса, бундан олдин унинг акаси ҳам ўғрилик қилган», деди. Юсуф буни ичига ютиб, ичидагини акаларига билдирмай, (ичида):  «Ўзингиз энг ёмон мартабадасизлар. Сиз васфлаб айтаётган нарсанинг аслини Аллоҳ яхши билади», деди.

12:78

قَالُواْ يَا أَيُّهَا الْعَزِيزُ إِنَّ لَهُ أَبًا شَيْخًا كَبِيرًا فَخُذْ أَحَدَنَا مَكَانَهُ إِنَّا نَرَاكَ مِنَ الْمُحْسِنِينَ {78}

(Акалари яна): “Эй Вазир жаноблари! Уни ёши улуғ кекса отаси бор. Шунинг учун, уни ўрнига биздан бирортамизни олиб қол. Кўряпмизки, сен яхшилик қилувчи-муҳсинлардан экансан”, дедилар.

12:79

قَالَ مَعَاذَ اللّهِ أَن نَّأْخُذَ إِلاَّ مَن وَجَدْنَا مَتَاعَنَا عِندَهُ إِنَّـآ إِذًا لَّظَالِمُونَ {79}

Юсуф айтдики: «Аллоҳ сақласин! Нарсамизни кимнинг юкидан топган бўлсак, биз фақат ўшани олиб қоламиз. Акс ҳолда, ҳақсизлик қилувчи-золимлардан бўлиб қоламиз», деди.

12:80

فَلَمَّا اسْتَيْأَسُواْ مِنْهُ خَلَصُواْ نَجِيًّا قَالَ كَبِيرُهُمْ أَلَمْ تَعْلَمُواْ أَنَّ أَبَاكُمْ قَدْ أَخَذَ عَلَيْكُم مَّوْثِقًا مِّنَ اللّهِ وَمِن قَبْلُ مَا فَرَّطتُمْ فِي يُوسُفَ فَلَنْ أَبْرَحَ الأَرْضَ حَتَّىَ يَأْذَنَ لِي أَبِي أَوْ يَحْكُمَ اللّهُ لِي وَهُوَ خَيْرُ الْحَاكِمِينَ {80}

Юсуфдан умиди узилганида, (ўзаро) маслаҳат қилиш учун бир четга чиқиб, уларнинг каттаси шундай деди: “Сизлардан отангиз Аллоҳ номи билан қатъий сўз олганини ва бундан олдин Юсуф ҳақида ҳам зулм-у ситам қилганингизни билмай қолдингизми? Шунинг учун, то отамнинг изни ёки Аллоҳ менга ҳукм қилмагунча бу ердан асло айрилмайман. Энг яхши қарорни У беради.

12:81

ارْجِعُواْ إِلَى أَبِيكُمْ فَقُولُواْ يَا أَبَانَا إِنَّ ابْنَكَ سَرَقَ وَمَا شَهِدْنَا إِلاَّ بِمَا عَلِمْنَا وَمَا كُنَّا لِلْغَيْبِ حَافِظِينَ {81}

Отамизга қайтиб бориб шундай денглар: “Эй отамиз! Ўғлингиз ўғрилик қилди. Биз фақат билганимизга гувоҳлик бердик. Биз ғайбни^[1074] билмаганмиз.

12:82

وَاسْأَلِ الْقَرْيَةَ الَّتِي كُنَّا فِيهَا وَالْعِيْرَ الَّتِي أَقْبَلْنَا فِيهَا وَإِنَّا لَصَادِقُونَ {82}

Биз турган шаҳар аҳолисидан ва бирга қайтган карвондан ҳам сўранг – биз албатта рост гапиряпмиз.”

12:83

قَالَ بَلْ سَوَّلَتْ لَكُمْ أَنفُسُكُمْ أَمْرًا فَصَبْرٌ جَمِيلٌ عَسَى اللّهُ أَن يَأْتِيَنِي بِهِمْ جَمِيعًا إِنَّهُ هُوَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ {83}

(Бу гапларни отасига айтганида, у): «Йўқ! Аксинча, нафсингиз сизларни яна бир ишга ундаб қўйибди. Энди чиройли сабр-бардош (қилишим керак). Балки Аллоҳ уларни менга биргаликда келтириб берар. Албатта, У билиб туради, тўғри қарор беради», деди.

12:84

وَتَوَلَّى عَنْهُمْ وَقَالَ يَا أَسَفَى عَلَى يُوسُفَ وَابْيَضَّتْ عَيْنَاهُ مِنَ الْحُزْنِ فَهُوَ كَظِيمٌ {84}

Ва улардан юз ўгириб: «Оҳ Юсуфга чеккан ҳасратим!»- деб фарёд қилди ва қайғудан икки кўзига оқ тушди. Шу билан у алам-аччиғини ичига ютди.

12:85

قَالُواْ تَالله تَفْتَأُ تَذْكُرُ يُوسُفَ حَتَّى تَكُونَ حَرَضًا أَوْ تَكُونَ مِنَ الْهَالِكِينَ {85}

Улар: «Аллоҳга қасамки, Юсуфни эслайвериб охири ё ҳасратдан жуда заифлашиб кетасиз ёки ҳалок бўласиз», дедилар.

12:86

قَالَ إِنَّمَا أَشْكُو بَثِّي وَحُزْنِي إِلَى اللّهِ وَأَعْلَمُ مِنَ اللّهِ مَا لاَ تَعْلَمُونَ {86}

Яъқуб айтдики: “Мен бу қаттиқ аламимни ва қайғу ҳасратимни Аллоҳга айтаман. Аллоҳ тарафидан сиз билмаган нарсаларни биламан.

12:87

يَا بَنِيَّ اذْهَبُواْ فَتَحَسَّسُواْ مِن يُوسُفَ وَأَخِيهِ وَلاَ تَيْأَسُواْ مِن رَّوْحِ اللّهِ إِنَّهُ لاَ يَيْأَسُ مِن رَّوْحِ اللّهِ إِلاَّ الْقَوْمُ الْكَافِرُون {87}

Эй ўғилларим! Боринглар, Юсуф ва укаси ҳақида хабар йиғинг. Аллоҳнинг раҳматидан-мададидан умид узманг. Чунки, Аллоҳнинг раҳматидан-мададидан фақат (Унга ишонмаган) кофир кишилар умидсиз бўлади.

12:88

فَلَمَّا دَخَلُواْ عَلَيْهِ قَالُواْ يَا أَيُّهَا الْعَزِيزُ مَسَّنَا وَأَهْلَنَا الضُّرُّ وَجِئْنَا بِبِضَاعَةٍ مُّزْجَاةٍ فَأَوْفِ لَنَا الْكَيْلَ وَتَصَدَّقْ عَلَيْنَآ إِنَّ اللّهَ يَجْزِي الْمُتَصَدِّقِينَ {88}

Шундай қилиб улар (Мисрга бориб) Юсуфнинг ҳузурига киришганида: «Эй вазир жаноблари! Бизни ҳам оиламизни ҳам очарчилик қийноғи тутди ва (бу сафар) арзимас сармоя билан келдик. Энди, бизга (сармоямизга яраша озиқ-овқат) ўлчовимизни тўлиқ қилиб бериб, бизга садақа ҳам қилақол. Аллоҳ садақа қилувчиларни аниқ мукофотлайди», дедилар.

12:89

قَالَ هَلْ عَلِمْتُم مَّا فَعَلْتُم بِيُوسُفَ وَأَخِيهِ إِذْ أَنتُمْ جَاهِلُونَ {89}

(Шунда) Юсуф: “Сизлар жоҳил бўлган вақтингизда Юсуф ва Укаси (Бинямин)га нима қилиб қўйганингизни билганмисиз?”,- деди.

12:90

قَالُواْ أَإِنَّكَ لَأَنتَ يُوسُفُ قَالَ أَنَاْ يُوسُفُ وَهَـذَا أَخِي قَدْ مَنَّ اللّهُ عَلَيْنَا إِنَّهُ مَن يَتَّقِ وَيِصْبِرْ فَإِنَّ اللّهَ لاَ يُضِيعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِينَ {90}

Улар: «Сенмисан? Ҳа, сен аниқ Юсуфсан», деганида, “Мен Юсуфман ва бу мени укам. Аллоҳ бизга яхшилик қилди. Чунки, кимки жавобгарликни ҳис қилса ва сабр-бардош қилса, Аллоҳ муҳсинларни мукофотини Аллоҳ зое қилмайди”, деди.

12:91

قَالُواْ تَاللّهِ لَقَدْ آثَرَكَ اللّهُ عَلَيْنَا وَإِن كُنَّا لَخَاطِئِينَ {91}

Улар: “Аллоҳга қасамки, ҳақиқатда Аллоҳ сени биздан афзал қилибди. Биз хато қилган эканмиз”, деб эътироф қилдилар.

12:92

قَالَ لاَ تَثْرَيبَ عَلَيْكُمُ الْيَوْمَ يَغْفِرُ اللّهُ لَكُمْ وَهُوَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ {92}

Юсуф шундай деди: “Бугун айбингиз бўйнингизга қўйилмайди. Сизларни Аллоҳ кечирсин! У раҳмлиларнинг энг раҳмлигидир^[1075].

12:93

اذْهَبُواْ بِقَمِيصِي هَـذَا فَأَلْقُوهُ عَلَى وَجْهِ أَبِي يَأْتِ بَصِيرًا وَأْتُونِي بِأَهْلِكُمْ أَجْمَعِينَ {93}

Менинг бу кўйлагимни отамга олиб бориб, отамнинг юзига қўйинглар – кўзи очилади. Кейин барча оила-аъзоларингизни олиб ёнимга келинг!”

12:94

وَلَمَّا فَصَلَتِ الْعِيرُ قَالَ أَبُوهُمْ إِنِّي لَأَجِدُ رِيحَ يُوسُفَ لَوْلاَ أَن تُفَنِّدُونِ {94}

Карвон (Мисрдан) айрилганида, Яъқуб (ёнидагиларга): «Мени алжираганга чиқариб қўйманглар-у, мен Юсуфнинг ҳидини илғаяпман», деди.

12:95

قَالُواْ تَاللّهِ إِنَّكَ لَفِي ضَلاَلِكَ الْقَدِيمِ {95}

Ёнидагилар унга: «Аллоҳга қасамки, сен (ҳали ҳам) эски хатойингдасан», дедилар.

12:96

فَلَمَّا أَن جَاء الْبَشِيرُ أَلْقَاهُ عَلَى وَجْهِهِ فَارْتَدَّ بَصِيرًا قَالَ أَلَمْ أَقُل لَّكُمْ إِنِّي أَعْلَمُ مِنَ اللّهِ مَا لاَ تَعْلَمُونَ {96}

Хушхабарчи келиб кўйлакни Яъқубнинг юзига қўйганида, кўриш қобилияти қайта тиккаланиб: «Аллоҳ тарафидан сиз билмаган нарсаларни биламан», демаганмидим?”- деди (Яъқуб).

12:97

قَالُواْ يَا أَبَانَا اسْتَغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا إِنَّا كُنَّا خَاطِئِينَ {97}

Улар: «Эй отамиз! Гуноҳларимизни кечирилиши учун дуо қил. Биз аниқ хатокор эдик», дедилар.

12:98

قَالَ سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَكُمْ رَبِّيَ إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ {98}

“Гуноҳларингиз кечирилиши учун дуо қиламан. Чунки, У кечиримли ва меҳрибондир”, деди.

12:99

فَلَمَّا دَخَلُواْ عَلَى يُوسُفَ آوَى إِلَيْهِ أَبَوَيْهِ وَقَالَ ادْخُلُواْ مِصْرَ إِن شَاء اللّهُ آمِنِينَ {99}

Кейин, ҳаммаси Юсуфни ҳузурига киришганида, Юсуф ота-онасини бағрига босди ва: «Инша Аллоҳ Мисрни хотиржам кезинглар», деди.

12:100

وَرَفَعَ أَبَوَيْهِ عَلَى الْعَرْشِ وَخَرُّواْ لَهُ سُجَّدًا وَقَالَ يَا أَبَتِ هَـذَا تَأْوِيلُ رُؤْيَايَ مِن قَبْلُ قَدْ جَعَلَهَا رَبِّي حَقًّا وَقَدْ أَحْسَنَ بَي إِذْ أَخْرَجَنِي مِنَ السِّجْنِ وَجَاء بِكُم مِّنَ الْبَدْوِ مِن بَعْدِ أَن نَّزغَ الشَّيْطَانُ بَيْنِي وَبَيْنَ إِخْوَتِي إِنَّ رَبِّي لَطِيفٌ لِّمَا يَشَاء إِنَّهُ هُوَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ {100}

Юсуф ота-онасини юксак мақомга кўтарди ва улар (ота-она ва ака-укалари) Юсуфга сажда қилдилар/амрига бўйсундилар. Юсуф айтдики: “Эй отажон! Бу – мен илгари кўрган тушимнинг таъбиридир. Роббим уни рўёбга оширди. Шубҳасизки, У менга яхшилик қилди – мени зиндондан чиқарди ва мен билан акаларим орасини шайтон/ёвуз туйғу бузиб қўйганидан кейин ҳам сизларни саҳродан бу ерга келтирди. Ҳақиқатда, Роббим бажараман деган ишини Ўзи тартибга солувчидир. Албатта, У билувчи ва тўғри қарор берувчидир.”

12:101

رَبِّ قَدْ آتَيْتَنِي مِنَ الْمُلْكِ وَعَلَّمْتَنِي مِن تَأْوِيلِ الأَحَادِيثِ فَاطِرَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ أَنتَ وَلِيِّي فِي الدُّنُيَا وَالآخِرَةِ تَوَفَّنِي مُسْلِمًا وَأَلْحِقْنِي بِالصَّالِحِينَ {101}

“Эй яратган Эгам! Менга (Миср) ҳукмронлигидан насиба бердинг ва менга тушларнинг таъбирини ўргатдинг^[1076]. Ер-у осмонларни ёриб яратувчисисан. Сен дунё ва охиратда ҳам менинг дўстим/хожамсан. Жонимни мусулмон ҳолатимда ол ва мени яхшилар қаторига қўш” (деб дуо қилди Юсуф).

12:102

ذَلِكَ مِنْ أَنبَاء الْغَيْبِ نُوحِيهِ إِلَيْكَ وَمَا كُنتَ لَدَيْهِمْ إِذْ أَجْمَعُواْ أَمْرَهُمْ وَهُمْ يَمْكُرُونَ {102}

(Эй Муҳаммад!) Бу (қисса) ғайб хабарларидан эди. Уни сенга ваҳий йўли орқали Биз билдиряпмиз. Бўлмасам, улар Юсуфга режа тузиб ўз ишларида бирлашганида сен уларнинг ёнида эмасдинг.

12:103

وَمَا أَكْثَرُ النَّاسِ وَلَوْ حَرَصْتَ بِمُؤْمِنِينَ {103}

(Эй Муҳаммад!) Сен қанчалик қизиқганинг билан, барибир, инсонларнинг кўпи мўмин бўлмайди.

12:104

وَمَا تَسْأَلُهُمْ عَلَيْهِ مِنْ أَجْرٍ إِنْ هُوَ إِلاَّ ذِكْرٌ لِّلْعَالَمِينَ {104}

Ҳолбуки, сен бу учун улардан ҳақ сўрамаяпсан. Қуръон инсониятга фақатгина эслатма-насиҳатдир.

12:105

وَكَأَيِّن مِّن آيَةٍ فِي السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ يَمُرُّونَ عَلَيْهَا وَهُمْ عَنْهَا مُعْرِضُونَ {105}

Осмонлар ва ерда қанчадан-қанча кўрсатма-оятлар бор. Улар унга эътибор бермай ўтиб кетяпди.

12:106

وَمَا يُؤْمِنُ أَكْثَرُهُمْ بِاللّهِ إِلاَّ وَهُم مُّشْرِكُونَ{106}

Уларнинг кўпчилиги (Аллоҳга) ишонмайди. Ишонган тақдирда ҳам, фақат мушрик бўлган ҳолларида (ишонади).

12:107

أَفَأَمِنُواْ أَن تَأْتِيَهُمْ غَاشِيَةٌ مِّنْ عَذَابِ اللّهِ أَوْ تَأْتِيَهُمُ السَّاعَةُ بَغْتَةً وَهُمْ لاَ يَشْعُرُونَ {107}

Улар ўзларига Аллоҳнинг азобидан иборат бўлган қамраб олувчи (бало) ёки ўзлари сезмаган ҳолда қиёмат келиб қолишидан хотиржам эканми?

12:108

قُلْ هَـذِهِ سَبِيلِي أَدْعُو إِلَى اللّهِ عَلَى بَصِيرَةٍ أَنَاْ وَمَنِ اتَّبَعَنِي وَسُبْحَانَ اللّهِ وَمَا أَنَاْ مِنَ الْمُشْرِكِينَ {108}

Айт: «Менинг йўлим шу – мен очиқ далил асосида Аллоҳга чақираман. Мен ҳам, менга эргашганлар ҳам шундай қилади! Аллоҳ покдир. Мен мушриклардан эмасман.»

12:109

وَمَا أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِكَ إِلاَّ رِجَالاً نُّوحِي إِلَيْهِم مِّنْ أَهْلِ الْقُرَى أَفَلَمْ يَسِيرُواْ فِي الأَرْضِ فَيَنظُرُواْ كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ وَلَدَارُ الآخِرَةِ خَيْرٌ لِّلَّذِينَ اتَّقَواْ أَفَلاَ تَعْقِلُونَ {109}

Биз сендан илгари ҳам фақат эркакларни элчи қилиб юборганмиз, уларга ваҳий қилар эдик, улар (ўзлари яшаб турган) шаҳар-қишлоқларнинг аҳолисидан бўлган. Ер юзида сайр қилиб, ўзларидан аввал ўтганларнинг оқибати қандай бўлганини кузатмайдими? Албатта, охират юрти жавобгарликни ҳис қилган (мўмин)лар учун яхшироқдир. Ақлингизни ишлатмайсизларми?

12:110

حَتَّى إِذَا اسْتَيْأَسَ الرُّسُلُ وَظَنُّواْ أَنَّهُمْ قَدْ كُذِبُواْ جَاءهُمْ نَصْرُنَا فَنُجِّيَ مَن نَّشَاء وَلاَ يُرَدُّ بَأْسُنَا عَنِ الْقَوْمِ الْمُجْرِمِينَ {110}

Элчилар ўзларини ёлғончига чиқарилганини билиб, (кофирларни имонга киришидан) умиди узилганида уларга ёрдамимиз келган. Шунда, Биз муносиб билганлар қутқариб қолинган. Азобимиз жиноятчи қавмдан қайтарилмайди.

12:111

لَقَدْ كَانَ فِي قَصَصِهِمْ عِبْرَةٌ لِّأُوْلِي الأَلْبَابِ مَا كَانَ حَدِيثًا يُفْتَرَى وَلَـكِن تَصْدِيقَ الَّذِي بَيْنَ يَدَيْهِ وَتَفْصِيلَ كُلَّ شَيْءٍ وَهُدًى وَرَحْمَةً لِّقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ {111}

Шубҳасизки, уларнинг қиссаларида ақлу виждони соф кишилар учун ибрат бор. Бу (китоб) тўқиб чиқарилган сўз эмас. Аксинча, бу ўзидан аввалги китобларнинг тасдиқи, ҳар нарсани очиқлаб берувчи, (бунга) ишонганларга йўл кўрсатувчи (илоҳий) қўлланма – раҳбар ва раҳматдир.

 

13. Раъд сураси

 بسم الله الرحمن الرحيم

Марҳамати чексиз ва яхшилик қилувчи – Аллоҳ номи билан.

13:1

المر تِلْكَ آيَاتُ الْكِتَابِ وَالَّذِيَ أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ الْحَقُّ وَلَـكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لاَ يُؤْمِنُونَ {1}

Алиф! Лам! Мим! Ро![1077] Булар (Илоҳий) китоб оятларидир, яратган Эгангдан сенга нозил бўлган нарса айни ҳақиқатдир. Лекин инсонларнинг кўпи ишонмаяпди.

13:2

اللّهُ الَّذِي رَفَعَ السَّمَاوَاتِ بِغَيْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَهَا ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ وَسَخَّرَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ كُلٌّ يَجْرِي لأَجَلٍ مُّسَمًّى يُدَبِّرُ الأَمْرَ يُفَصِّلُ الآيَاتِ لَعَلَّكُم بِلِقَاء رَبِّكُمْ تُوقِنُونَ {2}

Аллоҳ – осмонларни сиз кўра оладиган устунсиз юксалтирган, кейин бошқарув маркази (арш)га йўналиб, қуёш ва ойни бўйсундириб қўйган зотдир. Уларнинг ҳар бири белгиланган муддатгача (ўз орбитасида) ҳаракатланиб – айланиб туради. Бу ишни чора-тадбирини Унинг Ўзи бажаради. Яратган Эгангизга йўлиқишингизга қатъий ишонч ҳосил қилишингиз учун, (яратилиш ҳақидаги) оятларни сизларга батафсил тушунтириб беряпти.

13:3

وَهُوَ الَّذِي مَدَّ الأَرْضَ وَجَعَلَ فِيهَا رَوَاسِيَ وَأَنْهَارًا وَمِن كُلِّ الثَّمَرَاتِ جَعَلَ فِيهَا زَوْجَيْنِ اثْنَيْنِ يُغْشِي اللَّيْلَ النَّهَارَ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ {3}

Ерни ёзиб-тўшаган, ерни ичига мувозанатни ушлаб турадиган босимлар (тортиш кучи) қоийган, анҳорлар пайдо қилган, ерда барча мева ва ўсимликларни жуфт-жуфт қилиб яратган Удир. Албатта, (табиат ҳақида) тафаккур қиладиган кишилар учун бунда оят-намуналар бор.

13:4

وَفِي الأَرْضِ قِطَعٌ مُّتَجَاوِرَاتٌ وَجَنَّاتٌ مِّنْ أَعْنَابٍ وَزَرْعٌ وَنَخِيلٌ صِنْوَانٌ وَغَيْرُ صِنْوَانٍ يُسْقَى بِمَاء وَاحِدٍ وَنُفَضِّلُ بَعْضَهَا عَلَى بَعْضٍ فِي الأُكُلِ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يَعْقِلُونَ {4}

Ер юзида бир-бирига қўшни қитъалар, (уларда) узумзор боғлар, экинлар, шохлаган ва шохламаган хурмолар бўлиб, (барчаси) бир хил сув билан суғорилади. Биз уларни бирини бошқасидан таъмда афзал қилиб қўямиз. Албатта, бунда (табиат маҳсулотлари ҳақида) ақл юритиб – тушунча ҳосил қиладиган кишилар учун оят-намуналар бор.

13:5

وَإِن تَعْجَبْ فَعَجَبٌ قَوْلُهُمْ أَئِذَا كُنَّا تُرَابًا أَئِنَّا لَفِي خَلْقٍ جَدِيدٍ أُوْلَـئِكَ الَّذِينَ كَفَرُواْ بِرَبِّهِمْ وَأُوْلَئِكَ الأَغْلاَلُ فِي أَعْنَاقِهِمْ وَأُوْلَـئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدونَ {5}

(Эй Муҳаммад!) Агар ажабланадиган бўлсанг, уларнинг: «Тупроққа айланиб кетганимизда, биз янгитдан яратиламизми?», деган гаплари ажабланарлидир. Ана шулар – яратган Эгасига ишонмаган-кофирлардир. Ана шулар – бўйниларига кишан тақиладиганлардир. Ана шулар – жаҳаннам аҳлидир. Улар унда ўлимсиз қолади.

13:6
وَيَسْتَعْجِلُونَكَ بِالسَّيِّئَةِ قَبْلَ الْحَسَنَةِ وَقَدْ خَلَتْ مِن قَبْلِهِمُ الْمَثُلاَتُ وَإِنَّ رَبَّكَ لَذُو مَغْفِرَةٍ لِّلنَّاسِ عَلَى ظُلْمِهِمْ وَإِنَّ رَبَّكَ لَشَدِيدُ الْعِقَابِ{6}

(Яна ажабланарли нарса шуки,) улар сендан яхшиликдан олдин ёмонлик келишини талаб қиляпти^[1078]. Ахир, ўтмишда улардан олдин кўплаб ибрат бўладиган жазолар ўтди. Ҳақиқатда, яратган Эганг инсонларнинг зулм қилишига қарамай, уларни кечира олади. (Шу билан бирга,) албатта, яратган Эганг жиноят билан жазо ўртасида чамбарчас боғлиқлик ўрнатади.

13:7

وَيَقُولُ الَّذِينَ كَفَرُواْ لَوْلآ أُنزِلَ عَلَيْهِ آيَةٌ مِّن رَّبِّهِ إِنَّمَا أَنتَ مُنذِرٌ وَلِكُلِّ قَوْمٍ هَادٍ {7}

Қарши чиққан – кофирлар: «Унга^[1079] Роббидан бир оят/пайғамбарлик аломати берилса бўлмасмиди?» дейди. (Эй Муҳаммад!) Сен аниқ огоҳлантирувчисан. Зеро, ҳар бир қавмнинг йўл кўрсатувчи – етакчиси бўлади.

13:8

اللّهُ يَعْلَمُ مَا تَحْمِلُ كُلُّ أُنثَى وَمَا تَغِيضُ الأَرْحَامُ وَمَا تَزْدَادُ وَكُلُّ شَيْءٍ عِندَهُ بِمِقْدَارٍ {8}

Аллоҳ ҳар бир аёлни (қорнида) нима ташиганини ҳам, бачадонлар нима камайтириб нимани кўпайтирганини ҳам билади. Аллоҳга кўра ҳар бир нарса ўлчовга кўрадир.

13:9

عَالِمُ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ الْكَبِيرُ الْمُتَعَالِ {9}

У (махфий) ғайбни ҳам билади, кўринган-ошкор нарсани ҳам билади.

13:10

سَوَاء مِّنكُم مَّنْ أَسَرَّ الْقَوْلَ وَمَن جَهَرَ بِهِ وَمَنْ هُوَ مُسْتَخْفٍ بِاللَّيْلِ وَسَارِبٌ بِالنَّهَارِ {10}

Орангиздан гапини сир тутган ҳам, ошкор  қилган ҳам, тунда яширинган ҳам, кундузи очиқликда юрган ҳам (У учун) бир хил.

13:11

لَهُ مُعَقِّبَاتٌ مِّن بَيْنِ يَدَيْهِ وَمِنْ خَلْفِهِ يَحْفَظُونَهُ مِنْ أَمْرِ اللّهِ إِنَّ اللّهَ لاَ يُغَيِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُواْ مَا بِأَنْفُسِهِمْ وَإِذَا أَرَادَ اللّهُ بِقَوْمٍ سُوءًا فَلاَ مَرَدَّ لَهُ وَمَا لَهُم مِّن دُونِهِ مِن وَالٍ {11}

Кишининг олди ва орқасида кузатиб юрувчи (фаришта)лар бор – улар уни Аллоҳнинг амрига кўра муҳофаза қилиб сақлаб қолади. Ҳар қандай қавм ўзидаги (неъмат)ни ўзгартирмагунча, Аллоҳ улардаги (неъмат)ни ўзгартирмайди. Аллоҳ бирон бир қавмга ёмонликни ирода қилганида, уни қайтаришни иложи йўқ. Уларни Аллоҳ ила ораларига тушиб қутқарадиган дўстлари ҳам бўлмайди.

13:12

هُوَ الَّذِي يُرِيكُمُ الْبَرْقَ خَوْفًا وَطَمَعًا وَيُنْشِئُ السَّحَابَ الثِّقَالَ {12}

Ҳам қўрқиб ҳамда умид қилишингиз учун, сизларга чақмоқни кўрсатадиган ва (ёмғир юкланган) оғир булутларни пайдо қиладиган Удир.

13:13

1. وَيُسَبِّحُ الرَّعْدُ بِحَمْدِهِ وَالْمَلاَئِكَةُ مِنْ خِيفَتِهِ وَيُرْسِلُ الصَّوَاعِقَ فَيُصِيبُ بِهَا مَن يَشَاء وَهُمْ يُجَادِلُونَ فِي اللّهِ وَهُوَ شَدِيدُ الْمِحَالِ {13}

Момақалдироқ Аллоҳни олқишлаб улуғлайди, фаришталар ҳам Аллоҳдан қўрқиб (улуғлайди). У чақмоқлар юбориб, уни Ўзи хоҳлаган қулига етказади. (Бу ишлар Аллоҳга тегишли эканига) ишонмаган-кофир Аллоҳ ҳақида талашиб-тортишяпти. Аллоҳнинг режаси қаттиқдир.

13:14

لَهُ دَعْوَةُ الْحَقِّ وَالَّذِينَ يَدْعُونَ مِن دُونِهِ لاَ يَسْتَجِيبُونَ لَهُم بِشَيْءٍ إِلاَّ كَبَاسِطِ كَفَّيْهِ إِلَى الْمَاء لِيَبْلُغَ فَاهُ وَمَا هُوَ بِبَالِغِهِ وَمَا دُعَاء الْكَافِرِينَ إِلاَّ فِي ضَلاَلٍ {14}

Тўғри дуо – Аллоҳга қилинган дуодир. (Мушрикларни) Аллоҳ ила ораларига қўйиб – улар учун ҳеч нарсани бажо қилолмайдиган – зотларга дуо қилаётган ҳудди оғзимизга сув етиб келсин, деб икки қўлини сувга очиб турган кишилардан фарқли эмас. Ҳолбуки, сув (бундай қилиш билан) оғзига этиб келмайди. Кофирлар дуоси залолатдан бошқа нарса эмас.

13:15

1. وَلِلّهِ يَسْجُدُ مَن فِي السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ طَوْعًا وَكَرْهًا وَظِلالُهُم بِالْغُدُوِّ وَالآصَالِ {15}

Осмонлар ва ердагилар ихтиёрий ёки мажбурий ҳолатда Аллоҳга сажда қилади – бўйин эгади. Уларнинг соялари ҳам пешин ва аср вақтида^[1080] (сажда қилади).

13:16

قُلْ مَن رَّبُّ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ قُلِ اللّهُ قُلْ أَفَاتَّخَذْتُم مِّن دُونِهِ أَوْلِيَاء لاَ يَمْلِكُونَ لِأَنفُسِهِمْ نَفْعًا وَلاَ ضَرًّا قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الأَعْمَى وَالْبَصِيرُ أَمْ هَلْ تَسْتَوِي الظُّلُمَاتُ وَالنُّورُ أَمْ جَعَلُواْ لِلّهِ شُرَكَاء خَلَقُواْ كَخَلْقِهِ فَتَشَابَهَ الْخَلْقُ عَلَيْهِمْ قُلِ اللّهُ خَالِقُ كُلِّ شَيْءٍ وَهُوَ الْوَاحِدُ الْقَهَّارُ {16}

«Осмонлар ва ерни яратган Эгаси ким?»- де, ва ўзинг: «Аллоҳдир!», деб айт. «(Шундай бўлса-да) сизлар Аллоҳ ила орангизга қўйиб – ҳатто ўзига ҳам фойда-зарар келтира олмайдиган кимсаларни – авлиё-худо қилиб олдингизми?!», деб айт. «Кўр билан кўра оладиган киши тенг бўладими? Ёки зулматлар ва нур тенг бўладими?», де. Ёки улар Аллоҳга шерик тўқиб олдиларми? Ўша шериклари ҳам Аллоҳ каби (бирон нарса) яратиб, яратилган нарса уларга ўхшаб бўлиб қолибдими? «Ҳар нарсанинг яратувчиси Аллоҳдир. У ягонадир, Қаҳҳордир», деб айт.

13:17

2. أَنزَلَ مِنَ السَّمَاء مَاء فَسَالَتْ أَوْدِيَةٌ بِقَدَرِهَا فَاحْتَمَلَ السَّيْلُ زَبَدًا رَّابِيًا وَمِمَّا يُوقِدُونَ عَلَيْهِ فِي النَّارِ ابْتِغَاء حِلْيَةٍ أَوْ مَتَاعٍ زَبَدٌ مِّثْلُهُ كَذَلِكَ يَضْرِبُ اللّهُ الْحَقَّ وَالْبَاطِلَ فَأَمَّا الزَّبَدُ فَيَذْهَبُ جُفَاء وَأَمَّا مَا يَنفَعُ النَّاسَ فَيَمْكُثُ فِي الأَرْضِ كَذَلِكَ يَضْرِبُ اللّهُ الأَمْثَالَ {17}

Аллоҳ осмондан ёмғир суви туширади, кейин жилғалар ўз миқдорича оқиб боради. Ўша оқиб келаётган сув тепасида чиқиб қолган (бефойда) кўпикни ҳам кўтариб-оқизиб  келади. Сизлар зийнат буюми ёки асбоб ясаш учун ўтда куйдириб эритган нарсаларингиз ҳам унга ўхшаш (бефойда) кўпик пайдо бўлади. Аллоҳ ҳақ билан ботилга шундай мисол келтиради. Кўпик (қандай келган бўлса, яна шундай) йўқ бўлиб кетади. Аммо, инсонларга фойдали бўлган нарса ерда қолади. Аллоҳ мисолни мана шундай келтиради.

13:18

لِلَّذِينَ اسْتَجَابُواْ لِرَبِّهِمُ الْحُسْنَى وَالَّذِينَ لَمْ يَسْتَجِيبُواْ لَهُ لَوْ أَنَّ لَهُم مَّا فِي الأَرْضِ جَمِيعًا وَمِثْلَهُ مَعَهُ لاَفْتَدَوْاْ بِهِ أُوْلَـئِكَ لَهُمْ سُوءُ الْحِسَابِ وَمَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ وَبِئْسَ الْمِهَادُ {18}

Энг яхши мукофот – яратган Эгасининг даъватини қабул қилганлар учундир. Қабул қилмаганларга келсак, агар ер юзидаги ҳамма нарса ва у билан бирга яна шунча нарса уларники бўлиб қолса, (азобдан сақланиб қолиш учун) уни албатта бериб юборган бўларди. Уларга ҳисоб-китоб ёмон бўлади. Уларнинг борар жойи жаҳаннамдир. У қандай ҳам ёмон жойлашув ердир!

13:19

أَفَمَن يَعْلَمُ أَنَّمَا أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَبِّكَ الْحَقُّ كَمَنْ هُوَ أَعْمَى إِنَّمَا يَتَذَكَّرُ أُوْلُواْ الأَلْبَابِ {19}

Яратган Эгангдан сенга юборилган Қуръон ҳақ эканини биладиган киши кўр одам каби бўладими? Буни фақат ақл-у виждони соф кишилар насиҳат олади.

13:20

الَّذِينَ يُوفُونَ بِعَهْدِ اللّهِ وَلاَ يِنقُضُونَ الْمِيثَاقَ {20}

Улар – Аллоҳга берган аҳдига вафо қиладиган ва келишувни бузмайдиган кишилардир.

13:21

وَالَّذِينَ يَصِلُونَ مَا أَمَرَ اللّهُ بِهِ أَن يُوصَلَ وَيَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ وَيَخَافُونَ سُوءَ الحِسَابِ {21}

Улар – Аллоҳ буюрган риштани ўрнатадиган, яратган Эгасидан андиша қиладиган ва (охиратда) ҳисоб-китоби ёмон бўлишидан қўрқадиган кишилардир.

13:22

وَالَّذِينَ صَبَرُواْ ابْتِغَاء وَجْهِ رَبِّهِمْ وَأَقَامُواْ الصَّلاَةَ وَأَنفَقُواْ مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ سِرًّا وَعَلاَنِيَةً وَيَدْرَؤُونَ بِالْحَسَنَةِ السَّيِّئَةَ أُوْلَئِكَ لَهُمْ عُقْبَى الدَّارِ {22}

Улар – яратган Эгасининг розилигини кўзлаб сабр-бардош қиладиган, намозни/диний вазифаларни бажарадиган, уларга уларга ризқ қилиб берган нарсамиздан яширин ва ошкора хайр-эҳсон қиладиган, ёмонликни яхшилик билан бартараф қиладиган кишилардир. Охиратдаги яхши оқибат уларга тегишли бўлади.

13:23

جَنَّاتُ عَدْنٍ يَدْخُلُونَهَا وَمَنْ صَلَحَ مِنْ آبَائِهِمْ وَأَزْوَاجِهِمْ وَذُرِّيَّاتِهِمْ وَالمَلاَئِكَةُ يَدْخُلُونَ عَلَيْهِم مِّن كُلِّ بَابٍ {23}

(Ўша яхши оқибат –) Адн жаннатларидир. Улар унга ўзлари ва лойиқ бўлган оталари, жуфтлари ва болалари билан бирга кирадилар. Малаклар уларнинг ёнига ҳар турли эшикдан кириб:

13:24

سَلاَمٌ عَلَيْكُم بِمَا صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَى الدَّارِ{24}

(Аллоҳ учун) қилган сабр-бардошингиз учун сизларга эсон-омонлик бўлади! Охиратдаги бу оқибат қандай ҳам яхши!”

13:25

وَالَّذِينَ يَنقُضُونَ عَهْدَ اللّهِ مِن بَعْدِ مِيثَاقِهِ وَيَقْطَعُونَ مَآ أَمَرَ اللّهُ بِهِ أَن يُوصَلَ وَيُفْسِدُونَ فِي الأَرْضِ أُوْلَئِكَ لَهُمُ اللَّعْنَةُ وَلَهُمْ سُوءُ الدَّارِ{25}

Келишувидан кейин Аллоҳга берган аҳдини бузадиганлар, Аллоҳ буюрган риштани узадиганлар ва ер юзида бузғунчилик қиладиганларга келсак, уларга лаънат бўлади. Охиратдаги ёмон оқибат уларга тегишли бўлади.

13:26

اللّهُ يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ يَشَاء وَيَقَدِرُ وَفَرِحُواْ بِالْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَمَا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا فِي الآخِرَةِ إِلاَّ مَتَاعٌ {26}

Аллоҳ Ўзи раво кўрган кишига ризқни ёйиб қўяди, раво кўрган кишига ўлчаб (тор қилиб) беради. улар дунё ҳаёти ила шод-хуррам бўладилар. Ҳолбуки, дунё ҳаёти охиратга кўра бир марталик фойдаланишдир.

13:27

وَيَقُولُ الَّذِينَ كَفَرُواْ لَوْلاَ أُنزِلَ عَلَيْهِ آيَةٌ مِّن رَّبِّهِ قُلْ إِنَّ اللّهَ يُضِلُّ مَن يَشَاء وَيَهْدِي إِلَيْهِ مَنْ أَنَابَ {27}

Қарши чиққан – кофирлар: «Унга Роббидан бир оят/пайғамбарлик аломати берилса бўлмасмиди?» демоқда?». (Уларга) Айт: «Аллоҳ муносиб бўлганни адаштиради, Унга йўналган кишини эса ҳидоят қилади.

13:28

الَّذِينَ آمَنُواْ وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُم بِذِكْرِ اللّهِ أَلاَ بِذِكْرِ اللّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ {28}

Улар имон келтирган ва қалблари Аллоҳни зикри (Қуръон) билан хотиржам бўладиган кишилардир. Билиб қўйинг, қалблар Аллоҳнинг зикри (Қуръон) билан хотиржам бўлади.

13:29

اَلَّذٖينَ اٰمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ طُوبٰى لَهُمْ وَحُسْنُ مَاٰبٍ {29}

Имон келтирган ва хайрли ишларни амалга оширганларга саодат ва яхши оқибат бор.”

13:30

كَذٰلِكَ اَرْسَلْنَاكَ فٖى اُمَّةٍ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهَا اُمَمٌ لِتَتْلُوَا عَلَيْهِمُ الَّذٖى اَوْحَيْنَا اِلَيْكَ وَهُمْ يَكْفُرُونَ بِالرَّحْمٰـنِ قُلْ هُوَ رَبّٖى لَا اِلٰهَ اِلَّا هُوَ عَلَيْهِ تَوَكَّلْتُ وَاِلَيْهِ مَتَابِ{30}

(Эй Муҳаммад!) Улардан олдин яшаб ўтган умматларга элчи юборганимиздек, сенга ваҳий қилинган (оятлари)мизни тиловат қилиб тушунтириб беришинг учун, сени ҳам элчи қилиб юбордик. Ҳолбуки, улар Раҳмонга ишонмаётган эди. Айт: “У Раҳмон мени яратган Эгамдир. Қуллик қилинишга ҳақли ягона зот Удир. Унга суяниб-таяндим, қайтиб боришим Унгадир.

13:31

وَلَوْ اَنَّ قُرْاٰنًا سُيِّرَتْ بِهِ الْجِبَالُ اَوْ قُطِّعَتْ بِهِ الْاَرْضُ اَوْ كُلِّمَ بِهِ الْمَوْتٰى بَلْ لِلّٰهِ الْاَمْرُ جَمٖيعًا اَفَلَمْ يَایْپَسِ الَّذٖينَ اٰمَنُوا اَنْ لَوْ يَشَاءُ اللّٰهُ لَهَدَى النَّاسَ جَمٖيعًا وَلَا يَزَالُ الَّذٖينَ كَفَرُوا تُصٖيبُهُمْ بِمَا صَنَعُوا قَارِعَةٌ اَوْ تَحُلُّ قَرٖيبًا مِنْ دَارِهِمْ حَتّٰى يَاْتِىَ وَعْدُ اللّٰهِ اِنَّ اللّٰهَ لَا يُخْلِفُ الْمٖيعَادَ{31}

Агар Қуръон у билан тоғлар юргизилса, ёки ер юзи парчаланса, ёки у билан ўликлар гапиртирилса (яна мана шу Қуръон бўларди). Ундай бўлмайди, балки, барча иш Аллоҳга тегишли. Мўминлар ҳали ҳам (ҳаммани мусулмон бўлишидан) умид узмадими? Агар (кимни ҳидоятга киришини) Аллоҳнинг Ўзи танлаганида эди, Унинг Ўзи инсонларнинг барчасини ҳидоят қилган бўларди. Бироқ, то Аллоҳнинг ваъдаси (бўлмиш қиёмат) келгунга қадар, кофирларга ўз қилмишлари туфайли – уларни ларзага солувчи мусибатлар келиб туради, ёки (ўша мусибатлар) уларнинг юртларига яқин жойларга келиб туради. Албатта, Аллоҳ ваъдасига хилоф иш қилмайди.

13:32

وَلَقَدِ اسْتُهْزِئَ بِرُسُلٍ مِنْ قَبْلِكَ فَاَمْلَيْتُ لِلَّذٖينَ كَفَرُوا ثُمَّ اَخَذتُهُمْ فَكَيْفَ كَانَ عِقَابِ{32}

Шубҳасизки, сендан олдин ҳам элчилар масхара қилинган. Шунда, (элчи олиб келган оятларга) ишонмаган-кофирларга бир муддат муҳлат берганман, кейин, уларни (азоб ила) тутганман. Жазолашим қандай экан?!

13:33

أَفَمَنْ هُوَ قَائِمٌ عَلَىٰ كُلِّ نَفْسٍ بِمَا كَسَبَتْ ۗ وَجَعَلُوا لِلَّـهِ شُرَكَاءَ قُلْ سَمُّوهُمْ ۚ أَمْ تُنَبِّئُونَهُ بِمَا لَا يَعْلَمُ فِي الْأَرْضِ أَم بِظَاهِرٍ مِّنَ الْقَوْلِ ۗ بَلْ زُيِّنَ لِلَّذِينَ كَفَرُوا مَكْرُهُمْ وَصُدُّوا عَنِ السَّبِيلِ ۗ وَمَن يُضْلِلِ اللَّـهُ فَمَا لَهُ مِنْ هَادٍ {33}

Ҳар кимнинг қилмишини кузатиб турувчи У (Аллоҳ) емасми?! Улар еса, Аллоҳга шерик қўшмоқда. Айт: “Аллоҳга шерик қилганларингиз исм ва белгиларини айтиб кўринглар-чи, ёки Унга ер юзида У билмаган бирор нарсани билдириб қўясизми?! Балки, бу қуруқ гапдир! Аслида, (Қуръонга) ишонмаган-кофирларга ўз найранглари чиройли кўрсатиб қўйилди. Аллоҳ адаштирган кишини ҳидоят қилувчи ҳеч ким йўқ.

13:34

لَّهُمْ عَذَابٌ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَلَعَذَابُ الآخِرَةِ أَشَقُّ وَمَا لَهُم مِّنَ اللّهِ مِن وَاقٍ {34}

У (мушрик)ларга дунё ҳаётида азоб бор. Охират азоби ундан-да қаттиқ. Уларни Аллоҳнинг азобидан сақлаб қолувчи ҳеч ким йўқ.

13:35

مَّثَلُ الْجَنَّةِ الَّتِي وُعِدَ الْمُتَّقُونَ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ أُكُلُهَا دَآئِمٌ وِظِلُّهَا تِلْكَ عُقْبَى الَّذِينَ اتَّقَواْ وَّعُقْبَى الْكَافِرِينَ النَّارُ {35}

Масъулиятли (мўмин)ларга ваъда қилинган жаннатнинг мисоли (шундай): Унинг остидан анҳорлар оқиб туради, егуликлари ва соялари доимийдир. Жавобгарликни ҳис қилиб яшаган (мўмин)ларнинг оқибати мана шу! Кофирларнинг оқибати эса жаҳаннамдир.

13:36

وَالَّذِينَ آتَيْنَاهُمُ الْكِتَابَ يَفْرَحُونَ بِمَا أُنزِلَ إِلَيْكَ وَمِنَ الأَحْزَابِ مَن يُنكِرُ بَعْضَهُ قُلْ إِنَّمَا أُمِرْتُ أَنْ أَعْبُدَ اللّهَ وَلا أُشْرِكَ بِهِ إِلَيْهِ أَدْعُو وَإِلَيْهِ مَآبِ {36}

Биз китоб берганлар сенга нозил қилинган Қуръондан хурсанд бўлади. Бироқ, ўша гуруҳлар орасида унинг бир қисмини инкор қиладиганлари ҳам бор. (Уларга): “Мен фақат Аллоҳга қуллик қилишга ва Унга (ҳеч нарсада) шерик қўшмасликка буюрилдим. Мен Унга даъват қиламан-чақираман, қайтиб боришим Унинг ҳузуридир.

13:37

وَكَذَلِكَ أَنزَلْنَاهُ حُكْمًا عَرَبِيًّا وَلَئِنِ اتَّبَعْتَ أَهْوَاءهُم بَعْدَ مَا جَاءكَ مِنَ الْعِلْمِ مَا لَكَ مِنَ اللّهِ مِن وَلِيٍّ وَلاَ وَاقٍ{37}

(Ҳар миллатга ўз ичидан элчи юборганимиздек) Мана шу шаклда уни арабча ҳукм қилиб нозил қилдик. Сенга бу илм келганидан кейин ҳам агар уларнинг орзу-истакларига эргашсанг, сени Аллоҳнинг жазосидан сақлаб қоладиган на бир дўст ва на бир ёрдамчи бўлмайди.

13:38

وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلًا مِّن قَبْلِكَ وَجَعَلْنَا لَهُمْ أَزْوَاجًا وَذُرِّيَّةً ۚ وَمَا كَانَ لِرَسُولٍ أَن يَأْتِيَ بِآيَةٍ إِلَّا بِإِذْنِ اللَّـهِ ۗ لِكُلِّ أَجَلٍ كِتَابٌ {83}

Шубҳасизки, сендан олдин ҳам элчилар юборганмиз, уларга ҳам жуфтлар ва фарзандлар берганмиз. Ҳеч бир пайғамбар Аллоҳнинг изнисиз оят келтиролмайди. Ҳар бир давр учун бир китоб бор.

13:39

يَمْحُو اللّهُ مَا يَشَاء وَيُثْبِتُ وَعِندَهُ أُمُّ الْكِتَابِ {39}

Аллоҳ ундан Ўзи хоҳлаганини ўчириб юборади, хоҳлаганини жойида қолдиради. Асосий-она китоб Унинг ҳузуридадир.

13:40

وَإِن مَّا نُرِيَنَّكَ بَعْضَ الَّذِي نَعِدُهُمْ أَوْ نَتَوَفَّيَنَّكَ فَإِنَّمَا عَلَيْكَ الْبَلاَغُ وَعَلَيْنَا الْحِسَابُ {40}

Уларга таҳдид қилган азобимизни бир қисмини сенга кўрсатсак ҳам, ёки сени вафот эттирсак ҳам, сени вазифанг фақат етказиб қўйиш, холос. Ҳисоб-китоб еса Бизнинг ишимиз.

13:41

اَوَلَمْ يَرَوْا اَنَّا نَاْتِى الْاَرْضَ نَنْقُصُهَا مِنْ اَطْرَافِهَا وَاللّٰهُ يَحْكُمُ لَا مُعَقِّبَ لِحُكْمِهٖ وَهُوَ سَرٖيعُ الْحِسَابِ{41}

Наҳотки, улар^[1081] (ўзлари яшаб турган) ернинг атрофидан қисқартираётганимизни кўрмасалар?! Ҳукмни Аллоҳ беради – Унинг ҳукмини текширувчи йўқ. У ҳисоб-китобни тез қилади.

13:42

وَقَدْ مَكَرَ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ فَلِلّهِ الْمَكْرُ جَمِيعًا يَعْلَمُ مَا تَكْسِبُ كُلُّ نَفْسٍ وَسَيَعْلَمُ الْكُفَّارُ لِمَنْ عُقْبَى الدَّارِ {42}

Улардан аввалгилар ҳам (Исломга қарши) режа тузишган. Барча режа Аллоҳга тегишли^[1082]. Яхши оқибат кимга тегишли бўлишини кофирлар яқинда билиб олади.

13:43

وَيَقُولُ الَّذِينَ كَفَرُواْ لَسْتَ مُرْسَلاً قُلْ كَفَى بِاللّهِ شَهِيدًا بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ وَمَنْ عِندَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ {43}

(Эй Муҳаммад!) Қарши чиққан – кофирлар: «Сен элчи эмассан», дедилар. Уларга айт: «Мен билан сизнинг ўртангизда Аллоҳнинг ва унда (илоҳий) китоб илми бўлганларнинг гувоҳлиги етарлидир.»

 

14. ИБРОҲИМ сураси^[1083]

بسم الله الرحمن الرحيم

Марҳамати чексиз ва яхшилик қилувчи – Аллоҳ номи билан.

14:1

الَر كِتَابٌ أَنزَلْنَاهُ إِلَيْكَ لِتُخْرِجَ النَّاسَ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ بِإِذْنِ رَبِّهِمْ إِلَى صِرَاطِ الْعَزِيزِ الْحَمِيدِ {1}

Алиф! Лам! Ро![1084] (Эй Муҳаммад!) Биз бу китобни сенга нозил қилдикки, сабаби – Раббининг изни (кўрсатмаси) ила, инсонларни зулматлардан нурга – азиз ва мақтовга сазовор зотнинг йўлига олиб чиқасан.

14:2

اللّهِ الَّذِي لَهُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الأَرْضِ وَوَيْلٌ لِّلْكَافِرِينَ مِنْ عَذَابٍ شَدِيدٍ {2}

Осмонлар ва ердаги нарсалар Аллоҳга тегишлидир. Қаттиқ азоб дастидан кофирлик қилувчиларнинг ҳолига вой бўлсин!

14:3

الَّذِينَ يَسْتَحِبُّونَ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا عَلَى الآخِرَةِ وَيَصُدُّونَ عَن سَبِيلِ اللّهِ وَيَبْغُونَهَا عِوَجًا أُوْلَـئِكَ فِي ضَلاَلٍ بَعِيدٍ {3}

Улар – дунё ҳаётини охират ҳаётидан устун қўяди, (инсонларни) Аллоҳнинг йўлидан тўсади ва у йўлни эгри қилишга уринади.

14:4

وَمَا أَرْسَلْنَا مِن رَّسُولٍ إِلاَّ بِلِسَانِ قَوْمِهِ لِيُبَيِّنَ لَهُمْ فَيُضِلُّ اللّهُ مَن يَشَاء وَيَهْدِي مَن يَشَاء وَهُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ {4}

Биз ҳар бир элчини ўз халқи тилида юбордикки, токи улар (рисолатни) тушинтириб берсинлар. Аллоҳ ундан кейин адашишни хоҳлаганни адаштиради, ҳидоятни хоҳлаганни ҳидоят қилади. У азиздир, тўғри қарор берувчидир^[1085].

14:5

وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا مُوسَى بِآيَاتِنَا أَنْ أَخْرِجْ قَوْمَكَ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ وَذَكِّرْهُمْ بِأَيَّامِ اللّهِ إِنَّ فِي ذَلِكَ لآيَاتٍ لِّكُلِّ صَبَّارٍ شَكُورٍ {5}

Шубҳасизки, «Қавмингни зулматлардан нурга олиб чиқ ва уларга Аллоҳнинг кунларини эслат»- деб, Мусони оятларимиз билан бирга юборганмиз. Албатта, сабр-бардош қилувчилар ва (неъматларни) қадрига етувчилар учун бунда оят-намуналар бор.

14:6

وَإِذْ قَالَ مُوسَى لِقَوْمِهِ اذْكُرُواْ نِعْمَةَ اللّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ أَنجَاكُم مِّنْ آلِ فِرْعَوْنَ يَسُومُونَكُمْ سُوءَ الْعَذَابِ وَيُذَبِّحُونَ أَبْنَاءكُمْ وَيَسْتَحْيُونَ نِسَاءكُمْ وَفِي ذَلِكُم بَلاء مِّن رَّبِّكُمْ عَظِيمٌ {6}

Бир куни Мусо қавмига шундай деди: “Аллоҳни сизга берган неъматини ёдда тутинглар – ўшанда У сизларни Фиръавн хонадонидан қутқариб қолган. Улар сизларга ёмон азоб берар, ўғилларингизни ўлдириб, аёл-қизларингизни тирик қолдирар эди. Ана ўша (қутқариш)да яратган Эгангиз тарафидан (берилган) улуғ неъмат бор.

14:7

وَإِذْ تَأَذَّنَ رَبُّكُمْ لَئِن شَكَرْتُمْ لأَزِيدَنَّكُمْ وَلَئِن كَفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِي لَشَدِيدٌ {7}

Ўшанда яратган Эгангиз: “Агар қадрига етсангиз/шукр қилсангиз, албатта сизларга (неъматимни) зиёда қиламан. Агар нонкўрлик қилсангиз, албатта, азобим қаттиқдир”, деб эълон қилган эди.

14:8

وَقَالَ مُوسَى إِن تَكْفُرُواْ أَنتُمْ وَمَن فِي الأَرْضِ جَمِيعًا فَإِنَّ اللّهَ لَغَنِيٌّ حَمِيدٌ {8}

Мусо яна шундай деган: “Агар сиз ва ер юзидагиларнинг барчаси нонкўрлик қилган тақдирда ҳам, Аллоҳни ҳеч кимга эҳтиёжи йўқдир, мақтовга сазовордир.

14:9

أَلَمْ يَأْتِكُمْ نَبَأُ الَّذِينَ مِن قَبْلِكُمْ قَوْمِ نُوحٍ وَعَادٍ وَثَمُودَ وَالَّذِينَ مِن بَعْدِهِمْ لاَ يَعْلَمُهُمْ إِلاَّ اللّهُ جَاءتْهُمْ رُسُلُهُم بِالْبَيِّنَاتِ فَرَدُّواْ أَيْدِيَهُمْ فِي أَفْوَاهِهِمْ وَقَالُواْ إِنَّا كَفَرْنَا بِمَا أُرْسِلْتُم بِهِ وَإِنَّا لَفِي شَكٍّ مِّمَّا تَدْعُونَنَا إِلَيْهِ مُرِيبٍ {9}

(Эй қавмим!) Сизга ўзингиздан олдинги ва кейингиларнинг – Нуҳ, Од ва Самуд қавмининг хабари келмадими? Кейингиларни Аллоҳдан бошқаси билмайди. Уларга юборилган элчилар аниқ-равшан далиллар билан келган эди, қавми эса, қўлларини оғзиларига қўйиб: «Сизлар у билан элчи бўлиб юборилган нарсани тан олмаймиз. Бизга даъват қилаётган нарсангиз ҳақида шубҳа-гумондамиз», дедилар.

14:10

قَالَتْ رُسُلُهُمْ أَفِي اللّهِ شَكٌّ فَاطِرِ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ يَدْعُوكُمْ لِيَغْفِرَ لَكُم مِّن ذُنُوبِكُمْ وَيُؤَخِّرَكُمْ إِلَى أَجَلٍ مُّسَـمًّى قَالُواْ إِنْ أَنتُمْ إِلاَّ بَشَرٌ مِّثْلُنَا تُرِيدُونَ أَن تَصُدُّونَا عَمَّا كَانَ يَعْبُدُ آبَآؤُنَا فَأْتُونَا بِسُلْطَانٍ مُّبِينٍ {10}

Уларга юборилган элчилар: «Осмонлар ва ерни яратувчиси – Аллоҳ ҳақида шак-шубҳа бўлар эканми? Ахир, У гуноҳларингиздан бир қисмини кечириш учун ҳамда сизларни белгиланган ажалгача кечиктириб туриш учун чақиряпти», деди. Улар эса: “Сизлар биз каби башар бўла туриб, ота-боболаримиз сиғиниб келган нарсадан бизни тўсмоқчи бўляпсиз. Ундай бўлса, бизга очиқ ҳужжат келтиринг”, дедилар.

14:11

قَالَتْ لَهُمْ رُسُلُهُمْ إِن نَّحْنُ إِلاَّ بَشَرٌ مِّثْلُكُمْ وَلَـكِنَّ اللّهَ يَمُنُّ عَلَى مَن يَشَاء مِنْ عِبَادِهِ وَمَا كَانَ لَنَا أَن نَّأْتِيَكُم بِسُلْطَانٍ إِلاَّ بِإِذْنِ اللّهِ وَعلَى اللّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُونَ {11}

Элчилари уларга шундай деган: “(Тўғри.) Биз сиз каби башармиз, холос. Лекин, Аллоҳ Ўзи муносиб билган қулига яхшилик қилади. Аллоҳнинг рухсатисиз сизларга ҳужжат келтиришимиз мумкин эмас. Мўминлар фақат Аллоҳга суяниб-таянсин.

14:12

وَمَا لَنَا أَلاَّ نَتَوَكَّلَ عَلَى اللّهِ وَقَدْ هَدَانَا سُبُلَنَا وَلَنَصْبِرَنَّ عَلَى مَا آذَيْتُمُونَا وَعَلَى اللّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُتَوَكِّلُونَ {12}

У ростдан ҳам бизга йўлларимизни кўрсатиб берган бўлса, нима учун биз Аллоҳга суяниб-таянмас эканмиз? Бизга бераётган озорингизга нисбатан бардош қиламиз. Суянмоқчи бўлганлар Аллоҳга суяниб-таянсин” (деди элчилар ўз қавмларига).

14:13

وَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُواْ لِرُسُلِهِمْ لَنُخْرِجَنَّـكُم مِّنْ أَرْضِنَآ أَوْ لَتَعُودُنَّ فِي مِلَّتِنَا فَأَوْحَى إِلَيْهِمْ رَبُّهُمْ لَنُهْلِكَنَّ الظَّالِمِينَ {13}

Қарши чиққанлар ўзларига юборилган элчиларга шундай деган: «Ё сизларни юртимиздан чиқариб юборамиз, ёки бизни миллатимизга – диний яшаш тарзимизга қайтасиз.» Шунда яратган Эгаси элчиларга шундай ваҳий қилган: “Албатта, ўша золимларни ҳалок қиламиз.

14:14

وَلَنُسْكِنَنَّـكُمُ الأَرْضَ مِن بَعْدِهِمْ ذَلِكَ لِمَنْ خَافَ مَقَامِي وَخَافَ وَعِيدِ {14}

Ва улардан кейин ўша юртга сизларни жойлаштирамиз. Бу ваъда – Мақомимдан ҳам қўрққан, огоҳлантиришимдан ҳам қўрққанлар учундир.” (деди Аллоҳ)

14:15

وَاسْتَفْتَحُواْ وَخَابَ كُلُّ جَبَّارٍ عَنِيدٍ {15}

Элчилар фатҳ истадилар. (Фатҳ келганида) барча жабр қилувчи-золим ва қайсар-диктатор зиён кўриб-паришон бўлди.

14:16

مِّن وَرَآئِهِ جَهَنَّمُ وَيُسْقَى مِن مَّاء صَدِيدٍ {16}

У азоб ортидан жаҳаннам бор,  йиринг сувдан ичирилади.

14:17

يَتَجَرَّعُهُ وَلاَ يَكَادُ يُسِيغُهُ وَيَأْتِيهِ الْمَوْتُ مِن كُلِّ مَكَانٍ وَمَا هُوَ بِمَيِّتٍ وَمِن وَرَآئِهِ عَذَابٌ غَلِيظٌ {17}

Уни ютмоқчи бўлади-ю, юта олмайди. Унга ҳар тарафдан ўлим келади-ю, ўлмайди. Унинг ортидан оғир азоб бор.

14:18

مَّثَلُ الَّذِينَ كَفَرُواْ بِرَبِّهِمْ أَعْمَالُهُمْ كَرَمَادٍ اشْتَدَّتْ بِهِ الرِّيحُ فِي يَوْمٍ عَاصِفٍ لاَّ يَقْدِرُونَ مِمَّا كَسَبُواْ عَلَى شَيْءٍ ذَلِكَ هُوَ الضَّلاَلُ الْبَعِيدُ {18}

Яратган Эгасига қарши чиққан/кофирларнинг аҳволи шунга ўхшайди: Уларнинг қилган ишлари бўронли кунда шамол совуриб кетган бир тўда кулдир – қилган касбларидан ҳеч нарсага эга бўлмайди. Ана шу қаттиқ адашишдир.

14:19

أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللّهَ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ بِالْحقِّ إِن يَشَأْ يُذْهِبْكُمْ وَيَأْتِ بِخَلْقٍ جَدِيدٍ {19}

Аллоҳ осмонлар ва ерни ҳақиқий борлиқ қилиб яратганини кўрмадингми? Агар У керак деб билса, сизларни кетказиб, (ўрнингизга) янги халқ келтириб қўяди.

14:20

وَمَا ذَلِكَ عَلَى اللَّهِ بِعَزِيزٍ {20}

Бу Аллоҳга қийин эмас.

14:21

وَبَرَزُواْ لِلّهِ جَمِيعًا فَقَالَ الضُّعَفَاء لِلَّذِينَ اسْتَكْبَرُواْ إِنَّا كُنَّا لَكُمْ تَبَعًا فَهَلْ أَنتُم مُّغْنُونَ عَنَّا مِنْ عَذَابِ اللّهِ مِن شَيْءٍ قَالُواْ لَوْ هَدَانَا اللّهُ لَهَدَيْنَاكُمْ سَوَاء عَلَيْنَآ أَجَزِعْنَا أَمْ صَبَرْنَا مَا لَنَا مِن مَّحِيصٍ {21}

Уларнинг барчаси (қиёматда) Аллоҳга рўбарў бўлади. Шунда, жафокаш-заифлар ўзини катта тутган кимсаларга (қараб): «Биз сизларга эргашувчилар эдик. Энди, сизлар бизни Аллоҳнинг азобидан бирон бир шаклда қутқариб қоласизми?»- дейди. Улар: «Агар Аллоҳ бизни (жаннатий) йўлга солганида эди, сизларни ҳам (жаннатий) йўлга бошлаган бўлардик. Ҳозир дод-фарёд қилсак ҳам, бардош қилсак ҳам бари бир – қочадиган жойимиз йўқ», дейишади.

14:22

وَقَالَ الشَّيْطَانُ لَمَّا قُضِيَ الأَمْرُ إِنَّ اللّهَ وَعَدَكُمْ وَعْدَ الْحَقِّ وَوَعَدتُّكُمْ فَأَخْلَفْتُكُمْ وَمَا كَانَ لِيَ عَلَيْكُم مِّن سُلْطَانٍ إِلاَّ أَن دَعَوْتُكُمْ فَاسْتَجَبْتُمْ لِي فَلاَ تَلُومُونِي وَلُومُواْ أَنفُسَكُم مَّا أَنَاْ بِمُصْرِخِكُمْ وَمَا أَنتُمْ بِمُصْرِخِيَّ إِنِّي كَفَرْتُ بِمَآ أَشْرَكْتُمُونِ مِن قَبْلُ إِنَّ الظَّالِمِينَ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ{22}

Иш битгач шайтон шундай дейди: «Аллоҳ сизларга тўғри сўз берган эди. Мен ҳам сўз бердим, лекин ваъдамга хилоф қилдим. Менда сизларни (гуноҳга) мажбурлашга ҳеч қандай ваколат бўлмаган. Мен сизларни фақат чақирганман, сизлар эса қабул қилгансиз. Энди мени маломат қилманг, ўзингизни маломат қилинг. Мен сизларни қутқара олмайман, сизлар ҳам мени қутқара олмайсиз. Илгари мени (Аллоҳга) шерик қилганингизни ҳам аниқ инкор қилдим – қабул қилмадим. Албатта, золимларга аламли азоб бор.»

14:23

وَأُدْخِلَ الَّذِينَ آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِمْ تَحِيَّتُهُمْ فِيهَا سَلاَمٌ {23}

Имон келтирган ва хайрли ишларни амалга оширганлар остидан анҳорлар оқиб турадиган боғ-у бўстонларга киргизилади. Яратган Эгасининг изни ила улар унда ўлимсиз қолади. Уларнинг ундаги тилаклари «Салом!» бўлади.

14:24

أَلَمْ تَرَ كَيْفَ ضَرَبَ اللّهُ مَثَلاً كَلِمَةً طَيِّبَةً كَشَجَرةٍ طَيِّبَةٍ أَصْلُهَا ثَابِتٌ وَفَرْعُهَا فِي السَّمَاء {24}

Аллоҳ яхши сўзга қандай мисол келтирганини кўрмадингми? У (дарахт)нинг илдизи мустаҳкам, новдалари баланддадир.

14:25

تُؤْتِي أُكُلَهَا كُلَّ حِينٍ بِإِذْنِ رَبِّهَا وَيَضْرِبُ اللّهُ الأَمْثَالَ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُونَ {25}

Раббининг изни ила У (дарахт) ҳар доим ўз мевасини беради. Насиҳат олсинлар деб, Аллоҳ инсонларга мисоллалр келтиради.

14:26

وَمَثلُ كَلِمَةٍ خَبِيثَةٍ كَشَجَرَةٍ خَبِيثَةٍ اجْتُثَّتْ مِن فَوْقِ الأَرْضِ مَا لَهَا مِن قَرَارٍ {26}

Ёмон сўзнинг мисоли эса, ернинг устидан қўпорилган, (бир жойда) қарори йўқ ёмон дарахтга ўхшайди.

14:27

يُثَبِّتُ اللّهُ الَّذِينَ آمَنُواْ بِالْقَوْلِ الثَّابِتِ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَفِي الآخِرَةِ وَيُضِلُّ اللّهُ الظَّالِمِينَ وَيَفْعَلُ اللّهُ مَا يَشَاء {27}

(Чин) мўминларни Аллоҳ ўша ўзгармас сўз билан дунёда ҳам охиратда ҳам мустаҳкам ушлаб қолади^[1086]. Аллоҳ ҳақсизлик қилувчи-золимларни залолатда қолдиради. Аллоҳ Ўзи муносиб билганини қилади.

14:28

أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ بَدَّلُواْ نِعْمَةَ اللّهِ كُفْرًا وَأَحَلُّواْ قَوْمَهُمْ دَارَ الْبَوَارِ {28}

Аллоҳнинг (Имон ва Ислом) неъматини куфрга алмаштирган ва ўз халқини ҳалокат юртига етаклаган кимсаларни кўрмадингми?.

14:29

جَهَنَّمَ يَصْلَوْنَهَا وَبِئْسَ الْقَرَارُ {29}

Жаҳаннамга (етаклаяпти). Улар унга кириб куяди. У қандай ҳам ёмон қароргоҳдир!

14:30

وَجَعَلُواْ لِلّهِ أَندَادًا لِّيُضِلُّواْ عَن سَبِيلِهِ قُلْ تَمَتَّعُواْ فَإِنَّ مَصِيرَكُمْ إِلَى النَّارِ {30}

Улар инсонларни Аллоҳнинг йўлидан тўсиш учун, сифатда Аллоҳга ўхшаш деб иддао қилинган шериклар тўқиб чиқардилар. (Эй Муҳаммад!) Уларга: «Ҳозирча қўлингиздан келганича баҳраманд бўлаверинг. Кейин, борадиган жойингиз аниқ жаҳаннамдир», деб айт.

14:31

قُل لِّعِبَادِيَ الَّذِينَ آمَنُواْ يُقِيمُواْ الصَّلاَةَ وَيُنفِقُواْ مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ سِرًّا وَعَلانِيَةً مِّن قَبْلِ أَن يَأْتِيَ يَوْمٌ لاَّ بَيْعٌ فِيهِ وَلاَ خِلاَلٌ {31}

(Эй Муҳаммад!) Аллоҳга ишонганларга айт: намозни/диний вазифаларини бажарсин, уларга ризқ қилиб берган нарсамиздан яширин ва ошкор хайр-эҳсон қилсинлар. Буни на савдо-сотиқ ва на дўст-биродарлик бўлмайдиган кун келишидан олдин қилиб олсинлар.

14:32

اللّهُ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ وَأَنزَلَ مِنَ السَّمَاء مَاء فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَرَاتِ رِزْقًا لَّكُمْ وَسَخَّرَ لَكُمُ الْفُلْكَ لِتَجْرِيَ فِي الْبَحْرِ بِأَمْرِهِ وَسَخَّرَ لَكُمُ الأَنْهَارَ {32}

Осмонлар ва ерни яратган Аллоҳдир, У осмондан сув тушириб, сизларга ризқ бўлиши учун, у билан турли мева-маҳсулотлар чиқариб берди, унинг амри билан денгизда сузиши учун сизларга кемаларни бўйсундириб берди, сизларга дарё-ю анҳорларни ҳам бўйсундириб берди.

14:33

وَسَخَّر لَكُمُ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ دَآئِبَينَ وَسَخَّرَ لَكُمُ اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ {33}

У сизлар учун қуёш ва ойни ҳам (орбиталарида) мунтазам айланиб турадиган қилиб бўйсундириб берди, сизларга тун ва кунни ҳам бўйсундириб берди.

14:34

وَآتَاكُم مِّن كُلِّ مَا سَأَلْتُمُوهُ وَإِن تَعُدُّواْ نِعْمَتَ اللّهِ لاَ تُحْصُوهَا إِنَّ الإِنسَانَ لَظَلُومٌ كَفَّارٌ {34}

Ва У сизларга хоҳлашингиз мумкин бўлган ҳамма нарсадан берди. Агар Аллоҳнинг неъматларини санамоқчи бўлсангиз, уларни санаб битира олмайсиз. Албатта, инсон (Аллоҳнинг неъматларига нисбатан) кўп ҳақсизлик қилади, кўп нонкўрлик қилади.

14:35

وَإِذْ قَالَ إِبْرَاهِيمُ رَبِّ اجْعَلْ هَـذَا الْبَلَدَ آمِنًا وَاجْنُبْنِي وَبَنِيَّ أَن نَّعْبُدَ الأَصْنَامَ {35}

Бир куни Иброҳим (дуо қилиб) шундай деди: “Эй яратган Эгам! Бу (Макка) шаҳарни омон қил. Мени ҳам, болаларимни ҳам бут-ҳайкалларга сиғинишдан сақла!

14:36

رَبِّ إِنَّهُنَّ أَضْلَلْنَ كَثِيرًا مِّنَ النَّاسِ فَمَن تَبِعَنِي فَإِنَّهُ مِنِّي وَمَنْ عَصَانِي فَإِنَّكَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ {36}

Эй яратган Эгам! У (бут-ҳайкал)лар кўп инсонларни йўлдан чиқишига сабаб бўлди. Энди ким менга эргашса у мендан. Ким менга қарши чиқса (Сенга ҳавола). Чунки, Сен кечиримли ва меҳрибонсан.

14:37

رَّبَّنَا إِنِّي أَسْكَنتُ مِن ذُرِّيَّتِي بِوَادٍ غَيْرِ ذِي زَرْعٍ عِندَ بَيْتِكَ الْمُحَرَّمِ رَبَّنَا لِيُقِيمُواْ الصَّلاَةَ فَاجْعَلْ أَفْئِدَةً مِّنَ النَّاسِ تَهْوِي إِلَيْهِمْ وَارْزُقْهُم مِّنَ الثَّمَرَاتِ لَعَلَّهُمْ يَشْكُرُونَ {37}

Эй яратган Эгамиз! Зурриётимдан бир қисмини Сенинг ҳурматли Байтинг ёнида, деҳқончиликка нобоп бир водийга жойлаштирдим. Эй яратган Эгамиз! Намозни/диний вазифаларини бажо этсинлар деб шундай қилдим. Энди, баъзи инсонларнинг кўнглини уларга мойил қилиб қўй, уларга турли мева-маҳсулотлардан ризқ қилиб бер, балки қадрига етгайлар.

14:38

رَبَّنَا إِنَّكَ تَعْلَمُ مَا نُخْفِي وَمَا نُعْلِنُ وَمَا يَخْفَى عَلَى اللّهِ مِن شَيْءٍ فَي الأَرْضِ وَلاَ فِي السَّمَاء {38}

Эй яратган Эгамиз! Яширган ишимизни ҳам, ошкор қилган ишимизни ҳам биласан. Осмонда ҳам ерда ҳам ҳеч нарса (Сен) Аллоҳга махфий қолмайди.

14:39

الْحَمْدُ لِلّهِ الَّذِي وَهَبَ لِي عَلَى الْكِبَرِ إِسْمَاعِيلَ وَإِسْحَقَ إِنَّ رَبِّي لَسَمِيعُ الدُّعَاء {39}

Катта ёшли бўлганимда менга Исмоил ва Исҳоқни берган Аллоҳга мақтов бўлсин. Яратган Эгам дуоларни аниқ эшитади.

14:40

رَبِّ اجْعَلْنِي مُقِيمَ الصَّلاَةِ وَمِن ذُرِّيَّتِي رَبَّنَا وَتَقَبَّلْ دُعَاء {40}

Эй яратган Эгам! Мени намозни/диний вазифаларни бажарувчи қил, зурриётимдан (келганларни) ҳам. Эй яратган Эгамиз! Дуоларимизни қабул қил!

14:41

رَبَّنَا اغْفِرْ لِي وَلِوَالِدَيَّ وَلِلْمُؤْمِنِينَ يَوْمَ يَقُومُ الْحِسَابُ {41}

Эй яратган Эгамиз! Ҳисоб-китоб ўрнатиладиган кунда мени, ота-онамни ва мўминларни кечир.”

14:42

وَلاَ تَحْسَبَنَّ اللّهَ غَافِلاً عَمَّا يَعْمَلُ الظَّالِمُونَ إِنَّمَا يُؤَخِّرُهُمْ لِيَوْمٍ تَشْخَصُ فِيهِ الأَبْصَارُ {42}

(Эй Муҳаммад!) Ҳақсизлик қилувчи-золимларнинг қилмишидан Аллоҳ бехабар деб ўйлама! Уларни (ҳисоб-китоб қилишни) кўзлар ўйнаб кетадиган кунгача кечиктириб турибди, холос.

14:43

مُهْطِعِينَ مُقْنِعِي رُءُوسِهِمْ لاَ يَرْتَدُّ إِلَيْهِمْ طَرْفُهُمْ وَأَفْئِدَتُهُمْ هَوَاء {43}

Улар у куни бошлари тик, кўзлари ўйнаган ва кўнгиллари бўм-бўш ҳолда чопиб юради.

14:44

وَأَنذِرِ النَّاسَ يَوْمَ يَأْتِيهِمُ الْعَذَابُ فَيَقُولُ الَّذِينَ ظَلَمُواْ رَبَّنَا أَخِّرْنَا إِلَى أَجَلٍ قَرِيبٍ نُّجِبْ دَعْوَتَكَ وَنَتَّبِعِ الرُّسُلَ أَوَلَمْ تَكُونُواْ أَقْسَمْتُم مِّن قَبْلُ مَا لَكُم مِّن زَوَالٍ {44}

(Эй Муҳаммад!) Инсонларни ўша азоб келадиган кундан огоҳлантир. Ўшанда ҳақсизлик қилган-золимлар: «Эй яратган Эгамиз! Бизга озгина муҳлат бер – энди даъватингни қабул қилиб, элчиларингга эргашамиз», деб қолишади. Уларга шундай дейилади: “Сизлар бундан олдин «Биз асло завол топмаймиз», деб қасам ичмаганмисиз?

14:45

وَسَكَنتُمْ فِي مَسَـاكِنِ الَّذِينَ ظَلَمُواْ أَنفُسَهُمْ وَتَبَيَّنَ لَكُمْ كَيْفَ فَعَلْنَا بِهِمْ وَضَرَبْنَا لَكُمُ الأَمْثَالَ {45}

Сизлар ўзига зулм қилганларнинг юртларига жойлашгансиз, уларга қандай муомала қилганимиз сизларга аниқ-равшан бўлган. Сизларга мисоллар ҳам келтирганмиз.”

14:46

وَقَدْ مَكَرُواْ مَكْرَهُمْ وَعِندَ اللّهِ مَكْرُهُمْ وَإِن كَانَ مَكْرُهُمْ لِتَزُولَ مِنْهُ الْجِبَالُ {46}

Улар ўзларининг макр-ҳийлаларини амалга оширди. Макр-хийлалари тоғларни жойидан жилдириб юборса ҳам, уларнинг макр-хийласи Аллоҳнинг назорати остидадир.

14:47

فَلاَ تَحْسَبَنَّ اللّهَ مُخْلِفَ وَعْدِهِ رُسُلَهُ إِنَّ اللّهَ عَزِيزٌ ذُو انْتِقَامٍ {47}

(Эй Муҳаммад!) Шундай экан, Аллоҳ элчиларига берган ваъдасига хилоф қилади деб ўйлама! Аллоҳ ғолиб ва устундир, интиқом^[1087] эгасидир.

14:48

يَوْمَ تُبَدَّلُ الأَرْضُ غَيْرَ الأَرْضِ وَالسَّمَاوَاتُ وَبَرَزُواْ للّهِ الْوَاحِدِ الْقَهَّارِ {48}

Кун келиб, ер бошқа ерга, осмонлар бошқа осмонларга алмаштирилади ва (инсонлар) ягона ва чексиз қудрат эгаси – Аллоҳга рўбарў бўлади.

14:49

وَتَرَى الْمُجْرِمِينَ يَوْمَئِذٍ مُّقَرَّنِينَ فِي الأَصْفَادِ {49}

Ўша куни жиноятчиларни занжирбанд қилинганини кўрасан.

14:50

سَرَابِيلُهُم مِّن قَطِرَانٍ وَتَغْشَى وُجُوهَهُمْ النَّارُ {50}

Уларнинг кийимлари қатирондан бўлади, юзларини олов қоплайди.

14:51

لِيَجْزِي اللّهُ كُلَّ نَفْسٍ مَّا كَسَبَتْ إِنَّ اللّهَ سَرِيعُ الْحِسَابِ {51}

Аллоҳ ҳар кимга ўз қилган касбига яраша жазо бериш учун (қайта тирилтириб ҳисоб-китоб қилади). Аллоҳ ҳисоб-китобни тез қилади.

14:52

هَـذَا بَلاَغٌ لِّلنَّاسِ وَلِيُنذَرُواْ بِهِ وَلِيَعْلَمُواْ أَنَّمَا هُوَ إِلَـهٌ وَاحِدٌ وَلِيَذَّكَّرَ أُوْلُواْ الأَلْبَابِ {52}

Бу Қуръон – инсонларга етарлича етказмадир. Улар у билан огоҳлантирилиши учун ва У (Аллоҳ) қуллик қилинишга ҳақли ягона зот эканини билиши ҳамда, ақл-у виждони соф кишилар насиҳат олиши учун (юборилган).

 

 

15. Ҳижр сураси^[1088]

بسم الله الرحمن الرحيم

Марҳамати чексиз ва яхшилик қилувчи – Аллоҳ номи билан.

15:1

الَرَ تِلْكَ آيَاتُ الْكِتَابِ وَقُرْآنٍ مُّبِينٍ {1}

Алиф! Лам! Ро![1089] Булар (Илоҳий) китоб оятларидир – очиқ-ойдин Қуръон оятларидир.

15:2

رُّبَمَا يَوَدُّ الَّذِينَ كَفَرُواْ لَوْ كَانُواْ مُسْلِمِينَ {2}

(Қуръонга) қаршилик қилганлар ора-сира «Қанийди биз ҳам мусулмон бўлсак» деб қолади.

15:3

ذَرْهُمْ يَأْكُلُواْ وَيَتَمَتَّعُواْ وَيُلْهِهِمُ الأَمَلُ فَسَوْفَ يَعْلَمُونَ {3}

(Эй Муҳаммад!) Уларни ўз ҳолига қўй – еб-ичсин, (ҳаётдан) баҳраманд бўлсин ва орзулари уларни машғул қилиб қўйсин, яқинда (ҳақиқатни) билиб олишади.

15:4

وَمَا أَهْلَكْنَا مِن قَرْيَةٍ إِلاَّ وَلَهَا كِتَابٌ مَّعْلُومٌ {4}

Биз ҳалок қилган ҳар бир юртнинг маълум бир ёзуви (қарори) бўлган.

15:5

مَّا تَسْبِقُ مِنْ أُمَّةٍ أَجَلَهَا وَمَا يَسْتَأْخِرُونَ {5}

Ҳеч бир уммат ўз ажалини на олдинга ва на ортга сура олмайди.

15:6

وَقَالُواْ يَا أَيُّهَا الَّذِي نُزِّلَ عَلَيْهِ الذِّكْرُ إِنَّكَ لَمَجْنُونٌ {6}

Айтдиларки: “Эй ўзига зикр/Қуръон юборилган (деб даъво қилаётган) Муҳаммад)! Сен аниқ мажнунсан[1090].

15:7

لَّوْ مَا تَأْتِينَا بِالْمَلائِكَةِ إِن كُنتَ مِنَ الصَّادِقِينَ {7}

Агар ростгўй бўлсанг, бизга фаришталарни келтир-чи.”

15:8

مَا نُنَزِّلُ الْمَلائِكَةَ إِلاَّ بِالحَقِّ وَمَا كَانُواْ إِذًا مُّنظَرِينَ {8}

Биз фаришталарни фақат ҳақиқат/ўзларига муносиб вазифа билан юборамиз[1091]. Унда уларга муҳлат берилмайди.

15:9

إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ {9}

Албатта, зикрни/Қуръонни^[1092] Биз Ўзимиз юбордик, унинг ҳимоячиси[1093] ҳам Бизмиз.

15:10

وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِكَ فِي شِيَعِ الأَوَّلِينَ {10}

Шубҳасизки, сендан олдинги жамоалар орасидан ҳам элчилар юборганмиз.

15:11

وَمَا يَأْتِيهِم مِّن رَّسُولٍ إِلاَّ كَانُواْ بِهِ يَسْتَهْزِؤُونَ {11}

Улар ўзларига келган ҳар бир элчини мазах қилиб камситишган.

15:12

كَذَلِكَ نَسْلُكُهُ فِي قُلُوبِ الْمُجْرِمِينَ {12}

У (Қуръонни) жиноятчиларнинг қалбига мана шу шаклда жойлаймиз.

15:13

لاَ يُؤْمِنُونَ بِهِ وَقَدْ خَلَتْ سُنَّةُ الأَوَّلِينَ {13}

Улар унга ишонмайди. Шубҳасизки, аввалги (жиноятчи)ларнинг (рисолатга нисбатан тутган) йўли шундай ўтган.

15:14

وَلَوْ فَتَحْنَا عَلَيْهِم بَابًا مِّنَ السَّمَاء فَظَلُّواْ فِيهِ يَعْرُجُونَ {14}

Агар осмондан уларга бир эшик очсаг-у, улар унда кўтарилишни бошласалар ҳам,

15:15

لَقَالُواْ إِنَّمَا سُكِّرَتْ أَبْصَارُنَا بَلْ نَحْنُ قَوْمٌ مَّسْحُورُونَ {15}

(Барибир улар): «Кўзларимиз ҳайратланиб қўйилибди, йўқ, (кўрганларимиз ёлғон) биз сеҳрланган қавммиз», дейишар эди.

15:16

وَلَقَدْ جَعَلْنَا فِي السَّمَاء بُرُوجًا وَزَيَّنَّاهَا لِلنَّاظِرِينَ {16}

Шубҳасизки, (биринчи қат) осмонда буржлар пайдо қилдик ва уни томоша қиладиганлар учун зийнатли қилиб қўйдик.

15:17

وَحَفِظْنَاهَا مِن كُلِّ شَيْطَانٍ رَّجِيمٍ {17}

Ва уни қувилган ҳар турли шайтондан ҳимоя қилдик^[1094].

15:18

إِلاَّ مَنِ اسْتَرَقَ السَّمْعَ فَأَتْبَعَهُ شِهَابٌ مُّبِينٌ {18}

Аммо, (шайтонлардан) кимки яшириб қулоқ солишга уринса, дарҳол бир ёрқин метеорит уни ортига тушади.

15:19

وَالأَرْضَ مَدَدْنَاهَا وَأَلْقَيْنَا فِيهَا رَوَاسِيَ وَأَنبَتْنَا فِيهَا مِن كُلِّ شَيْءٍ مَّوْزُونٍ {19}

Ерга мувозанатни ушлаб турадиган босимлар (тортиш кучи) қўйдик ва уни кенгайтирдик ва ўлчамли ҳар нарсани унда ундирдик.

15:20

وَجَعَلْنَا لَكُمْ فِيهَا مَعَايِشَ وَمَن لَّسْتُمْ لَهُ بِرَازِقِينَ {20}

Ва ерда сизлар учун ҳам, ризқи сизларга оид бўлмаган (жонивор)лар учун ҳам яшаш имкониятларини пайдо қилдик.

15:21

وَإِنْ مِنْ شَيْءٍ إِلَّا عِنْدَنَا خَزَائِنُهُ وَمَا نُنَزِّلُهُ إِلَّا بِقَدَرٍ مَعْلُومٍ {21}

(Ризққа алоқадор) ҳар нарсанинг манбаси Бизда. Лекин, уни маълум миқдорда туширамиз.

15:22

وَأَرْسَلْنَا الرِّيَاحَ لَوَاقِحَ فَأَنْزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَسْقَيْنَاكُمُوهُ وَمَا أَنْتُمْ لَهُ بِخَازِنِينَ {22}

Чанглатувчи шамоллар юборамиз, осмондан сув тушириб, сизларни у билан суғорамиз. (Бўлмаса) сизлар уни сақлаб қололмас эдингиз.

15:23

وَاِنَّا لَنَحْنُ نُحْي۪ وَنُم۪يتُ وَنَحْنُ الْوَارِثُونَ

Албатта, Биз Ўзимиз ҳаёт берамиз ва ўлдирамиз. Меросчи Бизмиз.

15:24

وَلَقَدْ عَلِمْنَا الْمُسْتَقْدِمِينَ مِنْكُمْ وَلَقَدْ عَلِمْنَا الْمُسْتَأْخِرِينَ {24}

Шубҳасизки, сизлардан илгари ўтганларни ҳам билдик, сизлардан кейин келадиганларни ҳам биламиз.

15:25

وَإِنَّ رَبَّكَ هُوَ يَحْشُرُهُمْ إِنَّهُ حَكِيمٌ عَلِيمٌ {25}

Яратган Эганг уларни (машҳарда) аниқ тўплайди. У тўғри қарор беради, билади.

15:26

وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ مِنْ صَلْصَالٍ مِنْ حَمَإٍ مَسْنُونٍ {26}

Биз (илк) инсонни қуриган, йиллар ўтиб ҳидланган қора лойдан яратганмиз.

15:27

وَالْجَانَّ خَلَقْنَاهُ مِنْ قَبْلُ مِنْ نَارِ السَّمُومِ {27}

Жинларни/кўринмас борлиқларни^[1095] ундан олдин самум[1096] оловидан яратганмиз.

15:28

وَإِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلَائِكَةِ إِنِّي خَالِقٌ بَشَرًا مِنْ صَلْصَالٍ مِنْ حَمَإٍ مَسْنُونٍ{28}

Бир куни Роббинг фаришталарга шундай деди: “Албатта, Мен қуриган, йиллар ўтиб ҳидланган қора лойдан бир башар яратаман.

15:29

فَإِذَا سَوَّيْتُهُ وَنَفَخْتُ فِيهِ مِن رُّوحِي فَقَعُواْ لَهُ سَاجِدِينَ {29}

Уни бежирим қилиб, ичига руҳимдан пуфлаганимда, у учун сажда[1097] қилинглар.”

15:30

فَسَجَدَ الْمَلآئِكَةُ كُلُّهُمْ أَجْمَعُونَ {30}

Кейин, фаришталарнинг барчаси биргалашиб сажда қилди.

15:31

إِلاَّ إِبْلِيسَ أَبَى أَن يَكُونَ مَعَ السَّاجِدِينَ {31}

Иблис бундан мустасно – у сажда қилувчилардан бўлишдан бош тортди.

15:32

قَالَ يَا إِبْلِيسُ مَا لَكَ أَلاَّ تَكُونَ مَعَ السَّاجِدِينَ {32}

Аллоҳ айтдики: “Эй Иблис! Нега сажда қилувчилардан бўлмадинг?!”

15:33

قَالَ لَمْ أَكُن لِّأَسْجُدَ لِبَشَرٍ خَلَقْتَهُ مِن صَلْصَالٍ مِّنْ حَمَإٍ مَّسْنُونٍ {33}

Иблис (жавоб бериб): “Қуриган, йиллар ўтиб ҳидланган қора лойдан яратганинг (башар) учун сажда қилмайман”, деди.

15:34

قَالَ فَاخْرُجْ مِنْهَا فَإِنَّكَ رَجِيمٌ {34}

Аллоҳ айтдики: “Чиқ у ердан! Энди сен қувилдинг.

15:35

وَإِنَّ عَلَيْكَ اللَّعْنَةَ إِلَى يَوْمِ الدِّينِ {35}

Албатта, сарҳисоб кунигача сенга лаънат бўлади.”

15:36

قَالَ رَبِّ فَأَنظِرْنِي إِلَى يَوْمِ يُبْعَثُونَ {36}

Иблис: «Эй Раббим! Улар қайта тирилтирладиган кунгача менга муҳлат бер» деди.

15:37

قَالَ فَإِنَّكَ مِنَ الْمُنظَرِينَ {37}

Аллоҳ шундай деди: “Сен муҳлат берилганлардансан,

15:38

إِلَى يَومِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ {38}

Вақти белгиланган кунгача…

15:39

قَالَ رَبِّ بِمَآ أَغْوَيْتَنِي لأُزَيِّنَنَّ لَهُمْ فِي الأَرْضِ وَلأُغْوِيَنَّهُمْ أَجْمَعِينَ {39}

(Иблис) айтдики: “Эй Раббим! Мени адашган аҳволга солганинг учун, ер юзида уларга (залолатни) чиройли кўрсатиб, уларни барчасини адаштираман.

15:40

إِلاَّ عِبَادَكَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصِينَ {40}

Улар орасида Сенинг самимий^[1098] қулларинг (бундан) мустасно.”

15:41

قَالَ هَذَا صِرَاطٌ عَلَيَّ مُسْتَقِيمٌ {41}

Аллоҳ айтдики: “Мана шу (самимий қулларимнинг адашмаслиги) Менга кўра тўғри йўлдир:

15:42

إِنَّ عِبَادِي لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلْطَانٌ إِلاَّ مَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْغَاوِينَ {42}

Менинг (самимий) қулларимга сени асло кучинг етмайди. Лекин, сенга эргашадиган адашган-гумроҳлар бундан мустасно.”

15:43

وَإِنَّ جَهَنَّمَ لَمَوْعِدُهُمْ أَجْمَعِينَ {43}

Албатта, Иблис ва унга эргашганларнинг барчасини борар жойи жаҳаннамдир.

15:44

لَهَا سَبْعَةُ أَبْوَابٍ لِكُلِّ بَابٍ مِنْهُمْ جُزْءٌ مَقْسُومٌ {44}

Уни еттита бўлими бор. Ҳар бир бўлимга улардан тақсимланган тўда киради.

15:45

إِنَّ الْمُتَّقِينَ فِي جَنَّاتٍ وَعُيُونٍ {45}

Албатта, масъулиятли (мўмин)лар боғ-у бўстонлар ва чашма-и булоқларда (яшайди).

15:46

ادْخُلُوهَا بِسَلاَمٍ آمِنِينَ {46}

Уларга: «Соғ-саломат, хотиржам ҳолатда киринглар», дейилади.

15:47

وَنَزَعْنَا مَا فِي صُدُورِهِم مِّنْ غِلٍّ إِخْوَانًا عَلَى سُرُرٍ مُّتَقَابِلِينَ {47}

Уларнинг дилларидаги ҳар не ёмон ҳис-туйғуни чиқариб ташлаймиз. Улар ака-ука бўлиб сўриларда бир-бирига қараб ўтирадилар.

15:48

لاَ يَمَسُّهُمْ فِيهَا نَصَبٌ وَمَا هُم مِّنْهَا بِمُخْرَجِينَ {48}

Уларга у ерларда ҳеч қандай чарчоқ тегмайди. Улар у ерлардан асло чиқарилмайди.

15:49

نَبِّئْ عِبَادِي أَنِّي أَنَا الْغَفُورُ الرَّحِيمُ {49}

(Эй Муҳаммад!) Қулларимга билдириб қўй – мен кечиримли ва меҳрибонман.

15:50

وَأَنَّ عَذَابِي هُوَ الْعَذَابُ الأَلِيمَ {50}

Ва Менинг азобим; у аламли азобдир.

15:51

وَنَبِّئْهُمْ عَن ضَيْفِ إِ بْراَهِيمَ {51}

Уларга Иброҳимнинг меҳмонлари ҳақида ҳам хабар бер;

15:52

إِذْ دَخَلُواْ عَلَيْهِ فَقَالُواْ سَلامًا قَالَ إِنَّا مِنكُمْ وَجِلُونَ {52}

Улар Иброҳимнинг ёнига кириб салом беришганида, Иброҳим: «Биз сизлардан чўчияпмиз», деди.

15:53

قَالُواْ لاَ تَوْجَلْ إِنَّا نُبَشِّرُكَ بِغُلامٍ عَلِيمٍ {53}

«Чўчима, биз сенга битта илмли ўғлинг бўлишини дарагини берамиз», деди (фаришталар).

15:54

قَالَ أَبَشَّرْتُمُونِي عَلَى أَن مَّسَّنِيَ الْكِبَرُ فَبِمَ تُبَشِّرُونَ {54}

Иброҳим: “Менга кексалик етиб келганига қарамасдан менга хушхабар олиб келдингизми? Сизлар нимани хушхабар қиляпсизлар?”- деди.

15:55

قَالُواْ بَشَّرْنَاكَ بِالْحَقِّ فَلاَ تَكُن مِّنَ الْقَانِطِينَ {55}

“Биз сенга ҳақиқатни хушхабар беряпмиз. Асло умидсиз бўлма”, дедилар.

15:56

قَالَ وَمَن يَقْنَطُ مِن رَّحْمَةِ رَبِّهِ إِلاَّ الضَّآلُّونَ {56}

«Адашганлардан бошқа ким ҳам Раббининг яхшилигидан ноумид бўлади?»- деди Иброҳим.

15:57

قَالَ فَمَا خَطْبُكُمْ أَيُّهَا الْمُرْسَلُونَ {57}

«Эй Элчилар! Асл вазифангиз нима?»- деди Иброҳим.

15:58

قَالُواْ إِنَّا أُرْسِلْنَا إِلَى قَوْمٍ مُّجْرِمِينَ {58}

Улар айтдики: “Биз жиноятчи қавмга юборилдик.

15:59

إِلاَّ آلَ لُوطٍ إِنَّا لَمُنَجُّوهُمْ أَجْمَعِينَ {59}

Лутнинг оиласи жиноятчи эмас. Биз уларнинг барчасини қутқариб қоламиз.

15:60

إِلاَّ امْرَأَتَهُ قَدَّرْنَا إِنَّهَا لَمِنَ الْغَابِرِينَ {60}

Лекин, Лутнинг аёли бундан мустасно (қутқарилмайди). Уни ортда қолувчилардан бўлишини белгилаб қўйдик[1099].

15:61

فَلَمَّا جَاء آلَ لُوطٍ الْمُرْسَلُونَ {61}

Ўша элчилар Лут оиласига келишганида,

15:62

قَالَ إِنَّكُمْ قَوْمٌ مُّنكَرُونَ {62}

“Сизлар нотаниш кишиларсиз”, деди Лут.

15:63

قَالُواْ بَلْ جِئْنَاكَ بِمَا كَانُواْ فِيهِ يَمْتَرُونَ {63}

Улар айтдиларки: “Йўқ, балки, биз сенга у(кофир)лар шубҳаланаётган нарса билан келдик.

15:64

وَأَتَيْنَاكَ بَالْحَقِّ وَإِنَّا لَصَادِقُونَ {64}

Сенга ҳақ (хабар) келтирдик, биз ростгўймиз.

15:65

فَأَسْرِ بِأَهْلِكَ بِقِطْعٍ مِّنَ اللَّيْلِ وَاتَّبِعْ أَدْبَارَهُمْ وَلاَ يَلْتَفِتْ مِنكُمْ أَحَدٌ وَامْضُواْ حَيْثُ تُؤْمَرُونَ {65}

Энди, кечанинг бир қисмида оиланг билан бирга йўлга чиқ, ўзинг уларнинг ортидан юр. Сизлардан ҳеч ким ортига ўгирилмасин. Сизларга буюрилган жойгача юриб боринглар” (деди фаришталар).

15:66

وَقَضَيْنَا إِلَيْهِ ذَلِكَ الأَمْرَ أَنَّ دَابِرَ هَؤُلاء مَقْطُوعٌ مُّصْبِحِينَ {66}

Ва унга “Тонгга яқин бу (кофир)ларнинг орқасидан келадиган насли қатъиян тўхтатилади” деган буйруқни ваҳий қилдик.”

15:67

وَجَاء أَهْلُ الْمَدِينَةِ يَسْتَبْشِرُونَ {67}

Шаҳар аҳолиси бир-бирига хушхабар бериб (Лутнинг уйига етиб) келди.

15:68

قَالَ إِنَّ هَؤُلاء ضَيْفِي فَلاَ تَفْضَحُونِ {68}

Лут эса: “Ахир, булар менинг меҳмонларим. Мени шарманда қилманглар!” деди.

15:69

وَاتَّقُوا اللّهَ وَلاَ تُخْزُونِ {69}

Аллоҳга нисбатан жавобгарликни ҳис қилинглар, мени хафа қилманглар!”

15:70

قَالُوا أَوَلَمْ نَنْهَكَ عَنِ الْعَالَمِينَ {70}

Улар: «Биз сени бошқаларни ишига аралашишдан ман қилмаганмидик?!» деди.

15:71

قَالَ هَؤُلاء بَنَاتِي إِن كُنتُمْ فَاعِلِينَ {71}

Лут айтди: «Агар шу ишни қилмоқчи бўлсангиз, мана булар менинг қизларим (шуларга уйланинг).»

15:72

لَعَمْرُكَ إِنَّهُمْ لَفِي سَكْرَتِهِمْ يَعْمَهُونَ {72}

“Умринга қасамки/узоқ умр кўргур, улар сархушлик ичра тентираб юрмоқда.[1100]”

15:73

فَأَخَذَتْهُمُ الصَّيْحَةُ مُشْرِقِينَ {73}

Кун чиқаётганида уларни даҳшатли товуш босди.

15:74

فَجَعَلْنَا عَالِيَهَا سَافِلَهَا وَأَمْطَرْنَا عَلَيْهِمْ حِجَارَةً مِّن سِجِّيلٍ {74}

Кейин, уларни остин-устун қилиб, тепасидан пишган лава тошларини ёғдириб юбордик.

15:75

إِنَّ فِي ذَلِكَ لآيَاتٍ لِّلْمُتَوَسِّمِينَ {75}

Албатта, изланиш олиб борувчилар учун бунда белги-аломатлар бор.

15:76

وَإِنَّهَا لَبِسَبِیلࣲ مُّقِیمٍ

Албатта, унинг хароблиги ҳозир ҳам инсонлар ўтадиган йўл устидадир^[1101].

15:77

إِنَّ فِی ذَ ٰلِكَ لَـَٔایَةࣰ لِّلۡمُؤۡمِنِینَ

Ўша харобаликда ишонадиганлар учун далил-аломат бор.

15:78

وَإِن كَانَ أَصْحَابُ الأَيْكَةِ لَظَالِمِينَ {78}

Айкаликлар ҳам аниқ золим эди.

15:79

فَانتَقَمْنَا مِنْهُمْ وَإِنَّهُمَا لَبِإِمَامٍ مُّبِينٍ {79}

Уларга ҳам лойиқ жазони бердик. Иккаласининг ҳам харобалиги очиқ йўл устидадир.

15:80

وَلَقَدْ كَذَّبَ أَصْحَابُ الحِجْرِ الْمُرْسَلِينَ {80}

Шубҳасизки, Ҳижрликлар ҳам ўзларига юборилган элчиларни ёлғончига чиқаришган.

15:81

وَآتَيْنَاهُمْ آيَاتِنَا فَكَانُواْ عَنْهَا مُعْرِضِينَ {81}

Уларга ҳам оятларимизни берганмиз, улар ундан юз ўгиришган.

15:82

وَكَانُواْ يَنْحِتُونَ مِنَ الْجِبَالِ بُيُوتًا آمِنِينَ {82}

Хотиржам бўлиш учун, улар тоғларни ўйиб уйлар қуришар эди.

15:83

فَأَخَذَتْهُمُ الصَّيْحَةُ مُصْبِحِينَ {83}

Тонга яқин уларни ҳам ўша даҳшатли товуш босди.

15:84

فَمَا أَغْنَى عَنْهُم مَّا كَانُواْ يَكْسِبُونَ {84}

Эришган нарсалари уларга ҳеч нарсага асқотмади.

15:85

وَمَا خَلَقْنَا السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ وَمَا بَيْنَهُمَا إِلاَّ بِالْحَقِّ وَإِنَّ السَّاعَةَ لآتِيَةٌ فَاصْفَحِ الصَّفْحَ الْجَمِيلَ {85}

Ер-у осмонлар ва улар орасидаги нарсаларни ҳақиқий борлиқлар қилиб/тўғри мақсадда яратдик[1102]. Қиёмат албатта келади. Сен чиройли муомала қил[1103].

15:86

إِنَّ رَبَّكَ هُوَ الْخَلاَّقُ الْعَلِيمُ {86}

Албатта, Роббинг (мутлоқ) яратувчидир, билувчидир.

15:87

وَلَقَدْ آتَيْنَاكَ سَبْعًا مِّنَ الْمَثَانِي وَالْقُرْآنَ الْعَظِيمَ {87}

(Эй Муҳаммад!) Шубҳасизки, сенга сабъи-масонийни ва шу улуғ Қуръонни бердик^[1104].

15:88

لاَ تَمُدَّنَّ عَيْنَيْكَ إِلَى مَا مَتَّعْنَا بِهِ أَزْوَاجًا مِّنْهُمْ وَلاَ تَحْزَنْ عَلَيْهِمْ وَاخْفِضْ جَنَاحَكَ لِلْمُؤْمِنِينَ {88}

Биз улар орасидан баъзи кимсаларга жуфт-жуфт қилиб бериб баҳраманд қилган нарсаларга кўз тикма! Улар учун хафа ҳам бўлма. Сен мўминларга қанот ёз (камтар бўл).

15:89

وَقُلْ إِنِّي أَنَا النَّذِيرُ الْمُبِينُ {89}

Ва: «Албатта, мен очиқ-ойдин огоҳлантирувчиман», деб айт.

15:90

كَمَا أَنزَلْنَا عَلَى المُقْتَسِمِينَ {90}

Айирмачиларга[1105] юборганимиз каби (сенга ҳам китоб юбордик),

15:91

الَّذِينَ جَعَلُوا الْقُرْآنَ عِضِينَ {91}

Ўша айирмачилар (энди ҳозир) Қуръонни бўлиб-парчалалоқда.

15:92

فَوَرَبِّكَ لَنَسْأَلَنَّهُمْ أَجْمَعِيْنَ {92}

Раббингга қасамки, уларнинг барчасидан сўраймиз,

15:93

عَمَّا كَانُوا يَعْمَلُونَ {93}

Қилмишларидан (сўраймиз).

15:94

فَاصْدَعْ بِمَا تُؤْمَرُ وَأَعْرِضْ عَنِ الْمُشْرِكِينَ {94}

Энди, сен ўзинга буюрилган нарсани очиқ гапир ва мушриклардан юз ўгир.

15:95

إِنَّا كَفَيْنَاكَ الْمُسْتَهْزِئِينَ {95}

Сени масхара қилувчиларга қарши Биз Ўзимиз сенга кифоя қиламиз.

15:96

الَّذِينَ يَجْعَلُونَ مَعَ اللّهِ إِلـهًا آخَرَ فَسَوْفَ يَعْمَلُونَ {96}

Улар Аллоҳ билан бирга яна бошқа бир илоҳ тўқиб чиқаришди. Энди, яқинда билиб олишади.

15:97

وَلَقَدْ نَعْلَمُ أَنَّكَ يَضِيقُ صَدْرُكَ بِمَا يَقُولُونَ {97}

Шубҳасизки, уларнинг гапларидан юрагинг сиқилаётганини билиб турибмиз.

15:98

فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ وَكُن مِّنَ السَّاجِدِينَ {98}

Сен Роббингни олқишлаб улуғла ва сажда қилувчилардан бўл;

15:99

وَاعْبُدْ رَبَّكَ حَتَّى يَأْتِيَكَ الْيَقِينُ {99}

Сенга аниқ ҳақиқат (ўлим) келгунга қадар Раббингга қуллик қил!

 

 

16. НАҲЛ сураси^[1106]

بسم الله الرحمن الرحيم

Яхшилиги чексиз ва меҳрибон Аллоҳ номи билан.

16:1

أَتَى أَمْرُ اللّهِ فَلاَ تَسْتَعْجِلُوهُ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى عَمَّا يُشْرِكُونَ {1}

Аллоҳнинг (қиёмат ҳақидаги) амри яқин келиб қолди – уни тезлаштиришни талаб қилмай қўяверинглар. Аллоҳ у (мушрик)лар қўшаётган ширкдан покдир.

16:2

يُنَزِّلُ الْمَلآئِكَةَ بِالْرُّوحِ مِنْ أَمْرِهِ عَلَى مَن يَشَاء مِنْ عِبَادِهِ أَنْ أَنذِرُواْ أَنَّهُ لاَ إِلَـهَ إِلاَّ أَنَاْ فَاتَّقُونِ {2}

Аллоҳ муносиб билган бандаларига фаришталарни Ўз амридан иборат бўлган руҳ билан «Қуллик қилинишга ҳақли мендан бошқа зот йўқлигини инсонларга огоҳлантириб қўйинглар, улар Менга нисбатан жавобгарлигини ҳис қилсинлар», деб  юбориб туради.

16:3

خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ بِالْحَقِّ تَعَالَى عَمَّا يُشْرِكُونَ {3}

У осмонлар ва ерни ҳақиқий борлиқлар қилиб яратди, У (мушрик)лар қўшаётган ширкдан олийдир.

16:4

خَلَقَ الإِنسَانَ مِن نُّطْفَةٍ فَإِذَا هُوَ خَصِيمٌ مُّبِينٌ {4}

У инсонни уруғланлган тухумдан яратди. Энди эса, У очиқчасига тортишадиган-хусуматчи  бўлиб турибди.

16:5

وَالأَنْعَامَ خَلَقَهَا لَكُمْ فِيهَا دِفْءٌ وَمَنَافِعُ وَمِنْهَا تَأْكُلُونَ {5}

У сизлар учун чорва ҳайвон яратиб берди. Уларда сиз учун (тук, юнг, тери каби) иситадиган нарса ва (бошқа) манфаатлар бор ва улардан ейсизлар ҳам.

16:6

وَلَكُمْ فِيهَا جَمَالٌ حِينَ تُرِيحُونَ وَحِينَ تَسْرَحُونَ {6}

Сизлар учун уларда ўтлоқдан қайтараётган ва олиб кетаётганингизда завқлантирадиган гўзаллик бор.

16:7

وَتَحْمِلُ أَثْقَالَكُمْ إِلَى بَلَدٍ لَّمْ تَكُونُواْ بَالِغِيهِ إِلاَّ بِشِقِّ الأَنفُسِ إِنَّ رَبَّكُمْ لَرَؤُوفٌ رَّحِيمٌ {7}

Яна, ўзингиз жонингиз машаққат чекмасдан бора олмайдиган юртларга улар юкларингизни ташиб беради. Албатта, яратган Эгангиз шафқатли ва меҳрибондир.

16:8

وَالْخَيْلَ وَالْبِغَالَ وَالْحَمِيرَ لِتَرْكَبُوهَا وَزِينَةً وَيَخْلُقُ مَا لاَ تَعْلَمُونَ {8}

Яна, от, хачир ва эшак турларини сизларни минишингиз учун ҳамда зийнат қилиб яратди. У сизлар билмаган нарсаларни ҳам яратмоқда.

16:9

وَعَلَى اللّهِ قَصْدُ السَّبِيلِ وَمِنْهَا جَآئِرٌ وَلَوْ شَاء لَهَدَاكُمْ أَجْمَعِينَ {9}

Тўғри йўлни Аллоҳ кўрсатади. Йўллар орасида эгри йўл ҳам бор. Агар Аллоҳ муносиб билганида, ҳаммангизни тўғри йўлга муваффақ қилиб қўярди.

16:10

هُوَ الَّذِي أَنزَلَ مِنَ السَّمَاء مَاء لَّكُم مِّنْهُ شَرَابٌ وَمِنْهُ شَجَرٌ فِيهِ تُسِيمُونَ {10}

Сизлар учун самодан сув тушириб берган Удир; ичимлигингиз ҳам ундан, ҳайвонларингизни ўтлатадиган ўсимликлар ҳам ундан.

16:11

يُنبِتُ لَكُم بِهِ الزَّرْعَ وَالزَّيْتُونَ وَالنَّخِيلَ وَالأَعْنَابَ وَمِن كُلِّ الثَّمَرَاتِ إِنَّ فِي ذَلِكَ لآيَةً لِّقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ {11}

У яна сизлар учун у орқали экин, зайтун ва хурмо турлари, узумлар ва турли мевалар ундириб беради. Ўйланиб-фикр юритадиган кишилар учун бунда оят-далил бор.

16:12

وَسَخَّرَ لَكُمُ اللَّيْلَ وَالْنَّهَارَ وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ وَالْنُّجُومُ مُسَخَّرَاتٌ بِأَمْرِهِ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يَعْقِلُونَ {12}

Яна У кеча билан кундузни ва қуёш билан ойни сизларни хизматингизга солиб қўйди. Юлдузлар ҳам Унинг амри билан хизматингизга бўйсундирилган. Ақл юритадиган кишилар учун бунда албатта кўрсатма/далиллар бор.

16:13

وَمَا ذَرَأَ لَكُمْ فِي الأَرْضِ مُخْتَلِفًا أَلْوَانُهُ إِنَّ فِي ذَلِكَ لآيَةً لِّقَوْمٍ يَذَّكَّرُونَ {13}

Ерда сизлар учун турли рангда етиштириб берган нарсаларини ҳам сизнинг хизматингизга солиб қўйди. Насиҳат оладиганлар учун бунда албатта кўрсатма/далил бор.

16:14

وَهُوَ الَّذِي سَخَّرَ الْبَحْرَ لِتَأْكُلُواْ مِنْهُ لَحْمًا طَرِيًّا وَتَسْتَخْرِجُواْ مِنْهُ حِلْيَةً تَلْبَسُونَهَا وَتَرَى الْفُلْكَ مَوَاخِرَ فِيهِ وَلِتَبْتَغُواْ مِن فَضْلِهِ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ {14}

У денгизни ҳам бўйсундириб берди. Ундан тоза гўшт ейишингиз учун ҳамда тақадиган тақинчоқлар чиқариб олишингиз учун шундай қилди – сен унда сувни ёриб кетаётган кемаларни кўрасан – ҳамда, Аллоҳнинг олийжаноблигидан талаб қилишингиз учун шундай қилди, (буни) қадрига етгайсиз!

16:15

وَأَلْقَى فِي الأَرْضِ رَوَاسِيَ أَن تَمِيدَ بِكُمْ وَأَنْهَارًا وَسُبُلاً لَّعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ {15}

Сизларни жойингиздан тебратиб юбормаслиги учун,  ерни ичига мувозанатни ушлаб турадиган босимлар (тортиш кучи) қўйди, (сувидан фойдалана олишингиз учун) анҳорлар ва (йўлингизни топа олишингиз учун) йўллар пайдо қилди.

16:16

وَعَلامَاتٍ وَبِالنَّجْمِ هُمْ يَهْتَدُونَ {16}

Ва аломатлар (пайдо қилди^[1107]). Инсонлар юлдузлар билан ҳам йўлларини топиб олишади.

16:17

أَفَمَن يَخْلُقُ كَمَن لاَّ يَخْلُقُ أَفَلا تَذَكَّرُونَ {17}

Ярата оладиган зот ярата олмайдиган кишига ўхшайдими? Наҳот насиҳат олмасанглар?!

16:18

وَإِن تَعُدُّواْ نِعْمَةَ اللّهِ لاَ تُحْصُوهَا إِنَّ اللّهَ لَغَفُورٌ رَّحِيمٌ {18}

Агар Аллоҳнинг неъматларини санамоқчи бўлсангиз, уни санаб битира олмайсизлар. Чунки, Аллоҳ кечиримли ва меҳрибондир.

16:19

وَاللّهُ يَعْلَمُ مَا تُسِرُّونَ وَمَا تُعْلِنُونَ {19}

Аллоҳ яшириб қилаётган ишларингизни ҳам, ошкора қилаётган ишларингизни ҳам билиб турибди.

16:20

وَالَّذِينَ يَدْعُونَ مِن دُونِ اللّهِ لاَ يَخْلُقُونَ شَيْئًا وَهُمْ يُخْلَقُونَ {20}

Аллоҳни қўйиб (ёрдам сўраб) дуо қилаётганлари ҳеч нарса ярата олмайди. Аксинча, уларнинг ўзлари яратилгандир.

16:21

أَمْواتٌ غَيْرُ أَحْيَاء وَمَا يَشْعُرُونَ أَيَّانَ يُبْعَثُونَ {21}

Улар ўликдир, тирик эмас. Ҳатто, қачон тирилтирилишларини ҳам билишмайди (сезишмайди).

16:22

إِلَهُكُمْ إِلَهٌ وَاحِدٌ فَالَّذِينَ لاَ يُؤْمِنُونَ بِالآخِرَةِ قُلُوبُهُم مُّنكِرَةٌ وَهُم مُّسْتَكْبِرُونَ {22}

Илоҳингиз ягона илоҳдир. Охиратга ишонмайдиганларнинг қалблари (ҳақиқатни) инкор қилади, ўзлари эса мутакаббирдир.

16:23

لاَ جَرَمَ أَنَّ اللّهَ يَعْلَمُ مَا يُسِرُّونَ وَمَا يُعْلِنُونَ إِنَّهُ لاَ يُحِبُّ الْمُسْتَكْبِرِينَ {23}

Шубҳа йўқки, уларни яширган нарсаларини ҳам, ошкор қилган нарсаларини ҳам Аллоҳ билиб туради. Ҳақиқатда, У мутакаббирлик қилувчиларни ёқтирмайди.

16:24

وَإِذَا قِيلَ لَهُم مَّاذَا أَنزَلَ رَبُّكُمْ قَالُواْ أَسَاطِيرُ الأَوَّلِينَ {24}

Уларга: «Раббингиз нима нозил қилди?»- дейилса, “Аввалгиларнинг уйдıрмалари”, дейдилар.

16:25

لِيَحْمِلُواْ أَوْزَارَهُمْ كَامِلَةً يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَمِنْ أَوْزَارِ الَّذِينَ يُضِلُّونَهُم بِغَيْرِ عِلْمٍ أَلاَ سَاء مَا يَزِرُونَ {25}

Шундай қилиб, улар қиёмат куни ўзларининг гуноҳини тўлиқ бўйнига олади, ҳамда илмсизлик қилиб адаштирган кишиларининг гуноҳларидан ҳам (бир қисмини) бўйнига олади. Бўйнига олаётган нарсаси қандай ҳам ёмон!

16:26

قَدْ مَكَرَ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ فَأَتَى اللّهُ بُنْيَانَهُم مِّنَ الْقَوَاعِدِ فَخَرَّ عَلَيْهِمُ السَّقْفُ مِن فَوْقِهِمْ وَأَتَاهُمُ الْعَذَابُ مِنْ حَيْثُ لاَ يَشْعُرُونَ {26}

Улардан аввалгилар ҳам макр-хийла қилишган. Аллоҳ уларнинг (макр-хийлали) биноларини пойдеворини барбод қилди, натижада том устиларига тушди^[1108] ва уларга ўзлари билмаган тарафдан азоб келди.

16:27

ثُمَّ يَوْمَ الْقِيَامَةِ يُخْزِيهِمْ وَيَقُولُ أَيْنَ شُرَكَآئِيَ الَّذِينَ كُنتُمْ تُشَاقُّونَ فِيهِمْ قَالَ الَّذِينَ أُوتُواْ الْعِلْمَ إِنَّ الْخِزْيَ الْيَوْمَ وَالْسُّوءَ عَلَى الْكَافِرِينَ {27}

Кейин қиёмат куни уларни хор қилади ва уларга: «Сизлар тарафини олиб юрган Менинг «шерик»ларим қани қаерда?»- дейди. Илм берилганлар: «Бугун хорлик ва ёмон (оқибат) кофирларга тегишлидир», дейди.

16:28

الَّذِينَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلائِكَةُ ظَالِمِي أَنفُسِهِمْ فَأَلْقَوُاْ السَّلَمَ مَا كُنَّا نَعْمَلُ مِن سُوءٍ بَلَى إِنَّ اللّهَ عَلِيمٌ بِمَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ {28}

Улар – ўзига ўзи зулм қилаётганида фаришталар жонини олган кишилар бўлади. Ўшанда улар: «Биз ҳеч қандай ёмонлик қилмаганмиз», деб таслим бўлади. Уларга: “Ундай эмас! Аллоҳ қилмишларингизни билиб турган,

16:29

فَادْخُلُواْ أَبْوَابَ جَهَنَّمَ خَالِدِينَ فِيهَا فَلَبِئْسَ مَثْوَى الْمُتَكَبِّرِينَ {29}

Шунинг учун, ўлимсиз-мангу қолувчи бўлиб жаҳаннам эшикларидан киринглар”, дейилади. Мутакаббирларнинг қолар жойи қандай ҳам ёмон!

16:30

وَقِيلَ لِلَّذِينَ اتَّقَوْاْ مَاذَا أَنزَلَ رَبُّكُمْ قَالُواْ خَيْرًا لِّلَّذِينَ أَحْسَنُواْ فِي هَذِهِ الدُّنْيَا حَسَنَةٌ وَلَدَارُ الآخِرَةِ خَيْرٌ وَلَنِعْمَ دَارُ الْمُتَّقِينَ {30}

Жавобгарликни ҳис қиладиган (мўмин)ларга: «Раббингиз нима нозил қилди?»- дейилса, улар: «Яхшилик»- дейди. Бу дунёда яхшилик қилганга яхшилик бор. Охират диёри эса, албатта яхшироқдир. Масъулиятли (мўминлар) диёри қандай ҳам яхши!

16:31

جَنَّاتُ عَدْنٍ يَدْخُلُونَهَا تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ لَهُمْ فِيهَا مَا يَشَآؤُونَ كَذَلِكَ يَجْزِي اللّهُ الْمُتَّقِينَ {31}

Улар остидан анҳорлар оқиб турадиган боғ-у бўстонларга кирадилар. Уларга у ерда ўзлари хоҳлаган нарса бор. Масъулиятли мўминларни Аллоҳ мана шундай мукофотлайди.

16:32

الَّذِينَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلآئِكَةُ طَيِّبِينَ يَقُولُونَ سَلامٌ عَلَيْكُمُ ادْخُلُواْ الْجَنَّةَ بِمَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ {32}

Улар – фаришталар уларни (гуноҳлардан) пок бўлган ҳолларида жонини оладиган кишилардир. «Салом сизларга! Қилган амалингиз эвазига жаннатга киринг!», дейдилар.

16:33

هَلْ يَنظُرُونَ إِلاَّ أَن تَأْتِيَهُمُ الْمَلائِكَةُ أَوْ يَأْتِيَ أَمْرُ رَبِّكَ كَذَلِكَ فَعَلَ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ وَمَا ظَلَمَهُمُ اللّهُ وَلـكِن كَانُواْ أَنفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ {33}

(Бу кофирлар жонини олиши учун) ўзларига фаришталар, ёки Раббингнинг (азоб ҳақидаги) амри келишидан бошқа нарса кутишмаяпти. Улардан аввалгилар ҳам шундай қилишган. Уларга Аллоҳ зулм қилмаган. Лекин, улар ўзига-ўзи зулм қилган.

16:34

فَأَصَابَهُمْ سَيِّئَاتُ مَا عَمِلُواْ وَحَاقَ بِهِم مَّا كَانُواْ بِهِ يَسْتَهْزِؤُونَ {34}

Натижада, қилган ёмонликлари ўзларига мусибат бўлди ва камситиб-менсимаган нарсаси (азоб) уларни қуршаб олди.

16:35

وَقَالَ الَّذِينَ أَشْرَكُواْ لَوْ شَاء اللّهُ مَا عَبَدْنَا مِن دُونِهِ مِن شَيْءٍ نَّحْنُ وَلا آبَاؤُنَا وَلاَ حَرَّمْنَا مِن دُونِهِ مِن شَيْءٍ كَذَلِكَ فَعَلَ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ فَهَلْ عَلَى الرُّسُلِ إِلاَّ الْبَلاغُ الْمُبِينُ {35}

Аллоҳга шерик қўшганлар: «Агар Аллоҳ хоҳлаганида на биз ва на ота-боболаримиз Аллоҳдан бошқа ҳеч нарсага сиғинмаган бўлардик, Аллоҳ ҳаром қилган нарсадан бошқа нарсани ҳаром қилмаган бўлардик», деди. Улардан аввалгилар ҳам шундай қилишган. Элчиларнинг зиммасида очиқча етказиб қўйишдан бошқа нарса йўқ.

16:36

وَلَقَدْ بَعَثْنَا فِي كُلِّ أُمَّةٍ رَّسُولاً أَنِ اعْبُدُواْ اللّهَ وَاجْتَنِبُواْ الطَّاغُوتَ فَمِنْهُم مَّنْ هَدَى اللّهُ وَمِنْهُم مَّنْ حَقَّتْ عَلَيْهِ الضَّلالَةُ فَسِيرُواْ فِي الأَرْضِ فَانظُرُواْ كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الْمُكَذِّبِينَ {36}

Ҳар бир жамиятга «Аллоҳга қуллик қилинглар ва тоғутдан[1109] узоқ туринглар», деб элчи юборганмиз. Улардан Аллоҳ ҳидоят қилгани ҳам бўлди, адашиб-залолатга ҳақли бўлганлар ҳам бўлди. Сизлар ер юзида сайр қилиб, ростни ёлғон деювчиларнинг оқибати қандай бўлганини кузатинг.

16:37

إِن تَحْرِصْ عَلَى هُدَاهُمْ فَإِنَّ اللّهَ لاَ يَهْدِي مَن يُضِلُّ وَمَا لَهُم مِّن نَّاصِرِينَ {37}

Уларни ҳидоят топишига қизиққанинг билан, (банда ўзи залолатни танлагани учун) Аллоҳ Ўзи адаштирган кишини ҳидоят қилмайди, уларнинг ёрдамчилари ҳам бўлмайди.

16:38

وَأَقْسَمُواْ بِاللّهِ جَهْدَ أَيْمَانِهِمْ لاَ يَبْعَثُ اللّهُ مَن يَمُوتُ بَلَى وَعْدًا عَلَيْهِ حَقًّا وَلـكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لاَ يَعْلَمُونَ {38}

Яна улар: «Ўлган кишини Аллоҳ қайта тирилтирмайди», деб бор кучи билан Аллоҳ номига қасам ичишди. Ундай эмас! Бу Аллоҳнинг ваъдаси, у амалга ошади. Лекин, инсонларнинг кўпчилиги буни билмайди.

16:39

لِيُبَيِّنَ لَهُمُ الَّذِي يَخْتَلِفُونَ فِيهِ وَلِيَعْلَمَ الَّذِينَ كَفَرُواْ أَنَّهُمْ كَانُواْ كَاذِبِينَ {39}

(Аллоҳнинг ваъдаси) уларга ихтилоф қилган нарсасини баён қилиб бериш учун ҳамда кофирлар ўзларини ёлғончи эканини билиб қўйиши учундир.

16:40

إِنَّمَا قَوْلُنَا لِشَيْءٍ إِذَا أَرَدْنَاهُ أَن نَّقُولَ لَهُ كُن فَيَكُونُ {40}

Пайдо бўлишини хоҳлаган нарсамизга айтадиган гапимиз фақатгина «Бўл!»- дейиш бўлади, холос. Кейин у нарса пайдо бўлади.

16:41

وَالَّذِينَ هَاجَرُواْ فِي اللّهِ مِن بَعْدِ مَا ظُلِمُواْ لَنُبَوِّئَنَّهُمْ فِي الدُّنْيَا حَسَنَةً وَلَأَجْرُ الآخِرَةِ أَكْبَرُ لَوْ كَانُواْ يَعْلَمُونَ {41}

Ҳақсизлик қилинганидан кейин Аллоҳ йўлида ҳижрат қилганларни дунё ҳаётида гўзал бир ерга жойлаштирамиз, охиратдаги ажри эса жуда буюк. Қанийди буни билишганида!

16:42

الَّذِينَ صَبَرُواْ وَعَلَى رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ {42}

Улар – сабр-бардош қилган ва яратган Эгасига суяниб-таянган кишилардир.

16:43

وَمَا أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِكَ إِلاَّ رِجَالاً نُّوحِي إِلَيْهِمْ فَاسْأَلُواْ أَهْلَ الذِّكْرِ إِن كُنتُمْ لاَ تَعْلَمُونَ {43}

(Эй Муҳаммад!) Сендан илгари фақатгина Биз уларга ваҳий юборган эркак кишиларни элчи қилиб юборганмиз. (Эй Инкорчилар!)^[1110] Агар (бу ҳақида) билмасангиз, (аввал нозил бўлган) зикр-китобни^[1111] яхши биладиганлардан сўранг.

16:44

بِالْبَيِّنَاتِ وَالزُّبُرِ وَأَنزَلْنَا إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَيْهِمْ وَلَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ {44}

Биз уларни аниқ-равшан далиллар ва Забурлар билан юборганмиз. Уларга нозил қилинган нарса нима эканини баён қилиб-кўрсатиб беришинг учун, айни Зикрни сенга ҳам нозил қилдик. Балки тафаккур қилишар.

16:45

أَفَأَمِنَ الَّذِينَ مَكَرُواْ السَّيِّئَاتِ أَن يَخْسِفَ اللّهُ بِهِمُ الأَرْضَ أَوْ يَأْتِيَهُمُ الْعَذَابُ مِنْ حَيْثُ لاَ يَشْعُرُونَ {45}

Ёмонликларни режалаштирганлар Аллоҳ уларни ерга юттириб юборишидан, ёки ўзлари билмаган-сезмаган тарафдан азоб келишидан хотиржаммикан?

16:46

أَوْ يَأْخُذَهُمْ فِي تَقَلُّبِهِمْ فَمَا هُم بِمُعْجِزِينَ {46}

Ёки кезиб юрганида Аллоҳ уларни (қаттиқ) ушлашидан хотиржаммикан? Улар (Аллоҳни) ожиз қолдиролмайди.

16:47

أَوْ يَأْخُذَهُمْ عَلَى تَخَوُّفٍ فَإِنَّ رَبَّكُمْ لَرؤُوفٌ رَّحِيمٌ {47}

Ёки (Аллоҳ) уларни хавфсираб турганида тутишидан хотиржаммикан? Бироқ, Раббингиз шафқатли ва меҳрибондир.

16:48

أَوَ لَمْ يَرَوْاْ إِلَى مَا خَلَقَ اللّهُ مِن شَيْءٍ يَتَفَيَّأُ ظِلاَلُهُ عَنِ الْيَمِينِ وَالْشَّمَآئِلِ سُجَّدًا لِلّهِ وَهُمْ دَاخِرُونَ {48}

Улар Аллоҳ яратган нарсага назар солмайдими? У нарсанинг сояси ўнг ва чап тарафларга мойил бўлиб туради ва шу шаклда Аллоҳга бўйин эгиб сажда қилади.

16:49

وَلِلّهِ يَسْجُدُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الأَرْضِ مِن دَآبَّةٍ وَالْمَلآئِكَةُ وَهُمْ لاَ يَسْتَكْبِرُونَ {49}

Осмонлар ва ердаги жонзотлар ҳам фаришталар ҳам кибрланмаган ҳолда Аллоҳга сажда қилади.

16:50

يَخَافُونَ رَبَّهُم مِّن فَوْقِهِمْ وَيَفْعَلُونَ مَا يُؤْمَرُونَ {50}

Улар ўзларининг устидан ҳукмронлик қилиб турган Раббидан қўрқади ва буюрилган буйруқни бажаради.

16:51

وَقَالَ اللّهُ لاَ تَتَّخِذُواْ إِلـهَيْنِ اثْنَيْنِ إِنَّمَا هُوَ إِلهٌ وَاحِدٌ فَإيَّايَ فَارْهَبُونِ {51}

Аллоҳ шундай деди: «Ўзингизга иккита илоҳ қилиб олманглар. Қуллик қилинишга ҳақли зот – ягона илоҳдир, фақат мендан чўчиб-қўрқинглар!»

16:52

وَلَهُ مَا فِي الْسَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَلَهُ الدِّينُ وَاصِبًا أَفَغَيْرَ اللّهِ تَتَّقُونَ {52}

Осмонлар ва ердаги нарсалар Уники, дин ҳам доим Унга тегишли. Сизлар Аллоҳдан бошқасига тақво қиласизми?!

16:53

وَمَا بِكُم مِّن نِّعْمَةٍ فَمِنَ اللّهِ ثُمَّ إِذَا مَسَّكُمُ الضُّرُّ فَإِلَيْهِ تَجْأَرُونَ {53}

Сизлардаги ҳар турли неъмат Аллоҳдан. Кейин, сизларга бирор бир зарар/қийинчилик етганида, Унга ёлворасиз.

16:54

ثُمَّ إِذَا كَشَفَ الضُّرَّ عَنكُمْ إِذَا فَرِيقٌ مِّنكُم بِرَبِّهِمْ يُشْرِكُونَ {54}

Сўнг, сизлардан зарарни бартараф қилганида, сизлардан бир тоифа инсонлар дарҳол яратган Эгасига шерик қўшади[1112].

16:55

لِيَكْفُرُواْ بِمَا آتَيْنَاهُمْ فَتَمَتَّعُواْ فَسَوْفَ تَعْلَمُونَ {55}

Уларга берган нарсамизга нонкўрлик қилиш учун шундай қилишади. Ҳозирча баҳраманд бўлиб тураверинглар, (ҳақиқатни) яқинда билиб оласиз!

16:56

وَيَجْعَلُونَ لِمَا لاَ يَعْلَمُونَ نَصِيبًا مِّمَّا رَزَقْنَاهُمْ تَاللّهِ لَتُسْأَلُنَّ عَمَّا كُنتُمْ تَفْتَرُونَ {56}

Яна, Биз берган ризқдан моҳиятини билмайдиган «илоҳ»ларига насиба ҳам ажратишади. Аллоҳга қасамки, қилаётган туҳматингиздан албатта сўроққа тутиласизлар.

16:57

وَيَجْعَلُونَ لِلّهِ الْبَنَاتِ سُبْحَانَهُ وَلَهُم مَّا يَشْتَهُونَ {57}

Қизларни Аллоҳга тегишли қилади – Аллоҳ бундан покдир, ўзлари орзу қиладиган (ўғилларини) эса ўзларига тегишли қилади[1113].

16:58

وَإِذَا بُشِّرَ أَحَدُهُمْ بِالأُنثَى ظَلَّ وَجْهُهُ مُسْوَدًّا وَهُوَ كَظِيمٌ {58}

Улардан бирига қиз фарзандни ҳуш хабари берилса аччиғидан юзи қорайиб кетади.

16:59

يَتَوَارَى مِنَ الْقَوْمِ مِن سُوءِ مَا بُشِّرَ بِهِ أَيُمْسِكُهُ عَلَى هُونٍ أَمْ يَدُسُّهُ فِي التُّرَابِ أَلاَ سَاء مَا يَحْكُمُونَ {59}

Унга билдирилган хабарнинг «ёмон»лиги сабабли, қавмига кўринмай юришга уриниб қолади. Уни номусига чидасамикин ёки тупроққа кўмиб ташласамикин (деб ўйлайди). Билиб қўйинг, улар бераётган қарор қандай ҳам ёмон!

16:60

لِلَّذِينَ لاَ يُؤْمِنُونَ بِالآخِرَةِ مَثَلُ السَّوْءِ وَلِلّهِ الْمَثَلُ الأَعْلَىَ وَهُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ {60}

Охиратга ишонмайдиганларни ўшандай ёмон сифатлари бор. Энг улуғ сифат Аллоҳга тегишли. У ғолиб ва устундир, тўғри қарор берувчидир.

16:61

وَلَوْ يُؤَاخِذُ اللّهُ النَّاسَ بِظُلْمِهِم مَّا تَرَكَ عَلَيْهَا مِن دَآبَّةٍ وَلَكِن يُؤَخِّرُهُمْ إلَى أَجَلٍ مُّسَمًّى فَإِذَا جَاء أَجَلُهُمْ لاَ يَسْتَأْخِرُونَ سَاعَةً وَلاَ يَسْتَقْدِمُونَ {61}

Агар Аллоҳ инсонларни қилган ҳақсизлиги учун жазолаганида эди, ер юзида бирон жонзод қўймаган бўларди. Лекин, У уларни белгиланган ажалгача кечиктиради. Уларнинг ажаллари келганида, бир он олдига ҳам ортга ҳам сура олмайдилар.

16:62

وَيَجْعَلُونَ لِلّهِ مَا يَكْرَهُونَ وَتَصِفُ أَلْسِنَتُهُمُ الْكَذِبَ أَنَّ لَهُمُ الْحُسْنَى لاَ جَرَمَ أَنَّ لَهُمُ الْنَّارَ وَأَنَّهُم مُّفْرَطُونَ {62}

Улар ўзлари ёқтирмаган нарсани Аллоҳга нисбат беради, тиллари эса, энг гўзал оқибат ўзларига тегишли деб алжирайди (ёлғон гапиради). Шубҳасизки, улар учун жаҳаннам бор ва улар (унга) биринчи бўлиб ташланади.

16:63

تَاللّهِ لَقَدْ أَرْسَلْنَا إِلَى أُمَمٍ مِّن قَبْلِكَ فَزَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطَانُ أَعْمَالَهُمْ فَهُوَ وَلِيُّهُمُ الْيَوْمَ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ {63}

Аллоҳга қасамки, ҳақиқатда Биз сендан аввалги жамиятларга ҳам элчи юборганмиз. Бироқ, шайтон уларга ўз қилмишларини чиройли кўрсатиб қўйган. Мана бугун шайтон^[1114] уларнинг дўстидир/хожасидир; уларга аламли азоб бор.

16:64

وَمَا أَنزَلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ إِلاَّ لِتُبَيِّنَ لَهُمُ الَّذِي اخْتَلَفُواْ فِيهِ وَهُدًى وَرَحْمَةً لِّقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ {64}

Бу китобни сенга улар ихтилоф қилган нарсаларини баён қилиб беришинг учун, (бу китобга) ишонадиган кишиларга раҳнамо ва раҳмат бўлиши учун нозил қилдик.

16:65

وَاللّهُ أَنزَلَ مِنَ الْسَّمَاء مَاء فَأَحْيَا بِهِ الأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا إِنَّ فِي ذَلِكَ لآيَةً لِّقَوْمٍ يَسْمَعُونَ {65}

Аллоҳ осмондан сув тушириб, у билан (ўлик ерга) ўлганидан кейин (қайта) ҳаёт беради. Қулоқ соладиган кишилар учун бунда далил/кўрсатма бор.

16:66

وَإِنَّ لَكُمْ فِي الأَنْعَامِ لَعِبْرَةً نُّسْقِيكُم مِّمَّا فِي بُطُونِهِ مِن بَيْنِ فَرْثٍ وَدَمٍ لَّبَنًا خَالِصًا سَآئِغًا لِلشَّارِبِينَ {66}

Сизлар учун чорва ҳайвонларида ҳам ибрат бор; сизларни уларнинг қорниларидаги озуқавий моддалар ва қон орасидан чиқадиган; ичувчиларга силлиқ-иштаҳали ўтадиган сут билан суғорамиз.

16:67

وَمِن ثَمَرَاتِ النَّخِيلِ وَالأَعْنَابِ تَتَّخِذُونَ مِنْهُ سَكَرًا وَرِزْقًا حَسَنًا إِنَّ فِي ذَلِكَ لآيَةً لِّقَوْمٍ يَعْقِلُونَ {67}

Яна хурмо ва узум маҳсулотларидан сархуш қилувчи ичимлик ҳамда чиройли ризқ оляпсиз. Ақлини ишлатадиган кишилар учун бунда аломат/кўрсатма бор.

16:68

وَأَوْحَى رَبُّكَ إِلَى النَّحْلِ أَنِ اتَّخِذِي مِنَ الْجِبَالِ بُيُوتًا وَمِنَ الشَّجَرِ وَمِمَّا يَعْرِشُونَ {68}

Раббинг асаларига шу маълумотни юклади: “Тоғларда, ўрмонзорларда ва инсонлар ясаган қути-идишларда ўзинг учун уйлар яса!

16:69

ثُمَّ كُلِي مِن كُلِّ الثَّمَرَاتِ فَاسْلُكِي سُبُلَ رَبِّكِ ذُلُلاً يَخْرُجُ مِن بُطُونِهَا شَرَابٌ مُّخْتَلِفٌ أَلْوَانُهُ فِيهِ شِفَاء لِلنَّاسِ إِنَّ فِي ذَلِكَ لآيَةً لِّقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ {69}

Кейин, ҳар турли мевалардан еб, Раббинг бўйсундириб берган йўлларга кир!” Ариларнинг қорниларидан турли рангларда, унда инсонларга шифо бўладиган ичимлик чиқади. Ўйланиб-тафаккур қиладиган кишилар учун бунда далил/кўрсатма бор.

16:70

وَاللّهُ خَلَقَكُمْ ثُمَّ يَتَوَفَّاكُمْ وَمِنكُم مَّن يُرَدُّ إِلَى أَرْذَلِ الْعُمُرِ لِكَيْ لاَ يَعْلَمَ بَعْدَ عِلْمٍ شَيْئًا إِنَّ اللّهَ عَلِيمٌ قَدِيرٌ {70}

Сизларни Аллоҳ яратди, кейин Унинг Ўзи вафот эттиради. Орангиздан кимлардир умрнинг энг тубан-ночор чоғигача қайтарилиб-яшатилади. Шу билан, у  (ёшлигида) билган нарсани билмайдиган бўлиб қолади. Албатта, билувчи ва ўлчов қўювчи Аллоҳдир.

16:71

وَاللّهُ فَضَّلَ بَعْضَكُمْ عَلَى بَعْضٍ فِي الْرِّزْقِ فَمَا الَّذِينَ فُضِّلُواْ بِرَآدِّي رِزْقِهِمْ عَلَى مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُمْ فَهُمْ فِيهِ سَوَاء أَفَبِنِعْمَةِ اللّهِ يَجْحَدُونَ {71}

Аллоҳ ризқ масаласида бирингизни бошқангиздан кўра афзал қилди. Ўша (ризқи) афзал қилинганлар ўз ризқларини қўл остидагиларга бериб қўйиб, (бой-камбағалликда) барчаси тенг бўлиб олмайди-ку! Наҳотки энди улар Аллоҳнинг неъматини инкор қилсалар?![1115]

16:72

وَاللّٰهُ جَعَلَ لَكُمْ مِنْ اَنْفُسِكُمْ اَزْوَاجًا وَجَعَلَ لَكُمْ مِنْ اَزْوَاجِكُمْ بَنٖينَ وَحَفَدَةً وَرَزَقَكُمْ مِنَ الطَّيِّبَاتِ اَ فَبِالْبَاطِلِ يُؤْمِنُونَ وَبِنِعْمَتِ اللّٰهِ هُمْ يَكْفُرُونَ{72}

Аллоҳ сизларнинг ўз жинсингиздан ўзингизга жуфтлар яратиб берди ва жуфтларингиздан болалар ва набиралар берди, ҳамда сизларга покиза ризқлар берди. Шунда ҳам улар ботилга ишониб, Аллоҳнинг неъматига нонкўрлик қиляптими?

16:73

وَيَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللّهِ مَا لاَ يَمْلِكُ لَهُمْ رِزْقًا مِّنَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ شَيْئًا وَلاَ يَسْتَطِيعُونَ {73}

Улар Аллоҳни қўйиб, ўзларига осмондан ва ердан ҳеч нарсани ризқ қилиб бера олмайдиган ва (бунга) асло кучи етмайдиган нарсаларга сиғиняптилар.

16:74

فَلاَ تَضْرِبُواْ لِلّهِ الأَمْثَالَ إِنَّ اللّهَ يَعْلَمُ وَأَنتُمْ لاَ تَعْلَمُونَ {74}

Аллоҳга ўхшатишлар келтирманглар. Аллоҳ (Ўз зотини) Ўзи билади, сизлар билмайсиз.

16:75

ضَرَبَ اللّهُ مَثَلاً عَبْدًا مَّمْلُوكًا لاَّ يَقْدِرُ عَلَى شَيْءٍ وَمَن رَّزَقْنَاهُ مِنَّا رِزْقًا حَسَنًا فَهُوَ يُنفِقُ مِنْهُ سِرًّا وَجَهْرًا هَلْ يَسْتَوُونَ الْحَمْدُ لِلّهِ بَلْ أَكْثَرُهُمْ لاَ يَعْلَمُونَ {75}

Аллоҳ шундай мисол келтирди: Бировнинг қўл остида бўлган ва ҳеч нарсага кучи етмайдиган бир қул билан, Биз унга яхши ризқ берсак ва у ундан ҳам яширин ҳамда ошкора хайр-эҳсон қилиб турадиган киши бўлса, улар тенг бўладими? Олқиш-у мақтов Аллоҳга хос! Лекин, уларнинг кўпчилиги билмаяпти.

16:76

 

وَضَرَبَ اللّهُ مَثَلاً رَّجُلَيْنِ أَحَدُهُمَا أَبْكَمُ لاَ يَقْدِرُ عَلَىَ شَيْءٍ وَهُوَ كَلٌّ عَلَى مَوْلاهُ أَيْنَمَا يُوَجِّههُّ لاَ يَأْتِ بِخَيْرٍ هَلْ يَسْتَوِي هُوَ وَمَن يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَهُوَ عَلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ{76}

Аллоҳ яна икки кишини мисол қилди; улардан бири гапиролмайдиган, қўлидан (фойдали) ҳеч нарса келмайдиган, хўжайинига юк бўлиб қолган, хўжайини уни қаерга юборишидан қатъий назар ҳеч бир яхшилик/фойда келтирмайдиган кишидир. Ўша инсон (одамларни) адолатга буюрадиган, ўзи ҳам тўғри йўлда юрадиган киши билан баробар бўладими?

16:77

وَلِلّهِ غَيْبُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَمَا أَمْرُ السَّاعَةِ إِلاَّ كَلَمْحِ الْبَصَرِ أَوْ هُوَ أَقْرَبُ إِنَّ اللّهَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ {77}

Осмонлар ва ердаги билинмаган (ғайб) нарсалар Аллоҳга оид. (Қиёмат қоим бўлиш) вақти кўз очиб юмганчаликка ўхшайди, ёки ундан ҳам яқин. Аллоҳ ҳар нарсага ўлчов қўяди.

16:78

وَاللّهُ أَخْرَجَكُم مِّن بُطُونِ أُمَّهَاتِكُمْ لاَ تَعْلَمُونَ شَيْئًا وَجَعَلَ لَكُمُ الْسَّمْعَ وَالأَبْصَارَ وَالأَفْئِدَةَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ {78}

Аллоҳ сизларни оналарингизнинг қорнидан чиқарганида ҳеч нарса билмас эдингиз. У сизларга эшитиш ва кўриш қобилиятини ҳамда виждон берди, қадрига етгайсизлар!

16:79

أَلَمْ يَرَوْاْ إِلَى الطَّيْرِ مُسَخَّرَاتٍ فِي جَوِّ السَّمَاء مَا يُمْسِكُهُنَّ إِلاَّ اللّهُ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ {79}

Осмон бўшлиғида учиш имконияти берилган қушларни улар кўрмаяптими? Уларни фақат Аллоҳ тутиб туради. Аллоҳга ишонган кишилар учун бунда албатта далил/кўрсатмалар бор.

16:80

وَاللّهُ جَعَلَ لَكُم مِّن بُيُوتِكُمْ سَكَنًا وَجَعَلَ لَكُم مِّن جُلُودِ الأَنْعَامِ بُيُوتًا تَسْتَخِفُّونَهَا يَوْمَ ظَعْنِكُمْ وَيَوْمَ إِقَامَتِكُمْ وَمِنْ أَصْوَافِهَا وَأَوْبَارِهَا وَأَشْعَارِهَا أَثَاثًا وَمَتَاعًا إِلَى حِين ٍ{80}

Аллоҳ уйларингизни ўзингизга оромгоҳ қилиб берди. У сизларга чорва ҳайвонларининг териларидан кўчадиган ва қўнадиган кунларингизда енгилгина кўтариб кетадиган овуллар қилиш имконини берди. Уларнинг жун, юнг ва тивитларидан кийим-кечак ва бир муддатгача ярайдиган анжом-буюмлар қилиш имконини берди.

16:81

وَاللّهُ جَعَلَ لَكُم مِّمَّا خَلَقَ ظِلاَلاً وَجَعَلَ لَكُم مِّنَ الْجِبَالِ أَكْنَانًا وَجَعَلَ لَكُمْ سَرَابِيلَ تَقِيكُمُ الْحَرَّ وَسَرَابِيلَ تَقِيكُم بَأْسَكُمْ كَذَلِكَ يُتِمُّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكُمْ لَعَلَّكُمْ تُسْلِمُونَ {81}

Аллоҳ сизлар учун Ўзи яратган баъзи нарсаларни соя-салқин қилиб берди. Сизларга тоғлардан бошпаналар берди. Сизлардаги ҳароратни сақлаб қоладиган  кийимлар ва сизни қийин вазиятдан ҳимоя қиладиган кийимлар қилишга имкон берди. Аллоҳ сизларга Ўз неъматини мана шу шаклда тамомлаб берадики, (Унинг амрига) таслим бўлгайсизлар.

16:82

فَإِن تَوَلَّوْاْ فَإِنَّمَا عَلَيْكَ الْبَلاَغُ الْمُبِينُ {82}

(Эй Муҳаммад!) Агар улар (сенинг даъватингдан) бош тортсалар, сени вазифанг (Қуръонни) аниқ-тиниқ етказиб қўйиш, холос.

16:83

يَعْرِفُونَ نِعْمَتَ اللّهِ ثُمَّ يُنكِرُونَهَا وَأَكْثَرُهُمُ الْكَافِرُونَ {83}

Улар Аллоҳнинг неъмат(лар)ини эътироф этади; кейин уни инкор қилади^[1116]. Уларнинг кўпчилиги нонкўрдир.

16:84

وَيَوْمَ نَبْعَثُ مِن كُلِّ أُمَّةٍ شَهِيدًا ثُمَّ لاَ يُؤْذَنُ لِلَّذِينَ كَفَرُواْ وَلاَ هُمْ يُسْتَعْتَبُونَ {84}

Кун келиб Биз ҳар бир умматдан гувоҳ келтирамиз. Кейин кофирлик қилганларга (узр айтишга) рухсат ҳам берилмайди, узр талаб ҳам қилинмайди.

16:85

وَإِذَا رَأى الَّذِينَ ظَلَمُواْ الْعَذَابَ فَلاَ يُخَفَّفُ عَنْهُمْ وَلاَ هُمْ يُنظَرُونَ {85}

Золимлик қилганлар азобни кўриб бўлганидан кейин, энди улардан (азоб) енгиллаштирилмайди, уларга муҳлат ҳам берилмайди.

16:86

وَإِذَا رَأى الَّذِينَ أَشْرَكُواْ شُرَكَاءهُمْ قَالُواْ رَبَّنَا هَـؤُلاء شُرَكَآؤُنَا الَّذِينَ كُنَّا نَدْعُوْ مِن دُونِكَ فَألْقَوْا إِلَيْهِمُ الْقَوْلَ إِنَّكُمْ لَكَاذِبُونَ {86}

(Аллоҳга бошқаларни) шерик қилганлар ўша шерикларини (маҳшарда) кўрган вақтида: «Эй Раббимиз! Сен билан орамизга қўйиб дуо қилганларимиз мана шулардир», дейди. У (шерик)лар эса: «Сизлар ёлғончисиз», деб уларга раддия беради[1117].

16:87

وَأَلْقَوْاْ إِلَى اللّهِ يَوْمَئِذٍ السَّلَمَ وَضَلَّ عَنْهُم مَّا كَانُواْ يَفْتَرُونَ {87}

(Мушриклар) у кунда Аллоҳга таслим бўлади ва тўқиб чиқарган (маъбуд)лари улардан ғойиб бўлади.

16:88

الَّذِينَ كَفَرُواْ وَصَدُّواْ عَن سَبِيلِ اللّهِ زِدْنَاهُمْ عَذَابًا فَوْقَ الْعَذَابِ بِمَا كَانُواْ يُفْسِدُونَ{88}

(Аллоҳга) қарши чиққан ва инсонларни Аллоҳнинг йўлидан тўсган кимсаларга, қилган бузғунчилиги учун уларга азоб устига яна азоб қўшиб берамиз.

16:89

وَيَوْمَ نَبْعَثُ فِي كُلِّ أُمَّةٍ شَهِيدًا عَلَيْهِم مِّنْ أَنفُسِهِمْ وَجِئْنَا بِكَ شَهِيدًا عَلَى هَـؤُلاء وَنَزَّلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ تِبْيَانًا لِّكُلِّ شَيْءٍ وَهُدًى وَرَحْمَةً وَبُشْرَى لِلْمُسْلِمِينَ {89}

(Яшаб ўтган) ҳар бир жамиятда ўзларига қарши ўзларидан биттадан гувоҳ келтирадиган кунимиз, сени ҳам буларга қарши гувоҳ қилиб келтирамиз. Сенга ушбу китобни – ҳар нарсани очиқлаб берсин деб, мусулмонларга қўлланма, раҳмат ва ҳуш хабар бўлсин деб юбордик.

16:90

إِنَّ اللّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالإِ حْسَانِ وَإِيتَاء ذِي الْقُرْبَى وَيَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاء وَالْمُنكَرِ وَالْبَغْيِ يَعِظُكُمْ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ{90}

Аллоҳ адолатли бўлишга, чиройли муомала қилишга ва қариндош-уруғларга ёрдам беришга буюради. Жирканч сўз ва ҳаракатлардан, ёмонликдан ва зўравонликдан қайтаради. Сизларга (Аллоҳ) ўгит беряпти – насиҳат олгайсизлар!

16:91

وَأَوْفُواْ بِعَهْدِ اللّهِ إِذَا عَاهَدتُّمْ وَلاَ تَنقُضُواْ الأَيْمَانَ بَعْدَ تَوْكِيدِهَا وَقَدْ جَعَلْتُمُ اللّهَ عَلَيْكُمْ كَفِيلاً إِنَّ اللّهَ يَعْلَمُ مَا تَفْعَلُونَ {91}

Аллоҳга аҳд қилганингизда аҳдингизда туринглар. (Аллоҳ номини айтиб) таъкидлаб қўйганингиздан кейин қасамларингизни бузманг. Ахир, ўзингизга Аллоҳни кафил қилиб олган бўласиз! Аллоҳ ишларингизни кўриб туради.

16:92

وَلاَ تَكُونُواْ كَالَّتِي نَقَضَتْ غَزْلَهَا مِن بَعْدِ قُوَّةٍ أَنكَاثًا تَتَّخِذُونَ أَيْمَانَكُمْ دَخَلاً بَيْنَكُمْ أَن تَكُونَ أُمَّةٌ هِيَ أَرْبَى مِنْ أُمَّةٍ إِنَّمَا يَبْلُوكُمُ اللّهُ بِهِ وَلَيُبَيِّنَنَّ لَكُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ مَا كُنتُمْ فِيهِ تَخْتَلِفُونَ {92}

Ипини яхшилаб тўқиганидан кейин сўкиб увадалаб ташлаган хотинга ўхшаб, бирор бир жамият (сиз шартнома тузган) жамиятдан устунроқ бўлгани учун берган сўзингизни ўртадаги бир алдов воситасига айлантириб олманг. Албатта, у билан Аллоҳ сизларни имтиҳондан ўтказади ва ихтилоф қилган нарсангизни сизларга қиёмат куни билдириб қўяди.

16:93

وَلَوْ شَاء اللّهُ لَجَعَلَكُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَلكِن يُضِلُّ مَن يَشَاء وَيَهْدِي مَن يَشَاء وَلَتُسْأَلُنَّ عَمَّا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ {93}

Агар Аллоҳ раво кўрганида, сизларни бир уммат қилиб қўярди. Лекин, муносиб бўлганни залолатда қолдиради, муносиб бўлганни тўғри йўлга солади. Қилаётган ишларингиздан албатта сўраласиз.

16:94

وَلاَ تَتَّخِذُواْ أَيْمَانَكُمْ دَخَلاً بَيْنَكُمْ فَتَزِلَّ قَدَمٌ بَعْدَ ثُبُوتِهَا وَتَذُوقُواْ الْسُّوءَ بِمَا صَدَدتُّمْ عَن سَبِيلِ اللّهِ وَلَكُمْ عَذَابٌ عَظِيمٌ {94}

Берган сўзингизни ўртангизда алдов воситаси қилиб олманг, акс ҳолда, мустаҳкам босиб турган қадам(ингиз) тойилиб кетиб, Аллоҳнинг йўлидан қайтганингизнинг ёмонлигини тотасиз ва (кейин) сизларга буюк азоб (берилади).

16:95

وَلاَ تَشْتَرُواْ بِعَهْدِ اللّهِ ثَمَنًا قَلِيلاً إِنَّمَا عِندَ اللّهِ هُوَ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ {95}

Аллоҳга берган аҳдингизни ўткинчи манфаат эвазига сотманг. Агар билсангиз, сиз учун энг яхши (нарса) Аллоҳ ҳузуридагидир.

16:96

مَا عِندَكُمْ يَنفَدُ وَمَا عِندَ اللّهِ بَاقٍ وَلَنَجْزِيَنَّ الَّذِينَ صَبَرُواْ أَجْرَهُم بِأَحْسَنِ مَا كَانُواْ يَعْمَلُونَ {96}

Сиздаги нарсалар тугайди, Аллоҳнинг ҳузуридаги нарсалар боқийдир – тугамайди. Сабр-бардош қилганларни қилган ишининг энг гўзали ила мукофотлаймиз.

16:97

مَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِّن ذَكَرٍ أَوْ أُنثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَيَاةً طَيِّبَةً وَلَنَجْزِيَنَّهُمْ أَجْرَهُم بِأَحْسَنِ مَا كَانُواْ يَعْمَلُونَ{97}

Эркак ёки аёл бўлишидан қатъий назар, кимки Аллоҳга ишонган ҳолда манфаатли ишларни амалга оширса, уни яхши ҳаётда яшатамиз; уларнинг оладиган микофотини энг гўзал шаклда берамиз.

16:98

فَإِذَا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ فَاسْتَعِذْ بِاللّهِ مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ {98}

Қуръон ўқиганингда қувилган шайтондан Аллоҳга сиғин.

16:99

إِنَّهُ لَيْسَ لَهُ سُلْطَانٌ عَلَى الَّذِينَ آمَنُواْ وَعَلَى رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ {99}

Чунки, имон келтирган ва Раббига суяниб-таянган кишиларга унинг таъсири бўлмайди.

16:100

إِنَّمَا سُلْطَانُهُ عَلَى الَّذِينَ يَتَوَلَّوْنَهُ وَالَّذِينَ هُم بِهِ مُشْرِكُونَ {100}

Шайтонни таъсири уни ўзига дўст/хожа қилиб олганларга ва (Аллоҳга) ширк қўшганларга ўтади.

16:101

وَإِذَا بَدَّلْنَا آيَةً مَّكَانَ آيَةٍ وَاللّهُ أَعْلَمُ بِمَا يُنَزِّلُ قَالُواْ إِنَّمَا أَنتَ مُفْتَرٍ بَلْ أَكْثَرُهُمْ لاَ يَعْلَمُونَ {101}

Аллоҳ нимани нозил қилишни Ўзи жуда яхши билгани ҳолда, бир оятни бошқа бир оятга^[1118] алмаштирганида, (Эй Муҳаммад! Улар сенга): «Сен уйдирмачи-ёлғончисан», дедилар. Йўқ, аксинча, уларнинг кўпчилиги билишмайди.

16:102

قُلْ نَزَّلَهُ رُوحُ الْقُدُسِ مِن رَّبِّكَ بِالْحَقِّ لِيُثَبِّتَ الَّذِينَ آمَنُواْ وَهُدًى وَبُشْرَى لِلْمُسْلِمِينَ {102}

(Эй Муҳаммад!) Айт: “Муқаддас Руҳ (Жибрийл) у (Қуръон)ни Роббингдан имон келтирганларни кучлантириш учун ҳамда мусулмонларга қўлланма/раҳнао ва ҳуш хабар бўлиши учун деб ҳақ ила/тўғри бир мақсадда олиб тушди.

16:103

وَلَقَدْ نَعْلَمُ أَنَّهُمْ يَقُولُونَ إِنَّمَا يُعَلِّمُهُ بَشَرٌ لِّسَانُ الَّذِي يُلْحِدُونَ إِلَيْهِ أَعْجَمِيٌّ وَهَـذَا لِسَانٌ عَرَبِيٌّ مُّبِينٌ {103}

«Муҳаммадга Қуръонни бир киши ўргатиб турибди»- деётганини аниқ билиб турибмиз. Улар Муҳаммаднинг ўргатувчиси деб ишора қилаётган кишининг тили ажам тилидир, Қуръон эса очиқча араб тилида.

16:104

إِنَّ الَّذِينَ لاَ يُؤْمِنُونَ بِآيَاتِ اللّهِ لاَ يَهْدِيهِمُ اللّهُ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ {104}

Аллоҳнинг оятларига ишонмайдиганларни Аллоҳ асло ҳидоят қилмайди. Уларга аламли азоб бор.

16:105

إِنَّمَا يَفْتَرِي الْكَذِبَ الَّذِينَ لاَ يُؤْمِنُونَ بِآيَاتِ اللّهِ وَأُوْلـئِكَ هُمُ الْكَاذِبُونَ {105}

Ёлғонни фақат Аллоҳнинг оятларига ишонмайдиганлар тўқиб чиқаради. Ёлғончилар айнан ўшалардир.

16:106

مَن كَفَرَ بِاللّهِ مِن بَعْدِ إيمَانِهِ إِلاَّ مَنْ أُكْرِهَ وَقَلْبُهُ مُطْمَئِنٌّ بِالإِيمَانِ وَلَـكِن مَّن شَرَحَ بِالْكُفْرِ صَدْرًا فَعَلَيْهِمْ غَضَبٌ مِّنَ اللّهِ وَلَهُمْ عَذَابٌ عَظِيمٌ {106}

Аллоҳга (тавҳид асосида) ишонганидан кейин Аллоҳга кофирлик қилиб, кўнглини кофирликка очганларга Аллоҳдан лаънат келади ва уларга аламли азоб бор. Қалби имонда хотиржам-у, лекин куфрга мажбур қилинганлар бундан мустасно.

16:107

ذَلِكَ بِأَنَّهُمُ اسْتَحَبُّواْ الْحَيَاةَ الْدُّنْيَا عَلَى الآخِرَةِ وَأَنَّ اللّهَ لاَ يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ{107}

У(кофир)лар дунё ҳаётини охират ҳаётидан устун кўргани учун шундай бўлади. Албатта, Аллоҳ кофирлик қиладиган кишиларни ҳидоят қилмайди.

16:108

أُولَـئِكَ الَّذِينَ طَبَعَ اللّهُ عَلَى قُلُوبِهِمْ وَسَمْعِهِمْ وَأَبْصَارِهِمْ وَأُولَـئِكَ هُمُ الْغَافِلُونَ {108}

Ана шулар – Аллоҳ уларнинг қалбларини, эшитиш ва кўриш қобилиятларини муҳрлаб қўйган кимсалардир. Бехабар-ғофиллар ана шулардир.

16:109

لاَ جَرَمَ أَنَّهُمْ فِي الآخِرَةِ هُمُ الْخَاسِرونَ {109}

Ҳеч шубҳасизки, улар охиратда хонавайрон бўлади.

16:110

ثُمَّ إِنَّ رَبَّكَ لِلَّذِينَ هَاجَرُواْ مِن بَعْدِ مَا فُتِنُواْ ثُمَّ جَاهَدُواْ وَصَبَرُواْ إِنَّ رَبَّكَ مِن بَعْدِهَا لَغَفُورٌ رَّحِيمٌ {110}

Бу ишларидан сўнг, азият чекканидан кейин ҳижрат қилган, ундан  кейин (Аллоҳ йўлида) курашган ва (шу йўлда) сабр-бардош қилганларга, унинг ортидан Раббинг кечиримли ва меҳрибондир^[1119].

16:111

يَوْمَ تَأْتِي كُلُّ نَفْسٍ تُجَادِلُ عَن نَّفْسِهَا وَتُوَفَّى كُلُّ نَفْسٍ مَّا عَمِلَتْ وَهُمْ لاَ يُظْلَمُونَ {111}

Ҳар ким ўзини қутқариб қолиш учун тираниб-тирмашадиган кун келганида, уларга ҳақсизлик қилинмаган ҳолда, қилган ишларининг жазо ва мукофоти тўлиқ қилиб берилади.

16:112

وَضَرَبَ اللّهُ مَثَلاً قَرْيَةً كَانَتْ آمِنَةً مُّطْمَئِنَّةً يَأْتِيهَا رِزْقُهَا رَغَدًا مِّن كُلِّ مَكَانٍ فَكَفَرَتْ بِأَنْعُمِ اللّهِ فَأَذَاقَهَا اللّهُ لِبَاسَ الْجُوعِ وَالْخَوْفِ بِمَا كَانُواْ يَصْنَعُونَ {112}

Аллоҳ бир юртни мисол келтирди: у тинч ва хотиржамлигида ризқи ҳар тарафдан мўл-кўл келиб турадиган юрт эди. Лекин у юртнинг аҳолиси Аллоҳнинг неъматларига нонкўрлик қилди. Натижада, қилмишлари туфайли Аллоҳ уларга очлик ва қўрқувни тоттириб қўйди.

16:113

وَلَقَدْ جَاءهُمْ رَسُولٌ مِّنْهُمْ فَكَذَّبُوهُ فَأَخَذَهُمُ الْعَذَابُ وَهُمْ ظَالِمُونَ {113}

Уларга ўзларидан бир элчи (Муҳаммад) келган эди, уни ёлғончига чиқардилар. Шу билан, улар ҳақсизлик қилиб турганида, уларни ўша азоб^[1120] тутди.

16:114

فَكُلُواْ مِمَّا رَزَقَكُمُ اللّهُ حَلالاً طَيِّبًا وَاشْكُرُواْ نِعْمَتَ اللّهِ إِن كُنتُمْ إِيَّاهُ تَعْبُدُونَ {114}

Аллоҳни сизга берган ҳалол-пок ризқидан енглар. Агар фақат Аллоҳга қуллик қилсангиз, Аллоҳнинг неъматини қадрига етинглар!

16:115

إِنَّمَا حَرَّمَ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةَ وَالْدَّمَ وَلَحْمَ الْخَنزِيرِ وَمَآ أُهِلَّ لِغَيْرِ اللّهِ بِهِ فَمَنِ اضْطُرَّ غَيْرَ بَاغٍ وَلاَ عَادٍ فَإِنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ {115}

Аллоҳ сизларга фақат ўлимтик ҳайвонни, қонни, тўнғиз гўштини ва Аллоҳдан бошқасига атаб сўйилган ҳайвонни ҳаром қилди. Кимки иложсиз қолиб, бировнинг ҳақига тажовуз қилмаган ва (керагидан ортиқча еб) ҳаддан ошмаган ҳолда улардан еса, бас! Аллоҳ кечиримли ва меҳрибондир.

16:116

وَلاَ تَقُولُواْ لِمَا تَصِفُ أَلْسِنَتُكُمُ الْكَذِبَ هَـذَا حَلاَلٌ وَهَـذَا حَرَامٌ لِّتَفْتَرُواْ عَلَى اللّهِ الْكَذِبَ إِنَّ الَّذِينَ يَفْتَرُونَ عَلَى اللّهِ الْكَذِبَ لاَ يُفْلِحُونَ {116}

Тилларингиз тўқиган ёлғонга асосланиб: «Бу ҳалол, бу ҳаром» деманглар^[1121]. Акс ҳолда, Аллоҳга ёлғон тўқиган бўласиз. Аллоҳга ёлғон тўқиганлар асло нажот топмайди.

16:117

مَتَاعٌ قَلِيلٌ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ {117}

(Ёлғон асосида яшаш – дунёдаги) ўткинчи баҳрамандлик. (Охиратда) уларга^[1122] аламли азоб бор.

16:118

وَعَلَى الَّذِينَ هَادُواْ حَرَّمْنَا مَا قَصَصْنَا عَلَيْكَ مِن قَبْلُ وَمَا ظَلَمْنَاهُمْ وَلَـكِن كَانُواْ أَنفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ {118}

(Эй Муҳаммад!) Сенга айтиб берган нарсаларимизни бундан аввал яҳудийларга ҳаром қилган эдик^[1123]. Уларга Биз ҳақсизлик қилмаганмиз, улар ўзига-ўзи ҳақсизлик қилишган.

16:119

ثُمَّ إِنَّ رَبَّكَ لِلَّذِينَ عَمِلُواْ السُّوءَ بِجَهَالَةٍ ثُمَّ تَابُواْ مِن بَعْدِ ذَلِكَ وَأَصْلَحُواْ إِنَّ رَبَّكَ مِن بَعْدِهَا لَغَفُورٌ رَّحِيمٌ {119}

Сўнгра, Раббинг бир ёмонликни жоҳиллик^[1124] сабабли қилиб қўйиб, кейин тавба қилиб ўзини тузатганларнинг тарафидадир. Уларнинг бу ишидан кейин Раббинг кечиримли ва меҳрибондир.

16:120

إِنَّ إِبْرَاهِيمَ كَانَ أُمَّةً قَانِتًا لِلّهِ حَنِيفًا وَلَمْ يَكُ مِنَ الْمُشْرِكِينَ {120}

Албатта, Иброҳим ўзи ёлғиз бир уммат эди, Аллоҳга итоатгўй ва ҳаққа йўналувчи эди – мушриклардан эмасди,

16:121

شَاكِرًا لِّأَنْعُمِهِ اجْتَبَاهُ وَهَدَاهُ إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ {121}

Аллоҳнинг неъматларини қадрига етарди. Аллоҳ уни танлаб олди ва унга тўғри йўл кўрсатди.

16:122

وَآتَيْنَاهُ فِي الْدُّنْيَا حَسَنَةً وَإِنَّهُ فِي الآخِرَةِ لَمِنَ الصَّالِحِينَ {122}

Унга дунёда яхшилик бердик. Охиратда ҳам аниқ яхшилардан бўлади.

16:123

ثُمَّ أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ أَنِ اتَّبِعْ مِلَّةَ إِبْرَاهِيمَ حَنِيفًا وَمَا كَانَ مِنَ الْمُشْرِكِينَ {123}

Кейинчалик, сенга: «Ҳаққа мойил бўлган ва мушриклардан бўлмаган Иброҳимнинг миллатига – унинг диний яшаш тарзига эргаш!»- деб ваҳий қилдик.

16:124

إِنَّمَا جُعِلَ السَّبْتُ عَلَى الَّذِينَ اخْتَلَفُواْ فِيهِ وَإِنَّ رَبَّكَ لَيَحْكُمُ بَيْنَهُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ فِيمَا كَانُواْ فِيهِ يَخْتَلِفُونَ {124}

Шанба куни дам олиб ибодат қилиш, ўша кун ҳақида ихтилоф қилганлар учун белгиланган. Ихтилоф қилган масалалари ҳақида қиёмат куни Раббингни Ўзи албатта улар ўртасида ҳукм қилади.

16:125

ادْعُ إِلِى سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَجَادِلْهُم بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ إِنَّ رَبَّكَ هُوَ أَعْلَمُ بِمَن ضَلَّ عَن سَبِيلِهِ وَهُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِينَ {125}

Раббингни йўлига ҳикмат^[1125] билан ва чиройли насиҳат билан чақир. Улар билан энг чиройли шаклда мунозара қил. Раббинг Унинг йўлидан адашганларни ҳам жуда яхши билади, тўғри йўлга кирганларни ҳам жуда яхши билади.

16:126

وَإِنْ عَاقَبْتُمْ فَعَاقِبُواْ بِمِثْلِ مَا عُوقِبْتُم بِهِ وَلَئِن صَبَرْتُمْ لَهُوَ خَيْرٌ لِّلصَّابِرينَ {126}

Агар жазоласанглар, сизга нима қилинган бўлса шу билан бир хил жазоланглар. Агар сабр-бардош қилсангиз, у сабр-бардош қилувчилар учун албатта яхшидир.

16:127

وَاصْبِرْ وَمَا صَبْرُكَ إِلاَّ بِاللّهِ وَلاَ تَحْزَنْ عَلَيْهِمْ وَلاَ تَكُ فِي ضَيْقٍ مِّمَّا يَمْكُرُونَ {127}

Сабр-бардош қил. Сабр-бардошинг фақат Аллоҳнинг ёрдами билан бўлади. Уларга қайғурма ва уларнинг қилган хийла-найрангларидан юрагинг сиқилмасин.

16:128

إِنَّ اللّهَ مَعَ الَّذِينَ اتَّقَواْ وَّالَّذِينَ هُم مُّحْسِنُونَ {128}

Албатта, Аллоҳ жавобгарликни ҳис қиладиган (мўмин)лар ва муҳсинлар^[1126] билан биргадир.

 

17. Исро сураси^[1127]

بسم الله الرحمن الرحيم

Яхшилиги чексиз ва меҳрибон Аллоҳ номи билан.

17:1

سُبْحَانَ الَّذِي أَسْرَى بِعَبْدِهِ لَيْلاً مِّنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الأَقْصَى الَّذِي بَارَكْنَا حَوْلَهُ لِنُرِيَهُ مِنْ آيَاتِنَا إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ البَصِيرُ {1}

Бир-қанча оятларни кўрсатиш учун тунда бандаси (Муҳаммад)ни Масжидул-Ҳаромдан атрофини баракотлик қилиб қўйган Масжидул-Ақсога (энг узоқ саждагоҳга) сайр эттирган зот покдир[1128]. Аллоҳ эшитувчидир, билувчидир.

17:2

وَآتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ وَجَعَلْنَاهُ هُدًى لِّبَنِي إِسْرَائِيلَ أَلاَّ تَتَّخِذُواْ مِن دُونِي وَكِيلاً {2}

Биз Мусога китоб берганмиз ва Мен билан ўзлари орасига ҳеч қандай вакил қўймасин деб, китобни Исроил авлоди учун қўлланма-раҳбар қилиб берганмиз.

17:3

ذُرِّيَّةَ مَنْ حَمَلْنَا مَعَ نُوحٍ إِنَّهُ كَانَ عَبْدًا شَكُورًا {3}

Эй Биз Нуҳ билан бирга кемага миндирганларнинг насли! Албатта, Нуҳ (неъматларни) қадрига етучи эди.

17:4

وَقَضَيْنَا إِلَى بَنِي إِسْرَائِيلَ فِي الْكِتَابِ لَتُفْسِدُنَّ فِي الأَرْضِ مَرَّتَيْنِ وَلَتَعْلُنَّ عُلُوًّا كَبِيرًا {4}

Исроил авлодига/еврейларга (юборилган) китобда мана шу ҳукмни билдирганмиз: «Сизлар ер юзида икки марта бузғунчилик қиласиз ва жуда ҳадингиздан ошиб кетасиз.

17:5

فَإِذَا جَاء وَعْدُ أُولاهُمَا بَعَثْنَا عَلَيْكُمْ عِبَادًا لَّنَا أُوْلِي بَأْسٍ شَدِيدٍ فَجَاسُواْ خِلاَلَ الدِّيَارِ وَكَانَ وَعْدًا مَّفْعُولاً {5}

Биринчиси учун жазолаш вақти келганида, кучли жанговар кучга эга бўлган қулларимизни тепангизга юборамиз. Улар (сизларни ушлаш учун) ҳовлиларингизнинг бурчакларигача сизни тинтув қилиб киради. Бу амалга ошадиган ваъда эди.

17:6

{6}ثُمَّ رَدَدْنَا لَكُمُ الْكَرَّةَ عَلَيْهِمْ وَأَمْدَدْنَاكُم بِأَمْوَالٍ وَبَنِينَ وَجَعَلْنَاكُمْ أَكْثَرَ نَفِيرًا

Сўнгра, сизларни қайтадан уларнинг устидан ғолиб қилдик. Сизларга мол-давлат ва ўғиллар билан мадад бериб, сизларни кўп қўшинга эга қилдик.

17:7

إِنْ أَحْسَنتُمْ أَحْسَنتُمْ لِأَنفُسِكُمْ وَإِنْ أَسَأْتُمْ فَلَهَا فَإِذَا جَاء وَعْدُ الآخِرَةِ لِيَسُوؤُواْ وُجُوهَكُمْ وَلِيَدْخُلُواْ الْمَسْجِدَ كَمَا دَخَلُوهُ أَوَّلَ مَرَّةٍ وَلِيُتَبِّرُواْ مَا عَلَوْاْ تَتْبِيرًا {7}

Яхшилик қилсангиз ўзингизга яхшилик қилган бўласиз. Ёмонлик қилсангиз ҳам ўз зиёнингизга. Кейинги (бузғунчиликни жазолаш) вақти келганида (сизларни қайғуга солиб) юзингизни қора қилиш учун ҳамда аввалги марта кирганидек (Қуддус) Масжидига яна кириб, эгаллаган нарсаларини тамоман вайрон қилиш учун (жанговар кучга эга бўлган қулларимизни яна тепангизга юборамиз).

17:8

عَسَى رَبُّكُمْ أَن يَرْحَمَكُمْ وَإِنْ عُدتُّمْ عُدْنَا وَجَعَلْنَا جَهَنَّمَ لِلْكَافِرِينَ حَصِيرًا {8}

Балки, яратган Эгангиз сизларга яхшилик қилиши мумкин. Агар (бузғунчиликка) қайтсангиз, Биз ҳам жазони қайтарамиз. Биз жаҳаннамни кофирлар учун зиндон қилдик.

17:9

إِنَّ هَـذَا الْقُرْآنَ يِهْدِي لِلَّتِي هِيَ أَقْوَمُ وَيُبَشِّرُ الْمُؤْمِنِينَ الَّذِينَ يَعْمَلُونَ الصَّالِحَاتِ أَنَّ لَهُمْ أَجْرًا كَبِيرًا {9}

Албатта, бу Қуръон энг тўғри йўлга бошлайди^[1129] ва хайрли ишларни амалга оширадиган мўминларга буюк ажр-мукофотни хушхабарини беради.

17:10

وأَنَّ الَّذِينَ لاَ يُؤْمِنُونَ بِالآخِرَةِ أَعْتَدْنَا لَهُمْ عَذَابًا أَلِيمًا {10}

Охират (ҳаёти)га ишонмаганларга аламли азоб тайёрлаб қўйганмиз.

17:11

وَيَدْعُ الإِنسَانُ بِالشَّرِّ دُعَاءهُ بِالْخَيْرِ وَكَانَ الإِنسَانُ عَجُولاً {11}

Инсон яхшиликни тилаганидек, ёмонликни ҳам тилаб туради. Инсон (зоти) жуда шошқалоқ.

17:12

وَجَعَلْنَا اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ آيَتَيْنِ فَمَحَوْنَا آيَةَ اللَّيْلِ وَجَعَلْنَا آيَةَ النَّهَارِ مُبْصِرَةً لِتَبْتَغُواْ فَضْلاً مِّن رَّبِّكُمْ وَلِتَعْلَمُواْ عَدَدَ السِّنِينَ وَالْحِسَابَ وَكُلَّ شَيْءٍ فَصَّلْنَاهُ تَفْصِيلاً {12}

Тун билан кунни иккита белги қилдик. Кейин, туннинг кўрсаткичини ўчириб, кундузнинг кўрсаткичини эса ойдинлик қилдик. Бундай бўлиши – яратган Эгангизнинг фазлу марҳаматига интилишингиз ҳамда, йилларни саноғини ва (о-ю кунларни) ҳисобини билишингиз учундир. Биз (кеча ва кундузга алоқадор) ҳамма нарсани батафсил тушунтириб қўйдик.

17:13

وَكُلَّ إِنسَانٍ أَلْزَمْنَاهُ طَآئِرَهُ فِي عُنُقِهِ وَنُخْرِجُ لَهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ كِتَابًا يَلْقَاهُ مَنشُورًا {13}

Ҳар бир инсоннинг масъулиятли қадарини ўз бўйнига (ўз зиммасига) юклаб қўйганмиз. Қиёмат куни уни ўзига китоб қилиб чиқариб берамиз, у билан очилган ҳолда учрашади.

17:14

اقْرَأْ كَتَابَكَ كَفَى بِنَفْسِكَ الْيَوْمَ عَلَيْكَ حَسِيبًا {14}

(Ўшанда унга): «Китобингни ўқи! Бугун ўзингни ҳисоб-китоб қилишга ўзинг етасан!» (дейилади).

17:15

مَّنِ اهْتَدَى فَإِنَّمَا يَهْتَدي لِنَفْسِهِ وَمَن ضَلَّ فَإِنَّمَا يَضِلُّ عَلَيْهَا وَلاَ تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَى وَمَا كُنَّا مُعَذِّبِينَ حَتَّى نَبْعَثَ رَسُولاً {15}

Ким тўғри йўлга келса ўзи учун келади, ким йўлдан адашса, у ҳам ўз зиёнига адашган бўлади. Ҳеч бир гуноҳкор бошқасининг гуноҳини ўз бўйнига олмайди. Биз элчи юбормай туриб азобламаймиз.

17:16

وَإِذَا أَرَدْنَا أَن نُّهْلِكَ قَرْيَةً أَمَرْنَا مُتْرَفِيهَا فَفَسَقُواْ فِيهَا فَحَقَّ عَلَيْهَا الْقَوْلُ فَدَمَّرْنَاهَا تَدْمِيرًا {16}

Биз бирон бир юртни ҳалок қилмоқчи бўлганимизда, у ернинг маишатпараст-жиноятчиларини амир (ишбошқарувчи) қилиб қўямиз^[1130], кейин улар (биргаликда) у ерда (Аллоҳга) итоатсизлик қилиб фосиқ бўлади, натижада,  ўша юрт ҳалок бўлиш сўзига лойиқ бўлиб қолади. Кейин, у юртни ер билан яксон қилиб юборамиз.

17:17

وَكَمۡ أَهۡلَكۡنَا مِنَ ٱلۡقُرُونِ مِنۢ بَعۡدِ نُوحࣲۗ وَكَفَىٰ بِرَبِّكَ بِذُنُوبِ عِبَادِهِۦ خَبِیرَۢا بَصِیرࣰا

(Масалан) Нуҳдан кейин қанчадан-қанча миллатларни ҳалок қилиб юборганмиз. Ўз қулларининг гуноҳларидан хабардор бўлишга ва кўриб туришга яратган Эгангнинг Ўзи кифоядир.

17:18

مَّن كَانَ يُرِيدُ الْعَاجِلَةَ عَجَّلْنَا لَهُ فِيهَا مَا نَشَاء لِمَن نُّرِيدُ ثُمَّ جَعَلْنَا لَهُ جَهَنَّمَ يَصْلاهَا مَذْمُومًا مَّدْحُورًا {18}

Кимки мана шу тез ўтиб кетадиган дунёни хоҳласа, бу дунёда унга – Биз Ўзимиз хоҳлаган кишига – муносиб билган нарсамизни берамиз. Кейин унга жаҳаннамни берамиз; унга айбланган ва ҳақоратланган ҳолда киради.

17:19

وَمَنْ أَرَادَ الآخِرَةَ وَسَعَى لَهَا سَعْيَهَا وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولَئِكَ كَانَ سَعْيُهُم مَّشْكُورًا {19}

Кимки охиратни хоҳласа ва мўмин ҳолатида унга кириш учун керакли ишларни амалга оширса, ана шуларнинг амаллари қадрланади.

17:20

كُلاًّ نُّمِدُّ هَـؤُلاء وَهَـؤُلاء مِنْ عَطَاء رَبِّكَ وَمَا كَانَ عَطَاء رَبِّكَ مَحْظُورًا {20}

Биз барчага – манави (дунё хоҳлаган)га ҳам, анави (охиратни хоҳлаган)га ҳам (дунёда) Раббингни инъомидан бериб турибмиз. Роббингнинг неъмат ато этиши чекланиб қолган эмас.

17:21

انظُرْ كَيْفَ فَضَّلْنَا بَعْضَهُمْ عَلَى بَعْضٍ وَلَلآخِرَةُ أَكْبَرُ دَرَجَاتٍ وَأَكْبَرُ تَفْضِيلاً {21}

Биз инсонларни бирини бошқасидан қандай афзал қилиб қўйганимизга қарагин! Албатта, охират (ҳаёти) даража ва афзаллик жиҳатидан жуда буюкдир.

17:22

لاَّ تَجْعَل مَعَ اللّهِ إِلَـهًا آخَرَ فَتَقْعُدَ مَذْمُومًا مَّخْذُولاً {22}

Бошқа ҳеч қандай «илоҳ»ни Аллоҳга тенг қила кўрма! Акс ҳолда, айбланган ва ёрдамсиз ташлаб қўйилган ҳолда ўтириб қоласан.

17:23

وَقَضَى رَبُّكَ أَلاَّ تَعْبُدُواْ إِلاَّ إِيَّاهُ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا إِمَّا يَبْلُغَنَّ عِندَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ كِلاَهُمَا فَلاَ تَقُل لَّهُمَآ أُفٍّ وَلاَ تَنْهَرْهُمَا وَقُل لَّهُمَا قَوْلاً كَرِيمًا {23}

Раббинг қарор берди: “Ундан бошқасига қуллик қилманглар! Ота-онага яхшилик қилинглар! Агар ота-онанинг иккаласидан бири, ёки иккаласи ҳам сенинг ёнингда қариб қолса, уларга «Уф!» дея кўрма. Уларга озор берма (бепарволик қилма), уларга чиройли гапир.

17:24

وَاخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَقُل رَّبِّ ارْحَمْهُمَا كَمَا رَبَّيَانِي صَغِيرًا {24}

Камтароналик билан уларга раҳм қил, уларнинг ҳақига шундай дуо қил: «Эй яратган Эгам! Улар (менга фақат яхшиликни раво кўриб) мени тарбия қилишганидек, Сен ҳам уларга раҳм қил!»

17:25

رَّبُّكُمْ أَعْلَمُ بِمَا فِي نُفُوسِكُمْ إِن تَكُونُواْ صَالِحِينَ فَإِنَّهُ كَانَ لِلأَوَّابِينَ غَفُورًا {25}

Яратган Эгангиз ичингиздагини жуда яхши билади. Агар яхши инсон бўлсангиз, шуни билингки, У тавбакорларни кечириб юборади.

17:26

وَآتِ ذَا الْقُرْبَى حَقَّهُ وَالْمِسْكِينَ وَابْنَ السَّبِيلِ وَلاَ تُبَذِّرْ تَبْذِيرًا {26}

Қариндошларингни ҳақини бер. Чорасизларни ҳақини ҳам, йўлда қолганларнинг ҳақини ҳам (бер). Ноўрин жойларга сарфлаб юборма.

17:27

إِنَّ الْمُبَذِّرِينَ كَانُواْ إِخْوَانَ الشَّيَاطِينِ وَكَانَ الشَّيْطَانُ لِرَبِّهِ كَفُورًا {27}

Ноўрин жойларга сарфлаб юборадиганлар шайтонларнинг биродарларидир. Шайтон Ўз Роббига нонкўр бўлган.

17:28

وَإِمَّا تُعْرِضَنَّ عَنْهُمُ ابْتِغَاء رَحْمَةٍ مِّن رَّبِّكَ تَرْجُوهَا فَقُل لَّهُمْ قَوْلاً مَّيْسُورًا {28}

Агар Раббингдан умид қилиб кутаётган раҳматни излаётганинг учун уларга бефарқ бўлсанг, уларга тасалли берадиган гап гапир.

17:29

وَلاَ تَجْعَلْ يَدَكَ مَغْلُولَةً إِلَى عُنُقِكَ وَلاَ تَبْسُطْهَا كُلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُومًا مَّحْسُورًا {29}

Қўлингни бўйнингга боғлаб олма, уни бира тўла очиб ҳам юборма. Акс ҳолда, маломатланган ва ачинган ҳолда ўтириб қоласан.

17:30

إِنَّ رَبَّكَ يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَن يَشَاء وَيَقْدِرُ إِنَّهُ كَانَ بِعِبَادِهِ خَبِيرًا بَصِيرًا {30}

Албатта, Ўзи муносиб билган қулига ризқни кенг қилиб қўядиган ҳам Раббинг, ўлчаб қўядиган ҳам Раббинг. Чунки, У қулларидан хабардордир, кўриб турувчидир.

17:31

وَلاَ تَقْتُلُواْ أَوْلادَكُمْ خَشْيَةَ إِمْلاقٍ نَّحْنُ نَرْزُقُهُمْ وَإِيَّاكُم إنَّ قَتْلَهُمْ كَانَ خِطْءًا كَبِيرًا {31}

Камбағалликдан қўрқиб болаларингизни ўлдириб юборманглар. Уларга ҳам сизларга ҳам Биз ризқ беряпмиз. Уларни ўлдириш албатта катта хатодир.

17:32

وَلاَ تَقْرَبُواْ الزِّنَى إِنَّهُ كَانَ فَاحِشَةً وَسَاء سَبِيلاً {32}

Зинога яқинлашманглар. Чунки, у жуда жирканч иш ва ёмон йўлдир.

17:33

وَلاَ تَقْتُلُواْ النَّفْسَ الَّتِي حَرَّمَ اللّهُ إِلاَّ بِالحَقِّ وَمَن قُتِلَ مَظْلُومًا فَقَدْ جَعَلْنَا لِوَلِيِّهِ سُلْطَانًا فَلاَ يُسْرِف فِّي الْقَتْلِ إِنَّهُ كَانَ مَنْصُورًا {33}

Аллоҳ ҳаром қилган жонни ноҳақ ўлдирманглар. Кимки ҳақсизлик қилинган ҳолда ўлдирилса, унинг яқин кишиларига (қасос ҳақида) ваколат бериб қўйганмиз, қотилни ўлдиришда у ҳаддан ошмасин. Чунки, унга (қасос ҳақида) етарлича ёрдам берилган.

17:34

وَلاَ تَقْرَبُواْ مَالَ الْيَتِيمِ إِلاَّ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ حَتَّى يَبْلُغَ أَشُدَّهُ وَأَوْفُواْ بِالْعَهْدِ إِنَّ الْعَهْدَ كَانَ مَسْؤُولاً {34}

Етимнинг мол-мулкига яқинлаша кўрманглар. Бироқ, фақатгина у ўзини идора эта оладиган ёшга келгунча (унга фойда келтирадиган) энг чиройли шаклда яқинлашсангиз бўлади. Келишувга тўлиқ риоя қилинглар. Чунки, келишув жавобгарлик талаб қилинадиган нарсадир.

17:35

وَأَوْفُوا الْكَيْلَ إِذا كِلْتُمْ وَزِنُواْ بِالقِسْطَاسِ الْمُسْتَقِيمِ ذَلِكَ خَيْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِيلاً {35}

Ўлчаб берганингизда тўлиқ ўлчаб беринглар ва тўғри ўлчам билан тортинглар. Шундай қилишингиз энг яхши ва энг чиройли ечимдир.

17:36

وَلاَ تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ أُولـئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْؤُولاً {36}

Илмий асосинг бўлмаган нарсани гапирма (унга тўхталма). Чунки, эшитиш ва кўриш қобилиятлари ҳамда виждон – буларнинг барчасидан (ўз эгалари) жавобгарликка тортилади.

17:37

وَلاَ تَمْشِ فِي الأَرْضِ مَرَحًا إِنَّكَ لَن تَخْرِقَ الأَرْضَ وَلَن تَبْلُغَ الْجِبَالَ طُولاً {37}

Ер юзида ғўдайиб-кеккайиб юрма^[1131]. Чунки, на (оёқларинг) билан ерни тешиб ўтолмайсан ва на (узунликда бошинг) тоғларга етолмайди ҳам.

17:38

كُلُّ ذَلِكَ كَانَ سَيٍّئُهُ عِنْدَ رَبِّكَ مَكْرُوهًا {38}

Бу ишларнинг барчаси Раббингга кўра ёмон кўрилган ишлардир.

17:39

ذَلِكَ مِمَّا أَوْحَى إِلَيْكَ رَبُّكَ مِنَ الْحِكْمَةِ وَلاَ تَجْعَلْ مَعَ اللّهِ إِلَهًا آخَرَ فَتُلْقَى فِي جَهَنَّمَ مَلُومًا مَّدْحُورًا {39}

Мана шулар Раббингни сенга қилган ҳикматли ваҳйидир. Аллоҳдан бошқасини илоҳ тутинма! Акс ҳолда, маломатланган ва (Аллоҳнинг раҳматидан) қувилган ҳолда жаҳаннамга ташланасан.

17:40

أَفَأَصْفَاكُمْ رَبُّكُم بِالْبَنِينَ وَاتَّخَذَ مِنَ الْمَلآئِكَةِ إِنَاثًا إِنَّكُمْ لَتَقُولُونَ قَوْلاً عَظِيمًا {40}

Яратган Эгангиз ўғил болаларни сизларга хослаб бериб, Ўзига баъзи фаришталарни қиз қилиб олибдими?! Сизлар ростдан ҳам оғир гап гапиряпсизлар^[1132].

17:41

وَلَقَدْ صَرَّفْنَا فِي هَـذَا الْقُرْآنِ لِيَذَّكَّرُواْ وَمَا يَزِيدُهُمْ إِلاَّ نُفُورًا {41}

Насиҳат олсинлар деб, бу Қуръонда (ҳақиқатни) турли услубларда тушунтириб бердик. Бу эса, уларга нафратини орттиряпти^[1133].

17:42

قُل لَّوْ كَانَ مَعَهُ آلِهَةٌ كَمَا يَقُولُونَ إِذًا لاَّبْتَغَوْاْ إِلَى ذِي الْعَرْشِ سَبِيلاً {42}

Агар мушриклар айтаётгани каби Аллоҳ билан бирга яна бошқа илоҳлар ҳам бўлганида, улар Аршни/бошқарув маркази эгасини енгиб ўтгани бирон бир йўл қидирган бўлишарди^[1134].

17:43

سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى عَمَّا يَقُولُونَ عُلُوًّا كَبِيرًا {43}

Улар айтаётган нарсалардан Аллоҳ олийлик ва буюклик жиҳатидан ҳам покдир, жуда олийдир.

17:44

تُسَبِّحُ لَهُ السَّمَاوَاتُ السَّبْعُ وَالأَرْضُ وَمَن فِيهِنَّ وَإِن مِّن شَيْءٍ إِلاَّ يُسَبِّحُ بِحَمْدَهِ وَلَـكِن لاَّ تَفْقَهُونَ تَسْبِيحَهُمْ إِنَّهُ كَانَ حَلِيمًا غَفُورًا {44}

Етти осмон, ер ва улар орасидаги кишилар Аллоҳни улуғлайди^[1135]. Аллоҳни олқишлаб улуғламайдиган ҳеч нарса йўқ. Лекин, уларнинг улуғлашини сизлар тушуна олмайсиз. Албатта, Аллоҳ юмшоқ муомала қилувчидир, жуда кечиримлидир.

17:45

وَإِذَا قَرَأْتَ الْقُرآنَ جَعَلْنَا بَيْنَكَ وَبَيْنَ الَّذِينَ لاَ يُؤْمِنُونَ بِالآخِرَةِ حِجَابًا مَّسْتُورًا {45}

Қуръон ўқиганингда сен билан охиратга ишонмаганлар орасига кўринмас парда тортиб қўямиз.

17:46

وَجَعَلْنَا عَلَى قُلُوبِهِمْ أَكِنَّةً أَن يَفْقَهُوهُ وَفِي آذَانِهِمْ وَقْرًا وَإِذَا ذَكَرْتَ رَبَّكَ فِي الْقُرْآنِ وَحْدَهُ وَلَّوْاْ عَلَى أَدْبَارِهِمْ نُفُورًا {46}

Улар Қуръонни тушунмаслиги учун қалбларида тўсиқ пайдо қиламиз, қулоқларини оғир қилиб қўямиз. Қуръонда Раббингни якка-ю ягона экани ҳақидаги оятларни ўқиганингда, улар нафрат билан юз ўгириб кетади.

17:47

نَّحْنُ أَعْلَمُ بِمَا يَسْتَمِعُونَ بِهِ إِذْ يَسْتَمِعُونَ إِلَيْكَ وَإِذْ هُمْ نَجْوَى إِذْ يَقُولُ الظَّالِمُونَ إِن تَتَّبِعُونَ إِلاَّ رَجُلاً مَّسْحُورًا {47}

Улар сени тинглаётганида уларни нима мақсадда тинглаётганини ва у золимлар ўзаро: «Агар  Муҳаммадга эргашсангиз, аниқ сеҳрланган одамга эргашган бўласизлар», деётганини билиб турибмиз.

17:48

انظُرْ كَيْفَ ضَرَبُواْ لَكَ الأَمْثَالَ فَضَلُّواْ فَلاَ يَسْتَطِيعْونَ سَبِيلاً {48}

Қарагин, улар сени кимларга ўхшатяпти! Улар адашди, энди (залолатдан чиққани) йўл тополмайди.

17:49

وَقَالُواْ أَئِذَا كُنَّا عِظَامًا وَرُفَاتًا أَإِنَّا لَمَبْعُوثُونَ خَلْقًا جَدِيدًا {49}

Улар: «Биз ўлиб (аввал) суякларга ва (кейин) тупроққа айланиб кетганимиздан кейин янгитдан яратилиб чиқариламизми?», дедилар.

17:50

قُل كُونُواْ حِجَارَةً أَوْ حَدِيدًا {50}

Айт: “Хоҳласанглар тошга айланинг, хоҳласангиз темирга (барибир қайта тириласизлар),

17:51

أَوْ خَلْقًا مِّمَّا يَكْبُرُ فِي صُدُورِكُمْ فَسَيَقُولُونَ مَن يُعِيدُنَا قُلِ الَّذِي فَطَرَكُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ فَسَيُنْغِضُونَ إِلَيْكَ رُؤُوسَهُمْ وَيَقُولُونَ مَتَى هُوَ قُلْ عَسَى أَن يَكُونَ قَرِيبًا {51}

Ёки, кўнглингизда (қайта яратилишга имконсиз) катта кўринган бирон бир махлуққа айланинглар (барибир қайта тириласизлар)! Ундан кейин ҳам улар: «Бизни ким қайта тирилтиради?», дейди. «Сизларни илк яратган зот», деб айт. Шунда улар сенга бошларини ликиллатиб: «У қачон ўзи?» дейди. «Балки, жуда яқинда!», деб айт.

17:52

يَوْمَ يَدْعُوكُمْ فَتَسْتَجِيبُونَ بِحَمْدِهِ وَتَظُنُّونَ إِن لَّبِثْتُمْ إِلاَّ قَلِيلاً {52}

Аллоҳ сизларни қайта тирилишга чақирадиган кун, Унга ҳамд ила чақириғига жавоб берасиз ва дунёда жуда оз муддат қолдим деб ўйлаб қоласиз^[1136].

17:53

وَقُل لِّعِبَادِي يَقُولُواْ الَّتِي هِيَ أَحْسَنُ إِنَّ الشَّيْطَانَ يَنزَغُ بَيْنَهُمْ إِنَّ الشَّيْطَانَ كَانَ لِلإِنْسَانِ عَدُوًّا مُّبِينًا {53}

Бандаларимга айт: “Улар (ҳар қандай ҳолатда) чиройи гап гапирсин^[1137]. Чунки, шайтон ораларини бузишга уринади. Албатта, шайтон инсонга очиқдан-очиқ душмандир.

17:54

رَّبُّكُمْ أَعْلَمُ بِكُمْ إِن يَشَأْ يَرْحَمْكُمْ أَوْ إِن يَشَأْ يُعَذِّبْكُمْ وَمَا أَرْسَلْنَاكَ عَلَيْهِمْ وَكِيلاً {54}

Яратган Эгангиз сизларни жуда яхши билади. Яхшиликни раво кўрса яхшилик қилади, азоблашни раво кўрса азоблайди.” (Эй Муҳаммад!) Биз сени уларнинг устидан вакил бўласан деб юбормадик.

17:55

وَرَبُّكَ أَعْلَمُ بِمَن فِي السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَلَقَدْ فَضَّلْنَا بَعْضَ النَّبِيِّينَ عَلَى بَعْضٍ وَآتَيْنَا دَاوُودَ زَبُورًا {55}

Яратган Эганг осмонлардаги ва ердагиларни жуда яхши билади. Албатта, пайғамбарларнинг бирини бошқасидан афзал қилдик, Довудга Забур – китоб^[1138] бердик.

17:56

قُلِ ادْعُواْ الَّذِينَ زَعَمْتُم مِّن دُونِهِ فَلاَ يَمْلِكُونَ كَشْفَ الضُّرِّ عَنكُمْ وَلاَ تَحْوِيلاً {56}

(Эй Муҳаммад! Мушрикларга) Айт: “Аллоҳни қўйиб, (сизларга ёрдам бера олади деб) гумон қилган шахсларингизга дуо қилиб кўринглар-чи, (дуо қилганингиз билан) улар сиздан зарарни бартараф ҳам қила олмайди, уни бошқа тарафга буриб ҳам юбора олмайди^[1139].”

17:57

أُولَـئِكَ الَّذِينَ يَدْعُونَ يَبْتَغُونَ إِلَى رَبِّهِمُ الْوَسِيلَةَ أَيُّهُمْ أَقْرَبُ وَيَرْجُونَ رَحْمَتَهُ وَيَخَافُونَ عَذَابَهُ إِنَّ عَذَابَ رَبِّكَ كَانَ مَحْذُورًا {57}

Мушриклар Аллоҳни қўйиб дуо қилаётган маънавий шахсларининг^[1140] ўзлари, ўзларини Раббига (Унинг ризосига) яна-да кўпроқ яқинлашиш учун сабаб ахтаради, Унинг яхшилигидан умид қилиб, азобидан қўрқишади. Раббингнинг азоби қўрқиб сақланиш керак бўлган азобдир.

17:58

وَإِن مَّن قَرْيَةٍ إِلاَّ نَحْنُ مُهْلِكُوهَا قَبْلَ يَوْمِ الْقِيَامَةِ أَوْ مُعَذِّبُوهَا عَذَابًا شَدِيدًا كَانَ ذَلِك فِي الْكِتَابِ مَسْطُورًا{58}

Ҳар қандай юртни қиёмат кунидан олдин ё ҳалок қиламиз ёки қаттиқ азоблаймиз. Бу нарса (Лавҳул-Маҳфуз)^[1141] китобга битиб қўйилган.

17:59

وَمَا مَنَعَنَا أَن نُّرْسِلَ بِالآيَاتِ إِلاَّ أَن كَذَّبَ بِهَا الأَوَّلُونَ وَآتَيْنَا ثَمُودَ النَّاقَةَ مُبْصِرَةً فَظَلَمُواْ بِهَا وَمَا نُرْسِلُ بِالآيَاتِ إِلاَّ تَخْوِيفًا {59}

(Эй Муҳаммад! Сенга) оятлар/пайғамбарлик аломатлари юборишимизга фақатгина аввалги умматлар оятларни ёлғонга чиқаргани бўлди, холос^[1142]. Самуд халқига урғоcи туяни очиқ-ойдин аломат қилиб берганмиз, улар туяга зулм қилишди. Биз оят-аломатларни фақат қўрқитиш учун юборамиз.

17:60

وَإِذْ قُلْنَا لَكَ إِنَّ رَبَّكَ أَحَاطَ بِالنَّاسِ وَمَا جَعَلْنَا الرُّؤيَا الَّتِي أَرَيْنَاكَ إِلاَّ فِتْنَةً لِّلنَّاسِ وَالشَّجَرَةَ الْمَلْعُونَةَ فِي القُرْآنِ وَنُخَوِّفُهُمْ فَمَا يَزِيدُهُمْ إِلاَّ طُغْيَانًا كَبِيرًا {60}

Бир кун сенга: «Раббинг инсонларни қуршаб қўйди», деган эди. Сенга кўрсатган кўрсатмани ва Қуръонда лаънатланган дарахтни^[1143] фақатгина инсонларни имтиҳон қилишга восита қилдик, холос. Биз инсонларни қўрқитяпмиз,  шунда ҳам, улар қаттиқ ҳаддан ошяпти.

17:61

وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلآئِكَةِ اسْجُدُواْ لآدَمَ فَسَجَدُواْ إَلاَّ إِبْلِيسَ قَالَ أَأَسْجُدُ لِمَنْ خَلَقْتَ طِينًا {61}

Фаришталарга «Одамга сажда қилинглар!», деганимизда, дарҳол сажда қилишган. Лекин, Иблис сажда қилмаган. У: «Сен лойдан яратган киши учун сажда қиламанми?», деган.

17:62

قَالَ أَرَأَيْتَكَ هَـذَا الَّذِي كَرَّمْتَ عَلَيَّ لَئِنْ أَخَّرْتَنِ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ لأَحْتَنِكَنَّ ذُرِّيَّتَهُ إَلاَّ قَلِيلاً {62}

Яна шундай деган: «Мендан кўра устун-мукаррам тутган қулинг шуми? Агар ажалимни қиёмат кунигача кечиктирсанг, озгинасидан бошқа унинг ҳамма наслини ўзимга боғлаб оламан (бурнидан ип ўтказиб оламан).»

17:63

قَالَ اذْهَبْ فَمَن تَبِعَكَ مِنْهُمْ فَإِنَّ جَهَنَّمَ جَزَآؤُكُمْ جَزَاء مَّوْفُورًا {63}

(Аллоҳ) шундай деган: “Даф бўл! Улардан ким сенга эргашса, жазоингиз жаҳаннамдир. Жиноятга яраша жазо!

17:64

وَاسْتَفْزِزْ مَنِ اسْتَطَعْتَ مِنْهُمْ بِصَوْتِكَ وَأَجْلِبْ عَلَيْهِم بِخَيْلِكَ وَرَجِلِكَ وَشَارِكْهُمْ فِي الأَمْوَالِ وَالأَوْلادِ وَعِدْهُمْ وَمَا يَعِدُهُمُ الشَّيْطَانُ إِلاَّ غُرُورًا {64}

Улардан кучинг етганини васвасали чақириғинг билан йўлдан оздиравер (қўрқитавер). Уларга «отлиқ» ва «пиёдаларинг»^[1144] билан ҳужум қилавер. Уларнинг мол-мулклари ва боалаларида шерик ҳам бўлавер. Уларга ваъда беравер^[1145].” Ҳолбуки, шайтон уларга алдовдан бошқа нарсани ваъда қилмайди.

17:65

إِنَّ عِبَادِي لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلْطَانٌ وَكَفَى بِرَبِّكَ وَكِيلاً {65}

“Менинг (холис) бандаларим устидан сенинг таъсир ўтказадиган кучинг йўқ[1146]. (Уларга) суянч ва таянч ўлароқ Раббинг кифоядир” (деди Аллоҳ Иблисга).

17:66

رَّبُّكُمُ الَّذِي يُزْجِي لَكُمُ الْفُلْكَ فِي الْبَحْرِ لِتَبْتَغُواْ مِن فَضْلِهِ إِنَّهُ كَانَ بِكُمْ رَحِيمًا {66}

Яратган Эгангизнинг олийжаноблик қилиб берадиган ризқидан талаб қилиб ахтара олишингиз учун, сизларга денгизда кемаларни суздириб қўйди. У сизларга меҳрибондир.

17:67

وَإِذَا مَسَّكُمُ الْضُّرُّ فِي الْبَحْرِضَلَّ مَن تَدْعُونَ إِلاَّ إِيَّاهُ فَلَمَّا نَجَّاكُمْ إِلَى الْبَرِّ أَعْرَضْتُمْ وَكَانَ الإِنْسَانُ كَفُورًا{67}

Сизларга денгизда зарар етганда фақат Аллоҳга дуо қиласизлар, Ундан бошқаси йўқ бўлиб кетади (эсингизга ҳам келмайди). У сизларни қуруқликка чиқариб қутқариб қўйганида, дарҳол (Аллоҳдан) юз бурасизлар. Инсон жуда нонкўрдир.

17:68

أَفَأَمِنتُمْ أَن يَخْسِفَ بِكُمْ جَانِبَ الْبَرِّ أَوْ يُرْسِلَ عَلَيْكُمْ حَاصِبًا ثُمَّ لاَ تَجِدُواْ لَكُمْ وَكِيلاً {68}

Аллоҳ сизларни ернинг бир тарафига юттириб юборишидан ёки устингиздан тош ёғдирадиган тўфон келишидан хотиржаммисиз? Кейин ўзингизга (ҳимоячи) вакил тополмайсиз.

17:69

أَمْ أَمِنتُمْ أَن يُعِيدَكُمْ فِيهِ تَارَةً أُخْرَى فَيُرْسِلَ عَلَيْكُمْ قَاصِفا مِّنَ الرِّيحِ فَيُغْرِقَكُم بِمَا كَفَر ثُمَّ لاَ تَجِدُواْ لَكُمْ عَلَيْنَا بِهِ تَبِيعًا {69}

Ёки сизларни яна денгизга қайтариб, тепангизга ҳамма нарсани вайрон қилиб юборадиган қора бўрон юбориб, кофирлик қилганингиз учун сизларни денгизга чўктириб юборишидан хотиржаммисиз? Кейин, Бизга қарши сизни орқангизда тура оладиган ҳеч ким тополмайсиз.

17:70

وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُم مِّنَ الطَّيِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَى كَثِيرٍ مِّمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِيلاً {70}

Шубҳасизки, Одам болаларини ҳурматли қилдик. Уларни қуруқликда ҳам денгизда ҳам (бошқа борлиқлар тепасида) ташитдик, уларга покиза нарсаларни ризқ қилиб бердик, ҳамда яратган кўплаб нарсаларимиздан афзал қилдик.

17:71

يَوْمَ نَدْعُو كُلَّ أُنَاسٍ بِإِمَامِهِمْ فَمَنْ أُوتِيَ كِتَابَهُ بِيَمِينِهِ فَأُوْلَـئِكَ يَقْرَؤُونَ كِتَابَهُمْ وَلاَ يُظْلَمُونَ فَتِيلاً {71}

Кун келиб, ҳар бир инсонни ўз йўлбошчиси^[1147] билан чақирамиз. Шунда, (амаллари ёзилган) китоби ўнг тарафидан берилганлар китобларини ўзлари ўқийди, уларга қилчалик ҳам ҳақсизлик қилинмайди.

17:72

وَمَن كَانَ فِي هَـذِهِ أَعْمَى فَهُوَ فِي الآخِرَةِ أَعْمَى وَأَضَلُّ سَبِيلاً {72}

Бу дунёда кўр бўлганлар охиратда ҳам кўр бўлади ва йўлдан адашган бўлади[1148].

17:73

وَإِن كَادُواْ لَيَفْتِنُونَكَ عَنِ الَّذِي أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ لِتفْتَرِيَ عَلَيْنَا غَيْرَهُ وَإِذًا لاَّتَّخَذُوكَ خَلِيلاً {73}

(Эй Муҳаммад!) Биз сенга ваҳий қилган (Қуръондан)дан бошқа нарсани ўзинг тўқиб, уни Бизга нисбат беришинг учун сени Қуръондан чалғитиб – фитналаб қўйишига оз қолган эди. Агар шундай қилганингда мушриклар сени ўзига яқин дўст қилиб оларди.

17:74

وَلَوْلاَ أَن ثَبَّتْنَاكَ لَقَدْ كِدتَّ تَرْكَنُ إِلَيْهِمْ شَيْئًا قَلِيلاً {74}

Агар сени иродангни мустаҳкам қилиб қўймаганимизда эди, уларга бир оз мойил бўлишингга оз қолган эди.

17:75

إِذاً لَّأَذَقْنَاكَ ضِعْفَ الْحَيَاةِ وَضِعْفَ الْمَمَاتِ ثُمَّ لاَ تَجِدُ لَكَ عَلَيْنَا نَصِيرًا {75}

Агар уларга бир оз мойил бўлганингда эди, сени дунёда ҳам охиратда ҳам икки ҳисса азоблаган бўлардик. Кейин, Бизга қарши сенга ёрдам бера оладиган ҳеч қандай ёрдамчи тополмасдинг.

17:76

وَإِن كَادُواْ لَيَسْتَفِزُّونَكَ مِنَ الأَرْضِ لِيُخْرِجوكَ مِنْهَا وَإِذًا لاَّ يَلْبَثُونَ خِلافَكَ إِلاَّ قَلِيلاً {76}

Улар сени бу ердан (Маккадан) чиқариб юбориш учун жойингдан қўзғатишига оз қолди. Агар бундай қилсалар, уларнинг ўзлари ҳам бу юртда кўп қололмайди.

17:77

سُنَّةَ مَن قَدْ أَرْسَلْنَا قَبْلَكَ مِن رُّسُلِنَا وَلاَ تَجِدُ لِسُنَّتِنَا تَحْوِيلاً {77}

(Бу) Сендан олдин юборган элчиларимизда қўлланилган қонундир. Бизнинг қонунларимизни (Суннатларимизни) ўзгартирилишини кўрмайсан.

17:78

أَقِمِ الصَّلاَةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلَى غَسَقِ اللَّيْلِ وَقُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كَانَ مَشْهُودًا {78}

Қуёш оғишидан тортиб то тунни қоронғисигача бўлган муддат оралиғида ва тонг шафақлари бирлашган вақтда намозни адо эт. Тонг шафақларининг бирлашиши кўзга кўринади.

17:79

وَمِنَ اللَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَّكَ عَسَى أَن يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقَامًا مَّحْمُودًا {79}

(Эй Муҳаммад!) Сени ўзингга қўшимча вазифа сифатида тунни Қуръон ила бедор ўтказ. Балки, Раббинг сени мақталган бир ерга^[1149] йўналтирар.

17:80

وَقُل رَّبِّ أَدْخِلْنِي مُدْخَلَ صِدْقٍ وَأَخْرِجْنِي مُخْرَجَ صِدْقٍ وَاجْعَل لِّي مِن لَّدُنكَ سُلْطَانًا نَّصِيرًا {80}

Шундай дуо қилгин: «Эй яратган Эгам! Мени кирадиган жойимга ҳам тўғрилик билан киргиз, чиқадиган жойимдан ҳам тўғрилик билан чиқар. Менга Ўз тарафингдан ёрдамчи куч бер.»

17:81

وَقُلْ جَاء الْحَقُّ وَزَهَقَ الْبَاطِلُ إِنَّ الْبَاطِلَ كَانَ زَهُوقًا {81}

Яна айт: “Ҳақ келди^[1150], уйдирма-ботил йўқ бўлди. Ботил албатта йўқ бўлади.”

17:82

وَنُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ مَا هُوَ شِفَاء وَرَحْمَةٌ لِّلْمُؤْمِنِينَ وَلاَ يَزِيدُ الظَّالِمِينَ إَلاَّ خَسَارًا {82}

Биз Қуръонни унга ишонган-мўминларга шифо ва раҳмат бўлиши учун нозил қиляпмиз. (Қуръон унга ишонмаган) золимларга зиёндан бошқа нарса орттирмайди.

17:83

وَإِذَآ أَنْعَمْنَا عَلَى الإِنسَانِ أَعْرَضَ وَنَأَى بِجَانِبِهِ وَإِذَا مَسَّهُ الشَّرُّ كَانَ يَؤُوسًا {83}

Инсонга неъмат берганимизда юз ўгириб четлашади. Унга ёмонлик келганида эса ноумид бўлиб қолади.

17:84

قُلْ كُلٌّ يَعْمَلُ عَلَى شَاكِلَتِهِ فَرَبُّكُمْ أَعْلَمُ بِمَنْ هُوَ أَهْدَى سَبِيلاً {84}

Айт: “Ҳар ким ўз мақсад йўлига кўра амал қилади^[1151]. Ким энг тўғри йўлда эканини яратган Эганг жуда яхши билади.

17:85

وَيَسْأَلُونَكَ عَنِ الرُّوحِ قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّي وَمَا أُوتِيتُم مِّن الْعِلْمِ إِلاَّ قَلِيلاً {85}

(Эй Муҳаммад!) Сендан руҳ ҳақида сўрашмоқда. Айт: «Руҳ Раббимнинг буйруқларидан иборатдир.» У ҳақидаги илмдан сизларга озгина берилган.

17:86

وَلَئِن شِئْنَا لَنَذْهَبَنَّ بِالَّذِي أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ ثُمَّ لاَ تَجِدُ لَكَ بِهِ عَلَيْنَا وَكِيلاً {86}

Агар хоҳласак сенга ваҳий қилганимиз Қуръонни қайтариб олган бўлардик. Кейин ўзингга уни қайтариб олиш учун Бизга қарши ёрдамчи-вакил тополмасдинг.

17:87

إِلاَّ رَحْمَةً مِّن رَّبِّكَ إِنَّ فَضْلَهُ كَانَ عَلَيْكَ كَبِيرًا {87}

Раббингни сенга бўлган марҳамати сабабли уни сендан қайтариб олмайди. Албатта, Раббингни сенга бўлган олийжаноблиги буюкдир.

17:88

قُل لَّئِنِ اجْتَمَعَتِ الإِنسُ وَالْجِنُّ عَلَى أَن يَأْتُواْ بِمِثْلِ هَـذَا الْقُرْآنِ لاَ يَأْتُونَ بِمِثْلِهِ وَلَوْ كَانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهِيرًا {88}

Айт: «Агар инсонлар ва жинлар ушбу Қуръоннинг ўхшашини келтиришга бирлашиб, (бу ишда) ўзаро бир-бирини қўллаб-қувватласалар ҳам, унинг ўхшашини асло келтиролмайдилар.»

17:89

وَلَقَدْ صَرَّفْنَا لِلنَّاسِ فِي هَـذَا الْقُرْآنِ مِن كُلِّ مَثَلٍ فَأَبَى أَكْثَرُ النَّاسِ إِلاَّ كُفُورًا {89}

Шубҳасизки, инсонлар учун ушбу Қуръонда ҳар турли мисолни фарқли услубларда тушунтириб бердик. Лекин, инсонларнинг кўпчилиги ҳали ҳам кофирликдан воз кечмаяпти.

17:90

وَقَالُواْ لَن نُّؤْمِنَ لَكَ حَتَّى تَفْجُرَ لَنَا مِنَ الأَرْضِ يَنبُوعًا {90}

Ва улар шундай деди: “Токи биз учун ердан булоқ чиқариб бермас экансан, сенга асло ишонмаймиз.

17:91

أَوْ تَكُونَ لَكَ جَنَّةٌ مِّن نَّخِيلٍ وَعِنَبٍ فَتُفَجِّرَ الأَنْهَارَ خِلالَهَا تَفْجِيرًا {91}

Ёки сени узум ва хурмо боғинг бўлиб, дарахтлари орасидан ариқлар оқиб турмагунча.

17:92

أَوْ تُسْقِطَ السَّمَاء كَمَا زَعَمْتَ عَلَيْنَا كِسَفًا أَوْ تَأْتِيَ بِاللّهِ وَالْمَلآئِكَةِ قَبِيلاً {92}

Ёки айтганингдек, осмонни парча-парча қилиб тепамизга ташлаб юбормагунингча, ёки Аллоҳ ва фаришталарни олдимизга олиб келтирмагунингча.

17:93

أَوْ يَكُونَ لَكَ بَيْتٌ مِّن زُخْرُفٍ أَوْ تَرْقَى فِي السَّمَاء وَلَن نُّؤْمِنَ لِرُقِيِّكَ حَتَّى تُنَزِّلَ عَلَيْنَا كِتَابًا نَّقْرَؤُهُ قُلْ سُبْحَانَ رَبِّي هَلْ كُنتُ إَلاَّ بَشَرًا رَّسُولاً {93}

Ёки, сени олтиндан уйинг бўлмагунча, ёки осмонга кўтарилмагунингча (сенга ишонмаймиз). Чиққан тақдирингда ҳам, биз ўқийдиган китоб олиб тушмагунингча ишонмаймиз”, (дейишади). Сен эса: “Раббим покдир! Мен элчи қилиб юборилган инсонман, холос”, деб айт.

17:94

وَمَا مَنَعَ النَّاسَ أَن يُؤْمِنُواْ إِذْ جَاءهُمُ الْهُدَى إِلاَّ أَن قَالُواْ أَبَعَثَ اللّهُ بَشَرًا رَّسُولاً {94}

Инсонларга ҳидоят келганида: «Аллоҳ элчи қилиб инсонни юборибдими?», деган гапларининг ўзи, уларни унга ишонишига тўсиқ бўлди.

17:95

قُل لَّوْ كَانَ فِي الأَرْضِ مَلآئِكَةٌ يَمْشُونَ مُطْمَئِنِّينَ لَنَزَّلْنَا عَلَيْهِم مِّنَ السَّمَاء مَلَكًا رَّسُولاً {95}

Айт: “Агар ерда (одамлар эмас) фаришталар қарор топиб юришганида, Биз ҳам (элчи қилиб) уларга осмондан албатта фаришта туширган бўлардик.

17:96

قُلْ كَفَى بِاللّهِ شَهِيدًا بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ إِنَّهُ كَانَ بِعِبَادِهِ خَبِيرًا بَصِيرًا {96}

Айт: “Сиз билан менинг ўртамда гувоҳликка Аллоҳ кифоядир. Чунки, У бандаларидан тўлиқ хабардордир, кўриб турувчидир.

17:97

وَمَن يَهْدِ اللّهُ فَهُوَ الْمُهْتَدِ وَمَن يُضْلِلْ فَلَن تَجِدَ لَهُمْ أَوْلِيَاء مِن دُونِهِ وَنَحْشُرُهُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ عَلَى وُجُوهِهِمْ عُمْيًا وَبُكْمًا وَ

صُمًّا مَّأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ كُلَّمَا خَبَتْ زِدْنَاهُمْ سَعِيرًا {97}

Аллоҳ кимни тўғри йўлга муваффақ қилса, у тўғри йўлни топади. Кимни залолатга ташлаб қўйса, Аллоҳ билан уни ўртасига тушадиган дўстлар тополмайсан. Уларни қиёмат куни юз тубан ҳолда кўр, соқов ва кар ҳолатида тўплаймиз. Уларнинг борар жойлари жаҳаннам. Ҳар қачон сокинлашиб қолганида, уларга ёқилғини орттириб қўямиз.

17:98

ذَلِكَ جَزَآؤُهُم بِأَنَّهُمْ كَفَرُواْ بِآيَاتِنَا وَقَالُواْ أَئِذَا كُنَّا عِظَامًا وَرُفَاتًا أَإِنَّا لَمَبْعُوثُونَ خَلْقًا جَدِيدًا {98}

Оятларимизни тан олмаганликлари учун уларга бериладиган жазо шу. Улар: «Биз ўлиб (аввал) суякларга ва (кейин) тупроққа айланиб кетганимиздан кейин янгитдан яратилиб чиқариламизми?», дедилар.

17:99

أَوَلَمْ يَرَوْاْ أَنَّ اللّهَ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ قَادِرٌ عَلَى أَن يَخْلُقَ مِثْلَهُمْ وَجَعَلَ لَهُمْ أَجَلاً لاَّ رَيْبَ فِيهِ فَأَبَى الظَّالِمُونَ إَلاَّ كُفُورًا {99}

Осмонлар ва ерни яратиб, у ҳақида ҳеч қандай шубҳа қолдирмаган ҳолда уларга муддат белгилаган Аллоҳ, айнан уларнинг бир хилини яратишга ўлчов қўювчи-қодир эканини наҳот улар билмаган бўлса!

17:100

قُل لَّوْ أَنتُمْ تَمْلِكُونَ خَزَآئِنَ رَحْمَةِ رَبِّي إِذًا لَّأَمْسَكْتُمْ خَشْيَةَ الإِنفَاقِ وَكَانَ الإنسَانُ قَتُورًا {100}

Айт: “Агар яратган Эгамнинг раҳмат хазиналарига сизлар эгадор бўлиб қолганингизда, сарфлаш орқали тугаб қолишидан қўрқиб, ҳеч кимга ҳеч нарса бермаган бўлардингиз. Инсон (зоти) жуда бахилдир.

17:101

وَلَقَدْ آتَيْنَا مُوسَى تِسْعَ آيَاتٍ بَيِّنَاتٍ فَاسْأَلْ بَنِي إِسْرَائِيلَ إِذْ جَاءهُمْ فَقَالَ لَهُ فِرْعَونُ إِنِّي لَأَظُنُّكَ يَا مُوسَى مَسْحُورًا {101}

Шубҳасизки, Мусога тўққизта аниқ-равшан оят берганмиз. Исроил авлодидан сўра: Уларга Мусо (элчи бўлиб) келганида, Фиръавн унга: «Эй Мусо! Сени аниқ сеҳрланган деб ўйлаяпман», деди (Фиръавн).

17:102

قَالَ لَقَدْ عَلِمْتَ مَا أَنزَلَ هَـؤُلاء إِلاَّ رَبُّ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ بَصَآئِرَ وَإِنِّي لَأَظُنُّكَ يَا فِرْعَونُ مَثْبُورًا {102}

(Мусо) шундай деди: «Билиб турибсанки, бу оятларларни (ҳақиқатни) кўрсатиб берадиган қилиб нозил қилган зот осмонлар ва ерни яратган зотдан бошқаси эмас, Мен сени (бу кетишда) ҳалок қилинасан деб ўйлаяпман.»

17:103

فَأَرَادَ أَن يَسْتَفِزَّهُم مِّنَ الأَرْضِ فَأَغْرَقْنَاهُ وَمَن مَّعَهُ جَمِيعًا {103}

Фиръавн уларни у ердан (зулм орқали) ваҳимага солиб чиқариб юбормоқчи бўлди. Оқибатда Биз уни ва у билан бирга ҳаракат қилганларнинг барчасини чўктириб юбордик.

17:104

وَقُلْنَا مِن بَعْدِهِ لِبَنِي إِسْرَائِيلَ اسْكُنُواْ الأَرْضَ فَإِذَا جَاء وَعْدُ الآخِرَةِ جِئْنَا بِكُمْ لَفِيفًا {104}

Ундан кейин Исроил авлодига шундай дедик: «Энди бу ерга сизлар жойлашинглар. Охират ваъдаси келганида, сизларни барчангизни тўплаб келтирамиз.»

17:105

وَبِالْحَقِّ أَنزَلْنَاهُ وَبِالْحَقِّ نَزَلَ وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلاَّ مُبَشِّرًا وَنَذِيرًا {105}

Биз ушбу Қуръонни ҳақ ила/тўғри мақсадда юбордик ва у (Муҳаммадга) ҳақ ила/тўғри бир мақсадда нозил бўлди. (Эй Муҳаммад!) Биз сени фақат хушхабар берувчи ва огоҳлантирувчи элчи қилиб юбордик.

17:106

وَقُرْآناً فَرَقْنَاهُ لِتَقْرَأَهُ عَلَى النَّاسِ عَلَى مُكْثٍ وَنَزَّلْنَاهُ تَنزِيلاً {106}

Қуръонни инсонларга бўлиб-бўиб ўқиб беришинг учун, уни (сура ва оятларга) бўлдик ва мана шу шаклда нозил қилдик.

17:107

قُلْ آمِنُواْ بِهِ أَوْ لاَ تُؤْمِنُواْ إِنَّ الَّذِينَ أُوتُواْ الْعِلْمَ مِن قَبْلِهِ إِذَا يُتْلَى عَلَيْهِمْ يَخِرُّونَ لِلأَذْقَانِ سُجَّدًا {107}

Айт: “Сизлар хоҳласангиз ишонинг, хоҳласангиз ишонманг. Албатта, Қуръон нозил бўлишидан олдин (уларга илоҳий китобдан) илм берилганларга Қуръон тиловат қилинганида, улар дарҳол саждага йиқиладилар.

17:108

وَيَقُولُونَ سُبْحَانَ رَبِّنَا إِن كَانَ وَعْدُ رَبِّنَا لَمَفْعُولاً {108}

Ва улар: «Яратган Эгамиз пок зотдир! Раббимизнинг берган сўзи амалга ош(а)ди!», дейишади.

17:109

وَيَخِرُّونَ لِلأَذْقَانِ يَبْكُونَ وَيَزِيدُهُمْ خُشُوعًا {109}

Ва йиғлаган ҳолда саждага йиқиладилар. (Қуръон) уларга (Аллоҳга бўлган) ҳурматни зиёда қилади.

17:110

قُلِ ادْعُواْ اللّهَ أَوِ ادْعُواْ الرَّحْمَـنَ أَيًّا مَّا تَدْعُواْ فَلَهُ الأَسْمَاء الْحُسْنَى وَلاَ تَجْهَرْ بِصَلاَتِكَ وَلاَ تُخَافِتْ بِهَا وَابْتَغِ بَيْنَ ذَلِكَ سَبِيلاً {110}

(Эй Муҳаммад!) Айт: «Хоҳласангиз «Аллоҳ» деб дуо қилинглар, хоҳласангиз «Раҳмон» деб дуо қилинглар. Қайси бири билан дуо қилсангиз ҳам бўлаверади. Чунки, энг чиройли исм-хусусиятлар Аллоҳга хосдир.» Дуонгда овозингни баланд кўтарма, махфий ҳам қилма; шуни ўртасида бир йўл тут.

17:111

وَقُلِ الْحَمْدُ لِلّهِ الَّذِي لَمْ يَتَّخِذْ وَلَدًا وَلَم يَكُن لَّهُ شَرِيكٌ فِي الْمُلْكِ وَلَمْ يَكُن لَّهُ وَلِيٌّ مِّنَ الذُّلَّ وَكَبِّرْهُ تَكْبِيرًا{111}

«Аллоҳга олқиш-у мақтовлар бўлсин! У Ўзига фарзанд тутмаган, ҳукмронликда Унинг ҳеч қандай шериги йўқ, эҳтиёжи сабабли Ўзига ёрдамчи қилиб олган дўсти ҳам йўқ!», де ва Уни Ўзи хос равишда улуғла!

 

18. КАҲФ сураси^[1152]

بسم الله الرحمن الرحيم

Марҳамати чексиз ва яхшилик қилувчи – Аллоҳ номи билан.

18:1

الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي أَنزَلَ عَلَى عَبْدِهِ الْكِتَابَ وَلَمْ يَجْعَل لَّهُ عِوَجَا {1}

Аллоҳга олқишу мақтовлар бўлсин; У ўз бандаси (Муҳаммад)га ушбу китобни нозил қилди ва унда ҳеч қандай эгрилик қилмади.

18:2

قَيِّمًا لِّيُنذِرَ بَأْسًا شَدِيدًا مِن لَّدُنْهُ وَيُبَشِّرَ الْمُؤْمِنِينَ الَّذِينَ يَعْمَلُونَ الصَّالِحَاتِ أَنَّ لَهُمْ أَجْرًا حَسَنًا {2}

Ўзи тарафидан бериладиган қаттиқ азобдан огоҳлантириш учун ва хайрли ишларни амалга оширадиган мўминларга – уларга албатта чиройли ажр-мукофот борлиги ҳақида – хушхабар бериш учун (китобни) рўйи-рост қилиб юборди.

18:3

مَاكِثِينَ فِيهِ أَبَدًا {3}

Улар жаннатда мангу қолади.

18:4

وَيُنذِرَ الَّذِينَ قَالُوا اتَّخَذَ اللَّهُ وَلَدًا {4}

«Аллоҳ Ўзига фарзанд тутди», деганларни ҳам огоҳлантириш учун (юборди).

18:5

{5} مَّا لَهُم بِهِ مِنْ عِلْمٍ وَلَا لِآبَائِهِمْ كَبُرَتْ كَلِمَةً تَخْرُجُ مِنْ أَفْوَاهِهِمْ إِن يَقُولُونَ إِلَّا كَذِبًا

Уларнинг бу ҳақида илми бўлмаган, уларнинг ота-бобларида ҳам (бўлмаган). Уларнинг оғзиларидан чиқаётган гап жуда оғир! Улар фақат ёлғон гапиряпти.

18:6

فَلَعَلَّكَ بَاخِعٌ نَّفْسَكَ عَلَى آثَارِهِمْ إِن لَّمْ يُؤْمِنُوا بِهَذَا الْحَدِيثِ أَسَفًا {6}

Улар бу сўзга – Қуръонга ишонмаса, ортидан ачиниб (сал қолса) ўзингни ҳалок қилишинг мумкин эди.

18:7

إِنَّا جَعَلْنَا مَا عَلَى الْأَرْضِ زِينَةً لَّهَا لِنَبْلُوَهُمْ أَيُّهُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا {7}

Уларнинг қайси бири чиройли иш қилишини синаб-белгилаш  учун, ер юзидаги нарсаларни уларга зийнат қилиб қўйдик.

18:8

وَإِنَّا لَجَاعِلُونَ مَا عَلَيْهَا صَعِيدًا جُرُزًا {8}

(Қиёматда) Ер юзидаги нарсаларни қуп-қуруқ юзага айлантириб қўямиз.

18:9

أَمْ حَسِبْتَ أَنَّ أَصْحَابَ الْكَهْفِ وَالرَّقِيمِ كَانُوا مِنْ آيَاتِنَا عَجَبًا {9}

(Эй Муҳаммад!) Ғор ва битик эгаларини Бизнинг ажойиб оятларимиздан бири деб ўйлагандирсан.

18:10

إِذْ أَوَى الْفِتْيَةُ إِلَى الْكَهْفِ فَقَالُوا رَبَّنَا آتِنَا مِن لَّدُنكَ رَحْمَةً وَهَيِّئْ لَنَا مِنْ أَمْرِنَا رَشَدًا {10}

Бир куни бир қанча йигитлар ғорга бориб паноҳ топиб: «Эй Раббимиз! Бизга Ўз тарафингдан яхшилик бериб, (қутулиб қолиш) ишимизни тўғрилаб бер», дедилар.

18:11

فَضَرَبْنَا عَلَى آذَانِهِمْ فِي الْكَهْفِ سِنِينَ عَدَدًا {11}

Шунда, бир неча йиллар давомида сақланиб турадиган қилиб, ғорда уларнинг қулоқларига (ухлатиб қўядиган парда) қўйдик.

18:12

ثُمَّ بَعَثْنَاهُمْ لِنَعْلَمَ أَيُّ الْحِزْبَيْنِ أَحْصَى لِمَا لَبِثُوا أَمَدًا {12}

Уйқуда қолган муддатларини иккала тарафдан қайси бири тўғри ҳисоблагани ҳақида маълумот^[1153] қолдириш учун, уларни қайта уйғотдик.

18:13

نَحْنُ نَقُصُّ عَلَيْكَ نَبَأَهُم بِالْحَقِّ إِنَّهُمْ فِتْيَةٌ آمَنُوا بِرَبِّهِمْ وَزِدْنَاهُمْ هُدًى {13}

Сенга улар ҳақидаги хабарнинг энг тўғрисини айтиб берамиз. Улар яратган Эгасига ишонган йигитлар эди, уларга тўғри йўлда юриш тушунчасини (қобилиятини) орттириб берганмиз.

18:14

وَرَبَطْنَا عَلَى قُلُوبِهِمْ إِذْ قَامُوا فَقَالُوا رَبُّنَا رَبُّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ لَن نَّدْعُوَ مِن دُونِهِ إِلَهًا لَقَدْ قُلْنَا إِذًا شَطَطًا {14}

Қалбларини мустаҳкам қилиб қўйганмиз. Ўшанда улар тик туриб шундай дейишган: “Бизни яратган Эгамиз осмонлар ва ерни ҳам яратган Эгасидир. У билан орамизга қўйиб бошқа ҳеч қандай «илоҳ»га дуо-илтижо қилмаймиз. Акс ҳолда, бемаъни-аҳмоқона гап гапирган бўламиз.

18:15

هَؤُلَاء قَوْمُنَا اتَّخَذُوا مِن دُونِهِ آلِهَةً لَّوْلَا يَأْتُونَ عَلَيْهِم بِسُلْطَانٍ بَيِّنٍ فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَى عَلَى اللَّهِ كَذِبًا {15}

Булар бизнинг халқимиз. Улар Аллоҳ ила ораларида бир қанча «илоҳлар» пайдо қилиб олишибди. Ахир, улар (нима учун уларни илоҳ қилиб олгани ҳақида) ўзларига бирорта аниқ ҳужжат келтириши керак эмасмиди?! Аллоҳга ёлғон тўқигандан ҳам золимроқ биров борми?”

18:16

وَإِذِ اعْتَزَلْتُمُوهُمْ وَمَا يَعْبُدُونَ إِلَّا اللَّهَ فَأْوُوا إِلَى الْكَهْفِ يَنشُرْ لَكُمْ رَبُّكُم مِّن رَّحمته ويُهَيِّئْ لَكُم مِّنْ أَمْرِكُم مِّرْفَقًا{16}

(Ораларидан бири): «Модомики улардан ҳам, улар ибодат қилаётган нарсалардан ҳам узоқлашиб ажралиб чиқибсизлар, ундай бўлса, ғорга бориб паноҳ топинглар, Раббингиз сизларга раҳматини ёзсин ва ишингизни осон ва фойдали қилиб берсин», деди.

18:17

وَتَرَى الشَّمْسَ إِذَا طَلَعَت تَّزَاوَرُ عَن كَهْفِهِمْ ذَاتَ الْيَمِينِ وَإِذَا غَرَبَت تَّقْرِضُهُمْ ذَاتَ الشِّمَالِ وَهُمْ فِي فَجْوَةٍ مِّنْهُ ذَلِكَ مِنْ آيَاتِ اللَّهِ مَن يَهْدِ اللَّهُ فَهُوَ الْمُهْتَدِي وَمَن يُضْلِلْ فَلَن تَجِدَ لَهُ وَلِيًّا مُّرْشِدًا {17}

Қуёш чиқаётганида улар ётган ғорнинг ўнг тарафидан ўтади, ботишда эса уларнинг чап тарафидан қийиб ўтганини кўрасан. Ўзлари эса ғорнинг ичидаги бўшликда (ётган). Бу Аллоҳнинг оятларидир. Аллоҳ кимни тўғри йўлга муваффақ қилса, у тўғри йўлда юради. Кимни залолатда ташлаб қўйса, уни йўлга соладиган дўст/хожа тополмайсан.

18:18

وَتَحْسَبُهُمْ أَيْقَاظًا وَهُمْ رُقُودٌ وَنُقَلِّبُهُمْ ذَاتَ الْيَمِينِ وَذَاتَ الشِّمَالِ وَكَلْبُهُم بَاسِطٌ ذِرَاعَيْهِ بِالْوَصِيدِ لَوِ اطَّلَعْتَ عَلَيْهِمْ لَوَلَّيْتَ مِنْهُمْ فِرَارًا وَلَمُلِئْتَ مِنْهُمْ رُعْبًا {18}

(Агар кўрганингда) уларни уйғоқ деб ўйлардинг, ҳолбуки уйқуда эди. Уларни ўнг ва чап ёнларига ўгириб турганмиз. Уларнинг ити эса, олди оёқларини ғорнинг остонасига узатиб олган эди. Уларни (бу ҳолатда) кўрганингда эди, ичингга улар сабабли қўрқув тўлиб, дарҳол улардан ортга қараб қочардинг.

18:19

وَكَذَلِكَ بَعَثْنَاهُمْ لِيَتَسَاءلُوا بَيْنَهُمْ قَالَ قَائِلٌ مِّنْهُمْ كَمْ لَبِثْتُمْ قَالُوا لَبِثْنَا يَوْمًا أَوْ بَعْضَ يَوْمٍ قَالُوا رَبُّكُمْ أَعْلَمُ بِمَا لَبِثْتُمْ فَابْعَثُوا أَحَدَكُم بِوَرِقِكُمْ هَذِهِ إِلَى الْمَدِينَةِ فَلْيَنظُرْ أَيُّهَا أَزْكَى طَعَامًا فَلْيَأْتِكُم بِرِزْقٍ مِّنْهُ وَلْيَتَلَطَّفْ وَلَا يُشْعِرَنَّ بِكُمْ أَحَدًا {19}

Шунингдек^[1154], бир-биридан сўрашлари учун уларни қайта уйғотганмиз. Улардан бири: «Қанча қолдинглар?», деганида, «Бир кун ёки бир кундан ҳам оз қолдик», деди. (Ортидан): “Раббингиз яхши билади қанча қолганингизни. Қўлингиздаги бу кумуш пул билан орангиздан бирини шаҳарга юборинглар. У қараб, қайси егулик яхши бўлса, ундан бир оз егулик олиб келсин ва жуда эҳтиёт бўлсин, сизларни ҳеч кимга сездириб қўймасин.

18:20

إِنَّهُمْ إِن يَظْهَرُوا عَلَيْكُمْ يَرْجُمُوكُمْ أَوْ يُعِيدُوكُمْ فِي مِلَّتِهِمْ وَلَن تُفْلِحُوا إِذًا أَبَدًا {20}

Чунки, агар улар сизларни қўлга олса, сизларни ё «тошбўрон» қилиб ўлдириб юборади ёки ўзларини диний яшаш тарзига қайтариб юборади, кейин ҳеч қачон қутула олмайсиз.”

18:21

وَكَذَلِكَ أَعْثَرْنَا عَلَيْهِمْ لِيَعْلَمُوا أَنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَأَنَّ السَّاعَةَ لَا رَيْبَ فِيهَا إِذْ يَتَنَازَعُونَ بَيْنَهُمْ أَمْرَهُمْ فَقَالُوا ابْنُوا عَلَيْهِم بُنْيَانًا رَّبُّهُمْ أَعْلَمُ بِهِمْ قَالَ الَّذِينَ غَلَبُوا عَلَى أَمْرِهِمْ لَنَتَّخِذَنَّ عَلَيْهِم مَّسْجِدًا {21}

Шунингдек, шаҳар аҳолиси ғор эгаларининг иши ҳақида тортишаётганида, Аллоҳнинг ваъдаси ҳақ эканини ва (қиёмат) вақти ҳақида ҳеч қандай шубҳа йўқлигини билиб олиши учун, уларни шаҳар аҳлига билдириб қўйдик. Кейинчалик, шаҳар аҳолиси: «Уларни тепасига бино қуриб қўйинглар», деди. Ораларидаги ишига ғолиб келганлари эса: «Уларнинг тепасига  масжид қурамиз», деди.

18:22

سَيَقُولُونَ ثَلَاثَةٌ رَّابِعُهُمْ كَلْبُهُمْ وَيَقُولُونَ خَمْسَةٌ سَادِسُهُمْ كَلْبُهُمْ رَجْمًا بِالْغَيْبِ وَيَقُولُونَ سَبْعَةٌ وَثَامِنُهُمْ كَلْبُهُمْ قُل رَّبِّي أَعْلَمُ بِعِدَّتِهِم مَّا يَعْلَمُهُمْ إِلَّا قَلِيلٌ فَلَا تُمَارِ فِيهِمْ إِلَّا مِرَاء ظَاهِرًا وَلَا تَسْتَفْتِ فِيهِم مِّنْهُمْ أَحَدًا {22}

Кимлардир яқинда: «Улар уч киши эди, тўртинчиси ити бўлган», дейди. Яна кимлардир: «Улар беш киши эди, олтинчиси ити бўлган», дейди. Улар буни қоронғиликка тош отиб айтади. Яна кимлардир: «Улар еттита эди, саккизинчиси ити бўлган», дейди. (Эй Муҳаммад!) сен эса: «Уларнинг саноғини яратган Эгам билади. Ундан бошқа яна биладиган киши жуда оздир», деб айт. Кейин, улар ҳақида очиқ далил бўлмаган нарсалар ҳақида тортишма. Улар ҳақида бировдан савол сўрама.

18:23

وَلَا تَقُولَنَّ لِشَيْءٍ إِنِّي فَاعِلٌ ذَلِكَ غَدًا {23}

Ҳеч нарса учун «Мен буни эртага аниқ қиламан», дема.

18:24

إِلَّا أَن يَشَاء اللَّهُ وَاذْكُر رَّبَّكَ إِذَا نَسِيتَ وَقُلْ عَسَى أَن يَهْدِيَنِ رَبِّي لِأَقْرَبَ مِنْ هَذَا رَشَدًا {24}

Фақатгина «Аллоҳ насиб қилса (қиламан)» деб айт. Унутиб қўйганингда яратган Эгангни ёд эт ва: «Балки, Раббим мени тўғриликка бундан ҳам яқин бўлишимга муваффақ қилар», де.

18:25

وَلَبِثُوا فِي كَهْفِهِمْ ثَلَاثَ مِائَةٍ سِنِينَ وَازْدَادُوا تِسْعًا {25}

(Яна кимлардир^[1155]) «Улар ғорларида уч юз йил қолди (дедилар) ва (бунга) тўққиз (йил) қўшдилар.»

18:26

قُلِ اللَّهُ أَعْلَمُ بِمَا لَبِثُوا لَهُ غَيْبُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ أَبْصِرْ بِهِ وَأَسْمِعْ مَا لَهُم مِّن دُونِهِ مِن وَلِيٍّ وَلَا يُشْرِكُ فِي حُكْمِهِ أَحَدًا {26}

Айт: “Улар ғорларида қолган муддатни Аллоҳ билади. Осмонлар ва ердаги ғайб – махфий нарсалар Унинг Ўзига тегишли. У мукаммал равишда кўрувчи ва эшитувчидир^[1156]. Уларни Аллоҳ ила ораларига кирадиган ҳеч қандай дўстлари/хожалари йўқ. У ҳукмида ҳеч кимни ўзига шерик қилмайди.”

18:27

وَاتْلُ مَا أُوحِيَ إِلَيْكَ مِن كِتَابِ رَبِّكَ لَا مُبَدِّلَ لِكَلِمَاتِهِ وَلَن تَجِدَ مِن دُونِهِ مُلْتَحَدًا {27}

Яратган Эгангнинг китобидан сенга ваҳий қилинган китобни тушуниб ўқи. Унинг сўзларини ўзгартирувчи (ўрнини босувчи) йўқ. Ундан бошқа ҳеч қандай паноҳ тополмайсан.

18:28

وَاصْبِرْ نَفْسَكَ مَعَ الَّذِينَ يَدْعُونَ رَبَّهُم بِالْغَدَاةِ وَالْعَشِيِّ يُرِيدُونَ وَجْهَهُ وَلَا تَعْدُ عَيْنَاكَ عَنْهُمْ تُرِيدُ زِينَةَ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَلَا تُطِعْ مَنْ أَغْفَلْنَا قَلْبَهُ عَن ذِكْرِنَا وَاتَّبَعَ هَوَاهُ وَكَانَ أَمْرُهُ فُرُطًا {28}

(Эй Муҳаммад!) Сен ўзингни кундузи ва оқшом вақтларида Раббининг розилигини истаб, Унга дуо қиладиган кишилар билан бирга бўлишга кўниктир. Дунё ҳаётининг зеб-зийнатларини деб, нигоҳингни улардан (бошқаларга) буриб юборма^[1157]. Биз уларнинг қалбини зикримиздан – Қуръондан буриб қўйган ва ўз орзу-ҳавасига эргашиб кетган ва қилган иши ҳаддан ошиш бўлган кишиларга итоат қилма.

18:29

وَقُلِ الْحَقُّ مِن رَّبِّكُمْ فَمَن شَاء فَلْيُؤْمِن وَمَن شَاء فَلْيَكْفُرْ إِنَّا أَعْتَدْنَا لِلظَّالِمِينَ نَارًا أَحَاطَ بِهِمْ سُرَادِقُهَا وَإِن يَسْتَغِيثُوا يُغَاثُوا بِمَاء كَالْمُهْلِ يَشْوِي الْوُجُوهَ بِئْسَ الشَّرَابُ وَسَاءتْ مُرْتَفَقًا {29}

Айт: (Қуръон) Раббингиздан келган ҳақдир. Хоҳлаган киши (унга) ишонсин^[1158], хоҳлаган киши ишонмасин. Биз, ишонмаган-золимларга девор-у атрофлари уларни қуршаб оладиган жаҳаннам тайёрлаб қўямиз. Агар (ташналикдан) ялиниб-ёлворсалар^[1159], уларга юзларни куйдириб юборадиган маъдан эритмаси (нефт) каби сув билан ёрдам берилади. У қандай ҳам ёмон ичимлик! У қандай ҳам ёмон қолар жойдир!

18:30

إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ إِنَّا لَا نُضِيعُ أَجْرَ مَنْ أَحْسَنَ عَمَلًا {30}

Имон келтирган ва хайрли ишларни амалга оширганларга келсак, Биз чиройли иш бажарганларнинг ажрини зое қилмаймиз.

18:31

أُوْلَئِكَ لَهُمْ جَنَّاتُ عَدْنٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهِمُ الْأَنْهَارُ يُحَلَّوْنَ فِيهَا مِنْ أَسَاوِرَ مِن ذَهَبٍ وَيَلْبَسُونَ ثِيَابًا خُضْرًا مِّن سُندُسٍ وَإِسْتَبْرَقٍ مُّتَّكِئِينَ فِيهَا عَلَى الْأَرَائِكِ نِعْمَ الثَّوَابُ وَحَسُنَتْ مُرْتَفَقًا {31}

Уларга Адн боғлари бор; остларидан анҳорлар оқиб туради, у ерда олтин билак узуклар билан безанади, юпқа ва қалин шойи ипакли яшил кийимлар кийиб, сўриларда суяниб ўтиришади. У нақадар яхши мукофотдир, нақадар яхши қолар жойдир.

18:32

وَاضْرِبْ لَهُم مَّثَلًا رَّجُلَيْنِ جَعَلْنَا لِأَحَدِهِمَا جَنَّتَيْنِ مِنْ أَعْنَابٍ وَحَفَفْنَاهُمَا بِنَخْلٍ وَجَعَلْنَا بَيْنَهُمَا زَرْعًا {32}

Уларга шу икки кишининг мисолини келтир; улардан бирига иккита узумзор боғ берганмиз. Иккала боғнинг атрофини ҳам хурмолар билан ўраб, ўртасини экинзор қилиб берганмиз.

18:33

كِلْتَا الْجَنَّتَيْنِ آتَتْ أُكُلَهَا وَلَمْ تَظْلِمْ مِنْهُ شَيْئًا وَفَجَّرْنَا خِلَالَهُمَا نَهَرًا {33}

Иккала боғ ҳам кам-кўстсиз мева берар эди. Иккала боғнинг ўртасидан ариқ оқизиб қўйганмиз.

18:34

وَكَانَ لَهُ ثَمَرٌ فَقَالَ لِصَاحِبِهِ وَهُوَ يُحَاوِرُهُ أَنَا أَكْثَرُ مِنكَ مَالًا وَأَعَزُّ نَفَرًا {34}

У ҳосилга эга бўлди. Шунда,  йўлдошига гапираётиб: “Сенга нисбатан менинг мол-давлатим ҳам кўп, жамоам ҳам кучли-иззатли”, деди.

18:35

وَدَخَلَ جَنَّتَهُ وَهُوَ ظَالِمٌ لِّنَفْسِهِ قَالَ مَا أَظُنُّ أَن تَبِيدَ هَذِهِ أَبَدًا {35}

У боғига кирди ва ўзига ўзи зулм қилган ҳолда шундай деди: “Буни йўқ бўлиб кетади деб ўйламайман.

18:36

وَمَا أَظُنُّ السَّاعَةَ قَائِمَةً وَلَئِن رُّدِدتُّ إِلَى رَبِّي لَأَجِدَنَّ خَيْرًا مِّنْهَا مُنقَلَبًا {36}

Қиёмат қоим бўлади деб ҳам ўйламайман. Мабодо, (қиёмат бўлиб) мен Раббимнинг ҳузурига чиқарилган тақдирда ҳам, у ерда ундан ҳам яхши оқибат топаман”, (деди).

18:37

قَالَ لَهُ صَاحِبُهُ وَهُوَ يُحَاوِرُهُ أَكَفَرْتَ بِالَّذِي خَلَقَكَ مِن تُرَابٍ ثُمَّ مِن نُّطْفَةٍ ثُمَّ سَوَّاكَ رَجُلًا {37}

У билан гаплашаётган дўсти унга шундай деди: “Сени (наслингни аввал) тупроқдан, кейин (ўзингни) уруғлантирилган тухумдан яратган, кейин сени бежирим эркак киши қилган зотга ишонмайсанми?!

18:38

لَّكِنَّا هُوَ اللَّهُ رَبِّي وَلَا أُشْرِكُ بِرَبِّي أَحَدًا {38}

Лекин[1160], У Аллоҳ менинг Раббимдир. Раббимга ҳеч кимни шерик қилмайман.

18:39

وَلَوْلَا إِذْ دَخَلْتَ جَنَّتَكَ قُلْتَ مَا شَاء اللَّهُ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ إِن ترَنِ أَنَا أَقَلَّ مِنكَ مَالًا وَوَلَدًا {39}

Боғингга кирганингда: «Аллоҳ насиб қилди! Аллоҳдан бошқасида (буни қилишга етадиган) куч йўқ!», десанг-чи! Мени мол-давлат ва фарзанд томонлама ўзингдан камроқ деб билсанг (ҳам майли).

18:40

فَعَسَى رَبِّي أَن يُؤْتِيَنِ خَيْرًا مِّن جَنَّتِكَ وَيُرْسِلَ عَلَيْهَا حُسْبَانًا مِّنَ السَّمَاء فَتُصْبِحَ صَعِيدًا زَلَقًا {40}

Балки, Раббим менга сени жаннатингдан ҳам яхшисини бериши мумкин. Сени боғингга эса, осмондан ҳисоб-китоб қиладиган бирон нарса юбориб қўйиши, натижада боғинг бесамар силлиқ ерга айланиб қолиши мумкин.

18:41

أَوْ يُصْبِحَ مَاؤُهَا غَوْرًا فَلَن تَسْتَطِيعَ لَهُ طَلَبًا {41}

Ёки суви сингиб кетиб, уни қайтиб топа олмаслигинг мумкин.”

18:42

وَأُحِيطَ بِثَمَرِهِ فَأَصْبَحَ يُقَلِّبُ كَفَّيْهِ عَلَى مَا أَنفَقَ فِيهَا وَهِيَ خَاوِيَةٌ عَلَى عُرُوشِهَا وَيَقُولُ يَا لَيْتَنِي لَمْ أُشْرِكْ بِرَبِّي أَحَدًا {42}

Ҳосили (фалокат ила) қуршаб олинди. Шунда, узум сўкчаклари  йиқилиб ётган боғига қилган сарф-ҳаражатларига ачиниб қўл қовуштириб: “Кошки яратган Эгамга ҳеч кимни шерик қилмасайдим”, деб қолаверди.

18:43

وَلَمْ تَكُن لَّهُ فِئَةٌ يَنصُرُونَهُ مِن دُونِ اللَّهِ وَمَا كَانَ مُنتَصِرًا {43}

Аллоҳдан бошқа унга ёрдам берадиган ёрдамчи гуруҳлари ҳам бўлмаган, ўзига ўзи ҳам ёрдам бера олмаган.

18:44

هُنَالِكَ الْوَلَايَةُ لِلَّهِ الْحَقِّ هُوَ خَيْرٌ ثَوَابًا وَخَيْرٌ عُقْبًا {44}

Бундай вазиятда куч ва ҳукмронлик фақатгина Ҳақ бўлмиш Аллоҳга хос бўлди. У энг яхши мукофот берувчидир, энг яхши оқибат берувчидир.

18:45

وَاضْرِبْ لَهُم مَّثَلَ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا كَمَاء أَنزَلْنَاهُ مِنَ السَّمَاء فَاخْتَلَطَ بِهِ نَبَاتُ الْأَرْضِ فَأَصْبَحَ هَشِيمًا تَذْرُوهُ الرِّيَاحُ وَكَانَ اللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ مُّقْتَدِرًا {45}

(Эй Муҳаммад!) Уларга дунё ҳаёти учун шу мисолни келтир: У, Биз осмондан туширган сувга ўхшайди. Сув ердаги ўсимликлар билан киришиб кетади. Кейин эса, шамол учириб кетадиган хас-хашакка айланиб кетади. Аллоҳ ҳамма нарсага ўлчов белгилаган.

18:46

الْمَالُ وَالْبَنُونَ زِينَةُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَالْبَاقِيَاتُ الصَّالِحَاتُ خَيْرٌ عِندَ رَبِّكَ ثَوَابًا وَخَيْرٌ أَمَلًا {46}

Мол-давлат ва фарзандлар дунё ҳаётининг кўркидир. Яратган Эгангга кўра эса, (фойдаси) тугамайдиган хайрли ишлар (улардан кўра) савоблидир, умид қилинадиган энг яхши нарсадир.

18:47

وَيَوْمَ نُسَيِّرُ الْجِبَالَ وَتَرَى الْأَرْضَ بَارِزَةً وَحَشَرْنَاهُمْ فَلَمْ نُغَادِرْ مِنْهُمْ أَحَدًا {47}

Кун келиб, тоғларни қўзғатамиз^[1161], ерни теп-текис эканини ва уларнинг бирортасини ҳам қўймай (маҳшарга) тўплаганимизни кўрасан.

18:48

وَعُرِضُوا عَلَى رَبِّكَ صَفًّا لَّقَدْ جِئْتُمُونَا كَمَا خَلَقْنَاكُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ بَلْ زَعَمْتُمْ أَلَّن نَّجْعَلَ لَكُم مَّوْعِدًا {48}

Улар саф тортилган ҳолда Раббига рўбарў қилинади. (Аллоҳ уларга шундай дейди): “Сизларни илк маротаба яратганимиздек ҳузуримизга (битта-битта) келдинглар. Аслида,  Бизни сизлар учун белгиланган вақт тайинлаб қўймаган, деб ўйлаган эдингиз.”

18:49

وَوُضِعَ الْكِتَابُ فَتَرَى الْمُجْرِمِينَ مُشْفِقِينَ مِمَّا فِيهِ وَيَقُولُونَ يَا وَيْلَتَنَا مَالِ هَذَا الْكِتَابِ لَا يُغَادِرُ صَغِيرَةً وَلَا كَبِيرَةً إِلَّا أَحْصَاهَا وَوَجَدُوا مَا عَمِلُوا حَاضِرًا وَلَا يَظْلِمُ رَبُّكَ أَحَدًا {49}

(Ўшанда амаллар ёзилган) китоб қўйилади. Жиноятчилар китобдаги нарсалардан қўрқувга тушиб қолиб: «Эй воҳ! Бу қанақа китоб? (Қилиб ўтилган) каттаю кичик ҳеч нарса қолдирмай, барчасини сақлаб қолибди-ку!» деб қолишади ва (дунёда) қилиб ўтган ишларини нақд ҳолда топишади. Яратган Эганг ҳеч кимга ҳақсизлик қилмайди.

18:50

وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلَائِكَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِيسَ كَانَ مِنَ الْجِنِّ فَفَسَقَ عَنْ أَمْرِ رَبِّهِ أَفَتَتَّخِذُونَهُ وَذُرِّيَّتَهُ أَوْلِيَاء مِن دُونِي وَهُمْ لَكُمْ عَدُوٌّ بِئْسَ لِلظَّالِمِينَ بَدَلًا {50}

Бир куни фаришталарга: “Одам учун сажда қилинглар!” деган эдик. Дарҳол сажда қилишди, Иблис сажда қилмади, у жин (тоифаси)дан эди. Натижада, Раббининг буйруғидан чиқди. Энди Мени қўйиб, уни ва унинг зурриётини дўст/хожа қилиб оласизларми?! Ахир, улар сизнинг душманингиздир. (Аллоҳни қўйиб шайтонларни дўст/хожа қилиб олиш) золимлар учун қандай ҳам ёмон алмашувдир!

18:51

مَا أَشْهَدتُّهُمْ خَلْقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَلَا خَلْقَ أَنفُسِهِمْ وَمَا كُنتُ مُتَّخِذَ الْمُضِلِّينَ عَضُدًا {51}

Мен осмонлар ва ерни яратганимда ҳам, ўзларини яратганимда ҳам уларни гувоҳ қилмаганман. Йўлдан адаштирадиганларга вазифа топширмайман.

18:52

وَيَوْمَ يَقُولُ نَادُوا شُرَكَائِيَ الَّذِينَ زَعَمْتُمْ فَدَعَوْهُمْ فَلَمْ يَسْتَجِيبُوا لَهُمْ وَجَعَلْنَا بَيْنَهُم مَّوْبِقًا {52}

Кун келиб, «Мени шеригим эканини иддао қилганларингизни чақириб кўринглар-чи!», дейди (Аллоҳ мушрикларга). Улар чақиради-ю, бироқ уларга жавоб бермайдилар. Биз уларнинг орасига ҳалокатли чоҳ пайдо қилган бўламиз.

18:53

وَرَأَى الْمُجْرِمُونَ النَّارَ فَظَنُّوا أَنَّهُم مُّوَاقِعُوهَا وَلَمْ يَجِدُوا عَنْهَا مَصْرِفًا {53}

Ўша жиноятчи-мушриклар жаҳаннамни кўрганида, унга аниқ тушишини билиб қолади. Барибир, ундан қочадиган жой тополмайди.

18:54

وَلَقَدْ صَرَّفْنَا فِي هَذَا الْقُرْآنِ لِلنَّاسِ مِن كُلِّ مَثَلٍ وَكَانَ الْإِنسَانُ أَكْثَرَ شَيْءٍ جَدَلًا {54}

Биз бу Қуръонда инсонлар учун (керакли) турли мисолларни фарқли услубларда тушунтириб бердик. Шунга қарамай, инсон зоти жуда кўп тортишади.

18:55

وَمَا مَنَعَ النَّاسَ أَن يُؤْمِنُوا إِذْ جَاءهُمُ الْهُدَى وَيَسْتَغْفِرُوا رَبَّهُمْ إِلَّا أَن تَأْتِيَهُمْ سُنَّةُ الْأَوَّلِينَ أَوْ يَأْتِيَهُمُ الْعَذَابُ قُبُلًا {55}

Инсонларга тўғри йўл кўрсатувчи қўлланма-китоб (ёки Пайғамбар) келганида, унга ишонишига ва Раббидан кечирим сўрашига тўсиқ бўлган нарса – уларга ўзларидан аввалгиларга ижро этилган қонун ижро этилиши ёки уларга азоб рўбарў бўлишини кутиши бўлган, холос.

18:56

وَمَا نُرْسِلُ الْمُرْسَلِينَ إِلَّا مُبَشِّرِينَ وَمُنذِرِينَ وَيُجَادِلُ الَّذِينَ كَفَرُوا بِالْبَاطِلِ لِيُدْحِضُوا بِهِ الْحَقَّ وَاتَّخَذُوا آيَاتِي وَمَا أُنذِرُوا هُزُوًا {56}

Биз элчиларни фақат хушхабар берувчи ва огоҳлантирувчи қилиб юборамиз. Кофирлар эса, тўғри нарсани нотўғри нарса орқали йўқ қилишга киришди, оятларимизни ва ўзлари огоҳлантирилган нарсани мазах қилиб камситади.

18:57

وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّن ذُكِّرَ بِآيَاتِ رَبِّهِ فَأَعْرَضَ عَنْهَا وَنَسِيَ مَا قَدَّمَتْ يَدَاهُ إِنَّا جَعَلْنَا عَلَى قُلُوبِهِمْ أَكِنَّةً أَن يَفْقَهُوهُ وَفِي آذَانِهِمْ وَقْرًا وَإِن تَدْعُهُمْ إِلَى الْهُدَى فَلَن يَهْتَدُوا إِذًا أَبَدًا {57}

Раббининг оятлари эслатилса-ю, улардан юз ўгирган ва ўз қўллари тақдим қилган гуноҳларни унутиб юборган кишидан ҳам золимроқ бири борми? Биз уларнинг қалбларига Қуръонни тушунишга тўсиқ бўладиган пардалар тортиб қўямиз ва қулоқларида оғирлик пайдо қиламиз. Сен уларни тўғри йўлга бошловчи қўлланмага чақирганинг билан, улар тўғри йўлга эргашмайди.

18:58

وَرَبُّكَ الْغَفُورُ ذُو الرَّحْمَةِ لَوْ يُؤَاخِذُهُم بِمَا كَسَبُوا لَعَجَّلَ لَهُمُ الْعَذَابَ بَل لَّهُم مَّوْعِدٌ لَّن يَجِدُوا مِن دُونِهِ مَوْئِلًا {58}

Яратган Эганг кечиримли ва меҳрибонди. Агар (Аллоҳ) уларни гуноҳ қилиши биланоқ жазолаганида эди, уларга дарҳол азоб берган бўларди. Ундай қилмайди, улар учун ваъда қилиб белгиланган вақт бор. (Ўшанда) Аллоҳдан бошқа паноҳгоҳ тополмайдилар.

18:59

وَتِلْكَ الْقُرَى أَهْلَكْنَاهُمْ لَمَّا ظَلَمُوا وَجَعَلْنَا لِمَهْلِكِهِم مَّوْعِدًا {59}

Биз ўша юртларни аҳолиси ҳақсизлик қилаётганида ҳалок қилганмиз. Уларни ҳалок бўлишига ҳам вақт белгилаганмиз.

18:60

وَإِذْ قَالَ مُوسَى لِفَتَاهُ لَا أَبْرَحُ حَتَّى أَبْلُغَ مَجْمَعَ الْبَحْرَيْنِ أَوْ أَمْضِيَ حُقُبًا {60}

Бир куни Мусо ёш дўстига «Икки денгиз бирлашган жойга етмагунимча, ёки йилларимни олса ҳам юравераман», деди.

18:61

فَلَمَّا بَلَغَا مَجْمَعَ بَيْنِهِمَا نَسِيَا حُوتَهُمَا فَاتَّخَذَ سَبِيلَهُ فِي الْبَحْرِ سَرَبًا {61}

Икковлон икки денгиз бирлашган жойга етиб борганида, балиқларини унутди. Балиқ денгизни тешиб йўл олди.

18:62

فَلَمَّا جَاوَزَا قَالَ لِفَتَاهُ آتِنَا غَدَاءنَا لَقَدْ لَقِينَا مِن سَفَرِنَا هَذَا نَصَبًا{62}

У ердан ўтиб кетишганидан кейин Мусо ёш дўстига: «Тушлигимизни келтир, бу сафаримизда жуда чарчоққа дуч келдик», деди.

18:63

قَالَ أَرَأَيْتَ إِذْ أَوَيْنَا إِلَى الصَّخْرَةِ فَإِنِّي نَسِيتُ الْحُوتَ وَمَا أَنسَانِيهُ إِلَّا الشَّيْطَانُ أَنْ أَذْكُرَهُ وَاتَّخَذَ سَبِيلَهُ فِي الْبَحْرِ عَجَبًا {63}

Ёш дўсти эса: «Буни қаранг! Харсангга суяниб қолганимизда, балиқни унутиб қўйибман. Уни эсимдан чиқариб қўйишимга сабаб бўлган ва менга унуттириб қўйган нарса шайтондан бошқаси эмас. Балиқ ажойиб бир шаклда денгизга йўл олиб кетибди», деди.

18:64

قَالَ ذَلِكَ مَا كُنَّا نَبْغِ فَارْتَدَّا عَلَى آثَارِهِمَا قَصَصًا {64}

Мусо: «Мана биз истаган нарса», деди ва дарҳол келган йўлларидан изига қайтишди.

18:65

فَوَجَدَا عَبْدًا مِّنْ عِبَادِنَا آتَيْنَاهُ رَحْمَةً مِنْ عِندِنَا وَعَلَّمْنَاهُ مِن لَّدُنَّا عِلْمًا {65}

Сўнгра, қулларимиз орасидан Биз унга Ўз ҳузуримиздан яхшилик берган ва Ўз тарафимиздан илм берган бир қулимизни^[1162] учратди.

18:66

قَالَ لَهُ مُوسَى هَلْ أَتَّبِعُكَ عَلَى أَن تُعَلِّمَنِ مِمَّا عُلِّمْتَ رُشْدًا {66}

Мусо унга: «Сенга ўргатилган илмдан менга ҳам тўғри йўлни ўргатишинг учун сенга эргашсам майлими?»- деди.

18:67

قَالَ إِنَّكَ لَن تَسْتَطِيعَ مَعِيَ صَبْرًا {67}

У шундай деди: “(Агар менга эргашсанг, қилган ишларимга) мен билан бирга сабр-бардош қилишга тоқатинг етмайди.

18:68

وَكَيْفَ تَصْبِرُ عَلَى مَا لَمْ تُحِطْ بِهِ خُبْرًا {68}

У ҳақида тўлиқ хабаринг бўлмаган нарсага қандай чидайсан?”

18:69

قَالَ سَتَجِدُنِي إِن شَاء اللَّهُ صَابِرًا وَلَا أَعْصِي لَكَ أَمْرًا {69}

Мусо айтдики: «Аллоҳ насиб қилса, мени сабр-бардошли эканимни кўрасан. Сенга ҳеч бир ишда қарши чиқмайман.»

18:70

قَالَ فَإِنِ اتَّبَعْتَنِي فَلَا تَسْأَلْنِي عَن شَيْءٍ حَتَّى أُحْدِثَ لَكَ مِنْهُ ذِكْرًا{70}

Шунда илмли бандамиз: “Агар менга эргашсанг, сенга у ҳақидаги маълумотни айтиб бермагунимча, мендан ҳеч нарса сўрама”, деди.

18:71

فَانطَلَقَا حَتَّى إِذَا رَكِبَا فِي السَّفِينَةِ خَرَقَهَا قَالَ أَخَرَقْتَهَا لِتُغْرِقَ أَهْلَهَا لَقَدْ جِئْتَ شَيْئًا إِمْرًا {71}

Шундай қилиб, то бир кемага чиққунча юриб боришди. Илмли бандамиз кемани тешиб қўйди. Шунда Мусо: «Кемани унинг йўловчиларини чўктириб юбориш учун тешдингми? Шубҳасиз, сен жуда ножўя иш қилдинг», деди.

18:72

قَالَ أَلَمْ أَقُلْ إِنَّكَ لَن تَسْتَطِيعَ مَعِيَ صَبْرًا {72}

«Менга эргашишга чидай олмайсан демаганмидим?», деди (илмли бандамиз).

18:73

قَالَ لَا تُؤَاخِذْنِي بِمَا نَسِيتُ وَلَا تُرْهِقْنِي مِنْ أَمْرِي عُسْرًا {73}

“Унутиб қўйганим учун мени жазолама, ишимни қийинлаштирма”, деди (Мусо).

18:74

فَانطَلَقَا حَتَّى إِذَا لَقِيَا غُلَامًا فَقَتَلَهُ قَالَ أَقَتَلْتَ نَفْسًا زَكِيَّةً بِغَيْرِ نَفْسٍ لَّقَدْ جِئْتَ شَيْئًا نُّكْرًا {74}

Кейин иккаласи ҳам юриб кетиб, бир болакайни учратишганида, (илмли бандамиз) уни ўлдирди. (Шунда Мусо) «Сен бегуноҳ бир жонни ноҳақ ўлдирдинг-а? Шубҳасиз, сен ёмон иш қилдинг», деди.

18:75

قَالَ أَلَمْ أَقُل لَّكَ إِنَّكَ لَن تَسْتَطِيعَ مَعِي صَبْرًا {75}

«Менга эргашишга чидай олмайсан демаганмидим?», деди у.

18:76

قَالَ إِن سَأَلْتُكَ عَن شَيْءٍ بَعْدَهَا فَلَا تُصَاحِبْنِي قَدْ بَلَغْتَ مِن لَّدُنِّي عُذْرًا {76}

Мусо айтдики: «Бундан кейин сендан бирор нарса ҳақида сўрасам, майли мени ўзингга йўлдош қилмай қўявер. Ҳақиқатда, мендан қабул қилинадиган узрни поёнига етказдинг.»

18:77

فَانطَلَقَا حَتَّى إِذَا أَتَيَا أَهْلَ قَرْيَةٍ اسْتَطْعَمَا أَهْلَهَا فَأَبَوْا أَن يُضَيِّفُوهُمَا فَوَجَدَا فِيهَا جِدَارًا يُرِيدُ أَنْ يَنقَضَّ فَأَقَامَهُ قَالَ لَوْ شِئْتَ لَاتَّخَذْتَ عَلَيْهِ أَجْرًا {77}

Кейин икковлари юриб бориб, бир юртнинг аҳолисига етиб келишганида, улардан егулик сўрашди. Улар эса, у иккаласини меҳмон қилишдан бош тортди. Шунда иккаласи ўша ерда йиқилай деб турган бир девор кўришди, уни (илмли бандамиз) тиккалаб қўйди. Шунда Мусо: «Агар келишганингда, қилган ишинг учун ҳақ олган бўлардинг», деди.

18:78

قَالَ هَذَا فِرَاقُ بَيْنِي وَبَيْنِكَ سَأُنَبِّئُكَ بِتَأْوِيلِ مَا لَمْ تَسْتَطِع عَّلَيْهِ صَبْرًا {78}

У шундай деди: “Бу сен билан мени айрилишимиз бўлади. Энди мен сенга сен сабр қилгани тоқатинг етмаган нарсаларнинг асл моҳиятини айтиб бераман:

18:79

أَمَّا السَّفِينَةُ فَكَانَتْ لِمَسَاكِينَ يَعْمَلُونَ فِي الْبَحْرِ فَأَرَدتُّ أَنْ أَعِيبَهَا وَكَانَ وَرَاءهُم مَّلِكٌ يَأْخُذُ كُلَّ سَفِينَةٍ غَصْبًا {79}

Кемага келсак, у денгизда ишлайдиган камбағалларнинг кемаси эди. Уларнинг ортида ҳар бир (айбсиз) кемани тортиб оладиган подшоҳ бор эди. Шунинг учун кемани айбли ҳолатга келтириб қўймоқчи бўлдим.

18:80

وَأَمَّا الْغُلَامُ فَكَانَ أَبَوَاهُ مُؤْمِنَيْنِ فَخَشِينَا أَن يُرْهِقَهُمَا طُغْيَانًا وَكُفْرًا {80}

Болакайга келсак, унинг ота-онаси мўмин инсонлар эди. У болакай келажакда ота-онасини йўлдан озишга ва кофирликка мажбурлаб қўйишига йўл қўя олмадик^[1163].

18:81

فَأَرَدْنَا أَن يُبْدِلَهُمَا رَبُّهُمَا خَيْرًا مِّنْهُ زَكَاةً وَأَقْرَبَ رُحْمًا {81}

Шунинг учун, яратган Эганг уларга ундан кўра покиза ва раҳм-шафқатда яхшироқ болага алмаштириб беришни хоҳлади.

18:82

وَأَمَّا الْجِدَارُ فَكَانَ لِغُلَامَيْنِ يَتِيمَيْنِ فِي الْمَدِينَةِ وَكَانَ تَحْتَهُ كَنزٌ لَّهُمَا وَكَانَ أَبُوهُمَا صَالِحًا فَأَرَادَ رَبُّكَ أَنْ يَبْلُغَا أَشُدَّهُمَا وَيَسْتَخْرِجَا كَنزَهُمَا رَحْمَةً مِّن رَّبِّكَ وَمَا فَعَلْتُهُ عَنْ أَمْرِي ذَلِكَ تَأْوِيلُ مَا لَمْ تَسْطِع عَّلَيْهِ صَبْرًا {82}

Энди деворга келсак, у шаҳардаги иккита етим болага тегишли эди. Унинг остида уларга оид хазина бўлган. Уларнинг отаси яхши инсон эди. Раббинг уларни вояга етиб, ўзларига тегишли хазинани чиқариб олишини хоҳлади. Бу Раббингнинг яхшилигидир. Мен буларни ўзимдан ўзим қилганим йўқ. Сен сабр-бардош қила олмаган ишларнинг асл моҳияти мана шу.”

18:83

وَيَسْأَلُونَكَ عَن ذِي الْقَرْنَيْنِ قُلْ سَأَتْلُو عَلَيْكُم مِّنْهُ ذِكْرًا {83}

(Эй Муҳаммад!) Улар сендан Зулқорнайн ҳақида сўрашмоқда. Айт: “Мен сизларга у ҳақидаги маълумотни – оятни тиловат^[1164] қилиб бераман.”

18:84

إِنَّا مَكَّنَّا لَهُ فِي الْأَرْضِ وَآتَيْنَاهُ مِن كُلِّ شَيْءٍ سَبَبًا {84}

Унга ер юзида (мутлақ) имконият бердик, унга ҳар нарсага эришиш сабабини бердик.

18:85

فَأَتْبَعَ سَبَبًا {85}

Шунда у мақсад сари йўлга тушди^[1165].

18:86

حَتَّى إِذَا بَلَغَ مَغْرِبَ الشَّمْسِ وَجَدَهَا تَغْرُبُ فِي عَيْنٍ حَمِئَةٍ وَوَجَدَ عِندَهَا قَوْمًا قُلْنَا يَا ذَا الْقَرْنَيْنِ إِمَّا أَن تُعَذِّبَ وَإِمَّا أَن تَتَّخِذَ فِيهِمْ حُسْنًا {86}

Токи кун ботар томонга етиб бориб, қуёш қора ботқоқ узра ботаётганини кўрди ва қирғоқда бир қавмни кўрди. Биз унга: «Эй Зулқорнайн! Хоҳласанг уларни азобла, хоҳласанг уларга чиройли муомала қиласан», дедик^[1166].

18:87

قَالَ أَمَّا مَن ظَلَمَ فَسَوْفَ نُعَذِّبُهُ ثُمَّ يُرَدُّ إِلَى رَبِّهِ فَيُعَذِّبُهُ عَذَابًا نُّكْرًا {87}

У шундай деди: “Биз ҳақсизлик қилган-золимни азоблаймиз. Кейин яратган Эгаси ҳузурига чиқарилганида, У ҳам уни даҳшатли азоб билан азоблайди.

18:88

وَأَمَّا مَنْ آمَنَ وَعَمِلَ صَالِحًا فَلَهُ جَزَاء الْحُسْنَى وَسَنَقُولُ لَهُ مِنْ أَمْرِنَا يُسْرًا {88}

Кимки имон келтирса ва манфаатли ишларни амалга оширса, унга энг яхши мукофот берилади. Биз унга Ўз амримиздан қулай бўлганини айтамиз.”

18:89

ثُمَّ أَتْبَعَ سَبَبًا {89}

Кейин, (Зулқорнайн) мақсад сари яна йўлга тушди.

18:90

حَتَّى إِذَا بَلَغَ مَطْلِعَ الشَّمْسِ وَجَدَهَا تَطْلُعُ عَلَى قَوْمٍ لَّمْ نَجْعَل لَّهُم مِّن دُونِهَا سِتْرًا {90}

Токи кун чиқар тарафга бориб, қуёш бир қавм узра чиқаётганини кўрди. Биз у қавм билан қуёш орасида ҳеч қандай парда қилмаганмиз.

18:91

كَذَلِكَ وَقَدْ أَحَطْنَا بِمَا لَدَيْهِ خُبْرًا {91}

У шундай инсон эди. Биз унинг ёнидаги ҳар бир ишдан тўлиқ хабардор эдик.

18:92

ثُمَّ أَتْبَعَ سَبَبًا {92}

Кейин, мақсад сари яна йўлга тушди.

18:93

حَتَّى إِذَا بَلَغَ بَيْنَ السَّدَّيْنِ وَجَدَ مِن دُونِهِمَا قَوْمًا لَّا يَكَادُونَ يَفْقَهُونَ قَوْلًا {93}

Токи икки тоғ орасига етиб борганида, тоғларнинг қуйи тарафида жойлашган, (яхши) гапни тушунмайдиган бир қавмга дуч келди.

18:94

قَالُوا يَا ذَا الْقَرْنَيْنِ إِنَّ يَأْجُوجَ وَمَأْجُوجَ مُفْسِدُونَ فِي الْأَرْضِ فَهَلْ نَجْعَلُ لَكَ خَرْجًا عَلَى أَن تَجْعَلَ بَيْنَنَا وَبَيْنَهُمْ سَدًّا {94}

Улар: “Эй Зулқорнайн! Яъжуж ва Маъжуж бу ерда бузғунчилик қилишяпти. Агар харажатини биз қилсак, биз билан уларнинг ўртасига бир тўғон қуриб берасанми?” дедилар.

18:95

قَالَ مَا مَكَّنِّي فِيهِ رَبِّي خَيْرٌ فَأَعِينُونِي بِقُوَّةٍ أَجْعَلْ بَيْنَكُمْ وَبَيْنَهُمْ رَدْمًا {95}

У шундай деди: “Раббим менга у хусусида (сиз берадиган нарсадан кўра) яхши имконият бериб қўйган. Сизлар менга (фақат) куч томонлама ёрдам беринг. Сиз билан улар орасига тўсиқ қилиб бераман.

18:96

آتُونِي زُبَرَ الْحَدِيدِ حَتَّى إِذَا سَاوَى بَيْنَ الصَّدَفَيْنِ قَالَ انفُخُوا حَتَّى إِذَا جَعَلَهُ نَارًا قَالَ آتُونِي أُفْرِغْ عَلَيْهِ قِطْرًا {96}

Менга темир парчаларини олиб келинглар”, (деди). Иккала тоғ ёнбағирлари (темир парчалар билан) баробар бўлганида «Олов ёқиб пуфланглар», деди. Темир парчалари алангали чўққа айланганида: «Менга эритилган мис келтиринг, тепасидан қуяман», деди.

18:97

فَمَا اسْطَاعُوا أَن يَظْهَرُوهُ وَمَا اسْتَطَاعُوا لَهُ نَقْبًا {97}

“Энди Яъжуж ва Маъжуж уни ошиб ўтишга ҳам, тешиб ўтишга кучи етмайди.

18:98

قَالَ هَذَا رَحْمَةٌ مِّن رَّبِّي فَإِذَا جَاء وَعْدُ رَبِّي جَعَلَهُ دَكَّاء وَكَانَ وَعْدُ رَبِّي حَقًّا {98}

Бу Раббимнинг яхшилигидир. Раббим ваъда қилган кун келганида, Унинг Ўзи буни теп-текис қилиб юборади. Раббимнинг ваъдаси ҳақдир – амалга ошади”, деди.

18:99

وَتَرَكْنَا بَعْضَهُمْ يَوْمَئِذٍ يَمُوجُ فِي بَعْضٍ وَنُفِخَ فِي الصُّورِ فَجَمَعْنَاهُمْ جَمْعًا {99}

Ўша куни уларни^[1167] бир-бирига денгиз мавжи каби киришиб кетадиган аҳволга ташлаб қўямиз. Сур чалинади. Ўшанда уларнинг барчасини тўплаймиз.

18:100

وَعَرَضْنَا جَهَنَّمَ يَوْمَئِذٍ لِّلْكَافِرِينَ عَرْضًا {100}

Ўша куни жаҳаннам кофирларга мутлақо тақдим этилади.

18:101

الَّذِينَ كَانَتْ أَعْيُنُهُمْ فِي غِطَاء عَن ذِكْرِي وَكَانُوا لَا يَسْتَطِيعُونَ سَمْعًا {101}

Улар, кўзлари Менинг зикримни (Қуръонни) кўрмаган кишилар эди. Улар (Қуръонга) қулоқ солишга тоқат қилмас эди.

18:102

أَفَحَسِبَ الَّذِينَ كَفَرُوا أَن يَتَّخِذُوا عِبَادِي مِن دُونِي أَوْلِيَاء إِنَّا أَعْتَدْنَا جَهَنَّمَ لِلْكَافِرِينَ نُزُلًا {102}

Кофирлар менинг бандаларимни Мен билан ўзларининг орасидаги дўст/хожа қилиб оламиз деб ўйлашганми? Кофирлик қилувчиларга жаҳаннамни маскан қилиб тайёрлаб қўйдик.

18:103

قُلْ هَلْ نُنَبِّئُكُمْ بِالْأَخْسَرِينَ أَعْمَالًا {103}

(Эй Муҳаммад!) айт: «Қилган ишида энг кўп зиён қиладиганларни айтиб берайми?»

18:104

الَّذِينَ ضَلَّ سَعْيُهُمْ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَهُمْ يَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ يُحْسِنُونَ صُنْعًا {104}

Улар – қилган саъй-ҳаракатлари дунё ҳаётининг ўзида йўқ бўлиб кетган, улар эса ўзларини жуда чиройли иш қиляпмиз деб ўйлаган кимсалардир.

18:105

أُولَئِكَ الَّذِينَ كَفَرُوا بِآيَاتِ رَبِّهِمْ وَلِقَائِهِ فَحَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ فَلَا نُقِيمُ لَهُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَزْنًا {105}

Яратган Эгасининг оятларига ва Рабби билан юзланишга ишонмаган кишилар ана шулардир. Шунинг учун, уларнинг қилган ишлари ҳабата бўлиб кетади. Мана шу сабабли, қиёмат куни уларга ҳеч қандай қадр-қиймат (эътибор) бермаймиз.

18:106

ذَلِكَ جَزَاؤُهُمْ جَهَنَّمُ بِمَا كَفَرُوا وَاتَّخَذُوا آيَاتِي وَرُسُلِي هُزُوًا {106}

Кофирлик қилишгани, оятларимни ва элчиларимни мазах қилиб камситишгани учун, уларнинг жазоси мана шу – жаҳаннамдир!

18:107

إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ كَانَتْ لَهُمْ جَنَّاتُ الْفِرْدَوْسِ نُزُلًا {107}

Имон келтирган ва хайрли ишларни амалга оширганларга келсак, улар келтириладиган жой Фирдавс боғларидир.

18:108

خَالِدِينَ فِيهَا لَا يَبْغُونَ عَنْهَا حِوَلًا {108}

Улар у ерда ўлимсиз-мангу қолади ва у ердан (бошқа жойга) кўчишни хоҳламайди.

18:109

قُل لَّوْ كَانَ الْبَحْرُ مِدَادًا لِّكَلِمَاتِ رَبِّي لَنَفِدَ الْبَحْرُ قَبْلَ أَن تَنفَدَ كَلِمَاتُ رَبِّي وَلَوْ جِئْنَا بِمِثْلِهِ مَدَدًا {109}

(Эй Муҳаммад!) Айт: «Раббимнинг сўзларини ёзиш учун денгизлар сиёҳ бўлса, унга яна шунча сиёҳ қўшсак ҳам, Раббимнинг сўзлари тугамасидан олдин денгиз тугаб қолади.»

18:110

قُلْ إِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ مِّثْلُكُمْ يُوحَى إِلَيَّ أَنَّمَا إِلَهُكُمْ إِلَهٌ وَاحِدٌ فَمَن كَانَ يَرْجُو لِقَاء رَبِّهِ فَلْيَعْمَلْ عَمَلًا صَالِحًا وَلَا يُشْرِكْ بِعِبَادَةِ رَبِّهِ أَحَدًا {110}

(Эй Муҳаммад!) Айт: “Мен ҳам худди сиз каби бир башарман, холос. Менга, сизлар қуллик қилишингиз керак бўлган илоҳ ягона илоҳ экани ваҳий қилиняпти. Кимки яратган Эгасига (ёруғ юз билан) йўлиқишни умид қилса, манфаатли иш қилсин ва яратган Эгасига қуллик қилишда ҳеч кимни Унга шерик қилмасин!”

 

19. МАРЯМ сураси^[1168]

بِسْمِ اللَّـهِ الرَّحْمَـٰنِ الرَّحِيمِ

Яхшилиги чексиз ва меҳрибон – Аллоҳ номи билан.

19:1

كهيعص {1}

Каф! Ҳа! Я! Айн! Сод![1169]

19:2

ذِكْرُ رَحْمَةِ رَبِّكَ عَبْدَهُ زَكَرِيَّا {2}

Бу – яратган Эгангнинг Ўз бандаси Закариёга қилган яхшилигини эслатишидир.

19:3

إِذْ نَادَى رَبَّهُ نِدَاء خَفِيًّا {3}

Бир куни у Раббига ич-ичидан дуо қилди;

19:4

قَالَ رَبِّ إِنِّي وَهَنَ الْعَظْمُ مِنِّي وَاشْتَعَلَ الرَّأْسُ شَيْبًا وَلَمْ أَكُن بِدُعَائِكَ رَبِّ شَقِيًّا {4}

Айтдики: “Эй яратган Эгам! Суякларим бўшашиб қолди, сочимга^[1170] ҳам оқ тушди. Эй яратган Эгам! Мен сенга дуо қилиб бахтсиз бўлмаганман.

19:5

وَإِنِّي خِفْتُ الْمَوَالِيَ مِن وَرَائِي وَكَانَتِ امْرَأَتِي عَاقِرًا فَهَبْ لِي مِن لَّدُنكَ وَلِيًّا {5}

Ортимда қоладиган яқинларимдан қўрқяпман, аёлим ҳам туғмас. Шу боис менинг ўрнимни тўлдира оладиган бирини менга туҳфа қил^[1171].

19:6

يَرِثُنِي وَيَرِثُ مِنْ آلِ يَعْقُوبَ وَاجْعَلْهُ رَبِّ رَضِيًّا {6}

Токи у менга ҳам Яъқуб оиласига ҳам меросхўр бўлсин. Эй Раббим! Уни розилигинга эриштир.”

19:7

يَا زَكَرِيَّا إِنَّا نُبَشِّرُكَ بِغُلَامٍ اسْمُهُ يَحْيَى لَمْ نَجْعَل لَّهُ مِن قَبْلُ سَمِيًّا {7}

(Унга шундай дейилди) «Эй Закариё! Сенга Яҳё исмли болани хуш хабарини берамиз. Илгари унга ҳеч кимни номдош қилмаганмиз.»

19:8

قَالَ رَبِّ أَنَّى يَكُونُ لِي غُلَامٌ وَكَانَتِ امْرَأَتِي عَاقِرًا وَقَدْ بَلَغْتُ مِنَ الْكِبَرِ عِتِيًّا {8}

(Закариё) «Эй яратган Эгам! Қандай қилиб менинг болам бўлсин? Аёлим туғмас бўлиб қолган, ўзим эса кексаликнинг поёнига етиб келган бўлсам», деди.

19:9

قَالَ كَذَلِكَ قَالَ رَبُّكَ هُوَ عَلَيَّ هَيِّنٌ وَقَدْ خَلَقْتُكَ مِن قَبْلُ وَلَمْ تَكُ شَيْئًا {9}

«Ҳа, шундай», деди. Роббинг айтди: “У иш менга осон. Сен ҳеч нарса эмаслигингда ҳам сени мен яратганман”.

19:10

قَالَ رَبِّ اجْعَل لِّي آيَةً قَالَ آيَتُكَ أَلَّا تُكَلِّمَ النَّاسَ ثَلَاثَ لَيَالٍ سَوِيًّا {10}

(Закариё) “Эй яратган Эгам! Менга бир кўрсатма/далил тайинлаб бер”, деди. “Сендаги белги-нишона – соғ бўла туриб ҳам инсонларга уч кеча (кундуз)^[1172] гапира олмайсан^[1173]”, деди (Аллоҳ).

19:11

فَخَرَجَ عَلَى قَوْمِهِ مِنَ الْمِحْرَابِ فَأَوْحَى إِلَيْهِمْ أَن سَبِّحُوا بُكْرَةً وَعَشِيًّا {11}

Кейин у ибодатхона ичидан қавмининг ёнига чиқиб: “Тун-у кун ибодатда бўлинглар”, деб ишора қилди[1174].

19:12

يَا يَحْيَىٰ خُذِ الْكِتَابَ بِقُوَّةٍ ۖ وَآتَيْنَاهُ الْحُكْمَ صَبِيًّا{21}

(Яҳё туғилиб улғайгач): «Эй Яҳё! Китобни/китобдаги нарсани маҳкам ушла», (дедик). Унга ёшлигидаёқ тўғри қарор берадиган қобилият бердик.

19:13

وَحَنَانًا مِّن لَّدُنَّا وَزَكَاةً وَكَانَ تَقِيًّا {13}

Яна Ўз тарафимиздан шафқат туйғуси ва софлик берганмиз. У масъулиятли эди.

19:14

وَبَرًّا بِوَالِدَيْهِ وَلَمْ يَكُن جَبَّارًا عَصِيًّا {14}

Ота-онасига яхшилик қилувчи эди. У на зўравон ва на осий^[1175] бўлмаган.

19:15

وَسَلَامٌ عَلَيْهِ يَوْمَ وُلِدَ وَيَوْمَ يَمُوتُ وَيَوْمَ يُبْعَثُ حَيًّا {15}

Туғилган кунида ҳам, ўладиган кунида ҳам, қайта тирилиб чиқадиган кунида ҳам унга эсон-омонлик бўлсин!

19:16

وَاذْكُرْ فِي الْكِتَابِ مَرْيَمَ إِذِ انتَبَذَتْ مِنْ أَهْلِهَا مَكَانًا شَرْقِيًّا {16}

Бу китобда Марямни^[1176] эсла. Бир куни у оиласидан айрилиб, шарқ тарафидаги бир жойга кетди.

19:17

فَاتَّخَذَتْ مِن دُونِهِمْ حِجَابًا فَأَرْسَلْنَا إِلَيْهَا رُوحَنَا فَتَمَثَّلَ لَهَا بَشَرًا سَوِيًّا {17}

Шундай қилиб, у улар билан ўзи орасида тўсиқ ўрнатди. Шунда унга руҳимиз (Жаброилни)ни юбордик. (Руҳ) унга бежирим инсон қиёфасида кўринди.

19:18

قَالَتْ إِنِّي أَعُوذُ بِالرَّحْمَن مِنكَ إِن كُنتَ تَقِيًّا {18}

«Агар масъулиятли киши бўлсанг, яхшилиги чексиз – Аллоҳга сиғиниб, сендан паноҳ сўрайман», деди (Марям).

19:19

قَالَ إِنَّمَا أَنَا رَسُولُ رَبِّكِ لِأَهَبَ لَكِ غُلَامًا زَكِيًّا {19}

(Жаброил) шундай деди: “Мен Раббинг тарафидан сенга бир покиза бола туҳфа қилиш учун юборилган элчиман, холос.”

19:20

قَالَتْ أَنَّى يَكُونُ لِي غُلَامٌ وَلَمْ يَمْسَسْنِي بَشَرٌ وَلَمْ أَكُ بَغِيًّا {20}

«Менга қаердан бола бўлсин? Ахир менга биров (никоҳ орқали) тегмаган ҳам, мен бузуқ (аёл) ҳам эмасман», деди.

19:21

قَالَ كَذَلِكِ قَالَ رَبُّكِ هُوَ عَلَيَّ هَيِّنٌ وَلِنَجْعَلَهُ آيَةً لِلنَّاسِ وَرَحْمَةً مِّنَّا وَكَانَ أَمْرًا مَّقْضِيًّا {21}

Ҳа, шундай бўлади! Раббинг айтдики: “У иш Менга осон. Уни инсонлар учун (Қиёматда отасиз туғилиши ҳақидаги) кўрсатма/далил^[1177] қиламиз ва Ўз тарафимиздан раҳмат қиламиз.”

19:22

فَحَمَلَتْهُ فَانتَبَذَتْ بِهِ مَكَانًا قَصِيًّا {22}

Шу билан Марям болага ҳомиладор бўлди. Кейин, у билан узоқ бир жойга йироқлашиб кетди.

19:23

فَأَجَاءهَا الْمَخَاضُ إِلَى جِذْعِ النَّخْلَةِ قَالَتْ يَا لَيْتَنِي مِتُّ قَبْلَ هَذَا وَكُنتُ نَسْيًا مَّنسِيًّا {23}

Кейин тўлғоқ тутиши уни бир хурмо дарахти остига келишига мажбур қилди. У: «Кошки бундан олдин ўлиб кетганимда ва унутилиб кетганимда эди-я», деди.

19:24

فَنَادَاهَا مِن تَحْتِهَا أَلَّا تَحْزَنِي قَدْ جَعَلَ رَبُّكِ تَحْتَكِ سَرِيًّا {24}

Ўшанда дарахт остидан шундай нидо қилди: “Ғамгин бўлма, Раббинг (оёғинг) остидан ариқ оқизиб қўйди.

19:25

وَهُزِّي إِلَيْكِ بِجِذْعِ النَّخْلَةِ تُسَاقِطْ عَلَيْكِ رُطَبًا جَنِيًّا {25}

Хурмо шохини ўзингга силкит, сенга янги пишган хурмо тўкилади.

19:26

فَكُلِي وَاشْرَبِي وَقَرِّي عَيْنًا فَإِمَّا تَرَيِنَّ مِنَ الْبَشَرِ أَحَدًا فَقُولِي إِنِّي نَذَرْتُ لِلرَّحْمَنِ صَوْمًا فَلَنْ أُكَلِّمَ الْيَوْمَ إِنسِيًّا

Сўнгра еб-ич, кўзинг ёришсин. Агар бирор кишини кўрсанг: “Мен Раҳмон учун  гаплашиб юрмасликни[1178] назр қилдим. Шунинг учун бугун битта одам билан ҳам гаплашмайман”, деб айтиб қўй.

19:27

فَأَتَتْ بِهِ قَوْمَهَا تَحْمِلُهُ قَالُوا يَا مَرْيَمُ لَقَدْ جِئْتِ شَيْئًا فَرِيًّا {27}

Кейин ўғлини кўтариб қавмига келди. Улар шундай деди: “(Эй Марям!) Сен ғалати иш қилибсан-ку!

19:28

يَا أُخْتَ هَارُونَ مَا كَانَ أَبُوكِ امْرَأَ سَوْءٍ وَمَا كَانَتْ أُمُّكِ بَغِيًّا {28}

Эй Ҳоруннинг синглиси! Сени отанг ҳам ёмон (зинокор) бўлмаган, онанг ҳам бузуқ аёл бўлмаган.”

19:29

فَأَشَارَتْ إِلَيْهِ قَالُوا كَيْفَ نُكَلِّمُ مَن كَانَ فِي الْمَهْدِ صَبِيًّا {29}

Шунда Марям болага ишора қилди. Улар: «Бешикдаги гўдак билан қандай гаплашамиз?» деди.

19:30

قَالَ إِنِّي عَبْدُ اللَّهِ آتَانِيَ الْكِتَابَ وَجَعَلَنِي نَبِيًّا {30}

Бешикдаги гўдак айтди: “Албатта, мен Аллоҳнинг қулиман. У Менга китоб беради ва мени пайғамбар қилади.

19:31

وَجَعَلَنِي مُبَارَكًا أَيْنَ مَا كُنتُ وَأَوْصَانِي بِالصَّلَاةِ وَالزَّكَاةِ مَا دُمْتُ حَيًّا {31}

У мени қаерда бўлишимдан қатъий назар баракотли қилди. Токи тирик эканман, У менга намозни/диний вазифаларни бажаришга, пок ва тўғри бўлишга буюрди.

19:32

وَبَرًّا بِوَالِدَتِي وَلَمْ يَجْعَلْنِي جَبَّارًا شَقِيًّا {32}

Яна, онамга яхшилик қилишга (буюрди). У мени жафокаш, бадбахт қилмади.

19:33

وَالسَّلَامُ عَلَيَّ يَوْمَ وُلِدتُّ وَيَوْمَ أَمُوتُ وَيَوْمَ أُبْعَثُ حَيًّا {33}

Туғилган кунимда ҳам, ўладиган кунимда ҳам, қайта тирилиб чиқадиган кунимда ҳам менга салом бўлсин!” (деди).

19:34

ذَلِكَ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ قَوْلَ الْحَقِّ الَّذِي فِيهِ يَمْتَرُونَ {34}

Мана шу (хабар берилган киши) Марямнинг ўғли Исодир. У ҳақида шубҳа қилаётган нарсалари тўғрисида сизларга Мен ҳақиқатни айтиб беряпман.

19:35

مَا كَانَ لِلَّهِ أَن يَتَّخِذَ مِن وَلَدٍ سُبْحَانَهُ إِذَا قَضَى أَمْرًا فَإِنَّمَا يَقُولُ لَهُ كُن فَيَكُونُ {35}

Аллоҳ Ўзига фарзанд тутмаган. У бундан пок! У бир ишга қарор берганида, «Бўл!» дейди, у нарса пайдо бўлади.

19:36

وَإِنَّ اللَّهَ رَبِّي وَرَبُّكُمْ فَاعْبُدُوهُ هَذَا صِرَاطٌ مُّسْتَقِيمٌ {36}

Албатта, менинг ҳам сизларнинг яратган Эгамиз Аллоҳдир – Унга қуллик қилинглар. Тўғри йўл мана шу.” (деди).

19:37

فَاخْتَلَفَ الْأَحْزَابُ مِن بَيْنِهِمْ فَوَيْلٌ لِّلَّذِينَ كَفَرُوا مِن مَّشْهَدِ يَوْمٍ عَظِيمٍ {37}

Шундай бўлишига қарамай, гуруҳлар Исо ҳақида ўзаро ихтилоф қилдилар. Буюк (қиёмат) кун саҳнасида кофирлик қилганларнинг ҳолига вой бўлади!

19:38

أَسْمِعْ بِهِمْ وَأَبْصِرْ يَوْمَ يَأْتُونَنَا لَكِنِ الظَّالِمُونَ الْيَوْمَ فِي ضَلَالٍ مُّبِينٍ {38}

Ҳузуримизга келадиган куни улар (ҳақиқатни) яхши эшитадиган ва яхши кўрадиган бўлиб кетади. Лекин, ўша золимлар бугун очиқ-ойдин хато (йўлда)дир.

19:39

وَأَنذِرْهُمْ يَوْمَ الْحَسْرَةِ إِذْ قُضِيَ الْأَمْرُ وَهُمْ فِي غَفْلَةٍ وَهُمْ لَا يُؤْمِنُونَ {39}

(Эй Муҳаммад!) Иш битирилганида, (золимларга) ҳасрат қилиб қоладиган кундан уларни огоҳлантириб қўй. Улар ғафлатдадир, ишонмаяптилар.

19:40

إِنَّا نَحْنُ نَرِثُ الْأَرْضَ وَمَنْ عَلَيْهَا وَإِلَيْنَا يُرْجَعُونَ {40}

Албатта, ерга ҳам, унинг тепасидагилар ҳам Бизга қолади ва улар (қиёматда) Бизга қайтади.

19:41

وَاذْكُرْ فِي الْكِتَابِ إِبْرَاهِيمَ إِنَّهُ كَانَ صِدِّيقًا نَّبِيًّا {41}

Бу китобда Иброҳим (қиссаси)ни ёд эт. У (имонига) жуда садоқатли[1179] пайғамбар эди.

19:42

إِذْ قَالَ لِأَبِيهِ يَا أَبَتِ لِمَ تَعْبُدُ مَا لَا يَسْمَعُ وَلَا يُبْصِرُ وَلَا يُغْنِي عَنكَ شَيْئًا {42}

Бир куни у отасига шундай деди: “Эй отажон! На эшитмайдиган, на кўрмайдиган ва на сизга ҳеч нарсага асқатмайдиган нарсага нима учун ибодат қиляпсиз?

19:43

يَا أَبَتِ إِنِّي قَدْ جَاءنِي مِنَ الْعِلْمِ مَا لَمْ يَأْتِكَ فَاتَّبِعْنِي أَهْدِكَ صِرَاطًا سَوِيًّا {43}

Эй отажон! Ҳақиқатда, менга сизга келмаган илм келди. Энди, менга эргашсангиз, сизга тўғри йўлни кўрсатаман.

19:44

يَا أَبَتِ لَا تَعْبُدِ الشَّيْطَانَ إِنَّ الشَّيْطَانَ كَانَ لِلرَّحْمَنِ عَصِيًّا {44}

Эй отажон! Шайтонга қуллик қилманг^[1180]. Зеро, шайтон Раҳмонга қарши чиққан.

19:45

يَا أَبَتِ إِنِّي أَخَافُ أَن يَمَسَّكَ عَذَابٌ مِّنَ الرَّحْمَن فَتَكُونَ لِلشَّيْطَانِ وَلِيًّا {45}

Эй отажон! Сизга Раҳмондан бир азоб келиб тегиб, шайтоннинг дўстига айланиб қолишингиздан қўрқяпман.”

19:46

قَالَ أَرَاغِبٌ أَنتَ عَنْ آلِهَتِي يَا إِبْراهِيمُ لَئِن لَّمْ تَنتَهِ لَأَرْجُمَنَّكَ وَاهْجُرْنِي مَلِيًّا {46}

(Шунда отаси): “Эй Иброҳим! Сен илоҳларимиздан воз кечяпсанми? Агар бас қилмасанг^[1181], сени “ҳамма нарсадан маҳрум қиламан^[1182]” қиламан. Мендан умуман узоқ тур — йўқол!” деди.

19:47

قَالَ سَلَامٌ عَلَيْكَ سَأَسْتَغْفِرُ لَكَ رَبِّي إِنَّهُ كَانَ بِي حَفِيًّا {47}

(Иброҳим) шундай деди: “Сизга эсон-омонлик тилайман (ота! Яхши қолинг), Раббимдан сизни кечиришини сўрайман. У менга жуда яхши муносабатда бўлади.

19:48

وَأَعْتَزِلُكُمْ وَمَا تَدْعُونَ مِن دُونِ اللَّهِ وَأَدْعُو رَبِّي عَسَى أَلَّا أَكُونَ بِدُعَاء رَبِّي شَقِيًّا {48}

Мен сизлардан ҳам, Аллоҳни қўйиб дуо қилаётганларингиздан ҳам четлашиб айриламан. Мен дуони Раббимга қиламан. Умид қиламанки, Раббимга қилган дуойимда бахтсиз бўлмайман.”

19:49

فَلَمَّا اعْتَزَلَهُمْ وَمَا يَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللَّهِ وَهَبْنَا لَهُ إِسْحَقَ وَيَعْقُوبَ وَكُلًّا جَعَلْنَا نَبِيًّا {49}

Иброҳим улардан ҳам, Аллоҳни қўйиб ибодат қилаётганларидан ҳам айрилиб четлаганида, унга Исҳоқ ва Яъқубни (фарзанд қилиб) туҳфа қилдик ва ҳар бирини пайғамбар қилдик.

19:50

وَوَهَبْنَا لَهُم مِّن رَّحْمَتِنَا وَجَعَلْنَا لَهُمْ لِسَانَ صِدْقٍ عَلِيًّا {50}

Уларга ҳам Ўз яхшилигимиздан туҳфа^[1183] ато этдик ва уларга юксак мақомли рўстгўйлик бердик^[1184].

19:51

وَاذْكُرْ فِي الْكِتَابِ مُوسَى إِنَّهُ كَانَ مُخْلَصًا وَكَانَ رَسُولًا نَّبِيًّا {51}

Бу китобда Мусо (қиссаси)ни ҳам ёд эт. Зеро, у холис бўлган ва у илоҳий ваҳий олган элчи бўлган^[1185].

19:52

وَنَادَيْنَاهُ مِن جَانِبِ الطُّورِ الْأَيْمَنِ وَقَرَّبْنَاهُ نَجِيًّا {52}

Унга Тур тоғининг ўнг тарафидан нидо қилдик, (Биз билан) гаплашадиган ҳолда уни муқарраб – яқин даражага келтирдик^[1186].

19:53

وَوَهَبْنَا لَهُ مِن رَّحْمَتِنَا أَخَاهُ هَارُونَ نَبِيًّا {53}

Унга Ўз тарафимиздан яхшилик қилиб, акаси Ҳорунни ҳам пайғамбар қилдик.

19:54

وَاذْكُرْ فِي الْكِتَابِ إِسْمَاعِيلَ إِنَّهُ كَانَ صَادِقَ الْوَعْدِ وَكَانَ رَسُولًا نَّبِيًّا {54}

Бу китобда Исмоил (қиссаси)ни ҳам ёд эт. Албатта, у берган ваъдасида турадиган эди. У ҳам элчи ҳамда пайғамбар эди.

19:55

وَكَانَ يَأْمُرُ أَهْلَهُ بِالصَّلَاةِ وَالزَّكَاةِ وَكَانَ عِندَ رَبِّهِ مَرْضِيًّا {55}

У оиласини намозга/диний вазифаларни бажаришга, поклик ва тўғриликка буюрар эди. У яратган Эгасининг розилигига эришган инсон эди.

19:56

وَاذْكُرْ فِي الْكِتَابِ إِدْرِيسَ إِنَّهُ كَانَ صِدِّيقًا نَّبِيًّا {56}

Бу китобда Идрис (қиссаси)ни ҳам ёд эт. Албатта, у ростгўй (инсон) эди, пайғамбар эди.

19:57

وَرَفَعْنَاهُ مَكَانًا عَلِيًّا {57}

Уни юқори мартабага юксалтирдик.

19:58

أُوْلَئِكَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِم مِّنَ النَّبِيِّينَ مِن ذُرِّيَّةِ آدَمَ وَمِمَّنْ حَمَلْنَا مَعَ نُوحٍ وَمِن ذُرِّيَّةِ إِبْرَاهِيمَ وَإِسْرَائِيلَ وَمِمَّنْ هَدَيْنَا وَاجْتَبَيْنَا إِذَا تُتْلَى عَلَيْهِمْ آيَاتُ الرَّحْمَن خَرُّوا سُجَّدًا وَبُكِيًّا {58}

Мана шулар – Аллоҳ бахт-неъмат берган пайғамбарлардир. (Улар) Одам наслидандир, Биз Нуҳ билан бирга қутқарганлар наслидандир, Иброҳим ва Исмоил наслидан иборат бўлган кимсалардир, Биз уларга тўғри йўл кўрсатган ва Биз танлаб олган кимсалардир. Уларга Раҳмоннинг оятлари тушунтириб ўқиб берилганида, кўзларига ёш олиб саждага бош қўйишган.

19:59

فَخَلَفَ مِن بَعْدِهِمْ خَلْفٌ أَضَاعُوا الصَّلَاةَ وَاتَّبَعُوا الشَّهَوَاتِ فَسَوْفَ يَلْقَوْنَ غَيًّا {59}

Уларнинг ортидан эса намозни/диний вазифаларни бажармай, аксинча, ўз орзу-истакларига эргашадиган насл келди. Энди, яқинда улар (ҳам) адашганлигининг жазосига йўлиқади.

19:60

إِلَّا مَن تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ صَالِحًا فَأُوْلَئِكَ يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ وَلَا يُظْلَمُونَ شَيْئًا {60}

(Қилган ишидан) тавба қилган, имон келтирган ва манфаатли ишларни амалга оширганлар бундан мустасно. Улар ўзларига ҳеч нарсада ҳақсизлик қилинмаган ҳолда жаннатга киради.

19:61

جَنَّاتِ عَدْنٍ الَّتِي وَعَدَ الرَّحْمَنُ عِبَادَهُ بِالْغَيْبِ إِنَّهُ كَانَ وَعْدُهُ مَأْتِيًّا {61}

Улар Адн жаннатига киради. Уни Раҳмон Ўз бандаларига кўрсатмасдан ваъда қилди. Унинг ваъдаси аниқ келади.

19:62

لَا يَسْمَعُونَ فِيهَا لَغْوًا إِلَّا سَلَامًا وَلَهُمْ رِزْقُهُمْ فِيهَا بُكْرَةً وَعَشِيًّا {62}

Улар у ерда ҳеч қандай бекорчи гап эшитмайди, балки фақатгина эсон-омонлик ҳақида сўз эшитадилар. Уларга у ерда кун-у тун ризқлари бор.

19:63

تِلْكَ الْجَنَّةُ الَّتِي نُورِثُ مِنْ عِبَادِنَا مَن كَانَ تَقِيًّا {63}

Биз бу жаннатни бандаларимиз орасида жавобгарлигини ҳис қилиб яшаган (мўмин)ларга мерос қилиб берамиз.

19:64

وَمَا نَتَنَزَّلُ إِلَّا بِأَمْرِ رَبِّكَ لَهُ مَا بَيْنَ أَيْدِينَا وَمَا خَلْفَنَا وَمَا بَيْنَ ذَلِكَ وَمَا كَانَ رَبُّكَ نَسِيًّا {64}

(Эй Муҳаммад! Биз фаришталар) фақатгина Раббингни амри билан тушамиз. Ҳозир, илгари ва буни орасидаги тушишимиз бари Аллоҳга оид. Раббинг унутувчи эмас.

19:65

رَبُّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا فَاعْبُدْهُ وَاصْطَبِرْ لِعِبَادَتِهِ هَلْ تَعْلَمُ لَهُ سَمِيًّا {65}

У осмонлар-у ерни ҳам, уларни орасидагиларни ҳам яратган Эгасидир. Бас, сен Унга қуллик қил ва Унга қуллик қилишда бардошли бўлишга урин. Сен Унинг номига (хусусиятига) эга бўлган бошқа бирини биласанми?!

19:66

وَيَقُولُ الْإِنسَانُ أَئِذَا مَا مِتُّ لَسَوْفَ أُخْرَجُ حَيًّا {66}

Инсон: “Ўлганимдан кейин аниқ қайта тирилиб чиқаманми?”, дейди.

19:67

أَوَلَا يَذْكُرُ الْإِنسَانُ أَنَّا خَلَقْنَاهُ مِن قَبْلُ وَلَمْ يَكُ شَيْئًا {67}

Инсон эслаб ўйламадимики, илгари ҳеч нарса эмаслигида уни Биз яратгганмиз.

19:68

فَوَرَبِّكَ لَنَحْشُرَنَّهُمْ وَالشَّيَاطِينَ ثُمَّ لَنُحْضِرَنَّهُمْ حَوْلَ جَهَنَّمَ جِثِيًّا {68}

Раббингга қасамки, уларни шайтонлари^[1187] билан бирга тўплаб, кейин, уларни тиз чўккан ҳолда жаҳаннам атрофига келтирамиз.

19:69

ثُمَّ لَنَنزِعَنَّ مِن كُلِّ شِيعَةٍ أَيُّهُمْ أَشَدُّ عَلَى الرَّحْمَنِ عِتِيًّا {69}

Кейин, ҳар бир гуруҳдан^[1188] Раҳмонга қаттиқ қарши чиққанларини ажратиб оламиз.

19:70

ثُمَّ لَنَحْنُ أَعْلَمُ بِالَّذِينَ هُمْ أَوْلَى بِهَا صِلِيًّا {70}

Зотан, у ерда қолиб кетишга энг ҳақли ким эканини яхши биламиз.

19:71

وَإِن مِّنكُمْ إِلَّا وَارِدُهَا كَانَ عَلَى رَبِّكَ حَتْمًا مَّقْضِيًّا {71}

Орангиздан (яъни, Раҳмонга қарши чиққанлардан) у ерга бормайдиган ҳеч ким йўқ. Бу Раббинг қарор қилган ҳукмдир.

19:72

ثُمَّ نُنَجِّي الَّذِينَ اتَّقَوا وَّنَذَرُ الظَّالِمِينَ فِيهَا جِثِيًّا {72}

Кейин, масъулиятли (мўмин)ларни^[1189] қутқарамиз, ҳақсизлик қилувчи-золимларни эса, у ерда тиз чўккан ҳолда қолдирамиз.

19:73

وَإِذَا تُتْلَى عَلَيْهِمْ آيَاتُنَا بَيِّنَاتٍ قَالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لِلَّذِينَ آمَنُوا أَيُّ الْفَرِيقَيْنِ خَيْرٌ مَّقَامًا وَأَحْسَنُ نَدِيًّا {73}

Уларга аниқ-равшан оятларимиз тушунтириб ўқиб берилганида, кофирлик қилганлар мўминларга: «(Сиз ва биз) икки гуруҳдан қайси бирини мақоми яхшироқ, жамоаси кучлироқ?»- дер эди.

19:74

وَكَمْ أَهْلَكْنَا قَبْلَهُم مِّن قَرْنٍ هُمْ أَحْسَنُ أَثَاثًا وَرِئْيًا {74}

Биз улардан илгари бойликда ва чирой-кўринишда улардан кўра яхшироқ қанчадан-қанча наслларни ҳалок қилиб юборганмиз.

19:75

قُلْ مَن كَانَ فِي الضَّلَالَةِ فَلْيَمْدُدْ لَهُ الرَّحْمَنُ مَدًّا حَتَّى إِذَا رَأَوْا مَا يُوعَدُونَ إِمَّا الْعَذَابَ وَإِمَّا السَّاعَةَ فَسَيَعْلَمُونَ مَنْ هُوَ شَرٌّ مَّكَانًا وَأَضْعَفُ جُندًا {75}

Айт: «Кимки залолатда қолиб кетса, Раҳмон унга муҳлат беради. Токи ўзларига таҳдид қилинган нарсани – азобни ёки қиёматни кўришганида, ана шунда кимнинг ўрни ёмон ва қўшини ожиз эканини билиб олади.»

19:76

وَيَزِيدُ اللَّهُ الَّذِينَ اهْتَدَوْا هُدًى وَالْبَاقِيَاتُ الصَّالِحَاتُ خَيْرٌ عِندَ رَبِّكَ ثَوَابًا وَخَيْرٌ مَّرَدًّا {76}

Тўғри йўлга кирганларни йўлини Аллоҳ яна ҳам тўғрилаб қўяди. Боқий қолувчи хайрли ишлар Аллоҳ ҳузурида яхши савобга ва яхши оқибатга эриштиради.

19:77

أَفَرَأَيْتَ الَّذِي كَفَرَ بِآيَاتِنَا وَقَالَ لَأُوتَيَنَّ مَالًا وَوَلَدًا {77}

Оятларимизга ишонмаган ва: «Менга мол-давлат ҳам фарзанд ҳам аниқ берилади», деган кишини^[1190] кўрдингми?

19:78

أَاطَّلَعَ الْغَيْبَ أَمِ اتَّخَذَ عِندَ الرَّحْمَنِ عَهْدًا {78}

У ғайбдан (махфий нарсалардан) хабардор бўлибдими ёки Раҳмон ҳузурида сўз олибдими?

19:79

كَلَّا سَنَكْتُبُ مَا يَقُولُ وَنَمُدُّ لَهُ مِنَ الْعَذَابِ مَدًّا {79}

Йўқ! Биз уни гапираётган гапини ёзиб қўямиз ва унга азобни узатиб^[1191] қўямиз.

19:80

وَنَرِثُهُ مَا يَقُولُ وَيَأْتِينَا فَرْدًا {80}

У айтаётган нарсаларга Биз эгадор бўламиз. У эса ҳузуримизга ўзи ёлғиз келади^[1192].

19:81

وَاتَّخَذُوا مِن دُونِ اللَّهِ آلِهَةً لِّيَكُونُوا لَهُمْ عِزًّا {81}

(Мушриклар) ўзларига ёрдам бўлсин деб^[1193], Аллоҳдан бошқа бир қанча (шахсларни) «илоҳлар» қилиб олишди.

19:82

كَلَّا سَيَكْفُرُونَ بِعِبَادَتِهِمْ وَيَكُونُونَ عَلَيْهِمْ ضِدًّا {82}

Йўқ! Улар ўзларига қилинган ибодатни тан олмайди ва мушрикларга душман бўлади.

19:83

أَلَمْ تَرَ أَنَّا أَرْسَلْنَا الشَّيَاطِينَ عَلَى الْكَافِرِينَ تَؤُزُّهُمْ أَزًّا {83}

Биз шайтонларни ҳақни тан олмайдиган-кофирларга қўйиб берганимизни кўрмадингми? Шайтонлар уларни (гуноҳларга) қўзғаб туради.

19:84

فَلَا تَعْجَلْ عَلَيْهِمْ إِنَّمَا نَعُدُّ لَهُمْ عَدًّا {84}

Сен уларга (азоб келишига) шошилма. Биз ҳозирча уларни фақат саноғини санаб турибмиз.

19:85

يَوْمَ نَحْشُرُ الْمُتَّقِينَ إِلَى الرَّحْمَنِ وَفْدًا {85}

Кун келиб, масъулиятли (мўмин)ларни ҳузуримизга ҳурматли меҳмон сифатида тўплаймиз.

19:86

وَنَسُوقُ الْمُجْرِمِينَ إِلَى جَهَنَّمَ وِرْدًا {86}

Жиноятчиларни эса жаҳаннамга худди (ҳайвонларни) сувга ҳайдаб боргандек ҳайдаб боргизамиз.

19:87

لَا يَمْلِكُونَ الشَّفَاعَةَ إِلَّا مَنِ اتَّخَذَ عِندَ الرَّحْمَنِ عَهْدًا {87}

(Тириклигида) Раҳмондан сўз олганлардан^[1194] бошқа ҳеч ким шафоатга/оқланишга эга бўлмайди.

19:88

وَقَالُوا اتَّخَذَ الرَّحْمَنُ وَلَدًا {88}

(Мушриклар) «Раҳмон Ўзига фарзанд тутди», деди.

19:89

لَقَدْ جِئْتُمْ شَيْئًا إِدًّا {89}

Шубҳасизки, улар жуда ёмон нарса келтиришди.

19:90

تَكَادُ السَّمَاوَاتُ يَتَفَطَّرْنَ مِنْهُ وَتَنشَقُّ الْأَرْضُ وَتَخِرُّ الْجِبَالُ هَدًّا {90}

Ўша сўз сабабли осмонлар ёрилиб кетишига, ер бўлиниб кетишига ва тоғлар парчаланиб кетишига оз қолди.

19:91

أَن دَعَوْا لِلرَّحْمَنِ وَلَدًا {91}

Чунки, улар: «Раҳмонни боласи бор», деб даъво қилди.

19:92

وَمَا يَنبَغِي لِلرَّحْمَنِ أَن يَتَّخِذَ وَلَدًا {92}

Ўзига фарзанд тутиш Раҳмонга керак эмас.

19:93

إِن كُلُّ مَن فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ إِلَّا آتِي الرَّحْمَنِ عَبْدًا {93}

Осмонлар ва ерда Раҳмонга қул бўлиб келмайдиган ҳеч ким йўқ.

19:94

لَقَدْ أَحْصَاهُمْ وَعَدَّهُمْ عَدًّا {94}

Шубҳасизки, Аллоҳ уларни аниқлаб-билиб қўйди ва бирма-бир санаб қўйди.

19:95

وَكُلُّهُمْ آتِيهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ فَرْدًا {95}

Аллоҳ ҳузурига уларнинг барчаси ёлғиз ҳолда келади.

19:96

إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ سَيَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمَنُ وُدًّا {96}

Имон келтирган ва хайрли ишларни амалга оширганларга Раҳмон севги пайдо қилади.

19:97

فَإِنَّمَا يَسَّرْنَاهُ بِلِسَانِكَ لِتُبَشِّرَ بِهِ الْمُتَّقِينَ وَتُنذِرَ بِهِ قَوْمًا لُّدًّا {97}

(Эй Муҳаммад!) Ҳақиқатда, Қуръонни сени тилингда^[1195] қулай қилиб қўйдикки, сен у билан масъулиятли (мўмин)ларга хушхабар берасан ва у билан итоатсиз-қайсар қавмни огоҳлантирасан.

19:98

وَكَمْ أَهْلَكْنَا قَبْلَهُم مِّن قَرْنٍ هَلْ تُحِسُّ مِنْهُم مِّنْ أَحَدٍ أَوْ تَسْمَعُ لَهُمْ رِكْزًا {98}

Улардан илгари қанчадан-қанча наслларни ҳалок қилиб юборганмиз. Сен улардан бирортасини (тириклигини) сезяпсанми ёки улардан бирон бир шарпа эшитяпсанми?!

 

20. ТОҲА сураси^[1196]

بسم الله الرحمن الرحيم

Марҳамати чексиз ва яхшилик қилувчи – Аллоҳ номи билан.

20:1

طه {1}

То! Ҳа![1197]

20:2

مَا أَنزَلْنَا عَلَيْكَ الْقُرْآنَ لِتَشْقَى {2}

Сенга бу Қуръонни қийналишинг^[1198] учун туширмадик.

20:3

إِلَّا تَذْكِرَةً لِّمَن يَخْشَى {3}

Фақат, Биздан андиша^[1199] қиладиганларга эслатма-насиҳат бўлсин деб туширдик.

20:4

تَنزِيلًا مِّمَّنْ خَلَقَ الْأَرْضَ وَالسَّمَاوَاتِ الْعُلَى {4}

(Қуръон) ерни ва баланд осмонларни яратган зот тарафидан туширилган.

20:5

الرَّحْمَنُ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوَى{5}

Раҳмон бошқарувни (аршни)[1200] эгаллади.

20:6

لَهُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا وَمَا تَحْتَ الثَّرَى{6}

Ер-у осонларда, у иккаласи орасида ва нам тупроқ остида нимаики бўлса бари Унга тегишли.

20:7

وَإِن تَجْهَرْ بِالْقَوْلِ فَإِنَّهُ يَعْلَمُ السِّرَّ وَأَخْفَى{7}

Гапни ошкор гапирсанг ҳам, (У) сирни ҳам, ундан махфийсини ҳам билади.

20:8

اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ لَهُ الْأَسْمَاء الْحُسْنَى {8}

Аллоҳ – қуллик қилинишга ҳақли ягона зотдир. Энг чиройли исмлар/хусусиятлар Унга хос.

20:9

وَهَلْ أَتَاكَ حَدِيثُ مُوسَى {9}

(Эй Муҳаммад!) Сенга Мусонинг хабари келди, шундай эмасми?

20:10

إِذْ رَأَى نَارًا فَقَالَ لِأَهْلِهِ امْكُثُوا إِنِّي آنَسْتُ نَارًا لَّعَلِّي آتِيكُم مِّنْهَا بِقَبَسٍ أَوْ أَجِدُ عَلَى النَّارِ هُدًى {10}

Бир куни у (Тур тоғининг ён бағриларидан ўтаётиб) олов кўриб қолиб, оиласига қараб: “Тўхтанглар, мен оловни пайқаб қолдим. Балки, у оловдан чўғ олиб келаман ёки олов ёнида бирорта йўл кўрсатувчи топарман”, деди.

20:11

فَلَمَّا أَتَاهَا نُودِي يَا مُوسَى {11}

У ерга борганида шундай нидо қилинди: “Эй Мусо!

20:12

إِنِّي أَنَا رَبُّكَ فَاخْلَعْ نَعْلَيْكَ إِنَّكَ بِالْوَادِ الْمُقَدَّسِ طُوًى {12}

Мен сени яратган Эгангманг. Оёқ кийимларингни еч. Чунки, сен покиза Туво водийдасан.

20:13

وَأَنَا اخْتَرْتُكَ فَاسْتَمِعْ لِمَا يُوحَى {13}

Мен сени танладим. Энди, сенга ваҳий қилинадиган нарсани яхшилаб тингла!

20:14

إِنَّنِي أَنَا اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا فَاعْبُدْنِي وَأَقِمِ الصَّلَاةَ لِذِكْرِي {14}

Мен Аллоҳман. Мендан бошқа илоҳ йўқ; Менга ибодат  қил ва Мени улуғлаб шарафламоқ учун намоз ўқи^[1201].

20:15

إِنَّ السَّاعَةَ ءاَتِيَةٌ أَكَادُ أُخْفِيهَا لِتُجْزَى كُلُّ نَفْسٍ بِمَا تَسْعَى{15}

Мен уни махфий тутганим билан, лекин, ҳар ким ўз қилмиш-у ҳаракати сабабли жазо (ва мукофот) олиши учун қиёмат албатта келади.

20:16

فَلاَ يَصُدَّنَّكَ عَنْهَا مَنْ لاَ يُؤْمِنُ بِهَا وَاتَّبَعَ هَوَاهُ فَتَرْدَى{16}

(Унга) ишонмайдиган ва ўз орзу-ҳавасига эргашадиганлар сени ундан (унга ишониб, тайёргарлик кўришдан) тўсиб қўймасин. Акс ҳолда ҳалок бўласан.

20:17

وَمَا تِلْكَ بِيَمِينِكَ يَا مُوسَى {17}

Қўлингдаги шу нарса нима эй Мусо?” (деди Аллоҳ)[1202].

20:18

قَالَ هِيَ عَصَايَ أَتَوَكَّأُ عَلَيْهَا وَأَهُشُّ بِهَا عَلَى غَنَمِي وَلِيَ فِيهَا مَآرِبُ أُخْرَى {18}

«Бу менинг ҳассам. Унга суянаман, у билан қўйларимга барг қоқиб бераман, унда мени  бошқа эҳтиёжларим ҳам бор», деди.

20:19

قَالَ أَلْقِهَا يَا مُوسَى {19}

«Эй Мусо! Ташла уни!»- деди.

20:20

فَأَلْقَاهَا فَإِذَا هِيَ حَيَّةٌ تَسْعَى {20}

Шунда, (ҳасса) дарҳол ҳаракатланадиган илон бўлди.

20:21

قَالَ خُذْهَا وَلَا تَخَفْ سَنُعِيدُهَا سِيرَتَهَا الْأُولَى {21}

“Ол уни, қўрқма. Уни аввалги ҳолатига қайтарамиз.

20:22

وَاضْمُمْ يَدَكَ إِلَى جَنَاحِكَ تَخْرُجْ بَيْضَاء مِنْ غَيْرِ سُوءٍ آيَةً أُخْرَى {22}

Қўлингни қўлтиғингга тиқ – бошқа бир аломат сифатида, нуқсонсиз ҳолда оппоқ бўлиб чиқади.

20:23

لِنُرِيَكَ مِنْ آيَاتِنَا الْكُبْرَى {23}

Сенга катта оятларимиздан/пайғамбарликка далолат қиладиган белгилардан кўрсатиш учун (шундай қилдик).

20:24

اذْهَبْ إِلَى فِرْعَوْنَ إِنَّهُ طَغَى {24}

Фиръавнни ёнига бор, у ҳаддидан ошди.”

20:25

قَالَ رَبِّ اشْرَحْ لِي صَدْرِي {25}

У шундай деди: “Эй Раббим! Бағримни кенг қил.

20:26

وَيَسِّرْ لِي أَمْرِي {26}

Ишимни осонлаштир.

20:27

وَاحْلُلْ عُقْدَةً مِّن لِّسَانِي {27}

Тилимдан тугунни еч.

20:28

يَفْقَهُوا قَوْلِي {28}28.

Токи гапимни тушунсинлар.

20:29

وَاجْعَل لِّي وَزِيرًا مِّنْ أَهْلِي {29}

Оиламдан бирини менга ёрдамчи қилиб бер;

20:30

هَارُونَ أَخِي {30}

Биродарим Ҳорунни.

20:31

اشْدُدْ بِهِ أَزْرِي {31}

У билан мени куч-қувватимни орттир.

20:32

وَأَشْرِكْهُ فِي أَمْرِي {32}

Уни ишимда (вазифамда) шерик қилиб бер[1203].

20:33

كَيْ نُسَبِّحَكَ كَثِيرًا {33}

Токи Сени кўп-кўп поклаб-улуғлайлик.

20:34

وَنَذْكُرَكَ كَثِيرًا {34}

Ва Сени кўп-кўп ёд этайлик^[1204].

20:35

إِنَّكَ كُنتَ بِنَا بَصِيرًا {35}

Сен бизни кўриб турибсан” (деди).

20:36

قَالَ قَدْ أُوتِيتَ سُؤْلَكَ يَا مُوسَى {36}

(Аллоҳ) шундай деди: “Эй Мусо, сўраган нарсанг берилди.

20:37

وَلَقَدْ مَنَنَّا عَلَيْكَ مَرَّةً أُخْرَى {37}

Сенга бошқа бир ўринда ҳам яхшилик қилганмиз.

20:38

إِذْ أَوْحَيْنَا إِلَى أُمِّكَ مَا يُوحَى {38}

Ўшанда онангга ваҳий қилинадиган нарсани ваҳий[1205] қилиб (билдириб):

20:39

أَنِ اقْذِفِيهِ فِي التَّابُوتِ فَاقْذِفِيهِ فِي الْيَمِّ فَلْيُلْقِهِ الْيَمُّ بِالسَّاحِلِ يَأْخُذْهُ عَدُوٌّ لِّي وَعَدُوٌّ لَّهُ وَأَلْقَيْتُ عَلَيْكَ مَحَبَّةً مِّنِّي وَلِتُصْنَعَ عَلَى عَيْنِي {39}

«Мусони сандиққа солиб, уни (Нил) дарёга ташла. Дарё уни қирғоққа ташласин. Менинг ҳам душманим, ўзининг ҳам душмани бўлган шахс уни тутиб олсин.» Эй Мусо, кўз ўнгимда тарбия топиб улғайишинг учун, сенга муҳаббат бердим (суюкли қилдим).

20:40

إِذْ تَمْشِي أُخْتُكَ فَتَقُولُ هَلْ أَدُلُّكُمْ عَلَى مَن يَكْفُلُهُ فَرَجَعْنَاكَ إِلَى أُمِّكَ كَيْ تَقَرَّ عَيْنُهَا وَلَا تَحْزَنَ وَقَتَلْتَ نَفْسًا فَنَجَّيْنَاكَ مِنَ الْغَمِّ وَفَتَنَّاكَ فُتُونًا فَلَبِثْتَ سِنِينَ فِي أَهْلِ مَدْيَنَ ثُمَّ جِئْتَ عَلَى قَدَرٍ يَا مُوسَى {40}

Ўшанда опанг (сени тутиб олганларга) юриб бориб: “Болани боқадиган бирини кўрсатиб қўяйми?”, деган. Шу тариқа, кўзи қувнаши ва ғамга ботмаслиги учун сени онангга қайтариб берганмиз^[1206]. (Катта бўлганингда) бир одамни ўлдириб қўйгансан, шунда сени ғамдан қутқариб қолганмиз^[1207], турли имтиҳонларда синаганмиз, Мадян аҳли орасида йилларча яшагансан. Кейин, бир режа асосида (бу ерга) келдинг эй Мусо.

20:41

وَاصْطَنَعْتُكَ لِنَفْسِي {41}

Сени Ўзим учун^[1208] етиштирдим/тарбия қилдим.

20:42

اذْهَبْ أَنتَ وَأَخُوكَ بِآيَاتِي وَلَا تَنِيَا فِي ذِكْرِي {42}

Сен ва аканг оят-далилларим билан боринглар, Мени эсла(ти)шда сусткашлик қилманглар.

20:43

اذْهَبَا إِلَى فِرْعَوْنَ إِنَّهُ طَغَى{43}

Фиръавнга боринглар, у зўравонлик қилди^[1209].

20:44

فَقُولَا لَهُ قَوْلًا لَّيِّنًا لَّعَلَّهُ يَتَذَكَّرُ أَوْ يَخْشَى {44}

Шу боис, унга мулойим гапиринглар. Балки, у эслатма-насиҳат  олар ёки қўрқиб чекинар.”

20:45

قَالَا رَبَّنَا إِنَّنَا نَخَافُ أَن يَفْرُطَ عَلَيْنَا أَوْ أَن يَطْغَى {45}

Мусо ва Ҳорун: “Эй Раббимиз! Уни бизга тезлик қилиб юборишидан ёки мустабидлик/зўравонлик қилишидан қўрқяпмиз”, дедилар.

20:46

قَالَ لَا تَخَافَا إِنَّنِي مَعَكُمَا أَسْمَعُ وَأَرَى {46}

У шундай деди: “Қўрқманглар, чунки Мен сизлар билан биргаман – эшитаман, кўраман.

20:47

فَأْتِيَاهُ فَقُولَا إِنَّا رَسُولَا رَبِّكَ فَأَرْسِلْ مَعَنَا بَنِي إِسْرَائِيلَ وَلَا تُعَذِّبْهُمْ قَدْ جِئْنَاكَ بِآيَةٍ مِّن رَّبِّكَ وَالسَّلَامُ عَلَى مَنِ اتَّبَعَ الْهُدَى {47}

Энди унга бориб, шундай денглар: “(Эй Фиръавн!) Биз сенга яратган Эганг тарафидан юборилган элчиларимиз, Исроил авлодини биз билан бирга қўйиб юбор, уларни азоблама. Биз сенга яратган Эгангдан оят/далил[1210] олиб келдик; “Ҳидоятга/Илоҳий қўлланмага эргашганга салом бўлсин!

20:48

إِنَّا قَدْ أُوحِيَ إِلَيْنَا أَنَّ الْعَذَابَ عَلَى مَن كَذَّبَ وَتَوَلَّى {48}

Бизга аниқ ваҳий қилинди; (ҳақни) ёлғонга чиқарган ва ундан юз ўгирганларга азоб бор.”

20:49

قَالَ فَمَن رَّبُّكُمَا يَا مُوسَى {49}

У: «Иккалангизнинг Раббингиз ким?» деди.

20:50

قَالَ رَبُّنَا الَّذِي أَعْطَى كُلَّ شَيْءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدَى {50}

«Бизнинг Роббимиз ҳар нарсага ўзига хос яратилиш хилқатини бериб, кейин йўл кўрсатган зотдир», деди (Мусо).

20:51

قَالَ فَمَا بَالُ الْقُرُونِ الْأُولَى {51}

«Ундай бўлса, аввалги наслларнинг аҳволи нима бўлади?», деди (Фиръавн).

20:52

قَالَ عِلْمُهَا عِندَ رَبِّي فِي كِتَابٍ لَّا يَضِلُّ رَبِّي وَلَا يَنسَى {52}

У айтди: “Улар ҳақидаги маълумот Раббим ҳузуридаги китобдадир. Раббим адашмайди ҳам унутмайди ҳам.

20:53

الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ مَهْدًا وَسَلَكَ لَكُمْ فِيهَا سُبُلًا وَأَنزَلَ مِنَ السَّمَاء مَاء فَأَخْرَجْنَا بِهِ أَزْوَاجًا مِّن نَّبَاتٍ شَتَّى {53}

У сизлар учун ерни бешик қилиб берди, унда сизлар учун йўллар тўшаб берди, осмондан сув тушириб, у билан турли ўсимлик навларини^[1211] ундириб берди.

20:54

كُلُوا وَارْعَوْا أَنْعَامَكُمْ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِّأُوْلِي النُّهَى {54}

(Улардан) ўзингиз ҳам тановул қилинглар, чорва ҳайвонларингизни ҳам ўтлатинглар. Бунда ақл эгалари учун албатта оят-намуналар бор.

20:55

مِنْهَا خَلَقْنَاكُمْ وَفِيهَا نُعِيدُكُمْ وَمِنْهَا نُخْرِجُكُمْ تَارَةً أُخْرَى {55}

Сизларни тупроқдан яратдик, унга қайтарамиз ва яна бир марта ундан чиқарамиз.”

20:56

وَلَقَدْ أَرَيْنَاهُ آيَاتِنَا كُلَّهَا فَكَذَّبَ وَأَبَى {56}

Фиръавнга (Мусога берилган) барча оят-далилларимизни кўрсатдик. Бироқ, у ёлғонга чиқарди ва бош тортди.

20:57

قَالَ أَجِئْتَنَا لِتُخْرِجَنَا مِنْ أَرْضِنَا بِسِحْرِكَ يَا مُوسَى {57}

Айтдики: “Эй Мусо! Сен ўз сеҳринг билан бизни юртимиздан чиқариб юбориш учун келдингми бизга?

20:58

فَلَنَأْتِيَنَّكَ بِسِحْرٍ مِّثْلِهِ فَاجْعَلْ بَيْنَنَا وَبَيْنَكَ مَوْعِدًا لَّا نُخْلِفُهُ نَحْنُ وَلَا أَنتَ مَكَانًا سُوًى {58}

Ундай бўлса, сенга ҳам у каби сеҳр келтирамиз. Энди, сен билан бизни ўртамизда (учрашадиган) бир вақт тайинла. Унга биз ҳам сен ҳам хилоф қилмайдиган муносиб бир ер бўлсин.”

20:59

قَالَ مَوْعِدُكُمْ يَوْمُ الزِّينَةِ وَأَن يُحْشَرَ النَّاسُ ضُحًى {59}

(Мусо) айтдики: “Сизларга тайинланган кун байрам/зийнат кунидир. Инсонлар чошгоҳ вақтида тўпланиши керак”.

20:60

فَتَوَلَّى فِرْعَوْنُ فَجَمَعَ كَيْدَهُ ثُمَّ أَتَى {60}

Шунда Фиръавн қайрилиб кетди, хийла(гарлари)ни бирлаштириб, кейин (айтилган жойга) келди.

20:61

قَالَ لَهُم مُّوسَى وَيْلَكُمْ لَا تَفْتَرُوا عَلَى اللَّهِ كَذِبًا فَيُسْحِتَكُمْ بِعَذَابٍ وَقَدْ خَابَ مَنِ افْتَرَى {61}

Мусо уларга: шундай деди: “Ҳолингизга вой! Аллоҳга ёлғон тўнкаманг! Акс ҳолда, Аллоҳ сизларни азоблаб ҳалок қилади. (Аллоҳга) ёлғон тўнкаган киши, шубҳасиз ноумид бўлади.”

20:62

فَتَنَازَعُوا أَمْرَهُم بَيْنَهُمْ وَأَسَرُّوا النَّجْوَى {62}

Шунда, улар ўзаро шивирлашиб, нима қилишлари ҳақида тортиша бошлади.

20:63

قَالُوا إِنْ هَذَانِ لَسَاحِرَانِ يُرِيدَانِ أَن يُخْرِجَاكُم مِّنْ أَرْضِكُم بِسِحْرِهِمَا وَيَذْهَبَا بِطَرِيقَتِكُمُ الْمُثْلَى {63}

Айтдиларки: “Бу иккаласи сеҳргар, ўз сеҳрлари билан сизларни юртингиздан чиқариб юбормоқчи ва сизларни намунали тариқатингизни/йўлингизни йўқ қилиб юбормоқчи.

20:64

فَأَجْمِعُوا كَيْدَكُمْ ثُمَّ ائْتُوا صَفًّا وَقَدْ أَفْلَحَ الْيَوْمَ مَنِ اسْتَعْلَى {64}

Шунинг учун, макр-хийлангизни бирлаштириб, (Мусони олдига) бир саф бўлиб келинглар. Бугун ким устун келса, у зафар қозонади.^[1212]”

20:65

قَالُوا يَا مُوسَى إِمَّا أَن تُلْقِيَ وَإِمَّا أَن نَّكُونَ أَوَّلَ مَنْ أَلْقَى {65}

Улар: «Эй Мусо, аввал сен ташлайсанми ёки биз ташлайликми?», деди.

20:66

قَالَ بَلْ أَلْقُوا فَإِذَا حِبَالُهُمْ وَعِصِيُّهُمْ يُخَيَّلُ إِلَيْهِ مِن سِحْرِهِمْ أَنَّهَا تَسْعَى{66}

«Йўқ, сизлар ташланглар» деди у. Сеҳргарлар ташлаган эди, сеҳрлари таъсирида уларнинг арқон ва ҳассалари Мусога худди ҳаракатланаётган бўлиб туйилди.

20:67

فَأَوْجَسَ فِي نَفْسِهِ خِيفَةً مُّوسَى{67}

Шунда Мусо ўзида қўрқув ҳис қилди.

20:68

قُلْنَا لَا تَخَفْ إِنَّكَ أَنتَ الْأَعْلَى {68}

(Унга) Шундай дедик: “Қўрқма, сен аниқ ғолиб келасан.

20:69

وَأَلْقِ مَا فِي يَمِينِكَ تَلْقَفْ مَا صَنَعُوا إِنَّمَا صَنَعُوا كَيْدُ سَاحِرٍ وَلَا يُفْلِحُ السَّاحِرُ حَيْثُ أَتَى {69}

Ўнг қўлингдаги (ҳасса)ни ташла, улар ясаган нарсаларини ютиб юборсин. Улар ясаган нарса кўз бўямачи сеҳргарнинг хийласидан бошқа нарса эмас. Кўз бўямачи-сеҳргар нима қилса ҳам, зафар қозонмайди.”

20:70

فَأُلْقِيَ السَّحَرَةُ سُجَّدًا قَالُوا آمَنَّا بِرَبِّ هَارُونَ وَمُوسَى {70}

Охир-оқибат, кўз бўямачи-сеҳргарлар сажда қилиб: «Мусо ва Ҳоруннинг Раббига ишондик», дедилар.

20:71

قَالَ آمَنتُمْ لَهُ قَبْلَ أَنْ آذَنَ لَكُمْ إِنَّهُ لَكَبِيرُكُمُ الَّذِي عَلَّمَكُمُ السِّحْرَ فَلَأُقَطِّعَنَّ أَيْدِيَكُمْ وَأَرْجُلَكُم مِّنْ خِلَافٍ وَلَأُصَلِّبَنَّكُمْ  فِي جُذُوعِ النَّخْلِ وَلَتَعْلَمُنَّ أَيُّنَا أَشَدُّ عَذَابًا وَأَبْقَى {71}

Фиръавн шундай деди: “Мен сизларга изн бермай туриб унга ишондингизми? Демак, у сизларга сеҳр ўргатган каттангиз экан-да! Энди сизларни оёқ-қўлларингизни қарама-қарши қилиб кестириб, сизларни хурмо дарахтининг танасига остириб қўяман. Шунда, қайси биримизнинг азоби қаттиқ ва доимий эканини билиб оласизлар.”

20:72

قَالُوا لَن نُّؤْثِرَكَ عَلَى مَا جَاءنَا مِنَ الْبَيِّنَاتِ وَالَّذِي فَطَرَنَا فَاقْضِ مَا أَنتَ قَاضٍ إِنَّمَا تَقْضِي هَذِهِ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا {72}

Улар шундай деди: «Биз сени ҳеч қачон ўзимизга келган аниқ-равшан далиллардан ҳам, бизни яратган зотдан ҳам устун билмаймиз. Нима ҳукм қилсанг қилавер. Сен фақат шу дунё ҳаётида ҳукм қила оласан, холос.

20:73

إِنَّا آمَنَّا بِرَبِّنَا لِيَغْفِرَ لَنَا خَطَايَانَا وَمَا أَكْرَهْتَنَا عَلَيْهِ مِنَ السِّحْرِ وَاللَّهُ خَيْرٌ وَأَبْقَى {73}

Биз Раббимизга ишондик-ки, У бизни хатоларимизни ва сен бизни мажбурлаб қилдирган сеҳргарликни ҳам кечирсин. Аллоҳ (берган ризқ) энг яхшидир, давомлидир^[1213].”

20:74

إِنَّهُ مَن يَأْتِ رَبَّهُ مُجْرِمًا فَإِنَّ لَهُ جَهَنَّمَ لَا يَمُوتُ فِيهَا وَلَا يَحْيى {74}

Кимки яратган Эгаси ҳузурига жиноятчи ҳолда келса, унга жаҳаннам бор. Унда ўлмайди ҳам, (бахтли ҳаётда) яшамайди ҳам[1214].

20:75

وَمَنْ يَأْتِهِ مُؤْمِنًا قَدْ عَمِلَ الصَّالِحَاتِ فَأُوْلَئِكَ لَهُمُ الدَّرَجَاتُ الْعُلَى {75}

Кимки хайрли ишларни амалга оширган мўмин ҳолида келса, энг юқори даражалар ана шуларга тегишлидир.

20:76

جَنَّاتُ عَدْنٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا وَذَلِكَ جَزَاء مَن تَزَكَّى {76}

(Ўша даражалар) Остидан анҳорлар оқиб турадиган Адн жаннатларидир. Улар унда ўлимсиз-мангу қолади. Ўзини пок сақлаган кишиларнинг мукофоти мана шудир.

20:77

وَلَقَدْ أَوْحَيْنَا إِلَى مُوسَى أَنْ أَسْرِ بِعِبَادِي فَاضْرِبْ لَهُمْ طَرِيقًا فِي الْبَحْرِ يَبَسًا لَّا تَخَافُ دَرَكًا وَلَا تَخْشَى{77}

Шубҳасизки, Мусога шундай ваҳий қилдик: “Бандаларимни тунда йўлга чиқар, етиб олишларидан қўрқмайдиган ва (ғарқ бўлишдан) чўчимайдиган қилиб уларга денгизда йўл оч.”

20:78

فَأَتْبَعَهُمْ فِرْعَوْنُ بِجُنُودِهِ فَغَشِيَهُم مِّنَ الْيَمِّ مَا غَشِيَهُمْ {78}

Ўшанда Фиръавн аскарлари билан бирга Мусони ортидан қувиб келди. Натижада, денгизда уларни қуршаб олиши керак бўлган (фалокат) қуршаб олди.

20:79

وَأَضَلَّ فِرْعَوْنُ قَوْمَهُ وَمَا هَدَى {79}

Фиръавн ўз халқини адаштирган, тўғри йўлга бошламаган^[1215].

20:80

يَا بَنِي إِسْرَائِيلَ قَدْ أَنجَيْنَاكُم مِّنْ عَدُوِّكُمْ وَوَاعَدْنَاكُمْ جَانِبَ الطُّورِ الْأَيْمَنَ وَنَزَّلْنَا عَلَيْكُمُ الْمَنَّ وَالسَّلْوَى {80}

Эй Исроил авлодлари! Биз сизни душманингиздан қутқариб қолганмиз, сизлар билан Тур (тоғи)нинг ўнг тарафида ваъдалашдик ва сизларга манн ва бедана^[1216] тушириб бердик.

20:81

كُلُوا مِن طَيِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاكُمْ وَلَا تَطْغَوْا فِيهِ فَيَحِلَّ عَلَيْكُمْ غَضَبِي وَمَن يَحْلِلْ عَلَيْهِ غَضَبِي فَقَدْ هَوَى {81}

Сизларга ризқ қилиб берганларимдан покизаларини истеъмол қилинглар ва бунда ҳаддан ошманглар^[1217]. Бўлмаса, тепангизга ғазабим^[1218] тушади. Кимгаки ғазабим тушса, у аниқ ҳалок бўлади.

20:82

وَإِنِّي لَغَفَّارٌ لِّمَن تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ صَالِحًا ثُمَّ اهْتَدَى {82}

Албатта, тавба қилган, имон келтирган ва манфаатли ишни амалга оширган, кейин (шу) тўғри йўлда давом этган кишини Мен аниқ кечираман.

20:83

وَمَا أَعْجَلَكَ عَن قَوْمِكَ يَا مُوسَى {83}

(Тур тоғида Аллоҳ шундай деди): «Эй Мусо! Қавмингни ташлаб шошилиб чиқишингга нима сабаб бўлди?»

20:84

قَالَ هُمْ أُولَاء عَلَى أَثَرِي وَعَجِلْتُ إِلَيْكَ رَبِّ لِتَرْضَى {84}

У айтдики: “Улар менинг изимдадир. Эй Раббим, Рози бўлишинг учун Сенга шошилдим”.

20:85

قَالَ فَإِنَّا قَدْ فَتَنَّا قَوْمَكَ مِن بَعْدِكَ وَأَضَلَّهُمُ السَّامِرِيُّ {85}

«Биз сендан кейин қавмингни имтиҳон қилдик. Сомирий уларни адаштирди», деди Аллоҳ[1219].

20:86

فَرَجَعَ مُوسَى إِلَى قَوْمِهِ غَضْبَانَ أَسِفًا قَالَ يَا قَوْمِ أَلَمْ يَعِدْكُمْ رَبُّكُمْ وَعْدًا حَسَنًا أَفَطَالَ عَلَيْكُمُ الْعَهْدُ أَمْ أَرَدتُّمْ أَن يَحِلَّ عَلَيْكُمْ غَضَبٌ مِّن رَّبِّكُمْ فَأَخْلَفْتُم مَّوْعِدِي {86}

Кейин, Мусо ўз қавмига ғазабланган ва ачинган ҳолда қайтиб: «Эй қавмим! Ахир  Раббингиз сизга чиройли ваъда бермаганмиди?! Ёки ўша ваъда сизларга шунчалик узайиб кетдими? Ё бўлмаса, ўзингизга Раббингизнинг ғазаби/уқубати дучор бўлишини хоҳлаб қолиб, шунинг учун менга берган ваъдангизни буздингизми?!», деди.

20:87

قَالُوا مَا أَخْلَفْنَا مَوْعِدَكَ بِمَلْكِنَا وَلَكِنَّا حُمِّلْنَا أَوْزَارًا مِّن زِينَةِ الْقَوْمِ فَقَذَفْنَاهَا فَكَذَلِكَ أَلْقَى السَّامِرِيُّ {87}

(Қавми) шундай деди: “Сенга берган ваъдамизга ўз хоҳиш-иродамизга кўра хилоф қилганимиз йўқ. Лекин, биз (Мисрлик) қавмнинг зеб-зийнатли юкларидан бир қанчасини ўзимизга юклаб олган эдик, уларни (оловга) ташладик, Сомирий ҳам ташлади.

20:88

فَأَخْرَجَ لَهُمْ عِجْلًا جَسَدًا لَهُ خُوَارٌ فَقَالُوا هَذَا إِلَهُكُمْ وَإِلَهُ مُوسَى فَنَسِيَ {88}

Шундай қилиб, Сомирий (оловдан) бизга бўкирадиган битта бузоқ (ҳайкалини) чиқариб берди, (Бир-бирларига): «Бу сизларнинг ҳам илоҳингиз, Мусонинг ҳам илоҳидир, бироқ Мусо уни унутиб қўйди», дедилар.”

20:89

أَفَلَا يَرَوْنَ أَلَّا يَرْجِعُ إِلَيْهِمْ قَوْلًا وَلَا يَمْلِكُ لَهُمْ ضَرًّا وَلَا نَفْعًا {89}

(Ҳайкал) уларга бирон бир гап қайтара олмаслигини ва уларга зарар ҳам фойда ҳам келтира олмаслигини наҳот кўрмаган бўлсалар?!

20:90

وَلَقَدْ قَالَ لَهُمْ هَارُونُ مِن قَبْلُ يَا قَوْمِ إِنَّمَا فُتِنتُم بِهِ وَإِنَّ رَبَّكُمُ الرَّحْمَنُ فَاتَّبِعُونِي وَأَطِيعُوا أَمْرِي {90}

Ҳорун (Мусо қайтишидан) олдин уларга: «Эй қавмим! Сизлар бузоқ билан фитналаниб қолдингиз. Сизларни яратган Эгангиз Раҳмондир. Сизлар менга эргашиб, буйруғимни бажаринглар», деб айтган эди.

20:91

قَالُوا لَن نَّبْرَحَ عَلَيْهِ عَاكِفِينَ حَتَّى يَرْجِعَ إِلَيْنَا مُوسَى {91}

(Қавми эса): “Мусо қайтиб келгунга қадар, биз бузоққа сиғиниб турамиз”, дейишган.

20:92

قَالَ يَا هَارُونُ مَا مَنَعَكَ إِذْ رَأَيْتَهُمْ ضَلُّوا{92}

Мусо (қайтиб келиб) айтдики: “Эй Ҳорун! Буларни адашиб кетганини кўрганингда, сенга нима қарши чиқдики,

20:93

أَلَّا تَتَّبِعَنِ أَفَعَصَيْتَ أَمْرِي {93}

менга эргашмадинг? Наҳотки буйруғимга қарши чиққан бўлсанг?!”

20:94

قَالَ يَا ابْنَ أُمَّ لَا تَأْخُذْ بِلِحْيَتِي وَلَا بِرَأْسِي إِنِّي خَشِيتُ أَن تَقُولَ فَرَّقْتَ بَيْنَ بَنِي إِسْرَائِيلَ وَلَمْ تَرْقُبْ قَوْلِي {94}

Ҳорун айтдики: “Эй онамнинг ўғли, мени соч-соқолимдан тутма! «Гапимга кирмасдан, Исроил авлодини бўлиб ташлабсан», дейишингдан чўчидим.

20:95

قَالَ فَمَا خَطْبُكَ يَا سَامِرِيُّ {95}

(Мусо Сомирийга): «Эй Сомирий! Бу қилиғинг нимаси?», деди.

20:96

قَالَ بَصُرْتُ بِمَا لَمْ يَبْصُرُوا بِهِ فَقَبَضْتُ قَبْضَةً مِّنْ أَثَرِ الرَّسُولِ فَنَبَذْتُهَا وَكَذَلِكَ سَوَّلَتْ لِي نَفْسِي{96}

(Сомирий): “Мен улар кўрмаган (бир ҳақиқатни)ни кўрдим, Расулнинг асаридан (шариатидан) бир қисмини чиқариб ташладим^[1220]. Нафсим менга шундай қилишни ундади”, деди.

20:97

قَالَ فَاذْهَبْ فَإِنَّ لَكَ فِي الْحَيَاةِ أَن تَقُولَ لَا مِسَاسَ وَإِنَّ لَكَ مَوْعِدًا لَّنْ تُخْلَفَهُ وَانظُرْ إِلَى إِلَهِكَ الَّذِي ظَلْتَ عَلَيْهِ عَاكِفًا لَّنُحَرِّقَنَّهُ ثُمَّ لَنَنسِفَنَّهُ فِي الْيَمِّ نَسْفًا {97}

Мусо шундай деди: “Йўқол! Энди сен ҳаёт мобайнида “(Менга) тегманглар”, деб юрасан[1221]. Сен учун яна битта хилоф қилинмайдиган ваъда қилинган вақт бор. Сиғинишда давом этган «илоҳингга» қараб тур, уни куйдириб, денгизга сочиб юборамиз.

20:98

إِنَّمَا إِلَهُكُمُ اللَّهُ الَّذِي لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ وَسِعَ كُلَّ شَيْءٍ عِلْمًا {98}

Ибодат қилишингиз керак бўлган зот фақат Аллоҳдир, Ундан бошқа ибодат қилинишга ҳақли ҳеч ким йўқ. У илми ила ҳамма нарсани қамраб олган.”

20:99

كَذَلِكَ نَقُصُّ عَلَيْكَ مِنْ أَنبَاء مَا قَدْ سَبَقَ وَقَدْ آتَيْنَاكَ مِن لَّدُنَّا ذِكْرًا {99}

(Эй Муҳаммад!) Ўтмишда бўлиб ўтган хабарларнинг баъзиларини сенга мана шу шаклда айтиб беряпмиз. Сенга Ўз ҳузуримиздан Зикр (Қуръон) бердик.

20:100

مَنْ أَعْرَضَ عَنْهُ فَإِنَّهُ يَحْمِلُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وِزْرًا {100}

Кимки ундан юз ўгирса, қиёмат куни у ўзига оғир гуноҳ юклаб олади.

20:101

خَالِدِينَ فِيهِ وَسَاء لَهُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ حِمْلًا {101}

Улар ўша гуноҳ остида ўлимсиз-мангу қолади. Қиёмат кунидаги уларнинг гуноҳи қандай ҳам ёмон!

20:102

يَوْمَ يُنفَخُ فِي الصُّورِ وَنَحْشُرُ الْمُجْرِمِينَ يَوْمَئِذٍ زُرْقًا {102}

Кун келиб сур чалинади. Ўша куни (Қуръондан юз ўгирган) жиноятчиларни кўзларини кўр ҳолатда тўплаймиз^[1222].

20:103

يَتَخَافَتُونَ بَيْنَهُمْ إِن لَّبِثْتُمْ إِلَّا عَشْرًا {103}

Улар бир-бирига пичирлашиб: «Дунё ҳаётида фақат ўн кун қолдинглар», дейишади.

20:104

نَحْنُ أَعْلَمُ بِمَا يَقُولُونَ إِذْ يَقُولُ أَمْثَلُهُمْ طَرِيقَةً إِن لَّبِثْتُمْ إِلَّا يَوْمًا {104}

Уларни нима деётганини жуда яхши биламиз. Улар орасида (адашган) йўлда энг ўрнак бўлганлари: «Сизлар фақат бир кун қолдинглар», дейди.

20:105

وَيَسْأَلُونَكَ عَنِ الْجِبَالِ فَقُلْ يَنسِفُهَا رَبِّي نَسْفًا {105}

Улар сендан тоғлар ҳақида сўрашмоқда. Айт: “Яратган Эгам уларни (кулдек) тўзитиб юборади.

20:106

فَيَذَرُهَا قَاعًا صَفْصَفًا {106}

Шу тариқа ерни^[1223] теп-текис қилиб қўяди.

20:107

لَا تَرَى فِيهَا عِوَجًا وَلَا أَمْتًا {107}

Унда паст-у баландлик кўрмайсан.

20:108

يَوْمَئِذٍ يَتَّبِعُونَ الدَّاعِيَ لَا عِوَجَ لَهُ وَخَشَعَت الْأَصْوَاتُ لِلرَّحْمَنِ فَلَا تَسْمَعُ إِلَّا هَمْسًا {108}

Ўша куни товушлари пасайган ҳолда, ҳеч қаёққа бурилмасдан, (ҳисоб-китобга) чақирувчи ортидан эргашиб келадилар. Шунда пичирлашдан бошқа нарса эшитмайсан.

20:109

يَوْمَئِذٍ لَّا تَنفَعُ الشَّفَاعَةُ إِلَّا مَنْ أَذِنَ لَهُ الرَّحْمَنُ وَرَضِيَ لَهُ قَوْلًا {109}

Ўша куни Раҳмон унга изн берган ва ўз фойдасига гапиришига рози бўлган кишилардан бошқа ҳеч кимга (Илоҳий) шафоат фойда бермайди[1224].

20:110

يَعْلَمُ مَا بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَمَا خَلْفَهُمْ وَلَا يُحِيطُونَ بِهِ عِلْمًا {110}

Аллоҳ уларнинг олдиларидагини ва ортларидагини ҳам билади^[1225]. Улар эса, илмий жиҳатдан Уни қамрай олмайди.

20:111

وَعَنَتِ الْوُجُوهُ لِلْحَيِّ الْقَيُّومِ وَقَدْ خَابَ مَنْ حَمَلَ ظُلْمًا {111}

(Ўша куни) «юзлар» доимо тирик ҳамда узлуксиз ўз ишида турувчи – Аллоҳга бош эгиб туради.  Қасамки, (охиратга) зулм кўтариб келган киши ноумид бўлади.

20:112

وَمَن يَعْمَلْ مِنَ الصَّالِحَاتِ وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَا يَخَافُ ظُلْمًا وَلَا هَضْمًا {112}

Кимки (Аллоҳга) ишонган ҳолда хайрли ишларни амалга оширган бўлса, энди улар на ҳақсизлик қилинишидан ва на ҳаққи берилмай қолишидан қўрқмайди^[1226].

20:113

وَكَذَلِكَ أَنزَلْنَاهُ قُرْآنًا عَرَبِيًّا وَصَرَّفْنَا فِيهِ مِنَ الْوَعِيدِ لَعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ أَوْ يُحْدِثُ لَهُمْ ذِكْرًا   {113}

Биз бу (Қуръон)ни мана шу шаклда – арабча Қуръон қилиб туширдик. Жавобгарликларини ҳис қилишлари ёки (Қуръон) уларда эслатма-насиҳат пайдо қилиши учун, унда турли таҳдидлар келтирдик.

20:114

فَتَعَالَى اللَّهُ الْمَلِكُ الْحَقُّ وَلَا تَعْجَلْ بِالْقُرْآنِ مِن قَبْلِ أَن يُقْضَى إِلَيْكَ وَحْيُهُ وَقُل رَّبِّ زِدْنِي عِلْمًا {114}

Ҳақиқий ҳукмрон бўлмиш Аллоҳ олийдир. (Эй Муҳаммад!) Сенга унинг ваҳйи тугамай туриб, Қуръонга нисбатан шошқалоқлик қилма, «Эй Раббим! Илмимни зиёда қил!», де^[1227]!

20:115

وَلَقَدْ عَهِدْنَا إِلَى آدَمَ مِن قَبْلُ فَنَسِيَ وَلَمْ نَجِدْ لَهُ عَزْمًا {115}

Шубҳасизки, илгари Одамга аҳд (буйруқ) берган эдик, у унутди^[1228]. Биз унда қатъият кўрмадик.

20:116

وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلَائِكَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِيسَ أَبَى {116}

Бир куни фаришталарга: «Одамга сажда қилинглар!»- дедик^[1229]. Улар дарҳол сажда қилди. Иблис сажда қилмади, у бош тортди.

20:117

فَقُلْنَا يَا آدَمُ إِنَّ هَذَا عَدُوٌّ لَّكَ وَلِزَوْجِكَ فَلَا يُخْرِجَنَّكُمَا مِنَ الْجَنَّةِ فَتَشْقَى {117

Шунда Биз айтдикки: “Эй Одам! Бу (Иблис) сенга ҳам жуфтингга ҳам душмандир. Тағин, у сизларни ушбу боғдан чиқариб юбормасин. Акс ҳолда, муаммога тушиб қоласиз.

20:118

إِنَّ لَكَ أَلَّا تَجُوعَ فِيهَا وَلَا تَعْرَى {118}

Сен бу ерда оч ҳам қолмайсан, яланғоч ҳам қолмайсан.

20:119

وَأَنَّكَ لَا تَظْمَأُ فِيهَا وَلَا تَضْحَى {119}

Яна, сен бу ерда сувга ташна бўлмайсан, иссиқда ҳам қолмайсан.”

20:120

فَوَسْوَسَ إِلَيْهِ الشَّيْطَانُ قَالَ يَا آدَمُ هَلْ أَدُلُّكَ عَلَى شَجَرَةِ الْخُلْدِ وَمُلْكٍ لَّا يَبْلَى {120}

Шунда Шайтон: “Эй Одам! Сенга мангу ҳаёт дарахтини ва битмас-тугамас мулкни кўрсатайми?”, деб васваса қилди.

20:121

فَأَكَلَا مِنْهَا فَبَدَتْ لَهُمَا سَوْآتُهُمَا وَطَفِقَا يَخْصِفَانِ عَلَيْهِمَا مِن وَرَقِ الْجَنَّةِ وَعَصَى آدَمُ رَبَّهُ فَغَوَى {121}

Шунда, Одам ва аёли тақиқланган дарахт (меваси)дан еган эди, уятли жойлари ўзларига кўринди, иккаласи ҳам боғдаги дарахт баргларидан қават-қават қилиб устини ёпишни бошлади. Одам Раббининг буйруғига қарши чиқиб, хато қилди.

20:122

ثُمَّ اجْتَبَاهُ رَبُّهُ فَتَابَ عَلَيْهِ وَهَدَى {122}

Кейинчалик, Рабби уни (пайғамбарликка) танлаб олди, унга тавба имкони берди ва унга тўғри йўл кўрсатди^[1230].

20:123

قَالَ اهْبِطَا مِنْهَا جَمِيعًا بَعْضُكُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ فَإِمَّا يَأْتِيَنَّكُم مِّنِّي هُدًى فَمَنِ اتَّبَعَ هُدَايَ فَلَا يَضِلُّ وَلَا يَشْقَى {123}

Аллоҳ шундай деди: “Иккалангиз ҳам у ердан тушинглар. Бир-бирингизга душмансиз. Мен тарафимдан сизларга қўлланма (китоб)^[1231] келганида, ким Менинг қўлланмамга эргашса, шунда у адашмайди ва бахтсиз бўлмайди.

20:124

وَمَنْ أَعْرَضَ عَن ذِكْرِي فَإِنَّ لَهُ مَعِيشَةً ضَنكًا وَنَحْشُرُهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَعْمَى {124}

Кимки Менинг эслатма-насиҳатимдан юз ўгирса, албатта, унга машаққатли-танг ҳаёт (берилади) ва қиёмат куни уни маҳшарга кўр қилиб келтирамиз.

20:125

قَالَ رَبِّ لِمَ حَشَرْتَنِي أَعْمَى وَقَدْ كُنتُ بَصِيرًا {125}

«Эй яратган Эгам! Нима учун мени маҳшарга кўр қилиб келтирдинг, ахир мен кўрар эдим-ку?!»- дейди у.

20:126

قَالَ كَذَلِكَ أَتَتْكَ آيَاتُنَا فَنَسِيتَهَا وَكَذَلِكَ الْيَوْمَ تُنسَى {126}

“Шундай, лекин, сенга оятларимиз келган, ўшанда сен уларни унутдинг. Сен ҳам бугун мана шу шаклда унутиласан^[1232]”, дейди Аллоҳ.

20:127

وَكَذَلِكَ نَجْزِي مَنْ أَسْرَفَ وَلَمْ يُؤْمِن بِآيَاتِ رَبِّهِ وَلَعَذَابُ الْآخِرَةِ أَشَدُّ وَأَبْقَى {127}

Ҳаддан ошган ва Раббининг оятларига ишонмаган кимсаларни мана шундай жазолаймиз. Ҳақиқатда, охират азоби жуда қаттиқдир, доимийдир.

20:128

أَفَلَمْ يَهْدِ لَهُمْ كَمْ أَهْلَكْنَا قَبْلَهُم مِّنَ الْقُرُونِ يَمْشُونَ فِي مَسَاكِنِهِمْ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِّأُوْلِي النُّهَى {128}

Улардан олдинги қанчадан-қанча наслларни ҳалок қилганимиз, уларни тўғри йўлга келишига туртки бўлмадими? Ҳозир улар ўзларидан аввалгилар (яшаган) масканларида юрибди. Албатта, ақл ишлатадиганлар учун бунда далил/кўрсатмалар бор.

20:129

وَلَوْلَا كَلِمَةٌ سَبَقَتْ مِن رَّبِّكَ لَكَانَ لِزَامًا وَأَجَلٌ مُسَمًّى {129}

Агар Раббинг тарафидан берилган сўз^[1233] ва белгиланган муддат^[1234] бўлмаганида эди, (буларга азоб) муқаррар бўларди.

20:130

فَاصْبِرْ عَلَى مَا يَقُولُونَ وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَقَبْلَ غُرُوبِهَا وَمِنْ آنَاء اللَّيْلِ فَسَبِّحْ وَأَطْرَافَ النَّهَارِ لَعَلَّكَ تَرْضَى {130}

Шунинг учун, уларнинг гапираётган гапига бардош қил. Қуёш чиқишидан олдин ва қуёш ботишидан олдин Раббингни олқишлаб улуғла^[1235]. Розиликка эришиш умидида, тунги баъзи вақтларда ва кундузги бўлимларда ҳам улуғла!

20:131

وَلَا تَمُدَّنَّ عَيْنَيْكَ إِلَى مَا مَتَّعْنَا بِهِ أَزْوَاجًا مِّنْهُمْ زَهْرَةَ الْحَيَاةِ الدُّنيَا لِنَفْتِنَهُمْ فِيهِ وَرِزْقُ رَبِّكَ خَيْرٌ وَأَبْقَى{131}

Уларни имтиҳон қилиш учун, улардан баъзиларига баҳраманд қилиб берганимиз дунё ҳаётининг зийнатларига кўз тикма. Яратган Эгангнинг ризқи яхши ва боқийдир.

20:132

وَأْمُرْ أَهْلَكَ بِالصَّلَاةِ وَاصْطَبِرْ عَلَيْهَا لَا نَسْأَلُكَ رِزْقًا نَّحْنُ نَرْزُقُكَ وَالْعَاقِبَةُ لِلتَّقْوَى {132}

Оилангни намозни/диний вазифаларни бажаришга[1236] буюр, ўзинг ҳам унга бардошли бўл^[1237]. Биз сендан ризқ сўрамаяпмиз^[1238], сенга ризқни Биз берамиз. Яхши оқибат масъулиятлилик/тақводорликка тегишлидир^[1239].

20:133

وَقَالُوا لَوْلَا يَأْتِينَا بِآيَةٍ مِّن رَّبِّهِ أَوَلَمْ تَأْتِهِم بَيِّنَةُ مَا فِي الصُّحُفِ الْأُولَى {133}

Улар: “(Муҳаммад) бизга Раббидан далил/кўрсатма келтирса бўлмайдими?”, деди. Ахир, уларга аввалги илоҳий саҳифалардаги аниқ ҳужжат^[1240] келмабдими?!

20:134

وَلَوْ أَنَّا أَهْلَكْنَاهُم بِعَذَابٍ مِّن قَبْلِهِ لَقَالُوا رَبَّنَا لَوْلَا أَرْسَلْتَ إِلَيْنَا رَسُولًا فَنَتَّبِعَ آيَاتِكَ مِن قَبْلِ أَن نَّذِلَّ وَنَخْزَى {134}

Агар у (Қуръон келишидан) олдин уларни^[1241] азоб билан ҳалок қилиб юборганимизда эди, (у кофирлар) “Эй Раббимиз! Хор бўлиб, шарманда бўлишимиздан олдин бизга элчи юборсанг бўлмасмиди? Шундай қилганингда биз унга эргашган бўлардик”, дер эди.

20:135

قُلْ كُلٌّ مُّتَرَبِّصٌ فَتَرَبَّصُوا ۖ فَسَتَعْلَمُونَ مَنْ أَصْحَابُ الصِّرَاطِ السَّوِيِّ وَمَنِ اهْتَدَىٰ {135}

Айт: “Ҳамма кутяпти, сизлар ҳам кутинглар. Тўғри йўл эгалари кимлар эканини, кимлар (жаннатга элтувчи) йўлга кирганини яқинда билиб оласизлар.”

 

21. АНБИЁ сураси^[1242]

بسم الله الرحمن الرحيم

Марҳамати чексиз ва яхшилик қилувчи – Аллоҳ номи билан.

21:1

اقْتَرَبَ لِلنَّاسِ حِسَابُهُمْ وَهُمْ فِي غَفْلَةٍ مَّعْرِضُونَ {1}

Шу инсонларни[1243] (Аллоҳга) ҳисоб бериши  яқинлашиб қолди. Улар эса, ҳануз бепарводирлар, юз ўгирмоқдалар[1244].

21:2

مَا يَأْتِيهِم مِّن ذِكْرٍ مَّن رَّبِّهِم مُّحْدَثٍ إِلَّا اسْتَمَعُوهُ وَهُمْ يَلْعَبُونَ {2}

Уларга Раббидан келган ҳар бир янги хабарни фақат эрмак қилиб эшитяпти.

21:3

لَاهِيَةً قُلُوبُهُمْ وَأَسَرُّواْ النَّجْوَى الَّذِينَ ظَلَمُواْ هَلْ هَذَا إِلَّا بَشَرٌ مِّثْلُكُمْ أَفَتَأْتُونَ السِّحْرَ وَأَنتُمْ تُبْصِرُونَ {3}

(Қуръонни тинглаётганида) уларнинг қалблари эрмак қилиш билан машғул эди. Ўша золимлар, ўзаро: “Бу (Муҳаммад) сизга ўхшаган башар, холос. Кўриб туриб ҳам сеҳрга келаверасизларми?”, деб пичирладилар.

21:4

قَالَ رَبِّي يَعْلَمُ الْقَوْلَ فِي السَّمَاء وَالأَرْضِ وَهُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ {4}

(Шунда Муҳаммад) «Яратган Эгам осмондаги гапни ҳам, ердаги гапни ҳам билиб туради. У ҳамма нарсани эшитади, билади», деди.

21:5

بَلْ قَالُواْ أَضْغَاثُ أَحْلاَمٍ بَلِ افْتَرَاهُ بَلْ هُوَ شَاعِرٌ فَلْيَأْتِنَا بِآيَةٍ كَمَا أُرْسِلَ الأَوَّلُونَ {5}

(Улар яна): «Балки, (Муҳаммад ўқиётган оятлар) алғов-далғов тушлардир. Балки, уни ўзи тўқигандир. Балки у шоирдир. (Агар элчи бўлса) аввалги элчиларга юборилганидек бизга ҳам бирорта оят/аломат [1245] келтирсин», дедилар.

21:6

مَا آمَنَتْ قَبْلَهُم مِّن قَرْيَةٍ أَهْلَكْنَاهَا أَفَهُمْ يُؤْمِنُونَ {6}

Улардан олдин Биз ҳалок қилган ҳеч бир юрт (аҳолиси аломатларга) ишонмаган эди, энди улар ишонармикин?![1246]

21:7

وَمَا أَرْسَلْنَا قَبْلَكَ إِلاَّ رِجَالاً نُّوحِي إِلَيْهِمْ فَاسْأَلُواْ أَهْلَ الذِّكْرِ إِن كُنتُمْ لاَ تَعْلَمُونَ {7}

Сендан илгари ҳам фақат эркакларни элчи қилиб юбориб, уларга ваҳий қилганмиз^[1247]. Агар билмасангиз, (аввалги илоҳий китоб бўлмиш) Зикрни биладиганлардан сўранглар!

21:8

وَمَا جَعَلْنَاهُمْ جَسَدًا لَّا يَأْكُلُونَ الطَّعَامَ وَمَا كَانُوا خَالِدِينَ {8}

Биз у элчиларни овқат емайдиган жасад қилмадик. Улар ўлимсиз – мангу яшовчи ҳам эмасди.

21:9

ثُمَّ صَدَقْنَاهُمُ الْوَعْدَ فَأَنجَيْنَاهُمْ وَمَن نَّشَاء وَأَهْلَكْنَا الْمُسْرِفِينَ {9}

Кейин, элчиларга берган сўзимизга вафо қилиб, уларни ҳам, улар билан бирга Ўзимиз муносиб билган қулларимизни ҳам қутқариб қолдик. Ҳаддан ошувчиларни эса ҳалок қилдик.

21:10

لَقَدْ أَنزَلْنَا إِلَيْكُمْ كِتَابًا فِيهِ ذِكْرُكُمْ أَفَلَا تَعْقِلُونَ {10}

Шубҳасизки, сизларга китоб юбордик; унда сизга тегишли эслатма^[1248] (ҳам) бор. Ақл юритмайсизларми?!

21:11

وَكَمْ قَصَمْنَا مِن قَرْيَةٍ كَانَتْ ظَالِمَةً وَأَنشَأْنَا بَعْدَهَا قَوْمًا آخَرِينَ {11}

Биз аҳолиси золим бўлган қанчадан-қанча юртларни вайрон қилиб, улардан кейин ўрнига бошқа қавм пайдо қилдик.

21:12

فَلَمَّا أَحَسُّوا بَأْسَنَا إِذَا هُم مِّنْهَا يَرْكُضُونَ {12}

Шиддатли азобимизни сезиб қолишиб, дарҳол у ердан қочишга уринган.

21:13

لَا تَرْكُضُوا وَارْجِعُوا إِلَى مَا أُتْرِفْتُمْ فِيهِ وَمَسَاكِنِكُمْ لَعَلَّكُمْ تُسْأَلُونَ {13}

«Қочманглар! Унда маишатли ўтказган фаровон ҳаётингизга ва масканларингизга қайтинглар, савол-жавобга тортилишингиз мумкин», (дейилган).

21:14

قَالُوا يَا وَيْلَنَا إِنَّا كُنَّا ظَالِمِينَ {14}

Улар эса: “Ҳолимизга вой! Биз ҳақсизлик қилувчи-золим бўлган эканмиз”, деб қолишган.

21:15

فَمَا زَالَت تِّلْكَ دَعْوَاهُمْ حَتَّى جَعَلْنَاهُمْ حَصِيدًا خَامِدِينَ {15}

Уларнинг ҳасрат-надоматлари, токи Биз уларни ўрилган экиндек ва алангаси ўчирилган чўғдек қилиб қўйгунимизга қадар давом этди.

21:16

وَمَا خَلَقْنَا السَّمَاء وَالْأَرْضَ وَمَا بَيْنَهُمَا لَاعِبِينَ {16}

Биз еру осмонларни ҳам у иккаласи орасидагиларни ҳам беҳуда^[1249] яратмадик.

21:17

لَوْ أَرَدْنَا أَن نَّتَّخِذَ لَهْوًا لَّاتَّخَذْنَاهُ مِن لَّدُنَّا إِن كُنَّا فَاعِلِينَ {17}

Бекорчи нарса билан машғул бўлишни^[1250] хоҳлаганимизда эди, уни Ўз ҳузуримизда қилган бўлардик. (Лекин) асло бундай қилмаймиз.

21:18

بَلْ نَقْذِفُ بِالْحَقِّ عَلَى الْبَاطِلِ فَيَدْمَغُهُ فَإِذَا هُوَ زَاهِقٌ وَلَكُمُ الْوَيْلُ مِمَّا تَصِفُونَ {18}

Йўқ! Биз ҳақни ботил устига ташлаймиз, уни янчиб юборади. Шу тариқа у йўқ бўлиб кетади. (Аллоҳга нотўғри) васфлаётганингиз учун ҳолингизга вой!

21:19

وَلَهُ مَن فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَنْ عِندَهُ لَا يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِهِ وَلَا يَسْتَحْسِرُونَ {19}

Осмонлар ва ерда кимки бўлса бари Уники. Унинг ҳузуридагилар Унга қуллик қилишдан катта кетмайди ва малолланмайди.

21:20

يُسَبِّحُونَ اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ لَا يَفْتُرُونَ {20}

Улар туну кун тинмасдан (Аллоҳни) улуғлайди.

21:21

أَمِ اتَّخَذُوا آلِهَةً مِّنَ الْأَرْضِ هُمْ يُنشِرُونَ {21}

Ёки (мушриклар) ердан иборат бўлган баъзи нарсаларни ўзларига «илоҳ» қилиб олдими?! У «илоҳлар» (ўликларни) тирилтира олар эканми?!

21:22

لَوْ كَانَ فِيهِمَا آلِهَةٌ إِلَّا اللَّهُ لَفَسَدَتَا فَسُبْحَانَ اللَّهِ رَبِّ الْعَرْشِ عَمَّا يَصِفُونَ {22}

Агар еру осмонда Аллоҳдан бошқа илоҳ бўлганида, (ер ва осмоннинг) иккаласи ҳам бузилиб кетарди. Бошқарувни – аршни эгаси бўлмиш Аллоҳ уларнинг бўҳтонларидан покдир.

21:23

لَا يُسْأَلُ عَمَّا يَفْعَلُ وَهُمْ يُسْأَلُونَ {23}

(Аллоҳ) қилаётган ишидан сўроқ қилинмайди. Улар сўроқ қилинади.

21:24

أَمِ اتَّخَذُوا مِن دُونِهِ آلِهَةً قُلْ هَاتُوا بُرْهَانَكُمْ هَذَا ذِكْرُ مَن مَّعِيَ وَذِكْرُ مَن قَبْلِي بَلْ أَكْثَرُهُمْ لَا يَعْلَمُونَ الْحَقَّ فَهُم مُّعْرِضُونَ {24}

Ёки улар Аллоҳ ила ораларига «илоҳлар» қўйиб олдиларми?! (Эй Муҳаммад!) “Далилингизни келтиринг-чи! Бу (Қуръон) мен билан биргаларнинг ҳам эслатмасидир, мендан олдингиларнинг ҳам эслатмасидир”, деб айт. Аслида, уларнинг кўпчилиги ҳақни билмаяпти, шунинг учун улар (Қуръондан) юз ўгиряпти.

21:25

وَمَا أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِكَ مِن رَّسُولٍ إِلَّا نُوحِي إِلَيْهِ أَنَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا فَاعْبُدُونِ {25}

Сендан олдин юборган ҳар бир элчимизга «Қуллик қилинишга ҳақли зот фақат Менман. Шунинг учун, Менга қуллик қилинглар», деб ваҳий қилганмиз.

21:26

وَقَالُوا اتَّخَذَ الرَّحْمَنُ وَلَدًا سُبْحَانَهُ بَلْ عِبَادٌ مُّكْرَمُونَ {26}

“Раҳмон (баъзи бандаларни) Ўзига фарзанд қилиб олди”, дедилар. Аллоҳ бундан пок! Ундай эмас, улар^[1251] ҳурматли бандалардир.

21:27

لَا يَسْبِقُونَهُ بِالْقَوْلِ وَهُم بِأَمْرِهِ يَعْمَلُونَ {27}

(Ўша бандалар) Унинг сўзидан кўра ўз сўзларини илгари сурмайдилар, улар Аллоҳнинг буйруғига биноан иш қилади.

21:28

يَعْلَمُ مَا بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَمَا خَلْفَهُمْ وَلَا يَشْفَعُونَ إِلَّا لِمَنِ ارْتَضَى وَهُم مِّنْ خَشْيَتِهِ مُشْفِقُونَ {28}

(Аллоҳ) уларнинг олдидаги нарсаларни ҳам ортидаги нарсаларни ҳам билади. Улар Аллоҳ рози бўлган кишилардан бошқа ҳеч кимга ёрдам бермайдилар^[1252]. Улар Аллоҳдан чўчиб титраб туради.

21:29

وَمَن يَقُلْ مِنْهُمْ إِنِّي إِلَهٌ مِّن دُونِهِ فَذَلِكَ نَجْزِيهِ جَهَنَّمَ كَذَلِكَ نَجْزِي الظَّالِمِينَ {29}

Улардан кимки: «Мен Аллоҳ ила орага тушадиган илоҳман», деса, уни жаҳаннамда жазолаймиз. Золимларни шундай жазолаймиз.

21:30

أَوَلَمْ يَرَ الَّذِينَ كَفَرُوا أَنَّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ كَانَتَا رَتْقًا فَفَتَقْنَاهُمَا وَجَعَلْنَا مِنَ الْمَاء كُلَّ شَيْءٍ حَيٍّ أَفَلَا يُؤْمِنُونَ{30}

(Яратувчи борлигига) ишонмаганлар кўрмадилармики, осмон билан ер бир-бирига тўқнашган (яхлит) эди, уларни Биз айирдик. Кейин, ҳар бир жонли нарсани сувдан яратдик[1253]. Наҳотки улар (яратувчига) ишонмасалар?!

21:31

وَجَعَلْنَا فِي الْأَرْضِ رَوَاسِيَ أَن تَمِيدَ بِهِمْ وَجَعَلْنَا فِيهَا فِجَاجًا سُبُلًا لَعَلَّهُمْ يَهْتَدُونَ {31}

Ва (устидаги жонзотларни) силкитиб юттириб юбормаслиги учун, ерни ичига мувозанатни ушлаб турадиган босимлар (тортиш кучи) қўйди, ҳамда тўғри йўл топиб бора олишлари учун ерда кенг йўллар пайдо қилиб қўйдик.

21:32

وَجَعَلْنَا السَّمَاء سَقْفًا مَّحْفُوظًا وَهُمْ عَنْ آيَاتِهَا مُعْرِضُونَ {32}

Ва осмонни муҳофазаланган том қилдик[1254]. Улар эса, (яратувчига далолат қиладиган) осмондаги аломат/далиллардан юз ўгирмоқда.

21:33

وَهُوَ الَّذِي خَلَقَ اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ كُلٌّ فِي فَلَكٍ يَسْبَحُونَ {33}

Тун ва кунни ҳам, қуёш ва ойни ҳам У яратди. Ҳар бири (ўз орбитасида) сузиб бормоқда[1255].

21:34

وَمَا جَعَلْنَا لِبَشَرٍ مِّن قَبْلِكَ الْخُلْدَ أَفَإِن مِّتَّ فَهُمُ الْخَالِدُونَ {34}

(Эй Муҳаммад!) Сендан илгари ҳеч бир инсонни ўлимсиз-мангу яшайдиган қилмадик. Агар сен ўлсанг, улар ўлимсиз бўлиб қолар эканми?[1256]

21:35

كُلُّ نَفْسٍ ذَائِقَةُ الْمَوْتِ وَنَبْلُوكُم بِالشَّرِّ وَالْخَيْرِ فِتْنَةً وَإِلَيْنَا تُرْجَعُونَ {35}

Ҳар бир тирик жон ўлимни тотади. Биз сизларни яхшилик билан ҳам, ёмонлик билан ҳам имтиҳон қиламиз. (Охиратда) Бизга қайтариласизлар.

21:36

وَإِذَا رَآكَ الَّذِينَ كَفَرُوا إِن يَتَّخِذُونَكَ إِلَّا هُزُوًا أَهَذَا الَّذِي يَذْكُرُ آلِهَتَكُمْ وَهُم بِذِكْرِ الرَّحْمَنِ هُمْ كَافِرُونَ {36}

21:36

Кофирлик қилганлар сени кўришганида, сени фақат масхара қилиб: “Илоҳларингиз ҳақида гапираётган шуми?!” дейди. Улар Раҳмоннинг зикрини – Қуръонни^[1257] тан олмаётган кимсалардир.

21:37

خُلِقَ الْإِنسَانُ مِنْ عَجَلٍ سَأُرِيكُمْ آيَاتِي فَلَا تَسْتَعْجِلُونِ {37}

Инсон шошқалоқ табиатда яратилган. Сизларга Ўзим яқинда оят-белгиларимни^[1258] кўрсатаман, Мендан тезлаштиришни талаб қилманг.

21:38

وَيَقُولُونَ مَتَى هَذَا الْوَعْدُ إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ {38}

Улар: «Агар ростгўй бўлсанглар (айтинглар-чи), бу ваъда қачон амалга ошади?», дейди.

21:39

لَوْ يَعْلَمُ الَّذِينَ كَفَرُوا حِينَ لَا يَكُفُّونَ عَن وُجُوهِهِمُ النَّارَ وَلَا عَن ظُهُورِهِمْ وَلَا هُمْ يُنصَرُونَ {39}

Агар кофирлик қилганлар на  олдиларидан ва на  орқаларидан оловни тўса олмайдиган, ҳамда уларга ёрдам берилмайдиган вақтни (аҳволини) билсалар эди…

21:40

بَلْ تَأْتِيهِم بَغْتَةً فَتَبْهَتُهُمْ فَلَا يَسْتَطِيعُونَ رَدَّهَا وَلَا هُمْ يُنظَرُونَ {40}

Аслида, (у) уларга кутилмаганда^[1259] (тўсатдан) келади. Шунда уларни ҳайратлантириб қўяди. Кейин, улар уни қайтара олмайди, уларга муҳлат берилмайди^[1260].

21:41

وَلَقَدِ اسْتُهْزِئَ بِرُسُلٍ مِّن قَبْلِكَ فَحَاقَ بِالَّذِينَ سَخِرُوا مِنْهُم مَّا كَانُوا بِهِ يَسْتَهْزِؤُون {41}

Шубҳасизки, сендан олдин ҳам элчилар масхара қилинган. Уларни масхара қилганларни қилган масхараси ўзларини қуршаб олган^[1261].

21:42

قُلْ مَن يَكْلَؤُكُم بِاللَّيْلِ وَالنَّهَارِ مِنَ الرَّحْمَنِ بَلْ هُمْ عَن ذِكْرِ رَبِّهِم مُّعْرِضُونَ {42}

Айт: «Сизларни кечаси ва кундузи Раҳмондан ким қутқара олади?!» Аслида, улар Раббининг зикри – Қуръондан юз ўгиряпти.

21:43

أَمْ لَهُمْ آلِهَةٌ تَمْنَعُهُم مِّن دُونِنَا لَا يَسْتَطِيعُونَ نَصْرَ أَنفُسِهِمْ وَلَا هُم مِّنَّا يُصْحَبُونَ {43}

Ёки уларни Биздан ҳимоя қиладиган “худолари” бор эканми?! (Ўша сохта худолар)^[1262] ўзларига ёрдам бера олишга ҳам кучи етмайди, Биз тарафдан дўстликка/ҳимояга эришмайди.

21:44

بَلْ مَتَّعْنَا هَؤُلَاء وَآبَاءهُمْ حَتَّى طَالَ عَلَيْهِمُ الْعُمُرُ أَفَلَا يَرَوْنَ أَنَّا نَأْتِي الْأَرْضَ نَنقُصُهَا مِنْ أَطْرَافِهَا أَفَهُمُ الْغَالِبُونَ {44}

Аслида, уларни ҳам ота-боболарини ҳам (чиройли ҳаётдан) баҳраманд қилдик, ҳатто, ўзларига умрлари узун кўринди. Наҳот кўрмаётган бўлсалар; ахир заминни (улар учун) торайтириб келяпмиз^[1263]. Улар ғолиб келувчи эканми?!

21:45

قُلْ إِنَّمَا أُنذِرُكُم بِالْوَحْيِ وَلَا يَسْمَعُ الصُّمُّ الدُّعَاء إِذَا مَا يُنذَرُونَ {45}

Айт: “Мен сизларни фақат ваҳий орқали огоҳлантираман. Бироқ, “карлар^[1264]” огоҳлантирилган вақт даъватга қулоқ солмайди.

21:46

وَلَئِن مَّسَّتْهُمْ نَفْحَةٌ مِّنْ عَذَابِ رَبِّكَ لَيَقُولُنَّ يَا وَيْلَنَا إِنَّا كُنَّا ظَالِمِينَ {46}

Уларга яратган Эгасининг азобидан сал етиб қолса: «Ҳолимизга вой! Ҳақиқатда, биз ҳақсизлик қилувчи-золим бўлган эдик», деб қолади.

21:47

وَنَضَعُ الْمَوَازِينَ الْقِسْطَ لِيَوْمِ الْقِيَامَةِ فَلَا تُظْلَمُ نَفْسٌ شَيْئًا وَإِن كَانَ مِثْقَالَ حَبَّةٍ مِّنْ خَرْدَلٍ أَتَيْنَا بِهَا وَكَفَى بِنَا حَاسِبِينَ {47}

Қиёмат куни учун адолат мезонларини қўямиз – ҳеч кимга ҳеч нарсада ноҳақлик қилинмайди. Агар қилмиши хантал уруғичалик бўлса ҳам келтирамиз. Ҳисоб-китоб қилишга Ўзимиз етамиз.

21:48

وَلَقَدْ آتَيْنَا مُوسَى وَهَارُونَ الْفُرْقَانَ وَضِيَاء وَذِكْرًا لِّلْمُتَّقِينَ {48}

Шубҳасизки, Мусо билан Ҳорунга ҳақ билан ноҳақни ажратиб берадиган (Таврот)ни – масъулиятли (мўмин)ларга (йўлини) ёритиб берадиган ва эслатма-насиҳат қилиб бердик^[1265].

21:49

الَّذِينَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُم بِالْغَيْبِ وَهُم مِّنَ السَّاعَةِ مُشْفِقُونَ {49}

Улар  – Роббидан ғпйибона/кўрмай туриб ҳам чўчиб турадиган,  қиёмат (ғами)дан қўрқиб титрайдиган кишилардир.

 

21:50

وَهَذَا ذِكْرٌ مُّبَارَكٌ أَنزَلْنَاهُ أَفَأَنتُمْ لَهُ مُنكِرُونَ {50}

Бу (китоб) Биз нозил қилган муборак эслатмадир^[1266]. Энди, сизлар уни инкор қиласизми?!

21:51

وَلَقَدْ آتَيْنَا إِبْرَاهِيمَ رُشْدَهُ مِن قَبْلُ وَكُنَّا بِه عَالِمِينَ {51}

Шубҳасизки, Иброҳимга ақлий етукликни илгарироқ берганмиз. Биз уни билардик[1267].

21:52

إِذْ قَالَ لِأَبِيهِ وَقَوْمِهِ مَا هَذِهِ التَّمَاثِيلُ الَّتِي أَنتُمْ لَهَا عَاكِفُونَ {52}

У ўшанда отасига ва қавмига: “Сизлар ҳурмат кўрсатаётган^[1268] бу ҳайкаллар нима ўзи?”, деди.

21:53

قَالُوا وَجَدْنَا آبَاءنَا لَهَا عَابِدِينَ {53}

Улар: «Биз ота-боболаримизни уларга сиғинган ҳолда топганмиз», дедилар.

21:54

قَالَ لَقَدْ كُنتُمْ أَنتُمْ وَآبَاؤُكُمْ فِي ضَلَالٍ مُّبِينٍ {54}

(Шунда Иброҳим) «Сизлар ҳам, ота-боболарингиз ҳам аниқ залолатда экансиз», деди.

21:55

قَالُوا أَجِئْتَنَا بِالْحَقِّ أَمْ أَنتَ مِنَ اللَّاعِبِينَ {55}

Улар: “Сен бизга жиддий ёндашиб келдингми ёки эрмак қиляпсанми?”, дедилар.

21:56

قَالَ بَل رَّبُّكُمْ رَبُّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ الَّذِي فَطَرَهُنَّ وَأَنَا عَلَى ذَلِكُم مِّنَ الشَّاهِدِينَ {56}

“Йўқ, ундай эмас! Раббингиз осмонлар ва ерни Раббидир – уларни У яратган. Мен бунга гувоҳлик бераман”, деди у.

21:57

وَتَاللَّهِ لَأَكِيدَنَّ أَصْنَامَكُم بَعْدَ أَن تُوَلُّوا مُدْبِرِينَ {57}

Яна (ўзига-ўзи): “Аллоҳга қасамки, айрилиб кетганингиздан кейин, сизларни бут-санамларингизга^[1269] режа қиламан” (деди).

21:58

فَجَعَلَهُمْ جُذَاذًا إِلَّا كَبِيرًا لَّهُمْ لَعَلَّهُمْ إِلَيْهِ يَرْجِعُونَ {58}

Улар кетганидан кейин, Иброҳим бут-санамларни парча-парча қилиб, (қайтиб келиб) унга мурожаат қилишсин деган мақсадда каттасини парчаламади.

21:59

قَالُوا مَن فَعَلَ هَذَا بِآلِهَتِنَا إِنَّهُ لَمِنَ الظَّالِمِينَ {59}

(Қайтиб келишиб): «Илоҳларимизга ким бундай қилди? (Ким қилган бўлса) У аниқ золимлардан биридир», дедилар.

21:60

قَالُوا سَمِعْنَا فَتًى يَذْكُرُهُمْ يُقَالُ لَهُ إِبْرَاهِيمُ {60}

«Улар ҳақида гапириб юрган бир йигитни эшитдик, уни Иброҳим дейилади», дедилар.

21:61

قَالُوا فَأْتُوا بِهِ عَلَى أَعْيُنِ النَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَشْهَدُونَ {61}

«Уни олиб келиб, инсонларни кўз олдига чиқаринглар! Улар гувоҳлик бериши мумкин», дедилар.

21:62

قَالُوا أَأَنتَ فَعَلْتَ هَذَا بِآلِهَتِنَا يَا إِبْرَاهِيمُ {62}

(Иброҳимни олиб келишиб): «Эй Иброҳим! Илоҳларимизга буни сен қилдингми?» деб сўрадилар.

21:63

قَالَ بَلْ فَعَلَهُ كَبِيرُهُمْ هَذَا فَاسْأَلُوهُمْ إِن كَانُوا يَنطِقُونَ {63}

“Балки у ишни у (бут)ларнинг энг катта бўлмиш манави бут қилгандир. Агар гапира олсалар уларнинг ўзидан сўраб кўринглар!” деди.

21:64

فَرَجَعُوا إِلَى أَنفُسِهِمْ فَقَالُوا إِنَّكُمْ أَنتُمُ الظَّالِمُونَ {64}

Шунда улар ўзларига мурожаат: “Сизлар ўзингиз ноҳақ экансиз”, дедилар.

21:65

ثُمَّ نُكِسُوا عَلَى رُؤُوسِهِمْ لَقَدْ عَلِمْتَ مَا هَؤُلَاء يَنطِقُونَ {65}

Сўнг бошларини эгиб: «Уларни гапира олмаслигини сен ўзинг биласан-ку», дедилар.

21:66

قَالَ أَفَتَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللَّهِ مَا لَا يَنفَعُكُمْ شَيْئًا وَلَا يَضُرُّكُمْ {66}

Иброҳим шундай деди: “Ундай бўлса, Аллоҳни қўйиб, ўзингизга ҳеч нарсада фойда ҳам зарар ҳам бера олмайдиган нарсаларга ибодат қиласизларми?!

21:67

أُفٍّ لَّكُمْ وَلِمَا تَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللَّهِ أَفَلَا تَعْقِلُونَ {67}

Сизлардан ҳам, Аллоҳни қўйиб ибодат қилаётган нарсаларингиздан ҳам безорман! Наҳот ақл юритмасанглар!”

21:68

قَالُوا حَرِّقُوهُ وَانصُرُوا آلِهَتَكُمْ إِن كُنتُمْ فَاعِلِينَ {68}

Улар: “Агар бир иш қиладиган бўлсангиз, Иброҳимни оловда ёқиб, ўз илоҳларингизга ёрдам беринглар!” дедилар.

21:69

قُلْنَا يَا نَارُ كُونِي بَرْدًا وَسَلَامًا عَلَى إِبْرَاهِيمَ {69}

Биз эса: “Эй олов! Иброҳимга салқин ва зарарсиз бўл!”, дедик.

21:70

وَأَرَادُوا بِهِ كَيْدًا فَجَعَلْنَاهُمُ الْأَخْسَرِينَ {70}

Унга ёмон режа тузмоқчи бўлдилар. Натижада, Биз уларни хонавайрон қилдик^[1270].

21:71

وَنَجَّيْنَاهُ وَلُوطًا إِلَى الْأَرْضِ الَّتِي بَارَكْنَا فِيهَا لِلْعَالَمِينَ {71}

Уни ва Лутни қутқариб қолиб, инсонлар учун баракатли қилганимиз заминга (Фаластинга^[1271]) ерлаштирдик.

21:72

وَوَهَبْنَا لَهُ إِسْحَقَ وَيَعْقُوبَ نَافِلَةً وَكُلًّا جَعَلْنَا صَالِحِينَ {72}

Иброҳимга (фарзанди) Исҳоқни ва қўшимча туҳфа сифатида (набираси) Яъқубни бердик.

21:73

وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا وَأَوْحَيْنَا إِلَيْهِمْ فِعْلَ الْخَيْرَاتِ وَإِقَامَ الصَّلَاةِ وَإِيتَاء الزَّكَاةِ وَكَانُوا لَنَا عَابِدِينَ {73}

Уларни буйруғимизга асосан тўғри йўл кўрсатадиган етакчилар қилганмиз. Уларга яхши ишлар қилишни^[1272], намозни/диний вазифаларни бажаришни, пок ва тўғри бўлишни ваҳий қилганмиз. Улар Бизнинг буйруқларимизни бажарувчи[1273] эди.

21:74

وَلُوطًا آتَيْنَاهُ حُكْمًا وَعِلْمًا وَنَجَّيْنَاهُ مِنَ الْقَرْيَةِ الَّتِي كَانَت تَّعْمَلُ الْخَبَائِثَ إِنَّهُمْ كَانُوا قَوْمَ سَوْءٍ فَاسِقِينَ {74}

Лутга тўғри ҳукм бериш қобилияти ҳамда илм бердик ва (аҳолиси) жирканч ишлар қиладиган (Садум) юртдан қутқариб қолдик. Албатта, улар ёмон қавм; итоатсиз-фосиқлар эди.

21:75

وَأَدْخَلْنَاهُ فِي رَحْمَتِنَا إِنَّهُ مِنَ الصَّالِحِينَ {75}

Уни марҳаматимизга мушарраф қилдик. Чунки, у яхшилардан эди[1274].

21:76

وَنُوحًا إِذْ نَادَى مِن قَبْلُ فَاسْتَجَبْنَا لَهُ فَنَجَّيْنَاهُ وَأَهْلَهُ مِنَ الْكَرْبِ الْعَظِيمِ {76}

Нуҳни ҳам (эсла). У илгари Бизга нидо қилганида, нидосини қабул қилиб, ўзини ҳам оиласини ҳам катта ғамдан қутқариб қолганмиз.

21:77

وَنَصَرْنَاهُ مِنَ الْقَوْمِ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا إِنَّهُمْ كَانُوا قَوْمَ سَوْءٍ فَأَغْرَقْنَاهُمْ أَجْمَعِينَ {77}

Оятларимизни ёлғонга чиқарадиган қавмдан Уни қутқариб ёрдам бердик. Улар ёмон қавм эди. Шунинг учун, уларни сувга чўктириб юборганмиз.

21:78

وَدَاوُودَ وَسُلَيْمَانَ إِذْ يَحْكُمَانِ فِي الْحَرْثِ إِذْ نَفَشَتْ فِيهِ غَنَمُ الْقَوْمِ وَكُنَّا لِحُكْمِهِمْ شَاهِدِينَ {78}

Довуд ва Сулаймонни ҳам (эсла). Бир куни иккаласи экин ҳақида ҳукм қилаётган эди. Ўшанда у экинга кечаси бир қавмнинг қўйлари кириб пайҳон қилди. Биз уларнинг ҳукмига гувоҳ бўлганмиз.

21:79

فَفَهَّمْنَاهَا سُلَيْمَانَ وَكُلًّا آتَيْنَا حُكْمًا وَعِلْمًا وَسَخَّرْنَا مَعَ دَاوُودَ الْجِبَالَ يُسَبِّحْنَ وَالطَّيْرَ وَكُنَّا فَاعِلِينَ {79}

Иккаласига ҳам тўғри ҳукм бериш қобилияти ва илм берсак-да, уни Сулаймонга тушунтириб қўйдик. Довудга тоғлар ва қушларни  бўйсундириб бердик. Улар у билан биргаликда тасбеҳ (ибодат) этарди. (Буларни) Биз қилганмиз.

21:80

وَعَلَّمْنَاهُ صَنْعَةَ لَبُوسٍ لَّكُمْ لِتُحْصِنَكُم مِّن بَأْسِكُمْ فَهَلْ أَنتُمْ شَاكِرُونَ {80}

Сизларни (жангдаги) зарбадан сақласин деб, Довудга сизлар учун зирҳли либослар ясашни ўргатдик. Балки қадрига етарсизлар?!

21:81

وَلِسُلَيْمَانَ الرِّيحَ عَاصِفَةً تَجْرِي بِأَمْرِهِ إِلَى الْأَرْضِ الَّتِي بَارَكْنَا فِيهَا وَكُنَّا بِكُلِّ شَيْءٍ عَالِمِينَ {81}

Сулаймонга кучли эсадиган шамолни бўйсундириб^[1275] бердик – буйруғи бўйича Биз муборак қилган юрт^[1276] сари (кемалар билан) эсарди. Биз ҳамма нарсани биламиз.

21:82

وَمِنَ الشَّيَاطِينِ مَن يَغُوصُونَ لَهُ وَيَعْمَلُونَ عَمَلًا دُونَ ذَلِكَ وَكُنَّا لَهُمْ حَافِظِينَ {82}

Яна, ғаввослик қиладиган ва ундан бошқа иш ҳам қиладиган “шайтонлар”ни Сулаймонга бўйсундириб берганмиз. Биз уларни назорат қилиб турардик[1277].

21:83

وَأَيُّوبَ إِذْ نَادَى رَبَّهُ أَنِّي مَسَّنِيَ الضُّرُّ وَأَنتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ {83}

Айюбни ҳам (эсла). Бир куни у Раббига нидо қилиб: «(Эй Раббим!) Мени оғир дард тутди. Сен раҳмлиларнинг энг раҳмлигисан», деди.

21:84

فَاسْتَجَبْنَا لَهُ فَكَشَفْنَا مَا بِهِ مِن ضُرٍّ وَآتَيْنَاهُ أَهْلَهُ وَمِثْلَهُم مَّعَهُمْ رَحْمَةً مِّنْ عِندِنَا وَذِكْرَى لِلْعَابِدِينَ{84}

Шунда, Биз тарафимиздан бир яхшилик ва ибодатгўйларга эслатма/насиҳат бўлсин деб, уни (дуосини) қабул қилиб, ундаги оғир дардни бартараф қилдик ва унга оиласини, яна шунча (қавм-у қариндошлар) бердик^[1278].

21:85

وَإِسْمَاعِيلَ وَإِدْرِيسَ وَذَا الْكِفْلِ كُلٌّ مِّنَ الصَّابِرِينَ {85}

Исмоил, Идрис ва Зулкифлни ҳам (эсла). Уларнинг барчаси сабр-бардошли кишилар эди.

21:86

وَأَدْخَلْنَاهُمْ فِي رَحْمَتِنَا إِنَّهُم مِّنَ الصَّالِحِينَ {86}

Уларни марҳаматимизга мушарраф қилганмиз. Чунки, улар яхшилардан эди.

21:87

وَذَا النُّونِ إِذ ذَّهَبَ مُغَاضِبًا فَظَنَّ أَن لَّن نَّقْدِرَ عَلَيْهِ فَنَادَى فِي الظُّلُمَاتِ أَن لَّا إِلَهَ إِلَّا أَنتَ سُبْحَانَكَ إِنِّي كُنتُ مِنَ الظَّالِمِينَ {87}

Зуннунни^[1279] ҳам (эсла). Бир куни у ғазабланган ҳолда кетиб қолди. Ўшанда Юнус Бизни уни қийинчиликка учратмайди деб ўйлаган эди. Кейин эса, қоронғиликлар^[1280] ичида шундай нидо қилди: “Сендан бошқа қуллик қилинишга ҳақли зот йўқ, Сен поксан! Мен золимлардан бўлиб қолдим.”

21:88

فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَنَجَّيْنَاهُ مِنَ الْغَمِّ وَكَذَلِكَ نُنجِي الْمُؤْمِنِينَ {88}

Шунда уни (дуосини) қабул қилиб, уни ғам-ташвишдан қутқариб қолдик. Мўминларни мана шу шаклда қутқариб қоламиз.

21:89

وَزَكَرِيَّا إِذْ نَادَى رَبَّهُ رَبِّ لَا تَذَرْنِي فَرْدًا وَأَنتَ خَيْرُ الْوَارِثِينَ {89}

Закариёни ҳам (эсла). Бир куни у нидо қилиб: “Эй яратган Эгам! Мени ёлғиз қолдирма! Сен энг яхши ворис берувчисан^[1281].

21:90

فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَوَهَبْنَا لَهُ يَحْيَى وَأَصْلَحْنَا لَهُ زَوْجَهُ إِنَّهُمْ كَانُوا يُسَارِعُونَ فِي الْخَيْرَاتِ وَيَدْعُونَنَا رَغَبًا وَرَهَبًا وَكَانُوا لَنَا خَاشِعِينَ {90}

Шунда уни (дуосини) қабул қилдик – аёлини у учун туғиб берадиган ҳолатга келтириб, унга Яҳёни туҳфа қилдик. Улар яхши ишларда илдамлик кўрсатар, Бизга умид қилган ва тортиниб-андиша қилган ҳолда дуо қилишар эди. Улар Бизга ич-ичидан таъзим қилар эди.

21:91

وَالَّتِي أَحْصَنَتْ فَرْجَهَا فَنَفَخْنَا فِيهَا مِن رُّوحِنَا وَجَعَلْنَاهَا وَابْنَهَا آيَةً لِّلْعَالَمِينَ {91}

Номусини сақлаган аёлни (Марямни ҳам эсла.) Биз унга руҳимиздан «уфладик»[1282]. Унинг ўзини ҳам ўғли – Исони ҳам оламларга (Илоҳий қудратдан) белги/аломат қилдик^[1283].

21:92

إِنَّ هَذِهِ أُمَّتُكُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَأَنَا رَبُّكُمْ فَاعْبُدُونِ {92}

Мана бу сизларнинг умматингиздир; битта умматдир^[1284]. Сизларни яратган Эгангиз Менман – Менга қуллик қилинглар!

21:93

وَتَقَطَّعُوا أَمْرَهُم بَيْنَهُمْ كُلٌّ إِلَيْنَا رَاجِعُونَ {93}

Улар (диний) ишларини ораларида жамоа-мазҳабларга бўлиб юборди[1285]. Ҳаммаси ҳузуримизга чиқади!

21:94

فَمَن يَعْمَلْ مِنَ الصَّالِحَاتِ وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَا كُفْرَانَ لِسَعْيِهِ وَإِنَّا لَهُ كَاتِبُونَ {94}

Шунинг учун, кимки имон келтирган ҳолда хайрли ишлар қилса, унинг ҳаракати қабул қилинмай қолмайди. Биз уни аниқ ёзиб қўйяпмиз.

21:95

وَحَرَامٌ عَلَى قَرْيَةٍ أَهْلَكْنَاهَا أَنَّهُمْ لَا يَرْجِعُونَ {95}

Биз ҳалок қилган шаҳар-қишлоқ (аҳолиси ҳузуримизга) қайтмаслиги мумкин эмас^[1286].

21:96

حَتَّى إِذَا فُتِحَتْ يَأْجُوجُ وَمَأْجُوجُ وَهُم مِّن كُلِّ حَدَبٍ يَنسِلُونَ {96}

Токи Яъжуж ва Маъжуж^[1287] очилганида, улар ҳар бир тепаликдан шошилиб чиқадилар.

21:97

وَاقْتَرَبَ الْوَعْدُ الْحَقُّ فَإِذَا هِيَ شَاخِصَةٌ أَبْصَارُ الَّذِينَ كَفَرُوا يَا وَيْلَنَا قَدْ كُنَّا فِي غَفْلَةٍ مِّنْ هَذَا بَلْ كُنَّا ظَالِمِينَ {97}

Ўша ҳақ ваъда (қиёмат) яқинлашиб қолди. Шунда кофирлик қилганларнинг кўзлари чақчайиб: “Ҳолимизга вой! Биз бунга эътиборсиз бўлган эканмиз. Йўқ, биз ноҳақ бўлган эканмиз”, деб қоладилар.

21:98

إِنَّكُمْ وَمَا تَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللَّهِ حَصَبُ جَهَنَّمَ أَنتُمْ لَهَا وَارِدُونَ {98}

(Уларга шундай дейилади): “Сизлар ҳам Аллоҳни қўйиб ибодат қилганларингиз ҳам жаҳаннамга “ўтиндир”. Унга сизлар кирасиз.”

21:99

لَوْ كَانَ هَؤُلَاء آلِهَةً مَّا وَرَدُوهَا وَكُلٌّ فِيهَا خَالِدُونَ {99}

Агар анавилар илоҳ бўлишганида ўзлари жаҳаннамга кирмасди. Ҳаммаси унда ўлимсиз-мангу қолади.

21:100

لَهُمْ فِيهَا زَفِيرٌ وَهُمْ فِيهَا لَا يَسْمَعُونَ {100}

Уларга жаҳаннамда аламли нола-и фарёд бор. Улар у ерда эшита олмай қоладилар[1288].

21:101

إِنَّ الَّذِينَ سَبَقَتْ لَهُم مِّنَّا الْحُسْنَى أُوْلَئِكَ عَنْهَا مُبْعَدُونَ {101}

Биз тарафимиздан уларга энг гўзал мукофот сўзи берилган^[1289] кишилар жаҳаннамдан узоқ тутилади.

21:102

لَا يَسْمَعُونَ حَسِيسَهَا وَهُمْ فِي مَا اشْتَهَتْ أَنفُسُهُمْ خَالِدُونَ {102}

Улар жаҳаннамнинг шарпасини (ҳам) эшитмайди. Улар кўнгиллари тусаган ноз-неъматлар ичра ўлимсиз-мангу қолади.

21:103

لَا يَحْزُنُهُمُ الْفَزَعُ الْأَكْبَرُ وَتَتَلَقَّاهُمُ الْمَلَائِكَةُ هَذَا يَوْمُكُمُ الَّذِي كُنتُمْ تُوعَدُونَ {103}

Уларни энг катта даҳшат ҳам ғамга солмайди. «Бу сизнинг кунингиз – сизларга ваъда қилинган кун», деб, фаришталар уларни қарши олади.

21:104

يَوْمَ نَطْوِي السَّمَاء كَطَيِّ السِّجِلِّ لِلْكُتُبِ كَمَا بَدَأْنَا أَوَّلَ خَلْقٍ نُّعِيدُهُ وَعْدًا عَلَيْنَا إِنَّا كُنَّا فَاعِلِينَ {104}

У куни осмонни худди мактуб ёзилган дафтарни ўрагандек ўраб қўямиз. Илк яратишни бошлаганимиз каби, зиммамиздаги ваъда ўлароқ, яратишни такрор амалга оширамиз[1290]. Биз (уни) албатта амалга оширамиз.

21:105

وَلَقَدْ كَتَبْنَا فِي الزَّبُورِ مِن بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الْأَرْضَ يَرِثُهَا عِبَادِيَ الصَّالِحُونَ {105}

Шубҳасизки, Зикрдан/Лавҳул-Маҳфуздан кейин Забурга/барча Илоҳий китобларга^[1291] ёзиб қўйганмиз: “Жаннатга^[1292] солиҳ қулларим ворис бўлади.”

21:106

إِنَّ فِي هَذَا لَبَلَاغًا لِّقَوْمٍ عَابِدِينَ {106}

Албатта, (Аллоҳнинг амрига) бўйсунмоқчи бўлганларга[1293] бунда етарли кўрсатма/эслатма бор^[1294].

21:107

وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا رَحْمَةً لِّلْعَالَمِينَ {107}

Биз оламларга фақат раҳмат/яхшилик бўлсин деб сени элчи қилиб юбордик^[1295].

21:108

قُلْ إِنَّمَا يُوحَى إِلَيَّ أَنَّمَا إِلَهُكُمْ إِلَهٌ وَاحِدٌ فَهَلْ أَنتُم مُّسْلِمُونَ {108}

Айт: “Албатта, менга «Илоҳингиз фақатгина ягона Илоҳ» экани ваҳий қилинди. Сизлар (Аллоҳга) таслим бўлувчи/мусулмонмисиз?!”

21:109

فَإِن تَوَلَّوْا فَقُلْ آذَنتُكُمْ عَلَى سَوَاء وَإِنْ أَدْرِي أَقَرِيبٌ أَم بَعِيدٌ مَّا تُوعَدُونَ {109}

Агар юз ўгирсалар, айт: “Мен сизларга бирдай етказиб қўйдим. Сизларга таҳдид қилинган нарса яқинми-узоқми билмайман.

21:110

إِنَّهُ يَعْلَمُ الْجَهْرَ مِنَ الْقَوْلِ وَيَعْلَمُ مَا تَكْتُمُونَ {110}

У ошкор сўзни ҳам билади, яшираётган сирингизни ҳам билади.

21:111

وَإِنْ أَدْرِي لَعَلَّهُ فِتْنَةٌ لَّكُمْ وَمَتَاعٌ إِلَى حِينٍ {111}

Билмайман, балки у (таҳдидни кечикиши) сизлар учун имтиҳон ва бир муддатгача фурсатдир.”

21:112

قَالَ رَبِّ احْكُم بِالْحَقِّ وَرَبُّنَا الرَّحْمَنُ الْمُسْتَعَانُ عَلَى مَا تَصِفُونَ {112}

(Муҳаммад) шундай деди: “Эй Роббим! Тўғри қарорни Ўзинг бер! (Эй мушриклар!) Роббимиз – яхшилиги чексиздир, (нотўғри) васфларингизга қарши ёрдам талаб қиладиган зотдир.”

 

22. ҲАЖ сураси^[1296]

بسم الله الرحمن الرحيم

Марҳамати чексиз ва яхшилик қилувчи – Аллоҳ номи билан.

22:1

يَا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمْ إِنَّ زَلْزَلَةَ السَّاعَةِ شَيْءٌ عَظِيمٌ {1}

Эй инсонлар! Яратган Эгангизга нисбатан жавобгарлигингизни ҳис қилинг! (Дунёнинг тугаш) вақтидаги силкиниши улкан нарсадир.

22:2

يَوْمَ تَرَوْنَهَا تَذْهَلُ كُلُّ مُرْضِعَةٍ عَمَّا أَرْضَعَتْ وَتَضَعُ كُلُّ ذَاتِ حَمْلٍ حَمْلَهَا وَتَرَى النَّاسَ سُكَارَى وَمَا هُم بِسُكَارَى وَلَكِنَّ عَذَابَ اللَّهِ شَدِيدٌ {2}

Кун келиб уни кўрасизлар, эмизикли она эмизган боласини унутади ва ҳар бир ҳомиладор ҳомиласини ташлаб юборади. Инсонларни сархуш ҳолда кўрасан. Аслида, улар сархуш эмас, лекин Аллоҳнинг азоби қаттиқдир^[1297].

22:3

وَمِنَ النَّاسِ مَن يُجَادِلُ فِي اللَّهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ وَيَتَّبِعُ كُلَّ شَيْطَانٍ مَّرِيدٍ {3}

Инсонларнинг орасида Аллоҳ ҳақида илмсиз тортишадигани ва бехайр шайтонга/ёвузликка эргашиб кетадигани бор^[1298].

22:4

كُتِبَ عَلَيْهِ أَنَّهُ مَن تَوَلَّاهُ فَأَنَّهُ يُضِلُّهُ وَيَهْدِيهِ إِلَى عَذَابِ السَّعِيرِ {4}

Шайтон/ёвузлик ҳақида шундай битиб қўйилди: “Ким унга яқин бўлса, у уни адаштиради ва уни жаҳаннам азобига чорлайди.”

22:5

يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِن كُنتُمْ فِي رَيْبٍ مِّنَ الْبَعْثِ فَإِنَّا خَلَقْنَاكُم مِّن تُرَابٍ ثُمَّ مِن نُّطْفَةٍ ثُمَّ مِنْ عَلَقَةٍ ثُمَّ مِن مُّضْغَةٍ مُّخَلَّقَةٍ وَغَيْرِ مُخَلَّقَةٍ لِّنُبَيِّنَ لَكُمْ وَنُقِرُّ فِي الْأَرْحَامِ مَا نَشَاء إِلَى أَجَلٍ مُّسَمًّى ثُمَّ نُخْرِجُكُمْ طِفْلًا ثُمَّ لِتَبْلُغُوا أَشُدَّكُمْ وَمِنكُم مَّن يُتَوَفَّى وَمِنكُم مَّن يُرَدُّ إِلَى أَرْذَلِ الْعُمُرِ لِكَيْلَا يَعْلَمَ مِن بَعْدِ عِلْمٍ شَيْئًا وَتَرَى الْأَرْضَ هَامِدَةً فَإِذَا أَنزَلْنَا عَلَيْهَا الْمَاء اهْتَزَّتْ وَرَبَتْ وَأَنبَتَتْ مِن كُلِّ زَوْجٍ بَهِيجٍ {5}

Эй инсонлар! Қайта тирилишдан шубҳа қилсангиз, билиб қўйинг; Биз сизларни (илк бошда) тупроқдан, кейин уруғлантирилган тухумдан, кейин ёпишқоқ қондан^[1299], кейин шакли белгиланган ва (тафсилоти) белгиланмаган бир парча гўштдан яратдик. (Яратилиш жараёнини)^[1300] сизларга тушунтириб бергаймиз. Биз яшашини муносиб билганимизни белгиланган муддатгача бачадонларда ушлаб туриб, кейин уни  чақалоқ қилиб чиқарамиз. Кейин сизлар вояга етгайсиз. Орангиздан кимлардир вафот этади, кимлардир билганидан кейин ҳеч нарсани билмай қолиши учун, умрнинг энг ночор ҳолатигача (яшатиб) қайтарилади. Ерни ўлик (қурғоқ) эканини кўрасан. Кейин унга сув туширганимизда жонланади, ишиб-кўпади^[1301] ва ҳар бир жуфт-жуфт гўзал ўсимликлардан^[1302] (нарсалар) ундиради^[1303].

22:6

ذَلِكَ بِأَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ وَأَنَّهُ يُحْيِي الْمَوْتَى وَأَنَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ {6}

Чунки, Аллоҳ ҳақдир, ўликларни У тирилтиради, У ҳамма нарсага ўлчов қўяди.

22:7

وَأَنَّ السَّاعَةَ آتِيَةٌ لَّا رَيْبَ فِيهَا وَأَنَّ اللَّهَ يَبْعَثُ مَن فِي الْقُبُورِ {7}

Ўша соат аниқ келади – унда шубҳа йўқ.  Аллоҳ қабрдагиларни аниқ тургизади.

22:8

وَمِنَ النَّاسِ مَن يُجَادِلُ فِي اللَّهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ وَلَا هُدًى وَلَا كِتَابٍ مُّنِيرٍ {8}

Инсонлар орасида на бир илмга, на бир қўлланма-ҳужжатга ва на бир нурли китобга асосланмаган ҳолда Аллоҳ ҳақида тортишадигани бор.

22:9

ثَانِيَ عِطْفِهِ لِيُضِلَّ عَن سَبِيلِ اللَّهِ لَهُ فِي الدُّنْيَا خِزْيٌ وَنُذِيقُهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ عَذَابَ الْحَرِيقِ {9}

У бўйин товлаб^[1304], (инсонларни) Аллоҳнинг йўлидан адаштириш учун (тортишади). Унга дунёда хор-зорлик бўлади, қиёмат куни эса унга ёнғин азобини тоттирамиз.

22:10

ذَلِكَ بِمَا قَدَّمَتْ يَدَاكَ وَأَنَّ اللَّهَ لَيْسَ بِظَلَّامٍ لِّلْعَبِيدِ {10}

(Уларга) “Бу ўз қўлларинг тақдим қилган^[1305] (гуноҳларинг) сабаблидир. Аллоҳ бандаларига ҳақсизлик қилувчи эмас”, (дейилади).

22:11

وَمِنَ النَّاس مَن يَعْبُدُ اللَّهَ عَلَى حَرْفٍ فَإِنْ أَصَابَهُ خَيْرٌ اطْمَأَنَّ بِهِ وَإِنْ أَصَابَتْهُ فِتْنَةٌ انقَلَبَ عَلَى وَجْهِهِ خَسِرَ الدُّنْيَا وَالْآخِرَةَ ذَلِكَ هُوَ الْخُسْرَانُ الْمُبِينُ {11}

Инсонлар орасида Аллоҳнинг буйруқларини қатъиятсиз бажарадиганлари бор. Унга бирор яхшилик келса, у билан хотиржам бўлиб қолади. Агар унга бирор муаммо келса, йўналишини ўзгартиради. У дунё ва охиратда ҳам хонавайрон бўлади. Бу очиқча хонавайрон бўлишдир!

22:12

يَدْعُو مِن دُونِ اللَّهِ مَا لَا يَضُرُّهُ وَمَا لَا يَنفَعُهُ ذَلِكَ هُوَ الضَّلَالُ الْبَعِيدُ {12}

У Аллоҳни қўйиб, ўзига зарар ҳам фойда ҳам беролмайдиган нарсага дуо-илтижо қилади. Бу қаттиқ адашишдир.

22:13

يَدْعُو لَمَن ضَرُّهُ أَقْرَبُ مِن نَّفْعِهِ لَبِئْسَ الْمَوْلَى وَلَبِئْسَ الْعَشِيرُ {13}

У фойдасидан кўра зарари яқин бўлган шахсга дуо-илтижо қилади. У қандай ҳам ёмон дўстдир, у қандай ҳам ёмон йўлдошдир!^[1306]

22:14

إِنَّ اللَّهَ يُدْخِلُ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ إِنَّ اللَّهَ يَفْعَلُ مَا يُرِيدُ {14}

Аллоҳ имон келтирган ва хайрли ишларни амалга оширганларни (қиёматда) остидан анҳорлар оқиб турадиган боғ-у бўстонларга жойлайди. Албатта, Аллоҳ Ўзи хоҳлаган ишни қилади.

22:15

مَن كَانَ يَظُنُّ أَن لَّن يَنصُرَهُ اللَّهُ فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ فَلْيَمْدُدْ بِسَبَبٍ إِلَى السَّمَاء ثُمَّ لِيَقْطَعْ فَلْيَنظُرْ هَلْ يُذْهِبَنَّ كَيْدُهُ مَا يَغِيظُ {15}

Кимки Аллоҳни ўзига энди дунёда ҳам охиратда ҳам ёрдам бермайди деб ўйласа, бир сабаб ила самога интилиб-йўналсин (дуо қилсин)^[1307], сўнг (Аллоҳдан бошқасидан алоқасини) узсин. Шунда қарасин-чи, унинг бу усули уни қийнаган нарсасини кетказадими (ёки йўқми)?!^[1308]

22:16

وَكَذَلِكَ أَنزَلْنَاهُ آيَاتٍ بَيِّنَاتٍ وَأَنَّ اللَّهَ يَهْدِي مَن يُرِيدُ {16}

Қуръонни мана шундай – аниқ-равшан оятлар шаклида юбордик^[1309]. Аллоҳ (ҳидоятни) хоҳлаган кишини ҳидоят қилади^[1310].

22:17

إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَالَّذِينَ هَادُوا وَالصَّابِئِينَ وَالنَّصَارَى وَالْمَجُوسَ وَالَّذِينَ أَشْرَكُوا إِنَّ اللَّهَ يَفْصِلُ بَيْنَهُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِنَّ اللَّهَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ {17}

Имон келтирганлар, яҳудий бўлганлар^[1311], собиийлар^[1312], насронийлар, мажусийлар^[1313] ва (Аллоҳга) ширк келтирганлар… Аллоҳ қиёмат куни уларнинг орасини айириб қўяди^[1314]. Аллоҳ ҳар нарсага гувоҳдир.

22:18

أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ يَسْجُدُ لَهُ مَن فِي السَّمَاوَاتِ وَمَن فِي الْأَرْضِ وَالشَّمْسُ وَالْقَمَرُ وَالنُّجُومُ وَالْجِبَالُ وَالشَّجَرُ وَالدَّوَابُّ وَكَثِيرٌ مِّنَ النَّاسِ وَكَثِيرٌ حَقَّ عَلَيْهِ الْعَذَابُ وَمَن يُهِنِ اللَّهُ فَمَا لَهُ مِن مُّكْرِمٍ إِنَّ اللَّهَ يَفْعَلُ مَا يَشَاء {18}

Осмондагилар ва ердагиларни, қуёш, ой ва юлдузларни, тоғ-тошлар, дарахтлар, жониворларни ҳамда кўпчилик инсонларни Аллоҳга бўйсунишини билмасмидинг?!^[1315] Кўпчилик (инсонлар) эса азобга лойиқ бўлади. Аллоҳ кимни хор қилиб қўйса, уни азиз-у мукаррам қилувчи йўқ. Аллоҳ Ўзи муносиб билган ишни қилади.

22:19

هَذَانِ خَصْمَانِ اخْتَصَمُوا فِي رَبِّهِمْ فَالَّذِينَ كَفَرُوا قُطِّعَتْ لَهُمْ ثِيَابٌ مِّن نَّارٍ يُصَبُّ مِن فَوْقِ رُؤُوسِهِمُ الْحَمِيمُ {19}

Булар – Робби ҳақида талашган икки хусуматчидир[1316]. Кофирлик қилганларга оловдан кийимлар бичилиб, бошларидан қайноқ сувлар тўкилади.

22:20

يُصْهَرُ بِهِ مَا فِي بُطُونِهِمْ وَالْجُلُودُ {20}

У билан уларнинг ички аъзолари ва терилари эритиб юборилади[1317].

22:21

وَلَهُم مَّقَامِعُ مِنْ حَدِيدٍ {21}

Улар учун темир қамчилар бор^[1318].

22:22

كُلَّمَا أَرَادُوا أَن يَخْرُجُوا مِنْهَا مِنْ غَمٍّ أُعِيدُوا فِيهَا وَذُوقُوا عَذَابَ الْحَرِيقِ {22}

Дард-алам сабабли қачонки жаҳаннамдан чиқмоқчи бўлсалар, «Ёнғин азобини тотинглар!» деб уларни ортга қайтарилади.

22:23

إِنَّ اللَّهَ يُدْخِلُ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ يُحَلَّوْنَ فِيهَا مِنْ أَسَاوِرَ مِن ذَهَبٍ وَلُؤْلُؤًا وَلِبَاسُهُمْ فِيهَا حَرِيرٌ {23}

Аллоҳ имон келтирган ва хайрли ишларни амалга оширган кишиларни жаннатларга/боғ-у бўстонларга жойлайди; остидан анҳорлар оқиб туради. Улар у ерларда олтин билагузуклар ва марваридлар билан безанади, ундаги кийимлари ипакдан бўлади^[1319].

22:24

وَهُدُوا إِلَى الطَّيِّبِ مِنَ الْقَوْلِ وَهُدُوا إِلَى صِرَاطِ الْحَمِيدِ {24}

Улар гўзал сўзга^[1320] (Қуръонга) йўналтирилди, улар мақтовга лойиқ зотнинг/Аллоҳнинг йўлига йўналтирилди.

22:25

إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا وَيَصُدُّونَ عَن سَبِيلِ اللَّهِ وَالْمَسْجِدِ الْحَرَامِ الَّذِي جَعَلْنَاهُ لِلنَّاسِ سَوَاء الْعَاكِفُ فِيهِ وَالْبَادِ وَمَن يُرِدْ فِيهِ بِإِلْحَادٍ بِظُلْمٍ نُذِقْهُ مِنْ عَذَابٍ أَلِيمٍ {25}

Кофирлик қилганлар, Аллоҳнинг йўлидан қайтарадиганлар, Биз ўша ерли одамлар учун ҳам, атрофдан келган кишилар учун ҳам баробар қилиб қўйганимиз Масжиди-Ҳаромдан қайтарадиганлар… Кимки ҳақсизлик қилиб унда гуноҳ қилишни хоҳласа, унга аламли азоб тоттирамиз.

22:26

وَإِذْ بَوَّأْنَا لِإِبْرَاهِيمَ مَكَانَ الْبَيْتِ أَن لَّا تُشْرِكْ بِي شَيْئًا وَطَهِّرْ بَيْتِيَ لِلطَّائِفِينَ وَالْقَائِمِينَ وَالرُّكَّعِ السُّجُودِ {26}

Бир куни Иброҳимни Байтуллоҳ^[1321] жойлашган жойга тайинлаб (шундай деганмиз): “Менга ҳеч нарсани шерик қилма, тавоф қилувчилар, тик турувчи, рукуъ ва сажда қилувчи (ибодатгўй)лар учун уйимни пок тут^[1322].

22:27

وَأَذِّن فِي النَّاسِ بِالْحَجِّ يَأْتُوكَ رِجَالًا وَعَلَى كُلِّ ضَامِرٍ يَأْتِينَ مِن كُلِّ فَجٍّ عَمِيقٍ {27}

Инсонлар орасида ҳажни эълон қил^[1323]. Улар сен томон пиёда, ҳамда ҳар турли узоқ водийлардан ошиб келадиган озғин уловларда келсинлар.

22:28

لِيَشْهَدُوا مَنَافِعَ لَهُمْ وَيَذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ فِي أَيَّامٍ مَّعْلُومَاتٍ عَلَى مَا رَزَقَهُم مِّن بَهِيمَةِ الْأَنْعَامِ فَكُلُوا مِنْهَا وَأَطْعِمُوا الْبَائِسَ الْفَقِيرَ {28}

Токи, ўзлари учун кўплаб (дунё ва охиратга тегишли) манфаатларга гувоҳ бўлсинлар^[1324]. Аллоҳ уларга ризқ қилиб берган чорва ҳайвонларга (кесаётиб) Аллоҳнинг номини айтсинлар. Кейин, ундан ўзингиз ҳам енглар, қийналган бечорага ҳам едиринглар.

22:29

ثُمَّ لْيَقْضُوا تَفَثَهُمْ وَلْيُوفُوا نُذُورَهُمْ وَلْيَطَّوَّفُوا بِالْبَيْتِ الْعَتِيقِ {29}

Шу аснода ҳаж арконларини^[1325] тамомласинлар, назрларини адо этсинлар^[1326] ва Байтул-Атиқни – Каъбани тавоф қилсинлар.”

22:30

ذَلِكَ وَمَن يُعَظِّمْ حُرُمَاتِ اللَّهِ فَهُوَ خَيْرٌ لَّهُ عِندَ رَبِّهِ وَأُحِلَّتْ لَكُمُ الْأَنْعَامُ إِلَّا مَا يُتْلَى عَلَيْكُمْ فَاجْتَنِبُوا الرِّجْسَ مِنَ الْأَوْثَانِ وَاجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ {30}

(Ҳаж) мана шудир. Кимки Аллоҳ ҳурматли қилган нарсаларга ҳурмат кўрсатса, Робби ҳузурида у ўзи учун яхши. Сизларга чорва ҳайвонлар ҳалол қилинди; (ҳаром экани Қуръонда) ўқиб берилгани бундан мустасно^[1327]. Бас! Ўша ифлос бутлардан узоқ туринглар^[1328], ёлғон сўздан ҳам узоқ туринглар.

22:31

حُنَفَاء لِلَّهِ غَيْرَ مُشْرِكِينَ بِهِ وَمَن يُشْرِكْ بِاللَّهِ فَكَأَنَّمَا خَرَّ مِنَ السَّمَاء فَتَخْطَفُهُ الطَّيْرُ أَوْ تَهْوِي بِهِ الرِّيحُ فِي مَكَانٍ سَحِيقٍ{31}

Аллоҳга йўналувчи бўлинглар, Унга шерик қўшувчи бўлманглар. Ким Аллоҳга шерик қўшса, у осмондан тушиб кетиб, қушлар уни олиб қочаётган каби ёки уни бўрон узоқ жойга ташлаб юбораётган каби бўлиб қолади[1329].

22:32

ذَلِكَ وَمَن يُعَظِّمْ شَعَائِرَ اللَّهِ فَإِنَّهَا مِن تَقْوَى الْقُلُوبِ{32}

(Мушрикнинг аҳволи) мана шу! Ким Аллоҳга қулликнинг рамзларини ҳурмат қилса, демак, у қалбларнинг тақвоси/масъулияти туфайлидир.

22:33

لَكُمْ فِيهَا مَنَافِعُ إِلَى أَجَلٍ مُّسَمًّى ثُمَّ مَحِلُّهَا إِلَى الْبَيْتِ الْعَتِيقِ{33}

Қурбонлик ҳайвонларда белгиланган муддатгача сизлар учун манфаатлар^[1330] бор. Кейин кесиш жойи Байтул-Атиқ (Каъба ҳудуди)дир.

22:34

وَلِكُلِّ أُمَّةٍ جَعَلْنَا مَنسَكًا لِيَذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ عَلَى مَا رَزَقَهُم مِّن بَهِيمَةِ الْأَنْعَامِ فَإِلَهُكُمْ إِلَهٌ وَاحِدٌ فَلَهُ أَسْلِمُوا وَبَشِّرِ الْمُخْبِتِينَ{34}

Аллоҳ уларга ризқ қилиб берган чорва ҳайвонларга (кесаётиб) Унинг номини айтсинлар деб, қурбонлик ибодатини ҳар бир уммат учун тайинлаганмиз^[1331]. Илоҳингиз ягона илоҳдир; Унга таслим бўлинглар.  Сен камтар инсонларга ҳуш хабар бер.

22:35

الَّذِينَ إِذَا ذُكِرَ اللَّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَالصَّابِرِينَ عَلَى مَا أَصَابَهُمْ وَالْمُقِيمِي الصَّلَاةِ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنفِقُونَ{35}

Улар – Аллоҳ ҳақида гапирилганида^[1332] юраклари титраган, ўзларига етган мусибатларга сабр-бардош қилувчи, намозни/диний вазифаларини бажарувчи ва Биз уларга ризқ қилиб берган нарсалардан хайр-эҳсон қиладиган кишилардир.

22:36

وَالْبُدْنَ جَعَلْنَاهَا لَكُم مِّن شَعَائِرِ اللَّهِ لَكُمْ فِيهَا خَيْرٌ فَاذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ عَلَيْهَا صَوَافَّ فَإِذَا وَجَبَتْ جُنُوبُهَا فَكُلُوا مِنْهَا وَأَطْعِمُوا الْقَانِعَ وَالْمُعْتَرَّ كَذَلِكَ سَخَّرْنَاهَا لَكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ {36}

Бадани етишган ҳайвонларни^[1333] сизларга Аллоҳга қуллик қилишнинг рамзларидан бири қилиб бердик. Сизлар учун у ҳайвонларда яхшилик бор. Уларни тизиб қўйганингизда улар узра Аллоҳнинг номини айтиб кесинглар. (Ўлиб) ёнлари ерга тушганида, улардан ўзингиз ҳам енглар,  сўраганга ҳам, сўрамаганга ҳам едиринглар. Сизларга уларни мана шундай бўйсундириб бердик, қадрига етгайсизлар!

22:37

لَن يَنَالَ اللَّهَ لُحُومُهَا وَلَا دِمَاؤُهَا وَلَكِن يَنَالُهُ التَّقْوَى مِنكُمْ كَذَلِكَ سَخَّرَهَا لَكُمْ لِتُكَبِّرُوا اللَّهَ عَلَى مَا هَدَاكُمْ وَبَشِّرِ الْمُحْسِنِينَ{37}

Аллоҳга қурбонликларнинг на гўштлари ва на қонлари етиб бормайди. Лекин, сизлардан Унга фақат (амалингиздаги) масъулиятли ёндашувингиз улашади^[1334]. Сизларни тўғри йўлга солгани учун, (байрам намозида) Аллоҳни улуғлаб ёд этасизлар^[1335] деб, қурбонлик ҳайвонларини мана шу шаклда хизматингизга берди. Муҳсинларга^[1336] ҳуш хабар бер!

22:38

إِنَّ اللَّهَ يُدَافِعُ عَنِ الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ كُلَّ خَوَّانٍ كَفُورٍ{38}

Аллоҳ мўминларни ҳимоя қилади^[1337]. Аллоҳ ҳеч бир нонкўр ва хоинни ёқтирмайди.

22:39

أُذِنَ لِلَّذِينَ يُقَاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا وَإِنَّ اللَّهَ عَلَى نَصْرِهِمْ لَقَدِيرٌ{39}

Ўзларига қарши жанг очилганлар учун (ҳимоявий жанг қилишга) рухсат берилди^[1338]. Чунки, уларга нисбатан зулм қилинди. Албатта, Аллоҳ уларга ёрдам беришга ўлчов белгилаб қўйган[1339].

22:40

الَّذِينَ أُخْرِجُوا مِن دِيَارِهِمْ بِغَيْرِ حَقٍّ إِلَّا أَن يَقُولُوا رَبُّنَا اللَّهُ وَلَوْلَا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُم بِبَعْضٍ لَّهُدِّمَتْ صَوَامِعُ وَبِيَعٌ وَصَلَوَاتٌ وَمَسَاجِدُ يُذْكَرُ فِيهَا اسْمُ اللَّهِ كَثِيرًا وَلَيَنصُرَنَّ اللَّهُ مَن يَنصُرُهُ إِنَّ اللَّهَ لَقَوِيٌّ عَزِيزٌ {40}

Улар^[1340] – «Раббимиз Аллоҳдир», дегани учунгина уларга юртларидан ноҳақ чиқариб юборилди. Агар Аллоҳ баъзи инсонларни бошқалари билан даф этиб турмаганида, (христианларга оид) монастир ва черковлар, (яҳудийларга оид) ҳавралар ва ичида кўпроқ Аллоҳнинг номи ёд этиладиган масжидлар вайрон қилиб юборилган бўларди. Аллоҳ (дини)га ёрдам берганларга У ҳам аниқ ёрдам беради. Аллоҳ кучлидир, ғолибдир.

22:41

الَّذِينَ إِن مَّكَّنَّاهُمْ فِي الْأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّكَاةَ وَأَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَنَهَوْا عَنِ الْمُنكَرِ وَلِلَّهِ عَاقِبَةُ الْأُمُورِ{41}

Улар шундай кимсаларки, уларга ер юзида имконият/ҳокимият берсак, намозни/диний вазифаларни бажаради, ҳалол ва тўғри бўлади, яхшиликка буюриб, ёмонликдан қайтаради. Зеро, ишларнинг оқибати Аллоҳга қайтади.

22:42

وَإِن يُكَذِّبُوكَ فَقَدْ كَذَّبَتْ قَبْلَهُمْ قَوْمُ نُوحٍ وَعَادٌ وَثَمُودُ {42}

(Эй Муҳаммад!) Агар улар сени ёлғончига чиқараётган бўлса, (унутмаки) улардан аввал Нуҳ, Од ва Самуд қавми ҳам (элчиларни) ёлғончига чиқарган.

22:43

وَقَوْمُ إِبْرَاهِيمَ وَقَوْمُ لُوطٍ{43}

Иброҳим қавми ҳам, Лут қавми ҳам.

22:44

وَأَصْحَابُ مَدْيَنَ وَكُذِّبَ مُوسَى فَأَمْلَيْتُ لِلْكَافِرِينَ ثُمَّ أَخَذْتُهُمْ فَكَيْفَ كَانَ نَكِيرِ{44}

Мадянликлар ҳам (шундай қилган). Мусо ҳам ёлғончига чиқарилган. Ўша кофирларга муҳлат бердим, кейин уларни (азоб-ла) тутдим. Менинг қаршилигим^[1341] қандай бўлди экан (кўринглар)?!

22:45

فَكَأَيِّن مِّن قَرْيَةٍ أَهْلَكْنَاهَا وَهِيَ ظَالِمَةٌ فَهِيَ خَاوِيَةٌ عَلَى عُرُوشِهَا وَبِئْرٍ مُّعَطَّلَةٍ وَقَصْرٍ مَّشِيدٍ {45}

Аҳолиси золим бўлган ҳолда Биз ҳалок қилган қанчадан-қанча йиқилиб харобага айланган шаҳар-қишлоқлар, ташландиқ қудуқлар ва (кимсасиз) муҳташам қасрлар бор^[1342].

22:46

أَفَلَمْ يَسِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَتَكُونَ لَهُمْ قُلُوبٌ يَعْقِلُونَ بِهَا أَوْ آذَانٌ يَسْمَعُونَ بِهَا فَإِنَّهَا لَا تَعْمَى الْأَبْصَارُ وَلَكِن تَعْمَى الْقُلُوبُ الَّتِي فِي الصُّدُورِ{46}

(Кофирик қилаётганлар ибрат учун) ер юзида сайр қилмадими? Агар сайр қилсалар улар учун тушунадиган қалблар ёки эшитадиган қулоқлар пайдо бўларди. Зеро, кўзлар кўр бўлмайди, лекин кўкслардаги қалблар кўр бўлади^[1343].

22:47

وَيَسْتَعْجِلُونَكَ بِالْعَذَابِ وَلَن يُخْلِفَ اللَّهُ وَعْدَهُ وَإِنَّ يَوْمًا عِندَ رَبِّكَ كَأَلْفِ سَنَةٍ مِّمَّا تَعُدُّونَ{47}

Сендан азобни тезлаштиришни талаб қилишмоқда. Аллоҳ асло сўзидан қайтмайди. Раббингиз ҳузуридаги бир кун, гўё сизлар ҳисоблаётган минг йил^[1344] кабидир.

22:48

وَكَأَيِّن مِّن قَرْيَةٍ أَمْلَيْتُ لَهَا وَهِيَ ظَالِمَةٌ ثُمَّ أَخَذْتُهَا وَإِلَيَّ الْمَصِيرُ{48}

Аҳолиси золим бўлган қанчадан-қанча юртларга муҳлат берганман. Кейин, уларни (азоб-ла) тутдим. Қайтиб келиш Менгадир.

22:49

قُلْ يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّمَا أَنَا لَكُمْ نَذِيرٌ مُّبِينٌ{49}

Айт: “Эй инсонлар! Албатта, мен сизларни очиқчасига огоҳлантирувчиман.

22:50

فَالَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَهُم مَّغْفِرَةٌ وَرِزْقٌ كَرِيمٌ{50}

Имон келтирган ва хайрли ишларни амалга оширганларга мағфират/кечирим ва мўл-кўл ризқ бор.

22:51

وَالَّذِينَ سَعَوْا فِي آيَاتِنَا مُعَاجِزِينَ أُوْلَئِكَ أَصْحَابُ الْجَحِيمِ{51}

Оятларимизни амалдан қолдиришга уринганлар эса, улар жаҳаннам аҳлидир^[1345].

22:52

وَمَا أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِكَ مِن رَّسُولٍ وَلَا نَبِيٍّ إِلَّا إِذَا تَمَنَّى أَلْقَى الشَّيْطَانُ فِي أُمْنِيَّتِهِ فَيَنسَخُ اللَّهُ مَا يُلْقِي الشَّيْطَانُ ثُمَّ يُحْكِمُ اللَّهُ آيَاتِهِ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ{52}

Сендан олдин ҳар қандай элчи ва пайғамбар юборган бўлсак, у бир умидга^[1346] тушганида, шайтон унинг орзу-умидига бир нарса ташлаган^[1347]. Кейин, Аллоҳ шайтон ташлаган нарсани кетказиб, Ўз оятларини яхшилаб жойлаб қўйган. Аллоҳ билади, тўғри қарор беради.

22:53

لِيَجْعَلَ مَا يُلْقِي الشَّيْطَانُ فِتْنَةً لِّلَّذِينَ فِي قُلُوبِهِم مَّرَضٌ وَالْقَاسِيَةِ قُلُوبُهُمْ وَإِنَّ الظَّالِمِينَ لَفِي شِقَاقٍ بَعِيدٍ{53}

Токи, (Аллоҳ) шайтон ташлаган нарсани қалбларида касаллиги борлар ва қалблари қотиб кетганларга имтиҳон қилади. Ўшандай золимлар (ҳақдан) узоқ бир айрилиқдадир.

22:54

وَلِيَعْلَمَ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِن رَّبِّكَ فَيُؤْمِنُوا بِهِ فَتُخْبِتَ لَهُ قُلُوبُهُمْ وَإِنَّ اللَّهَ لَهَادِ الَّذِينَ آمَنُوا إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ{54}

Илм берилганлар эса, Қуръон Раббидан келган ҳақ эканини билиб, унга ишонадилар ва у қалбларига сингиб кетади. Албатта, Аллоҳ (Қуръонга) ишонганларни тўғри йўлга етаклайди.

22:55

وَلَا يَزَالُ الَّذِينَ كَفَرُوا فِي مِرْيَةٍ مِّنْهُ حَتَّى تَأْتِيَهُمُ السَّاعَةُ بَغْتَةً أَوْ يَأْتِيَهُمْ عَذَابُ يَوْمٍ عَقِيمٍ{55}

(Қуръонга) ишонмаган-кофирлар ўзларига тўсатдан (қиёмат) вақти келиб қолгунга қадар, ёки эртаси йўқ куннинг азоби келгунга қадар ундан шубҳаланишда давом этаверадилар.

22:56

الْمُلْكُ يَوْمَئِذٍ لِّلَّهِ يَحْكُمُ بَيْنَهُمْ فَالَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فِي جَنَّاتِ النَّعِيمِ {56}

У кунда ҳукмронлик фақат Аллоҳникидир^[1348]. Улар орасида Унинг Ўзи ҳукм қилади. Имон келтирган ва хайрли ишларни амалга оширганлар неъмат тўла боғ-бўстонларда (бўлади).

22:57

وَالَّذِينَ كَفَرُوا وَكَذَّبُوا بِآيَاتِنَا فَأُوْلَئِكَ لَهُمْ عَذَابٌ مُّهِينٌ{57}

Кофирлик қилган ва оятларимизни ёлғонга чиқарганлар эса, айнан улар учун хорловчи азоб бор.

22:58

وَالَّذِينَ هَاجَرُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ ثُمَّ قُتِلُوا أَوْ مَاتُوا لَيَرْزُقَنَّهُمُ اللَّهُ رِزْقًا حَسَنًا وَإِنَّ اللَّهَ لَهُوَ خَيْرُ الرَّازِقِينَ {58}

Аллоҳ йўлида юртларидан кўчиб кетиб^[1349], кейин у йўлда ўлдирилган ёки (ўз ажали билан) ўлганларга Аллоҳ чиройли ризқ беради. Аллоҳ энг яхши ризқ берувчидир.

22:59

لَيُدْخِلَنَّهُم مُّدْخَلًا يَرْضَوْنَهُ وَإِنَّ اللَّهَ لَعَلِيمٌ حَلِيمٌ {59}

Аллоҳ уларни ўзлари рози бўладиган жойга жойлайди. Аллоҳ билади, юмшоқ муомала қилади.

22:60

ذَلِكَ وَمَنْ عَاقَبَ بِمِثْلِ مَا عُوقِبَ بِهِ ثُمَّ بُغِيَ عَلَيْهِ لَيَنصُرَنَّهُ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ لَعَفُوٌّ غَفُورٌ{60}

Иш мана шундай! Кимки ўзига етказилган азоб-у уқубатга тенг ўч олса, кейин унга яна ҳақсизлик қилинса, Аллоҳ унга аниқ ёрдам беради^[1350]. Албатта, Аллоҳ (жазоламай) авф этувчидир, жуда кечиримлидир.

22:61

ذَلِكَ بِأَنَّ اللَّهَ يُولِجُ اللَّيْلَ فِي النَّهَارِ وَيُولِجُ النَّهَارَ فِي اللَّيْلِ وَأَنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ بَصِيرٌ{61}

Шундай! Чунки, Аллоҳ кечани кундуз ичига киргизади, кундузни кечани ичига киргизади. Аллоҳ эшитади, кўради^[1351].

22:62

ذَلِكَ بِأَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ وَأَنَّ مَا يَدْعُونَ مِن دُونِهِ هُوَ الْبَاطِلُ وَأَنَّ اللَّهَ هُوَ الْعَلِيُّ الْكَبِيرُ{62}

Шундай! Чунки, Аллоҳ ҳақиқий илоҳдир. Аллоҳ ила ораларига қўйиб дуо қилаётганлари эса уйдирма-сохтадир^[1352]. Албатта, Аллоҳ улуғдир, буюкдир.

22:63

أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنزَلَ مِنَ السَّمَاء مَاء فَتُصْبِحُ الْأَرْضُ مُخْضَرَّةً إِنَّ اللَّهَ لَطِيفٌ خَبِيرٌ{63}

Осмондан сувни Аллоҳ туширишини, шу тариқа ер юзи ям-яшил бўлишини билмасмидинг?! Албатта, Аллоҳ латифдир^[1353], ҳар нарсадан хабардордир.

22:64

لَهُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ وَإِنَّ اللَّهَ لَهُوَ الْغَنِيُّ الْحَمِيدُ{64}

Осмонлардаги ва ердаги нарсалар Унга тегишли. Аллоҳ беҳожатдир, олқиш-у мақтовга лойиқдир.

22:65

أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَكُم مَّا فِي الْأَرْضِ وَالْفُلْكَ تَجْرِي فِي الْبَحْرِ بِأَمْرِهِ وَيُمْسِكُ السَّمَاء أَن تَقَعَ عَلَى الْأَرْضِ إِلَّا بِإِذْنِهِ إِنَّ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَؤُوفٌ رَّحِيمٌ{65}

Аллоҳ сизларга ер юзидаги нарсаларни ҳам, денгизда сузадиган кемани ҳам  Ўз амрига кўра бўйсундириб берганини билмасмидинг?! Ерга бирон нарса тушиб кетмасин деб, осмонни ҳам Унинг Ўзи тутиб туради. Аллоҳ инсонларга нисбатан жуда шафқатли ва меҳрибондир.

22:66

وَهُوَ الَّذِي أَحْيَاكُمْ ثُمَّ يُمِيتُكُمْ ثُمَّ يُحْيِيكُمْ إِنَّ الْإِنسَانَ لَكَفُورٌ{66}

Сизларга ҳаёт берган, кейин сизларни ўлдирадиган, кейин яна ҳаёт берадиган ҳам Удир. Ҳақиқатда, инсон жуда нонкўрдир.

22:67

لِكُلِّ أُمَّةٍ جَعَلْنَا مَنسَكًا هُمْ نَاسِكُوهُ فَلَا يُنَازِعُنَّكَ فِي الْأَمْرِ وَادْعُ إِلَى رَبِّكَ إِنَّكَ لَعَلَى هُدًى مُّسْتَقِيمٍ {67}

Биз ҳар бир умматга қурбонлик^[1354] қилиш вақтини тайинлаганмиз – улар ўзининг қурбонлигини адо этади. Шунинг учун улар бу иш ҳақида сен билан тортишмасин. Сен уларни Раббингга чақир. Сен аниқ тўғри йўлдасан.

22:68

وَإِن جَادَلُوكَ فَقُلِ اللَّهُ أَعْلَمُ بِمَا تَعْمَلُونَ{68}

Агар сен билан жанжаллашсалар, «Қилаётган ишингизни Аллоҳ жуда яхши билади», деб айт.

22:69

اللَّهُ يَحْكُمُ بَيْنَكُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ فِيمَا كُنتُمْ فِيهِ تَخْتَلِفُونَ{69}

Ихтилоф қилган нарсангиз ҳақидаги ҳукмни қиёмат куни орангизда Аллоҳнинг Ўзи беради.

22:70

أَلَمْ تَعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ يَعْلَمُ مَا فِي السَّمَاء وَالْأَرْضِ إِنَّ ذَلِكَ فِي كِتَابٍ إِنَّ ذَلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيرٌ{70}

Аллоҳ осмон ва ердаги нарсаларни билиб туришини, бу нарса китобда (ёзиб қўйиладиган) эканини билмасмидинг?! Бу иш Аллоҳга осондир.

22:71

وَيَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللَّهِ مَا لَمْ يُنَزِّلْ بِهِ سُلْطَانًا وَمَا لَيْسَ لَهُم بِهِ عِلْمٌ وَمَا لِلظَّالِمِينَ مِن نَّصِيرٍ{71}

Улар Аллоҳни қўйиб, Аллоҳ у ҳақида ҳужжат туширмаган ва ўзларида ҳам у ҳақида маълумот бўлмаган нарсага сиғинадилар/дуо-илтижо қиладилар. Золимлик қилувчиларга ҳеч қандай ёрдамчи йўқ.

22:72

وَإِذَا تُتْلَى عَلَيْهِمْ آيَاتُنَا بَيِّنَاتٍ تَعْرِفُ فِي وُجُوهِ الَّذِينَ كَفَرُوا الْمُنكَرَ يَكَادُونَ يَسْطُونَ بِالَّذِينَ يَتْلُونَ عَلَيْهِمْ آيَاتِنَا قُلْ أَفَأُنَبِّئُكُم بِشَرٍّ مِّن ذَلِكُمُ النَّارُ وَعَدَهَا اللَّهُ الَّذِينَ كَفَرُوا وَبِئْسَ الْمَصِيرُ{72}

Уларга аниқ-равшан оятларимиз ўқиб берилганида, норозилигини (Қуръонъонни) тан олмаганларнинг юзларидан таниб оласан. Уларга оятларимизни ўқиб бераётган кишиларга ташланиб қолишига сал қолади. Айт: “Мен сизларга бу аҳволингиздан ҳам ёмонини айтиб берайми? У жаҳаннамдир! Уни Аллоҳ кофирлик қилганларга ваъда қилди. У қандай ҳам ёмон аҳволга тушишдир!”

22:73

يَا أَيُّهَا النَّاسُ ضُرِبَ مَثَلٌ فَاسْتَمِعُوا لَهُ إِنَّ الَّذِينَ تَدْعُونَ مِن دُونِ اللَّهِ لَن يَخْلُقُوا ذُبَابًا وَلَوِ اجْتَمَعُوا لَهُ وَإِن يَسْلُبْهُمُ الذُّبَابُ شَيْئًا لَّا يَسْتَنقِذُوهُ مِنْهُ ضَعُفَ الطَّالِبُ وَالْمَطْلُوبُ {73}

Эй инсонлар! Сизларга бир мисол келтирилди, уни тингланг:  Аллоҳни қўйиб дуо-илтижо қилаётганларингиз битта чивин яратиш учун бирлашган тақдирда ҳам, уни ярата олмайди. Агар чивин улардан бирор нарса сўриб олса, уни қайтариб ололмайдилар. Талаб қилувчи ҳам ожиз қолди, талаб қилинган ҳам ожиз^[1355].

22:74

مَا قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ إِنَّ اللَّهَ لَقَوِيٌّ عَزِيزٌ {74}

Улар Аллоҳни муносиб равишда қадрламадилар. Албатта, Аллоҳ кучлидир, ғолибдир.

22:75

اللَّهُ يَصْطَفِي مِنَ الْمَلَائِكَةِ رُسُلًا وَمِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ بَصِيرٌ {75}

Аллоҳ фаришталардан^[1356] ҳам инсонлардан ҳам элчилар танлаб олади. Аллоҳ эшитади, кўради.

22:76

يَعْلَمُ مَا بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَمَا خَلْفَهُمْ وَإِلَى اللَّهِ تُرْجَعُ الأمُورُ {76}

Аллоҳ уларнинг олдидаги нарсаларни ҳам, ортидаги нарсаларни ҳам билади. Барча ишлар Аллоҳга қайтарилади.

22:77

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا ارْكَعُوا وَاسْجُدُوا وَاعْبُدُوا رَبَّكُمْ وَافْعَلُوا الْخَيْرَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ {77}

Эй Мўминлар! Рукуъ қилинглар, сажда қилинглар, яратган Эгангизнинг буйруқларини бажаринглар ва яхшилик қилингларки, нажот топгайсиз.

22:78

وَجَاهِدُوا فِي اللَّهِ حَقَّ جِهَادِهِ هُوَ اجْتَبَاكُمْ وَمَا جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ مِّلَّةَ أَبِيكُمْ إِبْرَاهِيمَ هُوَ سَمَّاكُمُ الْمُسْلِمينَ مِن قَبْلُ وَفِي هَذَا لِيَكُونَ الرَّسُولُ شَهِيدًا عَلَيْكُمْ وَتَكُونُوا شُهَدَاء عَلَى النَّاسِ فَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ وَاعْتَصِمُوا بِاللَّهِ هُوَ مَوْلَاكُمْ فَنِعْمَ الْمَوْلَى وَنِعْمَ النَّصِيرُ {78}

Аллоҳ йўлида ҳаққоний равишда курашинглар^[1357]. (Бу ишга) У сизларни танлади. Динда сизларга ҳеч қандай қийинчилик қолдирмади^[1358]. Отангиз Иброҳимнинг миллати (дини ҳам шундай эди). Аввалгиларда ҳам, бу китобда ҳам Аллоҳ сизларни «мусулмонлар» деб номладики^[1359], Расул сизларга гувоҳ бўлади, сизлар эса инсонларга гувоҳ бўласизлар. Шундай экан, намозни/диний вазифаларни бажаринг, пок ва тўғри бўлинг ва Аллоҳга (Унинг китобига) маҳкам боғланинг. У сизларнинг дўстингиздир. У нақадар яхши дўст, нақадар яхши ёрдамчидир.

 

23. МЎМИНУН сураси^[1360]

بسم الله الرحمن الرحيم

Марҳамати чексиз ва яхшилик қилувчи – Аллоҳ номи билан.

23:1

قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ

Мўминлар шубҳасиз нажот топ(а)ди.

23:2

الَّذِينَ هُمْ فِي صَلَاتِهِمْ خَاشِعُونَ

Улар намозни/диний вазифаларини[1361] камтарлик билан бажаради.

23:3

وَالَّذِينَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ

Улар беҳуда^[1362] (нарса)лардан юз ўгиради.

23:4

وَالَّذِينَ هُمْ لِلزَّكَاةِ فَاعِلُونَ

Улар^[1363] пок ва тўғри бўлишга ҳаракат қилади.

23:5

وَالَّذِينَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حَافِظُونَ

Улар уят жойларини (бегоналарга кўринишидан) эҳтиёт қилади.

23:6

إِلَّا عَلَى أَزْوَاجِهِمْ أوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُمْ فَإِنَّهُمْ غَيْرُ مَلُومِينَ

Ҳур турмуш ўртоқлари ёки қўл остидаги асир турмуш ўртоғи^[1364] бундан мустасно^[1365]. Чунки, улар (бу ҳақида) маломатланмайди.

23:7

فَمَنِ ابْتَغَى وَرَاء ذَلِكَ فَأُوْلَئِكَ هُمُ الْعَادُونَ

Кимки бундан ташқарига чиқмоқчи бўлса, улар ҳаддан ошувчидир^[1366].

23:8

وَالَّذِينَ هُمْ لِأَمَانَاتِهِمْ وَعَهْدِهِمْ رَاعُونَ

Яна, улар ўзларига билдирилган ишончларига ва аҳдларига қатъий риоя қилади.

23:9

وَالَّذِينَ هُمْ عَلَى صَلَوَاتِهِمْ يُحَافِظُونَ

Улар намозларини/диний вазифаларини сақлаб қолади.

23:10

أُوْلَئِكَ هُمُ الْوَارِثُونَ

Ана шулар ворисдир — эгадордир.

23:11

الَّذِينَ يَرِثُونَ الْفِرْدَوْسَ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ

Улар Фирдавс боғларга^[1367] эгадор бўлади. Улар унда ўлимсиз – мангу қолади.

23:12

وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنسَانَ مِن سُلَالَةٍ مِّن طِينٍ

Шубҳасизки, инсонни лойдан иборат бўлган моддадан яратдик^[1368].

23:13

ثُمَّ جَعَلْنَاهُ نُطْفَةً فِي قَرَارٍ مَّكِينٍ

Кейин уни (сперма шаклланадиган) мустаҳкам ерда уруғлантирилган тухум қилдик^[1369].

23:14

ثُمَّ خَلَقْنَا النُّطْفَةَ عَلَقَةً فَخَلَقْنَا الْعَلَقَةَ مُضْغَةً فَخَلَقْنَا الْمُضْغَةَ عِظَامًا فَكَسَوْنَا الْعِظَامَ لَحْمًا ثُمَّ أَنشَأْنَاهُ خَلْقًا آخَرَ فَتَبَارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِينَ

Кейин уруғлантирилган тухумни ёпишқоқ қонга – эмбриога айлантирдик^[1370]. Кейин уни бир чайнам гўшт қилиб яратдик. Кейин уни суяк қилиб яратиб, кейин суякка гўшт қопладик. Кейин уни (инсоний руҳ пуфлаш натижасида) бошқача бир тузилишга келтирдик. Энг чиройли шаклда яратувчи бўлмиш Аллоҳнинг шаъни улуғдир.

23:15

ثُمَّ إِنَّكُمْ بَعْدَ ذَلِكَ لَمَيِّتُونَ

Сизлар шундан кейин аниқ ўласиз.

23:16

ثُمَّ إِنَّكُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ تُبْعَثُونَ

Кейин, қиёмат куни аниқ қайта тирилтириласиз^[1371].

23:17

وَلَقَدْ خَلَقْنَا فَوْقَكُمْ سَبْعَ طَرَائِقَ وَمَا كُنَّا عَنِ الْخَلْقِ غَافِلِينَ

Шубҳасизки, устингизда еттита йўл^[1372] яратдик. Биз яратилган нарсалардан бехабар эмасмиз^[1373].

23:18

وَأَنزَلْنَا مِنَ السَّمَاء مَاء بِقَدَرٍ فَأَسْكَنَّاهُ فِي الْأَرْضِ وَإِنَّا عَلَى ذَهَابٍ بِهِ لَقَادِرُونَ

Осмондан белгиланган миқдорда сув тушириб, уни ерда жойлаштирдик^[1374]. Албатта, Биз уни кетказишга^[1375] ҳам ўлчов қўювчимиз.

23:19

فَأَنشَأْنَا لَكُم بِهِ جَنَّاتٍ مِّن نَّخِيلٍ وَأَعْنَابٍ لَّكُمْ فِيهَا فَوَاكِهُ كَثِيرَةٌ وَمِنْهَا تَأْكُلُونَ

Кейин, у билан сизларга хурмо ва узум боғлари пайдо қилдик. Уларда сиз учун кўплаб мевалар бор. Сизлар (айнан) улардан еяпсиз.

23:20

وَشَجَرَةً تَخْرُجُ مِن طُورِ سَيْنَاء تَنبُتُ بِالدُّهْنِ وَصِبْغٍ لِّلْآكِلِينَ

Яна гўзал^[1376] тоғ(лар)дан униб чиқадиган дарахт пайдо қилди. У (дарахт ўзида) ёғ ва  ейдиганларни кўркамлаштирадиган қўшимча нарса ундиради^[1377].

23:21

وَإِنَّ لَكُمْ فِي الْأَنْعَامِ لَعِبْرَةً نُّسقِيكُم مِّمَّا فِي بُطُونِهَا وَلَكُمْ فِيهَا مَنَافِعُ كَثِيرَةٌ وَمِنْهَا تَأْكُلُونَ

Албатта, сизлар учун чорва ҳайвонларда^[1378] ибрат бор: сизларга уларнинг ички организмларида ҳосил бўладиган сутларни ичиряпмиз. Яна сизлар учун уларда кўплаб фойдалар бор. Улардан ейсизлар ҳам.

23:22

وَعَلَيْهَا وَعَلَى الْفُلْكِ تُحْمَلُونَ

(Қуруқликда) уларни тепасида, (денгизда эса) кемалар устида ташиласизлар^[1379].

23:23

وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا نُوحًا إِلَى قَوْمِهِ فَقَالَ يَا قَوْمِ اعْبُدُوا اللَّهَ مَا لَكُم مِّنْ إِلَهٍ غَيْرُهُ أَفَلَا تَتَّقُونَ

Ҳақиқатда, Биз Нуҳни ўз қавмига элчи қилиб юборганмиз. Шунда у: “Эй Қавмим! Аллоҳга ибодат қилинг. Сиз учун Ундан бошқа илоҳ йўқ. Наҳотки жавобгарликни ҳис қилмасангиз?!” деди.

23:24

فَقَالَ الْمَلَأُ الَّذِينَ كَفَرُوا مِن قَوْمِهِ مَا هَذَا إِلَّا بَشَرٌ مِّثْلُكُمْ يُرِيدُ أَن يَتَفَضَّلَ عَلَيْكُمْ وَلَوْ شَاء اللَّهُ لَأَنزَلَ مَلَائِكَةً مَّا سَمِعْنَا بِهَذَا فِي آبَائِنَا الْأَوَّلِينَ

Қавми орасидан унга ишонмаган етакчилар шундай деди: “Бу шунчаки сизлар билан бир хил одам, холос. У сизлардан устун бўлишни хоҳлаяпти. Агар Аллоҳ хоҳласа, фаришталарни туширар эди. Аввалги ота-боболаримизда (Нуҳ айтаётган) бунақа нарса эшитмаганмиз.

23:25

إِنْ هُوَ إِلَّا رَجُلٌ بِهِ جِنَّةٌ فَتَرَبَّصُوا بِهِ حَتَّى حِينٍ

У шунчаки жиннилиги бор киши, холос. (Билмоқчи бўлсангиз) уни бир мунча вақт кузатиб юринглар.”

23:26

قَالَ رَبِّ انصُرْنِي بِمَا كَذَّبُونِ

Нуҳ: «Эй Раббим! Мени ёлғончига чиқаришганига қарши Ўзинг менга ёрдам бер» деди.

23:27

فَأَوْحَيْنَا إِلَيْهِ أَنِ اصْنَعِ الْفُلْكَ بِأَعْيُنِنَا وَوَحْيِنَا فَإِذَا جَاء أَمْرُنَا وَفَارَ التَّنُّورُ فَاسْلُكْ فِيهَا مِن كُلٍّ زَوْجَيْنِ اثْنَيْنِ وَأَهْلَكَ إِلَّا مَن سَبَقَ عَلَيْهِ الْقَوْلُ مِنْهُمْ وَلَا تُخَاطِبْنِي فِي الَّذِينَ ظَلَمُوا إِنَّهُم مُّغْرَقُونَ

Шунда, унга шундай ваҳий қилдик: “Бизни назоратимиз ва ваҳийимиз асосида кема яса. Буйруғимиз келиб таннур^[1380] қайнаганида, кемага ҳар турли (ҳайвон)дан бир жуфтдан ол, оилангни ҳам ол. Улардан ўз зиёнига сўз айтилганлар бундан мустасно. Менга золимлар ҳақида мурожаат қилма, чунки, улар чўктириб юборилади^[1381].”

23:28

فَإِذَا اسْتَوَيْتَ أَنتَ وَمَن مَّعَكَ عَلَى الْفُلْكِ فَقُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي نَجَّانَا مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ

Ўзинг ҳам ёнингдагилар ҳам кемага ўрнашиб олгач: “Бизни золимлар қавмидан қутқарган Аллоҳга олқиш-у мақтовлар бўлсин!” де.

23:29

وَقُل رَّبِّ أَنزِلْنِي مُنزَلًا مُّبَارَكًا وَأَنتَ خَيْرُ الْمُنزِلِينَ

Яна шундай де: «Эй яратган Эгам! Мени баракатли манзилга жойла. Манзилга энг яхши жойловчи Сенсан.»

23:30

إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ وَإِن كُنَّا لَمُبْتَلِينَ

Албатта, бу воқеада далил-у ибратлар бор. Биз аниқ имтиҳон қилувчимиз.

23:31

ثُمَّ أَنشَأْنَا مِن بَعْدِهِمْ قَرْنًا آخَرِينَ

Сўнгра, улардан кейин бошқа насл пайдо қилдик^[1382].

23:32

فَأَرْسَلْنَا فِيهِمْ رَسُولًا مِنْهُمْ أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ مَا لَكُم مِّنْ إِلَهٍ غَيْرُهُ أَفَلَا تَتَّقُونَ

“Аллоҳга ибодат қилинглар. Сизлар учун қуллик қилинишга ҳақли ундан бошқа ҳеч ким йўқ. Наҳот жавобгарликни ҳис қилмасангиз?!” десин деб, уларга ҳам ўзларини орасидан элчи^[1383] юбордик.

23:33

وَقَالَ الْمَلَأُ مِن قَوْمِهِ الَّذِينَ كَفَرُوا وَكَذَّبُوا بِلِقَاء الْآخِرَةِ وَأَتْرَفْنَاهُمْ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا مَا هَذَا إِلَّا بَشَرٌ مِّثْلُكُمْ يَأْكُلُ مِمَّا تَأْكُلُونَ مِنْهُ وَيَشْرَبُ مِمَّا تَشْرَبُونَ

Қавми орасидан кофирлик қилган,  охиратга йўлиқишни ёлғонга чиқарган ва Биз уларга дунё ҳаётида фаровонлик берган^[1384] етакчилар шундай деган: “Бу сиз еётган нарсадан еб, сиз ичаётган нарсадан ичадиган, сиз билан бир хил одам, холос.

23:34

وَلَئِنْ أَطَعْتُم بَشَرًا مِثْلَكُمْ إِنَّكُمْ إِذًا لَّخَاسِرُونَ

Агар ўзингизга ўхшаган одамга итоат қилсангиз аниқ зиён кўрасизлар.

23:35

أَيَعِدُكُمْ أَنَّكُمْ إِذَا مِتُّمْ وَكُنتُمْ تُرَابًا وَعِظَامًا أَنَّكُم مُّخْرَجُونَ

У сизларга, ўлиб тупроқ ва суякка айланиб кетганингиздан кейин, (қабрларингиздан) аниқ қайта чиқариласизлар деб ваъда беряптими?

23:36

هَيْهَاتَ هَيْهَاتَ لِمَا تُوعَدُونَ

Сизларга ваъда қилинаётган нарса ҳақиқатдан жуда узоқдир!

23:37

إِنْ هِيَ إِلَّا حَيَاتُنَا الدُّنْيَا نَمُوتُ وَنَحْيَا وَمَا نَحْنُ بِمَبْعُوثِينَ

Дунёдаги ҳаётимиздан бошқа ҳаёт йўқ. Ўляпмиз, яшаяпмиз. Биз (қиёматда) қайта тирилувчи эмасмиз^[1385].

23:38

إِنْ هُوَ إِلَّا رَجُلٌ افْتَرَى عَلَى اللَّهِ كَذِبًا وَمَا نَحْنُ لَهُ بِمُؤْمِنِينَ

У (Ҳуд) Аллоҳга ёлғон тўнкади. Биз унга ишонмаймиз”. (дедилар).

23:39

قَالَ رَبِّ انصُرْنِي بِمَا كَذَّبُونِ

«Эй яратган Эгам! Мени ёлғончига чиқаришларига қарши менга Ўзинг ёрдам бер», деди (Ҳуд).

23:40

قَالَ عَمَّا قَلِيلٍ لَيُصْبِحُنَّ نَادِمِينَ

«Кўп ўтмай аниқ пушаймон бўладилар», деди Аллоҳ.

23:41

فَأَخَذَتْهُمُ الصَّيْحَةُ بِالْحَقِّ فَجَعَلْنَاهُمْ غُثَاء فَبُعْدًا لِّلْقَوْمِ الظَّالِمِينَ

Кейин, ўзлари муносиб бўлган^[1386] дахшатли товуш уларни тутди. Шунда, уларни хазонга айлантириб юбордик. Золимлик қилувчи қавм йўқ бўлсин!

23:42

ثُمَّ أَنشَأْنَا مِن بَعْدِهِمْ قُرُونًا آخَرِينَ

Сўнг, улардан кейин бошқа насллар пайдо қилдик^[1387].

23:43

مَا تَسْبِقُ مِنْ أُمَّةٍ أَجَلَهَا وَمَا يَسْتَأْخِرُونَ

Ҳеч бир жамият (келган) ажалидан олдин ҳам кетмайди, ортда ҳам қолмайди^[1388].

23:44

ثُمَّ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا تَتْرَا كُلَّ مَا جَاء أُمَّةً رَّسُولُهَا كَذَّبُوهُ فَأَتْبَعْنَا بَعْضَهُم بَعْضًا وَجَعَلْنَاهُمْ أَحَادِيثَ فَبُعْدًا لِّقَوْمٍ لَّا يُؤْمِنُونَ

Кейин элчиларни кетма-кет юбориб турдик. Қачон бир жамиятга (Аллоҳдан) ўзларига юборилган элчи келса, уни ёлғончига чиқаришган. Шунда, Биз ҳам (ҳалок қилишда) бир-бирига эргаштириб, уларни ибратли ҳикояларга айлантирдик. (Аллоҳ ва Расулига) ишонмайдиган қавм йўқ бўлсин!

23:45

ثُمَّ أَرْسَلْنَا مُوسَى وَأَخَاهُ هَارُونَ بِآيَاتِنَا وَسُلْطَانٍ مُّبِينٍ

Кейин Мусо ва унинг биродари Ҳорунни оятларимиз билан, аниқ далил билан элчи қилиб юбордик.

23:46

إِلَى فِرْعَوْنَ وَمَلَئِهِ فَاسْتَكْبَرُوا وَكَانُوا قَوْمًا عَالِينَ

Фиръавн ва унинг аъёнларига (юбордик). Бироқ улар ўзларини катта тутди. Улар ўзини юқори тутадиган қавм эди^[1389].

23:47

فَقَالُوا أَنُؤْمِنُ لِبَشَرَيْنِ مِثْلِنَا وَقَوْمُهُمَا لَنَا عَابِدُونَ

Ўшанда улар: “Биз ўзимизга ўхшаган шу иккита одамга ишонайликми? Ахир, у иккисининг қавми бизга қуллик қилади-ку!

23:48

فَكَذَّبُوهُمَا فَكَانُوا مِنَ الْمُهْلَكِينَ

Шу тариқа, у иккаласини ёлғончига чиқардилар, охир-оқибат ҳалок қилинганлардан бўлдилар.

23:49

وَلَقَدْ آتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ لَعَلَّهُمْ يَهْتَدُونَ

Шубҳасизки, (Исроил авлодлари) тўғри йўлни топсинлар деб, Мусога китоб берганмиз^[1390].

23:50

وَجَعَلْنَا ابْنَ مَرْيَمَ وَأُمَّهُ آيَةً وَآوَيْنَاهُمَا إِلَى رَبْوَةٍ ذَاتِ قَرَارٍ وَمَعِينٍ

Марямнинг ўғли (Исони) ва онасини (Илоҳий қудратдан) бир аломат қилганмиз^[1391]. У иккаласини қолишга арзигулик, булоқли бир тепаликка паноҳ топтирганмиз.

23:51

يَا أَيُّهَا الرُّسُلُ كُلُوا مِنَ الطَّيِّبَاتِ وَاعْمَلُوا صَالِحًا إِنِّي بِمَا تَعْمَلُونَ عَلِيمٌ

Эй элчилар!^[1392] Покиза нарсалардан^[1393] истеъмол қилинглар, манфаатли иш(лар)ни амалга оширинглар. Мен қилаётган ишларингизни билиб тураман.

23:52

وَإِنَّ هَذِهِ أُمَّتُكُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَأَنَا رَبُّكُمْ فَاتَّقُونِ

Бу (пайғамбарлар ва уларнинг умматлари) сизларнинг умматингиз – битта умматдир^[1394]. Яратган Эгангиз Менман – Менга нисбатан жавобгарликни ҳис қилинглар!

23:53

فَتَقَطَّعُوا أَمْرَهُم بَيْنَهُمْ زُبُرًا كُلُّ حِزْبٍ بِمَا لَدَيْهِمْ فَرِحُونَ

Эндиликда, улар ўрталаридаги (бир уммат бўлиши) ишини турли китоблар шаклида^[1395] бўлиб юбориб^[1396], ҳар бир гуруҳ ўзидаги билан қувоняпти.

23:54

فَذَرْهُمْ فِي غَمْرَتِهِمْ حَتَّى حِينٍ

Сен уларни жоҳилона тушунчаларига бир муддат қўйиб бер.

23:55

أَيَحْسَبُونَ أَنَّمَا نُمِدُّهُم بِهِ مِن مَّالٍ وَبَنِينَ

Улар ўйлаяптимики, Биз мол-давлат ва ўғиллар бериб,

23:56

نُسَارِعُ لَهُمْ فِي الْخَيْرَاتِ بَل لَّا يَشْعُرُونَ

Ўзларига яхшиликларни тезлаштириб беряпмиз эканми? Ундай эмас, улар тушуниб-етмаяпти.

23:57

إِنَّ الَّذِينَ هُم مِّنْ خَشْيَةِ رَبِّهِم مُّشْفِقُونَ

Албатта, Раббидан қўрқиб титрайдиганлар,

23:58

وَالَّذِينَ هُم بِآيَاتِ رَبِّهِمْ يُؤْمِنُونَ

Раббининг оятларига ишонадиганлар,

23:59

وَالَّذِينَ هُم بِرَبِّهِمْ لَا يُشْرِكُونَ

Раббига шерик қўшмайдиганлар,

23:60

وَالَّذِينَ يُؤْتُونَ مَا آتَوا وَّقُلُوبُهُمْ وَجِلَةٌ أَنَّهُمْ إِلَى رَبِّهِمْ رَاجِعُونَ

Рабби ҳузурига қайтадиган бўлгани учун, берган нарсасини қалбларида қўрқув бўлган ҳолда берадиганлар^[1397],

23:61

أُوْلَئِكَ يُسَارِعُونَ فِي الْخَيْرَاتِ وَهُمْ لَهَا سَابِقُونَ

Мана шулар яхшиликларда илдамлик қилаётганлардир, улар бу борада пешқадамдир.

23:62

وَلَا نُكَلِّفُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا وَلَدَيْنَا كِتَابٌ يَنطِقُ بِالْحَقِّ وَهُمْ لَا يُظْلَمُونَ

Биз ҳеч кимни зиммасига кучи етмайдиган вазифа юкламаймиз. Ҳузуримизда тўғрисини айтиб берадиган китоб бор^[1398]. Уларга  ҳақсизлик қилинмайди.

23:63

بَلْ قُلُوبُهُمْ فِي غَمْرَةٍ مِّنْ هَذَا وَلَهُمْ أَعْمَالٌ مِن دُونِ ذَلِكَ هُمْ لَهَا عَامِلُونَ

Лекин, уларнинг қалблари бундан ғафлатда. Уларни бундан^[1399] ҳам ёмон ишлари бор. У ишларни ўзлари амалга оширяпти.

23:64

حَتَّى إِذَا أَخَذْنَا مُتْرَفِيهِم بِالْعَذَابِ إِذَا هُمْ يَجْأَرُونَ

Токи уларнинг маишатпараст-жиноятчиларини азоб ила тутганимизда, бирдан дод-фарёд соладилар^[1400].

23:65

لَا تَجْأَرُوا الْيَوْمَ إِنَّكُم مِّنَّا لَا تُنصَرُونَ

(Уларга шундай дейилади): “Бугун дод-фарёд қилманглар; Биздан сизга ёрдам берилмайди.

23:66

قَدْ كَانَتْ آيَاتِي تُتْلَى عَلَيْكُمْ فَكُنتُمْ عَلَى أَعْقَابِكُمْ تَنكِصُونَ

Шубҳасизки, сизларга оятларим ўқиб берилар эди, сизлар эса ортга ўгирилиб кетар эдингиз.

23:67

مُسْتَكْبِرِينَ بِهِ سَامِرًا تَهْجُرُونَ

Кечалари (Қуръон ҳақида) тутуриқсиз гаплар гапирар, унга нисбатан ўзингизни катта тутар эдингиз^[1401].

23:68

أَفَلَمْ يَدَّبَّرُوا الْقَوْلَ أَمْ جَاءهُم مَّا لَمْ يَأْتِ آبَاءهُمُ الْأَوَّلِينَ

Улар ўша сўзни (Қуръонни) яхшилаб тушуниб кўрмадиларми? Ёки, уларга келган нарса ота-боболарига келмаган эканми?!^[1402]

23:69

أَمْ لَمْ يَعْرِفُوا رَسُولَهُمْ فَهُمْ لَهُ مُنكِرُونَ

Ёки улар ўзларига юборилган элчини танимай, шунинг учун уни инкор қиляпдиларми?!

23:70

أَمْ يَقُولُونَ بِهِ جِنَّةٌ بَلْ جَاءهُم بِالْحَقِّ وَأَكْثَرُهُمْ لِلْحَقِّ كَارِهُونَ

Ёки «Унда жиннилик бор», деяптиларми? Йўқ, ундай эмас! Муҳаммад  уларга ҳақиқатни олиб келди, бироқ, уларнинг кўпчилиги ҳақни ёқтирмаяпти.

23:71

وَلَوِ اتَّبَعَ الْحَقُّ أَهْوَاءهُمْ لَفَسَدَتِ السَّمَاوَاتُ وَالْأَرْضُ وَمَن فِيهِنَّ بَلْ أَتَيْنَاهُم بِذِكْرِهِمْ فَهُمْ عَن ذِكْرِهِم مُّعْرِضُونَ

Агар ҳақ уларнинг орзу-истакларига эргашганида эди, осмонлар-у ер ҳам, улар орасидагилар ҳам бузилиб кетган бўларди^[1403]. Лекин, Биз уларга тегишли зикрни (китобни)^[1404] келтирдик. Улар эса зикридан юз ўгирмоқда.

23:72

أَمْ تَسْأَلُهُمْ خَرْجًا فَخَرَاجُ رَبِّكَ خَيْرٌ وَهُوَ خَيْرُ الرَّازِقِينَ

Ёки сен (даъватинг эвазига) улардан мажбурий тўлов сўраяпсан эками? (Билсинларки) Раббингни берадиган ҳақи энг яхшидир. У энг яхши ризқ берувчидир.

23:73

وَإِنَّكَ لَتَدْعُوهُمْ إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ

Сен уларни тўғри йўлга чақиряпсан.

23:74

وَإِنَّ الَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ عَنِ الصِّرَاطِ لَنَاكِبُونَ

Охиратга ишонмайдиганлар тўғри йўлдан аниқ айрилиб кетади.

23:75

وَلَوْ رَحِمْنَاهُمْ وَكَشَفْنَا مَا بِهِم مِّن ضُرٍّ لَّلَجُّوا فِي طُغْيَانِهِمْ يَعْمَهُونَ

Агар уларга раҳм қилиб улардаги зарарни бартараф қилганнимизда ҳам, ҳаддан ошиб тентираб юришда тираниб олади^[1405].

23:76

وَلَقَدْ أَخَذْنَاهُم بِالْعَذَابِ فَمَا اسْتَكَانُوا لِرَبِّهِمْ وَمَا يَتَضَرَّعُونَ

Шубҳасизки, уларни азобга тутганмиз^[1406], шунда ҳам улар Роббига йўналмади, ялиниб-ёлвормади^[1407].

23:77

حَتَّى إِذَا فَتَحْنَا عَلَيْهِم بَابًا ذَا عَذَابٍ شَدِيدٍ إِذَا هُمْ فِيهِ مُبْلِسُونَ

Токи уларга (охиратда) қаттиқ азоб эшигини очиб қўйганимизда^[1408], ўшанда бутунлай ноумид бўладилар.

23:78

وَهُوَ الَّذِي أَنشَأَ لَكُمُ السَّمْعَ وَالْأَبْصَارَ وَالْأَفْئِدَةَ قَلِيلًا مَّا تَشْكُرُونَ

Сизларга эшитиш ва кўриш қобилиятини ҳамда виждонни У пайдо қилиб берди. Қадрига жуда ҳам оз етяпсизлар!

23:79

وَهُوَ الَّذِي ذَرَأَكُمْ فِي الْأَرْضِ وَإِلَيْهِ تُحْشَرُونَ

Сизларни заминга У жойлаштирган, сизлар Унинг ҳузурига тўпланасиз.

23:80

وَهُوَ الَّذِي يُحْيِي وَيُمِيتُ وَلَهُ اخْتِلَافُ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ أَفَلَا تَعْقِلُونَ

Яшатадиган ҳам ўлдирадиган ҳам У. Тун билан кунни ўзгариб туриши ҳам Унга тегишли. Ақл ишлатмайсизми?!

23:81

بَلْ قَالُوا مِثْلَ مَا قَالَ الْأَوَّلُونَ

Аслида, улар ҳам аввалги (кофир)лар айтган гапни айтди.

23:82

قَالُوا أَئِذَا مِتْنَا وَكُنَّا تُرَابًا وَعِظَامًا أَئِنَّا لَمَبْعُوثُونَ

Улар: “Ўлиб тупроққа ва суякларга айланиб кетганимиздан кейин, биз ростдан ҳам қайта тириламизми?

23:83

لَقَدْ وُعِدْنَا نَحْنُ وَآبَاؤُنَا هَذَا مِن قَبْلُ إِنْ هَذَا إِلَّا أَسَاطِيرُ الْأَوَّلِينَ

Бизга таҳдид қилинган бу нарса илгари ота-боболаримизга ҳам таҳдид қилинган эди. Бу аввалгиларнинг уйдирмаларидан бошқа нарса эмас” дедилар.

23:84

قُل لِّمَنِ الْأَرْضُ وَمَن فِيهَا إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ

Айт: «Агар билсангиз (хабар беринг-чи), замин ва ундаги нарсалар кимга тегишли?»

23:85

سَيَقُولُونَ لِلَّهِ قُلْ أَفَلَا تَذَكَّرُونَ

Улар: «Аллоҳга тегишли» деб айтадилар. “Унда, нега насиҳат олмайсизлар?”, де.

23:86

قُلْ مَن رَّبُّ السَّمَاوَاتِ السَّبْعِ وَرَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِيمِ

«Етти осмонни яратган эгаси ким, буюк аршни – бошқарув марказини яратган Эгаси ким?», де.

23:87

سَيَقُولُونَ لِلَّهِ قُلْ أَفَلَا تَتَّقُونَ

Улар: «Аллоҳга тегишли», дейди. Сен: “Ундай бўлса, жавобгарликни ҳис қилмайсизларми?!”, деб айт.

23:88

قُلْ مَن بِيَدِهِ مَلَكُوتُ كُلِّ شَيْءٍ وَهُوَ يُجِيرُ وَلَا يُجَارُ عَلَيْهِ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ

Сен: «Агар билсангиз (хабар беринг-чи), ҳамма нарсани ҳукмронлиги – бошқариб туриши кимнинг қўлида? Ахир, ҳимоя қилиб омонлик берувчи, Унга қарши ҳеч кимни ҳимоя қилиниб омонлик берила олмайдиган У-ку!», дегин.

23:89

سَيَقُولُونَ لِلَّهِ قُلْ فَأَنَّى تُسْحَرُونَ

Улар: «Аллоҳга тегишли», дейди. Сен: «Ундай бўлса, нима учун алданиб қоляпсизлар?», деб айт.

23:90

بَلْ أَتَيْنَاهُم بِالْحَقِّ وَإِنَّهُمْ لَكَاذِبُونَ

Аслида, уларга ҳақ (сўз) келтирдик. Улар эса ёлғончидир.

23:91

مَا اتَّخَذَ اللَّهُ مِن وَلَدٍ وَمَا كَانَ مَعَهُ مِنْ إِلَهٍ إِذًا لَّذَهَبَ كُلُّ إِلَهٍ بِمَا خَلَقَ وَلَعَلَا بَعْضُهُمْ عَلَى بَعْضٍ سُبْحَانَ اللَّهِ عَمَّا يَصِفُونَ

Аллоҳ бировни Ўзига бола қилиб олмаган. У билан бирга яна бошқа илоҳ (қуллик қилинишга ҳақли зот) йўқ. Агар шундай бўлсайди, ҳар бир илоҳ ўзи яратган нарсасини (ажратиб) олиб кетган ва бир-бирига ғолиб келишга уринган бўларди. Аллоҳ улар васфлаётган нарсадан покдир/узоқдир.

23:92

عَالِمِ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ فَتَعَالَى عَمَّا يُشْرِكُونَ

У яширин нарсани ҳам ошкор нарсани ҳам билади. У уларнинг шерик қўшаётган нарсасидан олийдир – покдир.

23:93

قُل رَّبِّ إِمَّا تُرِيَنِّي مَا يُوعَدُونَ

Айт: “Эй Раббим! Агар уларга таҳдид қилинган нарсани менга кўрсатсанг,

23:94

رَبِّ فَلَا تَجْعَلْنِي فِي الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ

Раббим, ундай бўлса, мени ўша золимлар қавми орасида қолдирма.”

23:95

وَإِنَّا عَلَى أَن نُّرِيَكَ مَا نَعِدُهُمْ لَقَادِرُونَ

Албатта, уларга таҳдид қилган нарсани сенга кўрсатиш хусусида бир ўлчов белгилаганмиз^[1409].

23:96

ادْفَعْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ السَّيِّئَةَ نَحْنُ أَعْلَمُ بِمَا يَصِفُونَ

Сен ёмонликни^[1410] чиройли шаклда бартараф қил. Қилаётган васфларини Биз яхши биламиз.

23:97

وَقُل رَّبِّ أَعُوذُ بِكَ مِنْ هَمَزَاتِ الشَّيَاطِينِ

Айт: “Эй яратган Эгам! Мен шайтонларнинг васвасаларидан Сенга сиғинаман^[1411].

23:98

وَأَعُوذُ بِكَ رَبِّ أَن يَحْضُرُونِ

Эй яратган Эгам! Уларни ён-атрофимда бўлишидан Сенга сиғинаман^[1412].”

23:99

حَتَّى إِذَا جَاء أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قَالَ رَبِّ ارْجِعُونِ

Токи улардан (кофирлардан) бирига ўлим келганида шундай дейди: “Эй Раббим, мени ортга қайтар.

23:100

لَعَلِّي أَعْمَلُ صَالِحًا فِيمَا تَرَكْتُ كَلَّا إِنَّهَا كَلِمَةٌ هُوَ قَائِلُهَا وَمِن وَرَائِهِم بَرْزَخٌ إِلَى يَوْمِ يُبْعَثُونَ

Ортда қолдирган ҳаётимда балки энди яхши иш қиларман.” Йўқ, ундай бўлмайди! У унинг айтадиган (қуруқ) гапидир. Уларнинг орқасида қайта тириладиган кунгача тўсиқ бор^[1413].

23:101

فَإِذَا نُفِخَ فِي الصُّورِ فَلَا أَنسَابَ بَيْنَهُمْ يَوْمَئِذٍ وَلَا يَتَسَاءَلُونَ

Сур чалинганида, ўша куни ораларида қариндош-уруғлик муносабатлари бўлмайди, улар бир-биридан ҳол-аҳвол сўрамайди^[1414].

23:102

فَمَن ثَقُلَتْ مَوَازِينُهُ فَأُوْلَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ

Ўшанда, кимнинг яхшиликлари^[1415] оғир келса, ана шулар нажот топувчилардир.

23:103

وَمَنْ خَفَّتْ مَوَازِينُهُ فَأُوْلَئِكَ الَّذِينَ خَسِرُوا أَنفُسَهُمْ فِي جَهَنَّمَ خَالِدُونَ

Кимнинг яхшиликлари енгил келса, ўзини хонавайрон қилганлар ана шулардир; жаҳаннамда ўлимсиз – мангу қолувчилардир.

23:104

تَلْفَحُ وُجُوهَهُمُ النَّارُ وَهُمْ فِيهَا كَالِحُونَ

Оташ юзларини куйдириб, унда лаблари чўччайиб (бадбашара бўлиб) қолади.

23:105

أَلَمْ تَكُنْ آيَاتِي تُتْلَى عَلَيْكُمْ فَكُنتُم بِهَا تُكَذِّبُونَ

(Уларга) “Сизларга (дунё ҳаётида) оятларим ўқиб тиловат қилинмаганми?! Шунда сизлар уларни ёлғонга чиқраргансиз” (дейилади).

23:106

قَالُوا رَبَّنَا غَلَبَتْ عَلَيْنَا شِقْوَتُنَا وَكُنَّا قَوْمًا ضَالِّينَ

Улар айтади: “Эй яратган Эгамиз! Бадбахтлигимиз бизни енгиб қўйди ва биз адашган қавм бўлдик.

23:107

رَبَّنَا أَخْرِجْنَا مِنْهَا فَإِنْ عُدْنَا فَإِنَّا ظَالِمُونَ

Эй яратган Эгамиз! Бизни бу ердан чиқар. Агар яна (ёмонликка) қайтсак, демак, биз ростдан ҳам золим бўламиз.”

23:108

قَالَ اخْسَؤُوا فِيهَا وَلَا تُكَلِّمُونِ

Аллоҳ шундай дейди: “У ерда хор бўлиб қолинглар. Менга (бу ҳақида) гапирманглар.

23:109

إِنَّهُ كَانَ فَرِيقٌ مِّنْ عِبَادِي يَقُولُونَ رَبَّنَا آمَنَّا فَاغْفِرْ لَنَا وَارْحَمْنَا وَأَنتَ خَيْرُ الرَّاحِمِينَ

Чунки, бандаларимдан бир қисми: «Эй Раббимиз! Биз сенга ишондик, бизни кечир, бизга раҳм қил, раҳмлиларнинг энг раҳмлиги Сенсан», дер эди.

23:110

فَاتَّخَذْتُمُوهُمْ سِخْرِيًّا حَتَّى أَنسَوْكُمْ ذِكْرِي وَكُنتُم مِّنْهُمْ تَضْحَكُونَ

Сизлар эса уларни  масхара қилгансиз. Токи қилмишингиз сизларга Менинг зикримни (оятларимни) унуттирди. Сизлар уларга кулар эдингиз.

23:111

إِنِّي جَزَيْتُهُمُ الْيَوْمَ بِمَا صَبَرُوا أَنَّهُمْ هُمُ الْفَائِزُونَ

Мен уларнинг қилган сабр-бардоши^[1416] эвазига бугун уларни мукофотладим. Улар нажот топувчилардир.

23:112

قَالَ كَمْ لَبِثْتُمْ فِي الْأَرْضِ عَدَدَ سِنِينَ

“Дунёда неча йил қолдингиз?” деб сўрайди.

23:113

قَالُوا لَبِثْنَا يَوْمًا أَوْ بَعْضَ يَوْمٍ فَاسْأَلْ الْعَادِّينَ

Улар: “Бир кун, ёки куннинг бир қисмича қолдик, мана «йилларни ҳисобловчилардан сўрагин», дейишади.

23:114

قَالَ إِن لَّبِثْتُمْ إِلَّا قَلِيلًا لَّوْ أَنَّكُمْ كُنتُمْ تَعْلَمُونَ

Аллоҳ айтади: “Дунёда жуда оз қолдингиз^[1417], қанийди буни билганингизда!

23:115

أَفَحَسِبْتُمْ أَنَّمَا خَلَقْنَاكُمْ عَبَثًا وَأَنَّكُمْ إِلَيْنَا لَا تُرْجَعُونَ

Наҳотки, Биз сизларни бекордан-бекор яратган ва ўзингизни Бизнинг ҳузуримизга қайтарилмайсиз, деб ўйлаган бўлсангиз?”

23:116

فَتَعَالَى اللَّهُ الْمَلِكُ الْحَقُّ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْكَرِيمِ

Ҳақиқий ҳукмрон бўлмиш Аллоҳ жуда олийдир. Қуллик қилинишга ҳақли ундан бошқа ҳеч ким йўқ. (У) ҳурматли аршнинг (бошқарув марказининг) эгасидир.

23:117

وَمَن يَدْعُ مَعَ اللَّهِ إِلَهًا آخَرَ لَا بُرْهَانَ لَهُ بِهِ فَإِنَّمَا حِسَابُهُ عِندَ رَبِّهِ إِنَّهُ لَا يُفْلِحُ الْكَافِرُونَ

Кимки Аллоҳ билан бирга яна бошқа илоҳга дуо^[1418] қилса – зеро нуи бу ҳақида ҳеч қандай далили ҳам йўқ – унинг ҳисоб-китоби Аллоҳ ҳузуридадир. албатта, кофирлар нажот топмайди.

23:118

وَقُل رَّبِّ اغْفِرْ وَارْحَمْ وَأَنتَ خَيْرُ الرَّاحِمِينَ

Айт: «Эй яратган Эгам! Мени кечир, менга раҳм қил, раҳмлиларнинг энг раҳмлиги Сенсан.»

 

24. НУР сураси^[1419]

بسم الله الرحمن الرحيم

Марҳамати чексиз ва яхшилик қилувчи – Аллоҳ номи билан.

24:1

سُورَةٌ أَنزَلْنَاهَا وَفَرَضْنَاهَا وَأَنزَلْنَا فِيهَا آيَاتٍ بَيِّنَاتٍ لَّعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ {1}

Бу сурани Биз нозил қилдик^[1420] ва (ижро этилишини) фарз қилдик. Насиҳат оласизлар деб^[1421] унда аниқ-равшан^[1422] оятлар туширдик.

24:2

الزَّانِيَةُ وَالزَّانِي فَاجْلِدُوا كُلَّ وَاحِدٍ مِّنْهُمَا مِئَةَ جَلْدَةٍ وَلَا تَأْخُذْكُم بِهِمَا رَأْفَةٌ فِي دِينِ اللَّهِ إِن كُنتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَلْيَشْهَدْ عَذَابَهُمَا طَائِفَةٌ مِّنَ الْمُؤْمِنِينَ {2}

Зинокор аёл ва зинокор эркакнинг ҳар бирига юз қамчидан^[1423] уринглар^[1424]. Агар Аллоҳга ва охират кунига ишонсангиз, Аллоҳнинг динини ижро этишда, у иккаласига ичингиз оғримасин ва мўминлардан бир жамоа уларни жазоланишига гувоҳ бўлсин.

22:3

الزَّانِي لَا يَنكِحُ إلَّا زَانِيَةً أَوْ مُشْرِكَةً وَالزَّانِيَةُ لَا يَنكِحُهَا إِلَّا زَانٍ أَوْ مُشْرِكٌ وَحُرِّمَ ذَلِكَ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ {3}

Зинокор эркак зинокор аёлга ёки мушрика аёлга уйланади. Зинокор  аёлни ҳам фақат зинокор эркак ёки мушрик эркак никоҳига олади. Булар мўминларга ҳаром қилинди^[1425].

24:4

وَالَّذِينَ يَرْمُونَ الْمُحْصَنَاتِ ثُمَّ لَمْ يَأْتُوا بِأَرْبَعَةِ شُهَدَاء فَاجْلِدُوهُمْ ثَمَانِينَ جَلْدَةً وَلَا تَقْبَلُوا لَهُمْ شَهَادَةً أَبَدًا وَأُوْلَئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ {4}

Номусли аёлларни зинода айблаб, кейин (гапига) тўртта гувоҳ^[1426] келтирмаган кишиларга саксон қамчи уринглар ва уларнинг гувоҳлигини ҳеч қачон қабул қилманглар. Улар йўлдан чиққан-фосиқдир.

24:5

إِلَّا الَّذِينَ تَابُوا مِن بَعْدِ ذَلِكَ وَأَصْلَحُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ {5}

Қилган ишидан кейин тавба қилган ва (айбини) тузатганлар бундан мустасно. Чунки, Аллоҳ жуда кечиримли^[1427] ва меҳрибондир.

24:6

وَالَّذِينَ يَرْمُونَ أَزْوَاجَهُمْ وَلَمْ يَكُن لَّهُمْ شُهَدَاء إِلَّا أَنفُسُهُمْ فَشَهَادَةُ أَحَدِهِمْ أَرْبَعُ شَهَادَاتٍ بِاللَّهِ إِنَّهُ لَمِنَ الصَّادِقِينَ {6}

Аёлларини зинода айблайдиган, бироқ ўзидан бошқа гувоҳлари бўлмаган эрларнинг ҳар бири – гувоҳ сифатида ўзини рост гапираётганига – Аллоҳни тўрт марта гувоҳ қилиши керак.

24:7

وَالْخَامِسَةُ أَنَّ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَيْهِ إِن كَانَ مِنَ الْكَاذِبِينَ{7}

Бешинчи марта гувоҳлиги, агар ёлғон гапираётган бўлса, ўзига Аллоҳнинг лаънатини тилаши (бўлади).

24:8

وَيَدْرَأُ عَنْهَا الْعَذَابَ أَنْ تَشْهَدَ أَرْبَعَ شَهَادَاتٍ بِاللَّهِ إِنَّهُ لَمِنَ الْكَاذِبِينَ {8}

“Эрини аниқ ёлғон гапиряпти деб Аллоҳни тўрт марта гувоҳ қилиб келтириши, у аёлдан ўша (юз қамчи) жазони^[1428] даф этади.

24:9

وَالْخَامِسَةَ أَنَّ غَضَبَ اللَّهِ عَلَيْهَا إِن كَانَ مِنَ الصَّادِقِينَ {9}

Бешинчи марта гувоҳлиги, “Агар эри рост гапирган бўлса, ўзига Аллоҳнинг ғазабини тилаши  (бўлсин).

24:10

وَلَوْلَا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَرَحْمَتُهُ وَأَنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ حَكِيمٌ {10}

Агар сизларга нисбатан Аллоҳнинг олийжаноблиги ва яхшилиги бўлмаса эди, Аллоҳ тавбаларни қабул қилувчи ва тўғри қарор берувчи бўлмаса эди…

24:11

إِنَّ الَّذِينَ جَاؤُوا بِالْإِفْكِ عُصْبَةٌ مِّنكُمْ لَا تَحْسَبُوهُ شَرًّا لَّكُم بَلْ هُوَ خَيْرٌ لَّكُمْ لِكُلِّ امْرِئٍ مِّنْهُم مَّا اكْتَسَبَ مِنَ الْإِثْمِ وَالَّذِي تَوَلَّى كِبْرَهُ مِنْهُمْ لَهُ عَذَابٌ عَظِيمٌ {11}

Ўша бўҳтонни олиб келганлар орангиздан бир жамоадир^[1429]. Уни ўзингизга ёмонлик деб ўйламанг, аслида, у сизлар учун яхшиликдир. Бўҳтончиларнинг ҳар бирини орттирган гуноҳи ўзига. Гуноҳнинг каттасига бошчилик қилган кишига эса улкан азоб бор.

24:12

لَوْلَا إِذْ سَمِعْتُمُوهُ ظَنَّ الْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بِأَنفُسِهِمْ خَيْرًا وَقَالُوا هَذَا إِفْكٌ مُّبِينٌ {12}

Бўҳтонни эшитганингизда, (сиз) мўмин эркак ва мўмина аёллар, ўзингиздан бўлганларга нисбатан яхши гумон қилиб: «Бу аниқ бўҳтон», десангиз бўлмасмиди?!

24:13

لَوْلَا جَاؤُوا عَلَيْهِ بِأَرْبَعَةِ شُهَدَاء فَإِذْ لَمْ يَأْتُوا بِالشُّهَدَاء فَأُوْلَئِكَ عِندَ اللَّهِ هُمُ الْكَاذِبُونَ {13}

Бўҳтончилар унга тўртта гувоҳ келтириши керак эмасмиди?! Агар гувоҳлар келтира олмасалар, демак, улар Аллоҳга кўра ёлғончилардир.

24:14

وَلَوْلَا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَرَحْمَتُهُ فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ لَمَسَّكُمْ فِي مَا أَفَضْتُمْ فِيهِ عَذَابٌ عَظِيمٌ {14}

Агар Аллоҳнинг сизга нисбатан олийжаноблиги ва яхшилиги бўлмаса эди, ичига тушиб қолганингиз бу иш туфайли сизларни дунёда ҳам охиратда ҳам улкан азоб тутар эди^[1430].

24:15

إِذْ تَلَقَّوْنَهُ بِأَلْسِنَتِكُمْ وَتَقُولُونَ بِأَفْوَاهِكُم مَّا لَيْسَ لَكُم بِهِ عِلْمٌ وَتَحْسَبُونَهُ هَيِّنًا وَهُوَ عِندَ اللَّهِ عَظِيمٌ {15}

Ўшанда бўҳтонни тилдан-тилга кўчириб, у ҳақида маълумотингиз бўлмаган нарсани гапириб юрдингиз ва уни енгил/арзимас санадингиз. Зеро, у Аллоҳга кўра катта (иш)дир.

24:16

وَلَوْلَا إِذْ سَمِعْتُمُوهُ قُلْتُم مَّا يَكُونُ لَنَا أَن نَّتَكَلَّمَ بِهَذَا سُبْحَانَكَ هَذَا بُهْتَانٌ عَظِيمٌ {16}

Сизларни бўҳтонни эшитган заҳотингиз: «Буни гапириб юришга ҳақимиз йўқ. Эй пок Аллоҳ! Бу катта бўҳтон-ку!», десангиз бўлмасмиди?!

24:17

يَعِظُكُمُ اللَّهُ أَن تَعُودُوا لِمِثْلِهِ أَبَدًا إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ {17}

Агар мўмин бўлсангиз, Аллоҳ сизларга бундай нарсаларни асло такрорламасликни насиҳат қилади!

24:18

وَيُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الْآيَاتِ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ {18}

Аллоҳ сизларга оятларни баён қилиб беряпти. Аллоҳ билади, тўғри қарор беради.

24:19

إِنَّ الَّذِينَ يُحِبُّونَ أَن تَشِيعَ الْفَاحِشَةُ فِي الَّذِينَ آمَنُوا لَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ وَاللَّهُ يَعْلَمُ وَأَنتُمْ لَا تَعْلَمُونَ {19}

Мўминлар орасида жирканч/фаҳш ишлар ёйилишидан севинадиганларга дунё ва охиратда аламли азоб бор. Аллоҳ билади, сизлар билмаяпсиз.

24:20

وَلَوْلَا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَرَحْمَتُهُ وَأَنَّ اللَّه رَؤُوفٌ رَحِيمٌ {20}

Агар сизларга нисбатан Аллоҳнинг олийжаноблиги ва яхшилиги бўлмасайди,  Аллоҳ шафқатли ва меҳрибон бўлмасайди…

24:21

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّيْطَانِ وَمَن يَتَّبِعْ خُطُوَاتِ الشَّيْطَانِ فَإِنَّهُ يَأْمُرُ بِالْفَحْشَاء وَالْمُنكَرِ وَلَوْلَا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَرَحْمَتُهُ مَا زَكَا مِنكُم مِّنْ أَحَدٍ أَبَدًا وَلَكِنَّ اللَّهَ يُزَكِّي مَن يَشَاء وَاللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ {21}

Эй Мўминлар! Шайтоннинг изига эргашманглар. Кимки шайтоннинг изига эргашса, билсинки, у (ўзига эргашганларни) жирканч/фаҳш ишларга ва ёвузликка буюради. Агар сизларга нисбатан Аллоҳнинг олийжаноблиги ва яхшилиги бўлмаса эди, сизлардан ҳеч ким ҳеч қачон (туҳматдан) пок бўлмаган бўларди. Лекин, Аллоҳ Ўзи муносиб билган қулини поклайди. Аллоҳ (ҳамма нарсани) ешитади, билади.

24:22

وَلَا يَأْتَلِ أُوْلُوا الْفَضْلِ مِنكُمْ وَالسَّعَةِ أَن يُؤْتُوا أُوْلِي الْقُرْبَى وَالْمَسَاكِينَ وَالْمُهَاجِرِينَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَلْيَعْفُوا وَلْيَصْفَحُوا أَلَا تُحِبُّونَ أَن يَغْفِرَ اللَّهُ لَكُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ {22}

Орангиздаги олийжаноб ва бой кишилар қариндошларига, бечора-мискинларга ва Аллоҳ йўлидаги (ўз юртидан кўчиб кетган) муҳожирларга ёрдам беришга бепарволик қилмасин, афв этсинлар (жазоламасинлар), янги саҳифа очсинлар. Аллоҳ сизларни кечириб юборишини хоҳламайсизларми?! Аллоҳ кечиримли ва меҳрибондир.

24:23

إِنَّ الَّذِينَ يَرْمُونَ الْمُحْصَنَاتِ الْغَافِلَاتِ الْمُؤْمِنَاتِ لُعِنُوا فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ وَلَهُمْ عَذَابٌ عَظِيمٌ{23}

(Фаҳш ишлар) хаёлида ҳам бўлмаган^[1431], номусли мўмина аёлларни зинода айблайдиганлар, дунёда ҳам охиратда ҳам лаънатланади^[1432]. Уларга улкан азоб бор.

24:24

يَوْمَ تَشْهَدُ عَلَيْهِمْ أَلْسِنَتُهُمْ وَأَيْدِيهِمْ وَأَرْجُلُهُم بِمَا كَانُوا يَعْمَلُونَ {24}

Кун келиб, қилмишларидан ўзларининг тиллари, қўл ва оёқлари гувоҳлик беради^[1433].

24:25

يَوْمَئِذٍ يُوَفِّيهِمُ اللَّهُ دِينَهُمُ الْحَقَّ وَيَعْلَمُونَ أَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ الْمُبِينُ {25}

Ўша куни Аллоҳ уларга ўзлари ҳақли бўлган жазони тўлиқ қилиб беради ва улар Аллоҳни ҳақ эканини ва ҳамма нарсани очиқча ўртага қўювчи эканини билиб олишади.

24:26

الْخَبِيثَاتُ لِلْخَبِيثِينَ وَالْخَبِيثُونَ لِلْخَبِيثَاتِ وَالطَّيِّبَاتُ لِلطَّيِّبِينَ وَالطَّيِّبُونَ لِلطَّيِّبَاتِ أُوْلَئِكَ مُبَرَّؤُونَ مِمَّا يَقُولُونَ لَهُم مَّغْفِرَةٌ وَرِزْقٌ كَرِيمٌ {26}

Разилликлар разил кишиларга хос, разил кишилар разилликларга муносибдир^[1434]. Яхшиликлар яхши кишиларга хос, яхши кишилар яхшиликларга муносибдир. Бу яхши кишилар^[1435] улар айтаётган бўҳтонлардан покдир, уларга (Аллоҳдан) кечирим ва мўл-кўл ризқ бор.

24:27

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَدْخُلُوا بُيُوتًا غَيْرَ بُيُوتِكُمْ حَتَّى تَسْتَأْنِسُوا وَتُسَلِّمُوا عَلَى أَهْلِهَا ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ {27}

Эй Мўминлар! Ўзингизни уйингиз бўлмаган бегона уйларга токи ўзингизни таништирмай/рухсат олмай ва хонадон эгаларига салом бермай туриб кирманглар^[1436]. Сиз учун мана шу яхши. Насиҳат олгайсизлар!^[1437]

24:28

فَإِن لَّمْ تَجِدُوا فِيهَا أَحَدًا فَلَا تَدْخُلُوهَا حَتَّى يُؤْذَنَ لَكُمْ وَإِن قِيلَ لَكُمُ ارْجِعُوا فَارْجِعُوا هُوَ أَزْكَى لَكُمْ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ عَلِيمٌ {28}

Агар уйда (рухсат берадиган) бировни топа олмасангиз, токи сизга рухсат берилмагунча унга кирманглар. Агар сизларга «Қайтинглар», дейилса, ортга қайтинг. Бу сизлар учун энг пок (йўл)дир. Аллоҳ қилмишигизни билиб туради.

24:29

لَّيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَن تَدْخُلُوا بُيُوتًا غَيْرَ مَسْكُونَةٍ فِيهَا مَتَاعٌ لَّكُمْ وَاللَّهُ يَعْلَمُ مَا تُبْدُونَ وَمَا تَكْتُمُونَ {29}

(Хусусий) маскан тутилмаган, ичида сизларга фойдаланишга рухсат берилган биноларга^[1438] (рухсатсиз) киришингизда сизга гуноҳ йўқ. Ошкор қилаётган нарсангизни ҳам, яшираётган нарсангизни ҳам Аллоҳ билади.

24:30

قُل لِّلْمُؤْمِنِينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ وَيَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذَلِكَ أَزْكَى لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِمَا يَصْنَعُونَ {30}

Мўмин эркакларга айт; тикилиб қарашдан кўзини тийсинлар, уят жойларини (номаҳрамлардан) эҳтиёт қилсинлар^[1439]. Улар учун энг пок (йўл) мана шу. Аллоҳ (инсонларнинг) қилаётган «ҳунарларидан» хабардордир^[1440].

24:31

وَقُل لِّلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَيَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَلْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَى جُيُوبِهِنَّ وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبَائِهِنَّ أَوْ آبَاء بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنَائِهِنَّ أَوْ أَبْنَاء بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي أَخَوَاتِهِنَّ أَوْ نِسَائِهِنَّ أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُنَّ أَوِ التَّابِعِينَ غَيْرِ أُوْلِي الْإِرْبَةِ مِنَ الرِّجَالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذِينَ لَمْ يَظْهَرُوا عَلَى عَوْرَاتِ النِّسَاء وَلَا يَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِيُعْلَمَ مَا يُخْفِينَ مِن زِينَتِهِنَّ وَتُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِيعًا أَيُّهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ {31}

Мўмина аёлларга ҳам айт; тикилиб қарашдан кўзларини тийсинлар ва уят жойларини (номаҳрамлардан) эҳтиёт қилсинлар. Вужудларини – зийнатларини очмасинлар, очиқ қоладиган аъзолари бундан мустасно^[1441]. Рўмолларини ёқаларига ёпиштириб ўрасинлар^[1442]. Эрлари, оталари, эрларининг оталари, ўғиллари, эрларининг (бошқа хотинидан) ўғиллари, ака-укалари, ака-укаларининг ўғиллари, опа-сингилларининг ўғиллари, аёллар, қўл остидаги асирлари, (оилага) боғлиқ қолиб  уйланиш эҳтиёжидан қолган эркаклар ва ҳали ҳануз аёлларнинг уятли жойларини фарқига бормаган гўдак болалардан бошқа ҳеч кимнинг ёнида гўзаллик ва кўркларини очмасинлар. Яширган вужудлари – зийнатлари маълум бўлиб билиниши учун оёқларини ерга фарқли босмасинлар. Эй мўминлар! Нажот топишингиз учун, барчангиз Аллоҳга тавба қилинг!

24:32

وَأَنكِحُوا الْأَيَامَى مِنكُمْ وَالصَّالِحِينَ مِنْ عِبَادِكُمْ وَإِمَائِكُمْ إِن يَكُونُوا فُقَرَاء يُغْنِهِمُ اللَّهُ مِن فَضْلِهِ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ {32}

Орангиздаги оиласизларни ва (оила қуришга) лаёқатли эркак ва аёл асирларингизни уйлантиринглар. Агар камбағал бўлсалар, Аллоҳ Ўз олийжаноблиги билан уларни беҳожат қилиб қўяди. Аллоҳнинг имконияти кенгдир^[1443], билувчидир.

24:33

وَلْيَسْتَعْفِفِ الَّذِينَ لَا يَجِدُونَ نِكَاحًا حَتَّى يُغْنِيَهُمْ اللَّهُ مِن فَضْلِهِ وَالَّذِينَ يَبْتَغُونَ الْكِتَابَ مِمَّا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ فَكَاتِبُوهُمْ إِنْ عَلِمْتُمْ فِيهِمْ خَيْرًا وَآتُوهُم مِّن مَّالِ اللَّهِ الَّذِي آتَاكُمْ وَلَا تُكْرِهُوا فَتَيَاتِكُمْ عَلَى الْبِغَاء إِنْ أَرَدْنَ تَحَصُّنًا لِّتَبْتَغُوا عَرَضَ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَمَن يُكْرِههُّنَّ فَإِنَّ اللَّهَ مِن بَعْدِ إِكْرَاهِهِنَّ غَفُورٌ رَّحِيمٌ {33}

Никоҳланишга имкон топа олмаган (ҳур ёки асира) аёл-қизлар токи Аллоҳ Ўз фазли билан уларни муҳтожликдан чиқариб қўйгунга қадар иффатини сақласин^[1444]. Қўл остингиздаги асирлар орасидан (оила қуриш ҳақида) сизлар билан келишув тузмоқчи бўлганлар билан –бу нарса улар ҳаққида яхши боўлишини^[1445] билсангиз – келишув тузинг. Аллоҳни сизга берган мол-давлатидан уларга беринглар^[1446]. Дунё ҳаётининг ўткинчи манфаатини кўзлаб, номусли қолишни хоҳлаган ёш жорияларингизни фоҳишаликка мажбурламанглар^[1447]. Кимки уларни мажбурласа, билсинки, мажбур қилинганидан кейин Аллоҳ (уларни) кечиради, раҳм қилади^[1448].

24:34

وَلَقَدْ أَنزَلْنَا إِلَيْكُمْ آيَاتٍ مُّبَيِّنَاتٍ وَمَثَلًا مِّنَ الَّذِينَ خَلَوْا مِن قَبْلِكُمْ وَمَوْعِظَةً لِّلْمُتَّقِينَ {34}

Шубҳасизки, сизларга аниқ-равшан оятлар, сизлардан аввал ўтганлардан ўрнак ҳамда масъулиятли (мўмин)лар учун насиҳат юбордик.

24:35

اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ كَمِشْكَاةٍ فِيهَا مِصْبَاحٌ الْمِصْبَاحُ فِي زُجَاجَةٍ الزُّجَاجَةُ كَأَنَّهَا كَوْكَبٌ دُرِّيٌّ يُوقَدُ مِن شَجَرَةٍ مُّبَارَكَةٍ زَيْتُونِةٍ لَّا شَرْقِيَّةٍ وَلَا غَرْبِيَّةٍ يَكَادُ زَيْتُهَا يُضِيءُ وَلَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نَارٌ نُّورٌ عَلَى نُورٍ يَهْدِي اللَّهُ لِنُورِهِ مَن يَشَاء وَيَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثَالَ لِلنَّاسِ وَاللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ {35}

Аллоҳ осмонлар ва ернинг нуридир – ойдинлатиб берувчидир^[1449]. Унинг ойдинлатиб беришининг ўрнаги — ичида ёритқич бор лампага ўхшайди. Ёритқич шиша ичида. Шиша марваридли сайёрага ўхшайди. Ёқилғиси машриққа ҳам мағрибга ҳам мансуб бўлмаган^[1450] баракатли зайтун дарахтидан (олинади). Унинг мойи гарчи унга олов тегмаса ҳам ёритиб юборгудек бўлади. Нур^[1451] устига яна бир нур. Аллоҳ Ўзи муносиб билган қулини Ўз нурига (китобига)^[1452] йўналтириб қўяди. Аллоҳ инсонларга мисоллар келтирмоқда. Аллоҳ ҳамма нарсани билади.

24:36

فِي بُيُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَن تُرْفَعَ وَيُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ يُسَبِّحُ لَهُ فِيهَا بِالْغُدُوِّ وَالْآصَالِ {36}

Аллоҳ уларни қурилишига ва уларнинг ичида Ўзининг номи ёд этилишига буюрган^[1453] уйларда…^[1454] Унда мард кишилар пешин ва аср вақтларида Аллоҳни поклаб ёд этад.

24:37

رِجَالٌ لَّا تُلْهِيهِمْ تِجَارَةٌ وَلَا بَيْعٌ عَن ذِكْرِ اللَّهِ وَإِقَامِ الصَّلَاةِ وَإِيتَاء الزَّكَاةِ يَخَافُونَ يَوْمًا تَتَقَلَّبُ فِيهِ الْقُلُوبُ وَالْأَبْصَارُ {37}

У мард кишиларни на тижорат ва на олди-сотди Аллоҳнинг доим ёдда тутишдан, намозни/диний вазифаларни бажаришдан, пок ва тўғри бўлишдан чалғита олмайди. Улар қалб-у кўзлари даҳшатдан изтиробга тушиб қоладиган кундан қўрқадилар^[1455].

24:38

لِيَجْزِيَهُمُ اللَّهُ أَحْسَنَ مَا عَمِلُوا وَيَزِيدَهُم مِّن فَضْلِهِ وَاللَّهُ يَرْزُقُ مَن يَشَاء بِغَيْرِ حِسَابٍ {38}

Улар қилган ишлари эвазига Аллоҳ энг чиройли шаклда мукофот бериши, ҳамда Ўз олийжаноблиги ила орттириб бериши учун (шундай қиладилар)^[1456]. Аллоҳ Ўзи муносиб билган қулига беҳисоб ризқ беради.

24:39

وَالَّذِينَ كَفَرُوا أَعْمَالُهُمْ كَسَرَابٍ بِقِيعَةٍ يَحْسَبُهُ الظَّمْآنُ مَاء حَتَّى إِذَا جَاءهُ لَمْ يَجِدْهُ شَيْئًا وَوَجَدَ اللَّهَ عِندَهُ فَوَفَّاهُ حِسَابَهُ وَاللَّهُ سَرِيعُ الْحِسَابِ {39}

Кофирлик қилганларнинг амаллари бепаён чўлдаги саробга ўхшайдики, ташна инсон токи у ерга бориб ҳеч нарса топа олмагунча уни сув деб ўйлайверади^[1457]. У ерда фақат Аллоҳни топади. Шунда Аллоҳ унга ҳисоб-китобини тўлиқ қилиб беради. Аллоҳнинг ҳисоби тездир.

24:40

أَوْ كَظُلُمَاتٍ فِي بَحْرٍ لُّجِّيٍّ يَغْشَاهُ مَوْجٌ مِّن فَوْقِهِ مَوْجٌ مِّن فَوْقِهِ سَحَابٌ ظُلُمَاتٌ بَعْضُهَا فَوْقَ بَعْضٍ إِذَا أَخْرَجَ يَدَهُ لَمْ يَكَدْ يَرَاهَا وَمَن لَّمْ يَجْعَلِ اللَّهُ لَهُ نُورًا فَمَا لَهُ مِن نُّورٍ {40}

Ёки (кофирларнинг аҳволи) устма-уст тўлқин қоплаган ва тепасида устма-уст ҳолатдаги қора булутлар бор океандаги зулматларга ўхшайди; қўлини чиқарганида, сал қолса қўлини ҳам кўролмай қолади. Аллоҳ ойдинлик (ҳидоят) насиб қилмаган кишида ҳеч қандай ойдинлик (ҳидоят) бўлмайди^[1458].

24:41

أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ يُسَبِّحُ لَهُ مَن فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالطَّيْرُ صَافَّاتٍ كُلٌّ قَدْ عَلِمَ صَلَاتَهُ وَتَسْبِيحَهُ وَاللَّهُ عَلِيمٌ بِمَا يَفْعَلُونَ {41}

Осмонлар-у ердаги жонзотлар ва саф тортиб турган қушлар Аллоҳни поклаб ёд этишини^[1459] билмасмидинг?! Ҳар бири ўз вазифасини ва тасбеҳ/поклаб ёд этиш шаклини билади. Аллоҳ уларни нима қилаётганини билиб туради.

24:42

وَلِلَّهِ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَإِلَى اللَّهِ الْمَصِيرُ {42}

Осмонлар-у ернинг ҳукмронлиги Аллоҳга тегишли. Қайтиб бориш Аллоҳгадир.

24:43

أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ يُزْجِي سَحَابًا ثُمَّ يُؤَلِّفُ بَيْنَهُ ثُمَّ يَجْعَلُهُ رُكَامًا فَتَرَى الْوَدْقَ يَخْرُجُ مِنْ خِلَالِهِ وَيُنَزِّلُ مِنَ السَّمَاء مِن جِبَالٍ فِيهَا مِن بَرَدٍ فَيُصِيبُ بِهِ مَن يَشَاء وَيَصْرِفُهُ عَن مَّن يَشَاء يَكَادُ سَنَا بَرْقِهِ يَذْهَبُ بِالْأَبْصَارِ {43}

Билмасмидинг?! Булутларни Аллоҳ ҳаракатлантиради^[1460], орасини бирлаштиради, кейин уни қалинлаштиради. Шунда, булут орасидан ёмғир чиқаётганини кўрасан. Яна, Аллоҳ осмондаги тоғдек булутлардан дўл ёғдириб, уни Ўзи муносиб билганларга етказади. Муносиб билган қулларидан уни буриб қўяди. Чақмоғининг ёруғлиги кўзларни кўр қилгудек бўлади.

24:44

يُقَلِّبُ اللَّهُ اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَعِبْرَةً لِّأُوْلِي الْأَبْصَارِ {44}

Тун-у кунни Аллоҳ алмаштириб туради. Ақл-идрокли кишилар учун бунда аниқ ибрат бор^[1461].

24:45

وَاللَّهُ خَلَقَ كُلَّ دَابَّةٍ مِن مَّاء فَمِنْهُم مَّن يَمْشِي عَلَى بَطْنِهِ وَمِنْهُم مَّن يَمْشِي عَلَى رِجْلَيْنِ وَمِنْهُم مَّن يَمْشِي عَلَى أَرْبَعٍ يَخْلُقُ اللَّهُ مَا يَشَاء إِنَّ اللَّهَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ {45}

Аллоҳ (ер юзидаги) барча жонзотни сувдан яратди. Улардан баъзилари қорнида юради, баъзилари икки оёғида юради, яна баъзилари тўрт оёқда юради. Аллоҳ Ўзи муносиб билганидек яратади. Аллоҳ ҳамма нарсага ўлчов қўяди.

24:46

لَقَدْ أَنزَلْنَا آيَاتٍ مُّبَيِّنَاتٍ وَاللَّهُ يَهْدِي مَن يَشَاء إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ {46}

Шубҳасиз, аниқ-равшан^[1462]  оятлар юбордик. Аллоҳ муносиб билганни тўғри йўлга йўллайди.

24:47

وَيَقُولُونَ آمَنَّا بِاللَّهِ وَبِالرَّسُولِ وَأَطَعْنَا ثُمَّ يَتَوَلَّى فَرِيقٌ مِّنْهُم مِّن بَعْدِ ذَلِكَ وَمَا أُوْلَئِكَ بِالْمُؤْمِنِينَ {47}

Кимлардир: «Аллоҳ ва Расулига ишондик ва бўйсундик», дейди. Бироқ, ундан кейин улардан бир гуруҳи бош тортади. Улар мўмин эмас.

24:48

وَإِذَا دُعُوا إِلَى اللَّهِ وَرَسُولِهِ لِيَحْكُمَ بَيْنَهُمْ إِذَا فَرِيقٌ مِّنْهُم مُّعْرِضُونَ {48}

Ораларида ҳукм қилсин деб, уларни Аллоҳ ва Расулига^[1463] чақирилганида, улардан бир гуруҳи ўша заҳоти юз ўгиради.

24:49

وَإِن يَكُن لَّهُمُ الْحَقُّ يَأْتُوا إِلَيْهِ مُذْعِنِينَ {49}

Агар ҳақ уларнинг фойдасига бўлса, тезда бош эгиб келадилар.

24:50

أَفِي قُلُوبِهِم مَّرَضٌ أَمِ ارْتَابُوا أَمْ يَخَافُونَ أَن يَحِيفَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ وَرَسُولُهُ بَلْ أُوْلَئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ {50}

Қалбалрида касаллик борми, ёки шубҳа қиладиларми, ёки Аллоҳ ва Расули уларга ноҳақлик қилишидан қўрқяптиларми?! Йўқ! Аслида, уларнинг ўзлари ҳақсизлик қилувчи-золимлардир^[1464].

24:51

إِنَّمَا كَانَ قَوْلَ الْمُؤْمِنِينَ إِذَا دُعُوا إِلَى اللَّهِ وَرَسُولِهِ لِيَحْكُمَ بَيْنَهُمْ أَن يَقُولُوا سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا وَأُوْلَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ {51}

Ўрталарида ҳукм бериши учун Аллоҳ ва Расулига чақирилганида, мўминларни айтадиган гапи фақатгина: «Эшитдик ва бўйсундик» бўлиши керак. Шулар нажот топувчилардир.

24:52

وَمَن يُطِعِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَيَخْشَ اللَّهَ وَيَتَّقْهِ فَأُوْلَئِكَ هُمُ الْفَائِزُونَ {52}

Кимки Аллоҳ ва Расулига бўйсунса Аллоҳдан қўрқса, Унга нисбатан жавобгарликни ҳис қилса, шулар муваффақиятга эришувчилардир.

24:53

وَأَقْسَمُوا بِاللَّهِ جَهْدَ أَيْمَانِهِمْ لَئِنْ أَمَرْتَهُمْ لَيَخْرُجُنَّ قُل لَّا تُقْسِمُوا طَاعَةٌ مَّعْرُوفَةٌ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ {53}

Агар буйруқ берсанг (жангга) аниқ чиқишлари ҳақида бор кучи билан Аллоҳга қасам ичдилар. Айт: «Қасам ичмай қўяверинглар — чиройли чиройли итоат (қилинглар). Аллоҳ қилмишларингиздан хабардор»^[1465].

24:54

قُلْ أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ فَإِن تَوَلَّوا فَإِنَّمَا عَلَيْهِ مَا حُمِّلَ وَعَلَيْكُم مَّا حُمِّلْتُمْ وَإِن تُطِيعُوهُ تَهْتَدُوا وَمَا عَلَى الرَّسُولِ إِلَّا الْبَلَاغُ الْمُبِينُ {54}

«Аллоҳга бўйсунинглар ва Расулга бўйсунинглар», деб айт. Агар бош тортсалар,  унинг зиммасида фақат ўзига юклатилган (етказиб қўйиш) бор, сизларнинг зиммангизда эса, сизларга юклатилган (бўйсуниш) бор. Агар унга итоат қилсангиз, тўғри йўлда бўласизлар. Элчи зиммасида очиқ-ойдин етказиш бор, холос^[1466].

24:55

وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُم فِي الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ وَلَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِينَهُمُ الَّذِي ارْتَضَى لَهُمْ وَلَيُبَدِّلَنَّهُم مِّن بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا يَعْبُدُونَنِي لَا يُشْرِكُونَ بِي شَيْئًا وَمَن كَفَرَ بَعْدَ ذَلِكَ فَأُوْلَئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ{55}

Аллоҳ орангиздан имон келтирган ва хайрли ишларни оширганларга ваъда берди — ўзларидан аввалгиларни халифа – ҳоким қилганидек, уларни ҳам ер юзига ҳоким қилади, уларга Ўзи раво кўрган (Ислом) динига (тўлиқ амал қилишга) имкон беради, ҳамда қўрқувларидан кейин уларга эсон-омонлик беради. Улар Менинг буйруқларимни бажаради, Менга ҳеч нарсани шерик қилмайди. Бундан кейин ким кофирлик қилса, улар йўлдан чиққан-фосиқлардир^[1467].

24:56

وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ {56}

Намозни/диний вазифаларни бажаринг, пок ва тўғри бўлинг ҳамда Элчига итоат қилинг-ки, сизларга раҳм қилинади.

24:57

لَا تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا مُعْجِزِينَ فِي الْأَرْضِ وَمَأْوَاهُمُ النَّارُ وَلَبِئْسَ الْمَصِيرُ {57}

Кофирлик қилганларни ер юзида (Аллоҳнинг ҳукмидан) қочиб-қутулиб қолади, деб ўйлама. Уларнинг борар жойи жаҳаннамдир. Қандай ҳам ёмон аҳволга келишдир у!

24:58

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لِيَسْتَأْذِنكُمُ الَّذِينَ مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ وَالَّذِينَ لَمْ يَبْلُغُوا الْحُلُمَ مِنكُمْ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ مِن قَبْلِ صَلَاةِ الْفَجْرِ وَحِينَ تَضَعُونَ ثِيَابَكُم مِّنَ الظَّهِيرَةِ وَمِن بَعْدِ صَلَاةِ الْعِشَاء ثَلَاثُ عَوْرَاتٍ لَّكُمْ لَيْسَ عَلَيْكُمْ وَلَا عَلَيْهِمْ جُنَاحٌ بَعْدَهُنَّ طَوَّافُونَ عَلَيْكُم بَعْضُكُمْ عَلَى بَعْضٍ كَذَلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الْآيَاتِ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ {58}

Эй мўминлар! Қўл остингиздги асирлар ҳамда хали ҳануз вояга етмаган ёшлар уч вақтда: тонгги намоздан олдин, (иссиқдан) кийимларингизни ечадиган тушлик вақтида ва кечки намоздан кейин (ёнингизга кириш учун) сизлардан рухсат сўрасин. Бу уч вақт сизлар учун ориятли^[1468] вақтлардир. Булардан бошқа вақтларда сизларга ҳам уларга гуноҳ йўқ. Чунки, улар сизларга келиб-кетиб туради, бир-бирингизга (келиб-кетиб турасизлар). Аллоҳ оятларини сизларга мана шундай баён қилмоқда. Аллоҳ билади, тўғри қарор беради.

24:59

وَإِذَا بَلَغَ الْأَطْفَالُ مِنكُمُ الْحُلُمَ فَلْيَسْتَأْذِنُوا كَمَا اسْتَأْذَنَ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ كَذَلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمْ آيَاتِهِ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ   {59}

Ёш болаларингиз вояга етгач, ўзидан аввалги вояга етганлар (киришга) рухсат сўрагани каби, улар ҳам рухсат сўрасин. Аллоҳ кўрсатмаларни мана шундай баён қилмоқда. Аллоҳ билади, тўғри қарор беради.

24:60

وَالْقَوَاعِدُ مِنَ النِّسَاء اللَّاتِي لَا يَرْجُونَ نِكَاحًا فَلَيْسَ عَلَيْهِنَّ جُنَاحٌ أَن يَضَعْنَ ثِيَابَهُنَّ غَيْرَ مُتَبَرِّجَاتٍ بِزِينَةٍ وَأَن يَسْتَعْفِفْنَ خَيْرٌ لَّهُنَّ وَاللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ {60}

Турмуш қуришдан умиди узилиб, (қариб) ўтириб қолган аёллар аёллик кўркларини очмаган ҳолда кийимларини ечиб юришларида уларга гуноҳ йўқ. Иффатли юришлари ўзларига яхшироқдир^[1469]. Аллоҳ эшитади, билади.

24:61

لَيْسَ عَلَى الْأَعْمَى حَرَجٌ وَلَا عَلَى الْأَعْرَجِ حَرَجٌ وَلَا عَلَى الْمَرِيضِ حَرَجٌ وَلَا عَلَى أَنفُسِكُمْ أَن تَأْكُلُوا مِن بُيُوتِكُمْ أَوْ بُيُوتِ آبَائِكُمْ أَوْ بُيُوتِ أُمَّهَاتِكُمْ أَوْ بُيُوتِ إِخْوَانِكُمْ أَوْ بُيُوتِ أَخَوَاتِكُمْ أَوْ بُيُوتِ أَعْمَامِكُمْ أَوْ بُيُوتِ عَمَّاتِكُمْ أَوْ بُيُوتِ أَخْوَالِكُمْ أَوْ بُيُوتِ خَالَاتِكُمْ أَوْ مَا مَلَكْتُم مَّفَاتِحَهُ أَوْ صَدِيقِكُمْ لَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَن تَأْكُلُوا جَمِيعًا أَوْ أَشْتَاتًا فَإِذَا دَخَلْتُم بُيُوتًا فَسَلِّمُوا عَلَى أَنفُسِكُمْ تَحِيَّةً مِّنْ عِندِ اللَّهِ مُبَارَكَةً طَيِّبَةً كَذَلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الْآيَاتِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُون {61}

Ўз хонадонларингизда, оталарингизнинг уйларида, оналарингизнинг уйларида, ака-укаларингизнинг уйларида, опа-сингилларингизнинг уйларида, амакиларингизнинг уйларида, аммаларингизнинг уйларида, тоғаларингизнинг уйларида, холаларингизнинг уйларида, қўл остингиздаги асирлар қоладиган уйларда, калитлари сизда бўлган уйларда ёки дўстларингизга тегишли уйларда еб-ичишингизда кўрга ҳам ташвиш йўқ, чўлоққа ҳам ташвиш йўқ, беморларга ҳам ташвиш йўқ, ўзингизга ҳам ҳеч қандай ташвиш йўқ. Ҳаммангиз тўпланиб еб ичсангиз ҳам, алоҳида-алоҳида бўлиб еб-ичсангиз ҳам сизларга ҳеч қандай гуноҳ йўқ. Уйларга кирганингизда, бир-бирингизга^[1470] Аллоҳ тарафидан яхши ва чиройли тилак тилаб салом беринглар. Уқиб-ўрганишингиз учун, Аллоҳ сизларга оятларни мана шундай баён қилмоқда.

24:62

إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَإِذَا كَانُوا مَعَهُ عَلَى أَمْرٍ جَامِعٍ لَمْ يَذْهَبُوا حَتَّى يَسْتَأْذِنُوهُ إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَأْذِنُونَكَ أُوْلَئِكَ الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ فَإِذَا اسْتَأْذَنُوكَ لِبَعْضِ شَأْنِهِمْ فَأْذَن لِّمَن شِئْتَ مِنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمُ اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ {62}

Мўминлар — Аллоҳ ва Расулига ишонганлардир. Улар умумий иш юзасидан Расулуллоҳнинг ёнида эканида ундан рухсат олмасдан кетиб қолмайди. (Эй Муҳаммад! Кетишдан олдин) сендан рухсат сўрайдиганлар — шулар Аллоҳ ва Расулига ишонадиганлардир. Улар ўзларининг шахсий ишлари учун рухсат сўраганида, улар орасидан ўзинг муносиб билганларга рухсат бер ва уларга Аллоҳдан мағфират/кечирим сўра. Аллоҳ кечиримли ва меҳрибондир.

24:63

لَا تَجْعَلُوا دُعَاء الرَّسُولِ بَيْنَكُمْ كَدُعَاء بَعْضِكُم بَعْضًا قَدْ يَعْلَمُ اللَّهُ الَّذِينَ يَتَسَلَّلُونَ مِنكُمْ لِوَاذًا فَلْيَحْذَرِ الَّذِينَ يُخَالِفُونَ عَنْ أَمْرِهِ أَن تُصِيبَهُمْ فِتْنَةٌ أَوْ يُصِيبَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ {63}

Элчининг чақириғини^[1471] орангиздаги бир-бирингизни чақириғи билан бир хил ўринга қўйманг. Орангиздан яшириниб секин-аста чиқиб кетадиганларни Аллоҳ жуда яхши билади. Унинг буйруғига зид иш қиладиганлар, ўзларига бирон бир фитна^[1472] ёки аламли азоб келишидан эҳтиёт бўлсинлар.

24:64

أَلَا إِنَّ لِلَّهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ قَدْ يَعْلَمُ مَا أَنتُمْ عَلَيْهِ وَيَوْمَ يُرْجَعُونَ إِلَيْهِ فَيُنَبِّئُهُم بِمَا عَمِلُوا وَاللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ {64}

Огоҳ  бўлинг! Осмонлар ва ердаги ҳамма нарса Аллоҳники. У сизларни қандай аҳволда эканингизни яхши билади. Кун келиб, (ҳамма) Унга қайтарилади. Шунда, У қилмишларингизни^[1473] ўзингизга билдириб қўяди. Аллоҳ ҳамма нарсани билади.

 

25. ФУРҚОН сураси^[1474]

بسم الله الرحمن الرحيم

Марҳамати чексиз ва яхшилик қилувчи – Аллоҳ номи билан.

25:1

تَبَارَكَ الَّذِي نَزَّلَ الْفُرْقَانَ عَلَى عَبْدِهِ لِيَكُونَ لِلْعَالَمِينَ نَذِيرًا {1}

Барчага^[1475] огоҳлантирувчи бўлсин^[1476] деб, бандаси (Муҳаммад)га Фурқон^[1477] туширган зотнинг шаъни улуғдир..

25:2

الَّذِي لَهُ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَلَمْ يَتَّخِذْ وَلَدًا وَلَمْ يَكُن لَّهُ شَرِيكٌ فِي الْمُلْكِ وَخَلَقَ كُلَّ شَيْءٍ فَقَدَّرَهُ تَقْدِيرًا {2}

Осмонлар ва ернинг ҳукмронлиги Унга тегишли. У Ўзига фарзанд ҳам тутмаган, ҳукмронликда Унга биров шерик ҳам бўлмаган.У ҳамма нарсани яратиб, унга мукаммал ўлчов белгилаган^[1478].

25:3

وَاتَّخَذُوا مِن دُونِهِ آلِهَةً لَّا يَخْلُقُونَ شَيْئًا وَهُمْ يُخْلَقُونَ وَلَا يَمْلِكُونَ لِأَنفُسِهِمْ ضَرًّا وَلَا نَفْعًا وَلَا يَمْلِكُونَ مَوْتًا وَلَا حَيَاةً وَلَا نُشُورًا {3}

(Мушриклар) Аллоҳни қўйиб, ҳеч нарса ярата олмайдиган, ўзлари яратиладиган, ўзларига на зарар ва на фойда келтира олмайдиган, ўлдиришга ҳам, тирилтиришга ҳам, ўлгандан кейин қайта тирилтиришга ҳам кучи етмайдиган нарсаларни ўзларига «худо» қилиб олдилар.

25:4

وَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُوا إِنْ هَذَا إِلَّا إِفْكٌ افْتَرَاهُ وَأَعَانَهُ عَلَيْهِ قَوْمٌ آخَرُونَ فَقَدْ جَاؤُوا ظُلْمًا وَزُورًا {4}

Кофирлик қилганлар: «Бу уйдирмадан бошқа нарса эмас; уни Муҳаммаднинг ўзи тўқиди, унга бир қавм ёрдам берди», дедилар. Шу тариқа, улар ноҳақлик қилди, нотўғри иш қилди.

25:5

وَقَالُوا أَسَاطِيرُ الْأَوَّلِينَ اكْتَتَبَهَا فَهِيَ تُمْلَى عَلَيْهِ بُكْرَةً وَأَصِيلًا {5}

Яна: “Бу аввалгиларнинг уйдирмаларидир, (Муҳаммад Қуръонни) улардан кўчириб оляпти, унга кечаси-ю кундузи айтиб бериляпти”, дедилар.

25:6

قُلْ أَنزَلَهُ الَّذِي يَعْلَمُ السِّرَّ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ إِنَّهُ كَانَ غَفُورًا رَّحِيمًا {6}

Айт: “У (Қуръон)ни осмонлару ердаги сирни биладиган зот юборди. У кечиримли ва меҳрибондир.”.

25:7

وَقَالُوا مَالِ هَذَا الرَّسُولِ يَأْكُلُ الطَّعَامَ وَيَمْشِي فِي الْأَسْوَاقِ لَوْلَا أُنزِلَ إِلَيْهِ مَلَكٌ فَيَكُونَ مَعَهُ نَذِيرًا {7}

Улар яна шундай деди: “Бу қанақа элчи? Овқат ҳам  ейди, бозорларда ҳам юради. Унга фаришта туширилса бўлмасмиди – у билан бирга (ёнида) огоҳлантирувчи бўларди.^[1479]

25:8

أَوْ يُلْقَى إِلَيْهِ كَنزٌ أَوْ تَكُونُ لَهُ جَنَّةٌ يَأْكُلُ مِنْهَا وَقَالَ الظَّالِمُونَ إِن تَتَّبِعُونَ إِلَّا رَجُلًا مَّسْحُورًا {8}

Ёки, унга бирон хазина берилсайди, ёки ўзи еб юрадиган шахсий бўстони бўлсайди”^[1480] дедилар. Ўша золимлар: «(Муҳаммадга эргашсангиз) фақат сеҳрланган одамга эргашган бўласиз», дедилар.

25:9

انظُرْ كَيْفَ ضَرَبُوا لَكَ الْأَمْثَالَ فَضَلُّوا فَلَا يَسْتَطِيعُونَ سَبِيلًا {9}

(Эй Муҳаммад!) Улар сенга қандай мисоллар келтирганига қарагин. Улар адашди, энди улар (ҳақ) йўлни тополмайди.

25:10

تَبَارَكَ الَّذِي إِن شَاء جَعَلَ لَكَ خَيْرًا مِّن ذَلِكَ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ وَيَجْعَل لَّكَ قُصُورًا {10}

Шаъни улуғ бўлган зот агар (дунёда  беришни) лойиқ кўрганида, сенга улар айтганларидан ҳам яхшироқ – остидан анҳорлар оқиб турадиган боғ-бўстонлар (ташкил) қилиб берган бўларди, сенга қасрлар (ташкил) қилиб берарди.

25:11

بَلْ كَذَّبُوا بِالسَّاعَةِ وَأَعْتَدْنَا لِمَن كَذَّبَ بِالسَّاعَةِ سَعِيرًا {11}

Аслида, у (кофир)лар қиёматни ёлғонга чиқарди. Қиёматни ёлғонга чиқарганларга жаҳаннам тайёрлаб қўямиз.

25:12

إِذَا رَأَتْهُم مِّن مَّكَانٍ بَعِيدٍ سَمِعُوا لَهَا تَغَيُّظًا وَزَفِيرًا {12}

Жаҳаннам уларга узоқ ерда кўринганида-ёқ, унинг қайнашини ва увиллашини эшитадилар.

25:13

وَإِذَا أُلْقُوا مِنْهَا مَكَانًا ضَيِّقًا مُقَرَّنِينَ دَعَوْا هُنَالِكَ ثُبُورًا {13}

Кишанланиб жаҳаннамнинг тор жойига ташланганларида эса, шу жойда йўқ бўлиб кетишни тилаб қоладилар.

25:14

لَا تَدْعُوا الْيَوْمَ ثُبُورًا وَاحِدًا وَادْعُوا ثُبُورًا كَثِيرًا {14}

“Бугун бир марта йўқ бўлиб кетишни тиламанглар, кўп марталаб йўқ бўлиб кетишни^[1481] тиланглар” (дейилади).

25:15

قُلْ أَذَلِكَ خَيْرٌ أَمْ جَنَّةُ الْخُلْدِ الَّتِي وُعِدَ الْمُتَّقُونَ كَانَتْ لَهُمْ جَزَاء وَمَصِيرًا {15}

Айт: “Мана шу нарса яхшими, ёки масъулиятли (мўмин)ларга ваъда қилинган мангулик жаннатими? У уларнинг мукофоти ва борар жой бўлади.

25:16

لَهُمْ فِيهَا مَا يَشَاؤُونَ خَالِدِينَ كَانَ عَلَى رَبِّكَ وَعْدًا مَسْؤُولًا {16}

Уларга ўзлари хоҳлаган нарсалар бўлади, у ерда ўлимсиз – мангу қолади. Бу яратган Эгангдан умид қилинган ваъдадир.

25:17

وَيَوْمَ يَحْشُرُهُمْ وَمَا يَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللَّهِ فَيَقُولُ أَأَنتُمْ أَضْلَلْتُمْ عِبَادِي هَؤُلَاء أَمْ هُمْ ضَلُّوا السَّبِيلَ {17}

Кун келиб, у(мушрик)ларни ўзларини ҳам, Аллоҳдан кейинга қўйиб ибодат қилаётган кимсаларини ҳам тўплаб, «Менинг мана бу бандаларимни сизлар адаштирдингизми ёки ўзлари йўлдан адашганми?», дейди^[1482].

25:18

قَالُوا سُبْحَانَكَ مَا كَانَ يَنبَغِي لَنَا أَن نَّتَّخِذَ مِن دُونِكَ مِنْ أَوْلِيَاء وَلَكِن مَّتَّعْتَهُمْ وَآبَاءهُمْ حَتَّى نَسُوا الذِّكْرَ وَكَانُوا قَوْمًا بُورًا {18}

Улар: “Сен поксан! Биз Сендан кейинги ўриндаги «авлиёлар/маъбудлар» қилиб олинишга^[1483] ҳаққимиз йўқ. Лекин, Сен уларни ҳам, ота-боболарини ҳам (неъматлардан) баҳраманд қилдинг, ҳатто улар эслатмани (буйруқларингни)^[1484]

унутиб юбориб, ҳалок бўлган қавмга айландилар”, дейишади[1485].

25:19

فَقَدْ كَذَّبُوكُم بِمَا تَقُولُونَ فَمَا تَسْتَطِيعُونَ صَرْفًا وَلَا نَصْرًا وَمَن يَظْلِم مِّنكُمْ نُذِقْهُ عَذَابًا كَبِيرًا {19}

Шунда, “Улар сизни ўзингиз айтаётган гапларингизда ёлғончига чиқарди-ку!. Энди, рад этишга^[1486] ҳам, ўзингизга ёрдам беришга ҳам кучингиз етмайди. Сизлардан кимки зулм/ширк қилган бўлса^[1487], унга буюк азоб тоттирамиз”, (дейилади).

25:20

وَما أَرْسَلْنَا قَبْلَكَ مِنَ الْمُرْسَلِينَ إِلَّا إِنَّهُمْ لَيَأْكُلُونَ الطَّعَامَ وَيَمْشُونَ فِي الْأَسْوَاقِ وَجَعَلْنَا بَعْضَكُمْ لِبَعْضٍ فِتْنَةً أَتَصْبِرُونَ وَكَانَ رَبُّكَ بَصِيرًا {20}

(Эй Муҳаммад!) Сендан олдин юборган элчиларимиз ҳам албатта овқат ерди, бозорларда кезарди. Сабр қиласизларми деб, сизларни бир-бирингиз билан имтиҳон қилдик^[1488]. Раббинг кўриб туради.

25:21

وَقَالَ الَّذِينَ لَا يَرْجُونَ لِقَاءنَا لَوْلَا أُنزِلَ عَلَيْنَا الْمَلَائِكَةُ أَوْ نَرَى رَبَّنَا لَقَدِ اسْتَكْبَرُوا فِي أَنفُسِهِمْ وَعَتَوْ عُتُوًّا كَبِيرًا {21}

Бизга йўлиқишни умид қилмаганлар^[1489] қилмаганлар: «Бизга фаришта тушса ёки Раббимизни Ўзини кўрсак бўлмасмиди?» дедилар. Улар ўзларича катта кетди ва жуда ҳаддан ошди.

25:22

يَوْمَ يَرَوْنَ الْمَلَائِكَةَ لَا بُشْرَى يَوْمَئِذٍ لِّلْمُجْرِمِينَ وَيَقُولُونَ حِجْرًا مَّحْجُورًا {22}

Фаришталарни кўрадиган кунлари у (жиноятчи)ларга ҳеч қандай хушхабар бўлмайди. Улар: «Маҳрумлик! Маҳрумлик!» деб қолади.

25:23

وَقَدِمْنَا إِلَى مَا عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْنَاهُ هَبَاء مَّنثُورًا {23}

Уларнинг қилган ҳар бир ишини қўлга олиб^[1490], уни тўзиган чанг-тўзонга айлантириб юборамиз.

25:24

أَصْحَابُ الْجَنَّةِ يَوْمَئِذٍ خَيْرٌ مُّسْتَقَرًّا وَأَحْسَنُ مَقِيلًا {24}

Ўша куни жаннат аҳлининг қароргоҳи жуда яхши ва оромгоҳи жуда чиройлидир^[1491].

25:25

وَيَوْمَ تَشَقَّقُ السَّمَاء بِالْغَمَامِ وَنُزِّلَ الْمَلَائِكَةُ تَنزِيلًا {25}

Кун келиб осмон булутларидан бўлиниб айрилади^[1492] ва фаришталар бўлиниб-бўлиниб туширилади.

25:26

الْمُلْكُ يَوْمَئِذٍ الْحَقُّ لِلرَّحْمَنِ وَكَانَ يَوْمًا عَلَى الْكَافِرِينَ عَسِيرًا {26}

У куни ҳақиқий ҳукмронлик фақат Раҳмонга тегишли бўлади^[1493]. У кун кофирларга оғир кун бўлади.

25:27

وَيَوْمَ يَعَضُّ الظَّالِمُ عَلَى يَدَيْهِ يَقُولُ يَا لَيْتَنِي اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِيلًا {27}

У куни золим ўз қўлларини тишлаб шундай деб қолади: “Эҳ, кошки шу Элчи ила битта йўлда юрганимда эди.

25:28

يَا وَيْلَتَى لَيْتَنِي لَمْ أَتَّخِذْ فُلَانًا خَلِيلًا {28}

Эҳ, воҳ! Кошки фалончини^[1494] ўзимга яқин дўст қилиб олмаганимда эди-я^[1495].

25:29

لَقَدْ أَضَلَّنِي عَنِ الذِّكْرِ بَعْدَ إِذْ جَاءنِي وَكَانَ الشَّيْطَانُ لِلْإِنسَانِ خَذُولًا {29}

У менга келган эслатмадан – Қуръондан узоқлаштириб юборган экан.” Шайтон^[1496] инсонни ёрдамсиз ташлаб қўяди.

25:30

وَقَالَ الرَّسُولُ يَا رَبِّ إِنَّ قَوْمِي اتَّخَذُوا هَذَا الْقُرْآنَ مَهْجُورًا {30}

(У куни) Элчи: Эй Роббим!  Менинг қавмим бу Қуръонни тарк этилган ҳолда ташлаб қўйибди”, дейди^[1497].

25:31

وَكَذَلِكَ جَعَلْنَا لِكُلِّ نَبِيٍّ عَدُوًّا مِّنَ الْمُجْرِمِينَ وَكَفَى بِرَبِّكَ هَادِيًا وَنَصِيرًا {31}

Мана шундай, ҳар бир пайғамбарга жиноятчиларни душман қилганмиз^[1498]. Йўл кўрсатиш ва ёрдам беришда Роббинг кифоядир^[1499].

25:32

وَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوْلَا نُزِّلَ عَلَيْهِ الْقُرْآنُ جُمْلَةً وَاحِدَةً كَذَلِكَ لِنُثَبِّتَ بِهِ فُؤَادَكَ وَرَتَّلْنَاهُ تَرْتِيلًا {32}

Кофирлик қилганлар: «Қуръон унга (Муҳаммадга) битта тўплам бўлиб туширилса бўлмасмиди?», деди. Биз уни сени қалбингга мустаҳкам ўрнатиш учун шундай (бўлиб-бўлиб туширдик)^[1500]. Биз уни дона-дона қилиб ўқиб^[1501] бердик.

25:33

وَلَا يَأْتُونَكَ بِمَثَلٍ إِلَّا جِئْنَاكَ بِالْحَقِّ وَأَحْسَنَ تَفْسِيرًا {33}

Улар сенга ҳар қандай эътирозли мисол билан келсалар, Биз сенга ҳақиқатни ва энг тўғри тушунтиришни келтириб қўямиз.

25:34

الَّذِينَ يُحْشَرُونَ عَلَى وُجُوهِهِمْ إِلَى جَهَنَّمَ أُوْلَئِكَ شَرٌّ مَّكَانًا وَأَضَلُّ سَبِيلًا {34}

Улар жаҳаннамга юз тубан ҳолда тўпланади. Уларнинг жойи жуда ёмон, (дунё тутган) йўли жуда хатодир.

25:35

وَلَقَدْ آتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ وَجَعَلْنَا مَعَهُ أَخَاهُ هَارُونَ وَزِيرًا {35}

Шубҳасизки, Мусога ҳам китоб бердик, биродари Ҳорунни унга ёрдамчи^[1502] қилдик.

25:36

فَقُلْنَا اذْهَبَا إِلَى الْقَوْمِ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا فَدَمَّرْنَاهُمْ تَدْمِيرًا {36}

Кейин: «Иккалангиз ҳам оятларимизни ёлғонга чиқарган қавмга боринглар», деганмиз.  Охир-оқибат, (оятларни инкор қилишдан қайтмагач)[1503] у қавмни бутунлай ҳалок қилиб юбордик.

25:37

وَقَوْمَ نُوحٍ لَّمَّا كَذَّبُوا الرُّسُلَ أَغْرَقْنَاهُمْ وَجَعَلْنَاهُمْ لِلنَّاسِ آيَةً وَأَعْتَدْنَا لِلظَّالِمِينَ عَذَابًا أَلِيمًا {37}

Нуҳ қавмини ҳам ҳалок қилдик – элчиларни ёлғончига чиқаришганида, уларни сувга чўктириб юбордик ва уларни инсонларга ибрат/далил қилдик. Зулм қилувчиларга аламли азоб тайёрлаб қўйдик.

25:38

وَعَادًا وَثَمُودَ وَأَصْحَابَ الرَّسِّ وَقُرُونًا بَيْنَ ذَلِكَ كَثِيرًا {38}

Од, Самуд ва Расс аҳолисини ҳам, булар орасида (яшаган) кўплаб наслларни ҳам ҳалок қилдик.

25:39

وَكُلًّا ضَرَبْنَا لَهُ الْأَمْثَالَ وَكُلًّا تَبَّرْنَا تَتْبِيرًا {39}

Уларнинг ҳар бирига ўрнаклар келтирдик, (ибратланмагач) ҳаммасини бутунлай йўқ қилдик.

25:40

وَلَقَدْ أَتَوْا عَلَى الْقَرْيَةِ الَّتِي أُمْطِرَتْ مَطَرَ السَّوْءِ أَفَلَمْ يَكُونُوا يَرَوْنَهَا بَلْ كَانُوا لَا يَرْجُونَ نُشُورًا {40}

Маккаликлар фалокат/тош ёғдирилган юртга аниқ келишган. Шунда, наҳотки улар ўша юртни кўришмаган бўлса?! Йўқ, аслида булар қайта тирилишдан умид қилмаяпти^[1504].

25:41

وَإِذَا رَأَوْكَ إِن يَتَّخِذُونَكَ إِلَّا هُزُوًا أَهَذَا الَّذِي بَعَثَ اللَّهُ رَسُولًا {41}

Булар сени кўришганида фақат масхара қилишиб, шундай демоқда: “Аллоҳ элчи қилиб юборган киши мана шуми?

25:42

إِن كَادَ لَيُضِلُّنَا عَنْ آلِهَتِنَا لَوْلَا أَن صَبَرْنَا عَلَيْهَا وَسَوْفَ يَعْلَمُونَ حِينَ يَرَوْنَ الْعَذَابَ مَنْ أَضَلُّ سَبِيلًا {42}

Агар «илоҳларимизга» ибодат қилишда сабрли бўлмаганимизда эди, сал қолса бу бизни «илоҳларимизга» ибодат қилишдан адаштириб юборар эди.” (Мушриклар) азобни кўришганида, ким адашган йўлда эканини билиб олишади.

25:43

أَرَأَيْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلَهَهُ هَوَاهُ أَفَأَنتَ تَكُونُ عَلَيْهِ وَكِيلًا {43}

Ўз орзу-истагини ўзига илоҳ қилиб олган одамни кўрдингми? Сен унга вакил^[1505] бўласанми?!

25:44

أ مْ تَحْسَبُ أَنَّ أَكْثَرَهُمْ يَسْمَعُونَ أَوْ يَعْقِلُونَ إِنْ هُمْ إِلَّا كَالْأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ سَبِيلًا {44}

Ёки, уларнинг кўпчилигини (ҳаққа) қулоқ солади ва ақл юритади деб ўйлайсанми?!^[1506] Улар фақат чорва ҳайвонларга ўхшайди, балки ундан ҳам баттар гумроҳ^[1507].

25:45

أَلَمْ تَرَ إِلَى رَبِّكَ كَيْفَ مَدَّ الظِّلَّ وَلَوْ شَاء لَجَعَلَهُ سَاكِنًا ثُمَّ جَعَلْنَا الشَّمْسَ عَلَيْهِ دَلِيلًا {45}

Кўрмадингми?! Роббинг сояни қандай узатиб қўйди? Агар хоҳласа бир хил ҳолатда турадиган/доимий қилиб қўярди. Кейин, қуёшни сояга қандай далил қилдик^[1508]?

25:46

ثُمَّ قَبَضْنَاهُ إِلَيْنَا قَبْضًا يَسِيرًا {46}

Кейин, уни аста-секин Ўзимизга тортиб қисқартирамиз^[1509].

25:47

وَهُوَ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ اللَّيْلَ لِبَاسًا وَالنَّوْمَ سُبَاتًا وَجَعَلَ النَّهَارَ نُشُورًا {47}

У сизлар учун тунни ёпинчиқ, уйқуни роҳатлантирувчи, кундузни эса ёйилиб тарқаладиган бир ҳолат қилиб берди.

25:48

وَهُوَ الَّذِي أَرْسَلَ الرِّيَاحَ بُشْرًا بَيْنَ يَدَيْ رَحْمَتِهِ وَأَنزَلْنَا مِنَ السَّمَاء مَاء طَهُورًا {48}

У Ўз яхшилиги олдидан шамолни хушхабар қилиб юборди. Осмондан тоза сувни Биз туширамиз.

25:49

لِنُحْيِيَ بِهِ بَلْدَةً مَّيْتًا وَنُسْقِيَهُ مِمَّا خَلَقْنَا أَنْعَامًا وَأَنَاسِيَّ كَثِيرًا {49}

Сув орқали жонсиз ҳудудни қайта жонлантириш учун, Ўзимиз яратган ҳайвонларни ҳамда инсонларни суғориш учун шундай қиламиз.

25:50

وَلَقَدْ صَرَّفْنَاهُ بَيْنَهُمْ لِيَذَّكَّرُوا فَأَبَى أَكْثَرُ النَّاسِ إِلَّا كُفُورًا {50}

Шубҳасизки, насиҳат олсинлар деб, инсонларга уни фарқли услубларда тушунтириб бердик. Лекин, инсонларнинг кўпи нонкўрлик қилишга интилди.

25:51

وَلَوْ شِئْنَا لَبَعَثْنَا فِي كُلِّ قَرْيَةٍ نَذِيرًا {51}

Агар хоҳласак, ҳар бир шаҳар-қишлоққа биттадан огоҳлантирувчи (пайғамбар) юбориб қўямиз[1510].

25:52

فَلَا تُطِعِ الْكَافِرِينَ وَجَاهِدْهُم بِهِ جِهَادًا كَبِيرًا {52}

Шунинг учун, сен кофирларга итоат қилма, Қуръон^[1511] орқали уларга қарши қаттиқ кураш олиб бор^[1512].

25:53

وَهُوَ الَّذِي مَرَجَ الْبَحْرَيْنِ هَذَا عَذْبٌ فُرَاتٌ وَهَذَا مِلْحٌ أُجَاجٌ وَجَعَلَ بَيْنَهُمَا بَرْزَخًا وَحِجْرًا مَّحْجُورًا {53}

Буниси чучук ва тотли, буниси тузли ва аччиқ – икки денгизни биргаликда оқизиб қўйиб, ўртасига тўсиқ қўйган ва ўтиб бўлмас чегара қўйиб қўйган ҳам У (Аллоҳ)дир.

25:54

وَهُوَ الَّذِي خَلَقَ مِنَ الْمَاء بَشَرًا فَجَعَلَهُ نَسَبًا وَصِهْرًا وَكَانَ رَبُّكَ قَدِيرًا {54}

Сувдан башарият яратиб, унга насаб ва оила риштасини^[1513] пайдо қилган ҳам У (Аллоҳ)дир. Яратган Эганг ўлчов қўювчидир.

25:55

وَيَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللَّهِ مَا لَا يَنفَعُهُمْ وَلَا يَضُرُّهُمْ وَكَانَ الْكَافِرُ عَلَى رَبِّهِ ظَهِيرًا {55}

(Мушриклар) Аллоҳни қўйиб, ўзларига фойда ҳам зарар ҳам келтира олмайдиган “кимсаларга”га ибодат қиляпти. Кофир Роббига қарши (бошқаларга) ёрдамчи бўлади^[1514].

25:56

وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا مُبَشِّرًا وَنَذِيرًا {56}

Биз сени фақат хушхабар берувчи ва огоҳлантирувчи қилиб юбордик.

25:57

قُلْ مَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ مِنْ أَجْرٍ إِلَّا مَن شَاء أَن يَتَّخِذَ إِلَى رَبِّهِ سَبِيلًا {57}

Айт: “Мен бу ишимга сизлардан ҳеч қандай ҳақ талаб қилмайман^[1515]. Мен фақат Роббининг йўлини тутган инсон бўлишингизни талаб қиламан.

25:58

وَتَوَكَّلْ عَلَى الْحَيِّ الَّذِي لَا يَمُوتُ وَسَبِّحْ بِحَمْدِهِ وَكَفَى بِهِ بِذُنُوبِ عِبَادِهِ خَبِيرًا {58}

Сен ўлмайдиган тирик зотга – Аллоҳга суяниб таян! Уни олқишлаб улуғла! У бандаларининг гуноҳларидан етарлича хабардор.

25:59

الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَمَا بَيْنَهُمَا فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ الرَّحْمَنُ فَاسْأَلْ بِهِ خَبِيرًا {59}

Осмонларни, ерни ва улар орасидагиларни олти даврда^[1516] яратиб, кейин бошқарув маркази – аршга йўналган зот Раҳмондир. У ҳақида ундан хабардор бўлган зотдан сўра[1517].

25:60

وَإِذَا قِيلَ لَهُمُ اسْجُدُوا لِلرَّحْمَنِ قَالُوا وَمَا الرَّحْمَنُ أَنَسْجُدُ لِمَا تَأْمُرُنَا وَزَادَهُمْ نُفُورًا {60}

Уларга: «Раҳмонга сажда қилинглар!» дейилганида, улар: “Раҳмон ким ўзи? Бизни кимга сажда қилишга буюрсанг шунга сажда қилиб кетаверамизми?” дейишади. Бу эса, уларни (имондан) узоқлашишини орттирди.

25:61

تَبَارَكَ الَّذِي جَعَلَ فِي السَّمَاء بُرُوجًا وَجَعَلَ فِيهَا سِرَاجًا وَقَمَرًا مُّنِيرًا {61}

Осмонда буржлар пайдо қилган, улар ичида битта ёруғлик манбаи (қуёш) ва нур таратувчи ой^[1518] пайдо қилган зотнинг шаъни улуғдир^[1519].

25:62

وَهُوَ الَّذِي جَعَلَ اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ خِلْفَةً لِّمَنْ أَرَادَ أَن يَذَّكَّرَ أَوْ أَرَادَ شُكُورًا {62}

Насиҳат олмоқчи ёки қадрига етмоқчи бўлганлар учун, У (Аллоҳ) кеча билан кундузни бирин-кетин алмашиб турадиган қилиб қўйди^[1520].

25:63

وَعِبَادُ الرَّحْمَنِ الَّذِينَ يَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْنًا وَإِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَاهِلُونَ قَالُوا سَلَامًا {63}

Раҳмоннинг буйруқларини бажарадиганлар ер юзида камтар бўлиб юради, жоҳиллар уларга хитоб қилганида яхши гап гапиради^[1521].

25:64

وَالَّذِينَ يَبِيتُونَ لِرَبِّهِمْ سُجَّدًا وَقِيَامًا {64}

Улар тунларни Роббига сажда қилган ва бедор бўлган ҳолда ўтказади^[1522].

25:65

وَالَّذِينَ يَقُولُونَ رَبَّنَا اصْرِفْ عَنَّا عَذَابَ جَهَنَّمَ إِنَّ عَذَابَهَا كَانَ غَرَامًا {65}

Улар шундай дейди: «Эй Роббимиз! Биздан жаҳаннам азобини даф қил, чунки, унинг азоби офат/зиёндир.

25:66

إِنَّهَا سَاءتْ مُسْتَقَرًّا وَمُقَامًا {66}

Чунки, жаҳаннам энг ёмон қароргоҳдир, энг ёмон жойдир.”

25:67

وَالَّذِينَ إِذَا أَنفَقُوا لَمْ يُسْرِفُوا وَلَمْ يَقْتُرُوا وَكَانَ بَيْنَ ذَلِكَ قَوَامًا {67}

Улар хайр-эҳсонларида исроф қилиб совурмайди ҳам, ўта бахиллик ҳам қилмайди, иккиси орасида ўрта йўл тутади.

25:68

وَالَّذِينَ لَا يَدْعُونَ مَعَ اللَّهِ إِلَهًا آخَرَ وَلَا يَقْتُلُونَ النَّفْسَ الَّتِي حَرَّمَ اللَّهُ إِلَّا بِالْحَقِّ وَلَا يَزْنُونَ وَمَن يَفْعَلْ ذَلِكَ يَلْقَ أَثَامًا {68}

Улар Аллоҳга қўшиб бошқа (уйдирма) илоҳга дуо қилмайди, Аллоҳ ўлдиришни ҳаром қилган жонни ноҳақ ўлдирмайди^[1523] ва зино қилмайд. Ким бу ишларни қилса уқубатга йўлиқади.

25:69

يُضَاعَفْ لَهُ الْعَذَابُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَيَخْلُدْ فِيهِ مُهَانًا {69}

Қиёмат куни^[1524] унга икки баробар азоб берилади,^[1525] азобда хорланиб ўлимсиз-мангу қолади.

25:70

إِلَّا مَن تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ عَمَلًا صَالِحًا فَأُوْلَئِكَ يُبَدِّلُ اللَّهُ سَيِّئَاتِهِمْ حَسَنَاتٍ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَّحِيمًا {70}

Бироқ, кимки тавба қилса, (Аллоҳ ва Расулига) ишонса ва манффатли иш(лар)ни амалга оширса, Аллоҳ уларнинг ёмонликларини яхшиликларга алмаштириб қўяди^[1526]. Аллоҳ кечиримли ва меҳрибондир.

25:71

وَمَن تَابَ وَعَمِلَ صَالِحًا فَإِنَّهُ يَتُوبُ إِلَى اللَّهِ مَتَابًا {71}

Кимки (гуноҳлардан) тавба қилса ва хайр-манфаатли иш қилса, шунда у Аллоҳга ҳақиқий тавба қилган бўлади.

25:72

وَالَّذِينَ لَا يَشْهَدُونَ الزُّورَ وَإِذَا مَرُّوا بِاللَّغْوِ مَرُّوا كِرَامًا {72}

(Раҳмоннинг яхши бандалари) нотўғри/ёлғон нарсаларга қатнашмайди^[1527], кераксиз ишларни ёнидан ўтаётиб ўз ҳурматини сақлаб ўтиб кетади.

25:73

وَالَّذِينَ إِذَا ذُكِّرُوا بِآيَاتِ رَبِّهِمْ لَمْ يَخِرُّوا عَلَيْهَا صُمًّا وَعُمْيَانًا {73}

Уларга Роббининг оятлари эслатилганида оятларга нисбатан кар ва кўрдек ёндашмайди^[1528].

25:74

وَالَّذِينَ يَقُولُونَ رَبَّنَا هَبْ لَنَا مِنْ أَزْوَاجِنَا وَذُرِّيَّاتِنَا قُرَّةَ أَعْيُنٍ وَاجْعَلْنَا لِلْمُتَّقِينَ إِمَامًا {74}

Улар: “Эй Роббимиз! Бизларга кўз қувончи бўладиган жуфтлар ва фарзандлар бахш эт. Бизни масъулиятли (мўмин)ларга етакчи қил”, дейди.

25:75

أُوْلَئِكَ يُجْزَوْنَ الْغُرْفَةَ بِمَا صَبَرُوا وَيُلَقَّوْنَ فِيهَا تَحِيَّةً وَسَلَامًا {75}

Қилган сабр-бардошлари туфайли улар олий саройлар билан мукофотланади^[1529], у ерда табрик ва салом ила кутиб олинадилар^[1530].

25:76

خَالِدِينَ فِيهَا حَسُنَتْ مُسْتَقَرًّا وَمُقَامًا {76}

Улар саройларда ўлимсиз-мангу қолади. У қандай яхши қароргоҳ ва  қандай яхши даргоҳдир.

25:77

قُلْ مَا يَعْبَأُ بِكُمْ رَبِّي لَوْلَا دُعَاؤُكُمْ فَقَدْ كَذَّبْتُمْ فَسَوْفَ يَكُونُ لِزَامًا {77}

Раббимнинг сизларга даъвати бўлмаса^[1531], У сизларга аҳамият (қадр) бермас эди. Бироқ, сизлар (даъватни) ёлғонга чиқардингиз. Шу боис (сизларни жазолаш) керак бўлади.

 

26. ШУАРО сураси^[1532]

بسم الله الرحمن الرحيم

Марҳамати чексиз ва яхшилик қилувчи – Аллоҳ номи билан.

26:1

طسم {1}

То! Син! Мим!^[1533]

26:2

تِلْكَ آيَاتُ الْكِتَابِ الْمُبِينِ{2}

Булар аниқ-равшан^[1534] китоб оятларидир.

26:3

لَعَلَّكَ بَاخِعٌ نَّفْسَكَ أَلَّا يَكُونُوا مُؤْمِنِينَ{3}

(Қавмим Қуръонга^[1535]) ишонмаяпти деб, сал қолса ўзингни адо-и тамом қиласан!^[1536]

26:4

إِن نَّشَأْ نُنَزِّلْ عَلَيْهِم مِّن السَّمَاء آيَةً فَظَلَّتْ أَعْنَاقُهُمْ لَهَا خَاضِعِينَ{4}

Агар муносиб билганимизда, уларга осмондан далил/мўжиза туширар эдик, шунда (мажбуран) унга бўйинлари эгилиб қоларди^[1537].

26:5

وَمَا يَأْتِيهِم مِّن ذِكْرٍ مِّنَ الرَّحْمَنِ مُحْدَثٍ إِلَّا كَانُوا عَنْهُ مُعْرِضِينَ{5}

Уларга Раҳмон тарафидан ҳар бир янги эслатма-насиҳат келганида, улар ундан фақат юз ўгирди^[1538].

26:6

فَقَدْ كَذَّبُوا فَسَيَأْتِيهِمْ أَنبَاء مَا كَانُوا بِهِ يَسْتَهْزِئُون{6}

Улар ҳақиқатда (Қуръонни) ёлғонга чиқарди; масхара қилган нарсанинг хабарлари ўзларига яқинда келади.

26:7

أَوَلَمْ يَرَوْا إِلَى الْأَرْضِ كَمْ أَنبَتْنَا فِيهَا مِن كُلِّ زَوْجٍ كَرِيمٍ {7}

Ер юзига назар солмайдиларми? Биз унда ҳар турли фойдали ўсимлик ундириб қўйдик^[1539].

26:8

إنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَةً وَمَا كَانَ أَكْثَرُهُم مُّؤْمِنِينَ {8}

Бунда албатта ибрат-далил^[1540] бор. Бироқ, уларнинг кўпчилиги ишонмади.

26:9

وَإِنَّ رَبَّكَ لَهُوَ الْعَزِيزُ الرَّحِيمُ{9}

Албатта, яратган Эганг ғолибдир, меҳрибондир.

26:10

وَإِذْ نَادَى رَبُّكَ مُوسَى أَنِ ائْتِ الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ {10}

Бир кун Роббинг Мусога шундай нидо^[1541] қилди: “Ҳақсизлик қилувчи-золимлар қавмга бор,

26:11

قَوْمَ فِرْعَوْنَ أَلَا يَتَّقُونَ {11}

Фиръавн қавмигаки, улар жавобгарликни ҳис қилмаяпти[1542]?!”

26:12

قَالَ رَبِّ إِنِّي أَخَافُ أَن يُكَذِّبُونِ {12}

Мусо шундай деди: “Эй Роббим! Улар мени ёлғончига чиқаради, деб қўрқяпман.

26:13

وَيَضِيقُ صَدْرِي وَلَا يَنطَلِقُ لِسَانِي فَأَرْسِلْ إِلَى هَارُونَ {13}

Юрагим сиқилиб, тилим тутилиб қолади. Шунинг учун, элчиликни Ҳорунга бер^[1543].

26:14

وَلَهُمْ عَلَيَّ ذَنبٌ فَأَخَافُ أَن يَقْتُلُونِ {14}

Улар учун мен гуноҳкорман;^[1544] мени ўлдириб қўйишларидан қўрқаман.”

26:15

قَالَ كَلَّا فَاذْهَبَا بِآيَاتِنَا إِنَّا مَعَكُم مُّسْتَمِعُونَ {15}

Аллоҳ айтдики: “Йўқ! Иккалангиз ҳам оятларим билан боринг. Биз сизлар билан биргамиз, эшитиб турамиз^[1545].

26:16

فَأْتِيَا فِرْعَوْنَ فَقُولَا إِنَّا رَسُولُ رَبِّ الْعَالَمِينَ{16}

Фиръавнга бориб айтинглар: “Биз борлиқларни яратган Эгасининг элчисимиз.

26:17

أَنْ أَرْسِلْ مَعَنَا بَنِي إِسْرَائِيلَ {17}

Исроил авводларини биз билан бирга қўйиб юбор^[1546]” (денглар).

26:18

قَالَ أَلَمْ نُرَبِّكَ فِينَا وَلِيدًا وَلَبِثْتَ فِينَا مِنْ عُمُرِكَ سِنِينَ {18}

(Фиръавн Мусога) шундай деган: “Биз сени болалигингда ичимизда тарбия қилмаганмидик?^[1547] Умрингни бир қанча йилини бизни ичимизда ўтказдинг.

26:19

وَفَعَلْتَ فَعْلَتَكَ الَّتِي فَعَلْتَ وَأَنتَ مِنَ الْكَافِرِينَ {19}

Ва қилғиликни ҳам қилдинг (одам ўлдирдинг). Сен кофир-нонкўрлардан^[1548] бирисан.”

26:20

قَالَ فَعَلْتُهَا إِذًا وَأَنَا مِنَ الضَّالِّينَ {20}

(Мусо) айтганки: “Мен у ишни ўшанда адашиб/билмасдан қилиб қўйганман.

26:21

فَفَرَرْتُ مِنكُمْ لَمَّا خِفْتُكُمْ فَوَهَبَ لِي رَبِّي حُكْمًا وَجَعَلَنِي مِنَ الْمُرْسَلِينَ {21}

Шунда, сизлардан қўрққанимда қочиб кетганман^[1549]. Кейин, яратган Эгам менга ҳикмат^[1550] берди ва мени элчилардан бири этиб тайинлади.

26:22

وَتِلْكَ نِعْمَةٌ تَمُنُّهَا عَلَيَّ أَنْ عَبَّدتَّ بَنِي إِسْرَائِيلَ {22}

Сен менга миннат қилаётган ўша неъмат эса, Исроил авлодини қул қилиб олишинг (сабаблидир)”.

26:23

قَالَ فِرْعَوْنُ وَمَا رَبُّ الْعَالَمِينَ {23}

(Фиръавн) “Борлиқларни яратган Эгаси нима дегани?”- деди.

26:24

قَالَ رَبُّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا إن كُنتُم مُّوقِنِينَ {24}

«У осмонлар ва ерни, ҳамда у иккаласи орасидаги нарсаларни ҳам яратган Эгасидир. Агар қатъий ишонсаларинг…», деди (Мусо).

26:25

قَالَ لِمَنْ حَوْلَهُ أَلَا تَسْتَمِعُونَ {25}

(Фиръавн) ёнидагиларга: «Эшитяпсизларми?!»- деди.

26:26

قَالَ رَبُّكُمْ وَرَبُّ آبَائِكُمُ الْأَوَّلِينَ {26}

«У сизларни ҳам, аввалги ота-боболарингизни ҳам яратган Эгасидир», деди (Мусо).

26:27

قَالَ إِنَّ رَسُولَكُمُ الَّذِي أُرْسِلَ إِلَيْكُمْ لَمَجْنُونٌ {27}

“Сизларга юборилган (бу) элчингиз жиннидир^[1551]”, деди (Фиръавн).

26:28

قَالَ رَبُّ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ وَمَا بَيْنَهُمَا إِن كُنتُمْ تَعْقِلُونَ {28}

(Мусо) эса: «У машриқ-у мағрибни ҳам, у иккаласи орасидагиларни ҳам яратган Эгасидир. Агар ақл ишлатсанглар», деди.

26:29

قَالَ لَئِنِ اتَّخَذْتَ إِلَهًا غَيْرِي لَأَجْعَلَنَّكَ مِنَ الْمَسْجُونِينَ {29}

“Агар мендан бошқасини ўзингга илоҳ деб қабул қилсанг, сени қамоққа олинганлардан бири қиламан”, деди (Фиръавн).

26:30

قَالَ أَوَلَوْ جِئْتُكَ بِشَيْءٍ مُّبِينٍ {30}

(Мусо): «Сенга аниқ нарса билан келган бўлсам ҳам-а?»- деди.

26:31

قَالَ فَأْتِ بِهِ إِن كُنتَ مِنَ الصَّادِقِينَ {31}

«Агар ростгўйлардан бўлсанг, қани уни келтир-чи!», деди.

26:32

فَأَلْقَى عَصَاهُ فَإِذَا هِيَ ثُعْبَانٌ مُّبِينٌ {32}

Шунда (Мусо) ҳассасини ташлади, бирданига ҳасса аниқ илон (бўлди)[1552].

26:33

وَنَزَعَ يَدَهُ فَإِذَا هِيَ بَيْضَاء لِلنَّاظِرِينَ {33}

Қўлини чиқарди, қараганларга қўли оппоқ (кўринди)[1553].

26:34

قَالَ لِلْمَلَإِ حَوْلَهُ إِنَّ هَذَا لَسَاحِرٌ عَلِيمٌ {34}

Фиръавн ёнидагиларга шундай деди: “Бу билимли сеҳргар экан^[1554].

26:35

يُرِيدُ أَن يُخْرِجَكُم مِّنْ أَرْضِكُم بِسِحْرِهِ فَمَاذَا تَأْمُرُونَ {35}

У ўз сеҳри билан сизларни юртингиздан чиқариб юбормоқчи. Нима қилишни буюрасизлар?”

26:36

قَالُوا أَرْجِهْ وَأَخَاهُ وَابْعَثْ فِي الْمَدَائِنِ حَاشِرِينَ {36}

Ёнидагилар айтдики: “Уни ҳам, биродари Ҳорунни ҳам назоратга олиб тур ва шаҳарларга тўпловчи (ходим)лар жўнат.

26:37

يَأْتُوكَ بِكُلِّ سَحَّارٍ عَلِيمٍ {37}

Сенга барча билимли сеҳргарларни олиб келишсин.”

26:38

فَجُمِعَ السَّحَرَةُ لِمِيقَاتِ يَوْمٍ مَّعْلُومٍ {38}

Шундай қилиб, сеҳргарлар маълум кундаги келишилган вақтга^[1555] жамланган.

26:39

وَقِيلَ لِلنَّاسِ هَلْ أَنتُم مُّجْتَمِعُونَ {39}

Инсонларга: «Сизлар ҳам тўпланасизларми?»- дейилган.

26:40

لَعَلَّنَا نَتَّبِعُ السَّحَرَةَ إِن كَانُوا هُمُ الْغَالِبِينَ {40}

(Инсонлар:) «Агар сеҳргарлар ютиб чиқса, балки биз уларга эргашармиз» (дедилар).^[1556]

26:41

فَلَمَّا جَاء السَّحَرَةُ قَالُوا لِفِرْعَوْنَ أَئِنَّ لَنَا لَأَجْرًا إِن كُنَّا نَحْنُ الْغَالِبِينَ {41}

Сеҳргарлар келишганида Фиръавнга: «Агар ютиб чиқсак, бизга аниқ мукофот бор-а?», дейишди.

26:42

قَالَ نَعَمْ وَإِنَّكُمْ إِذًا لَّمِنَ الْمُقَرَّبِينَ {42}

«Ҳа, унда сизлар аниқ менинг яқин (амалдор)ларимдан бўласиз» деди.

26:43

قَالَ لَهُم مُّوسَى أَلْقُوا مَا أَنتُم مُّلْقُونَ {43}

Мусо сеҳргарларга: «Ташлайдиганингизни ташланглар», деди.

26:44

فَأَلْقَوْا حِبَالَهُمْ وَعِصِيَّهُمْ وَقَالُوا بِعِزَّةِ فِرْعَوْنَ إِنَّا لَنَحْنُ الْغَالِبُونَ {44}

Шунда, арқонлари ва ҳассаларини ташлаб: “Фиръавн иззати билан, биз аниқ ютиб чиқамиз”, дедилар.

26:45

فَأَلْقَى مُوسَى عَصَاهُ فَإِذَا هِيَ تَلْقَفُ مَا يَأْفِكُونَ {45}

Кейин, Мусо ҳам ҳассасини ташлади. Шунда у бирдан уларнинг уйдирмаларини юта бошлади.

26:46

فَأُلْقِيَ السَّحَرَةُ سَاجِدِينَ {46}

(Буни кўриб) сеҳргарлар дарҳол саждага йиқилди.

26:47

قَالُوا آمَنَّا بِرَبِّ الْعَالَمِينَ {47}

«Борлиқларнинг Раббига ишондик», дедилар.

26:48

رَبِّ مُوسَى وَهَارُونَ {48}

“Мусо ва Ҳоруннинг Роббига (ишондик дедилар)”.^[1557]

26:49

قَالَ آمَنتُمْ لَهُ قَبْلَ أَنْ آذَنَ لَكُمْ إِنَّهُ لَكَبِيرُكُمُ الَّذِي عَلَّمَكُمُ السِّحْرَ فَلَسَوْفَ تَعْلَمُونَ لَأُقَطِّعَنَّ أَيْدِيَكُمْ وَأَرْجُلَكُم مِّنْ خِلَافٍ وَلَأُصَلِّبَنَّكُمْ أَجْمَعِينَ {49}

(Фиръавн) шундай деди: “Мен сизларга рухсат бермай туриб Унга ишондингизми? Демак, у сизларга сеҳр ўргатган ўзингизни каттангиз экан-да! Яқинда биласизлар, аниқ қўл-оёқларингизни қарама-қарши тарафдан кестираман ва ҳаммангизни остираман.”

26:50

قَالُوا لَا ضَيْرَ إِنَّا إِلَى رَبِّنَا مُنقَلِبُونَ {50}

(Сеҳргарлар) шундай деди: “Зарари йўқ. Чунки, биз Роббимизга қайтамиз.

26:51

إِنَّا نَطْمَعُ أَن يَغْفِرَ لَنَا رَبُّنَا خَطَايَانَا أَن كُنَّا أَوَّلَ الْمُؤْمِنِينَ {51}

(Бу ерда) илк мўминлар биз бўлганимиз учун, Роббимиз хатоларимизни кечиришини умид қиламиз.”

26:52

وَأَوْحَيْنَا إِلَى مُوسَى أَنْ أَسْرِ بِعِبَادِي إِنَّكُم مُّتَّبَعُونَ {52}

Биз Мусога: “Сен бандаларим билан бирга тунда йўлга чиқ, сизлар таъқиб қилиняпсизлар”, деб ваҳий қилдик.

26:53

فَأَرْسَلَ فِرْعَوْنُ فِي الْمَدَائِنِ حَاشِرِينَ {53}

Фиръавн шаҳарга тўпловчи (ходим)ларни юборган.

26:54

إِنَّ هَؤُلَاء لَشِرْذِمَةٌ قَلِيلُونَ {54}

“Албатта, улар озгина оломон.

26:55

وَإِنَّهُمْ لَنَا لَغَائِظُونَ {55}

Улар бизга нисбатан жуда нафратлидир.

26:56

وَإِنَّا لَجَمِيعٌ حَاذِرُونَ {56}

Бироқ, биз эҳтиёткор жамоамиз” (деган).

26:57

فَأَخْرَجْنَاهُم مِّن جَنَّاتٍ وَعُيُونٍ {57}

Шундай қилиб, уларни (Фиръавн ва издошларини) боғ-у бўстонлар ва чашма-и булоқлардан чиқариб юбордик.

26:58

وَكُنُوزٍ وَمَقَامٍ كَرِيمٍ {58}

Хазиналари ва қадрли масканларидан ҳам (чиқардик).

26:59

كَذَلِكَ وَأَوْرَثْنَاهَا بَنِي إِسْرَائِيلَ {59}

Шундай қилдик^[1558] ва Исроил авлодини у нарсаларга эгадор^[1559] қилиб қўйдик.

26:60

فَأَتْبَعُوهُم مُّشْرِقِينَ {60}

(Фиръавн ва издошлари) тонг маҳалида уларни изига тушди.

26:61

فَلَمَّا تَرَاءى الْجَمْعَانِ قَالَ أَصْحَابُ مُوسَى إِنَّا لَمُدْرَكُونَ {61}

Иккала жамоа бир-бирини кўришганида, Мусонинг ҳамроҳлари: «Биз аниқ қўлга тушамиз», деди.

26:62

قَالَ كَلَّا إِنَّ مَعِيَ رَبِّي سَيَهْدِينِ {62}

«Йўқ, ундай бўлмайди! Чунки, яратган Эгам мен билан – У менга йўл кўрсатади», деди Мусо.

26:63

فَأَوْحَيْنَا إِلَى مُوسَى أَنِ اضْرِب بِّعَصَاكَ الْبَحْرَ فَانفَلَقَ فَكَانَ كُلُّ فِرْقٍ كَالطَّوْدِ الْعَظِيمِ {63}

Шунда Мусога «Ҳассанг билан денгизга ур», деб ваҳий қилдик. Урган захоти денгиз бўлиниб, ҳар бўлаги улкан тоғдек бўлди.

26:64

وَأَزْلَفْنَا ثَمَّ الْآخَرِينَ {64}

Қолганларни ҳам ўша ерга яқинлаштирдик.

26:65

وَأَنجَيْنَا مُوسَى وَمَن مَّعَهُ أَجْمَعِينَ {65}

Мусо ва ёнидагиларнинг барчасини қутқариб қолдик.

26:66

ثُمَّ أَغْرَقْنَا الْآخَرِينَ {66}

Кейин, қолганларни (денгизга) чўктириб юбордик.

26:67

إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَةً وَمَا كَانَ أَكْثَرُهُم مُّؤْمِنِينَ {67}

Бунд албатта ибрат-далил бор. Бироқ, уларнинг кўпчилиги ишонмади^[1560].

26:68

وَإِنَّ رَبَّكَ لَهُوَ الْعَزِيزُ الرَّحِيمُ {68}

Албатта, Роббинг ғолибдир, меҳрибондир.

26:69

وَاتْلُ عَلَيْهِمْ نَبَأَ إِبْرَاهِيمَ {69}

Уларга Иброҳим ҳақидаги хабарни ўқиб бер.

26:70

إِذْ قَالَ لِأَبِيهِ وَقَوْمِهِ مَا تَعْبُدُونَ {70}

Бир куни Иброҳим отасига ва қавмига: «Сизлар нимага сиғиняпсизлар?» деди.

26:71

قَالُوا نَعْبُدُ أَصْنَامًا فَنَظَلُّ لَهَا عَاكِفِينَ {71}

Улар: “Биз бут-санамларга сиғиняпмиз, улар учун ҳурмат билан туришда^[1561] давом этамиз”, деди.

26:72

قَالَ هَلْ يَسْمَعُونَكُمْ إِذْ تَدْعُونَ {72}

У айтди: “Дуо қилаётганингизда улар сизларни эшитадими?^[1562]

26:73

أَوْ يَنفَعُونَكُمْ أَوْ يَضُرُّونَ {73}

Ёки сизларга фойдами ёки зарарми етказа оладими?”

26:74

قَالُوا بَلْ وَجَدْنَا آبَاءنَا كَذَلِكَ يَفْعَلُونَ {74}

Улар: «Йўқ. Бироқ, биз ота-боболаримизни мана шундай қилишганини кўрганмиз», деди.

26:75

قَالَ أَفَرَأَيْتُم مَّا كُنتُمْ تَعْبُدُونَ {75}

Иброҳим айтди: “Ундай бўлса, нимага сиғинаётганингизни бир ўйлаб кўрдингларми?

26:76

أَنتُمْ وَآبَاؤُكُمُ الْأَقْدَمُونَ {76}

Сизлар ҳам ўтмишдаги ота-боболарингиз ҳам.

26:77

فَإِنَّهُمْ عَدُوٌّ لِّي إِلَّا رَبَّ الْعَالَمِينَ {77}

У (бут-санамлар) мен учун душманимдир^[1563], фақат борлиқларни яратган Эгаси бундан мустасно^[1564].

26:78

الَّذِي خَلَقَنِي فَهُوَ يَهْدِينِ {78}

Мени яратган, менга йўл кўрсатган Удир.

26:79

وَالَّذِي هُوَ يُطْعِمُنِي وَيَسْقِينِ {79}

Менга У едириб-ичиради^[1565].

26:80

وَإِذَا مَرِضْتُ فَهُوَ يَشْفِينِ {80}

Бемор бўлганимда менга У шифо беради.

26:81

وَالَّذِي يُمِيتُنِي ثُمَّ يُحْيِينِ {81}

Мени ўлдириб, кейин мени (қайтадан) У тирилтиради.

26:82

وَالَّذِي أَطْمَعُ أَن يَغْفِرَ لِي خَطِيئَتِي يَوْمَ الدِّينِ {82}

Сарҳисоб кунида хато-ю гуноҳларимни кечиришини умид қиладиганим ҳам У.

26:83

رَبِّ هَبْ لِي حُكْمًا وَأَلْحِقْنِي بِالصَّالِحِينَ {83}

Эй яратган Эгам! Менга ҳикмат (тўғри қарор берадиган қобилият) бер, мени яхшилар қаторига қўш.

26:84

وَاجْعَل لِّي لِسَانَ صِدْقٍ فِي الْآخِرِينَ {84}

Ва мен учун кейингилар орасида ростгўй деган ном қолдир^[1566].

26:85

وَاجْعَلْنِي مِن وَرَثَةِ جَنَّةِ النَّعِيمِ {85}

Мени неъмат тўла жаннатнинг ворисларидан қил.

26:86

وَاغْفِرْ لِأَبِي إِنَّهُ كَانَ مِنَ الضَّالِّينَ {86}

Отамни кечир. Чунки, у адашганлардан биридир.

26:87

وَلَا تُخْزِنِي يَوْمَ يُبْعَثُونَ {87}

Қайта тириладиган кунда мени хор қилма.

26:88

يَوْمَ لَا يَنفَعُ مَالٌ وَلَا بَنُونَ {88}

У куни мол-давлат ҳам, болалар ҳам фойда бермайди^[1567].

26:89

إِلَّا مَنْ أَتَى اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِيمٍ {89}

Фақат, Аллоҳга саломат (ширкдан холи) қалб^[1568] билан келган киши (фойда кўради).

26:90

وَأُزْلِفَتِ الْجَنَّةُ لِلْمُتَّقِينَ {90}

(У куни) жаннат гуноҳлардан^[1569] масъулиятли (мўмин)лар учун яқинлаштирилади^[1570].

26:91

وَبُرِّزَتِ الْجَحِيمُ لِلْغَاوِينَ {91}

Жаҳаннам эса адашганларга намойиш қилинади.

26:92

وَقِيلَ لَهُمْ أَيْنَ مَا كُنتُمْ تَعْبُدُونَ {92}

Ва уларга айтилади: “Сиғинаётганларингиз қани-қаерда?

26:93

مِن دُونِ اللَّهِ هَلْ يَنصُرُونَكُمْ أَوْ يَنتَصِرُونَ {93}

Аллоҳдан бошқа (қуллик қилганларингиз қани?!) Улар сизларга ёрдам беряптими? Ёки ўзларига ёрдам беряптими?!”^[1571]

26:94

فَكُبْكِبُوا فِيهَا هُمْ وَالْغَاوُونَ {94}

Охир-оқибат, улар ҳам, адашганлар ҳам жаҳаннамга юз тубан улоқтирилади^[1572].

26:95

وَجُنُودُ إِبْلِيسَ أَجْمَعُونَ {95}

Ва Иблиснинг барча лашкарлари^[1573] (улоқтирилади).

26:96

قَالُوا وَهُمْ فِيهَا يَخْتَصِمُونَ {96}

Улар жаҳаннамда бир-бири билан талашиб-тортишиб айтади:

26:97

تَاللَّهِ إِن كُنَّا لَفِي ضَلَالٍ مُّبِينٍ {97}

“Аллоҳга қасамки, биз аниқ залолатда бўлган эканмиз.

26:98

إِذْ نُسَوِّيكُم بِرَبِّ الْعَالَمِينَ {98}

Ўшанда, биз сизларни оламларни яратган Эгасига тенглаштирар эканмиз.

26:99

وَمَا أَضَلَّنَا إِلَّا الْمُجْرِمُونَ {99}

Бизни адаштирганлар шу жиноятчилардан бошқаси эмас^[1574].

26:100

فَمَا لَنَا مِن شَافِعِينَ {100}

Энди бизга ҳеч қандай тарафдор^[1575] ҳам йўқ.

26:101

وَلَا صَدِيقٍ حَمِيمٍ {101}

Қадрдон дўст ҳам йўқ.

26:102

فَلَوْ أَنَّ لَنَا كَرَّةً فَنَكُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ {102}

Қанийди яна бир фурсат бўлса-ю, мўминлардан бўла олсак!”

26:103

إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَةً وَمَا كَانَ أَكْثَرُهُم مُّؤْمِنِينَ {103}

Бунда албатта ибрат-далил бор^[1576]. Бироқ, уларнинг кўпчилиги ишонмади.

26:104

وَإِنَّ رَبَّكَ لَهُوَ الْعَزِيزُ الرَّحِيمُ {104}

Албатта, яратган Эганг – У ғолибдир, меҳрибондир.

26:105

كَذَّبَتْ قَوْمُ نُوحٍ الْمُرْسَلِينَ {105}

Нуҳ қавми (ҳам) элчиларни^[1577] ёлғончига чиқарган.

26:106

إِذْ قَالَ لَهُمْ أَخُوهُمْ نُوحٌ أَلَا تَتَّقُونَ {106}

Ўшанда ўзларининг биродари Нуҳ уларга шундай деган: “Жавобгарликни ҳис қилмайсизларми?!

26:107

إِنِّي لَكُمْ رَسُولٌ أَمِينٌ {107}

Мен сизларга (Аллоҳ тарафидан юборилган) ишончли элчиман.

26:108

فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَطِيعُونِ {108}

Энди, Аллоҳга нисбатан жавобгарликни ҳис қилинглар ва менга итоат қилинглар.

26:109

وَمَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ مِنْ أَجْرٍ إِنْ أَجْرِيَ إِلَّا عَلَى رَبِّ الْعَالَمِينَ {109}

У иш учун мен сизлардан ажр-ҳақ сўрамаяпман. Менинг ажрим борлиқларни яратган Эгасига тегишли.

26:110

فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَطِيعُونِ {110}

Бас, Аллоҳга нисбатан жавобгарликни ҳис қилинг ва менга итоат қилинг.”

26:111

قَالُوا أَنُؤْمِنُ لَكَ وَاتَّبَعَكَ الْأَرْذَلُونَ {111}

Улар: «Биз сенга ишонамизми? Ахир сенга паст табақадаги одамлар эргашяпти», деди^[1578].

26:112

قَالَ وَمَا عِلْمِي بِمَا كَانُوا يَعْمَلُونَ {112}

(Нуҳ) айтди: “Улар қилаётган (махфий) ишларидан мени хабарим йўқ.

26:113

إِنْ حِسَابُهُمْ إِلَّا عَلَى رَبِّي لَوْ تَشْعُرُونَ {113}

Уларни ҳисоб-китоб қилиш Роббимга тегишли. Агар тушуниб-етсангиз!

26:114

وَمَا أَنَا بِطَارِدِ الْمُؤْمِنِينَ {114}

Мен мўминларни ўзимдан ҳайдамайман.

26:115

إِنْ أَنَا إِلَّا نَذِيرٌ مُّبِينٌ {115}

Мен огоҳлантирувчи ва хушхабар берувчиман, холос.”

26:116

قَالُوا لَئِن لَّمْ تَنتَهِ يَا نُوحُ لَتَكُونَنَّ مِنَ الْمَرْجُومِينَ {116}

Улар: “Эй Нуҳ! Агар (даъватингни) тўхтатмасанг, аниқ “тошбўрон”[1579] қилинасан, дедилар.

26:117

قَالَ رَبِّ إِنَّ قَوْمِي كَذَّبُونِ {117}

(Нуҳ дуо қилиб) шундай деди: “Эй яратган Эгам! Қавмим мени ёлғончига чиқарди.

26:118

فَافْتَحْ بَيْنِي وَبَيْنَهُمْ فَتْحًا وَنَجِّنِي وَمَن مَّعِي مِنَ الْمُؤْمِنِينَ {118}

Энди, қавмим билан менинг орамни очиқ қил^[1580]. Мени ҳам, мен билан бирга мўминларни ҳам қутқар.”

26:119

فَأَنجَيْنَاهُ وَمَن مَّعَهُ فِي الْفُلْكِ الْمَشْحُونِ {119}

Шунда, уни ҳам, у билан бирга мўминларни ҳам тўлиқ (жиҳозланган) кемада қутқариб қолдик.

26:120

ثُمَّ أَغْرَقْنَا بَعْدُ الْبَاقِينَ {120}

Кейин, қолганларни сувга ғарқ қилдик.

26:121

إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَةً وَمَا كَانَ أَكْثَرُهُم مُّؤْمِنِينَ {121}

Албатта бунда ибрат-далил бор. Бироқ, уларнинг кўпчилиги ишонмади.

26:122

وَإِنَّ رَبَّكَ لَهُوَ الْعَزِيزُ الرَّحِيمُ {122}

Албатта, яратган Эганг ғолибдир, меҳрибондир.

26:123

كَذَّبَتْ عَادٌ الْمُرْسَلِينَ {123}

Од қавми (ҳам) элчиларни ёлғончига чиқарган.

26:124

إِذْ قَالَ لَهُمْ أَخُوهُمْ هُودٌ أَلَا تَتَّقُونَ {124}

Бир куни уларнинг биродари Ҳуд шундай деди: “Жавобгарликни ҳис қилмайсизларми?

26:125

إِنِّي لَكُمْ رَسُولٌ أَمِينٌ {125}

Мен сизлар учун ишончли элчиман.

26:126

فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَطِيعُونِ {126}

Шунинг учун, Аллоҳга жавобгарликни ҳис қилинглар ва менга итоат қилинглар.

26:127

وَمَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ مِنْ أَجْرٍ إِنْ أَجْرِيَ إِلَّا عَلَى رَبِّ الْعَالَمِينَ {127}

У иш учун мен сизлардан ҳақ сўрамаяпман. Менга бериладиган ҳақ борлиқларнинг Роббига тегишли.

26:128

أَتَبْنُونَ بِكُلِّ رِيعٍ آيَةً تَعْبَثُونَ {128}

Сизлар ҳар бир тепаликка бекорчи ўйин-кулги қиладиган бино қуряпсизлар-а?!

26:129

وَتَتَّخِذُونَ مَصَانِعَ لَعَلَّكُمْ تَخْلُدُونَ {129}

Мангу қолиш умидида ўзингизга мустаҳкам бинолар қуряпсизлар-а?!

26:130

وَإِذَا بَطَشْتُم بَطَشْتُمْ جَبَّارِينَ {130}

(Бировларни) жазолаганингизда, жабр-у ситам билан жазолаяпсизлар.

26:131

فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَطِيعُونِ {131}

Энди, Аллоҳга нисбатан жавобгарликни ҳис қилинглар ва менга итоат қилинглар.

26:132

وَاتَّقُوا الَّذِي أَمَدَّكُم بِمَا تَعْلَمُونَ {132}

Сизларга ўзингиз билиб турган неъматларни берган зотга жавоб беришни ўйланг.

26:133

أَمَدَّكُم بِأَنْعَامٍ وَبَنِينَ {133}

У сизларга чорва ҳайвонлар ва фарзандлар берди.

26:134

وَجَنَّاتٍ وَعُيُونٍ {134}

Боғ-у бўстонлар ва чашма-и булоқлар берди.

26:135

إِنِّي أَخَافُ عَلَيْكُمْ عَذَابَ يَوْمٍ عَظِيمٍ {135}

Мен сизларга буюк куннинг азоби келишидан қўрқяпман.”

26:136

قَالُوا سَوَاء عَلَيْنَا أَوَعَظْتَ أَمْ لَمْ تَكُن مِّنَ الْوَاعِظِينَ {136}

(Қавмининг етакчилари) айтдики: “Ваъз-насиҳат қилсанг ҳам, қилмасанг ҳам бизга барибир.

26:137

إِنْ هَذَا إِلَّا خُلُقُ الْأَوَّلِينَ {137}

Чунки, бу аввалгиларнинг одати, холос.

26:138

وَمَا نَحْنُ بِمُعَذَّبِينَ {138}

Биз азобланмаймиз.”

26:139

فَكَذَّبُوهُ فَأَهْلَكْنَاهُمْ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَةً وَمَا كَانَ أَكْثَرُهُم مُّؤْمِنِينَ {139}

Шу тариқа уни ёлғончига чиқаришди; Биз эса уларни ҳалок қилдик. Бунда албатта ибрат-далил бор. Бироқ, уларнинг кўпчилиги ишонмади.

26:140

وَإِنَّ رَبَّكَ لَهُوَ الْعَزِيزُ الرَّحِيمُ {140}

Албатта, яратган Эгангнинг ғолибдир, меҳрибондир.

26:141

كَذَّبَتْ ثَمُودُ الْمُرْسَلِينَ {141}

Самуд қавми (ҳам) элчиларни ёлғончига чиқарган.

26:142

إِذْ قَالَ لَهُمْ أَخُوهُمْ صَالِحٌ أَلَا تَتَّقُونَ {142}

Бир куни ўзларининг биродари Солиҳ уларга шундай деди: “Жаовбгарликни ҳис қилмайсизларми?!

26:143

إِنِّي لَكُمْ رَسُولٌ أَمِينٌ {143}

Мен сизлар учун ишончли элчиман.

26:144

فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَطِيعُونِ {144}

Энди, Аллоҳга нисбатан жавобгарликни ҳис қилинглар ва менга итоат қилинглар.

26:145

وَمَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ مِنْ أَجْرٍ إِنْ أَجْرِيَ إِلَّا عَلَى رَبِّ الْعَالَمِينَ {145}

У иш учун мен сизлардан  ҳақ сўрамаяпман. Менга бериладиган ҳақ борлиқларнинг Роббига тегишли.

26:146

أَتُتْرَكُونَ فِي مَا هَاهُنَا آمِنِينَ {146}

Бу ерда хотиржам қолиб кетамиз деб ўйлаяпсизларми?!

26:147

فِي جَنَّاتٍ وَعُيُونٍ {147}

Боғ-у бўстонлар ва чашма-и булоқларда,

26:148

وَزُرُوعٍ وَنَخْلٍ طَلْعُهَا هَضِيمٌ {148}

Экинзорлар ва юмшоқ пишиб етиладиган новдали хурмозорларда-я?!

26:149

وَتَنْحِتُونَ مِنَ الْجِبَالِ بُيُوتًا فَارِهِينَ {149}

Сизлар усталик билан тоғлардан уйлар йўнмоқдасиз.

26:150

فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَطِيعُونِ {150}

Бас! Аллоҳга нисбатан жавобгарликни ҳис қилинглар ва менга итоат қилинглар.

26:151

وَلَا تُطِيعُوا أَمْرَ الْمُسْرِفِينَ {151}

Ҳаддан ошувчилар амрига бўйсунманг!

26:152

الَّذِينَ يُفْسِدُونَ فِي الْأَرْضِ وَلَا يُصْلِحُونَ {152}

Улар – ер юзида бузғунчилик қилади, ислоҳ қилмайди/тузатиб тўғриламайди.”

26:153

قَالُوا إِنَّمَا أَنتَ مِنَ الْمُسَحَّرِينَ {153}

(Қавмининг етакчилари) айтдики: “Сен аниқ сеҳрланиб қолибсан.

26:154

مَا أَنتَ إِلَّا بَشَرٌ مِّثْلُنَا فَأْتِ بِآيَةٍ إِن كُنتَ مِنَ الصَّادِقِينَ {154}

Сен ҳам биз билан бир хил одамсан, холос. Агар ростгўй бўлсанг оят/аломат келтир-чи!»

26:155

قَالَ هَذِهِ نَاقَةٌ لَّهَا شِرْبٌ وَلَكُمْ شِرْبُ يَوْمٍ مَّعْلُومٍ {155}

(Солиҳ) айтди: “Манави урғочи туя, у учун ҳам, сизлар учун ҳам сув ичадиган маълум кун бўлади^[1581].

26:156

وَلَا تَمَسُّوهَا بِسُوءٍ فَيَأْخُذَكُمْ عَذَابُ يَوْمٍ عَظِيمٍ {156}

Унга ёмонлик қилманглар, акс ҳолда сизларни буюк куннинг азоби тутади.”

26:157

فَعَقَرُوهَا فَأَصْبَحُوا نَادِمِينَ {157}

Барибир, улар туяни туёқларини кесиб юборишиб, ўзлари надомат чекиб қолди.

26:158

فَأَخَذَهُمُ الْعَذَابُ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَةً وَمَا كَانَ أَكْثَرُهُم مُّؤْمِنِينَ {158}

Шунда уларни азоб тутди^[1582]. Албатта, бунда ибрат-далил бор. Бироқ, уларнинг кўпчилиги ишонмади.

26:159

وَإِنَّ رَبَّكَ لَهُوَ الْعَزِيزُ الرَّحِيمُ {159}

Албатта, яратган Эгангнинг ғолибдир, меҳрибондир.

26:160

كَذَّبَتْ قَوْمُ لُوطٍ الْمُرْسَلِينَ {160}

Лут қавми (ҳам) элчиларни ёлғончига чиқарган.

26:161

إِذْ قَالَ لَهُمْ أَخُوهُمْ لُوطٌ أَلَا تَتَّقُونَ {161}

Ўшанда ўзларининг биродари Лут уларга шундай деган: “Жавобгарликни ҳис қилмайсизларми?!

26:162

إِنِّي لَكُمْ رَسُولٌ أَمِينٌ {162}

Мен сизлар учун ишончли элчиман.

26:163

فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَطِيعُونِ {163}

Енди, Аллоҳга нисбатан жавобгарликни ҳис қилинглар ва менга итоат қилинглар.

26:164

وَمَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ مِنْ أَجْرٍ إِنْ أَجْرِيَ إِلَّا عَلَى رَبِّ الْعَالَمِينَ {164}

У иш учун сизлардан  ҳақ сўрамаяпман. Менга бериладиган ҳақ борлиқларни яратган Эгасига тегишли.

26:165

أَتَأْتُونَ الذُّكْرَانَ مِنَ الْعَالَمِينَ {165}

Сизлар эл-олам орасидан эркакларга яқинлашасизларми?!

26:166

وَتَذَرُونَ مَا خَلَقَ لَكُمْ رَبُّكُمْ مِنْ أَزْوَاجِكُم بَلْ أَنتُمْ قَوْمٌ عَادُونَ {166}

Яратган Эгангиз сизлар учун яратиб берган жуфтлларингизни тарк қиляпсизларми?^[1583] Аслида, сизлар ҳаддан ошувчи қавмсиз.”

26:167

قَالُوا لَئِن لَّمْ تَنتَهِ يَا لُوطُ لَتَكُونَنَّ مِنَ الْمُخْرَجِينَ {167}

Улар: «Эй Лут! Агар (даъватингни) тўхтатмасанг, аниқ сургун қилинганлардан бўласан» дедилар.

26:168

قَالَ إِنِّي لِعَمَلِكُم مِّنَ الْقَالِينَ {168}

Лут эса: “Қилган ишингиз учун мен сизлардан нафратланаман.

26:169

رَبِّ نَجِّنِي وَأَهْلِي مِمَّا يَعْمَلُونَ {169}

Эй яратган Эгам! Мени ва оиламни улар қилаётган ишлардан қутқар” деди.

26:170

فَنَجَّيْنَاهُ وَأَهْلَهُ أَجْمَعِينَ {170}

Охир-оқибат, уни ва оиласини биргаликда қутқариб қолдик.

26:171

إِلَّا عَجُوزًا فِي الْغَابِرِينَ {171}

Азобда қолиб кетадиган кампир (аёли) бундан мустасно.

26:172

ثُمَّ دَمَّرْنَا الْآخَرِينَ {172}

Кейин, қолганларини ҳалок қилдик.

26:173

وَأَمْطَرْنَا عَلَيْهِم مَّطَرًا فَسَاء مَطَرُ الْمُنذَرِينَ {173}

Уларга (лава тошидан иборат) ёмғир^[1584] ёғдирдик. Огоҳлантирилганлар «ёмғири» қандай ёмон!

26:174

إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَةً وَمَا كَانَ أَكْثَرُهُم مُّؤْمِنِينَ {174}

Албатта, бунда ибрат-далил бор. Бироқ, уларнинг кўпчилиги ишонмади.

26:175

وَإِنَّ رَبَّكَ لَهُوَ الْعَزِيزُ الرَّحِيمُ {175}

Албатта, яратган Эгам ғолибдир, меҳрибондир.

26:176

كَذَّبَ أَصْحَابُ الْأَيْكَةِ الْمُرْسَلِينَ {176}

Айка халқи (ҳам) элчиларни ёлғончига чиқарган.

26:177

إِذْ قَالَ لَهُمْ شُعَيْبٌ أَلَا تَتَّقُونَ {177}

Ўшанда Шуайб уларга: “Жавобгарликни ҳис қилмайсизларми?!

26:178

إِنِّي لَكُمْ رَسُولٌ أَمِينٌ {178}

Мен сизлар учун ишончли элчиман.

26:179

فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَطِيعُونِ {179}

Энди, Аллоҳга нисбатан жавобгарликни ҳис қилинглар ва менга итоат қилинглар.

26:180

وَمَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ مِنْ أَجْرٍ إِنْ أَجْرِيَ إِلَّا عَلَى رَبِّ الْعَالَمِينَ {180}

У иш учун мен сизлардан  ҳақ сўрамаяпман. Менга бериладиган ҳақ борлиқларнинг Роббига тегишли.

26:181

أَوْفُوا الْكَيْلَ وَلَا تَكُونُوا مِنَ الْمُخْسِرِينَ {181}

Ўлчовни тўғри ўлчанглар, (кам ўлчаб) зиён келтирувчиалрдан бўлманглар.

26:182

وَزِنُوا بِالْقِسْطَاسِ الْمُسْتَقِيمِ {182}

Тўғри тарозида тортинглар.

26:183

وَلَا تَبْخَسُوا النَّاسَ أَشْيَاءهُمْ وَلَا تَعْثَوْا فِي الْأَرْضِ مُفْسِدِينَ {183}

Инсонларнинг нарсаларини кам қилиб берманг, бузғунчилик қилиб бу заминда тартибсизликлар чиқарманг.

26:184

وَاتَّقُوا الَّذِي خَلَقَكُمْ وَالْجِبِلَّةَ الْأَوَّلِينَ {184}

Сизларни ҳам, сизлардан аввалги халқларни ҳам яратган зотга нисбатан жавобгарликни ҳис қилинглар” деган.

26:185

قَالُوا إِنَّمَا أَنتَ مِنَ الْمُسَحَّرِينَ {185}

Улар эса: “Сен аниқ сеҳрланиб қолибсан.

26:186

وَمَا أَنتَ إِلَّا بَشَرٌ مِّثْلُنَا وَإِن نَّظُنُّكَ لَمِنَ الْكَاذِبِينَ {186}

Сен ҳам биз билан бир хил одамсан, холос. Биз сени аниқ ёлғончи деб биламиз.

26:187

فَأَسْقِطْ عَلَيْنَا كِسَفًا مِّنَ السَّمَاء إِن كُنتَ مِنَ الصَّادِقِينَ {187}

Агар ростгўй бўлсанг, осмоннинг бир бўлагини устимизга ташлаб юбор!” дедилар.

26:188

قَالَ رَبِّي أَعْلَمُ بِمَا تَعْمَلُونَ {188}

(Шуайб): «Яратган Эгангиз қилмишингизни билиб турибди» деди.

26:189

فَكَذَّبُوهُ فَأَخَذَهُمْ عَذَابُ يَوْمِ الظُّلَّةِ إِنَّهُ كَانَ عَذَابَ يَوْمٍ عَظِيمٍ {189}

Барибир, улар Шуайбни ёлғончига чиқарди, натижада уларни «сояли» куннинг азоби тутди. У буюк бир куннинг азоби эди.

26:190

إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَةً وَمَا كَانَ أَكْثَرُهُم مُّؤْمِنِينَ {190}

Албатта, бунда ибрат-далил бор. Бироқ, уларнинг кўпчилиги ишонмади.

26:191

وَإِنَّ رَبَّكَ لَهُوَ الْعَزِيزُ الرَّحِيمُ {191}

Албатта, яратган Эганг ғолибдир^[1585], меҳрибондир^[1586].

26:192

وَإِنَّهُ لَتَنزِيلُ رَبِّ الْعَالَمِينَ {192}

Қуръон борлиқларни яратган Эгаси тарафидан туширилган^[1587].

26:193

نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمِينُ {193}

Уни ишончли Руҳ (Жаброил) олиб тушди.

26:194

عَلَى قَلْبِكَ لِتَكُونَ مِنَ الْمُنذِرِينَ {194}

Огоҳлантирувчилардан бўлишинг учун, сени зеҳнингга^[1588] (олиб тушди).

26:195

بِلِسَانٍ عَرَبِيٍّ مُّبِينٍ {195}

Очиқ-ойдин араб тилида.

26:196

وَإِنَّهُ لَفِي زُبُرِ الْأَوَّلِينَ {196}

У (Қуръон мазмуни) аввалгиларнинг китобларида ҳам бор^[1589].

26:197

أَوَلَمْ يَكُن لَّهُمْ آيَةً أَن يَعْلَمَهُ عُلَمَاء بَنِي إِسْرَائِيلَ {197}

Исроил авлодларининг билимдонлари у (Қуръон)ни билишлари ўзлари учун аломат бўлмабдими?!

26:198

وَلَوْ نَزَّلْنَاهُ عَلَى بَعْضِ الْأَعْجَمِينَ {198}

Агар уни араб тилида яхши гапира олмайдиган^[1590] бази кишиларга туширганимизда,

26:199

فَقَرَأَهُ عَلَيْهِم مَّا كَانُوا بِهِ مُؤْمِنِينَ {199}

Шунда у уларга ўқиб берса ҳам, барибир унга ишонмаган бўларди.

26:200

كَذَلِكَ سَلَكْنَاهُ فِي قُلُوبِ الْمُجْرِمِينَ {200}

Биз у (Қуръон)ни жиноятчилар қалбига мана шу шаклда жойладик^[1591].

26:201

لَا يُؤْمِنُونَ بِهِ حَتَّى يَرَوُا الْعَذَابَ الْأَلِيمَ {201}

Токи аламли азобни кўрмагунларича унга ишонишмайди.

26:202

فَيَأْتِيَهُم بَغْتَةً وَهُمْ لَا يَشْعُرُونَ {202}

Азоб уларга тўсатдан келади, (келганини) улар сезмай қолишади.

26:203

فَيَقُولُوا هَلْ نَحْنُ مُنظَرُونَ {203}

Шунда улар: «Бизга муҳлат берилармикин?», деб қолади.

26:204

أَفَبِعَذَابِنَا يَسْتَعْجِلُونَ {204}

Наҳотки улар Бизнинг азобимизни тезлаштиришни хоҳлаётган бўлса?!

26:205

أَفَرَأَيْتَ إِن مَّتَّعْنَاهُمْ سِنِينَ {205}

Ўйлаб кўрдингми?! Агар у (жиноятчи)ларни йилларча (дунёда неъматлардан) баҳраманд қилсак,

26:206

ثُمَّ جَاءهُم مَّا كَانُوا يُوعَدُونَ {206}

Кейин, ўзларига таҳдид қилинган нарса келса,

26:207

مَا أَغْنَى عَنْهُم مَّا كَانُوا يُمَتَّعُونَ {207}

Баҳраманд қилинган нарсалари уларга асқатармиди?!

26:208

وَمَا أَهْلَكْنَا مِن قَرْيَةٍ إِلَّا لَهَا مُنذِرُونَ {208}

Биз ҳалок қилган ҳар бир юртнинг огоҳлантирувчилари бўлган^[1592].

26:209

ذِكْرَى وَمَا كُنَّا ظَالِمِينَ {209}

Эслатиш учун (огоҳлантирувчи юборилади). Биз ҳақсизлик қилмаганмиз.

26:210

وَمَا تَنَزَّلَتْ بِهِ الشَّيَاطِينُ {210}

Қуръонни шайтонлар олиб тушгани йўқ.

26:211

وَمَا يَنبَغِي لَهُمْ وَمَا يَسْتَطِيعُونَ {211}

Уларга (бу иш) тўғри келмайди^[1593], уларни кучи ҳам етмайди.

26:212

إِنَّهُمْ عَنِ السَّمْعِ لَمَعْزُولُونَ {212}

Чунки, улар (ваҳийни) эшитишдан албатта четлатиб қўйилган^[1594].

26:213

فَلَا تَدْعُ مَعَ اللَّهِ إِلَهًا آخَرَ فَتَكُونَ مِنَ الْمُعَذَّبِينَ {213}

Шундай экан, Аллоҳга қўшиб ҳеч қандай «илоҳ»га дуо-илтижо қилма. Акс ҳолда, азобланадиган кишилардан бўлиб қоласан.

26:214

وَأَنذِرْ عَشِيرَتَكَ الْأَقْرَبِينَ {214}

Яқин қариндошларингни огоҳлантир^[1595].

26:215

وَاخْفِضْ جَنَاحَكَ لِمَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ {215}

Сенга эргашган мўминларга камтар/суянч бўл^[1596].

26:216

فَإِنْ عَصَوْكَ فَقُلْ إِنِّي بَرِيءٌ مِّمَّا تَعْمَلُونَ {216}

Агар улар сенга қарши чиқса, “Мен сизларнинг қилаётган ишларингиздан узоқман^[1597]”, деб айт.

26:217

وَتَوَكَّلْ عَلَى الْعَزِيزِ الرَّحِيمِ {217}

Сен ғолиб ва меҳрибон зотга суяниб-таян.

26:218

الَّذِي يَرَاكَ حِينَ تَقُومُ {218}

У сени (ибодатга) тураётганингда ҳам кўриб турибди^[1598].

26:219

وَتَقَلُّبَكَ فِي السَّاجِدِينَ {219}

Сажда қилувчилар орасидаги ҳаракатланишингни ҳам (кўриб турибди).

26:220

إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ {220}

У эшитади, билади.

26:221

هَلْ أُنَبِّئُكُمْ عَلَى مَن تَنَزَّلُ الشَّيَاطِينُ {221}

Шайтонлар кимга тушишини^[1599] сизларга билдирайми?

26:222

تَنَزَّلُ عَلَى كُلِّ أَفَّاكٍ أَثِيمٍ {222}

Улар барча уйдирмачи ва гуноҳга ботган кишиларга тушади.

26:223

يُلْقُونَ السَّمْعَ وَأَكْثَرُهُمْ كَاذِبُونَ {223}

Улар (ёлғон гапларга) қулоқ солади. Уларнинг кўпчилиги ёлғончидир.

26:224

وَالشُّعَرَاء يَتَّبِعُهُمُ الْغَاوُونَ {224}

Шоирларга йўлдан озганлар эргашади^[1600].

26:225

أَلَمْ تَرَ أَنَّهُمْ فِي كُلِّ وَادٍ يَهِيمُونَ {225}

Билмасмидинг?! Улар ҳар соҳада бўрттириб гапирадилар^[1601].

26:226

وَأَنَّهُمْ يَقُولُونَ مَا لَا يَفْعَلُونَ {226}

Ва улар ўзлари қилмайдиган нарсалар айтади.

26:227

إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَذَكَرُوا اللَّهَ كَثِيرًا وَانتَصَرُوا مِن بَعْدِ مَا ظُلِمُوا وَسَيَعْلَمُ الَّذِينَ ظَلَمُوا أَيَّ مُنقَلَبٍ يَنقَلِبُونَ {227}

Имон келтирган ва хайрли ишларни амалга оширган, Аллоҳни кўп ёд этган ва ҳақсизликка учраганидан кейин ўч олган (жавоб қайтарган) шоирлар ундай эмас. Ҳақсизлик қилганлар қандай тўнтарилишини яқинда билиб олади.

 

27. НАМЛ сураси^[1602]

بسم الله الرحمن الرحيم

Марҳамати чексиз ва яхшилик қилувчи – Аллоҳ номи билан.

27:1

طس تِلْكَ آيَاتُ الْقُرْآنِ وَكِتَابٍ مُّبِينٍ {1}

То! Син![1603] Булар аниқ-равшан китоб бўлмиш Қуръон оятларидир.

27:2

هُدًى وَبُشْرَى لِلْمُؤْمِنِينَ {2}

(Қуръон)^[1604] мўминларга қўлланма-раҳнамо ва хушхабардир.

27:3

الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُم بِالْآخِرَةِ هُمْ يُوقِنُونَ {3}

Улар охиратга қатъий ишонадиган, намозни/диний вазифаларни бажарадиган, пок ва тўғри яшайдиган кишилардир^[1605].

27:4

إِنَّ الَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ زَيَّنَّا لَهُمْ أَعْمَالَهُمْ فَهُمْ يَعْمَهُونَ {4}

Охиратга ишонмайдиган кишиларга ишларини чиройли кўрсатиб қўямиз^[1606]; тентираб юраверадилар.

27:5

أُوْلَئِكَ الَّذِينَ لَهُمْ سُوءُ الْعَذَابِ وَهُمْ فِي الْآخِرَةِ هُمُ الْأَخْسَرُونَ {5}

Уларга азобнинг ёмони бор. Улар охиратда хонавайрон бўлади.

27:6

وَإِنَّكَ لَتُلَقَّى الْقُرْآنَ مِن لَّدُنْ حَكِيمٍ عَلِيمٍ {6}

Сенга Қуръон тўғри қарор берувчи, билувчи (Аллоҳ) тарафидан бериляпти.

27:7

إِذْ قَالَ مُوسَى لِأَهْلِهِ إِنِّي آنَسْتُ نَارًا سَآتِيكُم مِّنْهَا بِخَبَرٍ أَوْ آتِيكُم بِشِهَابٍ قَبَسٍ لَّعَلَّكُمْ تَصْطَلُونَ {7}

Бир куни^[1607] Мусо оиласига: “Мен бир олов пайқадим, сизларга ундан бирор хабар келтираман, ёки исиниб олишингиз учун сизларга ундан бир парча чўғ келтираман”, деди.

27:8

فَلَمَّا جَاءهَا نُودِيَ أَن بُورِكَ مَن فِي النَّارِ وَمَنْ حَوْلَهَا وَسُبْحَانَ اللَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ {8}

Ўтга келганида шундай нидо қилинди: “Ўтнинг ёнидаги ва атрофидаги кишилар баракатли қилинди. Борлиқларни яратган Эгаси – Аллоҳ покдир!

27:9

يَا مُوسَى إِنَّهُ أَنَا اللَّهُ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ {9}

Эй Мусо! Тўғри қарор берувчи ва ғолиб бўлувчи – Аллоҳ менман.

27:10

وَأَلْقِ عَصَاكَ فَلَمَّا رَآهَا تَهْتَزُّ كَأَنَّهَا جَانٌّ وَلَّى مُدْبِرًا وَلَمْ يُعَقِّبْ يَا مُوسَى لَا تَخَفْ إِنِّي لَا يَخَافُ لَدَيَّ الْمُرْسَلُون {10}

Ҳассангни ташла!” (дейилди). Ҳассасини ташлаганида, уни илон каби  ҳаракатланишини кўриб, ортга қарамай ўгирилиб қочди. (Шунда Аллоҳ): “Эй Мусо! Қўрқма! Элчи этиб юборилганлар Менинг ҳузуримда қўрқмайди^[1608].

27:11

إِلَّا مَن ظَلَمَ ثُمَّ بَدَّلَ حُسْنًا بَعْدَ سُوءٍ فَإِنِّي غَفُورٌ رَّحِيمٌ {11}

Лекин, кимки зулм қилса-ю, сўнгра ёмонликдан кейин яхшиликка ўзгартирса, Мен жуда кечиримли ва меҳрибонман^[1609].

27:12

وَأَدْخِلْ يَدَكَ فِي جَيْبِكَ تَخْرُجْ بَيْضَاء مِنْ غَيْرِ سُوءٍ فِي تِسْعِ آيَاتٍ إِلَى فِرْعَوْنَ وَقَوْمِهِ إِنَّهُمْ كَانُوا قَوْمًا فَاسِقِينَ {12}

Қўлингни қўйнингга тиқ, нуқсонсиз оппоқ бўлиб чиқсин!^[1610] Тўққизта далил-аломат^[1611] билан Фиръавн ва унинг қавмига (бор). Чунки, улар йўлдан чиққан-фосиқ қавмга айланди” деди.

27:13

فَلَمَّا جَاءتْهُمْ آيَاتُنَا مُبْصِرَةً قَالُوا هَذَا سِحْرٌ مُّبِينٌ {13}

Уларга (ҳақни) очиқлаб берувчи далилларимиз келганида, «Бу аниқ сеҳр-ку!», дедилар.

27:14

وَجَحَدُوا بِهَا وَاسْتَيْقَنَتْهَا أَنفُسُهُمْ ظُلْمًا وَعُلُوًّا فَانظُرْ كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الْمُفْسِدِينَ {14}

Оят-далилларимизга (қалбан) ишонгани ҳолда, золимлик қилиб ва ўзини катта тутиб уларни инкор қилдилар^[1612]. (Қарагин!)Бузғунчиларнинг оқибати қандай бўлган?!

27:15

وَلَقَدْ آتَيْنَا دَاوُودَ وَسُلَيْمَانَ عِلْمًا وَقَالَا الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي فَضَّلَنَا عَلَى كَثِيرٍ مِّنْ عِبَادِهِ الْمُؤْمِنِينَ {15}

Шубҳасизки, Довуд ва Сулаймонга (махсус) илм берганмиз. Улар: “Бизни кўп мўмин бандларидан фазилатли қилган Аллоҳга олқиш-у мақтовлар бўлсин!”, деган.

27:16

وَوَرِثَ سُلَيْمَانُ دَاوُودَ وَقَالَ يَا أَيُّهَا النَّاسُ عُلِّمْنَا مَنطِقَ الطَّيْرِ وَأُوتِينَا مِن كُلِّ شَيْءٍ إِنَّ هَذَا لَهُوَ الْفَضْلُ الْمُبِينُ {16}

Сулаймон Довудга^[1613] ворис^[1614] бўлган ва у: “Эй инсонлар! Бизга қушлар тили ўргатилди, бизга кўп нарса берилди^[1615]. Бу аниқ фазилатдир” деган.

27:17

وَحُشِرَ لِسُلَيْمَانَ جُنُودُهُ مِنَ الْجِنِّ وَالْإِنسِ وَالطَّيْرِ فَهُمْ يُوزَعُونَ {17}

Жинлар, инсонлар ва қушлардан иборат бўлган қўшинлари Сулаймон учун тўпланиб, интизом билан олиб борилаётган эди.

27:18

حَتَّى إِذَا أَتَوْا عَلَى وَادِي النَّمْلِ قَالَتْ نَمْلَةٌ يَا أَيُّهَا النَّمْلُ ادْخُلُوا مَسَاكِنَكُمْ لَا يَحْطِمَنَّكُمْ سُلَيْمَانُ وَجُنُودُهُ وَهُمْ لَا يَشْعُرُونَ {18}

Чумолилар водийсига келишганида битта чумоли: «Эй чумолилар! Инларингга киринглар, Сулаймон ва унинг қўшинлари сезмай қолиб, сизларни эзиб синдирмасинлар» деди.

27:19

فَتَبَسَّمَ ضَاحِكًا مِّن قَوْلِهَا وَقَالَ رَبِّ أَوْزِعْنِي أَنْ أَشْكُرَ نِعْمَتَكَ الَّتِي أَنْعَمْتَ عَلَيَّ وَعَلَى وَالِدَيَّ وَأَنْ أَعْمَلَ صَالِحًا تَرْضَاهُ وَأَدْخِلْنِي بِرَحْمَتِكَ فِي عِبَادِكَ الصَّالِحِينَ {19}

Шунда чумолини гапидан кулиб табассум қилди ва: “Эй Роббим! Менга ва ота-онамга берган неъматингга шукр қилишимни ҳамда, Ўзинг рози бўладиган яхши ишлар қилишимни насиб қил. Яхшилигинг ила мени яхши бандаларинг қаторига қўш” деди.

27:20

وَتَفَقَّدَ الطَّيْرَ فَقَالَ مَا لِيَ لَا أَرَى الْهُدْهُدَ أَمْ كَانَ مِنَ الْغَائِبِينَ {20}

У қушларни назорат қилди, (Ҳудҳудни кўрмагач) шундай деди: “Нима учун мен Ҳудҳудни кўрмаяпман? Ёки беркиниб олдими?

27:21

لَأُعَذِّبَنَّهُ عَذَابًا شَدِيدًا أَوْ لَأَذْبَحَنَّهُ أَوْ لَيَأْتِيَنِّي بِسُلْطَانٍ مُّبِينٍ {21}

Уни ё қаттиқ азоблайман ё сўяман, ёки у менга аниқ-равшан узр билан келади^[1616].”

27:22

فَمَكَثَ غَيْرَ بَعِيدٍ فَقَالَ أَحَطتُ بِمَا لَمْ تُحِطْ بِهِ وَجِئْتُكَ مِن سَبَإٍ بِنَبَإٍ يَقِينٍ {22}

Бир оз кутиб турди, кейин (келиб) шундай деди: “Сен тўлиқ билмаган нарсани мен ўрганиб келдим, сенга Сабаъдан^[1617] ишончли хабар келтирдим.

27:23

إِنِّي وَجَدتُّ امْرَأَةً تَمْلِكُهُمْ وَأُوتِيَتْ مِن كُلِّ شَيْءٍ وَلَهَا عَرْشٌ عَظِيمٌ {23}

Мен уларга ҳукмронлик қиладиган аёлни кўрдим^[1618], унга кўп нарса берилган экан. Уни катта тахти ҳам бор экан.

27:24

وَجَدتُّهَا وَقَوْمَهَا يَسْجُدُونَ لِلشَّمْسِ مِن دُونِ اللَّهِ وَزَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطَانُ أَعْمَالَهُمْ فَصَدَّهُمْ عَنِ السَّبِيلِ فَهُمْ لَا يَهْتَدُونَ {24}

У (Билқис) ва унинг халқи Аллоҳни қўйиб қуёшга сажда қилаётганини кўрдим. Шайтон қилаётган ишларини ўзларига чиройли кўрсатиб, уларни Аллоҳнинг^[1619] йўлидан адаштирибди, улар тўғри йўлда юрмаяпти.

27:25

أَلَّا يَسْجُدُوا لِلَّهِ الَّذِي يُخْرِجُ الْخَبْءَ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَيَعْلَمُ مَا تُخْفُونَ وَمَا تُعْلِنُونَ {25}

Осмонлар ва ердаги махфий нарсаларни ўртага чиқарадиган, яширган нарсаларини ҳам, ошкор қилган нарсаларни ҳам биладиган Аллоҳга сажда қилмасликлари учун (шайтон шундай қилди).

27:26

اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِيمِ {26}

Аллоҳ – қуллик қилинишга ҳақли ягона зотдир, буюк арш эгасидир.”

27:27

قَالَ سَنَنظُرُ أَصَدَقْتَ أَمْ كُنتَ مِنَ الْكَاذِبِينَ {27}

Сулаймон шундай деди: «Рост гапирдинми ёки ёлғончилардан бўлдингми, кўрамиз.

27:28

اذْهَب بِّكِتَابِي هَذَا فَأَلْقِهْ إِلَيْهِمْ ثُمَّ تَوَلَّ عَنْهُمْ فَانظُرْ مَاذَا يَرْجِعُونَ {28}

Бу мактубимни олиб бориб, уларга улоқтир. Кейин улардан четлашиб, улар нима жавоб қайтаришига қараб тур”.

27:29

قَالَتْ يَا أَيُّهَا المَلَأُ إِنِّي أُلْقِيَ إِلَيَّ كِتَابٌ كَرِيمٌ {29}

(Билқис) айтди: “Эй аъёнлар! Менга жуда қадр-қимматли мактуб ташланди.

27:30

إِنَّهُ مِن سُلَيْمَانَ وَإِنَّهُ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ {30}

У Сулаймондан. У шундай: “Бисмиллаҳир-роҳманир-роҳим.

27:31

لَّا تَعْلُوا عَلَيَّ وَأْتُونِي مُسْلِمِينَ {31}

Менга зўравонлик қилманг, менга таслим бўлиб келинглар.»

27:32

قَالَتْ يَا أَيُّهَا المَلَأُ أَفْتُونِي فِي أَمْرِي مَا كُنتُ قَاطِعَةً أَمْرًا حَتَّى تَشْهَدُونِ {32}

«Эй аъёнлар! Менга бу ишимда ечим кўрсатинг, сизлар (мажлисга) қатнашмасдан туриб мен бир ишга қарор бермайман», деди.

27:33

قَالُوا نَحْنُ أُوْلُوا قُوَّةٍ وَأُولُوا بَأْسٍ شَدِيدٍ وَالْأَمْرُ إِلَيْكِ فَانظُرِي مَاذَا تَأْمُرِينَ {33}

Улар: «Биз куч-қувватга ва жанговарликка эгамиз, буйруқ бериш сизга ҳавола, қандай буйруқ беришингизга ўзингиз қаранг», дедилар.

27:34

قَالَتْ إِنَّ الْمُلُوكَ إِذَا دَخَلُوا قَرْيَةً أَفْسَدُوهَا وَجَعَلُوا أَعِزَّةَ أَهْلِهَا أَذِلَّةً وَكَذَلِكَ يَفْعَلُونَ{34}

(Билқис) шундай деди: “Подшоҳлар бирор юртга (бостириб) киришганида, у ерни вайрон қилади, аҳолисининг азиз (раҳбар ва катта)ларини хор қилади. Улар ҳам шундай қилади.

27:35

وَإِنِّي مُرْسِلَةٌ إِلَيْهِم بِهَدِيَّةٍ فَنَاظِرَةٌ بِمَ يَرْجِعُ الْمُرْسَلُونَ {35}

Мен уларга совға юбориб, улар нима билан қайтишига қарайман.”

27:36

فَلَمَّا جَاء سُلَيْمَانَ قَالَ ا تَـُمِدُّونَنِ بِمَالٍ فَمَا آتَانِيَ اللَّهُ خَيْرٌ مِّمَّا آتَاكُم بَلْ أَنتُم بِهَدِيَّتِكُمْ تَفْرَحُونَ {36}

(Билқис элчиси) Сулаймонга келганида, у: “Сизлар менга иқтисодий ёрдам бермоқчимисиз? Аллоҳни менга бергани сизларга берганидан яхшидир. Аслида, совғаларингиз билан сизлар хурсанд бўласиз.

27:37

ارْجِعْ إِلَيْهِمْ فَلَنَأْتِيَنَّهُمْ بِجُنُودٍ لَّا قِبَلَ لَهُم بِهَا وَلَنُخْرِجَنَّهُم مِّنْهَا أَذِلَّةً وَهُمْ صَاغِرُونَ {37}

(Эй элчи!) Уларга қайтиб бор, (таслим бўлиб келмасалар) уларга шундай қўшин тортиб борамизки, унга қарши чиқишга имкони бўлмайди ва биз уларни хор ва бўйни эгик ҳолда юртидан чиқариб юборамиз!” деди.

27:38

قَالَ يَا أَيُّهَا المَلَأُ أَيُّكُمْ يَأْتِينِي بِعَرْشِهَا قَبْلَ أَن يَأْتُونِي مُسْلِمِينَ {38}

Сулаймон: «Эй аъёнлар! Улар менга таслим бўлиб келишидан олдин, ким менга маликанинг тахтини келтира олади?», деди.

27:39

قَالَ عِفْريتٌ مِّنَ الْجِنِّ أَنَا آتِيكَ بِهِ قَبْلَ أَن تَقُومَ مِن مَّقَامِكَ وَإِنِّي عَلَيْهِ لَقَوِيٌّ أَمِينٌ {39}

Кучли бир жин: “Мақомингдан турмасингдан илгари уни сенга келтириб қўяман. Мени бунга кучим етади, аминман”, деди[1620].

27:40

قَالَ الَّذِي عِندَهُ عِلْمٌ مِّنَ الْكِتَابِ أَنَا آتِيكَ بِهِ قَبْلَ أَن يَرْتَدَّ إِلَيْكَ طَرْفُكَ فَلَمَّا رَآهُ مُسْتَقِرًّا عِندَهُ قَالَ هَذَا مِن فَضْلِ رَبِّي لِيَبْلُوَنِي أَأَشْكُرُ أَمْ أَكْفُرُ وَمَن شَكَرَ فَإِنَّمَا يَشْكُرُ لِنَفْسِهِ وَمَن كَفَرَ فَإِنَّ رَبِّي غَنِيٌّ كَرِيمٌ {40}

Китобдан илми бўлган бири: «Уни сенга кўз очиб-юмгунингча келтириб бераман», деди. (Тахт келтирилиб) уни ўз ҳузурига жойлаштирилганини кўргач: “Мен қадрига етаманми^[1621] ёки нонкўрлик қиламанми синаш учун, Роббимдан берилган олийжанобликдир бу. Ким (неъматни) қадрига етса, кўрсатган қадри ўз фойдасига бўлади. Ким нонкўрлик қилса, (билсинки) яратган Эгам беҳожатдир, саховатлидир^[1622]” деди.

27:41

قَالَ نَكِّرُوا لَهَا عَرْشَهَا نَنظُرْ أَتَهْتَدِي أَمْ تَكُونُ مِنَ الَّذِينَ لَا يَهْتَدُونَ {41}

(Яна шундай) деди: «Маликани тахтини ўзига танилмайдиган қилиб қўйинглар. Кўрамиз, танийдими ёки танимайдими?»

27:42

فَلَمَّا جَاءتْ قِيلَ أَهَكَذَا عَرْشُكِ قَالَتْ كَأَنَّهُ هُوَ وَأُوتِينَا الْعِلْمَ مِن قَبْلِهَا وَكُنَّا مُسْلِمِينَ {42}

(Малика) келгач, «Бу сени тахтингми?», деб сўралди. “Худди унинг ўзи! Бундан олдин (сизлар ҳақингизда) маълумот бизга берилган эди ва биз таслим бўлдик”, деди.

27:43

وَصَدَّهَا مَا كَانَت تَّعْبُدُ مِن دُونِ اللَّهِ إِنَّهَا كَانَتْ مِن قَوْمٍ كَافِرِينَ {43}

Аллоҳдан кейинга қўйиб сиғинаётган нарсаси у (малика)ни (таслим бўлишдан) тўсиб қўйган эди. Чунки, у кофир қавмдан эди.

27:44

قِيلَ لَهَا ادْخُلِي الصَّرْحَ فَلَمَّا رَأَتْهُ حَسِبَتْهُ لُجَّةً وَكَشَفَتْ عَن سَاقَيْهَا قَالَ إِنَّهُ صَرْحٌ مُّمَرَّدٌ مِّن قَوَارِيرَ قَالَتْ رَبِّ إِنِّي ظَلَمْتُ نَفْسِي وَأَسْلَمْتُ مَعَ سُلَيْمَانَ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ {44}

Унга: «Саройга кир», дейилди. (Кириб) саройни кўрганида, уни сув билан тўлдириб қўйилган деб ўйлаб, пойчаларини очди. «Бу ойнадан ясалган саройдир», деди (Сулаймон). У эса: “Эй яратган Эгам! Мен ўзимга зулм қилиб қўйибман. Мен Сулаймон билан бирга борлиқларни яратган Эгаси – Аллоҳга таслим бўлдим”, деди.

27:45

وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا إِلَى ثَمُودَ أَخَاهُمْ صَالِحًا أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ فَإِذَا هُمْ فَرِيقَانِ يَخْتَصِمُونَ {45}

«Аллоҳга қуллик қилинглар», десин деб, Самуд халқига (ҳам) биродари Солиҳни элчи қилиб юбордик. Шунда икки гуруҳ бўлиб талашиб-торитишдилар.

27:46

قَالَ يَا قَوْمِ لِمَ تَسْتَعْجِلُونَ بِالسَّيِّئَةِ قَبْلَ الْحَسَنَةِ لَوْلَا تَسْتَغْفِرُونَ اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ {46}

(Солиҳ): «Эй халқим! Нима учун яхшиликдан олдин ёмонликка шошиляпсиз? Сизларга раҳм қилиниши учун Аллоҳдан кечирим сўрасангизлар бўлмайдимии?!» деди.

27:47

قَالُوا اطَّيَّرْنَا بِكَ وَبِمَن مَّعَكَ قَالَ طَائِرُكُمْ عِندَ اللَّهِ بَلْ أَنتُمْ قَوْمٌ تُفْتَنُونَ {47}

Улар: «Сен ва сенинг ёнингдагилар сабабли паришон бўлдик,» деди. У эса: «Шумланишингиз Аллоҳ ҳузуридадир. Аслида, сизлар имтиҳон қилинаётган халқсиз», деди.

27:48

وَكَانَ فِي الْمَدِينَةِ تِسْعَةُ رَهْطٍ يُفْسِدُونَ فِي الْأَرْضِ وَلَا يُصْلِحُونَ {48}

Ўша шаҳарда тўққиз кишидан иборат жиноий гуруҳ бор эди, у ерда бузғунчилик қилар, ислоҳ қилмас эдилар.

27:49

قَالُوا تَقَاسَمُوا بِاللَّهِ لَنُبَيِّتَنَّهُ وَأَهْلَهُ ثُمَّ لَنَقُولَنَّ لِوَلِيِّهِ مَا شَهِدْنَا مَهْلِكَ أَهْلِهِ وَإِنَّا لَصَادِقُونَ {49}

Улар Аллоҳ номига қасам ичишиб: «Унга ва унинг оиласига тунда бостириб кириб (ўлдириб), кейин унинг ҳимоячи дўстларига: «Солиҳни оиласини ҳалок бўлишини биз кўрмадик. Биз рост гапиряпмиз», деймиз» дедилар.

27:50

وَمَكَرُوا مَكْرًا وَمَكَرْنَا مَكْرًا وَهُمْ لَا يَشْعُرُونَ {50}

Улар бир режа тузди. Биз ҳам улар фарқига бормайдиган режа туздик.

27:51

فَانظُرْ كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ مَكْرِهِمْ أَنَّا دَمَّرْنَاهُمْ وَقَوْمَهُمْ أَجْمَعِينَ {51}

Режаларининг оқибати қандай бўлганига қарагин! Биз у (жиноий гуруҳ)ни ҳам, уларнинг қавмини ҳам бутунлай йўқ қилиб юбордик.

27:52

فَتِلْكَ بُيُوتُهُمْ خَاوِيَةً بِمَا ظَلَمُوا إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَةً لِّقَوْمٍ يَعْلَمُونَ {52}

Мана уларнинг золимликлари туфайли хароб бўлган уйлари! Албатта,  биладиган кишилар учун бунда ибрат-далил бор.

27:53

وَأَنجَيْنَا الَّذِينَ آمَنُوا وَكَانُوا يَتَّقُونَ {53}

Имон келтирган ва жавобгарликни ҳис қилган (мўмин)ларни қутқариб қолдик.

27:54

وَلُوطًا إِذْ قَالَ لِقَوْمِهِ أَتَأْتُونَ الْفَاحِشَةَ وَأَنتُمْ تُبْصِرُونَ {54}

Лутни ҳам (ўз қавмига элчи қилиб юборганмиз). Ўшанда у ўз қавмига: «Сизлар кўриб-билиб туриб ҳам, шу фаҳш-жирканч ишни қилаверасизми?

27:55

أَئِنَّكُمْ لَتَأْتُونَ الرِّجَالَ شَهْوَةً مِّن دُونِ النِّسَاء بَلْ أَنتُمْ قَوْمٌ تَجْهَلُونَ {55}

Сизлар аёлларни қўйиб, шаҳват учун эркакларга келасизларми?! Аслида, сизлар жоҳиллик қилаётган кишиларсиз!” деди.

27:56

فَمَا كَانَ جَوَابَ قَوْمِهِ إِلَّا أَن قَالُوا أَخْرِجُوا آلَ لُوطٍ مِّن قَرْيَتِكُمْ إِنَّهُمْ أُنَاسٌ يَتَطَهَّرُونَ {56}

Халқини унга жавоби: “Лут ва унинг оиласини қишлоғингиздан чиқариб юборинглар. Чунки, улар ўзларини «покиза» сақлаб юрадиган инсонлардир” деган гаплари бўлди, холос.

27:57

فَأَنجَيْنَاهُ وَأَهْلَهُ إِلَّا امْرَأَتَهُ قَدَّرْنَاهَا مِنَ الْغَابِرِينَ} 57{

Шу боис, хотинидан ташқари (Лутни) ва оиласини (азобдан) қутқардик. Хотинини (азобда) қолиб кетувчилардан қилиб белгиладик^[1623].

27:58

وَأَمْطَرْنَا عَلَيْهِم مَّطَرًا فَسَاء مَطَرُ الْمُنذَرِينَ {58}

Уларнинг тепасига (лава) ёмғири ёғдирдик. Огоҳлантирилганлар ёмғири нақадар ёмон!

27:59

قُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَسَلَامٌ عَلَى عِبَادِهِ الَّذِينَ اصْطَفَى آللَّهُ خَيْرٌ أَمَّا يُشْرِكُونَ{59}

(Эй Муҳаммад!) Айт: “Аллоҳга олқишу мақтовлар бўлсин! Унинг буйруқларини бажарадиганларга^[1624] салом бўлсин! У уларни танлаб олди. Аллоҳ яхшими ёки (мушрикларнинг Аллоҳга) шерик қилаётганларими?”

27:60

أَمَّنْ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَأَنزَلَ لَكُم مِّنَ السَّمَاء مَاء فَأَنبَتْنَا بِهِ حَدَائِقَ ذَاتَ بَهْجَةٍ مَّا كَانَ لَكُمْ أَن تُنبِتُوا شَجَرَهَا أَإِلَهٌ مَّعَ اللَّهِ بَلْ هُمْ قَوْمٌ يَعْدِلُونَ {60}

Аслида^[1625], осмонлар^[1626] ва ерни яратган, сизларга осмондан сув тушириб, у орқали гўзал боғлар ундириб берган ким?^[1627] Сизлар (мевалари тугул) унинг танасини ҳам ундира олмайсиз. Аллоҳ билан бирга яна бошқа илоҳ борми?! Йўқ! Улар (ҳақ йўлдан) чиққан қавмдир^[1628].

27:61

أَمَّن جَعَلَ الْأَرْضَ قَرَارًا وَجَعَلَ خِلَالَهَا أَنْهَارًا وَجَعَلَ لَهَا رَوَاسِيَ وَجَعَلَ بَيْنَ الْبَحْرَيْنِ حَاجِزًا أَإِلَهٌ مَّعَ اللَّهِ بَلْ أَكْثَرُهُمْ لَا يَعْلَمُونَ{61}

Аслида, ерни қароргоҳ қилиб берган, ўртасида дарёлар оқизиб қўйган, мувозанатни ушлаб турадиган босимлар (тортиш кучи) қоийган^[1629] ва икки денгиз^[1630] ўртасида тўсиқ ўрнатган ким? Аллоҳ билан бирга яна бошқа илоҳ борми?! Йўқ, уларнинг кўпчилиги билмаяпти.

27:62

أَمَّن يُجِيبُ الْمُضْطَرَّ إِذَا دَعَاهُ وَيَكْشِفُ السُّوءَ وَيَجْعَلُكُمْ خُلَفَاء الْأَرْضِ أَإِلَهٌ مَّعَ اللَّهِ قَلِيلًا مَّا تَذَكَّرُونَ {62}

Аслида, ночор аҳволга тушиб қолган киши дуо қилганида жавоб қайтариб, муаммосини бартараф қилган ва сизларни ерга ўринбосар қилган ким? Аллоҳ билан бирга яна бошқа илоҳ борми?! Жуда ҳам оз насиҳат оляпсизлар!

27:63

أَمَّن يَهْدِيكُمْ فِي ظُلُمَاتِ الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَمَن يُرْسِلُ الرِّيَاحَ بُشْرًا بَيْنَ يَدَيْ رَحْمَتِهِ أَإِلَهٌ مَّعَ اللَّهِ تَعَالَى اللَّهُ عَمَّا يُشْرِكُونَ {63}

Аслида, қуруқлик ва денгиз зулматларида сизларга йўл кўрсатиб берадиган, яхшилиги олдидан шамолларни хушхабар қилиб юборадиган ким? Аллоҳ билан бирга яна бошқа илоҳ борми?! Улар қўшаётган ширкдан Аллоҳ пок ва олийдир.

27:64

أَمَّن يَبْدَأُ الْخَلْقَ ثُمَّ يُعِيدُهُ وَمَن يَرْزُقُكُم مِّنَ السَّمَاء وَالْأَرْضِ أَإِلَهٌ مَّعَ اللَّهِ قُلْ هَاتُوا بُرْهَانَكُمْ إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ{64}

Аслида, яратишни бошлаган, кейин уни яна такрорлайдиган ким? Сизларга осмондан ва ердан ризқ бераётган ким? Айт: «Агар (Аллоҳдан бошқа илоҳ бор деб) рост гапираётган бўлсангиз, ҳужжатингизни келтиринг-чи!»

27:65

قُل لَّا يَعْلَمُ مَن فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ الْغَيْبَ إِلَّا اللَّهُ وَمَا يَشْعُرُونَ أَيَّانَ يُبْعَثُونَ {65}

Айт: «Еру осмондагилар ғайбни билмайди, (уни) фақат Аллоҳ билади. Улар қачон тирилишини ҳам билолмайди.»

27:66

بَلِ ادَّارَكَ عِلْمُهُمْ فِي الْآخِرَةِ بَلْ هُمْ فِي شَكٍّ مِّنْهَا بَلْ هُم مِّنْهَا عَمِونَ {66}

Аслида, охират ҳақида уларнинг илми «етиб келди». Ҳа, улар у ҳақида шубҳа-ю гумондадир^[1631]. Аслида, улар ундан кўрлик қиляпти^[1632].

27:67

وَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُوا أَئِذَا كُنَّا تُرَابًا وَآبَاؤُنَا أَئِنَّا لَمُخْرَجُونَ {67}

(Қуръонга) кофир қилганлар шундай деди: “Биз ва ота-боболаримиз ўлиб тупроққа айланиб кетганимиздан кейин, (қайта тирилиб) чиқариламизми?

27:68

لَقَدْ وُعِدْنَا هَذَا نَحْنُ وَآبَاؤُنَا مِن قَبْلُ إِنْ هَذَا إِلَّا أَسَاطِيرُ الْأَوَّلِينَ{68}

Бу таҳдид бизга ҳам, аввалги ота-боболаримизга ҳам қилинган эди. Бу аввалгиларнинг уйдıрмаларидан бошқа нарса эмас.”

27:69

قُلْ سِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَانظُرُوا كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الْمُجْرِمِينَ {69}

Сен: “Ер юзида сайр қилиб, (ўтмишдаги) жиноятчиларнинг оқибати қандай бўлганига назар солинглар” деб айт.

27:70

وَلَا تَحْزَنْ عَلَيْهِمْ وَلَا تَكُن فِي ضَيْقٍ مِّمَّا يَمْكُرُونَ{70}

Уларга қайғурма, уларнинг хийла-найрангларидан сиқилма.

27:71

وَيَقُولُونَ مَتَى هَذَا الْوَعْدُ إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ{71}

Яна улар: «Агар рост гапираётган бўлсанглар, бу таҳдид қачон (содир бўлади)?» дейди.

27:72

قُلْ عَسَى أَن يَكُونَ رَدِفَ لَكُم بَعْضُ الَّذِي تَسْتَعْجِلُونَ{72}

Сен: «Сизлар шошилтираётган азобнинг бир қисми изингизга тушиб бўлгандир», деб айт.

27:73

وَإِنَّ رَبَّكَ لَذُو فَضْلٍ عَلَى النَّاسِ وَلَكِنَّ أَكْثَرَهُمْ لَا يَشْكُرُونَ {73}

Яратган Эганг инсонларга жуда олийжанобдир. Лекин, уларнинг кўпчилиги қадрига етмайди^[1633].

27:74

وَإِنَّ رَبَّكَ لَيَعْلَمُ مَا تُكِنُّ صُدُورُهُمْ وَمَا يُعْلِنُونَ {74}

Яратган Эганг уларнинг диллари яшираётган нарсаларни ҳам, ошкор қилаётган нарсаларни ҳам билади.

27:75

وَمَا مِنْ غَائِبَةٍ فِي السَّمَاء وَالْأَرْضِ إِلَّا فِي كِتَابٍ مُّبِينٍ {75}

Осмон ва ердаги ҳар не махфий нарса аниқ китобда (ёзиб қўйилган) бўлади^[1634].

27:76

إِنَّ هَذَا الْقُرْآنَ يَقُصُّ عَلَى بَنِي إِسْرَائِيلَ أَكْثَرَ الَّذِي هُمْ فِيهِ يَخْتَلِفُونَ{76}

Албатта, бу Қуръон Исроил авлодига ўзлари ихтилоф қилаётган нарсаларининг кўпини айтиб беради.

27:77

وَإِنَّهُ لَهُدًى وَرَحْمَةٌ لِّلْمُؤْمِنِينَ{77}

Ва у мўминларга^[1635] қўлланма-раҳнамо ва раҳматдир.

27:78

إِنَّ رَبَّكَ يَقْضِي بَيْنَهُم بِحُكْمِهِ وَهُوَ الْعَزِيزُ الْعَلِيمُ {78}

Албатта, яратган Эганг улар орасида Ўз ҳукми-адолати ила қарор беради. У ғолибдир, билувчидир.

27:79

فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّكَ عَلَى الْحَقِّ الْمُبِينِ{79}

Шундай экан, сен Аллоҳга суяниб-таян, сен аниқ ҳақ (йўл)дасан.

27:80

إِنَّكَ لَا تُسْمِعُ الْمَوْتَى وَلَا تُسْمِعُ الصُّمَّ الدُّعَاء إِذَا وَلَّوْا مُدْبِرِينَ {80}

Ҳақиқатда, сен ўликларга тинглаттира олмайсан, орқа ўгириб кетаётган карларга ҳам (даъватингни) тинглата олмайсан^[1636].

27:81

وَمَا أَنتَ بِهَادِي الْعُمْيِ عَن ضَلَالَتِهِمْ إِن تُسْمِعُ إِلَّا مَن يُؤْمِنُ بِآيَاتِنَا فَهُم مُّسْلِمُونَ{81}

Сен кўрларни ҳам залолатдан тўғри йўлга сололмайсан. Сен оятларимизга ишонадиганларга тинглата оласан, холос^[1637]. Бас! Улар мусулмонлардир.

27:82

وَإِذَا وَقَعَ الْقَوْلُ عَلَيْهِمْ أَخْرَجْنَا لَهُمْ دَابَّةً مِّنَ الْأَرْضِ تُكَلِّمُهُمْ أَنَّ النَّاسَ كَانُوا بِآيَاتِنَا لَا يُوقِنُونَ{82}

(Аллоҳ тарафидан айтилган) сўз^[1638] уларга содир бўлганида, «Албатта, инсонлар Аллоҳнинг оятларига қатъий ишонмаган эди», деб гапирадиган қилиб, улар учун заминдан бир ҳаракатлик чиқариб қўямиз^[1639].

27:83

وَيَوْمَ نَحْشُرُ مِن كُلِّ أُمَّةٍ فَوْجًا مِّمَّن يُكَذِّبُ بِآيَاتِنَا فَهُمْ يُوزَعُونَ{83}

Ўша куни ҳар бир умматдан оятларимизни ёлғонга чиқарганларини гуруҳ-гуруҳ қилиб йиғамиз. Улар (ҳисоб-китобга) интизом билан олиб борилади^[1640].

27:84

حَتَّى إِذَا جَاؤُوا قَالَ أَكَذَّبْتُم بِآيَاتِي وَلَمْ تُحِيطُوا بِهَا عِلْمًا أَمَّاذَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ {84}

Токи (ҳисоб-китоб майдонига) келишганида Аллоҳ: “Сизлар оятларимни ёлғонга чиқардингизми? Уни тўлиқ “билмадингиз-а?^[1641] Ёки қилган ишингиз нима эди?” дейди.

27:85

وَوَقَعَ الْقَوْلُ عَلَيْهِم بِمَا ظَلَمُوا فَهُمْ لَا يَنطِقُونَ {85}

Қилган ҳақсизликлари сабабли (Аллоҳ тарафидан айтилган) сўз содир бўлади. Шунда улар гапира олмайди^[1642].

27:86

أَلَمْ يَرَوْا أَنَّا جَعَلْنَا اللَّيْلَ لِيَسْكُنُوا فِيهِ وَالنَّهَارَ مُبْصِرًا إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ {86}

Ором олишлари учун тунни пайдо қилиб қўйганимизни, кундузни эса ойдинлатиб берувчи қилганимизни наҳот кўрмаган бўлсалар?! Албатта, (яратганга) ишонадиганлар учун бунда далил-ибратлар бор.

27:87

وَيَوْمَ يُنفَخُ فِي الصُّورِ فَفَزِعَ مَن فِي السَّمَاوَاتِ وَمَن فِي الْأَرْضِ إِلَّا مَن شَاء اللَّهُ وَكُلٌّ أَتَوْهُ دَاخِرِينَ

Сур чалинадиган куни осмонлар-у ердаги барчани қўрқув босади, Аллоҳ танлаган бандалар бундан мустасно^[1643]. Барча Унга^[1644] бўйин эгиб келади.

27:88

وَتَرَى الْجِبَالَ تَحْسَبُهَا جَامِدَةً وَهِيَ تَمُرُّ مَرَّ السَّحَابِ صُنْعَ اللَّهِ الَّذِي أَتْقَنَ كُلَّ شَيْءٍ إِنَّهُ خَبِيرٌ بِمَا تَفْعَلُونَ

Тоғларни кўриб қимирламай туради деб ўйлаяпсан. Ҳолбуки, улар худди булутларнинг ҳаракати каби ҳаракатланади. Бу ҳамма нарсани пухта-мукаммал қилган зотнинг ишидир. У қилаётган ишингиздан хабардордир.

27:89

مَن جَاء بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ خَيْرٌ مِّنْهَا وَهُم مِّن فَزَعٍ يَوْمَئِذٍ آمِنُونَ

Кимки (қиёматга) яхшилик(лар)^[1645] билан келса, унга ундан ҳам яхшиси берилади. Улар ўша кунги қўрқувдан омон бўлади.

27:90

وَمَن جَاء بِالسَّيِّئَةِ فَكُبَّتْ وُجُوهُهُمْ فِي النَّارِ هَلْ تُجْزَوْنَ إِلَّا مَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ

Кимки ёмонлик билан келса, улар юзлари пастга қараган ҳолда жаҳаннамга ташланиб: «Сизлар фақат ўз қилмишингизга яраша жазо оляпсизлар», (дейилади).

27:91

إِنَّمَا أُمِرْتُ أَنْ أَعْبُدَ رَبَّ هَذِهِ الْبَلْدَةِ الَّذِي حَرَّمَهَا وَلَهُ كُلُّ شَيْءٍ وَأُمِرْتُ أَنْ أَكُونَ مِنَ الْمُسْلِمِينَ

“Албатта, мен шу шаҳарни яратган Эгасига ибодат қилишгагина буюрилдим, уни ҳурматли қилиб қўйди. Ҳамма нарса Унга тегишли. Мен мусулмонлардан бўлишга буюрилдим.

27:92

وَأَنْ أَتْلُوَ الْقُرْآنَ فَمَنِ اهْتَدَى فَإِنَّمَا يَهْتَدِي لِنَفْسِهِ وَمَن ضَلَّ فَقُلْ إِنَّمَا أَنَا مِنَ الْمُنذِرِينَ

Ва мен Қуръонга эргашишга буюрилдим. Ким тўғри йўлда юрса, ўзи учун юрган бўлади. Ким йўлдан адашса, «Мен фақат огоҳлантирувчиман» (де).

27:93

وَقُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ سَيُرِيكُمْ آيَاتِهِ فَتَعْرِفُونَهَا وَمَا رَبُّكَ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ

Ва айт: “Аллоҳга олқишу мақтовлар бўлсин! У сизларга яқинда Ўз оят-далилларини кўрсатади, уларни таниб оласизлар.” Яратган Эганг қилаётган ишларингиздан бехабар эмас.

 

28. ҚАСОС сураси^[1646]

بسم الله الرحمن الرحيم

Марҳамати чексиз ва яхшилик қилувчи – Аллоҳ номи билан.

28:1

طسم {1}

То! Син! Мим![1647]

28:2

تلْكَ آيَاتُ الْكِتَابِ الْمُبِينِ {2}

Булар аниқ-равшан китоб оятларидир.

28:3

نَتْلُوا عَلَيْكَ مِن نَّبَإِ مُوسَى وَفِرْعَوْنَ بِالْحَقِّ لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ {3}

Имон келтирадиган кишилар учун Мусо ва Фиръавннинг ҳақиқий хабаридан бир қисмини сенга ўқиб^[1648] беряпмиз.

28:4

إِنَّ فِرْعَوْنَ عَلَا فِي الْأَرْضِ وَجَعَلَ أَهْلَهَا شِيَعًا يَسْتَضْعِفُ طَائِفَةً مِّنْهُمْ يُذَبِّحُ أَبْنَاءهُمْ وَيَسْتَحْيِي نِسَاءهُمْ إِنَّهُ كَانَ مِنَ الْمُفْسِدِينَ{4}

Фиръавн ўз юрти (Миср)да зўравонлик қилди. Унинг аҳолисини бўлиб-ажратиб ташлаб, улардан бир тоифасини (Исроил авлодларини)^[1649] эзиб-хорлар, ўғилларини ўлдириб, аёл-қизларини тирик қолдирарди. У бузғунчилардан эди.

28:5

وَنُرِيدُ أَن نَّمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِينَ {5}

У ерда эзилиб-хорланган кишиларга яхшилик қилишни, уларни етакчи-пешволар қилишни ва уларни (ўша заминга) ворис^[1650] қилишни хоҳладик.

28:6

وَنُمَكِّنَ لَهُمْ فِي الْأَرْضِ وَنُرِي فِرْعَوْنَ وَهَامَانَ وَجُنُودَهُمَا مِنْهُم مَّا كَانُوا يَحْذَرُونَ {6}

Ва улар учун ўша заминдаги имкониятларни бериб қўйдик. Фиръавн, Ҳомон ва уларнинг қўшинларига ўзлари қўрқиб ҳазар қилган нарсаларини кўрсатиб қўйдик.

28:7

وَأَوْحَيْنَا إِلَى أُمِّ مُوسَى أَنْ أَرْضِعِيهِ فَإِذَا خِفْتِ عَلَيْهِ فَأَلْقِيهِ فِي الْيَمِّ وَلَا تَخَافِي وَلَا تَحْزَنِي إِنَّا رَادُّوهُ إِلَيْكِ وَجَاعِلُوهُ مِنَ الْمُرْسَلِينَ {7}

Мусонинг онасига шуни ваҳий қилдик (билдирдик):^[1651] “Уни эмиз. У ҳақида хавотирга тушганингда уни (сандиққа солиб^[1652]) денгизга ташла. Қўрқма, ғамга тушма. Уни сенга қайтариб берамиз ва уни элчилар(имиз)дан қиламиз.”

28:8

فَالْتَقَطَهُ آلُ فِرْعَوْنَ لِيَكُونَ لَهُمْ عَدُوًّا وَحَزَنًا إِنَّ فِرْعَوْنَ وَهَامَانَ وَجُنُودَهُمَا كَانُوا خَاطِئِينَ {8

Шундай қилиб, Фиръавн оиласи уни топиб олди. Оқибатда^[1653], у уларга душман ва ғамгинликка сабаби бўлди. Чунки, Фиръавн, Ҳомон ва уларнинг қўшинлари хато қилишган.

28:9

وَقَالَتِ امْرَأَتُ فِرْعَوْنَ قُرَّتُ عَيْنٍ لِّي وَلَكَ لَا تَقْتُلُوهُ عَسَى أَن يَنفَعَنَا أَوْ نَتَّخِذَهُ وَلَدًا وَهُمْ لَا يَشْعُرُونَ {9}

Фиръавнни аёли: «Бу менга ҳам, сенга ҳам кўз қувончидир. Уни ўлдирманглар. Балки уни бизга фойдаси тегиб қолар, балки уни ўзимизга бола қилиб олармиз» деди. Ҳолбуки, улар (вазиятни) сезмаётган эди.

28:10

وَأَصْبَحَ فُؤَادُ أُمِّ مُوسَى فَارِغًا إِن كَادَتْ لَتُبْدِي بِهِ لَوْلَا أَن رَّبَطْنَا عَلَى قَلْبِهَا لِتَكُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ {10}

Мусонинг онасини юраги бўшашиб кетди. (Бизга) ишониши учун унинг қалбига матонат жойлаб қўймаганимизда эди, сал қолса (Мусо унинг боласи эканини) ошкор қилиб қўярди.

28:11

وَقَالَتْ لِأُخْتِهِ قُصِّيهِ فَبَصُرَتْ بِهِ عَن جُنُبٍ وَهُمْ لَا يَشْعُرُونَ {11}

(Онаси Мусонинг) опасига: «Уни изидан бор», деди. Шунда опаси уни улар сезмайдиган қилиб қирғоқда кузатиб турди.

28:12

وَحَرَّمْنَا عَلَيْهِ الْمَرَاضِعَ مِن قَبْلُ فَقَالَتْ هَلْ أَدُلُّكُمْ عَلَى أَهْلِ بَيْتٍ يَكْفُلُونَهُ لَكُمْ وَهُمْ لَهُ نَاصِحُونَ {12}

(Онаси келишидан) олдин Мусони (бошқа) эмизувчилардан тўсиб қўйдик. Шунда, опаси: «Сизларга у болани боқиб берадиган оилани кўрсатайми? Улар унга яхши қарайди», деди.

28:13

{13}فَرَدَدْنَاهُ إِلَى أُمِّهِ كَيْ تَقَرَّ عَيْنُهَا وَلَا تَحْزَنَ وَلِتَعْلَمَ أَنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَلَكِنَّ أَكْثَرَهُمْ لَا يَعْلَمُونَ

Онасининг қўзи қувнасин, ғамга ботмасин ва Аллоҳнинг ваъдаси ҳақ эканини билиб қўйсин, деб Мусони унга қайтариб берганмиз. Лекин, уларнинг кўпи билмайди.

28:14

وَلَمَّا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَاسْتَوَى آتَيْنَاهُ حُكْمًا وَعِلْمًا وَكَذَلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ {14}

Мусо вояга етиб, етук бўлганида^[1654] унга ҳукм/ҳикмат ва илм бердик. Муҳсинларни^[1655] мана шундай мукофотлаймиз.

28:15

وَدَخَلَ الْمَدِينَةَ عَلَى حِينِ غَفْلَةٍ مِّنْ أَهْلِهَا فَوَجَدَ فِيهَا رَجُلَيْنِ يَقْتَتِلَانِ هَذَا مِن شِيعَتِهِ وَهَذَا مِنْ عَدُوِّهِ فَاسْتَغَاثَهُ الَّذِي مِن شِيعَتِهِ عَلَى الَّذِي مِنْ عَدُوِّهِ فَوَكَزَهُ مُوسَى فَقَضَى عَلَيْهِ قَالَ هَذَا مِنْ عَمَلِ الشَّيْطَانِ إِنَّهُ عَدُوٌّ مُّضِلٌّ مُّبِينٌ {15}

(Мусо бир куни) шаҳарга унинг аҳолисига билдирмасдан кирди. Буниси ўз қабиласидан, униси душман қабиладан бўлган иккита уришаётган кишини кўриб қолди. Шунда душман қабиласидаги одамга қарши ўз қабиласидаги одам ундан ёрдам сўради. Мусо уни бир мушт уриб уни ишини битириб[1656] қўйиб: “Бу шайтоннинг иши. У аниқ адаштирувчи душмандир”, деди.

28:16

قَالَ رَبِّ إِنِّي ظَلَمْتُ نَفْسِي فَاغْفِرْ لِي فَغَفَرَ لَهُ إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ {16}

«Эй яратган Эгам! Мен ўзимга зулм қилиб қўйдим, мени кечир», деди. Аллоҳ уни кечирди. Чунки, У кечиримли ва меҳрибондир.

28:17

قَالَ رَبِّ بِمَا أَنْعَمْتَ عَلَيَّ فَلَنْ أَكُونَ ظَهِيرًا لِّلْمُجْرِمِينَ {17}

“Эй яратган Эгам! Менга неъмат берганинг учун, бундан кейин жиноятчиларга ёрдам бермайман” деди.

28:18

فَأَصْبَحَ فِي الْمَدِينَةِ خَائِفًا يَتَرَقَّبُ فَإِذَا الَّذِي اسْتَنصَرَهُ بِالْأَمْسِ يَسْتَصْرِخُهُ قَالَ لَهُ مُوسَى إِنَّكَ لَغَوِيٌّ مُّبِينٌ {18}

Шунда у қўрқиб шаҳар атрофини кузатиб юрганида, кеча ундан ёрдам сўраган одам, тўсатдан ундан яна ёрдам сўраб қолди. Мусо унга: «Сен аниқ гумроҳ экансан», деди.

28:19

فَلَمَّا أَنْ أَرَادَ أَن يَبْطِشَ بِالَّذِي هُوَ عَدُوٌّ لَّهُمَا قَالَ يَا مُوسَى أَتُرِيدُ أَن تَقْتُلَنِي كَمَا قَتَلْتَ نَفْسًا بِالْأَمْسِ إِن تُرِيدُ إِلَّا أَن تَكُونَ جَبَّارًا فِي الْأَرْضِ وَمَا تُرِيدُ أَن تَكُونَ مِنَ الْمُصْلِحِينَ {19}

Шунда, иккаласига ҳам душман бўлган одамни тутмоқчи бўлганида, у: “Эй Мусо! Кеча бир одамни ўлдирганингдек, бугун мени ҳам ўлдирмоқчимисан? Сен бу ерда фақат зўравонлик қилмоқчисан, сен яхшиларидан бўлишни хоҳламаяпсан”, деди.

28:20

وَجَاء رَجُلٌ مِّنْ أَقْصَى الْمَدِينَةِ يَسْعَى قَالَ يَا مُوسَى إِنَّ الْمَلَأَ يَأْتَمِرُونَ بِكَ لِيَقْتُلُوكَ فَاخْرُجْ إِنِّي لَكَ مِنَ النَّاصِحِينَ{20}

Шаҳар чеккасидан бир одам шошиб келиб: “Эй Мусо! Амалдорлар сени ўлдириш ҳақида маслаҳат қилишяпти, (шаҳардан) чиқиб кет. Мен сенга нисбатан самимийман”, деди.

28:21

فَخَرَجَ مِنْهَا خَائِفًا يَتَرَقَّبُ قَالَ رَبِّ نَجِّنِي مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ {21}

Шунда у қўрққан ҳолда атрофни кузатиб (шаҳардан) чиқиб кетди. “Эй яратган Эгам! Мени золим қавмдан қутқар!”, деди.

28:22

وَلَمَّا تَوَجَّهَ تِلْقَاء مَدْيَنَ قَالَ عَسَى رَبِّي أَن يَهْدِيَنِي سَوَاء السَّبِيلِ {22}

Мадян (йўли) томон юзланганида: «Роббим мени тўғри йўлга етаклагай», деди.

28:23

وَلَمَّا وَرَدَ مَاء مَدْيَنَ وَجَدَ عَلَيْهِ أُمَّةً مِّنَ النَّاسِ يَسْقُونَ وَوَجَدَ مِن دُونِهِمُ امْرَأتَيْنِ تَذُودَانِ قَالَ مَا خَطْبُكُمَا قَالَتَا لَا نَسْقِي حَتَّى يُصْدِرَ الرِّعَاء وَأَبُونَا شَيْخٌ كَبِيرٌ {23}

Мадян сувига етиб келганида, у ерда (ҳайвонларини) суғораётган бир жамоа инсонни кўрди. Уларнинг берироғида (ҳайвонларини) сувдан тўсиб турган иккита аёлни ҳам кўриб: «Нима қилмоқчисизлар?», деди. Улар: «Чўпонлар қайтармагунча биз суғора олмаймиз. Отамиз катта ёшли мўйсафид», дедилар.

28:24

فَسَقَى لَهُمَا ثُمَّ تَوَلَّى إِلَى الظِّلِّ فَقَالَ رَبِّ إِنِّي لِمَا أَنزَلْتَ إِلَيَّ مِنْ خَيْرٍ فَقِيرٌ{24}

Шунда, Мусо иккаласи учун (ҳайвонларини) суғориб берди. Кейин, сояга ўтиб: «Эй яратган Эгам! Мен Сен берган ҳар қандай яхшиликка муҳтожман», деди.

28:25

فَجَاءتْهُ إِحْدَاهُمَا تَمْشِي عَلَى اسْتِحْيَاء قَالَتْ إِنَّ أَبِي يَدْعُوكَ لِيَجْزِيَكَ أَجْرَ مَا سَقَيْتَ لَنَا فَلَمَّا جَاءهُ وَقَصَّ عَلَيْهِ الْقَصَصَ قَالَ لَا تَخَفْ نَجَوْتَ مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ {25}

Шунда, икки қиздан бири Мусо ёнига уялган ҳолда келиб: «Ҳайвонларимизни суғориб берганинг ҳақини бериш учун отам сени чақиряпти», деди. Мусо унинг ёнига бориб, бошидан ўтказган аҳволларни айтиб берганида, «Қўрқма, золим қавмдан қутулдинг», деди.

28:26

قَالَتْ إِحْدَاهُمَا يَا أَبَتِ اسْتَأْجِرْهُ إِنَّ خَيْرَ مَنِ اسْتَأْجَرْتَ الْقَوِيُّ الْأَمِينُ {26}

Икки қиздан бири: «Эй ота, унга ҳақ бериб ишлатинг. Чунки, сен ҳақини бериб ишлатадиган инсон кучли ва ишончлидир», деди.

28:27

قَالَ إِنِّي أُرِيدُ أَنْ أُنكِحَكَ إِحْدَى ابْنَتَيَّ هَاتَيْنِ عَلَى أَن تَأْجُرَنِي ثَمَانِيَ حِجَجٍ فَإِنْ أَتْمَمْتَ عَشْرًا فَمِنْ عِندِكَ وَمَا أُرِيدُ أَنْ أَشُقَّ عَلَيْكَ سَتَجِدُنِي إِن شَاء اللَّهُ مِنَ الصَّالِحِينَ {27}

(Мўйсафид): “Мендан саккиз йил ишлаб ҳақ олишинг шатрига кўра, икки қизимдан бирини сенга никоҳлаб бермоқчиман. Агар ўн йилга етказиб қўйсанг, у ўзингга боғлиқ. Сени машаққатга солишни истамайман. Аллоҳ насиб қилса, мени яхшилардан эканимни кўрасан” деди.

28:28

قَالَ ذَلِكَ بَيْنِي وَبَيْنَكَ أَيَّمَا الْأَجَلَيْنِ قَضَيْتُ فَلَا عُدْوَانَ عَلَيَّ وَاللَّهُ عَلَى مَا نَقُولُ وَكِيلٌ {28}

У эса: “Бу (келишув) иккаламизни ўртамизда. Икки муддатдан қай бирини адо қилсам ҳам, менга душманлик қилинмайди. Гапираётган гапимга Аллоҳ вакилдир^[1657]” деди.

28:29

فَلَمَّا قَضَى مُوسَى الْأَجَلَ وَسَارَ بِأَهْلِهِ آنَسَ مِن جَانِبِ الطُّورِ نَارًا قَالَ لِأَهْلِهِ امْكُثُوا إِنِّي آنَسْتُ نَارًا لَّعَلِّي آتِيكُم مِّنْهَا بِخَبَرٍ أَوْ جَذْوَةٍ مِنَ النَّارِ لَعَلَّكُمْ تَصْطَلُونَ{29}

(Мусо) муддатни тугатиб, оиласи билан кетаётганида Тур (тоғи) тарафида бир оташ пайқади, оиласига: “Шу ерда туринглар^[1658], мен оташ пайқадим, балки ундан сизларга бирон бир хабар келтираман, ёки бир чўғ олиб келаман – исиниб оларсизлар” деди.

28:30

فَلَمَّا أَتَاهَا نُودِي مِن شَاطِئِ الْوَادِي الْأَيْمَنِ فِي الْبُقْعَةِ الْمُبَارَكَةِ مِنَ الشَّجَرَةِ أَن يَا مُوسَى إِنِّي أَنَا اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِينَ {30}

У ерга борганида, муборак жойдаги водийнинг ўнг тарафидан – дарахтдан унга шундай нидо келди: “Эй Мусо! Мен борлиқларни яратган Эгаси бўлмиш Аллоҳман.

28:31

وَأَنْ أَلْقِ عَصَاكَ فَلَمَّا رَآهَا تَهْتَزُّ كَأَنَّهَا جَانٌّ وَلَّى مُدْبِرًا وَلَمْ يُعَقِّبْ يَا مُوسَى أَقْبِلْ وَلَا تَخَفْ إِنَّكَ مِنَ الْآمِنِينَ{31}

Ҳассангни ташла!” (Ҳассасини ташлагач) уни худди илондек ҳаракатланаётганини кўриб, ортига қарамай қочди. (Шунда) “Эй Мусо! Қайт, қўрқма. Албатта, сен хотиржам бўлувчилардан бирисан^[1659].

28:32

اسْلُكْ يَدَكَ فِي جَيْبِكَ تَخْرُجْ بَيْضَاء مِنْ غَيْرِ سُوءٍ وَاضْمُمْ إِلَيْكَ جَنَاحَكَ مِنَ الرَّهْبِ فَذَانِكَ بُرْهَانَانِ مِن رَّبِّكَ إِلَى فِرْعَوْنَ وَمَلَئِهِ إِنَّهُمْ كَانُوا قَوْمًا فَاسِقِينَ {32}

Қўлингни қўйнингга тиқ, нуқсонсиз ҳолда оппоқ бўлиб чиқади. Қўрққанингдан очилган (қанотларингни) қўлларингни ёпиб ол. Мана шу иккаласи Фиръавнга ва унинг одамларига қарши Роббингни сенга берган далилидир. Албатта, улар йўлдан чиққан-фосиқ қавмдир” дейилди.

28:33

قَالَ رَبِّ إِنِّي قَتَلْتُ مِنْهُمْ نَفْسًا فَأَخَافُ أَن يَقْتُلُونِ {33}

У: “Эй яратган Эгам! Мен улардан бўлган бир одамни ўлдириб қўйдим. Шунинг учун, улар ҳам мени ўлдириб қўйишидан қўрқаман.

28:34

وَأَخِي هَارُونُ هُوَ أَفْصَحُ مِنِّي لِسَانًا فَأَرْسِلْهُ مَعِيَ رِدْءًا يُصَدِّقُنِي إِنِّي أَخَافُ أَن يُكَذِّبُونِ {34}

Биродарим Ҳорун – у мендан кўра тили равон, уни ҳам мен билан бирга элчи қилиб юборки, мени тасдиқлаб турсин. Улар мени ёлғончига чиқаришидан қўрқаман” деди.

28:35

قَالَ سَنَشُدُّ عَضُدَكَ بِأَخِيكَ وَنَجْعَلُ لَكُمَا سُلْطَانًا فَلَا يَصِلُونَ إِلَيْكُمَا بِآيَاتِنَا أَنتُمَا وَمَنِ اتَّبَعَكُمَا الْغَالِبُونَ {35}

(Аллоҳ) шундай деди: «Биз сени «қўлингни» биродаринг билан кучайтириб қўямиз. Сизларга кучли далил берамизки, улар сизларга теголмайди. Сиз иккалангиз ва сизларга эргашганлар ҳам оят/аломатлар ила ғолиб (бўла)сиз.

28:36

فَلَمَّا جَاءهُم مُّوسَى بِآيَاتِنَا بَيِّنَاتٍ قَالُوا مَا هَذَا إِلَّا سِحْرٌ مُّفْتَرًى وَمَا سَمِعْنَا بِهَذَا فِي آبَائِنَا الْأَوَّلِينَ {36}

Мусо уларга Бизнинг аниқ-равшан оятларимиз^[1660] билан келганида, улар: “Бу (сўзлар) тўқиб чиқарилган сеҳрдан бошқа нарса эмас. буни аввалги ота-боболаримизда эшитмаганмиз” дедилар.

28:37

وَقَالَ مُوسَى رَبِّي أَعْلَمُ بِمَن جَاء بِالْهُدَى مِنْ عِندِهِ وَمَن تَكُونُ لَهُ عَاقِبَةُ الدَّارِ إِنَّهُ لَا يُفْلِحُ الظَّالِمُونَ {37}

Мусо эса: «Яратган Эгам Ўзининг ҳузуридан ҳидоятни ким олиб келганини ҳам, бу диёрнинг яхши оқибати кимга тегишли бўлишини ҳам Ўзи жуда яхши билади. Албатта, ҳақсизлик қилувчи-золимлар нажот топмайди» деди.

28:38

وَقَالَ فِرْعَوْنُ يَا أَيُّهَا الْمَلَأُ مَا عَلِمْتُ لَكُم مِّنْ إِلَهٍ غَيْرِي فَأَوْقِدْ لِي يَا هَامَانُ عَلَى الطِّينِ فَاجْعَل لِّي صَرْحًا لَّعَلِّي أَطَّلِعُ إِلَى إِلَهِ مُوسَى وَإِنِّي لَأَظُنُّهُ مِنَ الْكَاذِبِينَ {38}

Фиръавн: «Эй амалдорлар! Сизларни мендан бошқа илоҳингиз борлигини билмайман. Эй Ҳомон! лойни пишириб, (ғиштдан) мен учун баланд минора қурки, Мусонинг илоҳига қараб кўраман. Мен Мусони аниқ ёлғончилардан бири деб биламан» деди.

28:39

وَاسْتَكْبَرَ هُوَ وَجُنُودُهُ فِي الْأَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ وَظَنُّوا أَنَّهُمْ إِلَيْنَا لَا يُرْجَعُونَ {39}

У ҳам унинг қўшини ҳам ўша заминда ноҳақликлик қилиб кибрга берилди ва ўзларини (маҳшарда) ҳузуримизга чиқарилмайди, деб билдилар.

28:40

فَأَخَذْنَاهُ وَجُنُودَهُ فَنَبَذْنَاهُمْ فِي الْيَمِّ فَانظُرْ كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الظَّالِمِينَ {40}

Шу боис Фиръавн ва унинг қўшинини (жазога) тутдик – уларни денгизга чўктириб юбордик. Ўша золимларнинг оқибати қандай бўлганига назар сол.

28:41

وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً يَدْعُونَ إِلَى النَّارِ وَيَوْمَ الْقِيَامَةِ لَا يُنصَرُونَ{41}

Уларни жаҳаннам (амали)га чорлайдиган етакчилар қилиб қўйдик. Қиёмат куни уларга ёрдам берилмайди^[1661].

28:42

وَأَتْبَعْنَاهُمْ فِي هَذِهِ الدُّنْيَا لَعْنَةً وَيَوْمَ الْقِيَامَةِ هُم مِّنَ الْمَقْبُوحِينَ {42}

Уларга бу дунёда лаънат эргаштирдик^[1662]. Қиёматда улар яхшиликдан маҳрум қилинганлардан бўлади.

28:43

وَلَقَدْ آتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ مِن بَعْدِ مَا أَهْلَكْنَا الْقُرُونَ الْأُولَى بَصَائِرَ لِلنَّاسِ وَهُدًى وَرَحْمَةً لَّعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُونَ {43}

Аввалги наслларни ҳалок қилганимиздан кейин инсонлар насиҳат олсинлар деб, Мусога инсонларни ақл кўзларини очадиган, (тўғри йўлга бошловчи) қўлланма ва яхшилик бўладиган китоб бердик.

28:44

{44} وَمَا كُنتَ بِجَانِبِ الْغَرْبِيِّ إِذْ قَضَيْنَا إِلَى مُوسَى الْأَمْرَ وَمَا كُنتَ مِنَ الشَّاهِدِينَ

(Эй Муҳаммад!) Биз Мусога (элчилик ҳақидаги) буйруқни ҳукм қилаётганимизда, сен водийнинг ғарб тарафида бўлмагансан; гувоҳ бўлмагансан.

28:45

وَلَكِنَّا أَنشَأْنَا قُرُونًا فَتَطَاوَلَ عَلَيْهِمُ الْعُمُرُ وَمَا كُنتَ ثَاوِيًا فِي أَهْلِ مَدْيَنَ تَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِنَا وَلَكِنَّا كُنَّا مُرْسِلِينَ {45}

Лекин, Биз кўп насллар пайдо қилдик. Улар узра кўп замонлар ўтди. Сен Мадян аҳолиси ичида яшаб, уларга оятларимизни тиловат ҳам қилиб бермагансан. Лекин, уларга Биз элчи юборганмиз.

28:46

وَمَا كُنتَ بِجَانِبِ الطُّورِ إِذْ نَادَيْنَا وَلَكِن رَّحْمَةً مِّن رَّبِّكَ لِتُنذِرَ قَوْمًا مَّا أَتَاهُم مِّن نَّذِيرٍ مِّن قَبْلِكَ لَعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُونَ {46}

Мусога хитоб қилганимизда Тур тоғининг ёнида бўлмагансан. Лекин, сендан олдин уларга огоҳлантирувчи келмаган қавмни огоҳлантиришинг учун, Роббингдан бир яхшилик сифатида (сени элчи қилиб юбордик), насиҳат олгайлар^[1663]!

28:47

وَلَوْلَا أَن تُصِيبَهُم مُّصِيبَةٌ بِمَا قَدَّمَتْ أَيْدِيهِمْ فَيَقُولُوا رَبَّنَا لَوْلَا أَرْسَلْتَ إِلَيْنَا رَسُولًا فَنَتَّبِعَ آيَاتِكَ وَنَكُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ {47}

Уларга мусибат етиб келганида: «Эй яратган Эгамиз! Бизга ҳам элчи юборсанг бўлмасмиди? Шунда, биз ҳам мўминлардан бўлардик», демаслиги учун (элчи юбордик).

28:48

فَلَمَّا جَاءهُمُ الْحَقُّ مِنْ عِندِنَا قَالُوا لَوْلَا أُوتِيَ مِثْلَ مَا أُوتِيَ مُوسَى أَوَلَمْ يَكْفُرُوا بِمَا أُوتِيَ مُوسَى مِن قَبْلُ قَالُوا سِحْرَانِ تَظَاهَرَا وَقَالُوا إِنَّا بِكُلٍّ كَافِرُونَ {48}

Лекин, уларга Биз тарафдан ҳақ (китоб) келганида: “Мусога берилган нарсанинг ўхшаши (Муҳаммадга) ҳам берилса бўлмасмикан?!”, дедилар[1664]. Ахир, улар илгари Мусога берилган нарсага  кофирлик қилишмаганмиди?! Улар: (Таврот билан Қуръон) бир-бирига ёрдам берадиган иккита сеҳрдир”, дедилар. «Ҳеч бирини тан олмаймиз», дедилар.

28:49

قُلْ فَأْتُوا بِكِتَابٍ مِّنْ عِندِ اللَّهِ هُوَ أَهْدَى مِنْهُمَا أَتَّبِعْهُ إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ {49}

Айт: “Агар ростгўй бўлсангиз, Аллоҳ ҳузуридан – у иккала (китобдан) ҳам тўғри бир китоб келтиринг, мен унга эргашаман.”^[1665]

28:50

فَإِن لَّمْ يَسْتَجِيبُوا لَكَ فَاعْلَمْ أَنَّمَا يَتَّبِعُونَ أَهْوَاءهُمْ وَمَنْ أَضَلُّ مِمَّنِ اتَّبَعَ هَوَاهُ بِغَيْرِ هُدًى مِّنَ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ {50}

Сен айтган нарсани бажара оламасалар, билгинки, улар фақат ўз орзу-истакларига эргашяпти. Аллоҳдан келган қўлланма (китоб)га эмас, ўз орзу-истакларига эргашадиган кишидан ҳам адашганроқ ким бор?! Аллоҳ ҳақсизлик қилувчи-золим қавмни ҳидоят қилмайди.

28:51

{51} وَلَقَدْ وَصَّلْنَا لَهُمُ الْقَوْلَ لَعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُونَ

Шубҳасизки, насиҳат олсинлар деб, уларга (илоҳий) сўзни кет-ма кет етказиб қўйдик.

28:52

الَّذِينَ آتَيْنَاهُمُ الْكِتَابَ مِن قَبْلِهِ هُم بِهِ يُؤْمِنُونَ {52}

Ундан олдин ўзларига (илоҳий) китоб берилганларнинг^[1666] у (Қуръон)га ишонадигани бор.

28:53

وَإِذَا يُتْلَى عَلَيْهِمْ قَالُوا آمَنَّا بِهِ إِنَّهُ الْحَقُّ مِن رَّبِّنَا إِنَّا كُنَّا مِن قَبْلِهِ مُسْلِمِينَ {53}

Уларга (Қуръон) тиловат қилиб берилганида: «Унга ишондик, у Раббимиздан келган ҳақ (китоб)дир. Биз бундан олдин ҳам мусулмон эдик», дейишади.

28:54

أُوْلَئِكَ يُؤْتَوْنَ أَجْرَهُم مَّرَّتَيْنِ بِمَا صَبَرُوا وَيَدْرَؤُونَ بِالْحَسَنَةِ السَّيِّئَةَ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنفِقُونَ {54}

Сабр-бардош қилишгани учун ана шуларга ажр-мукофотлари икки баробар қилиб берилади. Улар ёмонликни яхшилик билан бартараф қилади ва уларга берган ризқимиздан хайр-эҳсон қилади.

28:55

وَإِذَا سَمِعُوا اللَّغْوَ أَعْرَضُوا عَنْهُ وَقَالُوا لَنَا أَعْمَالُنَا وَلَكُمْ أَعْمَالُكُمْ سَلَامٌ عَلَيْكُمْ لَا نَبْتَغِي الْجَاهِلِينَ{55}

Улар бекорчи сўз эшитганида, ундан четланадилар ва: «Бизнинг амалимиз ўзимизга, сизнинг амалингиз ўзингизга. Саломат бўлинглар! Бизни жоҳиллар билан ишимиз йўқ», дейдилар.

28:56

إِنَّكَ لَا تَهْدِي مَنْ أَحْبَبْتَ وَلَكِنَّ اللَّهَ يَهْدِي مَن يَشَاء وَهُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِينَ{56}

Сен яхши кўрган одамингни тўғри йўлга сололмайсан. Лекин, Аллоҳ керакли ишни қилган кишини тўғри йўлга солади^[1667]. У тўғри йўлда юрмоқчи бўлганларни жуда яхши билади.

28:57

وَقَالُوا إِن نَّتَّبِعِ الْهُدَى مَعَكَ نُتَخَطَّفْ مِنْ أَرْضِنَا أَوَلَمْ نُمَكِّن لَّهُمْ حَرَمًا آمِنًا يُجْبَى إِلَيْهِ ثَمَرَاتُ كُلِّ شَيْءٍ رِزْقًا مِن لَّدُنَّا وَلَكِنَّ أَكْثَرَهُمْ لَا يَعْلَمُونَ {57}

Улар: «Агар биз сен билан биргаликда ўша қўлланма (Қуръонга) эргашиб амал қилсак, юртимиздан ҳайдаб чиқариламиз», дедилар. Ахир, эсон-омон ва дахлсиз бўлган юртни уларга Биз макон қилиб бермабмизми?! У ерга ҳар турли мевалар Биз тарафимиздан ризқ қилиб йиғилиб турибди. Лекин, уларнинг кўпи билмаяпти.

28:58

وَكَمْ أَهْلَكْنَا مِن قَرْيَةٍ بَطِرَتْ مَعِيشَتَهَا فَتِلْكَ مَسَاكِنُهُمْ لَمْ تُسْكَن مِّن بَعْدِهِمْ إِلَّا قَلِيلًا وَكُنَّا نَحْنُ الْوَارِثِينَ{58}

(Аҳолиси) маишатга берилиб кетган қанчадан-қанча юртларни ҳалок қилиб юбордик. Уларнинг яшаб ўтган масканлари мана шу! Улардан кейин жуда оз вақт маскан қилиб тутилди. (Уларга) Биз ворис – эгадор бўлдик.

28:59

وَمَا كَانَ رَبُّكَ مُهْلِكَ الْقُرَى حَتَّى يَبْعَثَ فِي أُمِّهَا رَسُولًا يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِنَا وَمَا كُنَّا مُهْلِكِي الْقُرَى إِلَّا وَأَهْلُهَا ظَالِمُونَ {59}

Яратган Эганг юртларнинг марказларига, унинг аҳолисига оятларимизни ўқиб берадиган элчи юбормай туриб, у юртларни ҳалок қилмайди. Биз фақат аҳолиси золим бўлган юртларни ҳалок қиламиз.

28:60

وَمَا أُوتِيتُم مِّن شَيْءٍ فَمَتَاعُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَزِينَتُهَا وَمَا عِندَ اللَّهِ خَيْرٌ وَأَبْقَى أَفَلَا تَعْقِلُونَ {60}

Сизларга берилган нарсалар дунё ҳаётининг вақтинчалик манфаатидир ва зийнатидир. Аллоҳ ҳузуридаги эса яхши ва давомлидир. Ақлингизни ишлатмайсизларми?!

28:61

أَفَمَن وَعَدْنَاهُ وَعْدًا حَسَنًا فَهُوَ لَاقِيهِ كَمَن مَّتَّعْنَاهُ مَتَاعَ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا ثُمَّ هُوَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ مِنَ الْمُحْضَرِينَ {61}

Биз унга чиройли ваъда бериб, кейин у унга эришадиган киши билан, Биз унга дунё ҳаётининг вақтинчалик манфаатини бериб, кейин қиёмат куни (азобга) келтириладиган киши билан бир хил бўлармиди?

28:62

وَيَوْمَ يُنَادِيهِمْ فَيَقُولُ أَيْنَ شُرَكَائِيَ الَّذِينَ كُنتُمْ تَزْعُمُونَ {62}

У куни (Аллоҳ) уларга мурожаат қилиб: «Менинг шерикларим еканига кўр-кўрона ишониб (гумон қилиб) олганларингиз қани қаерда?», дейди.

28:63

قَالَ الَّذِينَ حَقَّ عَلَيْهِمُ الْقَوْلُ رَبَّنَا هَؤُلَاء الَّذِينَ أَغْوَيْنَا أَغْوَيْنَاهُمْ كَمَا غَوَيْنَا تَبَرَّأْنَا إِلَيْكَ مَا كَانُوا إِيَّانَا يَعْبُدُونَ {63}

Уларнинг зарарига айтилган сўз ҳақ екани аён бўлган кимсалар шундай дейди: “Эй Раббимиз! Булар биз адаштирган кишилардир. Ўзимиз қандай адашган бўлсак, уларни ҳам шундай адаштирганмиз. Улардан алоқани узиб Сенга йўналдик. Улар бизга ибодат қилмаган^[1668].”

28:64

وَقِيلَ ادْعُوا شُرَكَاءكُمْ فَدَعَوْهُمْ فَلَمْ يَسْتَجِيبُوا لَهُمْ وَرَأَوُا الْعَذَابَ لَوْ أَنَّهُمْ كَانُوا يَهْتَدُونَ {64}

(Мушрикларга): «Аллоҳга шерик қилган (уйдирма илоҳ)ларингизни (ёрдамга) чақиринглар», дейилади. Чақирадилар, бироқ улар (илтижосини) бажо келтиролмайди. Улар азобни кўради. Тўғри (ҳидоят) йўлда юришганида эди…

28:65

وَيَوْمَ يُنَادِيهِمْ فَيَقُولُ مَاذَا أَجَبْتُمُ الْمُرْسَلِينَ{65}

У куни Аллоҳ уларга мурожаат қилиб: «(Сизларга оятларимни етказган) элчиларга қандай жавоб бердинглар?», деб сўрайди.

28:66

فَعَمِيَتْ عَلَيْهِمُ الْأَنبَاء يَوْمَئِذٍ فَهُمْ لَا يَتَسَاءلُونَ {66}

Ўша куни уларга (ўзларини қутқариб қоладиган) хабарлар тўсиб қўйилади. Шунда, бир-биридан ҳам сўролмайди.

28:67

فَأَمَّا مَن تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ صَالِحًا فَعَسَى أَن يَكُونَ مِنَ الْمُفْلِحِينَ {67}

Аммо, кимки (дунё ҳаётида гуноҳлардан) тавба қилиб, (Аллоҳга ва Ундан келган китобга) ишонса ва яхши ишни амалга оширса, шунда у нажот топувчилардан бўлиши мумкин.

28:68

وَرَبُّكَ يَخْلُقُ مَا يَشَاءُ وَيَخْتَارُ ۗ مَا كَانَ لَهُمُ الْخِيَرَةُ ۚ سُبْحَانَ اللَّـهِ وَتَعَالَىٰ عَمَّا يُشْرِكُونَ {68}

Роббинг Ўзи муносиб билган нарсани яратади ва Ўзи танлайди, уларда (яратилишда) танлаш имкони йўқ^[1669]. Аллоҳ (мушрикларнинг Аллоҳга) қўшаётган ширкидан покдир.

28:69

وَرَبُّكَ يَعْلَمُ مَا تُكِنُّ صُدُورُهُمْ وَمَا يُعْلِنُونَ {69}

Яратган Эганг уларнинг диллари яширадиган нарсаларни ҳам, ошкор қиладиган нарсаларни ҳам билади^[1670].

28:70

وَهُوَ اللَّـهُ لَا إِلَـٰهَ إِلَّا هُوَ ۖ لَهُ الْحَمْدُ فِي الْأُولَىٰ وَالْآخِرَةِ ۖ وَلَهُ الْحُكْمُ وَإِلَيْهِ تُرْجَعُونَ {70}

У Аллоҳдир. Ундан бошқа илоҳ (ибодат қилинадиган ҳеч ким) йўқ. Унга дунёда ҳам охиратда ҳам олқишу мақтовлар бўлсин!^[1671] Ҳукму қарор Унга тегишли. Сизлар Унинг ҳузурига чиқариласизлар^[1672].

28:71

قُلْ أَرَأَيْتُمْ إِن جَعَلَ اللَّهُ عَلَيْكُمُ اللَّيْلَ سَرْمَدًا إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ مَنْ إِلَهٌ غَيْرُ اللَّهِ يَأْتِيكُم بِضِيَاء أَفَلَا تَسْمَعُونَ {71}

Айт: «Ҳеч ўйлаб кўрдингизми? Агар Аллоҳ тунни тепангизда то қиёматгача давомли қолдириб қўйса, Ундан бошқа қайси сизларга ёруғлик келтириб берадиган илоҳ ким экан?!  Ҳеч ҳам (ҳаққа) қулоқ солмайсизларми?!»

28:72

قُلْ أَرَأَيْتُمْ إِن جَعَلَ اللَّهُ عَلَيْكُمُ النَّهَارَ سَرْمَدًا إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ مَنْ إِلَهٌ غَيْرُ اللَّهِ يَأْتِيكُم بِلَيْلٍ تَسْكُنُونَ فِيهِ أَفَلَا تُبْصِرُونَ {72}

Айт: «Ҳеч ўйлаб кўрдингизми? Агар Аллоҳ кундузни тепангизда то қиёматгача давомли қолдириб қўйса, ўзингиз ором оладиган тунни сизларга келтириб берадиган Аллоҳдан бошқа илоҳ ким экан?! Ҳеч ҳам (ҳақни) кўрмайсизларми?»^[1673]

28:73

وَمِن رَّحْمَتِهِ جَعَلَ لَكُمُ اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ لِتَسْكُنُوا فِيهِ وَلِتَبْتَغُوا مِن فَضْلِهِ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ {73}

(Аллоҳ) Ўзидан бир яхшилик сифатида, унда ором олишингиз учун тунни, лутфу олийжаноблигидан талаб қилишингиз учун кундузни сизлар учун пайдо қилиб берди^[1674], қадрига етгайсизлар!^[1675]

28:74

وَيَوْمَ يُنَادِيهِمْ فَيَقُولُ أَيْنَ شُرَكَائِيَ الَّذِينَ كُنتُمْ تَزْعُمُونَ {74}

У куни (Аллоҳ) уларга мурожаат қилиб: «Менинг шерикларим эканига иддао қилганларингиз қани, қаерда?», дейди.

28:75

وَنَزَعْنَا مِن كُلِّ أُمَّةٍ شَهِيدًا فَقُلْنَا هَاتُوا بُرْهَانَكُمْ فَعَلِمُوا أَنَّ الْحَقَّ لِلَّهِ وَضَلَّ عَنْهُم مَّا كَانُوا يَفْتَرُونَ {75}

(У кунда) ҳар бир умматдан биттадан гувоҳ чиқариб^[1676], (мушрикларга) «ҳужжатингизни келтиринг», деймиз. Шунда, улар Аллоҳни ҳақ эканини билиб олади ва (илоҳ деб) тўқиб чиқарган нарсалари улардан йўқ бўлади^[1677].

28:76

إِنَّ قَارُونَ كَانَ مِن قَوْمِ مُوسَى فَبَغَى عَلَيْهِمْ وَآتَيْنَاهُ مِنَ الْكُنُوزِ مَا إِنَّ مَفَاتِحَهُ لَتَنُوءُ بِالْعُصْبَةِ أُولِي الْقُوَّةِ إِذْ قَالَ لَهُ قَوْمُهُ لَا تَفْرَحْ إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ الْفَرِحِينَ {76}

Албатта, Қорун Мусо қавмидан эди, бироқ уларга зўравонлик қилди. Биз унга шундай бойлик берган эдикки, унинг калитлари/хазиналари^[1678] қувватли кишиларга ҳам оғирлик қилар эди. Шунда қавми унга шундай деди: “Эркаланма! Чунки, Аллоҳ эркаланиб кетувчиларни ёқтирмайди.

28:77

وَابْتَغِ فِيمَا آتَاكَ اللَّهُ الدَّارَ الْآخِرَةَ وَلَا تَنسَ نَصِيبَكَ مِنَ الدُّنْيَا وَأَحْسِن كَمَا أَحْسَنَ اللَّهُ إِلَيْكَ وَلَا تَبْغِ الْفَسَادَ فِي الْأَرْضِ إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ الْمُفْسِدِينَ {77}

Аллоҳ сенга берган нарсалар билан охират юртини қўлга киритишга урин, дунёдан ҳам насибангни унутма. Аллоҳ сенга яхшилик қилганидек, сен ҳам яхшилик қил. Ер юзида бузғунчилик қилишга уринма. Чунки, Аллоҳ бузғунчиларни ёқтирмайди.”

28:78

قَالَ إِنَّمَا أُوتِيتُهُ عَلَى عِلْمٍ عِندِي أَوَلَمْ يَعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ قَدْ أَهْلَكَ مِن قَبْلِهِ مِنَ القُرُونِ مَنْ هُوَ أَشَدُّ مِنْهُ قُوَّةً وَأَكْثَرُ جَمْعًا وَلَا يُسْأَلُ عَن ذُنُوبِهِمُ الْمُجْرِمُونَ {78}

Қорун: «Менга бу ўзимга тегишли илм орқали берилди», деди. Аллоҳ ундан олдин қанчадан-қанча наслларни ҳалок қилганини наҳот у билмаган бўлса.  Улар ундан ҳам кучли ва бой бўлган. Жиноятчилардан гуноҳлари ҳақида сўраб ўтирилмайди^[1679].

28:79

فَخَرَجَ عَلَى قَوْمِهِ فِي زِينَتِهِ قَالَ الَّذِينَ يُرِيدُونَ الْحَيَاةَ الدُّنيَا يَا لَيْتَ لَنَا مِثْلَ مَا أُوتِيَ قَارُونُ إِنَّهُ لَذُو حَظٍّ عَظِيمٍ {79}

У ўз қавмини ёнига зеб-зийнати билан чиқди. Дунё ҳаётини хоҳлайдиганлар: «Қанийди Қорунга берилган нарсанинг ўхшаши бизга ҳам берилсайди. У (бойликдан) улкан насибага эга», дедилар^[1680].

28:80

وَقَالَ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ وَيْلَكُمْ ثَوَابُ اللَّهِ خَيْرٌ لِّمَنْ آمَنَ وَعَمِلَ صَالِحًا وَلَا يُلَقَّاهَا إِلَّا الصَّابِرُونَ {80}

Илмли кишилар эса: “Ҳолингизга вой! Мўмин бўлиб, яхши иш(лар)ни амал оширганлар учун, Аллоҳнинг савоби (жаннати) яхшироқдир. Унга фақат сабр-бардошли кишилар йўлиқади”, дедилар.

28:81

فَخَسَفْنَا بِهِ وَبِدَارِهِ الْأَرْضَ فَمَا كَانَ لَهُ مِن فِئَةٍ يَنصُرُونَهُ مِن دُونِ اللَّهِ وَمَا كَانَ مِنَ المُنتَصِرِينَ {81}

Охир-оқибат, уни ҳам ҳовли-жойини ҳам ерга юттириб юбордик^[1681]. Шунда, Аллоҳдан бошқа унга ёрдам берадиган ҳеч қандай ёрдамчи гуруҳ бўлмади, ҳимоя қилинмади^[1682].

28:82

وَأَصْبَحَ الَّذِينَ تَمَنَّوْا مَكَانَهُ بِالْأَمْسِ يَقُولُونَ وَيْكَأَنَّ اللَّهَ يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَن يَشَاء مِنْ عِبَادِهِ وَيَقْدِرُ لَوْلَا أَن مَّنَّ اللَّهُ عَلَيْنَا لَخَسَفَ بِنَا وَيْكَأَنَّهُ لَا يُفْلِحُ الْكَافِرُونَ {82}

Кечагина уни ўрнида бўлиб қолишни орзу қилганлар шундай деб қолди: “Во ажаб! Ўзи муносиб билган бандаларига ризқни кенг қилиб берадиган ҳам, ўлчаб (тор қилиб) қўядиган ҳам Аллоҳ экан!^[1683] Агар Аллоҳ бизга Ўзи яхшилик қилмаганида, бизни ҳам юттириб юборарди. Во ажаб! Кофирлар нажот топмас экан!”

28:83

تِلْكَ الدَّارُ الْآخِرَةُ نَجْعَلُهَا لِلَّذِينَ لَا يُرِيدُونَ عُلُوًّا فِي الْأَرْضِ وَلَا فَسَادًا وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ {83}

Биз ўша охират юртини ер юзида зўравонлик ва бузғунчилик қилишни истамайдиганлар учун тайёрлаб қўямиз. Ўша оқибат масъулиятли (мўмин)ларга тегишли!

28:84

مَن جَاء بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ خَيْرٌ مِّنْهَا وَمَن جَاء بِالسَّيِّئَةِ فَلَا يُجْزَى الَّذِينَ عَمِلُوا السَّيِّئَاتِ إِلَّا مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ {84}

Кимки (Аллоҳнинг ҳузурига) яхшилик билан келса, унга ундан ҳам яхшиси берилади. Кимки ёмонлик билан келса, ёмонликларни амалга оширганларга фақат ўз қилмишларининг жазоси берилади.

28:85

إِنَّ الَّذِي فَرَضَ عَلَيْكَ الْقُرْآنَ لَرَادُّكَ إِلَى مَعَادٍ قُل رَّبِّي أَعْلَمُ مَن جَاء بِالْهُدَى وَمَنْ هُوَ فِي ضَلَالٍ مُّبِينٍ {85}

Сенга Қуръонни фарз^[1684] қилган зот, сени қайтар жой (Маккага) албатта қайтаради. Айт: «Қўлланма (китоб) олиб келган кишини ҳам, аниқ залолатдаги кишини ҳам яратган Эгам яхши билади.»

28:86

وَمَا كُنتَ تَرْجُو أَن يُلْقَى إِلَيْكَ الْكِتَابُ إِلَّا رَحْمَةً مِّن رَّبِّكَ فَلَا تَكُونَنَّ ظَهِيرًا لِّلْكَافِرِينَ {86}

(Эй Муҳаммад!) Сенга китоб туширилишини кутмагандинг^[1685]. Фақат-гина яратган Эгангдан бир яхшилик сифатида (тушди). Шунинг учун, (Қуръонни) тан олмаган-кофирларга ёрдамчи бўлма!

28:87

{87} وَلَا يَصُدُّنَّكَ عَنْ آيَاتِ اللَّـهِ بَعْدَ إِذْ أُنزِلَتْ إِلَيْكَ ۖ وَادْعُ إِلَىٰ رَبِّكَ ۖ وَلَا تَكُونَنَّ مِنَ الْمُشْرِكِينَ

Сенга нозил қилиб бўлинганидан кейин, улар сени Аллоҳнинг оятларидан тўсиб қўймасин. Сен яратган Эганг (йўли)га даъват қил, асло мушриклардан бўлма!

28:88

وَلَا تَدْعُ مَعَ اللَّهِ إِلَهًا آخَرَ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ كُلُّ شَيْءٍ هَالِكٌ إِلَّا وَجْهَهُ لَهُ الْحُكْمُ وَإِلَيْهِ تُرْجَعُونَ {88}

Аллоҳ билан бирга яна бошқа ҳеч қандай сохта илоҳга дуо қилма. Қуллик қилинишга ҳақли ягона зот Удир. Унинг зотидан^[1686] бошқа ҳамма нарса ҳалок бўлади^[1687]. Ҳукм-у қарор Унга тегишли. Сизлар Унинг ҳукмига қайтариласизлар.

 

29. АНКАБУТ сураси

بسم الله الرحمن الرحيم

Марҳамати чексиз ва яхшилик қилувчи – Аллоҳ номи билан.

29:1

الم {1}

Алиф! Лам! Мим![1688]

29:2

أَحَسِبَ النَّاسُ أَن يُتْرَكُوا أَن يَقُولُوا آمَنَّا وَهُمْ لَا يُفْتَنُونَ

Инсонлар: «(Аллоҳ ва Расулига) ишондик»- десак, синалмай^[1689] ўз ҳолимизга ташлаб қўйиламиз, деб ўйладими^[1690]?!

29:3

وَلَقَدْ فَتَنَّا الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ فَلَيَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذِينَ صَدَقُوا وَلَيَعْلَمَنَّ الْكَاذِبِينَ {3}

Шубҳасизки, улардан аввалгиларни ҳам синаганмиз. Аллоҳ (имонида содиқ) ростгўйларни ҳам билади, ёлғончиларни ҳам билади.

29:4

أَمْ حَسِبَ الَّذِينَ يَعْمَلُونَ السَّيِّئَاتِ أَن يَسْبِقُونَا سَاء مَا يَحْكُمُونَ {4}

Балки^[1691], ёмон ишларни амалга ошираётганлар Аллоҳдан қочиб-қутула оламиз деб ўйлагандир?! Улар нақадар ёмон ҳукм қиладилар!

29:5

مَن كَانَ يَرْجُو لِقَاء اللَّهِ فَإِنَّ أَجَلَ اللَّهِ لَآتٍ وَهُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ {5}

Ким Аллоҳга (ёруғ юз билан) йўлиқишни умид қилаётган бўлса, (билсинки), Аллоҳ белгилаган вақт албатта келади. У эшитади, билади.

29:6

وَمَن جَاهَدَ فَإِنَّمَا يُجَاهِدُ لِنَفْسِهِ إِنَّ اللَّهَ لَغَنِيٌّ عَنِ الْعَالَمِينَ {6}

Кимки (ҳақ йўлда) курашса^[1692], ўзи учун курашган бўлади^[1693]. Чунки, Аллоҳ борлиқлардан беҳожатдир.

29:7

{7} وَالَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَنُكَفِّرَنَّ عَنْهُمْ سَيِّئَاتِهِمْ وَلَنَجْزِيَنَّهُمْ أَحْسَنَ الَّذِي كَانُوا يَعْمَلُونَ

(Аллоҳ ва расулига) ишониб, яхши ишларни амалга оширганларни ёмонликларини яшириб, уларни ўзлари қилган ишларининг энг чиройлиги билан мукофотлаймиз.

29:8

وَوَصَّيْنَا الْإِنسَانَ بِوَالِدَيْهِ حُسْنًا وَإِن جَاهَدَاكَ لِتُشْرِكَ بِي مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ فَلَا تُطِعْهُمَا إِلَيَّ مَرْجِعُكُمْ فَأُنَبِّئُكُم بِمَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ{8}

Инсонни ота-онасига чиройли муомала қилишга буюрдик. Агар улар сени у ҳақида илмий асосинг бўлмаган нарсани Менга шерик қилишга мажбур қилса, иккаласига ҳам (ширк масаласида) бўйсунма. Барчангиз Менга қайтасиз. Шунда, қилмишингизни ўзингизга билдириб қўяман.

29:9

وَالَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَنُدْخِلَنَّهُمْ فِي الصَّالِحِينَ {9}

Имон келтириб хайрли ишларни амалга оширганларни яхшилар қаторига қўшамиз.

29:10

وَمِنَ النَّاسِ مَن يَقُولُ آمَنَّا بِاللَّهِ فَإِذَا أُوذِيَ فِي اللَّهِ جَعَلَ فِتْنَةَ النَّاسِ كَعَذَابِ اللَّهِ وَلَئِن جَاء نَصْرٌ مِّن رَّبِّكَ لَيَقُولُنَّ إِنَّا كُنَّا مَعَكُمْ أَوَلَيْسَ اللَّهُ بِأَعْلَمَ بِمَا فِي صُدُورِ الْعَالَمِينَ {10}

Инсонлар орасида шундай кишилар борки, «Аллоҳга ишондим», дейди. Бироқ, Аллоҳ йўлида азиятга учраганида, инсонлардан келган фитнани худди Аллоҳнинг азобидек кўради. Агар, Роббинг тарафидан нусрат – муваффақият келса, «Биз аниқ сизлар билан бирга эдик», дейди. Ҳамманинг ичидагини жуда яхши билувчи Аллоҳ эмасми?!

29:11

وَلَيَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَلَيَعْلَمَنَّ الْمُنَافِقِينَ {11}

Албатта, Аллоҳ мўминларни ҳам билади, мунофиқларни ҳам билади.

29:12

وَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لِلَّذِينَ آمَنُوا اتَّبِعُوا سَبِيلَنَا وَلْنَحْمِلْ خَطَايَاكُمْ وَمَا هُم بِحَامِلِينَ مِنْ خَطَايَاهُم مِّن شَيْءٍ إِنَّهُمْ لَكَاذِبُونَ {12}

(Қуръонга ишонмаган) кофирлар мўминларга: «Бизнинг (диний) йўлимизга эргашинглар, гуноҳларингизни кўтарамиз», дедилар. Улар буларнинг гуноҳларидан ҳеч бирини кўтаролмайди. Улар аниқ ёлғончидир.

29:13

وَلَيَحْمِلُنَّ أَثْقَالَهُمْ وَأَثْقَالًا مَّعَ أَثْقَالِهِمْ وَلَيُسْأَلُنَّ يَوْمَ الْقِيَامَةِ عَمَّا كَانُوا يَفْتَرُونَ {13}

Улар ўз юкларини анавиларнинг юкларига қўшиб кўтарадилар ва тўқиб чиқарган ёлғонлари ҳақида аниқ сўраладилар.

29:14

وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا نُوحًا إِلَى قَوْمِهِ فَلَبِثَ فِيهِمْ أَلْفَ سَنَةٍ إِلَّا خَمْسِينَ عَامًا فَأَخَذَهُمُ الطُّوفَانُ وَهُمْ ظَالِمُونَ {14}

Шубҳасизки, Нуҳни ўз қавмига элчи қилиб юборганмиз. У улар орасида (элчилик қилиб) эллик йил кам минг йил қолди^[1694]. Кейинчалик, зулм қилаётган ҳолларида, қавмини сув тошқини тутди.

29:15

فَأَنجَيْنَاهُ وَأَصْحَابَ السَّفِينَةِ وَجَعَلْنَاهَا آيَةً لِّلْعَالَمِينَ {15}

Шунда, Нуҳ ва кемадагиларни қутқариб қолиб, буни^[1695] барча учун ибрат қилиб қўйдик.

29:16

وَإِبْرَاهِيمَ إِذْ قَالَ لِقَوْمِهِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَاتَّقُوهُ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ {16}

Иброҳимни ҳам (элчи қилиб юбордик). Бир куни у қавмига шундай деди: “Аллоҳга ибодат қилинг ва Унга нисбатан жавобгарликни ҳис қилинг. Агар билсангиз, сизлар учун мана шу яхши.

29:17

إِنَّما تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَوْثاناً وَتَخْلُقُونَ إِفْكاً إِنَّ الَّذِينَ تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ لا يَمْلِكُونَ لَكُمْ رِزْقاً فَابْتَغُوا عِنْدَ اللَّهِ الرِّزْقَ وَاعْبُدُوهُ وَاشْكُرُوا لَهُ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ {17}

Сизлар Аллоҳдан кейинга қўйиб бутларга^[1696] ибодат қиляпсиз ва бўҳтон тўқияпсиз. Аллоҳдан кейинга қўйиб ибодат қилаётганларингиз сизларга ризқ беролмайди. Шунинг учун, ризқни Аллоҳ ҳузуридан умид қилинглар, Унга ибодат қилинглар, У учун шукр қилинглар/қадрига етинглар. Сизлар (қиёматда) Унга қайтариласиз.

29:18

وَإِن تُكَذِّبُوا فَقَدْ كَذَّبَ أُمَمٌ مِّن قَبْلِكُمْ وَمَا عَلَى الرَّسُولِ إِلَّا الْبَلَاغُ الْمُبِينُ {18}

Агар ёлғончига чиқарсангиз, билингки, сизлардан аввалги умматлар ҳам ёлғончига чиқариб келган. Элчининг зиммасида очиқ-ойдин етказиб қўйишдан бошқа нарса йўқ”.

29:19

أَوَلَمْ يَرَوْا كَيْفَ يُبْدِئُ اللَّهُ الْخَلْقَ ثُمَّ يُعِيدُهُ إِنَّ ذَلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيرٌ {19}

Улар Аллоҳ яратиш ишини қандай бошлаганини наҳот кўрмаган – билмаган бўлсалар?! Кейин, уни яна Аллоҳнинг Ўзи қайтаради. Албатта, бу нарса Аллоҳга осон.

29:20

قُلْ سِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَانظُرُوا كَيْفَ بَدَأَ الْخَلْقَ ثُمَّ اللَّهُ يُنشِئُ النَّشْأَةَ الْآخِرَةَ إِنَّ اللَّهَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ {20}

Айт: “Ер юзида сайр қилиб, Аллоҳ яратиш ишини қандай бошлаганини кузатинглар! Сўнгра, Аллоҳ охирги (мангу) ҳаётни пайдо қилади. албатта, Аллоҳ ҳамма нарсага ўлчов белгилаб қўйган.

29:21

يُعَذِّبُ مَن يَشَاءُ وَيَرْحَمُ مَن يَشَاءُ ۖ وَإِلَيْهِ تُقْلَبُونَ {21}

Муносиб бўладиганни азоблайди, муносиб бўладиганга раҳм қилади. Сизлар Унинг ҳузурига кўчириласизлар.

29:22

وَمَا أَنتُم بِمُعْجِزِينَ فِي الْأَرْضِ وَلَا فِي السَّمَاء وَمَا لَكُم مِّن دُونِ اللَّهِ مِن وَلِيٍّ وَلَا نَصِيرٍ {22}

Сизлар на ерда ва на осмонда Аллоҳдан қочиб қутулолмайсиз. Аллоҳдан бошқа на бир (ҳимоячи) дўстингиз ва на ёрдамчингиз бўлмайди.”

29:23

وَالَّذِينَ كَفَرُوا بِآيَاتِ اللَّهِ وَلِقَائِهِ أُوْلَئِكَ يَئِسُوا مِن رَّحْمَتِي وَأُوْلَئِكَ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ {23}

Аллоҳнинг оятларига ва Унга йўлиқишга ишонмай-кофирлик қилганлар, ана шулар раҳматимдан – жаннатимдан умидини узган кишилардир. Ана шуларга аламли азоб бор.

29:24

فَمَا كَانَ جَوَابَ قَوْمِهِ إِلَّا أَن قَالُوا اقْتُلُوهُ أَوْ حَرِّقُوهُ فَأَنجَاهُ اللَّهُ مِنَ النَّارِ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ {24}

Халқини Иброҳимга берган жавоби: «Уни ўлдиринглар, ёки ёқиб юборинглар»,дейишдан бошқа нарса бўлмади. Уни оловга ташлашганида, Аллоҳ уни оловдан сақлаб қолди^[1697]. Албатта, бунда (Аллоҳга) ишонадиган кишилар учун оят-белгилар бор.

29:25

وَقَالَ إِنَّمَا اتَّخَذْتُم مِّن دُونِ اللَّهِ أَوْثَانًا مَّوَدَّةَ بَيْنِكُمْ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا ثُمَّ يَوْمَ الْقِيَامَةِ يَكْفُرُ بَعْضُكُم بِبَعْضٍ وَيَلْعَنُ بَعْضُكُم بَعْضًا وَمَأْوَاكُمُ النَّارُ وَمَا لَكُم مِّن نَّاصِرِينَ {25}

Иброҳим уларга (яна) шундай деди: «Сизлар фақатгина бу дунё ҳаётидаги дўстлик юзасидан, Аллоҳдан бошқа бут санамларни илоҳ қилиб олдингиз. Кейин, қиёмат куни бир-бирингизни тан олмайсиз, бир-бирингизга лаънат айтасиз. Сизларни борар жойингиз жаҳаннамдир. Сизларга ҳеч қандай ёрдамчилар бўлмайди.»

29:26

فَآمَنَ لَهُ لُوطٌ وَقَالَ إِنِّي مُهَاجِرٌ إِلَى رَبِّي إِنَّهُ هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ {26}

Шу тариқа, Лут унга ишонди. Иброҳим шундай деди: «Мен Роббим (буюрган йўл) сари (сизлардан) ҳижрат қиляпман. Албатта, У доимо ғолибдир, тўғри қарор берувчидир.»

29:27

وَوَهَبْنَا لَهُ إِسْحَقَ وَيَعْقُوبَ وَجَعَلْنَا فِي ذُرِّيَّتِهِ النُّبُوَّةَ وَالْكِتَابَ وَآتَيْنَاهُ أَجْرَهُ فِي الدُّنْيَا وَإِنَّهُ فِي الْآخِرَةِ لَمِنَ الصَّالِحِينَ {27}

Биз Иброҳимга Исҳоқни ва (Исҳоқнинг ўғли) Яъқубни туҳфа қилдик. Унинг наслига пайғамбарлик ва китоб бердик. Уни дунёда ҳам мукофотладик. Албатта, у охиратда ҳам яхшиларидан бўлади.

29:28

وَلُوطًا إِذْ قَالَ لِقَوْمِهِ إِنَّكُمْ لَتَأْتُونَ الْفَاحِشَةَ مَا سَبَقَكُم بِهَا مِنْ أَحَدٍ مِّنَ الْعَالَمِينَ {28}

Лутни ҳам (элчи қилиб юбордик). Бир куни у ўз қавмига шундай деди: “Сизлар шундай бир фаҳш-жирканч иш қиляпсизки, у ишни сиздан олдин олам аро ҳеч ким қилмаган!

29:29

أَئِنَّكُمْ لَتَأْتُونَ الرِّجَالَ وَتَقْطَعُونَ السَّبِيلَ وَتَأْتُونَ فِي نَادِيكُمُ الْمُنكَرَ فَمَا كَانَ جَوَابَ قَوْمِهِ إِلَّا أَن قَالُوا ائْتِنَا بِعَذَابِ اللَّهِ إِن كُنتَ مِنَ الصَّادِقِينَ {29}

Сизлар (шаҳват учун) эркакларга яқинлашяпсиз, (насл давом этадиган) йўлни узяпсиз, ўша мункар – ёмон ишни мажлисларингизда қиляпсизлар, шундай эмасми?!” Шунда, халқини Лутга берган жавоби: «Агар ростгўй бўлсанг, бизга Аллоҳнинг азобини келтир-чи!», деган гапдан бошқа нарса бўлмаган.

29:30

قَالَ رَبِّ انصُرْنِي عَلَى الْقَوْمِ الْمُفْسِدِينَ {30}

(Шунда) Лут: «Эй яратган Эгам! Бузғунчи қавмга қарши менга Ўзинг ёрдам бер!», деди.

29:31

وَلَمَّا جَاءتْ رُسُلُنَا إِبْرَاهِيمَ بِالْبُشْرَى قَالُوا إِنَّا مُهْلِكُو أَهْلِ هَذِهِ الْقَرْيَةِ إِنَّ أَهْلَهَا كَانُوا ظَالِمِينَ {31}

Элчиларимиз Иброҳимга хушхабар олиб келишганида: «Биз шу юртнинг аҳолисини ҳалок қиламиз. Чунки, унинг аҳолиси ҳақсизлик қилувчи-золимларга айланди», дейишган.

29:32

قَالَ إِنَّ فِيهَا لُوطًا قَالُوا نَحْنُ أَعْلَمُ بِمَن فِيهَا لَنُنَجِّيَنَّهُ وَأَهْلَهُ إِلَّا امْرَأَتَهُ كَانَتْ مِنَ الْغَابِرِينَ {32}

«У ерда Лут бор-ку!», деди Иброҳим. Улар эса: “У ерда ким борлигини ўзимиз яхши биламиз. Биз уни ҳам, оила-аъзоларини ҳам қутқариб қоламиз. Лекин, аёли (бошқалар қатори) лавалар^[1698] остида қолиб кетувчилардан бўлади”, дедилар.

29:33
وَلَمَّا أَن جَاءتْ رُسُلُنَا لُوطًا سِيءَ بِهِمْ وَضَاقَ بِهِمْ ذَرْعًا وَقَالُوا لَا تَخَفْ وَلَا تَحْزَنْ إِنَّا مُنَجُّوكَ وَأَهْلَكَ إِلَّا امْرَأَتَكَ كَانَتْ مِنَ الْغَابِرِينَ {33}

Элчиларимиз Лутнинг ёнига келишганида, улар сабабли қайғуга тушиб қолди, улар сабабли юраги сиқилди. Улар шундай деди: “Қўрқма, ғамга тушма. Биз сени ҳам оилангни ҳам қутқариб қоламиз. Лекин, аёлинг лава остида қолиб кетганлардан бирига айланади.

29:34

إِنَّا مُنزِلُونَ عَلَى أَهْلِ هَذِهِ الْقَرْيَةِ رِجْزًا مِّنَ السَّمَاء بِمَا كَانُوا يَفْسُقُونَ {34}

Албатта, биз бу юрт аҳолиси тепасига, йўлдан чиқиб-фосиқлик қилгани учун осмондан жазо – лава ёғдирамиз.”

29:35

وَلَقَد تَّرَكْنَا مِنْهَا آيَةً بَيِّنَةً لِّقَوْمٍ يَعْقِلُونَ {35}

Ақлини ишлатадиган кишилар учун, у юртдан очиқ-ойдин оят-белги қолдирдик.

29:36

وَإِلَى مَدْيَنَ أَخَاهُمْ شُعَيْبًا فَقَالَ يَا قَوْمِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَارْجُوا الْيَوْمَ الْآخِرَ وَلَا تَعْثَوْا فِي الْأَرْضِ مُفْسِدِينَ {36}

Мадяникларга ҳам (наслдош) биродари Шуайбни (элчи қилиб юбордик). Шунда у: «Эй қавмим! Аллоҳга ибодат қилинглар – охират кунидан умид қилинглар. Ер юзида бузғунчилик қилган ҳолда тартибсизлик чиқарманглар», деди.

29:37

فَكَذَّبُوهُ فَأَخَذَتْهُمُ الرَّجْفَةُ فَأَصْبَحُوا فِي دَارِهِمْ جَاثِمِينَ {37}

Кейин, қавми уни ёлғончига чиқаришди. Натижада, уларни қаттиқ ер силкиниши тутдики, турган жойларида қулаб тушдилар.

29:38

وَعَادًا وَثَمُودَ وَقَد تَّبَيَّنَ لَكُم مِّن مَّسَاكِنِهِمْ وَزَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطَانُ أَعْمَالَهُمْ فَصَدَّهُمْ عَنِ السَّبِيلِ وَكَانُوا مُسْتَبْصِرِينَ {38}

Од ва Самуд қавмларига ҳам (элчилар юборганмиз). Шубҳасизки, сизларга уларнинг яшаб ўтган масканлари аён бўлиб турибди. Шайтон уларга ўз қилмишларини чиройли кўрсатиб, уларни йўлдан оздирди. Ҳолбуки, улар ақл-идрокли кишилар эди^[1699].

29:39

وَقَارُونَ وَفِرْعَوْنَ وَهَامَانَ وَلَقَدْ جَاءهُم مُّوسَى بِالْبَيِّنَاتِ فَاسْتَكْبَرُوا فِي الْأَرْضِ وَمَا كَانُوا سَابِقِينَ {39}

Қорун, Фиръавн ва Ҳомонга ҳам (элчи юборганмиз). Мусо уларга аниқ-равшан далиллар билан келган. Шунда ҳам улар ер юзида ўзларини катта тутишган-у, бироқ, (Биздан) қочиб-қутулолмаган.

29:40

فَكُلًّا أَخَذْنَا بِذَنبِهِ فَمِنْهُم مَّنْ أَرْسَلْنَا عَلَيْهِ حَاصِبًا وَمِنْهُم مَّنْ أَخَذَتْهُ الصَّيْحَةُ وَمِنْهُم مَّنْ خَسَفْنَا بِهِ الْأَرْضَ وَمِنْهُم مَّنْ أَغْرَقْنَا وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيَظْلِمَهُمْ وَلَكِن كَانُوا أَنفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ {40}

Уларнинг ҳар бирини ўз гуноҳлари сабабли жазоладик. Бирига тош ёғдирадиган бўрон юбордик, улардан баъзиларини даҳшатли товуш тутди, улардан баъзиларини ерга юттириб юбордик, улардан баъзиларини сувга чўктириб юбордик. Аллоҳ уларга зулм қилмади. Аксинча, улар ўзларига ўзлари зулм қилди.

29:41

مَثَلُ الَّذِينَ اتَّخَذُوا مِن دُونِ اللَّهِ أَوْلِيَاء كَمَثَلِ الْعَنكَبُوتِ اتَّخَذَتْ بَيْتًا وَإِنَّ أَوْهَنَ الْبُيُوتِ لَبَيْتُ الْعَنكَبُوتِ لَوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ {41}

Аллоҳдан бошқаларни ўзларига (ҳимоячи)^[1700] дўст қилиб олганларнинг аҳволи, уй тўқиб олган урғочи ўргимчакнинг аҳволига ўхшайди. Албатта, уйларнинг энг нимжони, аниқ урғочи ўргимчак уясидир. Кошки билсалар.

29:42

إِنَّ اللَّهَ يَعْلَمُ مَا يَدْعُونَ مِن دُونِهِ مِن شَيْءٍ وَهُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ {42}

Улар Аллоҳ ила ораларига қўйиб нимага дуо қилаётганларини аниқ билади. У доимо ғолибдир, тўғри қарор берувчидир.

29:43

وَتِلْكَ الْأَمْثَالُ نَضْرِبُهَا لِلنَّاسِ وَمَا يَعْقِلُهَا إِلَّا الْعَالِمُونَ {43}

Булар Биз инсонларга келтираётган мисоллардир. У мисолларга фақат билимли инсонларни ақли етиб тушунади^[1701].

29:44

خَلَقَ اللَّهُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ بِالْحَقِّ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَةً لِّلْمُؤْمِنِينَ {44}

Аллоҳ осмонлар ва ерни ҳақиқий борлиқ қилиб яратди. Бунда, (яратганга) ишонувчилар учун аниқ оят-намуна бор.

29:45

اتْلُ مَا أُوحِيَ إِلَيْكَ مِنَ الْكِتَابِ وَأَقِمِ الصَّلَاةَ إِنَّ الصَّلَاةَ تَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاء وَالْمُنكَرِ وَلَذِكْرُ اللَّهِ أَكْبَرُ وَاللَّهُ يَعْلَمُ مَا تَصْنَعُونَ {45}

(Эй Муҳаммад!) Сенга ваҳий қилинган китобга амал қил; (ундаги) буйруқларни бажар^[1702]. Чунки, (ундаги) буйруқлар фаҳш – жирканч ишлардан ҳамда  ёмонликдан қайтаради. Аллоҳнинг зикри энг буюкдир. Аллоҳ қилаётган касбларингизни билиб туради.

29:46

وَلَا تُجَادِلُوا أَهْلَ الْكِتَابِ إِلَّا بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ إِلَّا الَّذِينَ ظَلَمُوا مِنْهُمْ وَقُولُوا آمَنَّا بِالَّذِي أُنزِلَ إِلَيْنَا وَأُنزِلَ إِلَيْكُمْ وَإِلَهُنَا وَإِلَهُكُمْ وَاحِدٌ وَنَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ {46}

Аҳли Китоб билан фақат чиройли ҳолатда мунозара қилинг, улар орасидан ҳақсизлик қилганлари бундан мустасно. Шундай денглар: «Биз ўзимизга нозил қилинган китобга ҳам, сизларга нозил қилинган китобга ҳам ишондик. Бизнинг ҳам илоҳимиз, сизнинг ҳам илоҳингиз бирдир. Биз унга таслим бўлувчилармиз.»

29:47

وَكَذَلِكَ أَنزَلْنَا إِلَيْكَ الْكِتَابَ فَالَّذِينَ آتَيْنَاهُمُ الْكِتَابَ يُؤْمِنُونَ بِهِ وَمِنْ هَؤُلَاء مَن يُؤْمِنُ بِهِ وَمَا يَجْحَدُ بِآيَاتِنَا إِلَّا الْكَافِرُونَ {47}

Сенга ҳам китобни шу шаклда нозил қилдик. (Илгари) Биз уларга китоб берганлар Қуръонга ишонади. Булар^[1703] орасидан ҳам унга ишонадиганлари бор. Оятларимизни фақатгина кофирлик қилувчилар инкор қилади.

29:48

وَمَا كُنتَ تَتْلُو مِن قَبْلِهِ مِن كِتَابٍ وَلَا تَخُطُّهُ بِيَمِينِكَ إِذًا لَّارْتَابَ الْمُبْطِلُونَ{48}

Сен ундан олдин бирон бир (Илоҳий) китобни тиловат қилмагансан ҳам, уни қўлинг билан ёзмагансан ҳам. Бундай бўлганида, ботил аҳли^[1704] аниқ шубҳага тушиб қолган бўларди.

29:49

بَلْ هُوَ آيَاتٌ بَيِّنَاتٌ فِي صُدُورِ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ وَمَا يَجْحَدُ بِآيَاتِنَا إِلَّا الظَّالِمُونَ {49}

Аслида, Қуръон илми^[1705] берилган кишиларнинг дилларидаги аниқ-равшан оятлардир. Оятларимизни золимлардан бошқаси инкор қилмайди.

29:50

وَقَالُوا لَوْلَا أُنزِلَ عَلَيْهِ آيَاتٌ مِّن رَّبِّهِ قُلْ إِنَّمَا الْآيَاتُ عِندَ اللَّهِ وَإِنَّمَا أَنَا نَذِيرٌ مُّبِينٌ {50}

Улар: «Унга ҳам Роббидан оятлар/аломатлар юборилса бўлмасмиди?» дедилар. Сен: «Оят-аломатлар Роббим ҳузуридадир. Мен очиқ-ойдин огоҳлантирувчиман, холос», деб айт.

29:51

أَوَلَمْ يَكْفِهِمْ أَنَّا أَنزَلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ يُتْلَى عَلَيْهِمْ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَرَحْمَةً وَذِكْرَى لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ {51}

Ўзларига тиловат қилиб берилаётган ушбу китобни сенга нозил қилганимиз уларга кифоя бўлмасмикан?! Албатта, бунда (Қуръонга) ишонадиган кишилар учун яхшилик ва насиҳат (еслатма) бор.

29:52

قُلْ كَفَى بِاللَّهِ بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ شَهِيدًا يَعْلَمُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالَّذِينَ آمَنُوا بِالْبَاطِلِ وَكَفَرُوا بِاللَّهِ أُوْلَئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ {52}

Айт: «Сизлар билан менинг ўртамизда Аллоҳ етарли гувоҳдир. У осмонлар ва ердаги нарсаларни билади. Ботил (асоссиз) нарсаларга ишониб олиб, Аллоҳга ишонмаган-кофирлар, ана шулар хонавайрон бўлувчилардир.»

29:53

وَيَسْتَعْجِلُونَكَ بِالْعَذَابِ وَلَوْلَا أَجَلٌ مُّسَمًّى لَجَاءهُمُ الْعَذَابُ وَلَيَأْتِيَنَّهُم بَغْتَةً وَهُمْ لَا يَشْعُرُونَ {53}

Сендан (кофирларга таҳдид қилинган) азобни тезлаштиришни талаб қилишяпти. Агар (Аллоҳ тарафидан) белгиланган муддат бўлмаганида, уларга аниқ азоб келарди. У уларга тўсатдан келади. Уни сезмай қолишади.

29:54

يَسْتَعْجِلُونَكَ بِالْعَذَابِ وَإِنَّ جَهَنَّمَ لَمُحِيطَةٌ بِالْكَافِرِينَ {54}

Сендан (кофирларга таҳдид қилинган) азобни тезлаштиришни талаб қилишяпти. Жаҳаннам уларни аниқ қуршаб олади.

29:55

يَوْمَ يَغْشَاهُمُ الْعَذَابُ مِن فَوْقِهِمْ وَمِن تَحْتِ أَرْجُلِهِمْ وَيَقُولُ ذُوقُوا مَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ {55}

Кун келиб, азоб уларни тепасидан ва оёқларининг остидан ўраб олади. (Аллоҳ) уларга: «Қилган ишларингизнинг тотинглар!», дейди.

29:56

يَا عِبَادِيَ الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّ أَرْضِي وَاسِعَةٌ فَإِيَّايَ فَاعْبُدُونِ {56}

Эй мўмин бандаларим! Заминим кенгдир. Бас! Фақат Менга ибодат қилинглар^[1706].

29:57

كُلُّ نَفْسٍ ذَائِقَةُ الْمَوْتِ ثُمَّ إِلَيْنَا تُرْجَعُونَ {57}

Ҳар бир тирик жон ўлимни тотади. Кейин, ҳузуримизга қайтариласизлар.

29:58

وَالَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَنُبَوِّئَنَّهُم مِّنَ الْجَنَّةِ غُرَفًا تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا نِعْمَ أَجْرُ الْعَامِلِينَ {58}

(Аллоҳ ва Расулига) ишониб, хайрли ишларни амалга оширганларни, остидан анҳорлар оқиб турадиган олий саройларга ўрнаштирамиз. Улар унда ўлимсиз ҳолда-мангу қолади. Амал қилувчиларнинг мукофоти қандай ҳам яхши!

29:59

الَّذِينَ صَبَرُوا وَعَلَى رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ {59}

Улар (Аллоҳ йўлида) сабр-бардош қилган ва яратган Эгасига суяниб-таянган кимсалардир.

29:60

وَكَأَيِّن مِن دَابَّةٍ لَا تَحْمِلُ رِزْقَهَا اللَّهُ يَرْزُقُهَا وَإِيَّاكُمْ وَهُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ {60}

Ўз ризқини ўзи кўтара олмайдиган қанчадан-қанча жонзотлар  бор. Уларга ҳам сизларга ҳам Аллоҳ ризқ беряпти. У эшитади, билади.

29:61

وَلَئِن سَأَلْتَهُم مَّنْ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَسَخَّرَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ لَيَقُولُنَّ اللَّهُ فَأَنَّى يُؤْفَكُونَ {61}

Агар улардан: «Осмонлар ва ерни ким яратган? Қуёш билан ойни ким бўйсундириб қўйган?», десанг, албатта: «Аллоҳдир», дейишади. Ундай бўлса, (ҳақдан) қандай қилиб бурилиб кетишмоқда?!

29:62

اللَّهُ يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَن يَشَاء مِنْ عِبَادِهِ وَيَقْدِرُ لَهُ إِنَّ اللَّهَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ {62}

Аллоҳ Ўзи муносиб билган бандаларидан кимгадир ризқни кенг қилиб беради, кимгадир (ўлчаб) тор қилиб қўяди. Аллоҳ ҳамма нарсани билади^[1707].

29:63

وَلَئِن سَأَلْتَهُم مَّن نَّزَّلَ مِنَ السَّمَاء مَاء فَأَحْيَا بِهِ الْأَرْضَ مِن بَعْدِ مَوْتِهَا لَيَقُولُنَّ اللَّهُ قُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ بَلْ أَكْثَرُهُمْ لَا يَعْقِلُونَ {63}

Агар улардан: «Осмондан сув тушириб, кейин у билан ўлик ерни жонлантирадиган ким?», деб сўрасанг, албатта, «Аллоҳдир», дейишади. Сен: «Энг гўзал олқиш-у мақтов Аллоҳга хос!», де. Аслида, уларнинг кўпи ақлини ишлатмаяпти.

29:64

وَمَا هَذِهِ الْحَيَاةُ الدُّنْيَا إِلَّا لَهْوٌ وَلَعِبٌ وَإِنَّ الدَّارَ الْآخِرَةَ لَهِيَ الْحَيَوَانُ لَوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ {64}

Бу дунёдаги тириклик фақатгина (тезда тугайдиган) ўйин-кулгидир. Асл тириклик охират юртидаги тирикликдир. Кошки буни билсалар!

29:65

فَإِذَا رَكِبُوا فِي الْفُلْكِ دَعَوُا اللَّهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ فَلَمَّا نَجَّاهُمْ إِلَى الْبَرِّ إِذَا هُمْ يُشْرِكُونَ {65}

Улар кемага минишганида, динига ҳеч нарса қўшмасдан Аллоҳга дуо қиладилар. Уларни қуруқликка (чиқариб) қутқарганида эса, дарҳол (Аллоҳга) ширк келтиришни бошлаб юборишади^[1708].

29:66

لِيَكْفُرُوا بِمَا آتَيْنَاهُمْ وَلِيَتَمَتَّعُوا فَسَوْفَ يَعْلَمُونَ {66}

Биз уларга берган неъматларга нонкўрлик қилиб, (неъматлардан) баҳраманд бўлиб туришсин – яқинда билиб олишади.

29:67

أَوَلَمْ يَرَوْا أَنَّا جَعَلْنَا حَرَمًا آمِنًا وَيُتَخَطَّفُ النَّاسُ مِنْ حَوْلِهِمْ أَفَبِالْبَاطِلِ يُؤْمِنُونَ وَبِنِعْمَةِ اللَّهِ يَكْفُرُونَ {67}

Биз (Маккани) осойишта ва дахлсиз қилиб қўйганимизни наҳот кўриб-билмадилар?! Ҳолбуки, атрофларидаги инсонлар тутиб асир олинмоқда. Улар шунда ҳам ботил-нотўғри нарсаларга ишониб олиб, Аллоҳнинг неъматларига нонкўрлик қилаверар эканми?!

29:68

وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَى عَلَى اللَّهِ كَذِبًا أَوْ كَذَّبَ بِالْحَقِّ لَمَّا جَاءهُ أَلَيْسَ فِي جَهَنَّمَ مَثْوًى لِّلْكَافِرِينَ {68}

Аллоҳга бирон бир ёлғон тўқиган ёки, ўзига келган ҳақни ёлғонга чиқарган одамдан ҳам золимроқ бири борми? Ҳақни тан олмайдиган-кофирларга жаҳаннамда жой йўқ эканми?!

29:69

وَالَّذِينَ جَاهَدُوا فِينَا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنَا وَإِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِينَ {69}

Бизнинг (йўлимизда) курашадиган кишиларни (мақсадига олиб борувчи) йўлларимизга йўналтириб қўямиз. Албатта, Аллоҳ муҳсинлар^[1709] билан биргадир^[1710].

 

30. РУМ сураси^[1711]

بسم الله الرحمن الرحيم

Марҳамати чексиз ва яхшилик қилувчи – Аллоҳ номи билан.

30:1

الم

Алиф! Лам! Мим![1712]

30:2

غُلِبَتِ الرُّومُ

Румликлар (Форсларга) мағлуб бўлди,

30:3

فِي أَدْنَى الْأَرْضِ وَهُم مِّن بَعْدِ غَلَبِهِمْ سَيَغْلِبُونَ

(Арабларга) энг яқин заминда^[1713]. Улар, мағлубияти ортидан яқинда ғолиб бўлади.

30:4

فِي بِضْعِ سِنِينَ لِلَّهِ الْأَمْرُ مِن قَبْلُ وَمِن بَعْدُ وَيَوْمَئِذٍ يَفْرَحُ الْمُؤْمِنُونَ

(Бу воқеа) бир неча йил ичида бўлади. Ҳар бир ишнинг аввали гам охири ҳам Аллоҳга оиддир. Ўша куни мўминлар севинадилар,

30:5

بِنَصْرِ اللَّهِ يَنصُرُ مَن يَشَاء وَهُوَ الْعَزِيزُ الرَّحِيمُ

Аллоҳнинг ёрдами ила (севинадилар). У муносиб бўлганга ёрдам беради. У ғолиб ва меҳрибндир.

30:6

وَعْدَ اللَّهِ لَا يُخْلِفُ اللَّهُ وَعْدَهُ وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ

Бу Аллоҳнинг ваъдасидир; Аллоҳ ваъдасини бузмайди. Лекин, инсонларнинг кўпи билмаяпти.

30:7

يَعْلَمُونَ ظَاهِرًا مِّنَ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَهُمْ عَنِ الْآخِرَةِ هُمْ غَافِلُونَ

Улар дунё ҳаётининг кўринган қисмини биляпти. Охират (ҳаётидан) эса ғафлатда қолмоқда.

30:8

أَوَلَمْ يَتَفَكَّرُوا فِي أَنفُسِهِمْ مَا خَلَقَ اللَّهُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَمَا بَيْنَهُمَا إِلَّا بِالْحَقِّ وَأَجَلٍ مُّسَمًّى وَإِنَّ كَثِيرًا مِّنَ النَّاسِ بِلِقَاء رَبِّهِمْ لَكَافِرُونَ

Аллоҳ осмонлару ерни ва улар орасидаги нарсаларни (шунчаки беҳуда) эмас, балки тўғри бир мақсад билан ҳамда белгиланган ажали билан яратгани ҳақида наҳот ўзларича бир ўйлаб кўрмаган бўлсалар?! Албатта, инсонларнинг кўпи ўз яратган эгасига йўлиқишга ишонмаяпти.

30:9

أَوَلَمْ يَسِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَيَنظُرُوا كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ كَانُوا أَشَدَّ مِنْهُمْ قُوَّةً وَأَثَارُوا الْأَرْضَ وَعَمَرُوهَا أَكْثَرَ مِمَّا عَمَرُوهَا وَجَاءتْهُمْ رُسُلُهُم بِالْبَيِّنَاتِ فَمَا كَانَ اللَّهُ لِيَظْلِمَهُمْ وَلَكِن كَانُوا أَنفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ

Ёки ер юзида кезиб, ўзидан аввалгиларнинг оқибати қандай бўлганини кузатмабдиларми? Ўтмишдагилар булардан кучлироқ бўлган, ер юзида иморатлар қилиб, ўзларидан из қолдирган. Уларга ҳам ўз элчилари аниқ-равшан далиллар билан келган. Аллоҳ уларга зулм қилмаган, лекин улар ўзига-ўзи зулм қилишган.

30:10

ثُمَّ كَانَ عَاقِبَةَ الَّذِينَ أَسَاؤُوا السُّوأَى أَن كَذَّبُوا بِآيَاتِ اللَّهِ وَكَانُوا بِهَا يَسْتَهْزِؤُون

Кейин, ёмонлик қилганларнинг оқибатлари жуда ёмон бўлди; улар Аллоҳнинг оятларини ёлғонга чиқариб, уларни масхара қилишган.

30:11

اللَّهُ يَبْدَأُ الْخَلْقَ ثُمَّ يُعِيدُهُ ثُمَّ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ

Яратишни бошлаб, сўнг уни қайтарадиган Аллоҳдир. Шунда, сизлар Унинг ҳузурига чиқариласиз.

30:12

وَيَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ يُبْلِسُ الْمُجْرِمُونَ

Қиёмат қоим бўладиган куни жиноятчилар умидсизликка тушиб қолади.

30:13

وَلَمْ يَكُن لَّهُم مِّن شُرَكَائِهِمْ شُفَعَاء وَكَانُوا بِشُرَكَائِهِمْ كَافِرِينَ

Аллоҳга шерик қилганлари тарафидан уларга ҳеч қандай шафоатчи /оқловчилар бўлмайди. Улар Аллоҳга шерик қилган (соҳта илоҳлари)ни инкор қиладилар^[1714].

30:14

وَيَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ يَوْمَئِذٍ يَتَفَرَّقُونَ

Қиёмат қоим бўладиган куни, ўша куни улар бир-биридан айрилади^[1715].

30:15

فَأَمَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فَهُمْ فِي رَوْضَةٍ يُحْبَرُونَ

Аллоҳга ишонган ва хайрли ишларни амалга оширганлар ямшашил бўстонда шоду ҳуррам бўлиб қоладилар.

30:16

وَأَمَّا الَّذِينَ كَفَرُوا وَكَذَّبُوا بِآيَاتِنَا وَلِقَاء الْآخِرَةِ فَأُوْلَئِكَ فِي الْعَذَابِ مُحْضَرُونَ

Оятларимизни ва охиратга йўлиқишни ёлғонга чиқариб кофирлик қилганлар эса, улар азобда тутиб қолинади.

30:17

فَسُبْحَانَ اللَّهِ حِينَ تُمْسُونَ وَحِينَ تُصْبِحُونَ

Тунга кираётганингизда ҳам тонга кираётганингизда ҳам Аллоҳни улуғланглар!^[1716]

30:18

وَلَهُ الْحَمْدُ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَعَشِيًّا وَحِينَ تُظْهِرُونَ

Осмонларда ҳам ерда ҳам Аллоҳга олқиш-у мақтовлар бўлсин! Куннинг охирги қисмида ва пешин вақтида ҳам (Аллоҳни улуғланглар!).

30:19

يُخْرِجُ الْحَيَّ مِنَ الْمَيِّتِ وَيُخْرِجُ الْمَيِّتَ مِنَ الْحَيِّ وَيُحْيِي الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا وَكَذَلِكَ تُخْرَجُونَ

Аллоҳ тирикни ўликдан чиқаради, ўликни тирикдан чиқаради ва ерни ўлганидан кейин жонлантиради. Сизлар ҳам (қиёматда ердан) шу шаклда чиқариласиз.

30:20

وَمِنْ آيَاتِهِ أَنْ خَلَقَكُم مِّن تُرَابٍ ثُمَّ إِذَا أَنتُم بَشَرٌ تَنتَشِرُونَ

Унинг (борлигини) аломатларидан бири шуки; У сизларни (илк бошда^[1717]) тупроқдан яратди, кейин сизлар инсон бўлиб ерда тарқалиб юрибсиз.

30:21

وَمِنْ آيَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُم مِّنْ أَنفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِّتَسْكُنُوا إِلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَكُم مَّوَدَّةً وَرَحْمَةً إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ

Сизлар ором топишингиз учун, сизларга ўзингиздан жуфтлар яратиб бериши ва орангизда муҳаббат ва меҳр  пайдо қилиб қўйиши ҳам Унинг оятларидандир. Албатта, тафаккур қилиб тушунадиган кишилар учун бунда оят-белгилар бор.

30:22

وَمِنْ آيَاتِهِ خَلْقُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافُ أَلْسِنَتِكُمْ وَأَلْوَانِكُمْ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِّلْعَالِمِينَ

Осмонлар ва ерни яратиши ва тилларингиз ва рангларингизни фарқли экани ҳам Унинг оятларидандир. Албатта, бунда билимлилар учун оят-белгилар бор.

30:23

وَمِنْ آيَاتِهِ مَنَامُكُم بِاللَّيْلِ وَالنَّهَارِ وَابْتِغَاؤُكُم مِّن فَضْلِهِ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يَسْمَعُونَ

Кеча ва кундузида ухлашингиз ҳамда Аллоҳнинг фазлидан (ризқидан) талаб қилишингиз ҳам Унинг оятларидандир. Албатта, қулоқ солувчи кишилар учун бунда оят-белгилар бор.

30:24

وَمِنْ آيَاتِهِ يُرِيكُمُ الْبَرْقَ خَوْفًا وَطَمَعًا وَيُنَزِّلُ مِنَ السَّمَاء مَاء فَيُحْيِي بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يَعْقِلُونَ

Қўрқитиш ва умид қилдириш учун сизларга чақмоқни кўрсатиб қўйиши, осмондан сув тушириб, у орқали ўлганидан кейин ерни жонлантириши ҳам Унинг оятларидандир. Албатта, ақлини ишлатадиган кишилар учун бунда оят-белгилар бор.

30:25

وَمِنْ آيَاتِهِ أَن تَقُومَ السَّمَاء وَالْأَرْضُ بِأَمْرِهِ ثُمَّ إِذَا دَعَاكُمْ دَعْوَةً مِّنَ الْأَرْضِ إِذَا أَنتُمْ تَخْرُجُونَ

Осмонлар ва ер Унинг амрига кўра туриши ҳам Унинг оят-белгиларидандир. Кейин У сизларни ердан бир марта чақириши биланоқ дарҳол чиқасизлар.

30:26

وَلَهُ مَن فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ كُلٌّ لَّهُ قَانِتُونَ

Осмонлар ва ердаги кимсалар Уники. Ҳамма Унга бўйсунади .

30:27

وَهُوَ الَّذِي يَبْدَأُ الْخَلْقَ ثُمَّ يُعِيدُهُ وَهُوَ أَهْوَنُ عَلَيْهِ وَلَهُ الْمَثَلُ الْأَعْلَى فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَهُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ

Яратишни бошлаган Удир. Кейин уни яна Ўзи қайтаради. У (иш) Унга жуда осон. Осмонлар ва ерда энг олий ўрнаклар Унга тегишли . У доимо ғолибдир, тўғри қарор берувчидир.

30:28

ضَرَبَ لَكُم مَّثَلًا مِنْ أَنفُسِكُمْ هَل لَّكُم مِّن مَّا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُم مِّن شُرَكَاء فِي مَا رَزَقْنَاكُمْ فَأَنتُمْ فِيهِ سَوَاء تَخَافُونَهُمْ كَخِيفَتِكُمْ أَنفُسَكُمْ كَذَلِكَ نُفَصِّلُ الْآيَاتِ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ

Аллоҳ сизларга ўзингиздан мисол келтирди; «Қўл остингиздагиларни Биз сизларга берган ризққа шерик қиласизларми? Улар у ризқда сизлар билан тенг ҳуқуққа эга бўладими? Бир-бирингиздан қўрққандек улардан ҳам қўрқасизларми?» Ақлини ишлатадиган кишилар учун оятларни мана шу шаклда батафсил тушунтириб беряпмиз.

30:29

بَلِ اتَّبَعَ الَّذِينَ ظَلَمُوا أَهْوَاءهُم بِغَيْرِ عِلْمٍ فَمَن يَهْدِي مَنْ أَضَلَّ اللَّهُ وَمَا لَهُم مِّن نَّاصِرِينَ

Аслида, (ширкка қўл уриб ўзига ўзи) золимлик қилганлар ҳеч қандай илмга асосланмасдан ўз орзу истакларига эргашиб кетаверадилар . Аллоҳ адаштирган кишини ким ҳам тўғри йўлга сола оларди? Уларнинг ёрдамчилари бўлмайди.

30:30

فَأَقِمْ وَجْهَكَ لِلدِّينِ حَنِيفًا فِطْرَةَ اللَّهِ الَّتِي فَطَرَ النَّاسَ عَلَيْهَا لَا تَبْدِيلَ لِخَلْقِ اللَّهِ ذَلِكَ الدِّينُ الْقَيِّمُ وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ

Шундай экан, сен шу динга (доим холис ва) мойил бўлган ҳолда тўлиқ юзлан, Аллоҳ яратган фитратга/табиатдаги қонунларига (мувофиқ яша), Аллоҳ инсонларни унга кўра яратди. Аллоҳнинг яратганини ўрнини босадиган нарса йўқ^[1718]. Тўғри дин мана шу! Лекин, инсонларнинг кўпи билмайди.

30:31

مُنِيبِينَ إِلَيْهِ وَاتَّقُوهُ وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَلَا تَكُونُوا مِنَ الْمُشْرِكِينَ

Аллоҳга йўналинг ва Унга нисбатан жавобгарликни ҳис қилинг, намозни/диний вазифаларни бажаринг, мушриклардан бўлманг.

30:32

مِنَ الَّذِينَ فَرَّقُوا دِينَهُمْ وَكَانُوا شِيَعًا كُلُّ حِزْبٍ بِمَا لَدَيْهِمْ فَرِحُونَ

(Пайғамбарлари олиб келган) динини бўлиб-парчалаган^[1719] ва (бир-бирига қарши) гуруҳ-гуруҳ бўлиб олганлардан бўлманглар. (Ундай қилган) ҳар бир гуруҳ ўзидаги (мазҳаб) билан қувонади^[1720].

30:33

وَإِذَا مَسَّ النَّاسَ ضُرٌّ دَعَوْا رَبَّهُم مُّنِيبِينَ إِلَيْهِ ثُمَّ إِذَا أَذَاقَهُم مِّنْهُ رَحْمَةً إِذَا فَرِيقٌ مِّنْهُم بِرَبِّهِمْ يُشْرِكُونَ

Инсонларга зиён етганида, Роббининг Ўзига-гина йўналган ҳолда дуо қилиб қолади. Кейинчалик, Аллоҳ уларга бир яхшилик тоттириб қўйганида, улар орасидан бир фарқли жамоа дарҳол Роббига ширк келтиришни бошлайди.

30:34

لِيَكْفُرُوا بِمَا آتَيْنَاهُمْ فَتَمَتَّعُوا فَسَوْفَ تَعْلَمُونَ

Биз уларга берган неъматларга нонкўрлик қилса қилаверсин! (Неъматлардан) ҳозирча баҳраманд бўлиб туринглар – яқинда билиб оласизлар.

30:35

أَمْ أَنزَلْنَا عَلَيْهِمْ سُلْطَانًا فَهُوَ يَتَكَلَّمُ بِمَا كَانُوا بِهِ يُشْرِكُونَ

Аслида, Биз уларга, улар мушриклик қилаётганини айтиб турадиган ҳужжат туширдик^[1721].

30:36

وَإِذَا أَذَقْنَا النَّاسَ رَحْمَةً فَرِحُوا بِهَا وَإِن تُصِبْهُمْ سَيِّئَةٌ بِمَا قَدَّمَتْ أَيْدِيهِمْ إِذَا هُمْ يَقْنَطُونَ

Инсонларга яхшилик тоттирганимизда ундан севинади, агар ўз қилмишлари туфайли уларга бирон бир ёмонлик етса, дарҳол ноумид бўлиб олади.

30:37

أَوَلَمْ يَرَوْا أَنَّ اللَّهَ يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَن يَشَاء وَيَقْدِرُ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ

Албатта, Аллоҳ Ўзи муносиб билган бандаларига ризқни кенг қилиб беришини, (белгилаб) тор қилиб қўйишини улар наҳот кўриб-билмадилар?! Албатта, ишонадиганларга бунда оят-белгилар бор.

30:38

فَآتِ ذَا الْقُرْبَى حَقَّهُ وَالْمِسْكِينَ وَابْنَ السَّبِيلِ ذَلِكَ خَيْرٌ لِّلَّذِينَ يُرِيدُونَ وَجْهَ اللَّهِ وَأُوْلَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ

Қариндошларга эҳтиёжини^[1722] бер. Ёрдамга муҳтож-мискинларга ва йўлда қолиб кетганларга ҳам (бер). Аллоҳнинг «розилигини» кўзлаганлар учун шу яхши. Ана шулар нажот топади.

30:39

وَمَا آتَيْتُم مِّن رِّبًا لِّيَرْبُوَ فِي أَمْوَالِ النَّاسِ فَلَا يَرْبُو عِندَ اللَّهِ وَمَا آتَيْتُم مِّن زَكَاةٍ تُرِيدُونَ وَجْهَ اللَّهِ فَأُوْلَئِكَ هُمُ الْمُضْعِفُونَ

Инсонларнинг мол-давлатлари орасида ортсин деб берганингиз (қарз) Аллоҳга кўра (Аллоҳ белгилаган иқтисодий тизимда) ортмайди. Аллоҳнинг розилигини кўзлаб берган закотингизга келсак,[1723] (ким шундай қилса) ана шулар кўпайтириб олувчилардир.

30:40

اللَّهُ الَّذِي خَلَقَكُمْ ثُمَّ رَزَقَكُمْ ثُمَّ يُمِيتُكُمْ ثُمَّ يُحْيِيكُمْ هَلْ مِن شُرَكَائِكُم مَّن يَفْعَلُ مِن ذَلِكُم مِّن شَيْءٍ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى عَمَّا يُشْرِكُونَ

Сизларни яратган, кейин сизларга ризқ берган, кейин сизларни ўлдириб, кейин тирилтирадиган Аллоҳдир. Аллоҳга шерик деб иддао қилганларингиз орасидан шу ишлардан бирини қила оладиган бири борми? У (мушрикларнинг) қилаётган ширкидан покдир!

30:41

ظَهَرَ الْفَسَادُ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ بِمَا كَسَبَتْ أَيْدِي النَّاسِ لِيُذِيقَهُم بَعْضَ الَّذِي عَمِلُوا لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ

Инсонларнинг қилмишлари туфайли қуруқликда ҳам денгизда ҳам бузилиш юз берди. (Бузғунчиликдан) қайтсин деб, қилган ишларининг баъзи (жазоси)ни тоттириш учун (Аллоҳ шундай қилди).

30:42

قُلْ سِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَانظُرُوا كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الَّذِينَ مِن قَبْلُ كَانَ أَكْثَرُهُم مُّشْرِكِينَ

Айт: “Йер юзида кезиб, аввалгиларнинг оқибати қандай бўлганини кузатинглар! Уларнинг кўпи мушрик бўлган.

30:43

فَأَقِمْ وَجْهَكَ لِلدِّينِ الْقَيِّمِ مِن قَبْلِ أَن يَأْتِيَ يَوْمٌ لَّا مَرَدَّ لَهُ مِنَ اللَّهِ يَوْمَئِذٍ يَصَّدَّعُونَ

Аллоҳ тарафидан шундай бир кун келиб қолишидан олдин шу тўғри динга тўлиқ юзланки, у кунни қайтариб бўлмайди. Ўша куни инсонлар (иккига) айрилади^[1724].

30:44

مَن كَفَرَ فَعَلَيْهِ كُفْرُهُ وَمَنْ عَمِلَ صَالِحًا فَلِأَنفُسِهِمْ يَمْهَدُونَ

Ким кофирлик қилса, кофирлиги ўз зиёнига. Ким яхши иш амалга оширса, улар ўз ўринларини тайёрлаётган бўлади.

30:45

لِيَجْزِيَ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ مِن فَضْلِهِ إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْكَافِرِينَ

Имон келтириб хайрли ишларни амалга оширганларни Ўз олийжаноблиги билан мукофотлаш учун Аллоҳ (шундай қилади). Қарши чиқувчи/кофирларни Аллоҳ ёқтирмайди.

30:46

وَمِنْ آيَاتِهِ أَن يُرْسِلَ الرِّيَاحَ مُبَشِّرَاتٍ وَلِيُذِيقَكُم مِّن رَّحْمَتِهِ وَلِتَجْرِيَ الْفُلْكُ بِأَمْرِهِ وَلِتَبْتَغُوا مِن فَضْلِهِ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ

Шамолларни хушхабар берадиган қилиб юбориши ҳам Унинг оят-кўрсатмаларидандир. У сизларга Ўз раҳмати-яхшилигидан тоттириш учун, кемалар Унинг амрига кўра сузиб юбориши учун ва Унинг фазлидан (мол-давлат) талаб қилиб, қадрига етишингиз учун (шундай қилади).

30:47

وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِكَ رُسُلًا إِلَى قَوْمِهِمْ فَجَاؤُوهُم بِالْبَيِّنَاتِ فَانتَقَمْنَا مِنَ الَّذِينَ أَجْرَمُوا وَكَانَ حَقًّا عَلَيْنَا نَصْرُ الْمُؤْمِنِينَ

Сендан олдин ҳам ўз қавмларига элчилар юборганмиз. Элчилар уларга аниқ-равшан далиллар олиб келган. Шундан кейин, жиноятга қўл урганларга муносиб жазо бердик. Мўминларни қутқариш зиммамиздаги вазифадир.

30:48

اللَّهُ الَّذِي يُرْسِلُ الرِّيَاحَ فَتُثِيرُ سَحَابًا فَيَبْسُطُهُ فِي السَّمَاء كَيْفَ يَشَاء وَيَجْعَلُهُ كِسَفًا فَتَرَى الْوَدْقَ يَخْرُجُ مِنْ خِلَالِهِ فَإِذَا أَصَابَ بِهِ مَن يَشَاء مِنْ عِبَادِهِ إِذَا هُمْ يَسْتَبْشِرُونَ

Аллоҳ шамоллар юборади, улар булут(лар)ни қўзғатади. Шу тариқа У уни Ўзи муносиб билган шаклда самога ёяди ва уни тўплайди. Шунда сен булутлар орасидан ёмғир чиқаётганини кўрасан. Аллоҳ уни Ўзи муносиб билган бандаларига етказганида, улар дарҳол шодланадилар.

30:49

وَإِن كَانُوا مِن قَبْلِ أَن يُنَزَّلَ عَلَيْهِم مِّن قَبْلِهِ لَمُبْلِسِينَ

Ҳолбуки, ундан олдин; уларга ёмғир ёғдирилишидан олдин ноумид бўлиб қолишган еди.

30:50

فَانظُرْ إِلَى آثَارِ رَحْمَتِ اللَّهِ كَيْفَ يُحْيِي الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا إِنَّ ذَلِكَ لَمُحْيِي الْمَوْتَى وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ

Шунда, Аллоҳни раҳматининг таъсирига – Аллоҳ ерни ўлганидан кейин қандай жонлантиришига қара. албатта, шуни қилган Аллоҳ ўликларни ҳам тирилтиради. У ҳамма нарсага ўлчов белгилаб қўйган.

30:51

وَلَئِنْ أَرْسَلْنَا رِيحًا فَرَأَوْهُ مُصْفَرًّا لَّظَلُّوا مِن بَعْدِهِ يَكْفُرُونَ

Агар шамол юборсак ва улар экинларини сарғайиб қолганини кўрса, ундан кейин дарҳол нонкўрлик қилишни бошлаб юборишади.

30:52

فَإِنَّكَ لَا تُسْمِعُ الْمَوْتَى وَلَا تُسْمِعُ الصُّمَّ الدُّعَاء إِذَا وَلَّوْا مُدْبِرِينَ

Ҳақиқатда, сен ўликларга эшиттира олмайсан, ортга ўгириб кетган карларга ҳам даъватни эшиттира олмайсан.

30:53

وَمَا أَنتَ بِهَادِي الْعُمْيِ عَن ضَلَالَتِهِمْ إِن تُسْمِعُ إِلَّا مَن يُؤْمِنُ بِآيَاتِنَا فَهُم مُّسْلِمُونَ

Кўрларга гумроҳлигидан қутқариб йўл кўрсата олмайсан. Сен фақат оятларимизга ишонганларга эшиттира оласан. Ана шулар мусулмонлардир.

30:54

اللَّهُ الَّذِي خَلَقَكُم مِّن ضَعْفٍ ثُمَّ جَعَلَ مِن بَعْدِ ضَعْفٍ قُوَّةً ثُمَّ جَعَلَ مِن بَعْدِ قُوَّةٍ ضَعْفًا وَشَيْبَةً يَخْلُقُ مَا يَشَاء وَهُوَ الْعَلِيمُ الْقَدِيرُ

Сизларни заифлик ҳолатида яратган, заифликдан кейин кучли қилган, кучли ҳолатдан кейин заиф ва қари қилиб қўйган Аллоҳдир. У Ўзи муносиб билганини яратади. (Ҳамма нарсани) билувчи ва ўлчов белгиловчи Удир.

30:55

وَيَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ يُقْسِمُ الْمُجْرِمُونَ مَا لَبِثُوا غَيْرَ سَاعَةٍ كَذَلِكَ كَانُوا يُؤْفَكُونَ

Қиёмат қоим бўладиган куни, жиноятчилар (дунё ҳаётида) бир оз муддатдан ортиқ қолмагани ҳақида қасам ичадилар. Улар мана шу шаклда (ёлғонга) бурилиб қоладилар.

30:56

وَقَالَ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ وَالْإِيمَانَ لَقَدْ لَبِثْتُمْ فِي كِتَابِ اللَّهِ إِلَى يَوْمِ الْبَعْثِ فَهَذَا يَوْمُ الْبَعْثِ وَلَكِنَّكُمْ كُنتُمْ لَا تَعْلَمُونَ )

Илм ва имон-ишонч берилганлар эса шундай дейди: «Сизлар Аллоҳнинг ёзиб қўйгани бўйича, (дунёда) то қайта тириладиган кунгача қолдинглар. Мана бу қайта тирилиш кунидир. Лекин, сизлар (уни ҳақ эканини) билмас эдингиз.»

30:57

فَيَوْمَئِذٍ لَّا يَنفَعُ الَّذِينَ ظَلَمُوا مَعْذِرَتُهُمْ وَلَا هُمْ يُسْتَعْتَبُونَ

Энди, ўша куни (дунёда куфр-у исён ила ўзига-ўзи) зулм қилганларга узрлари фойда бермайди, улардан (ўша куни) Роббини рози қилиши талаб қилинмайди.

30:58

وَلَقَدْ ضَرَبْنَا لِلنَّاسِ فِي هَذَا الْقُرْآنِ مِن كُلِّ مَثَلٍ وَلَئِن جِئْتَهُم بِآيَةٍ لَيَقُولَنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا إِنْ أَنتُمْ إِلَّا مُبْطِلُونَ

Шубҳасизки, бу Қуръонда инсонлар учун турли мисоллар баён қилиб бердик. Сен у (қарши чиққан) ларга бирон бир оят келтирганинг билан, қарши чиққан-кофирлар: «Сизлар фақат беҳуда/ёлғон нарсалар билан шуғулланяпсиз», дейди.

30:59

كَذَلِكَ يَطْبَعُ اللَّهُ عَلَى قُلُوبِ الَّذِينَ لَا يَعْلَمُونَ

Билмайдиган кишиларнинг қалбига Аллоҳ мана шу шаклда тамға уриб қўяди.

30:60

فَاصْبِرْ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَلَا يَسْتَخِفَّنَّكَ الَّذِينَ لَا يُوقِنُونَ

Шунинг учун, сен сабр-бардош қил. Албатта, Раббингнинг ваъдаси ҳақдир. Қатъий ишонч асосида ҳаракат қилмайдиганлар сени бўшаштириб қўймасин.

 

31. ЛУҚМОН сураси^[1725]

بسم الله الرحمن الرحيم

Марҳамати чексиз ва яхшилик қилувчи – Аллоҳ номи билан.

31:1

الم{1}

Алиф! Лам! Мим![1726]

31:2

تِلْكَ آيَاتُ الْكِتَابِ الْحَكِيمِ {2}

Булар ҳикматли – тўғри ҳукмларга тўла китоб оятларидир.

31:3

هُدًى وَرَحْمَةً لِّلْمُحْسِنِينَ {3}

Муҳсинларга (тўғри йўл кўрсатувчи илоҳий) қўлланма ва раҳматдир.

31:4

الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُم بِالْآخِرَةِ هُمْ يُوقِنُونَ {4}

Улар охиратга ишонган ҳолда намозни/диний вазифаларни бажаради, пок ва тўғри бўлади.

31:5

أُوْلَئِكَ عَلَى هُدًى مِّن رَّبِّهِمْ وَأُوْلَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ {5}

Ана шулар – яратган Эгасидан келган (илоҳий) қўлланмага амал қиладиганлардир. Ана шулар – нажот топувчилардир.

31:6

وَمِنَ النَّاسِ مَن يَشْتَرِي لَهْوَ الْحَدِيثِ لِيُضِلَّ عَن سَبِيلِ اللَّهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ وَيَتَّخِذَهَا هُزُوًا أُولَئِكَ لَهُمْ عَذَابٌ مُّهِينٌ {6}

Инсонлар орасида, илмсиз ҳолда (бошқаларни) Аллоҳнинг йўлидан адаштириш ва уни масхара қилиб камситиш учун, беҳуда (асоссиз) гапларни сотиб оладиган (алмашадиган) кишилар бор. Айнан улар учун хорловчи азоб бор.

31:7

وَإِذَا تُتْلَى عَلَيْهِ آيَاتُنَا وَلَّى مُسْتَكْبِرًا كَأَن لَّمْ يَسْمَعْهَا كَأَنَّ فِي أُذُنَيْهِ وَقْرًا فَبَشِّرْهُ بِعَذَابٍ أَلِيمٍ {7}

Ундай кишига оятларимиз ўқилганида, худди уни эшитмагандек, худди қулоқларида оғирлик бордек ўзини катта тутиб юз ўгиради. Сен уларга аламли азобдан дарак бер.

31:8

إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَهُمْ جَنَّاتُ النَّعِيمِ {8}

Имон келтириб хайрли ишларни амалга оширганлар учун неъмат тўла боғ-у бўстонлар бор.

31:9

خَالِدِينَ فِيهَا وَعْدَ اللَّهِ حَقًّا وَهُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ {9}

Улар унда ўлимсиз ҳолда-мангу қолади. Буни Аллоҳ ваъда қилди, у албатта амалга ошади. У доимо ғолибдир, тўғри қарор берувчидир.

31:10

خَلَقَ السَّمَاوَاتِ بِغَيْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَهَا وَأَلْقَى فِي الْأَرْضِ رَوَاسِيَ أَن تَمِيدَ بِكُمْ وَبَثَّ فِيهَا مِن كُلِّ دَابَّةٍ وَأَنزَلْنَا مِنَ السَّمَاء مَاء فَأَنبَتْنَا فِيهَا مِن كُلِّ زَوْجٍ كَرِيمٍ {10}

Аллоҳ осмонларни сиз кўрадиган устунсиз яратди, сизларни тебратавермаслиги учун ерни ичига мувозанатни ушлаб турадиган босимлар (тортиш кучи) қўйди ва ерда турли жонзотлар (яратиб) тарқатди. Осмондан сув тушириб, ерда фойда берадиган ҳар турли жуфт-жуфт (ўсимлик) ундириб қўйдик.

31:11

هَذَا خَلْقُ اللَّهِ فَأَرُونِي مَاذَا خَلَقَ الَّذِينَ مِن دُونِهِ بَلِ الظَّالِمُونَ فِي ضَلَالٍ مُّبِينٍ {11}

Бу Аллоҳнинг яратиши! Энди менга кўрсатиб беринглар-чи, Ундан бошқаси нима яратди?! Аслида, золимлар^[1727] очиқ-ойдин залолатдадир.

31:12

وَلَقَدْ آتَيْنَا لُقْمَانَ الْحِكْمَةَ أَنِ اشْكُرْ لِلَّهِ وَمَن يَشْكُرْ فَإِنَّمَا يَشْكُرُ لِنَفْسِهِ وَمَن كَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِيٌّ حَمِيدٌ {12}

Шубҳасизки, “Қадрига ет!”, деб Биз Луқмонга ҳикмат бердик. Кимки (ўзидаги неъматни) қадрига етса ўз фойдасига қадрлаган бўлади. Кимки нонкўрлик қилса, билиб қўйсин, Аллоҳ бехожатдир, доимо олқиш-у мақтовга лойиқдир.

31:13

وَإِذْ قَالَ لُقْمَانُ لِابْنِهِ وَهُوَ يَعِظُهُ يَا بُنَيَّ لَا تُشْرِكْ بِاللَّهِ إِنَّ الشِّرْكَ لَظُلْمٌ عَظِيمٌ {13}

Бир куни Луқмон ўғлига насиҳат қилаётиб шундай деди: “Эй Болажоним! Аллоҳга шерик қўшма! Чунки, ширк ниҳоятда катта зулмдир.

31:14

وَوَصَّيْنَا الْإِنسَانَ بِوَالِدَيْهِ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ وَهْنًا عَلَى وَهْنٍ وَفِصَالُهُ فِي عَامَيْنِ أَنِ اشْكُرْ لِي وَلِوَالِدَيْكَ إِلَيَّ الْمَصِيرُ{14}

Биз инсонга шундай вазифа юкладик: — онаси уни заифлик устига заифлик билан (қорнида) кўтариб юради, уни сутдан айрилиши икки йилда битади – “(Эй инсон!) Сен менга нисбатан ҳам, ота-онангга нисбатан ҳам бурчингни бажар! Қайтиб бориш жойи Менинг ҳузуримдир.

31:15

وَإِن جَاهَدَاكَ عَلى أَن تُشْرِكَ بِي مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ فَلَا تُطِعْهُمَا وَصَاحِبْهُمَا فِي الدُّنْيَا مَعْرُوفًا وَاتَّبِعْ سَبِيلَ مَنْ أَنَابَ إِلَيَّ ثُمَّ إِلَيَّ مَرْجِعُكُمْ فَأُنَبِّئُكُم بِمَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ {15}

Агар ота-онанг сени у ҳақида илминг бўлмаган нарсада Менга шерик қилишга мажбур қилсалар, иккаласига ҳам (ширк масаласида) итоат қилма. Бироқ, дунё (ишларида) улар билан чиройли ҳаёт кечир. Сен Менга йўналган кишининг йўлига эргаш. Кейин , барчангизнинг қайтишингиз Менинг ҳузуримдир. Шунда, Мен сизларга қилмишларингизни билдириб қўяман.”

31:16

يَا بُنَيَّ إِنَّهَا إِن تَكُ مِثْقَالَ حَبَّةٍ مِّنْ خَرْدَلٍ فَتَكُن فِي صَخْرَةٍ أَوْ فِي السَّمَاوَاتِ أَوْ فِي الْأَرْضِ يَأْتِ بِهَا اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ لَطِيفٌ خَبِيرٌ {16}

(Луқмон сўзида давом этиб айтдики): “Эй болажоним! (Қилинган яхши ёки ёмон иш) хантал уруғичалик бўлиб, у бир қоя тош ичида бўлса ёки самоларда ёки ер остида бўлса ҳам, уни (қиёмат куни ҳисоб учун) келтиради. Албатта, Аллоҳ энг нозик тафсилотларни ҳам билувчи ва хабардор зотдир.

31:17

يَا بُنَيَّ أَقِمِ الصَّلَاةَ وَأْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ وَانْهَ عَنِ الْمُنكَرِ وَاصْبِرْ عَلَى مَا أَصَابَكَ إِنَّ ذَلِكَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ {17}

Эй болажоним! Намозни/диний вазифаларни бажар, яхшиликка буюр, ёмонликдан қайтар. Сенга етган мусибатга сабр-бардош қил. Булар қатъият ва қарор талаб қиладиган ишлардандир.

31:18

وَلَا تُصَعِّرْ خَدَّكَ لِلنَّاسِ وَلَا تَمْشِ فِي الْأَرْضِ مَرَحًا إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ كُلَّ مُخْتَالٍ فَخُورٍ {18}

Ўзингни катта тутиб инсонлардан юз ўгирма, ер юзида ғўдайиб юрма. Чунки, Аллоҳ гердайган ва мақтанчоқларнинг бирортасини ҳам ёқтирмайди.

31:19

وَاقْصِدْ فِي مَشْيِكَ وَاغْضُضْ مِن صَوْتِكَ إِنَّ أَنكَرَ الْأَصْوَاتِ لَصَوْتُ الْحَمِيرِ {19}

Юришингда табиий бўл, овозингни пасайтир. Чунки, овозларнинг энг ёмони – хунуги аниқ эшакларнинг овозидир.”

31:20

أَلَمْ تَرَوْا أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَكُم مَّا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ وَأَسْبَغَ عَلَيْكُمْ نِعَمَهُ ظَاهِرَةً وَبَاطِنَةً وَمِنَ النَّاسِ مَن يُجَادِلُ فِي اللَّهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ وَلَا هُدًى وَلَا كِتَابٍ مُّنِيرٍ {20}

(Эй инсонлар!) Аллоҳ сизларга осмонлар ва ердаги нарсаларни (хизматингизга) бўйсундириб берганини, сизларга кўриниб турадиган – ошкор ва кўринмайдиган – яширин неъматларини мукаммал қилиб берганини наҳот кўриб-билмадингиз?! Инсонлар орасида на бир илмга^[1728], на бир қўлланма-ҳидоятга ва на ойдинлик киритиб берувчи китобга асосланмаган ҳолда Аллоҳ ҳақида тортишадиганлари бор.

31:21

وَإِذَا قِيلَ لَهُمُ اتَّبِعُوا مَا أَنزَلَ اللَّهُ قَالُوا بَلْ نَتَّبِعُ مَا وَجَدْنَا عَلَيْهِ آبَاءنَا أَوَلَوْ كَانَ الشَّيْطَانُ يَدْعُوهُمْ إِلَى عَذَابِ السَّعِيرِ {21}

Уларга: «Аллоҳ нозил қилган китобга эргашиб-амал қилинглар», дейилганида, улар: «Йўқ! Биз ота-боболаримизни қайси йўлда кўрган бўлсак, шунга эргашиб-амал қиламиз», дейди. Шайтон уларни жаҳаннам азобига чақирган бўлса ҳам (оталарига эргашиб кетаверадиларми)-а?

31:22

وَمَن يُسْلِمْ وَجْهَهُ إِلَى اللَّهِ وَهُوَ مُحْسِنٌ فَقَدِ اسْتَمْسَكَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقَى وَإِلَى اللَّهِ عَاقِبَةُ الْأُمُورِ {22}

Кимки самимий ҳолда ўзини Аллоҳга топшириб, (яхши амалларини) чиройли бажарса, демак, у мустаҳкам ҳалқани ушлаган бўлади. зотан, ишларнинг оқибати Аллоҳга қайтади.

31:23

وَمَن كَفَرَ فَلَا يَحْزُنكَ كُفْرُهُ إِلَيْنَا مَرْجِعُهُمْ فَنُنَبِّئُهُم بِمَا عَمِلُوا إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ {23}

Кимки (ҳақни тан олмай) кофирлик қилса, унинг кофирлиги сени ғамга солмасин. Уларнинг қайтиши Бизга. Шунда, уларга қилган ишларини билдириб қўямиз. Албатта, Аллоҳ диллардагини ҳам билади.

31:24

نُمَتِّعُهُمْ قَلِيلًا ثُمَّ نَضْطَرُّهُمْ إِلَى عَذَابٍ غَلِيظٍ {24}

Уларни (дунёда неъматлардан^[1729]) озгина баҳраманд қилиб,  кейин уларни қаттиқ-оғир азобга мажбур қиламиз.

31:25

وَلَئِن سَأَلْتَهُم مَّنْ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ لَيَقُولُنَّ اللَّهُ قُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ بَلْ أَكْثَرُهُمْ لَا يَعْلَمُونَ {25}

Улардан: «Осмонлар ва ерни ким яратган?», десанг, аниқ «Аллоҳ», дейди. Сен: «Ҳар турли олқиш-у мақтов Аллоҳга хос!», де. Аслида, уларнинг кўпи билмаяпти.

31:26

لِلَّـهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۚ إِنَّ اللَّـهَ هُوَ الْغَنِيُّ الْحَمِيدُ {26}

Осмонлар-у ердаги барча нарсалар Аллоҳга тегишли. Албатта, Аллоҳ бехожатдир, мақтовга лойиқ дир.

31:27

وَلَوْ أَنَّمَا فِي الْأَرْضِ مِن شَجَرَةٍ أَقْلَامٌ وَالْبَحْرُ يَمُدُّهُ مِن بَعْدِهِ سَبْعَةُ أَبْحُرٍ مَّا نَفِدَتْ كَلِمَاتُ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ {27}

Ер юзидаги дарахтлар қалам бўлса, денгизлар ва унга яна еттита денгиз қўшилиб (сиёҳ бўлса) турса ҳам, Аллоҳнинг сўзлари – илми^[1730] тугаб қолмайди. Албатта, Аллоҳ доимо ғолибдир, тўғри қарор берувчидир.

31:28

مَّا خَلْقُكُمْ وَلَا بَعْثُكُمْ إِلَّا كَنَفْسٍ وَاحِدَةٍ إِنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ بَصِيرٌ {28}

Сизларни яратиш ва сизларни (ўлгандан кейин қиёматда) қайта тирилтириш бир кишини яратиш билан бир хил бўлади. албатта, Аллоҳ эшитади, кўради.

31:29

أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ يُولِجُ اللَّيْلَ فِي النَّهَارِ وَيُولِجُ النَّهَارَ فِي اللَّيْلِ وَسَخَّرَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ كُلٌّ يَجْرِي إِلَى أَجَلٍ مُّسَمًّى وَأَنَّ اللَّهَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ {29}

Аллоҳ тунни кундузга киритишини, кундузни тунга киритишини, қуёш ва ойни (хизматингизда) бўйсундириб, уларнинг ҳар бирини белгиланган муддатгача (ўз орбитасида) айлантириб туришини, ҳамда Аллоҳ қилмишларингизни хабардор эканини кўриб-билмадингми?

31:30

ذَلِكَ بِأَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ وَأَنَّ مَا يَدْعُونَ مِن دُونِهِ الْبَاطِلُ وَأَنَّ اللَّهَ هُوَ الْعَلِيُّ الْكَبِيرُ {30}

Албатта, Аллоҳ ҳақ^[1731] бўлгани, Уни қўйиб дуо қилаётганлари ботил – ёлғон бўлгани учун, ҳамда Аллоҳ олий ва буюк зот бўлгани учун шундай бўлмоқда.

31:31

أَلَمْ تَرَ أَنَّ الْفُلْكَ تَجْرِي فِي الْبَحْرِ بِنِعْمَتِ اللَّهِ لِيُرِيَكُم مِّنْ آيَاتِهِ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِّكُلِّ صَبَّارٍ شَكُورٍ {31}

Аллоҳнинг неъмати билан кемалар денгизларда сузиб юрганини кўрмадингми? Аллоҳ Ўзининг оят-кўрсатмаларидан баъзиларини сизларга кўрсатиб қўйиш учун (шундай қилди). Албатта, ҳар бир сабр-бардош қилувчи ва ўз бурчини адо этувчилар учун бунда оят-кўрсатмалар бор.

31:32

وَإِذَا غَشِيَهُم مَّوْجٌ كَالظُّلَلِ دَعَوُا اللَّهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ فَلَمَّا نَجَّاهُمْ إِلَى الْبَرِّ فَمِنْهُم مُّقْتَصِدٌ وَمَا يَجْحَدُ بِآيَاتِنَا إِلَّا كُلُّ خَتَّارٍ كَفُورٍ {32}

Уларни денгизда соялардек (катта) тўлқинлар ўраб олганида, Аллоҳнинг динига ҳеч нарса қўшмай, Унга дуо қилишади. Уларни қуруқликка (чиқариб) қутқариб қолганида эса, баъзилари тўғри йўлда қолади. Оят-кўрсатмаларимизни фақат хоин ва нонкўрлар инкор қилади.

31:33

يَا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمْ وَاخْشَوْا يَوْمًا لَّا يَجْزِي وَالِدٌ عَن وَلَدِهِ وَلَا مَوْلُودٌ هُوَ جَازٍ عَن وَالِدِهِ شَيْئًا إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ فَلَا تَغُرَّنَّكُمُ الْحَيَاةُ الدُّنْيَا وَلَا يَغُرَّنَّكُم بِاللَّهِ الْغَرُورُ {33}

Эй инсонлар! Яратган Эгангизга нисбатан гуноҳ қилишдан сақланинг. Ота боласига асқатмайдиган, бола ҳам отасига асқатмайдиган кундан қўрқинглар. Албатта, Аллоҳнинг ваъдаси ҳақ. Шунинг учун, сизларни дунё ҳаёти алдаб қўймасин. Ўша алдамчи (шайтон) сизларни Аллоҳ ила алдаб қўймасин.

31:34

إِنَّ اللَّهَ عِندَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ وَيُنَزِّلُ الْغَيْثَ وَيَعْلَمُ مَا فِي الْأَرْحَامِ وَمَا تَدْرِي نَفْسٌ مَّاذَا تَكْسِبُ غَدًا وَمَا تَدْرِي نَفْسٌ بِأَيِّ أَرْضٍ تَمُوتُ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ {34}

(Қиёмат) вақти ҳақидаги илм фақат Аллоҳ ҳузурида. Ёмғирни У ёғдиради, бачадонлардаги нарсани билади. Ҳеч ким эртага нима қилишини/нимага эришишини билмайди. Ҳеч ким қаерда ўлишини билмайди. Албатта, Аллоҳ билувчидир, хабардордир.

32. САЖДА сураси^[1732]

بسم الله الرحمن الرحيم

Марҳамати чексиз ва яхшилик қилувчи – Аллоҳ номи билан.

32:1

 

الم {1}

Алиф! Лам! Мим![1733]

32:2

تَنزِيلُ الْكِتَابِ لَا رَيْبَ فِيهِ مِن رَّبِّ الْعَالَمِينَ {2}

Унда ҳеч қандай шубҳа бўлмаган ушбу (Қуръон) китоб борлиқларнинг яратган Эгаси тарафидан туширилган.

32:3

أَمْ يَقُولُونَ افْتَرَاهُ ۚ بَلْ هُوَ الْحَقُّ مِن رَّبِّكَ لِتُنذِرَ قَوْمًا مَّا أَتَاهُم مِّن نَّذِيرٍ مِّن قَبْلِكَ لَعَلَّهُمْ يَهْتَدُونَ {3}

Ёки улар: «Уни (Муҳаммаднинг) ўзи тўқиб олди», деяптими? Йўқ, ундай эмас! Тўғри йўлга келиши учун, сендан олдин ўзларига огоҳлантирувчи (элчи)^[1734] келмаган кишиларни огоҳлантирасан деб, яратган Эганг тарафидан юборилган ҳақиқатдир у.

32:4

اللَّهُ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَمَا بَيْنَهُمَا فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ مَا لَكُم مِّن دُونِهِ مِن وَلِيٍّ وَلَا شَفِيعٍ أَفَلَا تَتَذَكَّرُونَ{4}

Аллоҳ осмонларни, ерни ва улар орасидаги нарсаларни олти кунда/олти даврда яратиб, кейин, Аршга/бошқарувга ўтган зотдир. Сизларга Аллоҳдан бошқа ҳимоячи дўст ҳам оқловчи ҳам йўқ. Насиҳат олмайсизларми?!

32:5

يُدَبِّرُ الْأَمْرَ مِنَ السَّمَاء إِلَى الْأَرْضِ ثُمَّ يَعْرُجُ إِلَيْهِ فِي يَوْمٍ كَانَ مِقْدَارُهُ أَلْفَ سَنَةٍ مِّمَّا تَعُدُّونَ{5}

Осмондан ергача бўлган (барча) ишни У бошқаради. Кейин, у сизнинг ҳисобингизга кўра миқдори минг йил бўлган кунда Аллоҳга юксалади^[1735].

32:6

ذَلِكَ عَالِمُ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ الْعَزِيزُ الرَّحِيمُ {6}

Ана ўша (Аллоҳ) билинмаган-ғайбни ҳам билинган-ошкор нарсани ҳам билувчи, ғолиб ва меҳрибондир.

32:7

الَّذِي أَحْسَنَ كُلَّ شَيْءٍ خَلَقَهُ وَبَدَأَ خَلْقَ الْإِنسَانِ مِن طِينٍ {7}

Ўзи яратган нарсасини чиройли яратган, инсонни яратишни лойдан бошлаган Удир.

32:8

ثُمَّ جَعَلَ نَسْلَهُ مِن سُلَالَةٍ مِّن مَّاء مَّهِينٍ {8}

кейин унинг наслини (яратишни) қийматсиз-ҳақир сувдан иборат бўлган моддадан қилди.

32:9

ثُمَّ سَوَّاهُ وَنَفَخَ فِيهِ مِن رُّوحِهِ وَجَعَلَ لَكُمُ السَّمْعَ وَالْأَبْصَارَ وَالْأَفْئِدَةَ قَلِيلًا مَّا تَشْكُرُونَ {9}

кейин, уни шакллантирди, кейин унга руҳидан^[1736] пуфлаб, сизлар учун эшитиш ва кўриш қобилияти ҳамда виждон берди. (Буларни) қадрига жуда озчилигингиз етяпсизлар.

32:10

وَقَالُوا أَئِذَا ضَلَلْنَا فِي الْأَرْضِ أَئِنَّا لَفِي خَلْقٍ جَدِيدٍ بَلْ هُم بِلِقَاء رَبِّهِمْ كَافِرُونَ {10}

Улар шундай дейди: “Биз тупроқда (чириб) йўқ бўлиб кетганимизда ҳам, яна янгитдан яратиламизми?!, дейишади. Аслида, улар яратган Эгасига йўлиқишга ишонмай-кофирлик қиляпти.

32:11

قُلْ يَتَوَفَّاكُم مَّلَكُ الْمَوْتِ الَّذِي وُكِّلَ بِكُمْ ثُمَّ إِلَى رَبِّكُمْ تُرْجَعُونَ {11}

Айт: “Сизларни ўзингизга тайинланган ўлим фариштаси вафот^[1737] эттиради^[1738], кейин яратган Эгангизга қайтариласизлар.

32:12

وَلَوْ تَرَى إِذِ الْمُجْرِمُونَ نَاكِسُو رُؤُوسِهِمْ عِندَ رَبِّهِمْ رَبَّنَا أَبْصَرْنَا وَسَمِعْنَا فَارْجِعْنَا نَعْمَلْ صَالِحًا إِنَّا مُوقِنُونَ

Жиноятчиларни яратган Эгаси ҳузурида бошларини эгиб: «Эй Роббимиз! Кўрдик, эшитдик, энди бизни (дунёга) қайтар, яхши амал қилиб олайлик. Энди биз қатъий ишонувчимиз», деган вақтдаги аҳволини бир кўрсанг эди!

32:13

وَلَوْ شِئْنَا لَآتَيْنَا كُلَّ نَفْسٍ هُدَاهَا وَلَكِنْ حَقَّ الْقَوْلُ مِنِّي لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ مِنَ الْجِنَّةِ وَالنَّاسِ أَجْمَعِينَ {13}

Муносиб билганимизда эди, ҳар бир кишига ҳидоятини бериб қўярдик. Лекин, мендан: «Жаҳаннамни (шайтонга эргашган) инсонлар ва жинларнинг бир қисми  билан тўлдираман», деган сўз собит бўлган.

32:14

فَذُوقُوا بِمَا نَسِيتُمْ لِقَاء يَوْمِكُمْ هَذَا إِنَّا نَسِينَاكُمْ وَذُوقُوا عَذَابَ الْخُلْدِ بِمَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ {14}

Шунда уларга: «Энди (абадий азобни) тотинглар. Чунки,  сизлар бу кунингизга йўлиқишни «унутганингиз», Биз ҳам сизларни (яхшиликдан) унутдик. Ўз қилмишингиз туфайли энди абадий азобни тотинглар!», дейилади.

32:15

إِنَّمَا يُؤْمِنُ بِآيَاتِنَا الَّذِينَ إِذَا ذُكِّرُوا بِهَا خَرُّوا سُجَّدًا وَسَبَّحُوا بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَهُمْ لَا يَسْتَكْبِرُونَ {15}

Бизнинг оятларимизга фақат шундай кишилар ишониб-суянадики, уларга оятлар билан насиҳат қилинганида (эслатилганида, оятларга) таъзим ила бош эгади, Роббини олқишлаб улуғлайди. Улар (итоатдан) ўзини катта тутмайди.

32:16

تَتَجَافَى جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضَاجِعِ يَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفًا وَطَمَعًا وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ   يُنفِقُونَ {16}

Ёнбошлари тўшакларидан узоқлашади^[1739], қўрққан ва умид қилган ҳолда Роббига дуо қилади, яна уларга ризқ қилиб берган нарсамиздан хайр-эҳсон қилади.

32:17

فَلَا تَعْلَمُ نَفْسٌ مَّا أُخْفِيَ لَهُم مِّن قُرَّةِ أَعْيُنٍ جَزَاء بِمَا كَانُوا يَعْمَلُونَ {17}

Қилаётган (яхши) амалларига мукофот қилиб бериш учун яшириб қўйилган кўзни қувонтирадиган неъматларни ҳеч бири билмайди.

32:18

أَفَمَن كَانَ مُؤْمِنًا كَمَن كَانَ فَاسِقًا لَّا يَسْتَوُونَ {18}

Мўмин бўлган бири йўлдан чиққан-фосиқ билан (мукофотда) тенг бўладими? Тенг бўлмайди!

32:19

أَمَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فَلَهُمْ جَنَّاتُ الْمَأْوَى نُزُلًا بِمَا كَانُوا يَعْمَلُونَ {19}

Ахир, имон келтириб хайрли ишларни амалга оширганларга қилган ишлари эвазига маскан қилиб берилиш учун, уларга жойлашиб қоладиган боғ-у бўстонлар бор.

32:20

وَأَمَّا الَّذِينَ فَسَقُوا فَمَأْوَاهُمُ النَّارُ كُلَّمَا أَرَادُوا أَن يَخْرُجُوا مِنْهَا أُعِيدُوا فِيهَا وَقِيلَ لَهُمْ ذُوقُوا عَذَابَ النَّارِ الَّذِي كُنتُم بِهِ تُكَذِّبُونَ {20}

Йўлдан чиққан-фосиқларга келсак, уларнинг жойлашиб қоладиган жойлари жаҳаннамдир. Ҳар сафар ундан чиқмоқчи бўлишганида, унга қайтариб қўйилади ва: «Ўзингиз ёлғонга чиқарган жаҳаннамнинг азобини тотинглар!», дейилади.

32:21

وَلَنُذِيقَنَّهُمْ مِنَ الْعَذَابِ الْأَدْنَى دُونَ الْعَذَابِ الْأَكْبَرِ لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ {21}

(Кофирлик ва фосиқлигидан) қайтсин деб, энг катта азобдан олдин энг яқин (дунёда ҳаётидаги) азобдан ҳам тоттириб турамиз^[1740].

32:22

وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّن ذُكِّرَ بِآيَاتِ رَبِّهِ ثُمَّ أَعْرَضَ عَنْهَا إِنَّا مِنَ الْمُجْرِمِينَ مُنتَقِمُونَ {22}

Раббининг оятлари эслатилса-ю, кейин ундан юз ўгирган кимсадан ҳам золимроқ бири борми?! Биз (ундай) жиноятчиларга муносиб жазо берамиз.

32:23

وَلَقَدْ آتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ فَلَا تَكُن فِي مِرْيَةٍ مِّن لِّقَائِهِ وَجَعَلْنَاهُ هُدًى لِّبَنِي إِسْرَائِيلَ {23}

Шубҳасизки, Мусога китоб берганмиз. Шунинг учун, унга рўбарў бўлганидан шубҳада бўлма. Биз уни Исроил авлодига қўлланма қилганмиз.

32:24

وَجَعَلْنَا مِنْهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا لَمَّا صَبَرُوا وَكَانُوا بِآيَاتِنَا يُوقِنُونَ {24}

Улар оятларимизга қатъий ишониб, сабр-бардош қилишган даврларда, ораларидан Бизни амримиз бўйича йўл кўрсатадиган етакчилар чиқарганмиз.

32:25

إِنَّ رَبَّكَ هُوَ يَفْصِلُ بَيْنَهُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ فِيمَا كَانُوا فِيهِ يَخْتَلِفُونَ{25}

Албатта, ихтилофга тушган масалалари бўйича, қиёмат куни Роббингни Ўзи уларнинг орасини айириб қўяди^[1741].

32:26

أَوَلَمْ يَهْدِ لَهُمْ كَمْ أَهْلَكْنَا مِن قَبْلِهِم مِّنَ الْقُرُونِ يَمْشُونَ فِي مَسَاكِنِهِمْ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ أَفَلَا يَسْمَعُونَ{26}

Улардан олдин қанчадан-қанча наслларни ҳалок қилганимиз уларга (ҳақиқатни) кўрсатиб бермабдими? Ҳозирда ўзлари уларнинг масканларида (яшаб) юрибди. Албатта, бунда оят-кўрсатмалар бор. қулоқ солмайдиларми?!

32:27

أَوَلَمْ يَرَوْا أَنَّا نَسُوقُ الْمَاء إِلَى الْأَرْضِ الْجُرُزِ فَنُخْرِجُ بِهِ زَرْعًا تَأْكُلُ مِنْهُ أَنْعَامُهُمْ وَأَنفُسُهُمْ أَفَلَا يُبْصِرُونَ{27}

Сувни қуруқ ерга Биз ҳайдаётганимизни улар кўриб-билмабдиларми? Кейин у орқали экинлар чиқарамиз, чорвалари ҳам ўзлари ҳам ундан озиқланади. Наҳот кўрмаётган бўлсалар?!

32:28

وَيَقُولُونَ مَتَى هَذَا الْفَتْحُ إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ{28}

Улар: «Агар ростгўй бўлсанглар, бу (сизларни фойдангизга бериладиган) ҳукм қачон содир бўлади?», демоқда.

32:29

قُلْ يَوْمَ الْفَتْحِ لَا يَنفَعُ الَّذِينَ كَفَرُوا إِيمَانُهُمْ وَلَا هُمْ يُنظَرُونَ{29}

Айт: “Ҳукм куни кофирлик қилганларга имони фойда бермайди, (имонга келишлари учун) уларга муҳлат ҳам берилмайди.

32:30

فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ وَانتَظِرْ إِنَّهُم مُّنتَظِرُونَ{30}

Шунинг учун, улардан юз ўгир ва кутиб тур. Улар ҳам кутиб турибди.

 

33. АҲЗОБ сураси^[1742]

بِسْمِ اللَّـهِ الرَّحْمَـٰنِ الرَّحِيم

Марҳамати чексиз ва яхшилик қилувчи – Аллоҳ номи билан.

33:1

يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ اتَّقِ اللَّهَ وَلَا تُطِعِ الْكَافِرِينَ وَالْمُنَافِقِينَ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلِيمًا حَكِيمًا {1}

Эй пайғамбар! Аллоҳга қарши чиқишдан сақлан! Кофир ва мунофиқларга итоат қилма! Албатта, Аллоҳ билиб туради, тўғри қарор беради.

33:2

وَاتَّبِعْ مَا يُوحَى إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ إِنَّ اللَّهَ كَانَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرًا {2}

Сен яратган Эгангдан ўзингга ваҳий қилинган Қуръонга риоя қил/амал қил. Албатта, Аллоҳ қилмишларингиздан тўлиқ хабардордир.

33:3

وَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ وَكَفَى بِاللَّهِ وَكِيلًا{3}

Аллоҳга суяниб-таян. Аллоҳ кўмакчиликка кифоядир.

33:4

مَّا جَعَلَ اللَّهُ لِرَجُلٍ مِّن قَلْبَيْنِ فِي جَوْفِهِ وَمَا جَعَلَ أَزْوَاجَكُمُ اللَّائِي تُظَاهِرُونَ مِنْهُنَّ أُمَّهَاتِكُمْ وَمَا جَعَلَ أَدْعِيَاءكُمْ أَبْنَاءكُمْ ذَلِكُمْ قَوْلُكُم بِأَفْوَاهِكُمْ وَاللَّهُ يَقُولُ الْحَقَّ وَهُوَ يَهْدِي السَّبِيلَ {4}

Аллоҳ ҳеч кимнинг ичида иккита қалб ташкил қилмаган, зиҳор^[1743] қиладиган аёлларингизни сизларга она қилиб бергани йўқ, боқиб олган болаларингизни ҳам ўз фарзандингиз қилиб бермади. Булар оғзингиздаги (қуруқ) гапларингиздир. Ҳақиқатни Аллоҳ айтади ва тўғри йўл кўрсатади.

33:5

ادْعُوهُمْ لِآبَائِهِمْ هُوَ أَقْسَطُ عِندَ اللَّهِ فَإِن لَّمْ تَعْلَمُوا آبَاءهُمْ فَإِخْوَانُكُمْ فِي الدِّينِ وَمَوَالِيكُمْ وَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ فِيمَا أَخْطَأْتُم بِهِ وَلَكِن مَّا تَعَمَّدَتْ قُلُوبُكُمْ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَّحِيمًا {5}

Уларни ўз оталари номи билан чақиринглар. Аллоҳга кўра энг тўғриси шу. Агар оталарини билмасанглар, унда улар сизларнинг диний биродарларингиз ва дўстларингиздир. Хато ила қилган ўринларда сизларга гуноҳ йўқ. Лекин, юракдан қасд қилган ишларингизда (гуноҳ бор). Аллоҳ кечиримли ва меҳрибондир.

33:6

النَّبِيُّ أَوْلَى بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنفُسِهِمْ وَأَزْوَاجُهُ أُمَّهَاتُهُمْ وَأُوْلُو الْأَرْحَامِ بَعْضُهُمْ أَوْلَى بِبَعْضٍ فِي كِتَابِ اللَّهِ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُهَاجِرِينَ إِلَّا أَن تَفْعَلُوا إِلَى أَوْلِيَائِكُم مَّعْرُوفًا كَانَ ذَلِكَ فِي الْكِتَابِ مَسْطُورًا {6}

Пайғамбар мўминларга ўз жонларидан ҳам яқиндир. Аёллари эса уларнинг оналаридир. Туғишган қариндошлар Аллоҳнинг китобида (мерос масаласида) бир-бирига мўминлар ва муҳожирлардан кўра яқиндир. Лекин, дўстларингизга яхшилик қилишингиз бундан мустасно^[1744]. Бу (ҳукм) китобда ёзиб қўйилди.

33:7

وَإِذْ أَخَذْنَا مِنَ النَّبِيِّينَ مِيثَاقَهُمْ وَمِنكَ وَمِن نُّوحٍ وَإِبْرَاهِيمَ وَمُوسَى وَعِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ وَأَخَذْنَا مِنْهُم مِّيثَاقًا غَلِيظًا {7}

Биз ўз вақтида пайғамбарлардан сўз олганмиз. Сендан ҳам, Нуҳ, Иброҳим, Мусо ва Марямнинг ўғли Исодан ҳам. Улардан мустаҳкам сўз олганмиз^[1745].

33:8

لِيَسْأَلَ الصَّادِقِينَ عَن صِدْقِهِمْ وَأَعَدَّ لِلْكَافِرِينَ عَذَابًا أَلِيمًا {8}

Ростгўйлардан ўзларини садоқати ҳақида сўраш учун^[1746] (шундай қилди). (Пайғамбарларга) ишонмаган-кофирларга (Аллоҳ) аламли азоб тайёрлаб қўйди.

33:9

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا نِعْمَةَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ جَاءتْكُمْ جُنُودٌ فَأَرْسَلْنَا عَلَيْهِمْ رِيحًا وَجُنُودًا لَّمْ تَرَوْهَا وَكَانَ اللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرًا{9}

Эй Мўминлар! Аллоҳни сизга берган неъматини ёдда тутинглар. Ўшанда сизларга қўшинлар келган эди. Биз уларнинг тепасига бўрон ҳамда сизлар кўрмаган қўшинлар юборганмиз^[1747]. Аллоҳ қилаётган ишларингизни кўриб турарди.

33:10

إِذْ جَاؤُوكُم مِّن فَوْقِكُمْ وَمِنْ أَسْفَلَ مِنكُمْ وَإِذْ زَاغَتْ الْأَبْصَارُ وَبَلَغَتِ الْقُلُوبُ الْحَنَاجِرَ وَتَظُنُّونَ بِاللَّهِ الظُّنُونَا{10}

Ўшанда улар сизларнинг уст тарафингиздан ҳам, қуйи тарафингиздан ҳам келишган эди. Шунда кўзлар чақнаб, юраклар бўғизларга тиқилиб қолиб, Аллоҳ ҳақида турли гумонларга борган эдингиз.

33:11

هُنَالِكَ ابْتُلِيَ الْمُؤْمِنُونَ وَزُلْزِلُوا زِلْزَالًا شَدِيدًا {11}

Ана ўша ерда мўминлар қаттиқ чўчитилиб, синовдан ўтказилган.

33:12

وَإِذْ يَقُولُ الْمُنَافِقُونَ وَالَّذِينَ فِي قُلُوبِهِم مَّرَضٌ مَّا وَعَدَنَا اللَّهُ وَرَسُولُهُ إِلَّا غُرُورًا{12}

Ўшанда мунофиқлар ва қалбида касали борлар: «Аллоҳ ва Унинг Расули бизга фақат ёлғон ваъда берган экан», деб қолишган.

33:13

وَإِذْ قَالَت طَّائِفَةٌ مِّنْهُمْ يَا أَهْلَ يَثْرِبَ لَا مُقَامَ لَكُمْ فَارْجِعُوا وَيَسْتَأْذِنُ فَرِيقٌ مِّنْهُمُ النَّبِيَّ يَقُولُونَ إِنَّ بُيُوتَنَا عَوْرَةٌ وَمَا هِيَ بِعَوْرَةٍ إِن يُرِيدُونَ إِلَّا فِرَارًا {13}

Ўшанда ораларидан бир гуруҳи: “Эй Ясрибликлар^[1748]! Сизларга (бу ерда) туришни фойдаси ёқ, қайтиб кетинглар!”, деётган эди. Ораларидан яна бир гуруҳ эса: «Уйларимиз ҳимоясиз», деб пайғамбардан рухсат сўраётган эди. Ҳолбуки, уйлари ҳимоясиз эмасди. Улар фақат жангдан қочишни хоҳлаган.

33:14

وَلَوْ دُخِلَتْ عَلَيْهِم مِّنْ أَقْطَارِهَا ثُمَّ سُئِلُوا الْفِتْنَةَ لَآتَوْهَا وَمَا تَلَبَّثُوا بِهَا إِلَّا يَسِيرًا {14}

Агар уларнинг устига Мадинанинг ҳар тарафидан бостириб кирилиб, улардан фитна^[1749] талаб қилинса, кўп иккиланмасдан аниқ фитна келтириб чиқарадилар.

33:15

وَلَقَدْ كَانُوا عَاهَدُوا اللَّهَ مِن قَبْلُ لَا يُوَلُّونَ الْأَدْبَارَ وَكَانَ عَهْدُ اللَّهِ مَسْؤُولًا {15}

Ҳолбуки, улар илгари (жангдан) ортга қараб қочмаслик ҳақида Аллоҳга сўз беришган эди^[1750]. Аллоҳга берилган сўз жавобгарлик талаб қила

33:16

قُل لَّن يَنفَعَكُمُ الْفِرَارُ إِن فَرَرْتُم مِّنَ الْمَوْتِ أَوِ الْقَتْلِ وَإِذًا لَّا تُمَتَّعُونَ إِلَّا قَلِيلًا{16}

Айт: «Агар ўлимдан ёки жангдан қочсангиз, қочиш сизга фойда бермайди. Қочган тақдирингизда ҳам, оз (фурсат) баҳраманд бўласиз, холос.»

33:17

 

قُلْ مَن ذَا الَّذِي يَعْصِمُكُم مِّنَ اللَّهِ إِنْ أَرَادَ بِكُمْ سُوءًا أَوْ أَرَادَ بِكُمْ رَحْمَةً وَلَا يَجِدُونَ لَهُم مِّن دُونِ اللَّهِ وَلِيًّا وَلَا نَصِيرًا{17}

«Агар Аллоҳ сизларга бирор ёмонлик хоҳласа, ёки бирор яхшилик хоҳласа, сизларни ундан ким тўсиб қолади?», деб айт. Улар ўзларига Аллоҳдан бошқа ҳимоячи дўст ҳам, ёрдамчи ҳам тополмайди.

33:18

قَدْ يَعْلَمُ اللَّهُ الْمُعَوِّقِينَ مِنكُمْ وَالْقَائِلِينَ لِإِخْوَانِهِمْ هَلُمَّ إِلَيْنَا وَلَا يَأْتُونَ الْبَأْسَ إِلَّا قَلِيلًا {18}

Орангиздан сизларга қаршилик чиқарувчиларни ҳам, биродарларига: «Бизга келинглар», дейдиганларни ҳам Аллоҳ билиб туради. Улар жангга жуда кам қатнашади.

33:19

أَشِحَّةً عَلَيْكُمْ فَإِذَا جَاء الْخَوْفُ رَأَيْتَهُمْ يَنظُرُونَ إِلَيْكَ تَدُورُ أَعْيُنُهُمْ كَالَّذِي يُغْشَى عَلَيْهِ مِنَ الْمَوْتِ فَإِذَا ذَهَبَ الْخَوْفُ سَلَقُوكُم بِأَلْسِنَةٍ حِدَادٍ أَشِحَّةً عَلَى الْخَيْرِ أُوْلَئِكَ لَمْ يُؤْمِنُوا فَأَحْبَطَ اللَّهُ أَعْمَالَهُمْ وَكَانَ ذَلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيرًا {19}

 

Улар (жангга қатнашса) сизларга қизғанчиқлик қилади. (Жанг мобайнида) хавф келганида, худди ўлим талвасаси келиб қолган одамдек, сенга кўзларини олайтириб қараб турганини кўрасан. Хавф кетганида эса, яхшиликка (ўлжага) қизғанчиқлик қилиб, ўткир тиллари билан сизларни ранжитади. Ана шулар (Аллоҳ ва Расулига) ишонишмаган кимсалардир. Шунинг учун, Аллоҳ уларнинг ишларини бекор қилиб юборди^[1751]. Бу нарса Аллоҳга осон.

33:20

يَحْسَبُونَ الْأَحْزَابَ لَمْ يَذْهَبُوا وَإِن يَأْتِ الْأَحْزَابُ يَوَدُّوا لَوْ أَنَّهُم بَادُونَ فِي الْأَعْرَابِ يَسْأَلُونَ عَنْ أَنبَائِكُمْ وَلَوْ كَانُوا فِيكُم مَّا قَاتَلُوا إِلَّا قَلِيلًا {20}

Улар бирлашган қўшинни (чекиниб) кетмади, деб ўйлаяпти. Агар ўша бирлашган қўшин қайтиб келса эди, (орангиздаги мунофиқлар) чўлда бадавий араб орасида қолиб, сизларни хабарларингизни (ўша ердан туриб) суриштиришни орзу қилиб қоларди. Орангизда бўлган тақдирда ҳам, жуда кам жанг қилишган бўларди.

33:21

لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِّمَن كَانَ يَرْجُو اللَّهَ وَالْيَوْمَ الْآخِرَ وَذَكَرَ اللَّهَ كَثِيرًا {21}

Шубҳасизки, Сизлар учун – Аллоҳдан ва охират кунидан умид қилиб, Аллоҳни кўп эслайдиганлар^[1752] учун, Аллоҳнинг элчисида гўзал ўрнак бор.

33:22

وَلَمَّا رَأَى الْمُؤْمِنُونَ الْأَحْزَابَ قَالُوا هَذَا مَا وَعَدَنَا اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَصَدَقَ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَمَا زَادَهُمْ إِلَّا إِيمَانًا وَتَسْلِيمًا {22}

Мўминлар бирлашган қўшинни кўришганида: «Аллоҳ ва Расули бизга ваъда қилган нарса мана шу. Аллоҳ ва Расули албатта тўғри айтган», дедилар. Бу уларнинг фақат (Аллоҳ ва Расулига бўлган) имони ва таслимиятини зиёда қилди.

33:23

مِنَ الْمُؤْمِنِينَ رِجَالٌ صَدَقُوا مَا عَاهَدُوا اللَّهَ عَلَيْهِ ۖ فَمِنْهُمْ مَنْ قَضَىٰ نَحْبَهُ وَمِنْهُمْ مَنْ يَنْتَظِرُ ۖ وَمَا بَدَّلُوا تَبْدِيلً

Мўминлар орасида, Аллоҳга берган сўзида турган (қаҳрамон) йигитлар бор. улардан кимлардир (ўша йўлда) жонини фидо қилди, кимлардир кутяпти. Улар (Аллоҳга берган аҳдини) ҳеч бир шаклда ўзгартирмайди.

33:24

لِيَجْزِيَ اللَّهُ الصَّادِقِينَ بِصِدْقِهِمْ وَيُعَذِّبَ الْمُنَافِقِينَ إِنْ شَاءَ أَوْ يَتُوبَ عَلَيْهِمْ ۚ إِنَّ اللَّهَ كَانَ غَفُورًا رَحِيمًا

Ростгўйларни садоқати ила мукофотлаш ҳамда, агар муносиб кўрса мунофиқларни азоблаш ёки тавба имкони бериш учун Аллоҳ шундай қилди. Аллоҳ кечиримли ва меҳрибондир.

33:25

وَرَدَّ اللَّهُ الَّذِينَ كَفَرُوا بِغَيْظِهِمْ لَمْ يَنَالُوا خَيْرًا وَكَفَى اللَّهُ الْمُؤْمِنِينَ الْقِتَالَ وَكَانَ اللَّهُ قَوِيًّا عَزِيزًا{25}

Аллоҳ кофирлик қилганларни^[1753] ўз аччиқлари билан (Хандақ куни) ортга қайтариб юборди, улар ҳеч қандай яхшиликка эриша олмади. Жангда Аллоҳ мўминларга (ёрдами билан) кифоя қилди. Аллоҳ кучлидир, доимо ғолибдир.

33:26

وَأَنزَلَ الَّذِينَ ظَاهَرُوهُم مِّنْ أَهْلِ الْكِتَابِ مِن صَيَاصِيهِمْ وَقَذَفَ فِي قُلُوبِهِمُ الرُّعْبَ فَرِيقًا تَقْتُلُونَ وَتَأْسِرُونَ فَرِيقًا {26}

Аҳли Китоб орасидан уларга ёрдам берганларни қалбларига қўрқув солиб ўз қалъаларидан туширди. Сиз улардан бир қисмини ўлдираётган, бир қисмини эса асир олаётган эдингиз.

33:27

وَأَوْرَثَكُمْ أَرْضَهُمْ وَدِيَارَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ وَأَرْضًا لَّمْ تَطَؤُوهَا وَكَانَ اللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرًا{27}

Аллоҳ уларнинг ерига, юртига ва мол-давлатларига, ҳамда сизлар ҳали ҳануз оёқ босмаган ерга  сизларни эгадор қилиб қўйди. Аллоҳ ҳамма нарсага ўлчов белгилаб қўяди.

33:28

يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُل لِّأَزْوَاجِكَ إِن كُنتُنَّ تُرِدْنَ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا وَزِينَتَهَا فَتَعَالَيْنَ أُمَتِّعْكُنَّ وَأُسَرِّحْكُنَّ سَرَاحًا جَمِيلًا {28}

Эй Пайғамбар! Аёлларингга шундай деб айт: “Агар сизлар дунё ҳаётини ва унинг зийнатини кўзласангиз, унда, сизларга (мол-давлатдан) фойдалантириб, сизларни чиройли ҳолатда қўйиб юборай.

33:29

وَإِن كُنتُنَّ تُرِدْنَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَالدَّارَ الْآخِرَةَ فَإِنَّ اللَّهَ أَعَدَّ لِلْمُحْسِنَاتِ مِنكُنَّ أَجْرًا عَظِيمًا {29}

Агар сизлар Аллоҳ ва Расулини ҳамда охират кунини кўзласанглар, унда, Аллоҳ орангиздан чиройли иш қилувчиларга буюк мукофот тайинлаб қўяди.”

33:30

يَا نِسَاء النَّبِيِّ مَن يَأْتِ مِنكُنَّ بِفَاحِشَةٍ مُّبَيِّنَةٍ يُضَاعَفْ لَهَا الْعَذَابُ ضِعْفَيْنِ وَكَانَ ذَلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيرًا {30}

Эй пайғамбар аёллари! Сизлардан кимки аниқ фаҳш бўлган ишни қилса, унга икки баробар азоб берилади. Бу Аллоҳга осон.

33:31

وَمَن يَقْنُتْ مِنكُنَّ لِلَّهِ وَرَسُولِهِ وَتَعْمَلْ صَالِحًا نُّؤْتِهَا أَجْرَهَا مَرَّتَيْنِ وَأَعْتَدْنَا لَهَا رِزْقًا كَرِيمًا {31}

Сизлардан кимки Аллоҳга ва Расулига итоат қилса ва яхши иш қилса, унга ажр-мукофотини икки баробар қилиб берамиз, унга асл ризқ (жаннат) тайёрлаб қўямиз.

33:32

يَا نِسَاء النَّبِيِّ لَسْتُنَّ كَأَحَدٍ مِّنَ النِّسَاء إِنِ اتَّقَيْتُنَّ فَلَا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَيَطْمَعَ الَّذِي فِي قَلْبِهِ مَرَضٌ وَقُلْنَ قَوْلًا مَّعْرُوفًا {32}

Эй Пайғамбар аёллари! Агар (Аллоҳга нисбатан) жавобгарликни ҳис қилиб яшасангиз, сизлар бошқа аёлларнинг бирортасига ўхшамайсиз. Шу боис, нозланиб гапирманглар, акс ҳолда, қалбида касали борларни ҳирси уйғониб қолади. Гапни тўғри гапиринглар.

33:33

وَقَرْنَ فِي بُيُوتِكُنَّ وَلَا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِيَّةِ الْأُولَى وَأَقِمْنَ الصَّلَاةَ وَآتِينَ الزَّكَاةَ وَأَطِعْنَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا{33}

Уйларингизни ичида (ҳам) ўзингизни виқорли тутинглар^[1754]. Аввалги жаҳолат давридек ноз-у жилвали ҳаракат қилманг, намозни/диний вазифаларни бажаринг, пок ва тўғри бўлинг, Аллоҳ ва Расулига итоат қилинг. Эй (пайғамбар) хонадонининг эгалари! Аллоҳ сизлардан гуноҳ-у ёмонликни кетказиб, сизларни пок-покиза ҳолатга келтиришни истайди.

33:34

وَاذْكُرْنَ مَا يُتْلَى فِي بُيُوتِكُنَّ مِنْ آيَاتِ اللَّهِ وَالْحِكْمَةِ إِنَّ اللَّهَ كَانَ لَطِيفًا خَبِيرًا {34}

Уйларингизда тиловат қилинаётган Аллоҳнинг оятларини ва ҳикматни (оят маъноларининг баёнини) ёдда сақлаб қолинглар. Албатта, Аллоҳ ҳар нарсани нозик ва махфий тарафини ҳам билувчи, ҳар нарсадан хабардордир.

33:35

إِنَّ الْمُسْلِمِينَ وَالْمُسْلِمَاتِ وَالْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ وَالْقَانِتِينَ وَالْقَانِتَاتِ وَالصَّادِقِينَ وَالصَّادِقَاتِ وَالصَّابِرِينَ وَالصَّابِرَاتِ وَالْخَاشِعِينَ وَالْخَاشِعَاتِ وَالْمُتَصَدِّقِينَ وَالْمُتَصَدِّقَاتِ وَالصَّائِمِينَ وَالصَّائِمَاتِ وَالْحَافِظِينَ فُرُوجَهُمْ وَالْحَافِظَاتِ وَالذَّاكِرِينَ اللَّهَ كَثِيرًا وَالذَّاكِرَاتِ أَعَدَّ اللَّهُ لَهُم مَّغْفِرَةً وَأَجْرًا عَظِيمًا{35}

Албатта, (Аллоҳ ва Расулига) таслим бўлган эркаклар ва таслим бўлган аёлларга, (Аллоҳ ва Расулига) ишониб-суянган эркаклар ва ишониб-суянган аёлларга, итоатгўй эркалар ва итоатгўй аёлларга, ростгўй эркаклар ва ростгўй аёлларга, сабр-бардошли эркаклар ва сабр-бардошли аёлларга, (Аллоҳга) эҳтиром кўрсатувчи эркаклар ва эҳтиром кўрсатувчи аёлларга, садақа-закот берадиган эркаклар ва садақа-закот берадиган аёлларга, рўза тутадиган эркаклар ва рўза тутадиган аёлларга, уят жойларини сақловчи эркаклар ва уят жойларини сақловчи аёлларга, Аллоҳни кўп зикр қилувчи эркаклар ва кўп зикр қилувчи аёлларга Аллоҳ мағфират/гуноҳларини кечиришни ва буюк мукофот тайёрлаб қўйган.

33:36

وَمَا كَانَ لِمُؤْمِنٍ وَلَا مُؤْمِنَةٍ إِذَا قَضَى اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَمْرًا أَن يَكُونَ لَهُمُ الْخِيَرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ وَمَن يَعْصِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَقَدْ ضَلَّ ضَلَالًا مُّبِينًا {36}

Аллоҳ ва Расули/элчи орқали юборган китоби бирон бир иш ҳақида ҳукм қилганида, ҳеч бир мўмин эркак ва мўмина аёлни у иш ҳақида танлаш ихтиёри йўқ^[1755]. Ким Аллоҳ ва Расулига/элчи орқали юборган китобига қарши чиқса, очиқчасига адашган бўлади.

33:37

وَإِذْ تَقُولُ لِلَّذِي أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِ وَأَنْعَمْتَ عَلَيْهِ أَمْسِكْ عَلَيْكَ زَوْجَكَ وَاتَّقِ اللَّهَ وَتُخْفِي فِي نَفْسِكَ مَا اللَّهُ مُبْدِيهِ وَتَخْشَى النَّاسَ وَاللَّهُ أَحَقُّ أَن تَخْشَاهُ فَلَمَّا قَضَى زَيْدٌ مِّنْهَا وَطَرًا زَوَّجْنَاكَهَا لِكَيْ لَا يَكُونَ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ حَرَجٌ فِي أَزْوَاجِ أَدْعِيَائِهِمْ إِذَا قَضَوْا مِنْهُنَّ وَطَرًا وَكَانَ أَمْرُ اللَّهِ مَفْعُولًا{37}

(Эй Муҳаммад!) Бир куни сен, Аллоҳ ҳам яхшилик қилган, сен ўзинг ҳам яхшилик қилган бири (Зайд)га: “Жуфтингни никоҳингда тут, Аллоҳга қарши жавобгарликни ҳис қил!”, деётган эдинг^[1756]. Ҳолбуки, инсонлардан андиша қилиб, Аллоҳ ошкор қиладиган ишни ичингда яшираётган эдинг. Аслида Аллоҳдан андиша қилишинг тўғри эди. Зайд (талоқ қилиб) аёлидан муносабатини узганидан кейин, сени унга уйлантирдик. Мўминларга асранди болалари (талоқ қилиб) ўз аёлларидан муносабатларини узиб бўлгач, (уларга уйланишда) муаммо бўлмаслиги учун (шундай қилдик). Аллоҳнинг амри бажарилди^[1757].

33:38

مَّا كَانَ عَلَى النَّبِيِّ مِنْ حَرَجٍ فِيمَا فَرَضَ اللَّهُ لَهُ سُنَّةَ اللَّهِ فِي الَّذِينَ خَلَوْا مِن قَبْلُ وَكَانَ أَمْرُ اللَّهِ قَدَرًا مَّقْدُورًا{38}

Аллоҳ фарз қилган нарсани амалга оширишида пайғамбарга ҳеч қандай айб бўлмайди^[1758]. Бу илгари ўтганлар (пайғамбарлар)да ҳам ижро этилган Аллоҳнинг қонунидир. Аллоҳнинг амри ўлчаб-белгилаб қўйилди.

33:39

الَّذِينَ يُبَلِّغُونَ رِسَالَاتِ اللَّهِ وَيَخْشَوْنَهُ وَلَا يَخْشَوْنَ أَحَدًا إِلَّا اللَّهَ وَكَفَى بِاللَّهِ حَسِيبًا {39}

Улар – Аллоҳнинг фармонларини етказадиган, Аллоҳдан андиша қиладиган, Ундан бошқа ҳеч кимдан андиша қилмайдиган кишилардир^[1759]. Ҳисоб сўрашга Аллоҳнинг Ўзи кифоядир.

33:40

مَّا كَانَ مُحَمَّدٌ أَبَا أَحَدٍ مِّن رِّجَالِكُمْ وَلَكِن رَّسُولَ اللَّهِ وَخَاتَمَ النَّبِيِّينَ وَكَانَ اللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمًا{40}

Муҳаммад сизлардан ҳеч бир эркакнинг отаси эмас. лекин, у Аллоҳнинг элчиси ва пайғамбарларнинг охиргисидир^[1760]. Аллоҳ ҳамма нарсани билади.

33:41

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْرًا كَثِيرًا {41}

Эй Мўминлар! Аллоҳни кўп эсланг^[1761],

33:42

وَسَبِّحُوهُ بُكْرَةً وَأَصِيلًا{42}

Ва кеча-ю кундуз Уни улуғланг!

33:43

هُوَ الَّذِي يُصَلِّي عَلَيْكُمْ وَمَلَائِكَتُهُ لِيُخْرِجَكُم مِّنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ وَكَانَ بِالْمُؤْمِنِينَ رَحِيمًا {43}

У сизларни зулматлардан нурга олиб чиқиш учун, Унинг Ўзи ҳам, фаришталари ҳам сизларга кўмак беради. У мўминларга меҳрибондир.

33:44

تَحِيَّتُهُمْ يَوْمَ يَلْقَوْنَهُ سَلَامٌ وَأَعَدَّ لَهُمْ أَجْرًا كَرِيمًا{44}

Аллоҳга йўлиқадиган кунда уларга билдириладиган тилак «Салом!», дир. У уларга асл-ҳурматли мукофот тайёрлаб қўйган.

33:45

يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِنَّا أَرْسَلْنَاكَ شَاهِدًا وَمُبَشِّرًا وَنَذِيرًا {45}

Эй пайғамбар! Биз сени гувоҳ, (жаннатдан) хушхабар берадиган ва (жаҳаннамдан) огоҳлантирадиган элчи қилиб юбордик.

33:46

وَدَاعِيًا إِلَى اللَّهِ بِإِذْنِهِ وَسِرَاجًا مُّنِيرًا {46}

Яна, сени Унинг Ўз изни ила Аллоҳга чақирадиган ҳамда, (йўл кўрсатувчи) нурли чироқ қилиб юбордик.

33:47

وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِينَ بِأَنَّ لَهُم مِّنَ اللَّهِ فَضْلًا كَبِيرًا {47}

Мўминларга хушхабар бер: Уларга нисбатан Аллоҳ тарафидан буюк олийжаноблик — жаннат бор!^[1762]

33:48

وَلَا تُطِعِ الْكَافِرِينَ وَالْمُنَافِقِينَ وَدَعْ أَذَاهُمْ وَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ وَكَفَى بِاللَّهِ وَكِيلًا{48}

Кофирлик ва мунофиқлик қилувчиларга бўйсунма, азиятларига парво қилма. Сен Аллоҳга суяниб-таян, ҳимоя ва кўмак қилишда Аллоҳ кифоядир.

33:49

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا نَكَحْتُمُ الْمُؤْمِنَاتِ ثُمَّ طَلَّقْتُمُوهُنَّ مِن قَبْلِ أَن تَمَسُّوهُنَّ فَمَا لَكُمْ عَلَيْهِنَّ مِنْ عِدَّةٍ تَعْتَدُّونَهَا فَمَتِّعُوهُنَّ وَسَرِّحُوهُنَّ سَرَاحًا جَمِيلًا {49}

Эй Мўминлар! Мўмина аёлларга никоҳланиб, кейин уларга тегишингиздан олдин уларни талоқ қилсангиз, уларни зиммасида сизлар учун идда тутиб бериш вазифаси йўқ. Шунда, уларни (маҳрни ярми билан)^[1763] баҳраманд қилиб, уларни чиройли ҳолатда қўйиб юборинг.

33:50

يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِنَّا أَحْلَلْنَا لَكَ أَزْوَاجَكَ اللَّاتِي آتَيْتَ أُجُورَهُنَّ وَمَا مَلَكَتْ يَمِينُكَ مِمَّا أَفَاء اللَّهُ عَلَيْكَ وَبَنَاتِ عَمِّكَ وَبَنَاتِ عَمَّاتِكَ وَبَنَاتِ خَالِكَ وَبَنَاتِ خَالَاتِكَ اللَّاتِي هَاجَرْنَ مَعَكَ وَامْرَأَةً مُّؤْمِنَةً إِن وَهَبَتْ نَفْسَهَا لِلنَّبِيِّ إِنْ أَرَادَ النَّبِيُّ أَن يَسْتَنكِحَهَا خَالِصَةً لَّكَ مِن دُونِ الْمُؤْمِنِينَ قَدْ عَلِمْنَا مَا فَرَضْنَا عَلَيْهِمْ فِي أَزْوَاجِهِمْ وَمَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُمْ لِكَيْلَا يَكُونَ عَلَيْكَ حَرَجٌ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَّحِيمًا {50}

Эй пайғамбар! Сен маҳрларини берган аёлларингни, Аллоҳ сенга жангсиз қўлга киритиб берган ўлжалар орасида сени қўл остингдаги асирани, амакинг, амманг, тоғанг ва холангнинг сен билан бирга ҳижрат қилган қизларини ҳамда, агар ўзини сенга бағишлаган ва сен ҳам унга уйланмоқчи бўлган мўмина аёлни (барчасини биргаликда никоҳланишни) сенга ҳалол қилиб бердик. Бу (маҳрсиз никоҳланиш) мўминларга эмас, фақат сенга ҳалол. Биз мўминларга аёллари ва қўл остидаги асиралари ҳақида нимани фарз қилганимизни жуда яхши биламиз. Сенга айб/муаммо бўлмаслиги учун (шундай қилдик). Аллоҳ кечиримли ва меҳрибондир.

33:51

تُرْجِي مَن تَشَاء مِنْهُنَّ وَتُؤْوِي إِلَيْكَ مَن تَشَاء وَمَنِ ابْتَغَيْتَ مِمَّنْ عَزَلْتَ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكَ ذَلِكَ أَدْنَى أَن تَقَرَّ أَعْيُنُهُنَّ وَلَا يَحْزَنَّ وَيَرْضَيْنَ بِمَا آتَيْتَهُنَّ كُلُّهُنَّ وَاللَّهُ يَعْلَمُ مَا فِي قُلُوبِكُمْ وَكَانَ اللَّهُ عَلِيمًا حَلِيمًا {51}

Аёлларингдан ўзинг танлаганингни (ҳамхоналикдан) кечиктириб, муносиб билганингни ёнингга оласан. Вақтинчалик четлашиб турган аёлларингдан ўзинг танлаганингни ёнингга олишингда сенга ҳеч қандай айб йўқ. Бу уларнинг кўзлари қувнаши, ғамга тушмаслиги ва уларга берган нарсангга барчаси рози бўлишига энг мувофиқ (йўл) дир. Аллоҳ қалбларингиздагини билади. Аллоҳ билади, тўғри қарор беради.

33:52

لَا يَحِلُّ لَكَ النِّسَاء مِن بَعْدُ وَلَا أَن تَبَدَّلَ بِهِنَّ مِنْ أَزْوَاجٍ وَلَوْ أَعْجَبَكَ حُسْنُهُنَّ إِلَّا مَا مَلَكَتْ يَمِينُكَ وَكَانَ اللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ رَّقِيبًا {52}

Бундан кейин, ҳар нақадар ҳусн-у жамоли сенга жуда ёқса ҳам, аёлларга уйланишинг ҳам уларни бошқа аёлларга алмаштиришинг^[1764] ҳам ҳалол бўлмайди. Қўл остингдаги (асира) бундан мустасно. Аллоҳ ҳамма нарсани кузатиб боради.

33:53

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَدْخُلُوا بُيُوتَ النَّبِيِّ إِلَّا أَن يُؤْذَنَ لَكُمْ إِلَى طَعَامٍ غَيْرَ نَاظِرِينَ إِنَاهُ وَلَكِنْ إِذَا دُعِيتُمْ فَادْخُلُوا فَإِذَا طَعِمْتُمْ فَانتَشِرُوا وَلَا مُسْتَأْنِسِينَ لِحَدِيثٍ إِنَّ ذَلِكُمْ كَانَ يُؤْذِي النَّبِيَّ فَيَسْتَحْيِي مِنكُمْ وَاللَّهُ لَا يَسْتَحْيِي مِنَ الْحَقِّ وَإِذَا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتَاعًا فَاسْأَلُوهُنَّ مِن وَرَاء حِجَابٍ ذَلِكُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِكُمْ وَقُلُوبِهِنَّ وَمَا كَانَ لَكُمْ أَن تُؤْذُوا رَسُولَ اللَّهِ وَلَا أَن تَنكِحُوا أَزْوَاجَهُ مِن بَعْدِهِ أَبَدًا إِنَّ ذَلِكُمْ كَانَ عِندَ اللَّهِ عَظِيمًا {53}

Эй Мўминлар! Пайғамбарнинг уйларига фақатгина таомга изн берилганида – тайёр бўлишини кутиб турмайдиган бўлиб – киринглар. Лекин, чақирилган вақтингизда кириб, гапга берилмасдан, овқатланиб бўлиб-ла тарқалинглар. Албатта, ундай қилишингиз пайғамбарга азият беради. Чунки, у сизлардан тортинади. Аллоҳ эса, тўғрисини айтишдан тортинмайди. Пайғамбарнинг аёлларидан бирон нарса сўраганингизда, улардан парда ортидан сўранглар. Мана шу сизларнинг қалбларингиз учун ҳам, уларнинг қалблари учун ҳам энг пок (йўл)дир. Сизларни пайғамбарга азият етказишга ва ундан кейин аёлларига уйланишга асло ҳақингиз йўқ. Чунки, бу Аллоҳга кўра буюк гуноҳ бўлади.

33:54

إِن تُبْدُوا شَيْئًا أَوْ تُخْفُوهُ فَإِنَّ اللَّهَ كَانَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمًا {54}

Бирон нарсани ошкор қилсанглар ҳам, яширсанглар ҳам, Аллоҳ ҳамма нарсани аниқ билади.

33:55

لَّا جُنَاحَ عَلَيْهِنَّ فِي آبَائِهِنَّ وَلَا أَبْنَائِهِنَّ وَلَا إِخْوَانِهِنَّ وَلَا أَبْنَاء إِخْوَانِهِنَّ وَلَا أَبْنَاء أَخَوَاتِهِنَّ وَلَا نِسَائِهِنَّ وَلَا مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُنَّ وَاتَّقِينَ اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدًا {55}

Пайғамбарнинг аёлларига ўз оталари, ўғиллари, ака-укалари, ака-укаларининг ўғиллари, опа-сингилларининг ўғиллари, аёллари^[1765], қўл остидаги асир(а)лар ҳақида (изнсиз киришларида^[1766]) гуноҳ йўқ. (Эй пайғамбар аёллари!) Аллоҳга нисбатан жавобгарликни ҳис қилинглар. Аллоҳ ҳамма нарсага гувоҳдир.

33:56

إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِيمًا {56}

Албатта, Аллоҳ ва фаришталари пайғамбарга кўмак беради^[1767]. Эй Мўминлар!  Сизлар ҳам унга кўмак беринг^[1768] ва унга тўлиқ таслимият кўрсатинглар^[1769].

33:57

إِنَّ الَّذِينَ يُؤْذُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ وَأَعَدَّ لَهُمْ عَذَابًا مُّهِينًا {57}

Албатта, Аллоҳ ва Унинг элчисини ранжитганларни^[1770] Аллоҳ дунёда ҳам охиратда ҳам лаънатлайди ва уларга хорловчи азоб тайёрлаб қўяди.

33:58

وَالَّذِينَ يُؤْذُونَ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ بِغَيْرِ مَا اكْتَسَبُوا فَقَدِ احْتَمَلُوا بُهْتَانًا وَإِثْمًا مُّبِينًا {58}

Мўмин эркак ва Мўмина аёлларни қилмаган ишлари сабабли ранжитадиганлар, шубҳасизки, ўзларига бўҳтон ва очиқ гуноҳ юклаб олган бўлади.

33:59

يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُل لِّأَزْوَاجِكَ وَبَنَاتِكَ وَنِسَاء الْمُؤْمِنِينَ يُدْنِينَ عَلَيْهِنَّ مِن جَلَابِيبِهِنَّ ذَلِكَ أَدْنَى أَن يُعْرَفْنَ فَلَا يُؤْذَيْنَ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَّحِيمًا {59}

Эй пайғамбар! Аёлларингга, қизларингга ва мўминларнинг қизларига айт, устларига катта рўмолларини^[1771] яқинлаштирсинлар. Мана шу (ўраниш) уларни (иффатли экани) билиниб, ранжитилмасликка энг муносиб (ўраниш)дир. Аллоҳ кечиримли ва меҳрибондир.

33:60

لَئِن لَّمْ يَنتَهِ الْمُنَافِقُونَ وَالَّذِينَ فِي قُلُوبِهِم مَّرَضٌ وَالْمُرْجِفُونَ فِي الْمَدِينَةِ لَنُغْرِيَنَّكَ بِهِمْ ثُمَّ لَا يُجَاوِرُونَكَ فِيهَا إِلَّا قَلِيلًا {60}

Агар мунофиқлар, қалбида касали борлар ва Мадинада ёмон хабар тарқатаётганлар қилмишларини тўхтатмаса, Биз сени уларни устига соламиз. Кейин, улар сен билан бирга Мадинада оз вақт қола олади, холос.

33:61

مَلْعُونِينَ أَيْنَمَا ثُقِفُوا أُخِذُوا وَقُتِّلُوا تَقْتِيلًا {61}

Лаънатланган ҳолда қолиб, қаерда топилса ҳам қўлга олинади ва ўлдириладилар.

33:62

سُنَّةَ اللَّهِ فِي الَّذِينَ خَلَوْا مِن قَبْلُ وَلَن تَجِدَ لِسُنَّةِ اللَّهِ تَبْدِيلًا {62}

Илгари ўтганларда ижро этилган Аллоҳнинг қонуни (мана шундай). Аллоҳнинг қонунини ўзгарганини асло кўрмайсан.

33:63

يَسْأَلُكَ النَّاسُ عَنِ السَّاعَةِ قُلْ إِنَّمَا عِلْمُهَا عِندَ اللَّهِ وَمَا يُدْرِيكَ لَعَلَّ السَّاعَةَ تَكُونُ قَرِيبًا {63}

Инсонлар сендан қиёмат (вақти) ҳақида сўрамоқда. «У ҳақидаги илм фақат Аллоҳ ҳузуридадир», деб айтиб қўй. Қаердан биласан, балки қиёмат (вақти) яқиндир.

33:64

إِنَّ اللَّهَ لَعَنَ الْكَافِرِينَ وَأَعَدَّ لَهُمْ سَعِيرًا {64}

Албатта, Аллоҳ кофирлик қилувчиларни лаънатлади ва уларга жаҳаннамни тайёрлаб қўйди.

33:65

خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا لَّا يَجِدُونَ وَلِيًّا وَلَا نَصِيرًا {65}

Улар унда ўлимсиз – мангу қолади. (Жаҳаннамдан қутқаргани) ҳеч қандай дўст ҳам, ёрдамчи ҳам тополмайди.

33:66

يَوْمَ تُقَلَّبُ وُجُوهُهُمْ فِي النَّارِ يَقُولُونَ يَا لَيْتَنَا أَطَعْنَا اللَّهَ وَأَطَعْنَا الرَّسُولَا{66}

Юзлари оташга бурилган куни: «Қанийди Аллоҳга итоат қилган бўлсак, қанийди Расулга/элчи келтирган китобга итоат қилган бўлсак», деб қоладилар.

33:67

وَقَالُوا رَبَّنَا إِنَّا أَطَعْنَا سَادَتَنَا وَكُبَرَاءنَا فَأَضَلُّونَا السَّبِيلَا {67}

Яна шундай деб қоладилар: “Эй яратган Эгамиз! Биз бошлиқларимизга ва катталаримизга^[1772] итоат қилдик, улар бизни йўлдан адаштирди

33:68

رَبَّنَا آتِهِمْ ضِعْفَيْنِ مِنَ الْعَذَابِ وَالْعَنْهُمْ لَعْنًا كَبِيرًا {68}

Эй яратган Эгамиз! Уларга шу азобни икки баробар қилиб бер ва уларга кўп^[1773] лаънат қил.”

33:69

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَكُونُوا كَالَّذِينَ آذَوْا مُوسَى فَبَرَّأَهُ اللَّهُ مِمَّا قَالُوا وَكَانَ عِندَ اللَّهِ وَجِيهًا {69}

Эй Мўминлар! Сизлар Мусони ранжитганлар каби бўлманг. Улар айтган нарсадан Аллоҳ уни оқлаб^[1774] қолган. У Аллоҳ ҳузурида эътиборли бири эди.

33:70

 

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَقُولُوا قَوْلًا سَدِيدًا {70}

Эй Мўминлар! Аллоҳга нисбатан жавобгарликни ҳис қилинг ва тўғри гапиринг.

33:71

يُصْلِحْ لَكُمْ أَعْمَالَكُمْ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ وَمَن يُطِعْ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَقَدْ فَازَ فَوْزًا عَظِيمًا{71}

(Шундай қилсанглар) ишларингизни тузатиб қўяди ва гуноҳларингизни кечиради. Кимки Аллоҳ ва Расулига/Қуръонга итоат қилса, шубҳасиз улкан муваффақиятга эришади.

33:72

إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمَانَةَ عَلَى السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالْجِبَالِ فَأَبَيْنَ أَن يَحْمِلْنَهَا وَأَشْفَقْنَ مِنْهَا وَحَمَلَهَا الْإِنسَانُ إِنَّهُ كَانَ ظَلُومًا جَهُولًا{72}

Албатта, Биз омонатни (итоатни) осмонлар ва ерга таклиф қилдик. Шунда улар омонатга хиёнат қилишдан қочдилар^[1775], хиёнатдан қўрқдилар^[1776]. У (итоатга) инсон хиёнат қилди. Албатта, инсон (хиёнати сабабли) ҳақсизлик қилувчи золимга, жоҳилга айланди.

33:73

لِيُعَذِّبَ اللَّهُ الْمُنَافِقِينَ وَالْمُنَافِقَاتِ وَالْمُشْرِكِينَ وَالْمُشْرِكَاتِ وَيَتُوبَ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَّحِيمًا{73}

Аллоҳ мунофиқ эркак ва мунофиқ аёлларни, мушрик эркак ва мушрика аёлларни азоблаш учун ҳамда, мўминларга тавба имкони бериш учун (шундай қилди). Аллоҳ кечиримли ва меҳрибондир.

 

34. САБАЪ сураси^[1777]

بسم الله الرحمن الرحيم

Марҳамати чексиз ва яхшилик қилувчи – Аллоҳ номи билан.

34:1

الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي لَهُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ وَلَهُ الْحَمْدُ فِي الْآخِرَةِ وَهُوَ الْحَكِيمُ الْخَبِيرُ {1}

Осмонлар ва ердаги нарсалар Уники бўлмиш – Аллоҳга олқиш-у мақтов бўлсин. Унга охиратда ҳам олқиш-у мақтов бўлсин. У тўғри қарор берувчидир, ҳар нарсадан хабардордир.

34:2

يَعْلَمُ مَا يَلِجُ فِي الْأَرْضِ وَمَا يَخْرُجُ مِنْهَا وَمَا يَنزِلُ مِنَ السَّمَاء وَمَا يَعْرُجُ فِيهَا وَهُوَ الرَّحِيمُ الْغَفُورُ {2}

У ерга кирадиган нарсаларни ҳам, ундан чиқадиган нарсаларни ҳам, осмондан тушадиган нарсаларни ҳам, унга кўтариладиган нарсаларни ҳам билади. У меҳрибон ва кечиримлидир.

34:3

وَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لَا تَأْتِينَا السَّاعَةُ قُلْ بَلَى وَرَبِّي لَتَأْتِيَنَّكُمْ عَالِمِ الْغَيْبِ لَا يَعْزُبُ عَنْهُ مِثْقَالُ ذَرَّةٍ فِي السَّمَاوَاتِ وَلَا فِي الْأَرْضِ وَلَا أَصْغَرُ مِن ذَلِكَ وَلَا أَكْبَرُ إِلَّا فِي كِتَابٍ مُّبِينٍ {3}

Кофирлик қилганлар: «Бизга қиёмат келмайди», деди. Айтгин: «Йўқ, ундай эмас. ғайбни билувчи – раббимга қасамки (қиёмат) сизларга аниқ келади. На осмонларда ва на ерда заррачалик нарса Ундан узоқ қолмайди. Булардан хоҳ кичик хоҳ катта нарса бўлсин, бари равшан китобдадир.»

34:4

لِيَجْزِيَ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أُوْلَئِكَ لَهُم مَّغْفِرَةٌ وَرِزْقٌ كَرِيمٌ {4}

Имон келтириб хайрли ишларни амалга оширганларни мукофотлаш учун (Аллоҳ шундай қилди). Ана шулар учун мағфират ва асл ризқ (жаннат) бор.

34:5

وَالَّذِينَ سَعَوْا فِي آيَاتِنَا مُعَاجِزِينَ أُوْلَئِكَ لَهُمْ عَذَابٌ مِّن رِّجْزٍ أَلِيمٌ {5}

Оятларимизни кераксиз – таъсирсиз ҳолга келтиришга уринганларга эса алам-оғриқ берувчи жирканч азоб бор.

34:6

وَيَرَى الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ الَّذِي أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ هُوَ الْحَقَّ وَيَهْدِي إِلَى صِرَاطِ الْعَزِيزِ الْحَمِيدِ {6}

Илм берилган кишилар сенга Раббингдан нозил қилинган Қуръонни ҳақ эканини ҳамда, доимо ғолиб ва мақтовга лойиқ зотнинг йўлига бошлашини ҳам билишади.

34:7

وَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُوا هَلْ نَدُلُّكُمْ عَلَى رَجُلٍ يُنَبِّئُكُمْ إِذَا مُزِّقْتُمْ كُلَّ مُمَزَّقٍ إِنَّكُمْ لَفِي خَلْقٍ جَدِيدٍ {7}

Кофирлик қилганлар шундай деди: «Бутунлай чириб-титилиб кетганингизда, яна янгитдан яратиласиз, деётган бирини сизларга кўрсатайми?

34:8

أَفْتَرَى عَلَى اللَّهِ كَذِبًا أَم بِهِ جِنَّةٌ بَلِ الَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ فِي الْعَذَابِ وَالضَّلَالِ الْبَعِيدِ {8}

У Аллоҳ ҳақида ёлғон тўқидимикин ёки унда жиннилик бормикин.» Йўқ, аслида, охиратга ишонмайдиганлар қаттиқ залолатда ва азобдадир.

34:9

أَفَلَمْ يَرَوْا إِلَى مَا بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَمَا خَلْفَهُم مِّنَ السَّمَاء وَالْأَرْضِ إِن نَّشَأْ نَخْسِفْ بِهِمُ الْأَرْضَ أَوْ نُسْقِطْ عَلَيْهِمْ كِسَفًا مِّنَ السَّمَاء إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَةً لِّكُلِّ عَبْدٍ مُّنِيبٍ {9}

Улар олдилардаги ва орқаларидаги осмон ва ерга қарамадиларми? Муносиб билганимизда эди, уларни ерга юттириб юборган, ёки тепаларига осмондан парчалар туширган бўлардик. Бунда (Аллоҳга) йўналган банда учун аломат/кўрсатма^[1778] бор.

34:10

وَلَقَدْ آتَيْنَا دَاوُودَ مِنَّا فَضْلًا يَا جِبَالُ أَوِّبِي مَعَهُ وَالطَّيْرَ وَأَلَنَّا لَهُ الْحَدِيدَ {10}

Довудга Ўз тарафимиздан фазл^[1779] бердик: «Эй тоғлар ва қушлар, у билан бирга Менга йўналинг», (дедик). Унга темирни юмшатиб қўйдик[1780].

34:11

{11}أَنِ اعْمَلْ سَابِغَاتٍ وَقَدِّرْ فِي السَّرْدِ وَاعْمَلُوا صَالِحًا إِنِّي بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ

«Совутлар яса ва тўқилишида ўлчамли қил!», дедик. Яхши ишларни амалга оширинглар. Мен қилмишларингизни кўриб турибман.

34:12

وَلِسُلَيْمَانَ الرِّيحَ غُدُوُّهَا شَهْرٌ وَرَوَاحُهَا شَهْرٌ وَأَسَلْنَا لَهُ عَيْنَ الْقِطْرِ وَمِنَ الْجِنِّ مَن يَعْمَلُ بَيْنَ يَدَيْهِ بِإِذْنِ رَبِّهِ وَمَن يَزِغْ مِنْهُمْ عَنْ أَمْرِنَا نُذِقْهُ مِنْ عَذَابِ السَّعِيرِ {12}

Кундузги эсиши бир ойлик, кечаси эсиши бир ойлик масофага тенг келадиган шамолни^[1781] Сулаймонга бўйсундириб бердик. Унга мис булоғини ҳам оқизиб бердик. Раббинг изни ила Сулаймонни қўл остида ишлайдигани жинлар ҳам бор эди. Улардан кимки амримиздан четласа, унга оташ азобини тоттириб қўйганмиз.

34:13

يَعْمَلُونَ لَهُ مَا يَشَاء مِن مَّحَارِيبَ وَتَمَاثِيلَ وَجِفَانٍ كَالْجَوَابِ وَقُدُورٍ رَّاسِيَاتٍ اعْمَلُوا آلَ دَاوُودَ شُكْرًا وَقَلِيلٌ مِّنْ عِبَادِيَ الشَّكُورُ {13}

Жинлар Сулаймонга у хоҳлаган нарсалар – махсус хоналар, ҳайкаллар, ҳовузлар каби лаганлар ва ўрнашиб турадиган қозонлар ясаб беришарди. Эй Довуд оиласи! (Неъматларни) қадрлайдиган иш қилинг. Бандаларим орасида (неъматларни) қадрловчилар камдир.

34:14

فَلَمَّا قَضَيْنَا عَلَيْهِ الْمَوْتَ مَا دَلَّهُمْ عَلَى مَوْتِهِ إِلَّا دَابَّةُ الْأَرْضِ تَأْكُلُ مِنسَأَتَهُ فَلَمَّا خَرَّ تَبَيَّنَتِ الْجِنُّ أَن لَّوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ الْغَيْبَ مَا لَبِثُوا فِي الْعَذَابِ الْمُهِينِ {14}

Сулаймонга ўлим ҳукмини ижро қилганимизда, унинг суянган нарсасини кемириб еган ер ҳайвони[1782] уларга уни ўлганини билдириб қўйган. Сулаймон йиқилганида жинларга аён бўлдики, агар улар ғайбни билишганида, хорловчи азобда қолиб кетишмаган бўларди.

34:15

لَقَدْ كَانَ لِسَبَإٍ فِي مَسْكَنِهِمْ آيَةٌ جَنَّتَانِ عَن يَمِينٍ وَشِمَالٍ كُلُوا مِن رِّزْقِ رَبِّكُمْ وَاشْكُرُوا لَهُ بَلْدَةٌ طَيِّبَةٌ وَرَبٌّ غَفُورٌ {15}

Сабаъликлар учун ўз масканларида оят-белги – ўнг ва чап тарафларида боғ бўлган. “Яратган Эгангиз берган ризқдан еб-ичинглар ва У учун шукр қилинглар/қадрига етинглар. Бу покиза шаҳар, яратган Эгангиз жуда кечиримли Раббдир” (дейилган эди).

34:16

فَأَعْرَضُوا فَأَرْسَلْنَا عَلَيْهِمْ سَيْلَ الْعَرِمِ وَبَدَّلْنَاهُم بِجَنَّتَيْهِمْ جَنَّتَيْنِ ذَوَاتَى أُكُلٍ خَمْطٍ وَأَثْلٍ وَشَيْءٍ مِّن سِدْرٍ قَلِيلٍ {16}

Улар (бурчини адо этишдан) юз ўгирдилар. Шунда, Биз уларга (тўғонларни) бузиб юборадиган сел юбордик ва уларнинг иккала боғини аччиқ мевали, бутали ва бир оз гилос дарахти бор икки боғга айлантириб қўйдик.

34:17

ذَلِكَ جَزَيْنَاهُم بِمَا كَفَرُوا وَهَلْ نُجَازِي إِلَّا الْكَفُورَ {17}

Нонкўрлик қилишгани учун уларни шундай жазоладик. Биз нонкўрлардан бошқаларни жазолармидик?!

34:18:

وَجَعَلْنَا بَيْنَهُمْ وَبَيْنَ الْقُرَى الَّتِي بَارَكْنَا فِيهَا قُرًى ظَاهِرَةً وَقَدَّرْنَا فِيهَا السَّيْرَ سِيرُوا فِيهَا لَيَالِيَ وَأَيَّامًا آمِنِين َ {18}

Биз баракатли қилган юрт билан уларнинг юрти орасида кўриниб турадиган юртлар ҳам пайдо қилганмиз, уларни ичида бориб-келишни ўлчаб-белгилаб бериб, (уларга): «Кечаси-ю кундузи хотиржам сайр қилаверинглар», деганмиз.

34:19

فَقَالُوا رَبَّنَا بَاعِدْ بَيْنَ أَسْفَارِنَا وَظَلَمُوا أَنفُسَهُمْ فَجَعَلْنَاهُمْ أَحَادِيثَ وَمَزَّقْنَاهُمْ كُلَّ مُمَزَّقٍ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِّكُلِّ صَبَّارٍ شَكُورٍ {19}

Улар эса: «Эй яратган Эгамиз, сафарларимиз орасини йироқлаштир», деб, ўзларига зулм қилдилар. Шунда, Биз уларни парчалаб юбориб, ибратли ҳодисаларга айлантириб қўйдик^[1783]. Албатта, сабр-бардошлилар ва ўз бурчини адо этувчилар учун, бунда оят-кўрсатмалар бор.

34:20

وَلَقَدْ صَدَّقَ عَلَيْهِمْ إِبْلِيسُ ظَنَّهُ فَاتَّبَعُوهُ إِلَّا فَرِيقًا مِّنَ الْمُؤْمِنِينَ {20}

Иблис инсонлар ҳақидаги ўз гумонида^[1784] тўғри бўлиб чиқди; мўминларнинг бир қисмидан бошқа барчаси унга эргашди.

34:21

وَمَا كَانَ لَهُ عَلَيْهِم مِّن سُلْطَانٍ إِلَّا لِنَعْلَمَ مَن يُؤْمِنُ بِالْآخِرَةِ مِمَّنْ هُوَ مِنْهَا فِي شَكٍّ وَرَبُّكَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ حَفِيظٌ {21}

Ҳолбуки, Иблисни уларнинг тепасида ҳеч қандай ҳукмронлиги бўлмаган^[1785]. Лекин, охиратга ишонганларни ундан шубҳада бўлганлардан билиб-ажратиб қўйиш учун (васвасага имкон бердик). Аллоҳ ҳамма нарсани муҳофаза қилиб туради.

34:22

قُلِ ادْعُوا الَّذِينَ زَعَمْتُم مِّن دُونِ اللَّهِ لَا يَمْلِكُونَ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ فِي السَّمَاوَاتِ وَلَا فِي الْأَرْضِ وَمَا لَهُمْ فِيهِمَا مِن شِرْكٍ وَمَا لَهُ مِنْهُم مِّن ظَهِيرٍ {22}

Айт: “Аллоҳдан бошқа эътиқод қилаётганларингизга дуо қилиб кўринглар, улар на осмонларда ва на ерда заррача нарсага эга (ҳукмрон) бўлолмайди, улар учун у иккаласида (Аллоҳга) ҳеч қандай шерикчилиги ҳам йўқ, улардан Унга ҳеч қандай ёрдамчи ҳам йўқ.

34:23

وَلَا تَنفَعُ الشَّفَاعَةُ عِندَهُ إِلَّا لِمَنْ أَذِنَ لَهُ حَتَّى إِذَا فُزِّعَ عَن قُلُوبِهِمْ قَالُوا مَاذَا قَالَ رَبُّكُمْ قَالُوا الْحَقَّ وَهُوَ الْعَلِيُّ الْكَبِيرُ {23}

Аллоҳ рухсат берганлардан бошқаларга Унинг[1786] шафоати/оқлови фойда бермайди. Токи (оқланиб,) дилларидаги қўрқув кетказилгач: «Раббингиз нима деди?», деб сўрашади. «Ҳақни айтди», деб жавоб беришади. У Улуғдир буюкдир.

34:24

قُلْ مَن يَرْزُقُكُم مِّنَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ قُلِ اللَّهُ وَإِنَّا أَوْ إِيَّاكُمْ لَعَلَى هُدًى أَوْ فِي ضَلَالٍ مُّبِينٍ {24}

«Сизларга осмонлар ва ердан ризқ бериб турган ким?» деб сўра ва айт: «Аллоҳдир! Аниқки, биз ёки сизлар тўғри йўлдамиз, ёки аниқ залолатдамиз.»

34:25

قُل لَّا تُسْأَلُونَ عَمَّا أَجْرَمْنَا وَلَا نُسْأَلُ عَمَّا تَعْمَلُونَ {25}

Айт: «Биз қилган жиноятдан сизлар жавобгарликка тортилмайсиз, биз ҳам сизнинг қилмишингиздан жавобгарликка тортилмаймиз.»

34:26

قُلْ يَجْمَعُ بَيْنَنَا رَبُّنَا ثُمَّ يَفْتَحُ بَيْنَنَا بِالْحَقِّ وَهُوَ الْفَتَّاحُ الْعَلِيمُ {26}

Айт: «Яратган Эгамиз бизни (маҳшарда) тўплайди ва тўғри бир шаклда орамизни очиб беради. У билади.»

34:27

قُلْ أَرُونِي الَّذِينَ أَلْحَقْتُم بِهِ شُرَكَاء كَلَّا بَلْ هُوَ اللَّهُ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ {27}

Айт: «Унга шерик деб қўшганларингизни (илоҳликда шериклигини) менга кўрсатиб беринг-чи!» Йўқ, шерик эмаслар. Балки, илоҳ – доимо ғолиб ва тўғри қарор берувчи Аллоҳнинг Ўзидир.

34:28

وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا كَافَّةً لِّلنَّاسِ بَشِيرًا وَنَذِيرًا وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ {28}

Биз сени барча инсониятга фақатгина хушхабар берувчи ва огоҳлантирувчи қилиб юбордик. лекин, инсонларнинг кўпи билмайди.

34:29

وَيَقُولُونَ مَتَى هَذَا الْوَعْدُ إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ {29}

“Агар ростгўй бўлсанглар, бу ваъда^[1787] қачон содир бўлади?”, дейишади.

34:30

قُل لَّكُم مِّيعَادُ يَوْمٍ لَّا تَسْتَأْخِرُونَ عَنْهُ سَاعَةً وَلَا تَسْتَقْدِمُونَ {30}

Айт: «Сизларга ваъда қилинган кун бор. Ундан бир он кечиктиролмайсиз, олдинга ҳам суролмайсиз.»

34:31

وَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لَن نُّؤْمِنَ بِهَذَا الْقُرْآنِ وَلَا بِالَّذِي بَيْنَ يَدَيْهِ وَلَوْ تَرَى إِذِ الظَّالِمُونَ مَوْقُوفُونَ عِندَ رَبِّهِمْ يَرْجِعُ بَعْضُهُمْ إِلَى بَعْضٍ الْقَوْلَ يَقُولُ الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا لِلَّذِينَ اسْتَكْبَرُوا لَوْلَا أَنتُمْ لَكُنَّا مُؤْمِنِينَ {31}

Кофирлик қилганлар: «Биз бу Қуръонга ҳам, ундан олдинги китобларга ҳам ишонмаймиз», дедилар. Сен бу золимларни Рабби ҳузурида тўхтатиб қўйилган онини кўрганингда эди! Улар ўшанда бир-бирига гап қайтаради, эзилган-жафокаш кимсалар ўзини катта тутган кимсаларга қараб: «Сизлар бўлмаганингизда, биз албатта мўмин бўлардик», дейди.

34:32

قَالَ الَّذِينَ اسْتَكْبَرُوا لِلَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا أَنَحْنُ صَدَدْنَاكُمْ عَنِ الْهُدَى بَعْدَ إِذْ جَاءكُم بَلْ كُنتُم مُّجْرِمِينَ {32}

Ўзини катта тутганлар эса, эзилган-жафокаш кимсаларга: «Сизларга тўғри йўл келганидан кейин, ундан сизларни биз тўсибмизми?! Йўқ, ундай эмас. Сизлар ўзингиз жиноятчи бўлгансиз», дейди.

34:33

وَقَالَ الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا لِلَّذِينَ اسْتَكْبَرُوا بَلْ مَكْرُ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ إِذْ تَأْمُرُونَنَا أَن نَّكْفُرَ بِاللَّهِ وَنَجْعَلَ لَهُ أَندَادًا وَأَسَرُّوا النَّدَامَةَ لَمَّا رَأَوُا الْعَذَابَ وَجَعَلْنَا الْأَغْلَالَ فِي أَعْنَاقِ الَّذِينَ كَفَرُوا هَلْ يُجْزَوْنَ إِلَّا مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ {33}

Эзилган-жафокаш кимсалар ўзини катта тутган кимсаларга: «Аслида, сизларни кеча-ю кундуз қилган макр-ҳийлаларингиз тўсди. Ўшанда сизлар бизни Аллоҳга кофирлик қилишга ва Унга турли шериклар нисбат беришга буюрар эдингиз», дейди. Улар азобни кўришганида – кофирлик қилганларнинг бўйнига кишанлар солганимизда, афсус-надоматни сир тутадилар. Уларга фақатгина ўз қилмишларининг жазоси берилади.

34:34

وَمَا أَرْسَلْنَا فِي قَرْيَةٍ مِّن نَّذِيرٍ إِلَّا قَالَ مُتْرَفُوهَا إِنَّا بِمَا أُرْسِلْتُم بِهِ كَافِرُونَ {34}

Биз қайси бир юртга огоҳлантирувчи юборган бўлсак, у ернинг маишатпараст-жиноятчилари: «Биз сизларни элчилигингизга ишонмаймиз», дейишган.

34:35

وَقَالُوا نَحْنُ أَكْثَرُ أَمْوَالًا وَأَوْلَادًا وَمَا نَحْنُ بِمُعَذَّبِينَ {35}

Яна: «Бизни мол-давлатларимиз ҳам, болаларимиз ҳам кўп. Биз азобланмаймиз», дейишган.

34:36

قُلْ إِنَّ رَبِّي يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَن يَشَاء وَيَقْدِرُ وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ {36}

Айт: “Албатта, муносиб билган қулига ризқни кенг қилиб қўядиган ҳам, ўлчаб- тор қилиб қўядиган ҳам Раббимдир. Лекин, инсонларнинг кўпи билмайди.

34:37

وَمَا أَمْوَالُكُمْ وَلَا أَوْلَادُكُم بِالَّتِي تُقَرِّبُكُمْ عِندَنَا زُلْفَى إِلَّا مَنْ آمَنَ وَعَمِلَ صَالِحًا فَأُوْلَئِكَ لَهُمْ جَزَاء الضِّعْفِ بِمَا عَمِلُوا وَهُمْ فِي الْغُرُفَاتِ آمِنُونَ {37}

Сизларни бизга яқинлаштирадиган нарса мол-давлатингиз ҳам эмас, болаларингиз ҳам эмас. Лекин, кимки (Аллоҳ ва Расулига) ишониб, яхши ишларни амалга оширса, ана шулар учун, қилган ишлари эвазига кўпайтириб бериладиган мукофот бор. Улар олий саройларда тинч-хотиржамликда бўладилар.

34:38

وَالَّذِينَ يَسْعَوْنَ فِي آيَاتِنَا مُعَاجِزِينَ أُوْلَئِكَ فِي الْعَذَابِ مُحْضَرُونَ {38}

Оятларимизни кераксиз – таъсирсиз ҳолга келтиришга уринаётганлар, улар азобга келтириладилар.

34:39

قُلْ إِنَّ رَبِّي يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَن يَشَاء مِنْ عِبَادِهِ وَيَقْدِرُ لَهُ وَمَا أَنفَقْتُم مِّن شَيْءٍ فَهُوَ يُخْلِفُهُ وَهُوَ خَيْرُ الرَّازِقِينَ      {39}

Айт: “Албатта, қуллари орасидан Ўзи муносиб билганига ризқни кенг қилиб қўядиган ҳам, унга ўлчаб- тор қилиб қўядиган ҳам Раббимдир. (Аллоҳ йўлида) нимаики сарф-харажат қилсангиз ҳам, У унинг ўрнини тўлдириб қўяди. У энг яхши ризқ берувчидир.

34:40

وَيَوْمَ يَحْشُرُهُمْ جَمِيعًا ثُمَّ يَقُولُ لِلْمَلَائِكَةِ أَهَؤُلَاء إِيَّاكُمْ كَانُوا يَعْبُدُونَ {40}

Кун келиб, (Аллоҳ) уларнинг барчасини тўплайди. Кейин фаришталарга: «Сизларга шулар ибодат қилишганми?», дейди.

34:41

قَالُوا سُبْحَانَكَ أَنتَ وَلِيُّنَا مِن دُونِهِم بَلْ كَانُوا يَعْبُدُونَ الْجِنَّ أَكْثَرُهُم بِهِم مُّؤْمِنُونَ {41}

Улар: “Сен поксан! Бизни валийимиз/хожамиз Сенсан, улар эмас. Аслида, улар жинларга^[1788] ибодат қилишарди, уларнинг кўпи уларга ишонарди.

34:42

فَالْيَوْمَ لَا يَمْلِكُ بَعْضُكُمْ لِبَعْضٍ نَّفْعًا وَلَا ضَرًّا وَنَقُولُ لِلَّذِينَ ظَلَمُوا ذُوقُوا عَذَابَ النَّارِ الَّتِي كُنتُم بِهَا تُكَذِّبُونَ{42}

«Бугун бир-бирингизга на фойда ва на зарар беришга эга бўлмайсиз», (деймиз) ва золимлик қилганларга: «Ёлғонга чиқарганингиз эвазига, жаҳаннам азобини тотинглар!», деймиз.

34:43

وَإِذَا تُتْلَى عَلَيْهِمْ آيَاتُنَا بَيِّنَاتٍ قَالُوا مَا هَذَا إِلَّا رَجُلٌ يُرِيدُ أَن يَصُدَّكُمْ عَمَّا كَانَ يَعْبُدُ آبَاؤُكُمْ وَقَالُوا مَا هَذَا إِلَّا إِفْكٌ مُّفْتَرًى وَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لِلْحَقِّ لَمَّا جَاءهُمْ إِنْ هَذَا إِلَّا سِحْرٌ مُّبِينٌ {43}

Уларга аниқ-равшан оятларимиз ўқиб берилганида, улар: «Бу одам сизларни ота-боболарингиз сиғиниб келган нарсадан тўсмоқчи бўляпти», дедилар. «Бу (Қуръон) тўқиб чиқарилган ёлғон нарсадир», дедилар. Ўзига ҳақ келганида унга қарши чиққан киши: «Бу аниқ сеҳр», дедилар.

34:44

وَمَا آتَيْنَاهُم مِّن كُتُبٍ يَدْرُسُونَهَا وَمَا أَرْسَلْنَا إِلَيْهِمْ قَبْلَكَ مِن نَّذِيرٍ {44}

Ҳолбуки, Биз уларга (ўша даврдаги Маккаликларга) ўқиб ўрганадиган китоб бермаганмиз, уларга сендан олдин ҳеч қандай огоҳлантирувчи ҳам юбормаганмиз^[1789].

34:45

وَكَذَّبَ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ وَمَا بَلَغُوا مِعْشَارَ مَا آتَيْنَاهُمْ فَكَذَّبُوا رُسُلِي فَكَيْفَ كَانَ نَكِيرِ {45}

Улардан олдингилар ҳам (ҳақни) ёлғонга чиқаришган. Булар Биз уларга берган нарсани ўндан бирига ҳам эриша олмадилар^[1790]. Энди, Мени уларга кўрсатган қаршилигим қандай бўлди?!

34:46

قُلْ إِنَّمَا أَعِظُكُم بِوَاحِدَةٍ أَن تَقُومُوا لِلَّهِ مَثْنَى وَفُرَادَى ثُمَّ تَتَفَكَّرُوا مَا بِصَاحِبِكُم مِّن جِنَّةٍ إِنْ هُوَ إِلَّا نَذِيرٌ لَّكُم بَيْنَ يَدَيْ عَذَابٍ شَدِيدٍ {46}

(Макка мушрикларига) айт: «Сизларга бир нарсани насиҳат қиламан; Аллоҳ учун жуфт ҳолатда ва ёлғиз ҳолда туриб, кейин, тафаккур қилинглар. Биродарингиз (Муҳаммад)да жин таъсири йўқ. У қаттиқ азоб олдидан сизларни огоҳлантириб қўювчи, холос.»

34:47

قُلْ مَا سَأَلْتُكُم مِّنْ أَجْرٍ فَهُوَ لَكُمْ إِنْ أَجْرِيَ إِلَّا عَلَى اللَّهِ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ {47}

Айт: «Мен сизлардан ҳеч қандай ҳақ-ажр сўрамайман. У ўзингизга бўлсин. Менга бериладиган ҳақ-ажр фақат Аллоҳга оид. У ҳамма нарсага шоҳиддир.»

34:48

قُلْ إِنَّ رَبِّي يَقْذِفُ بِالْحَقِّ عَلَّامُ الْغُيُوبِ {48}

Айт: Албатта, “Роббим (ботилни)^[1791] ҳақ билан улоқтириб юборади, ғайбларни^[1792] тўлиқ билади.”

34:49

قُلۡ جَاۤءَ ٱلۡحَقُّ وَمَا یُبۡدِئُ ٱلۡبَـٰطِلُ وَمَا یُعِیدُ {49}

Айт: “Ҳақ^[1793] келди; ботил янги пайдо бўлмайди ва (эски ҳолига) қайтолмайди^[1794].”

34:50

قُلْ إِن ضَلَلْتُ فَإِنَّمَا أَضِلُّ عَلَى نَفْسِي وَإِنِ اهْتَدَيْتُ فَبِمَا يُوحِي إِلَيَّ رَبِّي إِنَّهُ سَمِيعٌ قَرِيبٌ {50}

Айт: Агар мен адашсам, фақат ўз зиёнимга адашаман. Агар тўғри йўлни топсам, бу менга Роббимни ваҳий қилган Қуръонни сабаблидир. У эшитиб турувчидир, яқиндир^[1795].”

34:51

وَلَوْ تَرَى إِذْ فَزِعُوا فَلَا فَوْتَ وَأُخِذُوا مِن مَّكَانٍ قَرِيبٍ {51}

Уларни даҳшатга тушган онларини бир кўрсанг эди! Энди, қочиб-қутилиш йўқ, улар яқин ерда тутиб туриладилар.

 

 

34:52

وَقَالُوا آمَنَّا بِهِ وَأَنَّى لَهُمُ التَّنَاوُشُ مِن مَكَانٍ بَعِيدٍ {52}

“Унга^[1796] ишондик” дейди-ю, бироқ, уларга узоқ ердан^[1797] (имонга) эришишга қандай имкон бўлсин?

34:53

وَقَدْ كَفَرُوا بِهِ مِن قَبْلُ وَيَقْذِفُونَ بِالْغَيْبِ مِن مَّكَانٍ بَعِيدٍ {53}

Ҳолбуки, улар илгари (дунё ҳаётида) унга ишонмаган. Улар ғайбга узоқ ердан тош отишган.

34:54

وَحِيلَ بَيْنَهُمْ وَبَيْنَ مَا يَشْتَهُونَ كَمَا فُعِلَ بِأَشْيَاعِهِم مِّن قَبْلُ إِنَّهُمْ كَانُوا فِي شَكٍّ مُّرِيبٍ {54}

Илгари уларнинг ҳамфикрларига қилинганидек, улар билан ўзлари орзу қилган нарса ўртасида ҳам тўсиқ пайдо қилинади. Чунки, улар қаттиқ шубҳада эди.

 

35. ФОТИР сураси^[1798]

بسم الله الرحمن الرحيم

Марҳамати чексиз ва яхшилик қилувчи – Аллоҳ номи билан.

 

35:1

الْحَمْدُ لِلَّهِ فَاطِرِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ جَاعِلِ الْمَلَائِكَةِ رُسُلًا أُولِي أَجْنِحَةٍ مَّثْنَى وَثُلَاثَ وَرُبَاعَ يَزِيدُ فِي الْخَلْقِ مَا يَشَاء إِنَّ اللَّهَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ {1}

Осмонлар ва ерни бўлиниш тамойили асосида яратувчиси, фаришталарни икки, уч ва тўрт қанотли элчилар қилиб юборган – Аллоҳга олқиш-у мақтовлар бўлсин! У яратишда Ўзи муносиб билган нарсага қўшимча киритади. Албатта, Аллоҳ ҳамма нарсага ўлчов қўяди.

35:2

مَا يَفْتَحِ اللَّهُ لِلنَّاسِ مِن رَّحْمَةٍ فَلَا مُمْسِكَ لَهَا وَمَا يُمْسِكْ فَلَا مُرْسِلَ لَهُ مِن بَعْدِهِ وَهُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ {2}

Агар Аллоҳ инсонларга яхшиликдан бирор нарсани очиб берса, ҳеч ким унга тўсқинлик қилолмайди. Агар Унинг Ўзи тутиб қолса, ундан кейин уни ҳеч ким қўйиб юбора олмайди. У доимо ғолибдир, тўғри қарор берувчидир.

35:3

يَا أَيُّهَا النَّاسُ اذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ هَلْ مِنْ خَالِقٍ غَيْرُ اللَّهِ يَرْزُقُكُم مِّنَ السَّمَاء وَالْأَرْضِ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ فَأَنَّى تُؤْفَكُونَ {3}

Эй инсонлар, Аллоҳни сиздаги неъматини ёдда тутинглар. Осмондан ва ердан сизларга ризқ бериб турадиган Аллоҳдан бошқа илоҳ борми?! Қуллик қилинишга ҳақли Ундан бошқа ҳеч ким йўқ. Шундай экан, қаёққа қараб кетяпсизлар?!

35:4

وَإِن يُكَذِّبُوكَ فَقَدْ كُذِّبَتْ رُسُلٌ مِّن قَبْلِكَ وَإِلَى اللَّهِ تُرْجَعُ الأمُورُ {4}

(Эй Муҳаммад!) Агар сени ёлғончига чиқарсалар, билки, сендан аввалгиларни ҳам ёлғончига чиқаришган. Ишлар (натижаси) Аллоҳга қайтарилади.

35:5

يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ فَلَا تَغُرَّنَّكُمُ الْحَيَاةُ الدُّنْيَا وَلَا يَغُرَّنَّكُم بِاللَّهِ الْغَرُورُ {5}

Эй инсонлар, Аллоҳнинг ваъдаси ростдир. Шунинг учун, дунё ҳаёти сизларни алдаб қўймасин. Ўша алдоқчи(лар) сизларни Аллоҳ ила алдаб қўймасин^[1799].

35:6

إِنَّ الشَّيْطَانَ لَكُمْ عَدُوٌّ فَاتَّخِذُوهُ عَدُوًّا إِنَّمَا يَدْعُو حِزْبَهُ لِيَكُونُوا مِنْ أَصْحَابِ السَّعِيرِ {6}

Шайтонни^[1800] сизларга душман экани аниқ, уни ўзингизга душман тутинг. У ўз тарафдорларини фақатгина (алангали) жаҳаннам аҳлидан бўлишга чақиради.

35:7

الَّذِينَ كَفَرُوا لَهُمْ عَذَابٌ شَدِيدٌ وَالَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَهُم مَّغْفِرَةٌ وَأَجْرٌ كَبِيرٌ {7}

Кофирлик қилганларга қаттиқ азоб бор. Имон келтириб хайрли ишларни амалга оширганларга эса мағфират ва улкан ажр-мукофот бор.

35:8

أَفَمَن زُيِّنَ لَهُ سُوءُ عَمَلِهِ فَرَآهُ حَسَنًا فَإِنَّ اللَّهَ يُضِلُّ مَن يَشَاء وَيَهْدِي مَن يَشَاء فَلَا تَذْهَبْ نَفْسُكَ عَلَيْهِمْ حَسَرَاتٍ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ بِمَا يَصْنَعُونَ {8}

Ёмон иши ўзига чиройли кўрсатиб қўйилган, шунинг учун уни яхши иш деб билган кишими (ҳидоят топади)?! Албатта, Аллоҳ (ҳидоятни) танлаганни ҳидоят қилади, (залолатни) танлаганни залолатда ташлаб қўяди. Уларга ҳасрат қилиб жонинг ачимасин! Албатта, Аллоҳ қилаётган «ҳунарларини» билиб турибди.

35:9

وَاللَّهُ الَّذِي أَرْسَلَ الرِّيَاحَ فَتُثِيرُ سَحَابًا فَسُقْنَاهُ إِلَى بَلَدٍ مَّيِّتٍ فَأَحْيَيْنَا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا كَذَلِكَ النُّشُورُ {9}

Шамоллар юбориб, булутларни қўзғатадиган Аллоҳдир. Сўнгра, унумдорлиги тўхтаганидан кейин у билан унумсиз тупроқни жонлантирамиз. (Қабрлардан) қайтиб чиқиш шундай бўлади.

35:10

مَن كَانَ يُرِيدُ الْعِزَّةَ فَلِلَّهِ الْعِزَّةُ جَمِيعًا إِلَيْهِ يَصْعَدُ الْكَلِمُ الطَّيِّبُ وَالْعَمَلُ الصَّالِحُ يَرْفَعُهُ وَالَّذِينَ يَمْكُرُونَ السَّيِّئَاتِ لَهُمْ عَذَابٌ شَدِيدٌ وَمَكْرُ أُوْلَئِكَ هُوَ يَبُورُ {10}

Ким иззат/ғолибиятни хоҳлаётган бўлса, билсинки, иззат/ғолибият тўлиқ Аллоҳга хос. Яхши сўзлар Унга юксалади. Уларни эса яхши ишлар олиб чиқади. Ёмонликни режа қилаётганларга қаттиқ азоб бор. Уларнинг режалари вайрон бўлади.

35:11

وَاللَّهُ خَلَقَكُم مِّن تُرَابٍ ثُمَّ مِن نُّطْفَةٍ ثُمَّ جَعَلَكُمْ أَزْوَاجًا وَمَا تَحْمِلُ مِنْ أُنثَى وَلَا تَضَعُ إِلَّا بِعِلْمِهِ وَمَا يُعَمَّرُ مِن مُّعَمَّرٍ وَلَا يُنقَصُ مِنْ عُمُرِهِ إِلَّا فِي كِتَابٍ إِنَّ ذَلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيرٌ {11}

Аллоҳ сизларни (илк бошда) тупроқдан, кейин уруғлантирилган тухумдан яратди. Сўнгра сизларни жуфт ҳолатга келтирди. Бирон бир аёл киши Унинг (яратиш қонунида белгилаган) илмисиз ҳомиладор бўлолмайди ҳам, туғолмайди ҳам. Бирон бир умри бор киши яшатилса ҳам, умридан қисқартирилса ҳам, албатта китобга ёзиб қўйилади. Албатта, бу Аллоҳга қулайдир.

35:12

وَمَا يَسْتَوِي الْبَحْرَانِ هَذَا عَذْبٌ فُرَاتٌ سَائِغٌ شَرَابُهُ وَهَذَا مِلْحٌ أُجَاجٌ وَمِن كُلٍّ تَأْكُلُونَ لَحْمًا طَرِيًّا وَتَسْتَخْرِجُونَ حِلْيَةً تَلْبَسُونَهَا وَتَرَى الْفُلْكَ فِيهِ مَوَاخِرَ لِتَبْتَغُوا مِن فَضْلِهِ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ {12}

Икки денгиз бир бўлмайди – буниси яхши, ширин ва ютумли, буниси эса тузли ва бемаза. Ҳар биридан янги гўшт ейсизлар ва ундан тақинчоқлар чиқариб тақасизлар. Унинг фазлидан/ризқидан талаб қилишингиз учун, кемаларни денгизни ёриб кетаётганини кўрасан. Қадрига етгайсизлар!

35:13

يُولِجُ اللَّيْلَ فِي النَّهَارِ وَيُولِجُ النَّهَارَ فِي اللَّيْلِ وَسَخَّرَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ كُلٌّ يَجْرِي لِأَجَلٍ مُّسَمًّى ذَلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمْ لَهُ الْمُلْكُ وَالَّذِينَ تَدْعُونَ مِن دُونِهِ مَا يَمْلِكُونَ مِن قِطْمِيرٍ {13}

У кечани кундузга киргизади, кундузни кечага киргизади. Қуёш ва ойни бўйсундириб қўйди – ҳар бири белгиланган муддатгача (ўз орбитасида^[1801]) оқиб боради. Мана шуларни қилган Аллоҳ сизларни яратган эгангиздир. Мулк/ҳукмронлик Унга тегишли. Аллоҳ ила ораларингизга қўйиб дуо қилаётганларингиз писта пўчоғига ҳам эга бўлолмайди.

35:14

إِن تَدْعُوهُمْ لَا يَسْمَعُوا دُعَاءكُمْ وَلَوْ سَمِعُوا مَا اسْتَجَابُوا لَكُمْ وَيَوْمَ الْقِيَامَةِ يَكْفُرُونَ بِشِرْكِكُمْ وَلَا يُنَبِّئُكَ مِثْلُ خَبِير  {14}

Уларга дуо қилсангиз, улар дуоларингизни эшитмайди. Эшитсалар ҳам сизларга жавоб қайтаролмайди ва қиёмат куни (уларни Аллоҳга) шерик қилганингизни тан олишмайди. Сенга (буларни) ҳар нарсадан хабардор зотдек ҳеч ким билдирмайди.

35:15

يَا أَيُّهَا النَّاسُ أَنتُمُ الْفُقَرَاء إِلَى اللَّهِ وَاللَّهُ هُوَ الْغَنِيُّ الْحَمِيدُ {15}

Эй инсонлар! Сизлар Аллоҳга муҳтожсиз. Аллоҳ бехожатдир, олқишу мақтовга лойиқдир.

35:16

إِن يَشَأْ يُذْهِبْكُمْ وَيَأْتِ بِخَلْقٍ جَدِيدٍ {16}

Агар хоҳласа, сизларни кетказиб, (ўрнингизга) янг бир халқ келтириб қўяди.

35:17

وَمَا ذَلِكَ عَلَى اللَّهِ بِعَزِيزٍ {17}

Бу нарса Аллоҳга қийин эмас.

35:18

وَلَا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَى وَإِن تَدْعُ مُثْقَلَةٌ إِلَى حِمْلِهَا لَا يُحْمَلْ مِنْهُ شَيْءٌ وَلَوْ كَانَ ذَا قُرْبَى إِنَّمَا تُنذِرُ الَّذِينَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُم بِالغَيْبِ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَمَن تَزَكَّى فَإِنَّمَا يَتَزَكَّى لِنَفْسِهِ وَإِلَى اللَّهِ الْمَصِيرُ {18}

Ҳеч бир гуноҳкор бошқасининг гуноҳини ўзига олмайди. Гуноҳи оғир киши уни кўтаргани чақирса, (чақирилган киши) гарчи унинг қариндошлари бўлса ҳам, ундан ҳеч нарсани кўтармайди. (Эй Муҳаммад!) Сен фақатгина, кўрмаса ҳам яратган Эгасидан андиша қилиб қўрқадиган ва намозни/диний вазифаларни бажарадиган кимсаларни огоҳлантира оласан^[1802]. Кимки ўзини пок тутса, ўз фойдасига покланган бўлади. қайтиб борар жой Аллоҳ ҳузуридир.

35:19

وَمَا يَسْتَوِي الْأَعْمَى وَالْبَصِيرُ {19}

Кўр билан кўзи очиқ инсон тенг бўлмайди.

35:20

وَلَا الظُّلُمَاتُ وَلَا النُّورُ {20}

Зулматлар билан нур ҳам тенг бўлмайди.

35:21

وَلَا الظِّلُّ وَلَا الْحَرُورُ {21}

Соя-салқинлик ва жазирама иссиқлик ҳам тенг бўлмайди.

35:22

وَمَا يَسْتَوِي الْأَحْيَاء وَلَا الْأَمْوَاتُ إِنَّ اللَّهَ يُسْمِعُ مَن يَشَاء وَمَا أَنتَ بِمُسْمِعٍ مَّن فِي الْقُبُورِ {22}

Тириклар ва ўликлар ҳам тенг бўлмайди. Албатта, Аллоҳ Ўзи муносиб билганига эшиттиради. Сен қабрдагиларга эшиттира олмайсан.

35:23

إِنْ أَنتَ إِلَّا نَذِيرٌ {23}

Сен фақат огоҳлантирувчисан.

35:24

إِنَّا أَرْسَلْنَاكَ بِالْحَقِّ بَشِيرًا وَنَذِيرًا وَإِن مِّنْ أُمَّةٍ إِلَّا خلَا فِيهَا نَذِيرٌ24}

Сени ҳақ (китоб) ила ҳам хушхабар берадиган, ҳамда огоҳлантирадиган қилиб юбордик. ўтмишда огоҳлантирувчиси бўлмаган бирорта ҳам уммат йўқ.

35:25

وَإِن يُكَذِّبُوكَ فَقَدْ كَذَّبَ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ جَاءتْهُمْ رُسُلُهُم بِالْبَيِّنَاتِ وَبِالزُّبُرِ وَبِالْكِتَابِ الْمُنِيرِ {25}

Агар сени ёлғончига чиқарсалар, билгинки, сендан аввалгилар ҳам ёлғончига чиқарилган. Ҳолбуки, элчиларимиз уларга аниқ-равшан далил-мўжизалар, ҳикматли китоблар^[1803] ва (ҳақиқатни) ёритиб берувчи китоблар билан келишган.

35:26

ثُمَّ أَخَذْتُ الَّذِينَ كَفَرُوا فَكَيْفَ كَانَ نَكِيرِ {26}

Кейин, кофирлик қилганларни жазога тутдим. Инкорим/азобим қандай экан?!

35:27

أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنزَلَ مِنَ السَّمَاء مَاء فَأَخْرَجْنَا بِهِ ثَمَرَاتٍ مُّخْتَلِفًا أَلْوَانُهَا وَمِنَ الْجِبَالِ جُدَدٌ بِيضٌ وَحُمْرٌ مُّخْتَلِفٌ أَلْوَانُهَا وَغَرَابِيبُ سُودٌ {27}

Кўрмадингми?! Аллоҳ осмондан ёмғир ёғдириб, у орқали турли рангдаги мевалар чиқарди^[1804]. Яна, тоғларда турли рангларда оқ, қизил ва қоп-қора йўллар (пайдо қилди).

35:28

وَمِنَ النَّاسِ وَالدَّوَابِّ وَالْأَنْعَامِ مُخْتَلِفٌ أَلْوَانُهُ كَذَلِكَ إِنَّمَا يَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَمَاء إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ غَفُورٌ {28}

Инсонлар, жониворлар ва чорва ҳайвонлардан ҳам шунинг каби турли рангдагилари бор. Аллоҳдан бандалари орасида фақат илмли кишилар андиша қилиб қўрқади. Албатта, Аллоҳ ўз ишида ғолибдир, жуда кечиримлидир.

35:29

إِنَّ الَّذِينَ يَتْلُونَ كِتَابَ اللَّهِ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَأَنفَقُوا مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ سِرًّا وَعَلَانِيَةً يَرْجُونَ تِجَارَةً لَّن تَبُورَ {29}

Албатта, Аллоҳнинг китобини тиловат қиладиган ва намозни/Китобда буюрилган вазифаларни бажарадиган ва уларга ризқ қилиб берган нарсамиздан ҳам махфий ҳамда ошкор хайр-эҳсон қилган кимсалар битмас-туганмас мукофот кутмоқдалар.

35:30

لِيُوَفِّيَهُمْ أُجُورَهُمْ وَيَزِيدَهُم مِّن فَضْلِهِ إِنَّهُ غَفُورٌ شَكُورٌ {30}

Уларнинг ҳақ ва эвазларини тўлиқ қилиб бериш ҳамда олийжаноблик қилиб кўпайтириб бериш учун Аллоҳ шундай қилди. Чунки, У жуда кечиримлидир, яхши ишни мукофотсиз қолдирмайдигандир.

35:31

وَالَّذِي أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ مِنَ الْكِتَابِ هُوَ الْحَقُّ مُصَدِّقًا لِّمَا بَيْنَ يَدَيْهِ إِنَّ اللَّهَ بِعِبَادِهِ لَخَبِيرٌ بَصِيرٌ {31}

Сенга ваҳий қилганимиз ушбу китоб ҳақдир, ўзидан аввалги китобларни тасдиқловчидир. Албатта, Аллоҳ Ўз бандаларидан хабардордир, кўриб турувчидир.

35:32

ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْكِتَابَ الَّذِينَ اصْطَفَيْنَا مِنْ عِبَادِنَا فَمِنْهُمْ ظَالِمٌ لِّنَفْسِهِ وَمِنْهُم مُّقْتَصِدٌ وَمِنْهُمْ سَابِقٌ بِالْخَيْرَاتِ بِإِذْنِ اللَّهِ ذَلِكَ هُوَ الْفَضْلُ الْكَبِيرُ {32}

Кейин, ушбу китобни бандаларимиз орасидан Ўзимиз танлаб олганларга мерос қилиб қолдирамиз^[1805]. Улар орасида кимлардир ўзига ўзи зулм қилади, кимлардир ўрта ҳол бўлади, кимлардир Аллоҳнинг изни ила яхшиликларда олдинда бўлади^[1806]. Мана шу (яхшиликларда олдинда бўлиш) улуғ фазилатдир.

35:33

جَنَّاتُ عَدْنٍ يَدْخُلُونَهَا يُحَلَّوْنَ فِيهَا مِنْ أَسَاوِرَ مِن ذَهَبٍ وَلُؤْلُؤًا وَلِبَاسُهُمْ فِيهَا حَرِيرٌ {33}

Улар Адн боғларига киради. У ерда олтин билакузуклар ва тақинчоқлар билан ясанадилар. Уларнинг у ердаги кийимлари ипак бўлади.

35:34

وَقَالُوا الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي أَذْهَبَ عَنَّا الْحَزَنَ إِنَّ رَبَّنَا لَغَفُورٌ شَكُورٌ {34}

(Жаннатда) шундай дейдилар: “Биздан қайғуни кетказган – Аллоҳга олқиш-у мақтовлар бўлсин! Ҳақиқатда, яратган Эгамиз жуда кечиримлидир, яхши ишни мукофотсиз қолдирмайдигандир.

35:35

الَّذِي أَحَلَّنَا دَارَ الْمُقَامَةِ مِن فَضْلِهِ لَا يَمَسُّنَا فِيهَا نَصَبٌ وَلَا يَمَسُّنَا فِيهَا لُغُوبٌ {35}

У Ўзининг олийжаноблиги билан бизни доимий қоладиган диёрга жойлаб қўйди. Бу ерда бизга машаққат ҳам чарчоқ ҳам етмайди.”

35:36

وَالَّذِينَ كَفَرُوا لَهُمْ نَارُ جَهَنَّمَ لَا يُقْضَى عَلَيْهِمْ فَيَمُوتُوا وَلَا يُخَفَّفُ عَنْهُم مِّنْ عَذَابِهَا كَذَلِكَ نَجْزِي كُلَّ كَفُورٍ {36}

Кофирлик қилганларга жаҳаннам ўти бор. Уларга ўлиш учун ҳукм қилинмайди ва улардан жаҳаннам азобидан енгиллатилмайди. Ҳар бир кофирлик қилувчини шундай жазолаймиз

35:37

وَهُمْ يَصْطَرِخُونَ فِيهَا رَبَّنَا أَخْرِجْنَا نَعْمَلْ صَالِحًا غَيْرَ الَّذِي كُنَّا نَعْمَلُ أَوَلَمْ نُعَمِّرْكُم مَّا يَتَذَكَّرُ فِيهِ مَن تَذَكَّرَ وَجَاءكُمُ النَّذِيرُ فَذُوقُوا فَمَا لِلظَّالِمِينَ مِن نَّصِيرٍ {37}

Улар у ерда овозини борича: «Эй яратган Эгамиз! Бизни чиқар, энди қилган ишларимизни эмас, яхши иш қиламиз», деб дод соладилар. (Уларга шундай дейилади): «Ахир сизларга насиҳат оладиган кишига насиҳат олгудек умр бермаганмидик?! Сизларга огоҳлантирувчи ҳам келган! Энди азобни тотинглар, ҳақсизлик қилувчи-золимларга ҳеч бир ёрдамчиси бўлмайди!»

35:38

إِنَّ اللَّهَ عَالِمُ غَيْبِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ إِنَّهُ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ {38}

Албатта, Аллоҳ осмонлар ва ердаги (борлиқларга билинмаган) ғайбларни билади. У диллардагини (ҳам) билади.

35:39

هُوَ الَّذِي جَعَلَكُمْ خَلَائِفَ فِي الْأَرْضِ فَمَن كَفَرَ فَعَلَيْهِ كُفْرُهُ وَلَا يَزِيدُ الْكَافِرِينَ كُفْرُهُمْ عِندَ رَبِّهِمْ إِلَّا مَقْتًا وَلَا يَزِيدُ الْكَافِرِينَ كُفْرُهُمْ إِلَّا خَسَارًا {39}

У сизларни ерга халифа (масъул) қилиб тайинлади. Ким кофирлик қилса, унинг кофирлиги ўз зиёнига. Кофирларнинг кофирлиги Робби ҳузурида ўзларига фақатгина қаҳр-у ғазаб орттиради, кофирларнинг кофирлиги ўзларига фақатгина зиён орттиради.

35:40

قُلْ أَرَأَيْتُمْ شُرَكَاءكُمُ الَّذِينَ تَدْعُونَ مِن دُونِ اللَّهِ أَرُونِي مَاذَا خَلَقُوا مِنَ الْأَرْضِ أَمْ لَهُمْ شِرْكٌ فِي السَّمَاوَاتِ أَمْ آتَيْنَاهُمْ كِتَابًا فَهُمْ عَلَى بَيِّنَةٍ مِّنْهُ بَلْ إِن يَعِدُ الظَّالِمُونَ بَعْضُهُم بَعْضًا إِلَّا غُرُورًا {40}

(Эй Муҳаммад!) Айт: “Сизлар Аллоҳдан бошқасига дуо қилаётган шерикларингизни бир ўйлаб кўрдингизми? Ердан нимани яратиб қўйишганини менга кўрсатинглар, ёки уларни осмонларда (яратилишга оид) шериклиги бор эканми? Ёки Биз уларга (бошқа) бир китоб берибмиз-у, улар ундан бирон бир ҳужжатга эгамикан?^[1807] Аксинча, у золимлар бир-бирига алдовдан бошқа нарса ваъда қилмайди.

35:41

إِنَّ اللَّهَ يُمْسِكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ أَن تَزُولَا وَلَئِن زَالَتَا إِنْ أَمْسَكَهُمَا مِنْ أَحَدٍ مِّن بَعْدِهِ إِنَّهُ كَانَ حَلِيمًا غَفُورًا     {41}

Албатта, осмонлар ва ерни қулаб кетишидан сақлаб турган Аллоҳдир. Агар қуласалар, Ундан кейин (Аллоҳдан бошқа) ҳеч ким уларни сақлаб қололмайди. Албатта, У юмшоқ муомала қилувчидир, жуда кечиримлидир.

35:42

وَأَقْسَمُوا بِاللَّهِ جَهْدَ أَيْمَانِهِمْ لَئِن جَاءهُمْ نَذِيرٌ لَّيَكُونُنَّ أَهْدَى مِنْ إِحْدَى الْأُمَمِ فَلَمَّا جَاءهُمْ نَذِيرٌ مَّا زَادَهُمْ إِلَّا نُفُورًا {42}

Агар уларга бир огоҳлантирувчи келса, ҳар қандай умматдан кўра тўғри йўлда бўлиши ҳақида жон-жаҳди билан Аллоҳга қасам ичдилар^[1808]. Уларга огоҳлантирувчи келганида эса, уларни (ҳақдан) узоқлашишини орттирди.

35:43

اسْتِكْبَارًا فِي الْأَرْضِ وَمَكْرَ السَّيِّئِ وَلَا يَحِيقُ الْمَكْرُ السَّيِّئُ إِلَّا بِأَهْلِهِ فَهَلْ يَنظُرُونَ إِلَّا سُنَّتَ الْأَوَّلِينَ فَلَن تَجِدَ لِسُنَّتِ اللَّهِ تَبْدِيلًا وَلَن تَجِدَ لِسُنَّتِ اللَّهِ تَحْوِيلًا {43}

Ер юзида ўзларини катта тутишларини ва (огоҳлантирувчига нисбатан) ёмон режа қуришни орттиради. Ёмон режа фақат ўз эгасига қайтади. Улар аввалгиалрдаги (ижро этилган) қонундан бошқа нима кутяпти?! Аллоҳнинг қонунида асло ўзгартириш тополмайсан, Аллоҳнинг қонунида асло алмашиш тополмайсан.

35:44

أَوَلَمْ يَسِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَيَنظُرُوا كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ وَكَانُوا أَشَدَّ مِنْهُمْ قُوَّةً وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُعْجِزَهُ مِن شَيْءٍ فِي السَّمَاوَاتِ وَلَا فِي الْأَرْضِ إِنَّهُ كَانَ عَلِيمًا قَدِيرًا {44}

Ўзларидан аввалгиларнинг оқибати қандай бўлганини кўриш учун, ер юзида ҳеч сайр қилмадиларми? На аосмонларда ва на ерда Аллоҳни ожиз қолдирадиган ҳеч нарса йўқ. Албатта У билувчидир, ўлчов белгиловчидир.

35:45

وَلَوْ يُؤَاخِذُ اللَّهُ النَّاسَ بِمَا كَسَبُوا مَا تَرَكَ عَلَى ظَهْرِهَا مِن دَابَّةٍ وَلَكِن يُؤَخِّرُهُمْ إِلَى أَجَلٍ مُّسَمًّى فَإِذَا جَاء أَجَلُهُمْ فَإِنَّ اللَّهَ كَانَ بِعِبَادِهِ بَصِيرًا {45}

Агар Аллоҳ инсонларни қилмиши сабабли (дарҳол) ҳисобга тутса эди, ерни тепасида бирорта ҳам жонли қолдирмаган бўларди. Бироқ, уларни (ҳисоб-китобини) белгиланган муддатгач кечиктиряпти^[1809]. Муддати келгача (қилмишига яраша муомала қилади). Албатта, Аллоҳ қулларини кўриб туради.

36. ЯСИН сураси^[1810]

بسم الله الرحمن الرحيم

Марҳамати чексиз ва яхшилик қилувчи – Аллоҳ номи билан.

36:1

يس {1}

Я! Син![1811]

36:2

وَالْقُرْآنِ الْحَكِيمِ {2}

Ҳикмат тўла Қуръонга қасамки,

36:3

إِنَّكَ لَمِنَ الْمُرْسَلِينَ {3}

(Эй Муҳаммад!) албатта, сен (Мен юборган) элчилардан бирисан.

36:4

عَلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ {4}

Тўғри йўлдасан.

36:5

تَنزِيلَ الْعَزِيزِ الرَّحِيمِ {5}

(Қуръон) ғолиб ва меҳрибон зот тарафидан юборилди.

36:6

لِتُنذِرَ قَوْمًا مَّا أُنذِرَ آبَاؤُهُمْ فَهُمْ غَافِلُونَ {6}

Ота-боболари огоҳлантирилмай ғафлатда қолган қавмни огоҳлантиришинг учун (юборилди).

36:7

لَقَدْ حَقَّ الْقَوْلُ عَلَى أَكْثَرِهِمْ فَهُمْ لَا يُؤْمِنُونَ {7}

Шубҳасизки, уларнинг кўпчилигига шу сўз (Аллоҳнинг китоби) ҳақ экани аён бўлди^[1812], улар эса (Қуръонга) ишонмаяпти.

36:8

إِنَّا جَعَلْنَا فِي أَعْنَاقِهِمْ أَغْلاَلاً فَهِيَ إِلَى الأَذْقَانِ فَهُم مُّقْمَحُونَ {8}

(Ишонмагани учун) уларнинг бўйинларига–иякларига қадалиб турадиган кишанлар тақиб қўямиз, ғўдайиб қолишади^[1813].

36:9

وَجَعَلْنَا مِن بَيْنِ أَيْدِيهِمْ سَدًّا وَمِنْ خَلْفِهِمْ سَدًّا فَأَغْشَيْنَاهُمْ فَهُمْ لاَ يُبْصِرُونَ {9}

Уларни олдиларидан ҳам битта тўсиқ, орқаларидан ҳам битта тўсиқ қилиб, уларни ўраб қўямиз, кўролмай қоладилар^[1814].

36:10.

وَسَوَاء عَلَيْهِمْ أَأَنذَرْتَهُمْ أَمْ لَمْ تُنذِرْهُمْ لاَ يُؤْمِنُونَ {10}

Уларни огоҳлантирганинг ҳам, огоҳлантирмаганинг ҳам уларга бирдек – (барибир) ишонмайди.

36:11

إِنَّمَا تُنذِرُ مَنِ اتَّبَعَ الذِّكْرَ وَخَشِيَ الرَّحْمَن بِالْغَيْبِ فَبَشِّرْهُ بِمَغْفِرَةٍ وَأَجْرٍ كَرِيمٍ {11}

Сен фақат зикр-Қуръонга эргашган ва (унда билдирилган) ғайб сабабли^[1815] Раҳмондан қўрқадиган кишини огоҳлантира оласан^[1816]. Сен ўшандай кишига, гуноҳлари кечирилишини ва яхши мукофотни хушхабарини бер.

36:12

إِنَّا نَحْنُ نُحْيِي الْمَوْتَى وَنَكْتُبُ مَا قَدَّمُوا وَآثَارَهُمْ وَكُلَّ شَيْءٍ أحْصَيْنَاهُ فِي إِمَامٍ مُبِينٍ {12}

Албатта, ўликларни Биз тирилтирамиз. Уларнинг ўзлари қилган ишларини ҳам, ортда қолдирган нарсаларини^[1817] ҳам ёзиб қўйяпмиз. Ҳамма нарсани очиқ-равшан китобда^[1818] бир-ма бир тўплаб қўйяпмиз.

36:13

وَاضْرِبْ لَهُم مَّثَلاً أَصْحَابَ الْقَرْيَةِ إِذْ جَاءهَا الْمُرْسَلُونَ {13}

Уларга (ўша маълум) қишлоқнинг мисол қилиб бер. Бир куни уларга элчилар^[1819] келди.

 

36:14

إِذْ أَرْسَلْنَا إِلَيْهِمُ اثْنَيْنِ فَكَذَّبُوهُمَا فَعَزَّزْنَا بِثَالِثٍ فَقَالُوا إِنَّا إِلَيْكُم مُّرْسَلُونَ {14}

Ўшанда уларга иккитасини юборгандик, иккаласини ҳам ёлғончига чиқаришди. Кейин у иккаласини учинчи (элчи) билан уларни қўллаб-қувватладик. «Албатта, биз сизларга юборилган элчиларимиз», дедилар.

36:15

قَالُوا مَا أَنتُمْ إِلاَّ بَشَرٌ مِّثْلُنَا وَمَا أَنزَلَ الرَّحْمن مِن شَيْءٍ إِنْ أَنتُمْ إِلاَّ تَكْذِبُونَ {15}

Қишлоқ аҳли эса: «Сизлар биз билан бир хил одамсиз, холос. Раҳмон ҳеч нарса нозил қилмаган. Сизлар фақат ёлғон гапиряпсизлар», дедилар.

36:16

قَالُوا رَبُّنَا يَعْلَمُ إِنَّا إِلَيْكُمْ لَمُرْسَلُونَ {16}

Элчилар шундай деган: «Биз ҳақиқатда сизларга юборилган элчи эканимизни Роббимиз билади», дедилар.

36:17

وَمَا عَلَيْنَا إِلاَّ الْبَلاَغُ الْمُبِينُ {17}

Бизни зиммамизга очиқча етказиб қўйишдан бошқа нарса юклатилмаган.”

36:18

قَالُوا إِنَّا تَطَيَّرْنَا بِكُمْ لَئِن لَّمْ تَنتَهُوا لَنَرْجُمَنَّكُمْ وَلَيَمَسَّنَّكُم مِّنَّا عَذَابٌ أَلِيمٌ {18}

Қишлоқ аҳолиси: «Биз сизлардан шумландик. Агар (даъватни) тўхтатмасанглар, сизларни аниқ «тошбўрон» қиламиз, биздан сизга аламли азоб тегади», дедилар.

36:19

قَالُوا طَائِرُكُمْ مَعَكُمْ أَئِن ذُكِّرْتُم بَلْ أَنتُمْ قَوْمٌ مُّسْرِفُونَ {19}

Қишлоқ аҳолиси: “Шумланишингиз ўзингиз билан. Сизларга насиҳат қилингани учун шундай бўлдингизми? Йўқ, аслида, сиз ўзингиз ҳаддан ошувчи қавмсиз.”

36:20

وَجَاء مِنْ أَقْصَى الْمَدِينَةِ رَجُلٌ يَسْعَى قَالَ يَا قَوْمِ اتَّبِعُوا الْمُرْسَلِينَ {20}

Бир киши шаҳар чеккасидан шошиб келиб шундай деди: “Эй қавмим! Элчиларга эргашинглар.

36:21

اتَّبِعُوا مَن لاَّ يَسْأَلُكُمْ أَجْرًا وَهُم مُّهْتَدُونَ {21}

(Қилган даъвати учун) сиздан ҳақ сўрамайдиганларга эргашинглар. Улар тўғри йўлдалар

36:22.

وَمَا لِي لاَ أَعْبُدُ الَّذِي فَطَرَنِي وَإِلَيْهِ تُرْجَعُونَ {22}

Мени яратганга ибодат қилмасликка мени ҳаққим йўқ! Сизлар Унга қайтариласиз.

 

36:23

أَأَتَّخِذُ مِن دُونِهِ آلِهَةً إِن يُرِدْنِ الرَّحْمَن بِضُرٍّ لاَّتُغْنِ عَنِّي شَفَاعَتُهُمْ شَيْئًا وَلاَ يُنقِذُونِ {23}

Аллоҳ ила орамга (уйдирма) “илоҳлар қўйиб олайми?! Агар Раҳмон менга ёмонлик қилишни хоҳласа, (уйдирма) «илоҳларнинг» ёрдамлари менга ҳеч нарсада асқатмайди, улар мени қутқариб қололмайди.

36:24

إِنِّي إِذًا لَّفِي ضَلاَلٍ مُّبِينٍ {24}

Агар ундай қилсам, мен аниқ бир залолатда бўламан.

36:25

إِنِّي آمَنتُ بِرَبِّكُمْ فَاسْمَعُونِ {25}

Мен сизларни яратган Эгангизга ишониб-суяндим. Энди, менга қулоқ солинглар!.”

36:26

قِيلَ ادْخُلِ الْجَنَّةَ قَالَ يَا لَيْتَ قَوْمِي يَعْلَمُونَ {26}

(Ўлим онида унга): «Жаннатга кир», дейилди^[1820]. У Шундай деди: “Қанийди қавмим билганида.

36:27

بِمَا غَفَرَ لِي رَبِّي وَجَعَلَنِي مِنَ الْمُكْرَمِينَ {27}

Роббим мени кечиришини ва мени ҳурматли бандаларидан қилишини.”

36:28

وَمَا أَنزَلْنَا عَلَى قَوْمِهِ مِن بَعْدِهِ مِنْ جُندٍ مِّنَ السَّمَاء وَمَا كُنَّا مُنزِلِينَ {28}

Ундан кейин қавмига (жазолаш учун) осмондан қўшин туширмадик, туширмаймиз ҳам.

36:29

إِن كَانَتْ إِلاَّ صَيْحَةً وَاحِدَةً فَإِذَا هُمْ خَامِدُونَ {29}

(Уларнинг жазоси) фақат битта даҳшатли товуш бўлди, холос. Шу билан улар «ўчиб»^[1821] қолди.

36:30

يَا حَسْرَةً عَلَى الْعِبَادِ مَا يَأْتِيهِم مِّن رَّسُولٍ إِلاَّ كَانُوا بِهِ يَسْتَهْزِؤُون {30}

Ундай бандаларнинг ҳолига вой! Уларга келган ҳар бир элчини фақат масхара қилишган.

36:31

أَلَمْ يَرَوْا كَمْ أَهْلَكْنَا قَبْلَهُم مِّنْ الْقُرُونِ أَنَّهُمْ إِلَيْهِمْ لاَ يَرْجِعُونَ {31}

Наҳот кўрмаган бўлсалар?! Ахир Биз улардан олдин қанча-дан қанча наслларни ҳалок қилдик, улар буларнинг ёнига қайтиб келолмайди.

36:32

وَإِن كُلٌّ لَّمَّا جَمِيعٌ لَّدَيْنَا مُحْضَرُونَ {32}

Уларнинг барчаси ҳузуримизга тўпланиб келтирилади.

36:33

وَآيَةٌ لَّهُمُ الْأَرْضُ الْمَيْتَةُ أَحْيَيْنَاهَا وَأَخْرَجْنَا مِنْهَا حَبًّا فَمِنْهُ يَأْكُلُونَ {33}

Ҳаракатдан тўхтаган-ўлик ер улар учун (яратувчи борлигига) бир белгидир. Уни Биз тирилтирамиз, ундан дон-уруғни Биз ундириб чиқарамиз, кейин улар уни истеъмол қиладилар.

36:34

وَجَعَلْنَا فِيهَا جَنَّاتٍ مِن نَّخِيلٍ وَأَعْنَابٍ وَفَجَّرْنَا فِيهَا مِنْ الْعُيُونِ {34}

Ерда хурмозор ва узумзор боғлар пайдо қилдик ва унда булоқлар оқизиб қўйдик.

36:35

لِيَأْكُلُوا مِن ثَمَرِهِ وَمَا عَمِلَتْهُ أَيْدِيهِمْ أَفَلَا يَشْكُرُونَ {35}

Улар унинг маҳсулотларидан ва ўз қўллари билан етиштирган нарсалардан истеъмол қилиши учун (шундай қилдик). Наҳот қадрига етмасангиз?!

36:36

سُبْحَانَ الَّذِي خَلَقَ الْأَزْوَاجَ كُلَّهَا مِمَّا تُنبِتُ الْأَرْضُ وَمِنْ أَنفُسِهِمْ وَمِمَّا لَا يَعْلَمُونَ {36}

Ер ундирадиган нарсалардан, уларнинг ўзларидан ва улар билмайдиган нарсалардан ҳар бирини жуфт-жуфт қилиб яратган Аллоҳ пок зотдир!

36:37

وَآيَةٌ لَّهُمْ اللَّيْلُ نَسْلَخُ مِنْهُ النَّهَارَ فَإِذَا هُم مُّظْلِمُونَ {37}

Тун ҳам улар учун (яратувчи борлигига) бир белгидир – ундан кундузни суғуриб оляпмиз, шунда улар қоронғиликда қоляпти.

36:38

وَالشَّمْسُ تَجْرِي لِمُسْتَقَرٍّ لَّهَا ذَلِكَ تَقْدِيرُ الْعَزِيزِ الْعَلِيمِ {38}

Қуёш ўз орбитасида сузиб бормоқда. Бу Ўз ишида ғолиб ва (ҳамма нарсани) билувчи зотнинг белгилаб-ўлчашидир.

36:39

وَالْقَمَرَ قَدَّرْنَاهُ مَنَازِلَ حَتَّى عَادَ كَالْعُرْجُونِ الْقَدِيمِ {39}

Ойга ҳам турли манзиллар белгиладик, токи (ойнинг манзиллари) эски/қийшайиб қолган хурмо новдасидек бўлади.

36:40

لَا الشَّمْسُ يَنبَغِي لَهَا أَن تُدْرِكَ الْقَمَرَ وَلَا اللَّيْلُ سَابِقُ النَّهَارِ وَكُلٌّ فِي فَلَكٍ يَسْبَحُونَ {40}

Қуёш ойга етолмайди, тун кундуздан (олдинга) ўтиб кетолмайди. Ҳар бири махсус орбитада сузиб бормоқда.

36:41

وَآيَةٌ لَّهُمْ أَنَّا حَمَلْنَا ذُرِّيَّتَهُمْ فِي الْفُلْكِ الْمَشْحُونِ {41}

Уларнинг наслларини тўлдирилган кемада ташитишимиз ҳам улар учун (яратувчи борлигига) бир белгидир.

36:42

وَخَلَقْنَا لَهُم مِّن مِّثْلِهِ مَا يَرْكَبُونَ {42}

Улар учун кемага ўхшаган, уни миниб юрадиган (бошқа) нарсалар яратиб бердик.

36:43

وَإِن نَّشَأْ نُغْرِقْهُمْ فَلَا صَرِيخَ لَهُمْ وَلَا هُمْ يُنقَذُونَ {43}

Агар чўктириб юборишни раво кўрсак чўктириб юборамиз. Шунда уларнинг дод-фарёдига етувчи бўлмайди, улар қутқариб қолинмайди.

36:44

إِلَّا رَحْمَةً مِّنَّا وَمَتَاعًا إِلَى حِينٍ {44}

Фақатгина Бизнинг яхшилигимиз сабабли ҳамда, бир муддат (ҳаётдан) баҳраманд қилиш сабабли (қутқариб қолинадилар).

36:45

وَإِذَا قِيلَ لَهُمُ اتَّقُوا مَا بَيْنَ أَيْدِيكُمْ وَمَا خَلْفَكُمْ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ {45}

Уларга: «Сизга раҳм қилиниши учун, олдингиз ва ортингиздагидан[1822] сақланинг», дейилгида (юз ўгирдилар).

36:46

وَمَا تَأْتِيهِم مِّنْ آيَةٍ مِّنْ آيَاتِ رَبِّهِمْ إِلَّا كَانُوا عَنْهَا مُعْرِضِينَ {46}

Яна яратган Эгасининг оятларидан бирон бир оят келганида, улар ундан фақат юз ўгирадилар.

36:47

وَإِذَا قِيلَ لَهُمْ أَنفِقُوا مِمَّا رَزَقَكُمْ اللَّهُ قَالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لِلَّذِينَ آمَنُوا أَنُطْعِمُ مَن لَّوْ يَشَاء اللَّهُ أَطْعَمَهُ إِنْ أَنتُمْ إِلَّا فِي ضَلَالٍ مُّبِينٍ {47}

Яна уларга: “Аллоҳни сизга ризқ қилиб берганидан хайр-эҳсон қилинглар”, дейилганида, кофирлик қилганлар шундай дейди: «Агар Аллоҳ раво кўрганида, Унинг Ўзи едириб-ичирадиган кишиларга биз едириб-ичирамизми? Сизлар аниқ залолатдасиз.»

36:48

وَيَقُولُونَ مَتَى هَذَا الْوَعْدُ إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ {48}

Яна: «Агар ростгўй бўлсангиз (айтинглар-чи), бу ваъда қачон амалга ошади?», дейишади.

36:49

مَا يَنظُرُونَ إِلَّا صَيْحَةً وَاحِدَةً تَأْخُذُهُمْ وَهُمْ يَخِصِّمُونَ {49}

Улар фақат биргина даҳшатли товушни кутяпти^[1823], у уларни жанжаллашиб турганида олади.

36:50

فَلَا يَسْتَطِيعُونَ تَوْصِيَةً وَلَا إِلَى أَهْلِهِمْ يَرْجِعُونَ {50}

Шунда уларни на бировга васият қилишга ва на оиласига қайтишга кучи етмайди^[1824].

36:51

وَنُفِخَ فِي الصُّورِ فَإِذَا هُم مِّنَ الْأَجْدَاثِ إِلَى رَبِّهِمْ يَنسِلُونَ {51}

Сур чалинади. Ўшанда улар яратган Эгаси (ҳукми)га қабрларидан ажраб чиқадилар^[1825].

36:52

قَالُوا يَا وَيْلَنَا مَن بَعَثَنَا مِن مَّرْقَدِنَا هَذَا مَا وَعَدَ الرَّحْمَنُ وَصَدَقَ الْمُرْسَلُونَ {52}

Улар: «Ҳолимизга вой! Ухлаб ётган ўрнимиздан бизни ким қўзғатди?», деб қолади^[1826]. «Бу Раҳмон ваъда қилган нарсадир. Демак, элчилар тўғри гапирган экан», (дейилади).

36:53

إِن كَانَتْ إِلَّا صَيْحَةً وَاحِدَةً فَإِذَا هُمْ جَمِيعٌ لَّدَيْنَا مُحْضَرُونَ {53}

Бўлган нарса битта даҳшатли овоздан иборат бўлади. Ўшанда, уларнинг барчаси тўпланиб ҳузуримизга келтирилади.

36:54

فَالْيَوْمَ لَا تُظْلَمُ نَفْسٌ شَيْئًا وَلَا تُجْزَوْنَ إِلَّا مَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ {54}

Ўша куни ҳеч кимга ҳеч нарсада ҳақсизлик қилинмайди. Сизларга фақатгина ўз қилмишларингизнинг жазо ёки мукофоти берилади^[1827].

36:55

إِنَّ أَصْحَابَ الْجَنَّةِ الْيَوْمَ فِي شُغُلٍ فَاكِهُونَ {55}

Албатта, жаннат аҳли у кунда завқ-у шавқ билан машғул бўладилар.

36:56

هُمْ وَأَزْوَاجُهُمْ فِي ظِلَالٍ عَلَى الْأَرَائِكِ مُتَّكِؤُونَ {56}

Ўзлари ҳам, жуфтлари ҳам сояликларда, сўриларда суяниб ўтирадилар.

36:57

لَهُمْ فِيهَا فَاكِهَةٌ وَلَهُم مَّا يَدَّعُونَ {57}

Жаннатда уларга мевалар ва орзу қилган нарсалари бор.

36:58

سَلَامٌ قَوْلًا مِن رَّبٍّ رَّحِيمٍ {58}

Меҳрибон Робб тарафидан уларга: «Салом»^[1828] сўзи айтилади.

36:59

وَامْتَازُوا الْيَوْمَ أَيُّهَا الْمُجْرِمُونَ {59}

(Жиноятчиларга шундай дейилади): “Эй жиноятчилар! Бугун (яхшилардан) ажралинглар!

36:60

أَلَمْ أَعْهَدْ إِلَيْكُمْ يَا بَنِي آدَمَ أَن لَّا تَعْبُدُوا الشَّيْطَانَ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُّبِينٌ {60}

Мен сизлардан: “Эй Одам болалари! Шайтонни айтганини қилманг^[1829], у сизларга аниқ душмандир”, деб аҳд олмаганмидим?!

36:61

وَأَنْ اعْبُدُونِي هَذَا صِرَاطٌ مُّسْتَقِيمٌ {61}

Менинг буйруқларимни бажаринглар, мана шу тўғри йўл, демаганмидим?!

36:62

وَلَقَدْ أَضَلَّ مِنكُمْ جِبِلًّا كَثِيرًا أَفَلَمْ تَكُونُوا تَعْقِلُونَ {62}

Ҳақиқатда, шайтон сизлардан кўплаб наслларни адаштириб юборди. Ақлингизни ишлатмадингизми?!

36:63

هَذِهِ جَهَنَّمُ الَّتِي كُنتُمْ تُوعَدُونَ {63}

Сизларга ваъда қилинган жаҳаннам мана шу!

36:64

اصْلَوْهَا الْيَوْمَ بِمَا كُنتُمْ تَكْفُرُونَ {64}

Қилган кофирлигингиз/нонкўрлигингиз учун, бугун бу ерга киринглар!”

36:65

الْيَوْمَ نَخْتِمُ عَلَى أَفْوَاهِهِمْ وَتُكَلِّمُنَا أَيْدِيهِمْ وَتَشْهَدُ أَرْجُلُهُمْ بِمَا كَانُوا يَكْسِبُونَ {65}

Ўша куни уларнинг оғзиларини «муҳрлаб»^[1830] қўямиз. (Қилмишларини) Бизга уларнинг қўллари айтиб беради. Қилган ишларидан уларнинг оёқлари гувоҳлик беради.

36:66

وَلَوْ نَشَاء لَطَمَسْنَا عَلَى أَعْيُنِهِمْ فَاسْتَبَقُوا الصِّرَاطَ فَأَنَّى يُبْصِرُونَ {66}

Агар хоҳласак, кўзларини тўсиб қўярдик. Шунда, йўлга шошилиб қолишар эди. Лекин, ундай қилсак қаердан кўрардилар?!^[1831]

36:67

وَلَوْ نَشَاء لَمَسَخْنَاهُمْ عَلَى مَكَانَتِهِمْ فَمَا اسْتَطَاعُوا مُضِيًّا وَلَا يَرْجِعُونَ {67}

Агар хоҳласак, турган жойларида қотириб қўярдик. Шунда улар (ҳақ йўлда) олдинга ҳам юролмасди, ортга ҳам қайтолмасди.

36:68

وَمَنْ نُعَمِّرْهُ نُنَكِّسْهُ فِي الْخَلْقِ أَفَلَا يَعْقِلُونَ {68}

Кимга узоқ умр берсак, уни хилқатини (ёшликдаги ҳолатига) ўзгартириб қўямиз^[1832]. Ақл ишлатмайдиларми?!

36:69

وَمَا عَلَّمْنَاهُ الشِّعْرَ وَمَا يَنبَغِي لَهُ إِنْ هُوَ إِلَّا ذِكْرٌ وَقُرْآنٌ مُّبِينٌ {69}

Муҳаммадга шеър ўргатмадик, унга кераги ҳам йўқ^[1833]. Унга ваҳий қилинган нарса фақат насиҳат (эслатма) ва очиқ-ойдин Қуръондир.

36:70

لِيُنذِرَ مَن كَانَ حَيًّا وَيَحِقَّ الْقَوْلُ عَلَى الْكَافِرِينَ {70}

(Қуръон жамики) тирикларни огоҳлантириш учун, (унга) ишонмаган-кофирларга нисбатан айтилган ўша сўз^[1834] ҳақ экани аён бўлиши учун (юборилган)дир.

36:71

أَوَلَمْ يَرَوْا أَنَّا خَلَقْنَا لَهُمْ مِمَّا عَمِلَتْ أَيْدِينَا أَنْعَامًا فَهُمْ لَهَا مَالِكُونَ {71}

Ахир, чорва ҳайвонларни улар учун Ўз «қўлларимиз амали»^[1835] билан (йўқдан бор қилиб) яратиб берганимизни кўрмабдиларми?! Мана шу йўсинда улар ўша ҳайвонларга эгадорлик қиляпти.

36:72

وَذَلَّلْنَاهَا لَهُمْ فَمِنْهَا رَكُوبُهُمْ وَمِنْهَا يَأْكُلُونَ {72}

Ўша ҳайвонларни уларга Биз бўйсундириб бердик – улардан ўзларининг уловлари ҳам бор, улардан ёйдилар ҳам^[1836].

36:73

وَلَهُمْ فِيهَا مَنَافِعُ وَمَشَارِبُ أَفَلَا يَشْكُرُونَ {73}

Улар учун ҳайвонларда (бошқа) манфаатлар ва ичимликлар. Наҳот қадрига етмасангиз?!

36:74

وَاتَّخَذُوا مِن دُونِ اللَّهِ آلِهَةً لَعَلَّهُمْ يُنصَرُونَ {74}

(Шукр қилиш ўрнига) балки ўзларига ёрдам қилинар деб, Аллоҳдан бошқа “илоҳлар” тўқиб олдилар.

36:75

لَا يَسْتَطِيعُونَ نَصْرَهُمْ وَهُمْ لَهُمْ جُندٌ مُّحْضَرُونَ {75}

Уйдирма илоҳлари уларга ёрдам беролмайди. Уларнинг ўзлари уйдирма илоҳларининг (хизматига) ҳозир қўшинларидир^[1837].

36:76

فَلَا يَحْزُنكَ قَوْلُهُمْ إِنَّا نَعْلَمُ مَا يُسِرُّونَ وَمَا يُعْلِنُونَ {76}

(Эй Муҳаммад!) уларнинг сўзлари сени ғамга солмасин! Биз уларни нимани яшираётганини ҳам, нимани ошкор қилаётганини ҳам биламиз.

36:77

أَوَلَمْ يَرَ الْإِنسَانُ أَنَّا خَلَقْنَاهُ مِن نُّطْفَةٍ فَإِذَا هُوَ خَصِيمٌ مُّبِينٌ {77}

Ахир, Биз уни уруғлантирилган тухумдан яратганимизни кўрмадими?! Энди эса, у (Бизга қарши) очиқча хусуматчи бўлиб олди.

36:78

وَضَرَبَ لَنَا مَثَلًا وَنَسِيَ خَلْقَهُ قَالَ مَنْ يُحْيِي الْعِظَامَ وَهِيَ رَمِيمٌ {78}

Ўзини яратишини унутиб, «Чириган суякларни ким  тирилтиради?», деб, Бизга мисол келтирди.

36:79

قُلْ يُحْيِيهَا الَّذِي أَنشَأَهَا أَوَّلَ مَرَّةٍ وَهُوَ بِكُلِّ خَلْقٍ عَلِيمٌ {79}

Айт: “Уларни илк маротаба яратган зот тирилтиради. У ҳар турли яратишни билади.

36:80

الَّذِي جَعَلَ لَكُم مِّنَ الشَّجَرِ الْأَخْضَرِ نَارًا فَإِذَا أَنتُم مِّنْهُ تُوقِدُونَ {80}

У сизлар учун яшил дарахтдан оташ пайдо қилиб берди. Эндиликда, сизлар ундан ўт ёқяпсизлар.

36:81

أَوَلَيْسَ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ بِقَادِرٍ عَلَى أَنْ يَخْلُقَ مِثْلَهُم بَلَى وَهُوَ الْخَلَّاقُ الْعَلِيمُ {81}

Осмонлар ва ерни яратган зот, уларнинг ўхшашини яратишга ўлчов қўймаган эканми?! Албатта қўйган. У яратувчидир, билувчидир.

36:82

إِنَّمَا أَمْرُهُ إِذَا أَرَادَ شَيْئًا أَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ {82}

У бирор нарсани пайдо қилишни хоҳлаганида, Унинг қиладиган иши фақатгина унга: “Бўл!”, дейишидир. Шу билан у (пайдо) бўлаверади.

36:83

فَسُبْحَانَ الَّذِي بِيَدِهِ مَلَكُوتُ كُلِّ شَيْءٍ وَإِلَيْهِ تُرْجَعُونَ {83}

Шундай экан, ҳамма нарсанинг ҳукмронлиги/эгадорлиги Ўз «қўлида» бўлган зот покдир! Сизлар Унга қайтариласизлар.

 

37. СОФФАТ сураси^[1838]

بسم الله الرحمن الرحيم

Марҳамати чексиз ва яхшилик қилувчи – Аллоҳ номи билан.

37:1

وَالصَّافَّاتِ صَفًّا {1}

Онт^[1839] бўлсин: (Аллоҳ учун) саф тортиб турувчиларга,

37:2

فَالزَّاجِرَاتِ زَجْرًا {2}

(Ёмонликларга) мудом қарши чиқувчиларга,

37:3

فَالتَّالِيَاتِ ذِكْرًا {3}

Зикр (Қуръон) тиловат қилувчиларгаки,

37:4

إِنَّ إِلَهَكُمْ لَوَاحِدٌ {4}

Албатта, Илоҳингиз^[1840] ягонадир.

37:5

رَبُّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا وَرَبُّ الْمَشَارِقِ {5}

Осмонларни, ерни, у иккаласи орасидагиларни ва қуёш ботиш нуқталарини^[1841] яратган эгасидир.

37:6

إِنَّا زَيَّنَّا السَّمَاء الدُّنْيَا بِزِينَةٍ الْكَوَاكِبِ {6}

Биз энг яқин самони^[1842] сайёралар билан безадик.

37:7

وَحِفْظًا مِّن كُلِّ شَيْطَانٍ مَّارِدٍ {7}

(Уни) ҳар бир исёнкор шайтондан сақладик.

37:8

لَا يَسَّمَّعُونَ إِلَى الْمَلَإِ الْأَعْلَى وَيُقْذَفُونَ مِن كُلِّ جَانِبٍ {8}

Улар энг олий мажлисни (фаришталар мажлисини) тинглай олмайди, ҳар тарафдан қувиб юборилади.

37:9

دُحُورًا وَلَهُمْ عَذَابٌ وَاصِبٌ {9}

Ҳайдаб юборилади. Уларга давомли азоб бор.

37:10

إِلَّا مَنْ خَطِفَ الْخَطْفَةَ فَأَتْبَعَهُ شِهَابٌ ثَاقِبٌ {10}

Бироқ, бирон бир маълумотни илиб олгани бўлса, тешиб юборувчи порлоқ нур унга етиб олади^[1843].

37:11

فَاسْتَفْتِهِمْ أَهُمْ أَشَدُّ خَلْقًا أَم مَّنْ خَلَقْنَا إِنَّا خَلَقْنَاهُم مِّن طِينٍ لَّازِبٍ {11}

Энди улардан сўра-чи, уларни яратиш қийинроқми ёки Биз яратган (онгли) кишиларми? Албатта, Биз у онгли кишиларни (илк бошқа) ёпишқоқ лойдан яратганмиз.

37:12

بَلْ عَجِبْتَ وَيَسْخَرُونَ {12}

Аслида Ўзинг ажабландинг, улар эса масхара қиляпти.

37:13

وَإِذَا ذُكِّرُوا لَا يَذْكُرُونَ {13}

Уларга насиҳат қилинганида насиҳат омаяпти.

37:14

وَإِذَا رَأَوْا آيَةً يَسْتَسْخِرُونَ {14}

Бирор бир оят кўришганида масхара қиляпти.

37:15

وَقَالُوا إِنْ هَذَا إِلَّا سِحْرٌ مُّبِينٌ {15}

Яна шундай демоқдалар: “Бу очиқ-ойдин сеҳрдан бошқа нарса эмас.

37:16

أَئِذَا مِتْنَا وَكُنَّا تُرَابًا وَعِظَامًا أَئِنَّا لَمَبْعُوثُونَ {16}

Биз ўлиб, тупроққа ва суякка айланиб кетсак ҳам қайта тирилтириламизми?

37:17

أَوَآبَاؤُنَا الْأَوَّلُونَ {17}

Аввалги ота-боболаримиз ҳам ми?”

37:18

قُلْ نَعَمْ وَأَنتُمْ دَاخِرُونَ {18}

«Ҳа, яна хорланган ҳолда (тириласизлар)», деб айт.

37:19

فَإِنَّمَا هِيَ زَجْرَةٌ وَاحِدَةٌ فَإِذَا هُمْ يَنظُرُونَ {19}

У (қайта тирилиш) фақат қўрқинчли бир қичқириқдан иборатдир; шунда (ён-атрофга) қараб қоладилар.

37:20

وَقَالُوا يَا وَيْلَنَا هَذَا يَوْمُ الدِّينِ {20}

(Кофирлар): «Ҳолимизга вой! Ахир бу жазо куни-ку!», деб қоладилар.

37:21

هَذَا يَوْمُ الْفَصْلِ الَّذِي كُنتُمْ بِهِ تُكَذِّبُونَ {21}

(Кофирларга шундай дейилади): «Бу сизлар ёлғонга чиқарган ажрим кунидир.»

37:22

احْشُرُوا الَّذِينَ ظَلَمُوا وَأَزْوَاجَهُمْ وَمَا كَانُوا يَعْبُدُونَ {22}

Зулм қилганларни^[1844], уларнинг ёр-биродарларини ва сиғинган нарсаларини ҳам тўпланглар,

37:23

{23} مِن دُونِ اللَّهِ فَاهْدُوهُمْ إِلَى صِرَاطِ الْجَحِيمِ

Аллоҳдан бошқага (сиғинганларини), уларни жаҳаннам йўлига бошланглар.

37:24

وَقِفُوهُمْ إِنَّهُم مَّسْئُولُونَ {24}

Уларни тўхтатиб туринглар! Чунки, улар сўроқ қилинади” (дейилади).

37:25

مَا لَكُمْ لَا تَنَاصَرُونَ {25}

«Нима учун бир-бирингизга ёрдам бермаяпсизлар?!» (деб сўралади)

37:26

بَلْ هُمُ الْيَوْمَ مُسْتَسْلِمُونَ {26}

Йўқ, улар бу куни таслим бўлади.

37:27

وَأَقْبَلَ بَعْضُهُمْ عَلَى بَعْضٍ يَتَسَاءلُونَ {27}

Бир-бирига қараб сўроқ қиладилар.

37:28

قَالُوا إِنَّكُمْ كُنتُمْ تَأْتُونَنَا عَنِ الْيَمِينِ {28}

(Эргашганлар пешволарига): «Сизлар бизларга ўнг тарафдан келардинглар-ку!» дейди^[1845].

37:29

قَالُوا بَل لَّمْ تَكُونُوا مُؤْمِنِينَ {29}

Улар эса: “Сизлар аслида мўмин бўлмагансиз.

37:30

وَمَا كَانَ لَنَا عَلَيْكُم مِّن سُلْطَانٍ بَلْ كُنتُمْ قَوْمًا طَاغِينَ {30}

Бизни сизларни тепангизда (залолатга мажбурлашга) ҳеч қандай кучимиз бўлмаган. Аслида, сизлар ғалаёнчи қавм эдинглар.

37:31

فَحَقَّ عَلَيْنَا قَوْلُ رَبِّنَا إِنَّا لَذَائِقُونَ {31}

Энди бизга яратган Эгамизнинг (азоб) сўзи ҳақ бўлди. Биз (азобни) аниқ тотамиз.

37:32

فَأَغْوَيْنَاكُمْ إِنَّا كُنَّا غَاوِينَ {32}

Сизларни биз адаштирдик, чунки ўзимиз ҳам адашган эдик”, дейишади.

37:33

فَإِنَّهُمْ يَوْمَئِذٍ فِي الْعَذَابِ مُشْتَرِكُونَ {33}

Энди улар бу кунда азобда аниқ шерик бўлади.

37:34

إِنَّا كَذَلِكَ نَفْعَلُ بِالْمُجْرِمِينَ {34}

Жиноятчиларга мана шундай муомала қиламиз.

37:35

إِنَّهُمْ كَانُوا إِذَا قِيلَ لَهُمْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ يَسْتَكْبِرُونَ {35}

Чунки, уларга: «Аллоҳдан бошқа қуллик қилинишга ҳақли зот йўқ», дейилганида, улар катта кетишган.

37:36

وَيَقُولُونَ أَئِنَّا لَتَارِكُوا آلِهَتِنَا لِشَاعِرٍ مَّجْنُونٍ {36}

«Биз жинлар таъсиридаги бир шоирни деб «илоҳларимизни» тарк қилар эканмизми?»- дер эдилар.

37:37

بَلْ جَاء بِالْحَقِّ وَصَدَّقَ الْمُرْسَلِينَ {37}

Аслида у (элчи Муҳаммад) ҳақни келтирди ва (ўтмишдаги)элчиларни

тасдиқлади.

37:38

إِنَّكُمْ لَذَائِقُو الْعَذَابِ الْأَلِيمِ {38}

Албатта, сизлар аламли азобни тотасизлар.

37:39

وَمَا تُجْزَوْنَ إِلَّا مَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ {39}

Сизлар фақат ўз қилмишингизнинг жазосини оласизлар.

37:40

إِلَّا عِبَادَ اللَّهِ الْمُخْلَصِينَ {40}

Аллоҳнинг самимий қуллари бундан мустасно.

37:41

أُوْلَئِكَ لَهُمْ رِزْقٌ مَّعْلُومٌ {41}

Уларга маълум ризқ бор.

37:42

فَوَاكِهُ وَهُم مُّكْرَمُونَ {42}

Турли мевалар (бор). Улар иззат-икром қилинади:

37:43

فِي جَنَّاتِ النَّعِيمِ {43}

Неъмат тўла боғ-у бўстонларда,

37:44

عَلَى سُرُرٍ مُّتَقَابِلِينَ {44}

Сўриларда бир-бирига қараб ўтирган ҳолларида.

37:45

يُطَافُ عَلَيْهِم بِكَأْسٍ مِن مَّعِينٍ {45}

Уларга оқар чашмадан (тўлдирилган) қадаҳлар айлантирилади.

37:46

بَيْضَاء لَذَّةٍ لِّلشَّارِبِينَ {46}

Ичадиганлар учун ширин, оппоқ-тиниқ (ичимликдир).

37:47

لَا فِيهَا غَوْلٌ وَلَا هُمْ عَنْهَا يُنزَفُونَ {47}

Унда бош оғриғи бўлмайди, ундан маст қилинмайдилар^[1846].

37:48

وَعِنْدَهُمْ قَاصِرَاتُ الطَّرْفِ عِينٌ {48}

Уларнинг ёнида нигоҳлари (хожаларига қараш билан) чегараланган чарос кўзли хизматкорлар бўлади.

37:49

كَأَنَّهُنَّ بَيْضٌ مَّكْنُونٌ {49}

Улар гўё яшириб қўйилган тухум кабидир^[1847].

37:50

فَأَقْبَلَ بَعْضُهُمْ عَلَى بَعْضٍ يَتَسَاءلُونَ {50}

(Уларга қадаҳлар айлантирилганида) бир-бирига қараб сўрайдилар:

37:51

قَالَ قَائِلٌ مِّنْهُمْ إِنِّي كَانَ لِي قَرِينٌ {51}

Улардан бири шундай дейди: “Менинг яқин бир дўстим бор эди.

37:52

يَقُولُ أَئِنَّكَ لَمِنْ الْمُصَدِّقِينَ {52}

У айтарди: “Сен ростдан шуни тасдиқлайсанми?

37:53

أَئِذَا مِتْنَا وَكُنَّا تُرَابًا وَعِظَامًا أَئِنَّا لَمَدِينُونَ {53}

Ўлиб, тупроқ ва суякларга айланиб кетиб ҳам, ҳисоб-китоб қилинамизми?!”

37:54

قَالَ هَلْ أَنتُم مُّطَّلِعُونَ {54}

(Ўша дўстимни) сизлар кўрдингизми?”- дейди.

37:55

فَاطَّلَعَ فَرَآهُ فِي سَوَاء الْجَحِيمِ {55}

Сўнг, унинг ўзи дўстини жаҳаннамнинг ўртасида кўриб,

37:56

قَالَ تَاللَّهِ إِنْ كِدتَّ لَتُرْدِينِ {56}

Шундай дейди: “Аллоҳга қасамки, сал қолса сен мени ҳам ҳалок қилар экансан.

37:57

وَلَوْلَا نِعْمَةُ رَبِّي لَكُنتُ مِنَ الْمُحْضَرِينَ {57}

Агар яратган Эгамнинг (ҳидоят) неъмати бўлмаганида, мен аниқ (жаҳаннамга) келтириладиганлардан бўлар эканман.”

37:58

أَفَمَا نَحْنُ بِمَيِّتِينَ {58}

(Яна жаннатда ёнидагиларга қараб шундай дейди): “Энди биз ўлмаймиз-а?

37:59

إِلَّا مَوْتَتَنَا الْأُولَى وَمَا نَحْنُ بِمُعَذَّبِينَ {59}

Ўша илк бор ўлимимиз бундан мустасно! Энди биз азобланмаймиз ҳам.

37:60

إِنَّ هَذَا لَهُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ {60}

Ҳақиқатда, бу буюк муваффақиятдир.”

37:61

لِمِثْلِ هَذَا فَلْيَعْمَلْ الْعَامِلُونَ {61}

Амал қиладиганлар мана бу (муваффақият) учун амал қилсинлар.

37:62

أَذَلِكَ خَيْرٌ نُّزُلًا أَمْ شَجَرَةُ الزَّقُّومِ {62}

Зиёфат учун мана шу (неъматлар) яхшими ёки заққум^[1848] дарахтими?

37:63

إِنَّا جَعَلْنَاهَا فِتْنَةً لِّلظَّالِمِينَ {63}

Биз уни золимлар учун азоб^[1849] қилдик.

37:64

إِنَّهَا شَجَرَةٌ تَخْرُجُ فِي أَصْلِ الْجَحِيمِ {64}

У жаҳаннамнинг қаърида униб чиқадиган дарахтдир.

37:65

طَلْعُهَا كَأَنَّهُ رُؤُوسُ الشَّيَاطِينِ {65}

Унинг буталари худди шайтонларнинг бошлари кабидир^[1850].

37:66

فَإِنَّهُمْ لَآكِلُونَ مِنْهَا فَمَالِؤُونَ مِنْهَا الْبُطُونَ {66}

Улар у дарахтдан аниқ ейди ва қорниларини ундан тўйдиради.

37:67

ثُمَّ إِنَّ لَهُمْ عَلَيْهَا لَشَوْبًا مِّنْ حَمِيمٍ {67}

Кейин, унинг устига, улар учун қайноқ сувдан аралашма бор.

37:68

ثُمَّ إِنَّ مَرْجِعَهُمْ لَإِلَى الْجَحِيمِ {68}

(Тановулдан) кейин, қайтишлари яна жаҳаннамгадир.

 

37:69

إِنَّهُمْ أَلْفَوْا آبَاءهُمْ ضَالِّينَ {69}

Чунки, улар ота-боболарини адашган ҳолда топиб ҳам,

37:70

فَهُمْ عَلَى آثَارِهِمْ يُهْرَعُونَ {70}

Шунда ҳам, уларнинг изларига кўр-кўрона эргашиб кетмоқда.

37:71

وَلَقَدْ ضَلَّ قَبْلَهُمْ أَكْثَرُ الْأَوَّلِينَ {71}

Шубҳасизки, улардан олдин аввалгиларнинг кўпи адашиб кетган.

37:72

وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا فِيهِم مُّنذِرِينَ {72}

Шубҳасизки, Биз улар орасида огоҳлантирувчилар юборганмиз.

37:73

فَانظُرْ كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الْمُنذَرِينَ {73}

Энди, огоҳлантирилганларнинг (ёмон) оқибати қандай бўлганига қара!

37:74

إِلَّا عِبَادَ اللَّهِ الْمُخْلَصِينَ {74}

Аллоҳнинг самимий қуллари (улардан) мустасно.

37:75

وَلَقَدْ نَادَانَا نُوحٌ فَلَنِعْمَ الْمُجِيبُونَ {75}

Қасамки, Нуҳ Бизни ёрдамга чақирган; Биз жуда чиройли жавоб қайтарувчимиз!

37:76

وَنَجَّيْنَاهُ وَأَهْلَهُ مِنَ الْكَرْبِ الْعَظِيمِ {76}

Биз уни ва оиласини буюк ташвишдан қутқариб қолдик.

37:77

وَجَعَلْنَا ذُرِّيَّتَهُ هُمْ الْبَاقِينَ {77}

Унинг зурриётини (ҳалок қилмай) ҳаётда қолдирдик.

37:78

وَتَرَكْنَا عَلَيْهِ فِي الْآخِرِينَ {78}

Ортидан келганлар орасида унга бир хотира қолдирдик:

37:79

سَلَامٌ عَلَى نُوحٍ فِي الْعَالَمِينَ {79}

Оламлар аро Нуҳга салом бўлсин!

37:80

إِنَّا كَذَلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ {80}

Албатта, Биз муҳсинларни^[1851] шундай мукофотлаймиз.

37:81

إِنَّهُ مِنْ عِبَادِنَا الْمُؤْمِنِينَ {81}

Чунки, у (Бизга) ишонувчи бандаларимиздан эди.

37:82

ثُمَّ أَغْرَقْنَا الْآخَرِينَ {82}

Кейин, бошқаларни сувга чўктириб юбордик.

37:83

وَإِنَّ مِن شِيعَتِهِ لَإِبْرَاهِيمَ {83}

Албатта, Иброҳим Нуҳнинг йўлини тутганлардан эди.

 

37:84

إِذْ جَاء رَبَّهُ بِقَلْبٍ سَلِيمٍ {84}

Чунки, у Раббига саломат қалб^[1852] ила келган.

37:85

إِذْ قَالَ لِأَبِيهِ وَقَوْمِهِ مَاذَا تَعْبُدُونَ {85}

Ўшанда у отасига ва қавмига шундай деган?: “Сизлар нимага сиғиняпсиз?

37:86

أَئِفْكًا آلِهَةً دُونَ اللَّهِ تُرِيدُونَ {86}

Аллоҳни қўйиб уйдирма нарсани илоҳ қилиб олмоқчимисизлар?

37:87

فَمَا ظَنُّكُم بِرَبِّ الْعَالَمِينَ {87}

Борлиқларни яратган Эгаси ҳақида сизларни гумонингиз қандай ўзи?!”

37:88

فَنَظَرَ نَظْرَةً فِي النُّجُومِ {88}

Кейин, юлдузларга тикилиб қараб:

37:89

فَقَالَ إِنِّي سَقِيمٌ {89}

«Мен ростдан ҳам бетобман», деди.

37:90

فَتَوَلَّوْا عَنْهُ مُدْبِرِينَ {90

Шунда, қавми ортга ўгирилиб кетди.

37:91

فَرَاغَ إِلَى آلِهَتِهِمْ فَقَالَ أَلَا تَأْكُلُونَ {91}

Кейин уларнинг (сохта) илоҳлари ёнига аста бориб, (ёнларидаги таомларни кўриб) шундай деди: “Қани, емайсизларми?

37:92

مَا لَكُمْ لَا تَنطِقُونَ {92}

Нима бўлди сизларга? Гапирмаяпсизлар-ку!

37:93

فَرَاغَ عَلَيْهِمْ ضَرْبًا بِالْيَمِينِ {93}

Кейин, уларга яқин келиб, бор кучи билан урди^[1853].

37:94

فَأَقْبَلُوا إِلَيْهِ يَزِفُّونَ {94}

(Ҳодисадан хабардор бўлишгача) Иброҳимга қараб шошиб келишди.

37:95

قَالَ أَتَعْبُدُونَ مَا تَنْحِتُونَ {95}

Иброҳим шундай деди: “Сизлар ўзингиз ўйиб ясаб олган нарсаларга сиғинасизми?

37:96

وَاللَّهُ خَلَقَكُمْ وَمَا تَعْمَلُونَ {96}

Сизларни ҳам, сизлар сиғинаётган нарсаларни ҳам Аллоҳ яратган.

37:97

قَالُوا ابْنُوا لَهُ بُنْيَانًا فَأَلْقُوهُ فِي الْجَحِيمِ {97}

(Бутпарастлар эса) Унга бир бино қуриб, уни ўтга ташланглар”, дейишган.

37:98

فَأَرَادُوا بِهِ كَيْدًا فَجَعَلْنَاهُمُ الْأَسْفَلِينَ {98}

Шу тариқа унга ёмон режа туздилар. (Ўт Иброҳимни куйдирмагач^[1854]) Уларни тубан ҳолга солиб қўйдик.

37:99

وَقَالَ إِنِّي ذَاهِبٌ إِلَى رَبِّي سَيَهْدِينِ {99}

Иброҳим шундай деди: “Мен яратган Эгамга кетяпман; У мени йўлга солади.

37:100

رَبِّ هَبْ لِي مِنَ الصَّالِحِينَ {100}

Эй яратган Эгам! Менга яхшиларидан (бўладиган фарзанд) туҳфа қил.”

37:101

فَبَشَّرْنَاهُ بِغُلَامٍ حَلِيمٍ {101}

Унга мулойим ўғил фарзандни хушхабарини бердик.

37:102

فَلَمَّا بَلَغَ مَعَهُ السَّعْيَ قَالَ يَا بُنَيَّ إِنِّي أَرَى فِي الْمَنَامِ أَنِّي أَذْبَحُكَ فَانظُرْ مَاذَا تَرَى قَالَ يَا أَبَتِ افْعَلْ مَا تُؤْمَرُ سَتَجِدُنِي إِن شَاء اللَّهُ مِنَ الصَّابِرِينَ {102}

(Ўғли) у билан бирга юрадиган ёшга етгач, Иброҳим: «Эй болажоним, тушимда сени (қурбонликка) сўяётганимни кўряпман. Бир ўйлаб кўр, нима дейсан?», деди. (Ўғли эса): «Эй Отажон, сизга буюрилган ишни бажаринг, Аллоҳ насиб қилса, мени сабр-бардошлилардан эканимни кўрасиз», деди.

37:103

فَلَمَّا أَسْلَمَا وَتَلَّهُ لِلْجَبِينِ {103}

Иккаласи ҳам таслим бўлиб, ўғлини пешонасини ерга қаратиб ётқизганида,

37:104

وَنَادَيْنَاهُ أَنْ يَا إِبْرَاهِيمُ {104}

Унга шундай нидо қилдик: “Эй Иброҳим!

37:105

قَدْ صَدَّقْتَ الرُّؤْيَا إِنَّا كَذَلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ {105}

Шубҳасиз, сен тушингни тасдиқладинг. Биз Муҳсинларни мана шундай мукофотлаймиз.”

37:106

إِنَّ هَذَا لَهُوَ الْبَلَاء الْمُبِينُ {106}

Бу очиқ-ойдин бир имтиҳондир.

37:107

وَفَدَيْنَاهُ بِذِبْحٍ عَظِيمٍ {107}

Биз унга (ўғлини ўрнига) катта бир қурбонликни фидя қилиб бердик^[1855].

37:108

وَتَرَكْنَا عَلَيْهِ فِي الْآخِرِينَ {108}

Ортидан келганлар орасида унга бир хотира қолдирдик:

37:109

سَلَامٌ عَلَى إِبْرَاهِيمَ {109}

Иброҳимга салом бўлсин!

37:110

كَذَلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ {110}

Муҳсинларни мана шундай мукофотлаймиз.

 

37:111

إِنَّهُ مِنْ عِبَادِنَا الْمُؤْمِنِينَ {111}

У (Бизга) ишонган бандаларимиздан эди.

37:112

وَبَشَّرْنَاهُ بِإِسْحَقَ نَبِيًّا مِّنَ الصَّالِحِينَ {112}

Унга яхшиларидан (бўладиган) Исҳоқни ҳам хушхабарини бердик.

37:113

وَبَارَكْنَا عَلَيْهِ وَعَلَى إِسْحَقَ وَمِن ذُرِّيَّتِهِمَا مُحْسِنٌ وَظَالِمٌ لِّنَفْسِهِ مُبِينٌ {113}

Уни ҳам Исҳоқни ҳам яхшиликлар билан сийладик. У иккаласининг зурриётидан ҳам муҳсини ҳам, ўзига ўзи очиқча ҳақсизлик қилгани ҳам бор.

37:114

وَلَقَدْ مَنَنَّا عَلَى مُوسَى وَهَارُونَ {114}

Шубҳасизки, Биз Мусо ва Ҳорунга ҳам (улуғ) неъмат бердик.

37:115

وَنَجَّيْنَاهُمَا وَقَوْمَهُمَا مِنَ الْكَرْبِ الْعَظِيمِ {115}

У иккаласини қавмига қўшиб буюк ташвишдан қутқариб қолдик.

37:116

وَنَصَرْنَاهُمْ فَكَانُوا هُمُ الْغَالِبِينَ {116}

Уларга ёрдам бердик, улар (ёрдамимиз орқали Фиръавн ва хонадонидан) ғолиб келдилар.

37:117

وَآتَيْنَاهُمَا الْكِتَابَ الْمُسْتَبِينَ {117}

Иккаласига ҳам аниқ-тиниқ китоб берганмиз.

 

37:118

وَهَدَيْنَاهُمَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ {118}

Иккаласига ҳам тўғри йўл кўрсатганмиз.

37:119

وَتَرَكْنَا عَلَيْهِمَا فِي الْآخِرِينَ {119}

Ортидан келганлар орасида уларга бир хотира қолдирдик:

37:120

سَلَامٌ عَلَى مُوسَى وَهَارُونَ {120}

Мусо ва Ҳорунга салом бўлсин!

37:121

إِنَّا كَذَلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ {121}

Албатта, Биз Муҳсинларни шундай мукофотлаймиз.

37:122

إِنَّهُمَا مِنْ عِبَادِنَا الْمُؤْمِنِينَ {122}

У иккаласи ҳам аниқ (Бизга ишонган) мўмин бандаларимиздан эди.

37:123

وَإِنَّ إِلْيَاسَ لَمِنْ الْمُرْسَلِينَ {123}

Албатта, Илёс ҳам (Аллоҳ тарафидан юборилган) элчилардан эди.

37:124

إِذْ قَالَ لِقَوْمِهِ أَلَا تَتَّقُونَ {124}

Бир куни у ўз қавмига шундай деди: “Сизлар (гуноҳдан) сақланмайсизларми?

37:125

أَتَدْعُونَ بَعْلًا وَتَذَرُونَ أَحْسَنَ الْخَالِقِينَ {125}

Сизлар энг яхши яратувчини қўйиб, «Баъл»га^[1856] дуо қиласизларми?

37:126

وَاللَّهَ رَبَّكُمْ وَرَبَّ آبَائِكُمُ الْأَوَّلِينَ {126}

Аллоҳ сизларнинг ҳам яратган Эгангиздир, аввалги ота-боболарингизнинг ҳам яратган Эгангиздир.

37:127

فَكَذَّبُوهُ فَإِنَّهُمْ لَمُحْضَرُونَ {127}

Бироқ, қавми уни ёлғончига чиқарди. Энди, улар (азобга) аниқ келтириладилар.

37:128

إِلَّا عِبَادَ اللَّهِ الْمُخْلَصِينَ {128}

Аллоҳнинг самимий бандалари бундан мустасно.

37:129

وَتَرَكْنَا عَلَيْهِ فِي الْآخِرِينَ {129}

Ортидан келганлар орасида унга бир хотира қолдирдик:

37:130

سَلَامٌ عَلَى إِلْ يَاسِينَ {130}

«Илёсга салом бўлсин!»

37:131

إِنَّا كَذَلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ {131}

Албатта, Биз муҳсинларни шундай мукофотлаймиз.

 

37:132

إِنَّهُ مِنْ عِبَادِنَا الْمُؤْمِنِينَ {132}

У (Бизга) ишонган мўмин бандаларимиздан эди.

37:133

وَإِنَّ لُوطًا لَّمِنَ الْمُرْسَلِينَ {133}

Албатта, Лут ҳам (Биз юборган) элчилардан эди.

37:134

إِذْ نَجَّيْنَاهُ وَأَهْلَهُ أَجْمَعِينَ {134}

Ўз даврида уни ва оиласини биргаликда қутқариб қолганмиз.

37:135

إِلَّا عَجُوزًا فِي الْغَابِرِينَ {135}

Лекин, (Лутнинг хотини бўлган) кампир қутқарилмаган^[1857].

37:136

ثُمَّ دَمَّرْنَا الْآخَرِينَ {136}

Кейин, қолганларни йўқ қилдик.

37:137

وَإِنَّكُمْ لَتَمُرُّونَ عَلَيْهِم مُّصْبِحِينَ {137}

Сизлар аниқ уларнинг тепасидан кундузлари ўтиб турибсиз.

37:138

وَبِاللَّيْلِ أَفَلَا تَعْقِلُونَ {138}

Кечаси (ҳам ўтяпсиз). Ақлингизни ишлатмайсизларми?!

37:139

وَإِنَّ يُونُسَ لَمِنَ الْمُرْسَلِينَ {139}

Юнус ҳам аниқ (Биз юборган) элчилардан эди.

37:140

إِذْ أَبَقَ إِلَى الْفُلْكِ الْمَشْحُونِ {140}

Бир куни у тўлган кемага (чиқиб) қочди.

37:141

فَسَاهَمَ فَكَانَ مِنْ الْمُدْحَضِينَ {141}

(Кимнидир ташлаб юбориш учун кемадагилар билан) қура ташлашди ва у енгилди.

37:142

فَالْتَقَمَهُ الْحُوتُ وَهُوَ مُلِيمٌ {142}

Кейин уни катта балиқ[1858] ютиб юборди ва (ўзини ўзи) маломат қилиб қолди.

37:143

فَلَوْلَا أَنَّهُ كَانَ مِنْ الْمُسَبِّحِينَ {143}

Ўшанда у (Аллоҳни) улуғловчилардан^[1859]бўлмаганида эди,

37:144

لَلَبِثَ فِي بَطْنِهِ إِلَى يَوْمِ يُبْعَثُونَ {144}

То қайта тириладиган кунгача унинг ичида қолиб кетар эди.

37:145

فَنَبَذْنَاهُ بِالْعَرَاء وَهُوَ سَقِيمٌ {145}

Кейин, уни ҳолдан толган (бетоб) ҳолда очиқ майдонга улоқтирдик.

37:146

وَأَنبَتْنَا عَلَيْهِ شَجَرَةً مِّن يَقْطِينٍ {146}

Тепасида қовоқ дарахтини ундириб бердик.

37:147

وَأَرْسَلْنَاهُ إِلَى مِئَةِ أَلْفٍ أَوْ يَزِيدُونَ {147}

Уни юз минг ҳатто ундан ҳам кўпчиликка^[1860] элчи қилиб юбордик.

37:148

فَآمَنُوا فَمَتَّعْنَاهُمْ إِلَى حِينٍ {148}

Бу сафар унга ишондилар^[1861]. Шунда, Биз ҳам уларни маълум вақтгача (ҳаётдан) баҳраманд қилдик^[1862].

37:149

فَاسْتَفْتِهِمْ أَلِرَبِّكَ الْبَنَاتُ وَلَهُمُ الْبَنُونَ (149)

Энди, у (мушрик) лардан сўра-чи, қизлар яратган Эгангга тегишлигу, ўғиллар уларга тегишли эканми?!^[1863]

37:150

أَمْ خَلَقْنَا الْمَلَائِكَةَ إِنَاثًا وَهُمْ شَاهِدُونَ (150)

Ёки, уларнинг гувоҳлигида фаришталарни қиз қилиб яратибмизми?!

37:151

أَلَا إِنَّهُمْ مِنْ إِفْكِهِمْ لَيَقُولُونَ (151)

Огоҳ бўлинглар! Улар ўз уйдирма-ёлғонларидан келиб чиқиб шуни ҳам айтади:

 

37:152

وَلَدَ اللَّهُ وَإِنَّهُمْ لَكَاذِبُونَ (152)

«Аллоҳ фарзанд кўрди»- (деб айтади). Улар аниқ ёлғончилардир.

37:153

أَصْطَفَى الْبَنَاتِ عَلَى الْبَنِينَ (153)

Аллоҳ қизларни ўғлонлардан афзал кўрибдими?!

37:154

مَالَكُمْ كَيْفَ تَحْكُمُونَ (154)

Сизларга нима бўляпти? Қандай ҳукм қиляпсизлар?

37:155

أَفَلَا تَذَكَّرُونَ (155)

Насихат олмайсизларми?!

37:156

أَمْ لَكُمْ سُلْطَانٌ مُبِينٌ (156)

Ёки сизларда (Аллоҳни фарзанди борлиги ҳақида) аниқ ҳужжат борми?

37:157

فَأْتُوا بِكِتَابِكُمْ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ (157)

Агар ростгўй бўлсанглар, китобингизни келтиринг.

37:158

وَجَعَلُوا بَيْنَهُ وَبَيْنَ الْجِنَّةِ نَسَبًا وَلَقَدْ عَلِمَتِ الْجِنَّةُ إِنَّهُمْ لَمُحْضَرُونَ (158)

Мушриклар Аллоҳ билан жинлар (фаришталар) ўртасида насаб тўқиб чиқардилар. Қасамки, уларни (жаҳаннамга) келтирилишини жинлар билди.

37:159

سُبْحَانَ اللَّهِ عَمَّا يَصِفُونَ (159)

Аллоҳ (мушрикларнинг) қилаётган бўҳтонидан покдир!

37:160

إِلَّا عِبَادَ اللَّهِ الْمُخْلَصِينَ (160)

Фақат Аллоҳнинг самимий бандалари (жаҳаннамга келтирилишдан) мустасно^[1864].

37:161

فَإِنَّكُمْ وَمَا تَعْبُدُونَ (161)

Шунинг учун, на ўзинглар, на сизлар ибодат қилаётган нарсалар,

37:162

مَا أَنْتُمْ عَلَيْهِ بِفَاتِنِينَ (162)

Сизлар Аллоҳга қарши фитналаб адаштира олмайсиз.

37:163

إِلَّا مَنْ هُوَ صَالِ الْجَحِيمِ (163)

Фақатгина жаҳаннамга кирадиган кимсаларни фитналаб адаштира оласизлар^[1865].

37:164

وَمَا مِنَّا إِلَّا لَهُ مَقَامٌ مَعْلُومٌ (164)

“Улар шундай дейди) “Бизлардан ҳар биримиз учун маълум бир мақом бор.

37:165

وَإِنَّا لَنَحْنُ الصَّافُّونَ (165)

Албатта, саф тортиб турувчилармиз.

 

37:166

وَإِنَّا لَنَحْنُ الْمُسَبِّحُونَ (166)

Албатта, (Аллоҳни) улуғловчимиз.

37:167

وَإِنْ كَانُوا لَيَقُولُونَ (167)

Мушриклар аниқ шундай дер эди:

37:168

لَوْ أَنَّ عِنْدَنَا ذِكْرًا مِنَ الْأَوَّلِينَ (168)

Агар бизда ҳам аввалгилардан бир зикр (китоб) бўлсайди,

37:169

لَكُنَّا عِبَادَ اللَّهِ الْمُخْلَصِينَ (169)

Биз аниқ Аллоҳнинг самимий қулларидан бўлар эдик.”

37:170

فَكَفَرُوا بِهِ فَسَوْفَ يَعْلَمُونَ

(Зикр — Қуръон келгач) уни тан олмадилар. Энди, яқинда биладилар!

37:171

وَلَقَدْ سَبَقَتْ كَلِمَتُنَا لِعِبَادِنَا الْمُرْسَلِينَ {171}

Элчи қилиб юборилган бандаларимизга ўтмишда берилган сўзимиз шу:

37:172

إِنَّهُمْ لَهُمُ الْمَنصُورُونَ {172}

“Уларга аниқ ёрдам берилади.

37:173

وَإِنَّ جُندَنَا لَهُمُ الْغَالِبُونَ {173}

Бизнинг қўшинимиз аниқ ғалаба қозонади^[1866].”

37:174

فَتَوَلَّ عَنْهُمْ حَتَّى حِينٍ {174}

Улардан маълум муддат юз ўгир.

37:175

وَأَبْصِرْهُمْ فَسَوْفَ يُبْصِرُونَ {175}

Уларни кўриб-кузатиб тур; яқинда кўрадилар.

37:176

أَفَبِعَذَابِنَا يَسْتَعْجِلُونَ {176}

Наҳотки улар азобимизни тезлаштирмоқчи бўлса?!

37:177

فَإِذَا نَزَلَ بِسَاحَتِهِمْ فَسَاء صَبَاحُ الْمُنذَرِينَ {177}

(Ўзлари шошилтирган азоб) уларнинг соҳаларига тушганида, огоҳлантирилган кимсаларнинг тонги ёмон бўлади.

37:178

وَتَوَلَّ عَنْهُمْ حَتَّى حِينٍ {178}

Маълум муддатгача улардан юз ўгир.

37:179

وَأَبْصِرْ فَسَوْفَ يُبْصِرُونَ {179}

Уларни кўриб-кузатиб тур; яқинда кўрадилар.

37:180

سُبْحَانَ رَبِّكَ رَبِّ الْعِزَّةِ عَمَّا يَصِفُونَ {180}

Иззату қувват эгаси бўлмиш Раббинг у (мушрик) ларнинг бўҳтонларидан пок ва олийдир.

37:181

وَسَلَامٌ عَلَى الْمُرْسَلِينَ {181}

(Аллоҳ тарафидан юборилган) элчиларга салом бўлсин!

37:182

وَالْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ{182}

Борлиқларни яратган эгаси – Аллоҳга олқиш-у мақтовлар бўлсин!

 

38. СОД сураси^[1867]

بسم الله الرحمن الرحيم

Марҳамати чексиз ва яхшилик қилувчи – Аллоҳ номи билан.

38:1

ص وَالْقُرْآنِ ذِي الذِّكْرِ {1}

Сод![1868] Насиҳатли(шарафли) Қуръонга қасамки,

38:2

بَلِ الَّذِينَ كَفَرُوا فِي عِزَّةٍ وَشِقَاقٍ {2}

Аслида, (унга) ишонмаганларғурур ва айрилиқдадир (душманчиликдадир)^[1869].

38:3

كَمْ أَهْلَكْنَا مِن قَبْلِهِم مِّن قَرْنٍ فَنَادَوْا وَلَاتَ حِينَ مَنَاصٍ {3}

У Маккаликлардан олдин қанчадан-қанча наслларни ҳалок қилдик. Ўшанда ҳалокатга учраганлар илтижолар қилишган. Бироқ, қутулиш вақти эмасэди.

38:4

وَعَجِبُوا أَن جَاءهُم مُّنذِرٌ مِّنْهُمْ وَقَالَ الْكَافِرُونَ هَذَا سَاحِرٌ كَذَّابٌ {4}

Маккаликларга ўзлари орасидан бир огоҳлантирувчи келганидан ажабландилар ва (Аллоҳ ва расулини тан олмай) кофирлик қилувчилар шундай деди: “Бу (Муҳаммад) ёлғончи ва сеҳргардир.

38:5

أَجَعَلَ الْآلِهَةَ إِلَهًا وَاحِدًا إِنَّ هَذَا لَشَيْءٌ عُجَابٌ {5}

У «илоҳлар»ни битта илоҳ қилиб олибдими? Бу ҳақиқатда ажойиб нарса-ку!”

38:6

وَانطَلَقَ الْمَلَأُ مِنْهُمْ أَنِ امْشُوا وَاصْبِرُوا عَلَى آلِهَتِكُمْ إِنَّ هَذَا لَشَيْءٌ يُرَادُ {6}

Уларнинг етакчилари шундай деб айрилди^[1870]: “Юринглар, «илоҳларингиз»га сабр қилинглар. албатта, (сизлардан) талаб қилинган нарса шу.

38:7

مَا سَمِعْنَا بِهَذَا فِي الْمِلَّةِ الْآخِرَةِ إِنْ هَذَا إِلَّا اخْتِلَاقٌ {7}

Биз охирги динда бу (якка Худолик) ҳақида эшитмаганмиз. Бу уйдирмадан бошқа нарса эмас^[1871].

38:8

أَأُنزِلَ عَلَيْهِ الذِّكْرُ مِن بَيْنِنَا بَلْ هُمْ فِي شَكٍّ مِّن ذِكْرِي بَلْ لَمَّا يَذُوقُوا عَذَابِ {8}

Зикр — Қуръон орамиздан (келиб-келиб) унга туширилибдими?! (деб айрилдилар).” Аслида, улар Менинг эслатмамдан (Қуръондан) шубҳадалар. Аслида, улар Менинг азобимни тотмадилар.

38:9

أَمْ عِندَهُمْ خَزَائِنُ رَحْمَةِ رَبِّكَ الْعَزِيزِ الْوَهَّابِ {9}

Ёки ғолиб ва устун ҳамда беминнат яхшилик қилувчи Раббингнинг раҳмат-яхшилик хазиналари уларда эканми?

38:10

أَمْ لَهُم مُّلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا فَلْيَرْتَقُوا فِي الْأَسْبَابِ {10}

Ёки, осмонлар, ер ва улар орасидаги нарсаларнинг ҳукмронлиги уларники эканми? Ундай бўлса, самога элтувчи йўлларда юксалсинлар^[1872]!

38:11

جُندٌ مَّا هُنَالِكَ مَهْزُومٌ مِّنَ الْأَحْزَابِ {11}

Улар фарқли гуруҳлардан иборат, шу ернинг ўзидаёқ енгилишга маҳкум лашкарлар, холос^[1873].

38:12

كَذَّبَتْ قَبْلَهُمْ قَوْمُ نُوحٍ وَعَادٌ وَفِرْعَوْنُ ذُو الْأَوْتَادِ {12}

Улардан олдин Нуҳ, Од, ҳамда қозиқлар^[1874] эгаси бўлмиш Фиръавн қавми ҳам ёлғончига чиқарган.

38:13

وَثَمُودُ وَقَوْمُ لُوطٍ وَأَصْحَابُ الأَيْكَةِ أُوْلَئِكَ الْأَحْزَابُ {13}

Самуд билан Лут қавми, ҳамда Айкаликлар ҳам (ёлғончига чиқарган). Булар ҳам (енгилишга маҳкум) турли гуруҳлар эди.

38:14

إِن كُلٌّ إِلَّا كَذَّبَ الرُّسُلَ فَحَقَّ عِقَابِ {14}

Уларнинг ҳаммаси элчиларни ёлғончига чиқаришган. Натижада, азоб-у уқубатимга лойиқ бўлдилар.

38:15

وَمَا يَنظُرُ هَؤُلَاء إِلَّا صَيْحَةً وَاحِدَةً مَّا لَهَا مِن فَوَاقٍ {15}

Булар кечикмай келадиган биргина қичқириқдан бошқа нарса кутишмаяпти^[1875].

38:16

وَقَالُوا رَبَّنَا عَجِّل لَّنَا قِطَّنَا قَبْلَ يَوْمِ الْحِسَابِ {16}

(Мушриклар мазах қилган ҳолда): «Эй Раббимиз! Ҳисоб-китоб кунидан олдин бизга насибамизни беравер», дедилар.

38:17

اصْبِرْ عَلَى مَا يَقُولُونَ وَاذْكُرْ عَبْدَنَا دَاوُودَ ذَا الْأَيْدِ إِنَّهُ أَوَّابٌ {17}

Уларнинг гапираётган гапларига бардош қил. (Динда) бақувват бўлмиш бандамиз – Довудни ҳам эсла! Албатта, у доимо Аллоҳга йўналиб-қайтувчи эди.

38:18

{18}إِنَّا سَخَّرْنَا الْجِبَالَ مَعَهُ يُسَبِّحْنَ بِالْعَشِيِّ وَالْإِشْرَاقِ

Тоғларни хизматига бўйсундириб берганмиз – у билан биргаликда кечаси ва чошгоҳ^[1876] вақтида Аллоҳниулуғлайди^[1877].

38:19

وَالطَّيْرَ مَحْشُورَةً كُلٌّ لَّهُ أَوَّابٌ{19}

Тўпланган ҳолдаги қушларни ҳам… Барчалари доимо Аллоҳга йўналиб-қайтади.

38:20

وَشَدَدْنَا مُلْكَهُ وَآتَيْنَاهُ الْحِكْمَةَ وَفَصْلَ الْخِطَابِ {20}

Унинг ҳукмронлигини кучайтирдик, унга ҳикмат (тўғри ҳукм бериш) ва тафсилотли хитоб қила олиш (қобилиятини) бердик.

38:21

وَهَلْ أَتَاكَ نَبَأُ الْخَصْمِ إِذْ تَسَوَّرُوا الْمِحْرَابَ {21}

Сенга даъвогар (жамоалар) хабари келмадими? Ўшанда улар (Довуд турган) хос хонага^[1878] чиқишган.

38:22

إِذْ دَخَلُوا عَلَى دَاوُودَ فَفَزِعَ مِنْهُمْ قَالُوا لَا تَخَفْ خَصْمَانِ بَغَى بَعْضُنَا عَلَى بَعْضٍ فَاحْكُم بَيْنَنَا بِالْحَقِّ وَلَا تُشْطِطْ وَاهْدِنَا إِلَى سَوَاء الصِّرَاطِ {22}

Улар Довудни ёнига киришганида у қўрқиб кетган. Улар шундай деган: Қўрқма, биз бир-бирига ҳақсизлик қилган даъвогар тарафлармиз. Орамизда сен тўғри ҳукм бер, (ҳеч кимга) жабр қилма. Бизни тўғри йўлга бошла.

38:23

إِنَّ هَذَا أَخِي لَهُ تِسْعٌ وَتِسْعُونَ نَعْجَةً وَلِيَ نَعْجَةٌ وَاحِدَةٌ فَقَالَ أَكْفِلْنِيهَا وَعَزَّنِي فِي الْخِطَابِ {23}

Бу ростдан ҳам менинг биродарим, унинг тўқсон тўққиз совлиқ қўйи бор, менинг эса битта совлиқ қўйим бор. у ўша биттани ҳам менга топшир, деди ва мени сўзлашувда енгиб қўйди.”

38:24

قَالَ لَقَدْ ظَلَمَكَ بِسُؤَالِ نَعْجَتِكَ إِلَى نِعَاجِهِ وَإِنَّ كَثِيرًا مِّنْ الْخُلَطَاء لَيَبْغِي بَعْضُهُمْ عَلَى بَعْضٍ إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَقَلِيلٌ مَّا هُمْ وَظَنَّ دَاوُودُ أَنَّمَا فَتَنَّاهُ فَاسْتَغْفَرَ رَبَّهُ وَخَرَّ رَاكِعًا وَأَنَابَ {24}

Довуд шундай деди: «Сени қўйингни ўзини қўйига қўшишини сўраши билан сенга ҳақсизлик қилибди. Албатта, шериклар орасидан кўпчилиги бири бошқасига аниқ ҳақсизлик қилади. Имон келтириб хайрли ишларни амалга оширадиганлар бундай қилмайди, бироқ, улар жуда кам.» Довуд Биз уни имтиҳон қилаётганимизни билиб, дарҳол Роббидан кечирим сўради, (Унга) бош эгиб таъзим қилди ва (Унга) йўналди – тавба қилди^[1879].

38:25

فَغَفَرْنَا لَهُ ذَلِكَ وَإِنَّ لَهُ عِندَنَا لَزُلْفَى وَحُسْنَ مَآبٍ {25}

Шунда Биз унинг ўша хатосини кечирганмиз. Албатта, ҳузуримизда у учун яқин мартаба ва гўзал келажак бор.

38:26

يَا دَاوُودُ إِنَّا جَعَلْنَاكَ خَلِيفَةً فِي الْأَرْضِ فَاحْكُم بَيْنَ النَّاسِ بِالْحَقِّ وَلَا تَتَّبِعِ الْهَوَى فَيُضِلَّكَ عَن سَبِيلِ اللَّهِ إِنَّ الَّذِينَ يَضِلُّونَ عَن سَبِيلِ اللَّهِ لَهُمْ عَذَابٌ شَدِيدٌ بِمَا نَسُوا يَوْمَ الْحِسَابِ {26}

“Эй Довуд! Сени шу юртда сени аввалгиларнинг ўрнига (ҳукмрон қилиб) келтирдик, энди инсонлар орасида ҳақ (адолат)^[1880] ила ҳукм қил, эҳтиросга берилма. Акс ҳолда, у сени Аллоҳнинг йўлидан адаштиради. Ҳисоб-китоб кунини унутгани учун, Аллоҳнинг йўлидан адашганларга қаттиқ азоб бор.”

38:27

وَمَا خَلَقْنَا السَّمَاء وَالْأَرْضَ وَمَا بَيْنَهُمَا بَاطِلًا ذَلِكَ ظَنُّ الَّذِينَ كَفَرُوا فَوَيْلٌ لِّلَّذِينَ كَفَرُوا مِنَ النَّارِ {27}

Осмонлар-у ерни ва у иккаласи орасидагиларни бекордан бекорга яратганимиз йўқ. Кофирлик қилганлар шундай гумон қилди. Кофирлик қилганларга жаҳаннам туфайли^[1881] ҳолига вой!

38:28

أَمْ نَجْعَلُ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ كَالْمُفْسِدِينَ فِي الْأَرْضِ أَمْ نَجْعَلُ الْمُتَّقِينَ كَالْفُجَّارِ {28}

Имон келтириб хайрли ишларни амалга оширганларга ер юзида бузғунчилик қилганлар каби муомала қиламизмикан?! Ёки, масъулиятли (мўмин)ларга гуноҳкорлар каби муомала қиламизмикан?!

38:29

كِتَابٌ أَنزَلْنَاهُ إِلَيْكَ مُبَارَكٌ لِّيَدَّبَّرُوا آيَاتِهِ وَلِيَتَذَكَّرَ أُوْلُوا الْأَلْبَابِ {29}

Бу муборак^[1882] китобдир. Уни сенга унинг оятларини тафаккур қилсинлар ва ақл-у виждони соф кишилар насиҳатолсинлар деб туширдик.

38:30

وَوَهَبْنَا لِدَاوُودَ سُلَيْمَانَ نِعْمَ الْعَبْدُ إِنَّهُ أَوَّابٌ {30}

Довудга Сулаймонни (фарзанд сифатида) туҳфа қилдик, у қандай ҳам яхши бандадир. У доимо Аллоҳга йўналиб-қайтувчи эди.

38:31

إِذْ عُرِضَ عَلَيْهِ بِالْعَشِيِّ الصَّافِنَاتُ الْجِيَادُ {31}

Бир оқшом унга (Сулаймонга) гижинглаб турувчи зотдор отлар тақдим қилинди.

38:32

فَقَالَ إِنِّي أَحْبَبْتُ حُبَّ الْخَيْرِ عَن ذِكْرِ رَبِّي حَتَّى تَوَارَتْ بِالْحِجَابِ {32}

Шунда у: «Менга яратган Эгамни эслатгани учун яхши нарсаларни севаман», деди. Кейин (отлар) парда ортига яширинди.

38:33

رُدُّوهَا عَلَيَّ فَطَفِقَ مَسْحًا بِالسُّوقِ وَالْأَعْنَاقِ {33}

«Уларни менга қайтаринг», деди ва отларнинг туёқлари ва бўйинларини силашни бошлади.

38:34

وَلَقَدْ فَتَنَّا سُلَيْمَانَ وَأَلْقَيْنَا عَلَى كُرْسِيِّهِ جَسَدًا ثُمَّ أَنَابَ {34}

Шубҳасизки, тахтига жасад ташлаб^[1883] Сулаймонни имтиҳон қилдик. Кейин у (Бизга) йўналди.

38:35

قَالَ رَبِّ اغْفِرْ لِي وَهَبْ لِي مُلْكًا لَّا يَنبَغِي لِأَحَدٍ مِّنْ بَعْدِي إِنَّكَ أَنتَ الْوَهَّابُ{35}

«Эй яратган Эгам! Мени кечир. Менга ўзимдан кейин ҳеч ким эриша олмайдиган бир ҳукмронлик бер. Албатта, Сен беминнат яхшилик қилувчисан», деди.

38:36

فَسَخَّرْنَا لَهُ الرِّيحَ تَجْرِي بِأَمْرِهِ رُخَاء حَيْثُ أَصَابَ {36}

Шунда унинг буйруғи асосида, у буюрган тарафга мулойим эсадиган шамолни хизматига бўйсундириб бердик.

38:37

وَالشَّيَاطِينَ كُلَّ بَنَّاء وَغَوَّاصٍ {37}

Яна, шайтонларни^[1884] – барча маҳоратли бинокор ва ғаввос жинларни^[1885] (хизматига бўйсундириб бердик).

38:38

وَآخَرِينَ مُقَرَّنِينَ فِي الْأَصْفَادِ {38}

Бир-бирига кишанланган бошқа жинларни ҳам (хизматига бўйсундириб бердик).

38:39

هَذَا عَطَاؤُنَا فَامْنُنْ أَوْ أَمْسِكْ بِغَيْرِ حِسَابٍ {39}

«Бу Бизнинг (сенга) берган неъматимиздир – хоҳласанг қўйиб юбор, хоҳласанг ҳисоб-китобсиз ҳолатда ушлаб тур», (дейилган).

38:40

وَإِنَّ لَهُ عِندَنَا لَزُلْفَى وَحُسْنَ مَآبٍ {40}

Албатта, ҳузуримизда у учун яқин мартаба ва гўзал келажак бор.

 

38:41

وَاذْكُرْ عَبْدَنَا أَيُّوبَ إِذْ نَادَى رَبَّهُ أَنِّي مَسَّنِيَ الشَّيْطَانُ بِنُصْبٍ وَعَذَابٍ {41}

Бандамиз – Айюбни ҳам ёдэт. Бир куни у яратган Эгасига нола қилиб: «(Эй Раббим!) Шайтон менга машаққат ва азоб келтирди», деди.

38:42

ارْكُضْ بِرِجْلِكَ هَذَا مُغْتَسَلٌ بَارِدٌ وَشَرَابٌ {42}

(Унга): “Оёғингни бос^[1886]! Бу чўмиладиган совуқ сув ва ичимликдир”, (дейилди).

38:43

وَوَهَبْنَا لَهُ أَهْلَهُ وَمِثْلَهُم مَّعَهُمْ رَحْمَةً مِّنَّا وَذِكْرَى لِأُوْلِي الْأَلْبَابِ {43}

Биздан бир яхшилик бўлсин ҳамда, ақл-у виждони соф кишиларга насиҳат (эслатма) бўлсин деб, унга оиласини ва яна шунча (қавм-у қариндошлар) бердик.

38:44

وَخُذْ بِيَدِكَ ضِغْثًا فَاضْرِب بِّهِ وَلَا تَحْنَثْ إِنَّا وَجَدْنَاهُ صَابِرًا نِعْمَ الْعَبْدُ إِنَّهُ أَوَّابٌ {44}

“Қўлингга бир дастани олиб, у билан ур (йўлга чиқ), гуноҳга ботма^[1887].” (дейилди). Албатта, Биз уни бардошли деб билдик. У қандай ҳам яхши бандадир, у доимо Аллоҳга йўналиб-қайтувчидир.

38:45

وَاذْكُرْ عِبَادَنَا إبْرَاهِيمَ وَإِسْحَقَ وَيَعْقُوبَ أُوْلِي الْأَيْدِي وَالْأَبْصَارِ {45}

(Динда) бақувват  ва басиратли бандаларимиз – Иброҳим, Исҳоқ ва Яъқубни ҳам ёдэт.

38:46

إِنَّا أَخْلَصْنَاهُم بِخَالِصَةٍ ذِكْرَى الدَّارِ {46}

Албатта, Биз уларни, охират диёрини доим ёдда тутадиган холис хислати ила самимиятга эриштирганмиз^[1888].

38:47

وَإِنَّهُمْ عِندَنَا لَمِنَ الْمُصْطَفَيْنَ الْأَخْيَارِ {47}

Албатта, улар Бизнинг наздимизда танлаб олинган яхши кишилардандир.

38:48

وَاذْكُرْ إِسْمَاعِيلَ وَالْيَسَعَ وَذَا الْكِفْلِ وَكُلٌّ مِّنْ الْأَخْيَارِ {48}

Исмоил, Алясаъ ва Зулкифлни ҳам ёдэт! Ҳаммаси яхшилардандир.

38:49

هَذَا ذِكْرٌ وَإِنَّ لِلْمُتَّقِينَ لَحُسْنَ مَآبٍ {49}

Бу бир эслатмадирки; масъулиятли (мўмин)ларга гўзал келажак бор.

38:50

جَنَّاتِ عَدْنٍ مُّفَتَّحَةً لَّهُمُ الْأَبْوَابُ {50}

Улар учун эшиклари очиб қўйилган Адн боғлари бор.

38:51

مُتَّكِئِينَ فِيهَا يَدْعُونَ فِيهَا بِفَاكِهَةٍ كَثِيرَةٍ وَشَرَابٍ {51}

Улар боғ-у бўстонларда ёнбошлаб (ётиб), кўплаб мева-чева ва ичимлик чақирадилар.

38:52

وَعِندَهُمْ قَاصِرَاتُ الطَّرْفِ أَتْرَابٌ {52}

Уларнинг ёнида нигоҳлари (хожаларига қараш билан) чегараланган тенгқур хизматкор қизлар (ҳурлар) бор^[1889].

38:53

هَذَا مَا تُوعَدُونَ لِيَوْمِ الْحِسَابِ {53}

Бу сизларга ҳисоб куни учун ваъда қилиняпти.

38:54

إِنَّ هَذَا لَرِزْقُنَا مَا لَهُ مِن نَّفَادٍ {54}

Албатта, бу Бизнинг (жаннатдагиларга берадиган) ризқимиз – уни тугаб қолиши бўлмайди.

38:55

هَذَا وَإِنَّ لِلطَّاغِينَ لَشَرَّ مَآبٍ {55}

(Яхшиларнинг аҳволи) шу! Ҳаддан ошувчи-туғёнкорларга ёмон келажак бор.

38:56

جَهَنَّمَ يَصْلَوْنَهَا فَبِئْسَ الْمِهَادُ {56}

Жаҳаннамга тушадилар. У қандай ҳам ёмон жой.

38:57

هَذَا فَلْيَذُوقُوهُ حَمِيمٌ وَغَسَّاقٌ {57}

Мана (уларнинг азоби), уни тотсинлар энди – қайноқ сув ва йиринг.

38:58

وَآخَرُ مِن شَكْلِهِ أَزْوَاجٌ {58}

Яна бошқа унинг шаклида турли-турли азоблар.

38:59

هَذَا فَوْجٌ مُّقْتَحِمٌ مَّعَكُمْ لَا مَرْحَبًا بِهِمْ إِنَّهُمْ صَالُوا النَّارِ {59}

(Етакчи золимларга) «Бу сизлар билан (залолатга кўр-кўрона) эргашган жамоадир», дейилади. «Уларга тинчлик-осойишталик бўлмасин! Чунки, улар жаҳаннамга кирувчилардир», (дейди етакчи золимлар).

38:60

قَالُوا بَلْ أَنتُمْ لَا مَرْحَبًا بِكُمْ أَنتُمْ قَدَّمْتُمُوهُ لَنَا فَبِئْسَ الْقَرَارُ {60}

(Етакчиларига залолатда эргашган кимсалар): «Аслида сизларга тинчлик-осойишталик бўлмасин! Жаҳаннамни бизга сизлар тақдим қилдинглар. Энди бу қандай ҳам ёмон қароргоҳдир!», (дейдилар).

38:61

قَالُوا رَبَّنَا مَن قَدَّمَ لَنَا هَذَا فَزِدْهُ عَذَابًا ضِعْفًا فِي النَّارِ {61}

“Эй яратган Эгамиз! Бизга бу жаҳаннамни ким тақдим қилган бўлса, унга жаҳаннамда азобни кўпайтириб^[1890] бер”, дейдилар.

38:62

وَقَالُوا مَا لَنَا لَا نَرَى رِجَالًا كُنَّا نَعُدُّهُم مِّنَ الْأَشْرَارِ {62}

(Бир-бирига) шундай дейди: “Биз ёмон деб билган кишилар бўларди, нега биз уларни (жаҳаннамда) кўрмаяпмиз?

38:63

أَتَّخَذْنَاهُمْ سِخْرِيًّا أَمْ زَاغَتْ عَنْهُمُ الْأَبْصَارُ {63}

Уларни камситганмидик ёки (жаҳаннамда бўлса ҳам) кўзларимиз улардан чалғидимикин?” дейишади.

38:64

إِنَّ ذَلِكَ لَحَقٌّ تَخَاصُمُ أَهْلِ النَّارِ {64}

Албатта жаҳаннам аҳлининг бу тортишуви ҳақдир.

38:65

قُلْ إِنَّمَا أَنَا مُنذِرٌ وَمَا مِنْ إِلَهٍ إِلَّا اللَّهُ الْوَاحِدُ الْقَهَّارُ {65}

Айт: “Мен огоҳлантирувчиман, холос. Аллоҳдан бошқа қуллик қилинишга ҳақли ҳеч қандай илоҳ йўқ, У ягонадир, қарши чиқиб бўлмас кучга эгадир.

38:66

رَبُّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا الْعَزِيزُ الْغَفَّارُ {66}

У осмонлар, ер ва улар орасидаги нарсаларни яратган Эгасидир, доимо ғолибдир, жуда кечиримлидир.”

38:67

قُلْ هُوَ نَبَأٌ عَظِيمٌ {67}

Айт: “Бу (Қуръон) буюк хабардир.

38:68

أَنتُمْ عَنْهُ مُعْرِضُونَ {68}

Сизлар эса ундан юз ўгиряпсиз.

38:69

مَا كَانَ لِي مِنْ عِلْمٍ بِالْمَلَإِ الْأَعْلَى إِذْ يَخْتَصِمُونَ {69}

(Фаришталар) баҳслашаётганида буюк мажлисда[1891] (нималар бўлгани ҳақида) менда ҳеч қандай маълумот йўқ.

38:70

إِن يُوحَى إِلَيَّ إِلَّا أَنَّمَا أَنَا نَذِيرٌ مُّبِينٌ {70}

Менга мен фақат (Қуръондаги хабарлардан) огоҳлантирувчи эканим ваҳий қилинди”, (деб айт).

38:71

إِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلَائِكَةِ إِنِّي خَالِقٌ بَشَرًا مِن طِينٍ {71}

Бир куни яратган Эганг фаришталарга шундай деди ”Мен лойдан башар^[1892] (инсон) яратяпман.

38:72

فَإِذَا سَوَّيْتُهُ وَنَفَخْتُ فِيهِ مِن رُّوحِي فَقَعُوا لَهُ سَاجِدِينَ {72}

Унга шакл бериб, унга руҳимдан пуфлаганимда^[1893] дарҳол унга сажда қилинглар.”

38:73

فَسَجَدَ الْمَلَائِكَةُ كُلُّهُمْ أَجْمَعُونَ {73}

(Одамга руҳ киргизилганида) фаришталарнинг барчаси сажда қилди.

38:74

إِلَّا إِبْلِيسَ اسْتَكْبَرَ وَكَانَ مِنْ الْكَافِرِينَ {74}

Фақат Иблис сажда қилмади, ўзини катта тутди ва кофирлардан бўлди.

38:75

قَالَ يَا إِبْلِيسُ مَا مَنَعَكَ أَن تَسْجُدَ لِمَا خَلَقْتُ بِيَدَيَّ أَسْتَكْبَرْتَ أَمْ كُنتَ مِنَ الْعَالِينَ {75}

Аллоҳ айтди: “Эй Иблис! Ўз “қўлларим^[1894]” (Ўз хоҳишим ва Ўз қудратим) билан яратган нарсамга сажда қилишингга нима қаршилик қилди? Ўзингни катта тутдингми ёки (ўзини ҳаммадан) устун тутувчиларданмисан?”

38:76

قَالَ أَنَا خَيْرٌ مِّنْهُ خَلَقْتَنِي مِن نَّارٍ وَخَلَقْتَهُ مِن طِينٍ {76}

Иблис айтди: «Мен ундан яхшиман – мени ўтдан яратдинг, уни лойдан яратдинг.»

38:77

قَالَ فَاخْرُجْ مِنْهَا فَإِنَّكَ رَجِيمٌ {77}

Аллоҳ айтди: “Чиқ у ердан, энди сен қувилдинг^[1895].

38:78

وَإِنَّ عَلَيْكَ لَعْنَتِي إِلَى يَوْمِ الدِّينِ {78}

Албатта, сенга то сарҳисоб кунигача лаънатим давом этади.”

38:79

قَالَ رَبِّ فَأَنظِرْنِي إِلَى يَوْمِ يُبْعَثُونَ{79}

Иблис: «Эй яратган Эгам! Ундай бўлса, қайта тириладиган кунгача менга муҳлат бер», деди.

38:80

قَالَ فَإِنَّكَ مِنَ الْمُنظَرِينَ {80}

Аллоҳ шундай деди: “Сен муҳлат берилганлардансан^[1896].

38:81

إِلَى يَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ {81}

Маълум вақт кунигача (сенга муҳлат берилди).

 

38:82

قَالَ فَبِعِزَّتِكَ لَأُغْوِيَنَّهُمْ أَجْمَعِينَ {82}

Иблис айтди: “Сенинг шаън-у қудратингга қасамки, энди уларнинг барчасини йўлдан адаштираман.

38:83

إِلَّا عِبَادَكَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصِينَ {83}

Улар орасида Сенинг самимий бандаларинг бундан мустасно.”

38:84

قَالَ فَالْحَقُّ وَالْحَقَّ أَقُولُ {84}

Аллоҳ айтди: “Бу тўғри! Мен ҳам (шу) ҳақиқатни айтаманки:

38:85

لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ مِنكَ وَمِمَّن تَبِعَكَ مِنْهُمْ أَجْمَعِينَ {85}

Жаҳаннамни сен ва улар орасида сенга эргашганлар билан бирга тўлдираман.”

38:86

قُلْ مَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ مِنْ أَجْرٍ وَمَا أَنَا مِنَ الْمُتَكَلِّفِينَ {86}

(Эй Муҳаммад!) Айт: “Бу (таблиғ) учун мен сизлардан ҳеч қандай тўлов сўрамаяпман. Мен бу кулфатга кириб қолганлардан эмасман.

38:87

إِنْ هُوَ إِلَّا ذِكْرٌ لِّلْعَالَمِينَ {87}

Бу (Қуръон) барча оламларга насиҳатданбошқа нарса эмас^[1897].

38:88

وَلَتَعْلَمُنَّ نَبَأَهُ بَعْدَ حِينٍ {88}

Унинг (ичида билдирилган) хабарларини ҳақ эканини бир оз вақтдан кейин  аниқ билиб оласизлар.”

 

 

39. ЗУМАР сураси^[1898]

بسم اللَّه الرحمن الرحيم

Марҳамати чексиз ва яхшилик қилувчи – Аллоҳ номи билан.

 

39:1

تَنزِيلُ الْكِتَابِ مِنَ اللَّهِ الْعَزِيزِ الْحَكِيمِ {1}

Бу китоб ўз ишида ғолиб ва тўғри қарор берувчи – Аллоҳ тарафидан туширилган.

39:2

إِنَّا أَنزَلْنَا إِلَيْكَ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ فَاعْبُدِ اللَّهَ مُخْلِصًا لَّهُ الدِّينَ {2}

Сенга бу китобни тўғри мақсадда^[1899] туширдик – Динга ҳеч нарса қўшмаган ҳолда Аллоҳга ибодат қил.

39:3

أَلَا لِلَّهِ الدِّينُ الْخَالِصُ وَالَّذِينَ اتَّخَذُوا مِن دُونِهِ أَوْلِيَاء مَا نَعْبُدُهُمْ إِلَّا لِيُقَرِّبُونَا إِلَى اللَّهِ زُلْفَى إِنَّ اللَّهَ يَحْكُمُ بَيْنَهُمْ فِي مَا هُمْ فِيهِ يَخْتَلِفُونَ إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي مَنْ هُوَ كَاذِبٌ كَفَّارٌ {3}

Огоҳ бўлинг! Соф дин фақат Аллоҳга тегишли. Аллоҳни қўйиб авлиёларни^[1900] (илоҳ) қилиб олганлар: «Биз авлиёларга фақатгина улар бизни Аллоҳга яна ҳам яқин мартабаларга улаштирсин деб ибодат қиляпмиз», дейдилар. Ихтилоф қилаётган масалалари ҳақида улар орасида Аллоҳнинг Ўзи ҳукм қилади. Ёлғончи ва нонкўр кимсаларни Аллоҳ ҳидоят қилмайди.

39:4

لَوْ أَرَادَ اللَّهُ أَنْ يَتَّخِذَ وَلَدًا لَّاصْطَفَى مِمَّا يَخْلُقُ مَا يَشَاء سُبْحَانَهُ هُوَ اللَّهُ الْوَاحِدُ الْقَهَّارُ {4}

Агар Аллоҳ ўзига фарзанд тутиб олишни хоҳласа эди, яратган нарсалари орасидан ўзи муносиб билганини танлаб олган бўларди. У бундан покдир.  У яккаю ягона ва қарши чиқиб бўлмас кучга эга – Аллоҳдир.

39:5

خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ بِالْحَقِّ يُكَوِّرُ اللَّيْلَ عَلَى النَّهَارِ وَيُكَوِّرُ النَّهَارَ عَلَى اللَّيْلِ وَسَخَّرَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ كُلٌّ يَجْرِي لِأَجَلٍ مُسَمًّى أَلَا هُوَ الْعَزِيزُ الْغَفَّارُ {5}

У осмонлар ва ерни ҳақ ила (тўғри мақсадда) яратди. Кечани кундузга ўраб туради, кундузни кечага ўраб туради. Қуёш билан ойни амрига бўйсундириб қўйди – ҳар бири белгиланган муддатгача (ўз орбитасида) сузиб бормоқда^[1901]. Огоҳ бўлинг, У доимо ғолибдир, жуда кечиримлидир^[1902].

39:6

خَلَقَكُم مِّن نَّفْسٍ وَاحِدَةٍ ثُمَّ جَعَلَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَأَنزَلَ لَكُم مِّنْ الْأَنْعَامِ ثَمَانِيَةَ أَزْوَاجٍ يَخْلُقُكُمْ فِي بُطُونِ أُمَّهَاتِكُمْ خَلْقًا مِن بَعْدِ خَلْقٍ فِي ظُلُمَاتٍ ثَلَاثٍ ذَلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمْ لَهُ الْمُلْكُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ فَأَنَّى تُصْرَفُونَ {6}

У сизларни (отангиз Одамни) битта нафсдан^[1903] яратди. Кейин унинг жуфтини ҳам ўша битта нафсдан пайдо қилди. Сизларга чорва ҳайвонларидан саккиз жуфт^[1904] бердик. У сизларни оналарингизнинг қорнида эканингизда, уч зулмат ичра босқичма-босқич яратди. Мана шу Аллоҳдир, сизларнинг яратган Эгангиздир, эгадорлик/ҳукмдорлик Унга тегишли, қуллик қилинишга ҳақли ундан бошқа ҳеч ким йўқ. Шундай экан, сизлар қаёққа бурилиб кетяпсиз?!

39:7

إِن تَكْفُرُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَنِيٌّ عَنكُمْ وَلَا يَرْضَى لِعِبَادِهِ الْكُفْرَ وَإِن تَشْكُرُوا يَرْضَهُ لَكُمْ وَلَا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَى ثُمَّ إِلَى رَبِّكُم مَّرْجِعُكُمْ فَيُنَبِّئُكُم بِمَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ إِنَّهُ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ {7}

Агар (Исломни қабул қилмай) кофирлик қилсангиз, билингки, Аллоҳ сизлардан беҳожатдир. У бандаларининг кофирлик қилишига рози бўлмайди^[1905]. Агар (Исломни) қадрига етсангиз/шукр қилсангиз, уни сизлардан қабул қилади^[1906] (рози бўлади). Ҳеч бир гуноҳкор бошқасининг гуноҳини жавобгарлигини олмайди^[1907]. Сўнгра, қайтишингиз яратган Эгангизга бўлади. Шунда, қилмишларингизни ўзингизга билдириб қўяди. Албатта, У диллардагини ҳам билади.

39:8

وَإِذَا مَسَّ الْإِنسَانَ ضُرٌّ دَعَا رَبَّهُ مُنِيبًا إِلَيْهِ ثُمَّ إِذَا خَوَّلَهُ نِعْمَةً مِّنْهُ نَسِيَ مَا كَانَ يَدْعُو إِلَيْهِ مِن قَبْلُ وَجَعَلَ لِلَّهِ أَندَادًا لِّيُضِلَّ عَن سَبِيلِهِ قُلْ تَمَتَّعْ بِكُفْرِكَ قَلِيلًا إِنَّكَ مِنْ أَصْحَابِ النَّارِ {8}

Инсонни бошига бир зарар келганида, раббига йўналган ҳолда Унинг Ўзига дуо-илтижо қилади. Кейин, унга Мен тарафимдан бир неъмат тақдим қилинганида, Аллоҳга дуо қилаётганини унутиб, Унинг йўлидан адаштириш учун, Аллоҳга турлича шериклар тўқиб чиқаради. (Эй Муҳаммад!) Айт: “Кофирлигинг-ла дунёда бир оз баҳраманд бўл,^[1908] (охиратда) сен албатта жаҳаннам аҳлидан бўласан.”

39:9

أَمَّنْ هُوَ قَانِتٌ آنَاء اللَّيْلِ سَاجِدًا وَقَائِمًا يَحْذَرُ الْآخِرَةَ وَيَرْجُو رَحْمَةَ رَبِّهِ قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الَّذِينَ يَعْلَمُونَ وَالَّذِينَ لَا يَعْلَمُونَ إِنَّمَا يَتَذَكَّرُ أُوْلُوا الْأَلْبَابِ {9}

Ёки, охират (азобидан) ҳазар қилган ва яратган Эгасининг яхшилигини (жаннатини) умид қилган ҳолда тунги вақтларда саждада ва тик туриб ибодат қилган киши (кофирлик қилган киши билан тенг бўладими)? «Биладиганлар билан билмайдиганлар тенг бўладими?!»- де. Ақлу виждони соф кишиларгина насиҳат олади.

39:10

قُلْ يَا عِبَادِ الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا رَبَّكُمْ لِلَّذِينَ أَحْسَنُوا فِي هَذِهِ الدُّنْيَا حَسَنَةٌ وَأَرْضُ اللَّهِ وَاسِعَةٌ إِنَّمَا يُوَفَّى الصَّابِرُونَ أَجْرَهُم بِغَيْرِ حِسَابٍ {10}

Шундай деганимни айт: “Эй мўминлар! Яратган Эгангизга нисбатан жавобгарликни ҳис қилинг. Яхшилик (жаннат) бу дунёда яхшилик қилганлар учундир. Аллоҳнинг ери кенг^[1909]. Шубҳасизки, бардошли кишиларга ҳақ ва эвазлари ҳисобсиз шаклда берилади.”

39:11

قُلْ إِنِّي أُمِرْتُ أَنْ أَعْبُدَ اللَّهَ مُخْلِصًا لَّهُ الدِّينَ {11}

Айт: “Албатта, мен Унинг динига ҳеч нарса қўшмаган ҳолда Аллоҳга ибодат қилишга буюрилдим^[1910].

39:12

وَأُمِرْتُ لِأَنْ أَكُونَ أَوَّلَ الْمُسْلِمِينَ {12}

Мусулмонларнинг аввалгиси (етакчиси) бўлишга буюрилдим^[1911].”

39:13

قُلْ إِنِّي أَخَافُ إِنْ عَصَيْتُ رَبِّي عَذَابَ يَوْمٍ عَظِيمٍ {13}

Айт: «Агар яратган Эгамга қарши чиқсам, буюк куннинг азобидан қўрқаман.»

39:14

قُلِ اللَّهَ أَعْبُدُ مُخْلِصًا لَّهُ دِينِي {14}

Айт: “Мен Аллоҳга – Унинг динига ҳеч нарса қўшмаган ҳолда ибодат қиламан.

39:15

فَاعْبُدُوا مَا شِئْتُم مِّن دُونِهِ قُلْ إِنَّ الْخَاسِرِينَ الَّذِينَ خَسِرُوا أَنفُسَهُمْ وَأَهْلِيهِمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَلَا ذَلِكَ هُوَ الْخُسْرَانُ الْمُبِينُ {15}

Энди, сизлар Аллоҳни қўйиб хоҳлаган нарсангларга ибодат қилсангиз қилаверинглар!” Айт: “Албатта, хонавайрон бўлувчилар – қиёмат куни ўзларини ҳам, оила-аъзоларини ҳам хонавайрон қиладиганлардир^[1912]. Огоҳ бўлинглар! Мана бу аниқ хонавайронликдир.

39:16

لَهُم مِّن فَوْقِهِمْ ظُلَلٌ مِّنَ النَّارِ وَمِن تَحْتِهِمْ ظُلَلٌ ذَلِكَ يُخَوِّفُ اللَّهُ بِهِ عِبَادَهُ يَا عِبَادِ فَاتَّقُونِ {16}

Уларнинг устларида ҳам оловли соялар, остларида ҳам (оловли) соялар бўлади. Аллоҳ бандаларини мана шу билан қўрқитяпти. Эй бандаларим! Энди, Менга нисбатан жавобгарликни ҳис қилинг.

39:17

وَالَّذِينَ اجْتَنَبُوا الطَّاغُوتَ أَن يَعْبُدُوهَا وَأَنَابُوا إِلَى اللَّهِ لَهُمُ الْبُشْرَى فَبَشِّرْ عِبَادِ {17}

Тоғутга[1913] қуллик қилишдан четланиб^[1914] Аллоҳга йўналган кимсаларга хуш хабар бор. Бандаларимга хуш хабар бер.

39:18

الَّذِينَ يَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَيَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُوْلَئِكَ الَّذِينَ هَدَاهُمُ اللَّهُ وَأُوْلَئِكَ هُمْ أُوْلُوا الْأَلْبَابِ {18}

Улар – (Аллоҳдан келган) сўзга қулоқ солиб, унга чиройли эргашиб-амал қилади[1915]. Аллоҳ ҳидоят қилган кишилар ана шулардир. Ақлу виждони соф кишилар ана шулардир.

39:19

أَفَمَنْ حَقَّ عَلَيْهِ كَلِمَةُ الْعَذَابِ أَفَأَنتَ تُنقِذُ مَن فِي النَّارِ {19}

У ҳақида азоб сўзи муқаррар бўлган кишини – жаҳаннамдаги кишини сен қутқара оласанми?!

39:20

لَكِنِ الَّذِينَ اتَّقَوْا رَبَّهُمْ لَهُمْ غُرَفٌ مِّن فَوْقِهَا غُرَفٌ مَّبْنِيَّةٌ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ وَعْدَ اللَّهِ لَا يُخْلِفُ اللَّهُ الْمِيعَادَ   {20}

Бироқ, Роббига нисбатан жавобгарликни ҳис қилганлар эса, Аллоҳнинг ваъдасига биноан устма-уст қурилган, остларидан анҳорлар оқиб турадиган саройлар бор. Аллоҳ сўзидан қайтмайди.

39:21

أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنزَلَ مِنَ السَّمَاء مَاء فَسَلَكَهُ يَنَابِيعَ فِي الْأَرْضِ ثُمَّ يُخْرِجُ بِهِ زَرْعًا مُّخْتَلِفًا أَلْوَانُهُ ثُمَّ يَهِيجُ فَتَرَاهُ مُصْفَرًّا ثُمَّ يَجْعَلُهُ حُطَامًا إِنَّ فِي ذَلِكَ لَذِكْرَى لِأُوْلِي الْأَلْبَابِ{21}

Кўрмадингмики, Аллоҳ осмондан ёмғир ёғдириб, уни ердаги манбаларга солиб қўйди. Кейин, у орқали турли рангдаги ўсимликлар чиқарди. Кейин, у қурийди, уни сарғайиб қолганини кўрасан, сўнгра уни хазонга айлантиради. Албатта, ақлу виждони соф кишилар учун бунда насиҳат бор.

39:22

أَفَمَن شَرَحَ اللَّهُ صَدْرَهُ لِلْإِسْلَامِ فَهُوَ عَلَى نُورٍ مِّن رَّبِّهِ فَوَيْلٌ لِّلْقَاسِيَةِ قُلُوبُهُم مِّن ذِكْرِ اللَّهِ أُوْلَئِكَ فِي ضَلَالٍ مُبِينٍ   {22}

Аллоҳ қалбини Исломга очиб қўйган киши, Раббидан тарафидан берилган нур (Қуръон)^[1916] узра бўлмайдими?! Аллоҳнинг зикридан (Қуриндан) қалблари қотиб қолган кимсаларнинг ҳолига вой! Улар аниқ залолатдадир.

39:23

اللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَدِيثِ كِتَابًا مُّتَشَابِهًا مَّثَانِيَ تَقْشَعِرُّ مِنْهُ جُلُودُ الَّذِينَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ ثُمَّ تَلِينُ جُلُودُهُمْ وَقُلُوبُهُمْ إِلَى ذِكْرِ اللَّهِ ذَلِكَ هُدَى اللَّهِ يَهْدِي بِهِ مَنْ يَشَاء وَمَن يُضْلِلْ اللَّهُ فَمَا لَهُ مِنْ هَادٍ {23}

Аллоҳ сўзларнинг энг гўзалини (маънолари) ўхшаш (лафзлари такрорланадиган) иккиталик шаклда китоб қилиб туширди^[1917]. Бунинг таъсирида, яратган Эгасидан андиша қилиб қўрқадиганларнинг баданлари титрайди, сўнгра уларнинг баданлари ва диллари Аллоҳнинг зикрига (Қуръонга) юмшайди. Бу (китоб) Аллоҳнинг қўлланмасидир – у орқали муносиб бўлган бандаларини тўғри йўлга солади^[1918]. Аллоҳ кимни адаштирса, уни йўлга солувчи ҳеч ким бўлмайди.

39:24

أَفَمَن يَتَّقِي بِوَجْهِهِ سُوءَ الْعَذَابِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَقِيلَ لِلظَّالِمِينَ ذُوقُوا مَا كُنتُمْ تَكْسِبُونَ {24}

Қиёмат куни, ҳақсизлик қилувчи-золимларга қилмишингизни тотинглар дейилганида, ёмон азобдан ўзини ким сақлай оларкан?

39:25

كَذَّبَ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ فَأَتَاهُمْ الْعَذَابُ مِنْ حَيْثُ لَا يَشْعُرُونَ {25}

Улардан аввалгилар ҳам ёлғонга чиқаришган. Ўшанда, уларга ўзлари сезмаган ҳолда азоб келган.

39:26

فَأَذَاقَهُمُ اللَّهُ الْخِزْيَ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَلَعَذَابُ الْآخِرَةِ أَكْبَرُ لَوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ {26}

Шу тариқа, Аллоҳ уларга дунё ҳаётида хорликни тоттириб қўйди. Охират азоби яна ҳам буюк. Қанийди буни билсалар!

39:27

وَلَقَدْ ضَرَبْنَا لِلنَّاسِ فِي هَذَا الْقُرْآنِ مِن كُلِّ مَثَلٍ لَّعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُونَ {27}

Насиҳат олсинлар деб, инсонлар учун бу Қуръонда ҳар турли ўрнаклар келтирдик^[1919].

39:28

قُرآنًا عَرَبِيًّا غَيْرَ ذِي عِوَجٍ لَّعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ {28}

Гуноҳлардан сақлансинлар деб, уни эгриликсиз^[1920] ҳолда, арабча Қуръон қилиб туширдик.

39:29

ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا رَّجُلًا فِيهِ شُرَكَاء مُتَشَاكِسُونَ وَرَجُلًا سَلَمًا لِّرَجُلٍ هَلْ يَسْتَوِيَانِ مَثَلًا الْحَمْدُ لِلَّهِ بَلْ أَكْثَرُهُمْ لَا يَعْلَمُونَ {29}

Аллоҳ бир мисол келтирди: талашиб-тортишувчи рақобатдош шерикларга боғлиқ кишини ҳамда,  фақат бир кишига боғлиқ бўлган кишини. У иккаласи бир хил бўладими? Олқиш-у мақтов Аллоҳга хос! Фақат, уларнинг кўпи буни билмаяпти^[1921].

39:30

إِنَّكَ مَيِّتٌ وَإِنَّهُم مَّيِّتُونَ {30}

Албатта, сен ҳам ўласан, улар ҳам ўлади^[1922].

39:31

ثُمَّ إِنَّكُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ عِندَ رَبِّكُمْ تَخْتَصِمُونَ {31}

Кейин, сизлар (барчангиз) қиёмат куни Раббингиз ҳузурида хусуматлашасизлар^[1923].

39:32

فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّن كَذَبَ عَلَى اللَّهِ وَكَذَّبَ بِالصِّدْقِ إِذْ جَاءهُ أَلَيْسَ فِي جَهَنَّمَ مَثْوًى لِّلْكَافِرِينَ {32}

Аллоҳ ҳақида ёлғон гапирган, унга рўйи рост (китоб) келганида уни ёлғонга чиқарган одамдан ҳам золимроқ бири борми?! Кофирлик қилувчиларга жаҳаннамда жой йўқ эканми?

39:33

وَالَّذِي جَاء بِالصِّدْقِ وَصَدَّقَ بِهِ أُوْلَئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ {33}

Рўйи рост (китоб)ни келтирган киши ва уни тасдиқлаган кишилар, масъулиятли (мўмин)лар ана шулардир.

39:34

لَهُم مَّا يَشَاءونَ عِندَ رَبِّهِمْ ذَلِكَ جَزَاء الْمُحْسِنِينَ {34}

Яратган Эгаси ҳузурида улар учун хоҳлаган нарсалари бор. Мана шу – муҳсинларнинг мукофотидир.

39:35

لِيُكَفِّرَ اللَّهُ عَنْهُمْ أَسْوَأَ الَّذِي عَمِلُوا وَيَجْزِيَهُمْ أَجْرَهُم بِأَحْسَنِ الَّذِي كَانُوا يَعْمَلُونَ {35}

Токи, Аллоҳ уларнинг қилган ёмонликларини ўчириб, қилган чиройли ишларини мукофотини беради^[1924].

39:36

أَلَيْسَ اللَّهُ بِكَافٍ عَبْدَهُ وَيُخَوِّفُونَكَ بِالَّذِينَ مِن دُونِهِ وَمَن يُضْلِلِ اللَّهُ فَمَا لَهُ مِنْ هَادٍ {36}

Аллоҳ Ўз бандасига етарли эмасми?! Улар сени Аллоҳдан бошқалари билан қўрқитмоқда. Аллоҳ кимни адаштирса (адашганига қарор берса), энди уни йўлга солувчи ҳеч ким йўқ.

39:37

وَمَن يَهْدِ اللَّهُ فَمَا لَهُ مِن مُّضِلٍّ أَلَيْسَ اللَّهُ بِعَزِيزٍ ذِي انتِقَامٍ {37}

Аллоҳ кимни  тўғри йўлга солса, энди уни адаштирувчи ҳеч ким йўқ. Аллоҳ доимо ғолиб ва устун ҳамда, муносиб жазони берувчи^[1925] эмасми?!

39:38

وَلَئِن سَأَلْتَهُم مَّنْ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ لَيَقُولُنَّ اللَّهُ قُلْ أَفَرَأَيْتُم مَّا تَدْعُونَ مِن دُونِ اللَّهِ إِنْ أَرَادَنِيَ اللَّهُ بِضُرٍّ هَلْ هُنَّ كَاشِفَاتُ ضُرِّهِ أَوْ أَرَادَنِي بِرَحْمَةٍ هَلْ هُنَّ مُمْسِكَاتُ رَحْمَتِهِ قُلْ حَسْبِيَ اللَّهُ عَلَيْهِ يَتَوَكَّلُ الْمُتَوَكِّلُونَ{38}

Агар улардан: “Осмонлар ва ерни ким яратган?” деб сўрасанг, улар аниқ: «Аллоҳ» деб жавоб беради. Айт: «Шундай экан, бир ўйлаб кўрдингизми, агар Аллоҳ менга бир зарарни хоҳласа, Аллоҳдан бошқа дуо қилаётганларингиз Унинг зарарини бартараф қила оладими? Ёки, агар Аллоҳ менга бир яхшиликни хоҳласа, улар Унинг яхшилигини тўса оладими?» Айт: «Аллоҳ менга кифоя. Суяниб таянмоқчи бўлганлар Унга суяниб-таянсин.»

39:39

قُلْ يَا قَوْمِ اعْمَلُوا عَلَى مَكَانَتِكُمْ إِنِّي عَامِلٌ فَسَوْفَ تَعْلَمُونَ {39}

Айт: “Эй қавмим, ўз аҳволингизга кўра қиладиганингизни қилаверинг. Мен ҳам (қиладиганимни) қиламан^[1926]. Кейин, яқинда билиб оласизлар.

39:40

مَن يَأْتِيهِ عَذَابٌ يُخْزِيهِ وَيَحِلُّ عَلَيْهِ عَذَابٌ مُّقِيمٌ {40}

Уни хор қиладиган азоб кимга келишини ва давомли  азоб кимга келишини.”

39:41

إِنَّا أَنزَلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ لِلنَّاسِ بِالْحَقِّ فَمَنِ اهْتَدَى فَلِنَفْسِهِ وَمَن ضَلَّ فَإِنَّمَا يَضِلُّ عَلَيْهَا وَمَا أَنتَ عَلَيْهِم بِوَكِيلٍ {41}

Албатта, бу китобни сенга – инсонларга тегишли бўлган тўғри мақсадда – туширдик. Энди, ким тўғри йўлда юрса, ўзи учун юрган бўлади. кимки йўлдан адашса, фақат ўз зиёнига адашган бўлади. Сен уларнинг тепасидаги вакили эмассан.

39:42

اللَّهُ يَتَوَفَّى الْأَنفُسَ حِينَ مَوْتِهَا وَالَّتِي لَمْ تَمُتْ فِي مَنَامِهَا فَيُمْسِكُ الَّتِي قَضَى عَلَيْهَا الْمَوْتَ وَيُرْسِلُ الْأُخْرَى إِلَى أَجَلٍ مُسَمًّى إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ {42}

Аллоҳ жонларни ўлим вақтида, ўлмаганларни жонини эса уйқусида олади – ўлимга ҳукм қилган жонни (баданга киргизмай) тутиб қолади. Бошқаларини эса, белгиланган муддатгача (баданига қайтариб) юборади. Фикр юритадиган кишилар учун бунда аниқ оят-белгилар бор.

39:43

أَمِ اتَّخَذُوا مِن دُونِ اللَّهِ شُفَعَاء قُلْ أَوَلَوْ كَانُوا لَا يَمْلِكُونَ شَيْئًا وَلَا يَعْقِلُونَ {43}

Ёки, улар Аллоҳдан бошқаларни шафоатчи (оқловчи) қилиб олдиларми?! “Улар ҳеч нарсага эга бўлмасалар ва ақли етмасалар ҳам-а?” деб айт.

39:44

قُل لِّلَّهِ الشَّفَاعَةُ جَمِيعًا لَّهُ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ثُمَّ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ {44}

Айт: “Шафоат (оқлаш иши) бутунлай Аллоҳга тегишлидир^[1927]. Осмонлар ва ернинг ҳукмронлиги Унга тегишлидир. Кейин, сизлар Унга қайтариласиз.”

39:45

وَإِذَا ذُكِرَ اللَّهُ وَحْدَهُ اشْمَأَزَّتْ قُلُوبُ الَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ وَإِذَا ذُكِرَ الَّذِينَ مِن دُونِهِ إِذَا هُمْ يَسْتَبْشِرُونَ {45}

Фақат Аллоҳнинг Ўзи ёд этилганида, охиратга ишонмайдиганларнинг юраклари сиқилиб кетади^[1928]. Ундан бошқалари ёд этилганида бирдан севиниб кетадилар.

39:46

قُلِ اللَّهُمَّ فَاطِرَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ عَالِمَ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ أَنتَ تَحْكُمُ بَيْنَ عِبَادِكَ فِي مَا كَانُوا فِيهِ يَخْتَلِفُونَ {46}

Айт: “Эй осмонлар ва ерни яратувчиси, махфий-у ошкорани ҳам билувчи – Аллоҳим! Ихтилофга тушган нарсалари ҳақида бандаларинг орасида Сен Ўзинг ҳукм қиласан^[1929].”

39:47

وَلَوْ أَنَّ لِلَّذِينَ ظَلَمُوا مَا فِي الْأَرْضِ جَمِيعًا وَمِثْلَهُ مَعَهُ لَافْتَدَوْا بِهِ مِن سُوءِ الْعَذَابِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَبَدَا لَهُم مِّنَ اللَّهِ مَا لَمْ يَكُونُوا يَحْتَسِبُونَ {47}

Агар золимлар қўлида ер юзидаги нарсалар ва у билан бирга яна шунча нарса бўлганида эди, қиёмат кунининг ёмон азобидан қутилиш учун уни аниқ бериб юборган бўларди. Уларга Аллоҳ тарафидан ўзлари ўйламаган нарса намоён бўлади.

39:48

وَبَدَا لَهُمْ سَيِّئَاتُ مَا كَسَبُوا وَحَاقَ بِهِم مَّا كَانُوا بِهِ يَسْتَهْزِئُون {48}

Уларга қилмишларининг ёмонликлари аён бўлади, масхара қилган нарсалари уларни қуршаб олади.

39:49

فَإِذَا مَسَّ الْإِنسَانَ ضُرٌّ دَعَانَا ثُمَّ إِذَا خَوَّلْنَاهُ نِعْمَةً مِّنَّا قَالَ إِنَّمَا أُوتِيتُهُ عَلَى عِلْمٍ بَلْ هِيَ فِتْنَةٌ وَلَكِنَّ أَكْثَرَهُمْ لَا يَعْلَمُونَ {49}

Инсонга бир зарар тегса Бизга дуо қилади. Биз тарафдан унга бир неъмат тақдим этганмизда эса: «У мендаги илм сабабли берилди», дейди. Аслида у неъмат имтиҳондир. Лекин, инсонларнинг кўпи билмайди.

39:50

قَدْ قَالَهَا الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ فَمَا أَغْنَى عَنْهُم مَّا كَانُوا يَكْسِبُونَ {50}

У гапни улардан олдингилар ҳам айтган^[1930]. Бироқ, касб қилиб эришган нарсалари уларга асқотмаган.

39:51

فَأَصَابَهُمْ سَيِّئَاتُ مَا كَسَبُوا وَالَّذِينَ ظَلَمُوا مِنْ هَؤُلَاء سَيُصِيبُهُمْ سَيِّئَاتُ مَا كَسَبُوا وَمَا هُم بِمُعْجِزِينَ {51}

Шунда, уларга ўз қилмишларининг ёмонликлари етган. Булар орасидан ҳақсизлик қилувчиларга ҳам ўз қилмишларининг ёмонликлари етади, улар асло (Аллоҳни) енголмайди.

39:52

أَوَلَمْ يَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَن يَشَاء وَيَقْدِرُ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ {52}

Билмадингмики, Аллоҳ Ўзи раво кўрган бандаларига ризқни ёйиб қўяди, раво кўрган бандаларига ўлчаб (тор қилиб) беради^[1931].

39:53

قُلْ يَا عِبَادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلَى أَنفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِن رَّحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعًا إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ {53}

Шундай деганимни айт: «Эй ўзига қарши жабр қилган бандаларим, Аллоҳнинг раҳматидан умид узманг.^[1932] Чунки У кечиримли ва меҳрибондир.

39:54

وَأَنِيبُوا إِلَى رَبِّكُمْ وَأَسْلِمُوا لَهُ مِن قَبْلِ أَن يَأْتِيَكُمُ الْعَذَابُ ثُمَّ لَا تُنصَرُونَ {54}

Сизларга азоб келишидан олдин яратган Эгангизга қайтинглар ва унга таслим бўлинглар. (Азобдан) кейин сизларга ёрдам берилмайди.

39:55

وَاتَّبِعُوا أَحْسَنَ مَا أُنزِلَ إِلَيْكُم مِّن رَّبِّكُم مِّن قَبْلِ أَن يَأْتِيَكُمُ العَذَابُ بَغْتَةً وَأَنتُمْ لَا تَشْعُرُونَ {55}

Ўша азоб сизларга ўзингиз сезмаган ҳолда тўсатдан келиб қолишидан олдин, яратган Эгангиздан сизларга нозил бўлган гўзал нарсага (Қуръонга) эргашиб амал қилинглар.

39:56

أَن تَقُولَ نَفْسٌ يَا حَسْرَتَى علَى مَا فَرَّطتُ فِي جَنبِ اللَّهِ وَإِن كُنتُ لَمِنَ السَّاخِرِينَ {56}

«Аллоҳга нисбатан қилган хатоларим учун надоматлар бўлсин менга! Мен ростдан ҳам масхара қилувчилардан эдим», деб қолиши(дан олдин Қуръонга амал қилиб қолинглар).

39:57

أَوْ تَقُولَ لَوْ أَنَّ اللَّهَ هَدَانِي لَكُنتُ مِنَ الْمُتَّقِينَ {57}

Ёки: «Аллоҳ мени тўғри йўлга солганида эди, мен ҳам масъулиятли (мўмин)лардан бўлардим», деб қолиши(дан олдин Қуръонга амал қилиб қолинглар).

39:58

أَوْ تَقُولَ حِينَ تَرَى الْعَذَابَ لَوْ أَنَّ لِي كَرَّةً فَأَكُونَ مِنَ الْمُحْسِنِينَ {58}

Ёки, азобни кўрганида: «Қанийди менда яна бир имкон бўлганида, чиройли амал қилувчилардан бўлардим», деб қолиши(дан олдин Қуръонга амал қилиб қолинглар).

39:59

بَلَى قَدْ جَاءتْكَ  آيَاتِي فَكَذَّبْتَ بِهَا وَاسْتَكْبَرْتَ وَكُنتَ مِنَ الْكَافِرِينَ {59}

(Бу аҳволга тушиб қолганларга): Йўқ! Сенга оятларим етиб келганди, сен уларни ёлғонга чиқардинг, ўзингни катта тутдинг ва кофирлардан бўлдинг” (дейди Аллоҳ).

39:60

وَيَوْمَ الْقِيَامَةِ تَرَى الَّذِينَ كَذَبُواْ عَلَى اللَّهِ وُجُوهُهُم مُّسْوَدَّةٌ أَلَيْسَ فِي جَهَنَّمَ مَثْوًى لِّلْمُتَكَبِّرِينَ {60}

Аллоҳ ҳақида ёлғон гапирганларни қиёмат куни юзлари қоп-қора эканини кўрасан. Катта кетувчиларга жаҳаннамда жой йўқ эканми?!

39:61

وَيُنَجِّي اللَّهُ الَّذِينَ اتَّقَوا بِمَفَازَتِهِمْ لَا يَمَسُّهُمُ السُّوءُ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ {61}

Жавобгарликни ҳис қилиб яшаган (мўмин)ларни Аллоҳ ўз ютуқлари сабабли қутқариб қолади. Уларга ёмонлик тегмайди, улар ғамгин бўлмайди.

39:62

اللَّهُ خَالِقُ كُلِّ شَيْءٍ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ وَكِيلٌ {62}

Аллоҳ ҳамма нарсанинг яратувчисидир. У ҳамма нарсага вакилдир (суянч асосидир).

39:63

لَهُ مَقَالِيدُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالَّذِينَ كَفَرُوا بِآيَاتِ اللَّهِ أُوْلَئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ {63}

Осмонлар ва ернинг калитлари Унга тегишли. Аллоҳнинг оятларини тан олмаганлар, ана шулар хонавайрон бўлувчилардир.

39:64

قُلْ أَفَغَيْرَ اللَّهِ تَأْمُرُونِّي أَعْبُدُ أَيُّهَا الْجَاهِلُونَ {64}

Айт: “Мени Аллоҳдан бошқасига ибодат қилишга буюряпсизларми эй жоҳиллар?!^[1933]”

39:65

وَلَقَدْ أُوحِيَ إِلَيْكَ وَإِلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكَ لَئِنْ أَشْرَكْتَ لَيَحْبَطَنَّ عَمَلُكَ وَلَتَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ {65}

(Эй Муҳаммад!) сенга ҳам сендан олдингиларга ҳам шундай ваҳий қилинди: «Агар (Аллоҳга) шерик қўшсанг, амалинг беҳуда бўлиб кетиб, аниқ, хонавайрон бўлувчилардан бўласан.»

39:66

بَلِ اللَّهَ فَاعْبُدْ وَكُن مِّنْ الشَّاكِرِينَ {66}

Йўқ! Фақат Аллоҳга ибодат қил ва шукр қилувчилардан бўл.

39:67

وَمَا قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ وَالْأَرْضُ جَمِيعًا قَبْضَتُهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَالسَّماوَاتُ مَطْوِيَّاتٌ بِيَمِينِهِ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى عَمَّا يُشْرِكُونَ {67}

(Кофирлар) Аллоҳни Ўзи муносиб равишда улуғламадилар. Қиёмат куни ер юзи бутунлай Унинг ихтиёридадир^[1934], осмонлар Унинг қудрати ила йиғилган бўлади^[1935]. Аллоҳ (мушрикларнинг) бўҳтонларидан покдир!

39:68

وَنُفِخَ فِي الصُّورِ فَصَعِقَ مَن فِي السَّمَاوَاتِ وَمَن فِي الْأَرْضِ إِلَّا مَن شَاء اللَّهُ ثُمَّ نُفِخَ فِيهِ أُخْرَى فَإِذَا هُم قِيَامٌ يَنظُرُونَ {68}

Сурга уфланади. Шунда, осмонлар ва ердаги барча жонлиқлар ҳушидан кетиб ўлади, Аллоҳ раво кўргани қолади. Кейин яна бир марта уфланади, шунда улар тик туриб кутиб турадилар.

39:69

وَأَشْرَقَتِ الْأَرْضُ بِنُورِ رَبِّهَا وَوُضِعَ الْكِتَابُ وَجِيءَ بِالنَّبِيِّينَ وَالشُّهَدَاء وَقُضِيَ بَيْنَهُم بِالْحَقِّ وَهُمْ لَا يُظْلَمُونَ        {69}

Ер юзи яратган Эгаси пайдо қилган ёруғлик ила ойдинлашади, китоб^[1936] ўртага қўйилади, пайғамбарлар ва шаҳидлар келтирилади, уларга ҳақсизлик қилинмаган ҳолда, ораларида ҳақиқат ила ҳукм қилинади.

39:70

وَوُفِّيَتْ كُلُّ نَفْسٍ مَّا عَمِلَتْ وَهُوَ أَعْلَمُ بِمَا يَفْعَلُونَ {70}

Ҳар кимга қилмишининг ҳақи тўлиқ қилиб берилади. Улар қилаётган ишларни У жуда яхши билади.

39:71

وَسِيقَ الَّذِينَ كَفَرُوا إِلَى جَهَنَّمَ زُمَرًا حَتَّى إِذَا جَاؤُوهَا فُتِحَتْ أَبْوَابُهَا وَقَالَ لَهُمْ خَزَنَتُهَا أَلَمْ يَأْتِكُمْ رُسُلٌ مِّنكُمْ يَتْلُونَ عَلَيْكُمْ آيَاتِ رَبِّكُمْ وَيُنذِرُونَكُمْ لِقَاء يَوْمِكُمْ هَذَا قَالُوا بَلَى وَلَكِنْ حَقَّتْ كَلِمَةُ الْعَذَابِ عَلَى الْكَافِرِينَ {71}

Кофирлик қилганлар жаҳаннамга тўп-тўп қилиб жўнатилади. Унга етиб боришганида, эшиклари очилади ва унинг қўриқчилари уларга: «Орангиздан сизларга яратган Эгангизнинг оятларини ўқиб берадиган ва бу кунингизга дуч келишингиздан огоҳлантирадиган элчилар келмаганмиди?» дейди. Улар: “Ҳа, келган-у, лекин (келгани билан), кофирлик қилувчиларга азоб берилиши ҳақидаги сўз^[1937] ҳақ бўлган экан” дейдилар.

39:72

قِيلَ ادْخُلُوا أَبْوَابَ جَهَنَّمَ خَالِدِينَ فِيهَا فَبِئْسَ مَثْوَى الْمُتَكَبِّرِينَ {72}

Уларга: «Ундан ўлимсиз ҳолда-мангу қоладиган бўлиб, жаҳаннам эшикларидан киринглар», дейилади. (Аллоҳнинг амридан) ўзини катта тутувчиларнинг қолар жойи қандай ҳам ёмон!

39:73

وَسِيقَ الَّذِينَ اتَّقَوْا رَبَّهُمْ إِلَى الْجَنَّةِ زُمَرًا حَتَّى إِذَا جَاؤُوهَا وَفُتِحَتْ أَبْوَابُهَا وَقَالَ لَهُمْ خَزَنَتُهَا سَلَامٌ عَلَيْكُمْ طِبْتُمْ فَادْخُلُوهَا خَالِدِينَ {73}

Роббига нисбатан жавобгарликни ҳис қилиб яшаганлар тўп-тўп қилиб жаннатга жўнатилади. Унга етиб боришганида, эшиклари очилади ва унинг қўриқчилари уларга: «Сизлар эсон-омонликдасиз! Хуш келибсиз! Энди, жаннатга ўлимсиз-мангу қоладиган бўлиб киринглар» дейди.

39:74

وَقَالُوا الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي صَدَقَنَا وَعْدَهُ وَأَوْرَثَنَا الْأَرْضَ نَتَبَوَّأُ مِنَ الْجَنَّةِ حَيْثُ نَشَاء فَنِعْمَ أَجْرُ الْعَامِلِينَ {74}

Улар шундай дейди: «Аллоҳга олқишу мақтовлар бўлсин! У бизга берган ваъдасини тутди, бизга бу ерни берди. Энди жаннатда ўзимиз хоҳлаган жойга жойлашамиз. (Дунёда Аллоҳнинг динига) амал қилувчиларнинг мукофоти қандай ҳам яхши!»^[1938]

39:75

وَتَرَى الْمَلَائِكَةَ حَافِّينَ مِنْ حَوْلِ الْعَرْشِ يُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَقُضِيَ بَيْنَهُم بِالْحَقِّ وَقِيلَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ {75}

(Ўша куни) фаришталар бошқарув маркази (арш)ни ўраб олиб, яратган Эгасини олқишлаб улуғлаётганини кўрасан. Улар орасида тўғри ҳукм қилинади ва шундай дейилади: «Борлиқларни яратган Эгаси – Аллоҳга олқиш-у мақтовлар бўлсин!»

 

40. МЎМИН сураси^[1939]

بسم الله الرحمن الرحيم

Марҳамати чексиз ва яхшилик қилувчи – Аллоҳ номи билан.

40:1

حم {1}

Ҳа! Мим![1940]

40:2

تَنزِيلُ الْكِتَابِ مِنَ اللَّهِ الْعَزِيزِ الْعَلِيمِ {2}

Бу китоб ўз ишида ғолиб ва ҳамма нарсани билувчи – Аллоҳ тарафидан туширилган.

40:3

غَافِرِ الذَّنبِ وَقَابِلِ التَّوْبِ شَدِيدِ الْعِقَابِ ذِي الطَّوْلِ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ إِلَيْهِ الْمَصِيرُ {3}

Гуноҳни кечирувчи, тавбани қабул қилувчи, азоб-уқубати қаттиқ, олийжаноблиги ўта улуғдир. Қуллик қилинишга ҳақли фақат Унинг Ўзидир. Қайтиш Унгадир.

40:4

مَا يُجَادِلُ فِي آيَاتِ اللَّهِ إِلَّا الَّذِينَ كَفَرُوا فَلَا يَغْرُرْكَ تَقَلُّبُهُمْ فِي الْبِلَادِ {4}

Оятларимиз ҳақида фақатгина (унга ишонмай) кофирлик қилганлар тортишади. Уларнинг юртма-юрт кезишлари сени алдаб қўймасин.

40:5

كَذَّبَتْ قَبْلَهُمْ قَوْمُ نُوحٍ وَالْأَحْزَابُ مِن بَعْدِهِمْ وَهَمَّتْ كُلُّ أُمَّةٍ بِرَسُولِهِمْ لِيَأْخُذُوهُ وَجَادَلُوا بِالْبَاطِلِ لِيُدْحِضُوا بِهِ الْحَقَّ فَأَخَذْتُهُمْ فَكَيْفَ كَانَ عِقَابِ {5}

Улардан олдинги Нуҳ қавми ҳам, улардан кейинги жамоалар ҳам (пайғамбарларини) ёлғончига чиқарган. Ҳар бир уммат ўзига юборилган элчини ушлашга қасд қилган^[1941] ва ҳақни йўқотиш учун ботил йўл воситасида ҳаракат қилган. Кейин, уларни жазога тутдим. Менинг азоб-у уқубатим қандай экан?!

40:6

وَكَذَلِكَ حَقَّتْ كَلِمَتُ رَبِّكَ عَلَى الَّذِينَ كَفَرُوا أَنَّهُمْ أَصْحَابُ النَّارِ {6}

Яратган Эгангнинг кофирлик қилувчилар ҳақидаги «Улар жаҳаннам аҳлидир!» деган сўзи мана шу шаклда амалга ошди^[1942].

40:7

 

الَّذِينَ يَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَمَنْ حَوْلَهُ يُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَيُؤْمِنُونَ بِهِ وَيَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِينَ آمَنُوا رَبَّنَا وَسِعْتَ كُلَّ شَيْءٍ رَّحْمَةً وَعِلْمًا فَاغْفِرْ لِلَّذِينَ تَابُوا وَاتَّبَعُوا سَبِيلَكَ وَقِهِمْ عَذَابَ الْجَحِيمِ {7}

Аршни кўтариб турадиганлар ва унинг атрофидаги фаришталар^[1943] яратган Эгасини олқишлаб улуғлайди, Унга ишонади ва мўминларни кечирилишини сўраб шундай дейди: “Эй яратган Эгамиз! Раҳматинг ва илминг ила ҳар нарсани қамраб олгансан. Тавба қилиб, Сенинг йўлингга эргашганларни кечир, уларни жаҳаннам азобидан сақла!

40:8

رَبَّنَا وَأَدْخِلْهُمْ جَنَّاتِ عَدْنٍ الَّتِي وَعَدتَّهُم وَمَن صَلَحَ مِنْ آبَائِهِمْ وَأَزْوَاجِهِمْ وَذُرِّيَّاتِهِمْ إِنَّكَ أَنتَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ

Эй яратган Эгамиз! Уларни ҳам, ота-оналари, эр-хотинлари ва зурриётларидан муносиб бўлганларни ҳам Ўзинг ваъда қилган Адн жаннатларига киргиз. Албатта, Сен Ўз ишингда ғолибсан, тўғри қарор берувчисан.

40:9

وَقِهِمُ السَّيِّئَاتِ وَمَن تَقِ السَّيِّئَاتِ يَوْمَئِذٍ فَقَدْ رَحِمْتَهُ وَذَلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ {9}

Уларни ёмонликлардан сақла. Ўша (маҳшар) куни кимни ёмонликлардан сақлаб қолсанг, унга яхшилик қилган бўласан. Мана шу буюк нажотдир.”

40:10

إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا يُنَادَوْنَ لَمَقْتُ اللَّهِ أَكْبَرُ مِن مَّقْتِكُمْ أَنفُسَكُمْ إِذْ تُدْعَوْنَ إِلَى الْإِيمَانِ فَتَكْفُرُونَ {10}

Албатта, кофирлик қилганларга шундай нидо қилинади: “Аллоҳнинг қаҳр-у ғазаби сизларнинг қаҳр-у ғазабингиздан каттароқдир. Зеро, ўшанда имонга чақирилганингизда кофирлик қилгансиз.

40:11

قَالُوا رَبَّنَا أَمَتَّنَا اثْنَتَيْنِ وَأَحْيَيْتَنَا اثْنَتَيْنِ فَاعْتَرَفْنَا بِذُنُوبِنَا فَهَلْ إِلَى خُرُوجٍ مِّن سَبِيلٍ {11}

Улар шундай дейди: “Эй яратган Эгамиз! Бизни икки марта ўлдирдинг^[1944], икки марта ҳаёт бердинг. Гуноҳларимизга иқрор бўлдик. Энди, чиқишга бирон бир йўл борми?”

40:12

ذَلِكُم بِأَنَّهُ إِذَا دُعِيَ اللَّهُ وَحْدَهُ كَفَرْتُمْ وَإِن يُشْرَكْ بِهِ تُؤْمِنُوا فَالْحُكْمُ لِلَّهِ الْعَلِيِّ الْكَبِيرِ {12}

(Уларга шундай дейилади:) “Бу аҳволга тушишингизга сабаб, ёлғиз Аллоҳга чақирилганида кофирлик қилгансизлар, агар Унга шерик қўшилса, ишонгансиз^[1945]. Энди, ҳукм улуғ ва буюк Аллоҳникидир.”

40:13

هُوَ الَّذِي يُرِيكُمْ آيَاتِهِ وَيُنَزِّلُ لَكُم مِّنَ السَّمَاء رِزْقًا وَمَا يَتَذَكَّرُ إِلَّا مَن يُنِيبُ {13}

Сизларга оят-далилларини кўрсатиб қўяётган ва сизларга осмондан ризқ бераётган Удир^[1946]. (Аллоҳга) йўналган кишидан бошқаси насиҳат олмайди^[1947].

40:14

فَادْعُوا اللَّهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ وَلَوْ كَرِهَ الْكَافِرُونَ {14}

Шундай экан, динига ҳеч нарса қўшмаган ҳолда ёлғиз Аллоҳга дуо қилинглар. кофирлик қилувчилар ёқтирмаса ёқтирмасин!

40:15

رَفِيعُ الدَّرَجَاتِ ذُو الْعَرْشِ يُلْقِي الرُّوحَ مِنْ أَمْرِهِ عَلَى مَن يَشَاء مِنْ عِبَادِهِ لِيُنذِرَ يَوْمَ التَّلَاقِ {15}

(Аллоҳ) даражаларни кўтарувчидир, арш (бошқарув маркази) эгасидир. Мулоқот кунидан огоҳлантирсин деб, буйруғи асосида, Ўзи муносиб билган бандасига руҳ^[1948] (Қуръон) беряпти^[1949].

40:16

يَوْمَ هُم بَارِزُونَ لَا يَخْفَى عَلَى اللَّهِ مِنْهُمْ شَيْءٌ لِّمَنِ الْمُلْكُ الْيَوْمَ لِلَّهِ الْوَاحِدِ الْقَهَّارِ {16}

Кун келиб рўбарў бўладилар. Улардан ҳеч нарса Аллоҳга махфий қолмайди. «Бугун ҳукмронлик кимга тегишли?» «Якка-ю ягона, қарши чиқиб бўлмас кучга эга бўлган Аллоҳга тегишли!»

40:17

الْيَوْمَ تُجْزَى كُلُّ نَفْسٍ بِمَا كَسَبَتْ لَا ظُلْمَ الْيَوْمَ إِنَّ اللَّهَ سَرِيعُ الْحِسَابِ {17}

Ўша кунда ҳар кимга ўз қилмишининг жазо ва мукофоти берилади. У кунда ҳақсизлик бўлмайди. Албатта, Аллоҳ тез ҳисоб қилади.

40:18

وَأَنذِرْهُمْ يَوْمَ الْآزِفَةِ إِذِ الْقُلُوبُ لَدَى الْحَنَاجِرِ كَاظِمِينَ مَا لِلظَّالِمِينَ مِنْ حَمِيمٍ وَلَا شَفِيعٍ يُطَاعُ {18}

Яқинлашиб келаётган кундан^[1950] уларни огоҳлантир. Ўшанда юраклари ҳалқумига тиқилиб, ютиниб қоладилар. Золимларга (қиёматда) ҳеч қандай жонажон дўст ҳам, сўзи ўтадиган оқловчи ҳам бўлмайди.

40:19

يَعْلَمُ خَائِنَةَ الْأَعْيُنِ وَمَا تُخْفِي الصُّدُورُ {19}

У кўзларнинг (боқишдаги) хиёнатини ҳам билади, диллар яширган нарсаларни ҳам билади^[1951].

40:20

وَاللَّهُ يَقْضِي بِالْحَقِّ وَالَّذِينَ يَدْعُونَ مِن دُونِهِ لَا يَقْضُونَ بِشَيْءٍ إِنَّ اللَّهَ هُوَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ {20}

Аллоҳ ҳақ-адолат ила ҳукм^[1952] қилади. Аллоҳ ила ораларига қўйиб дуо қилаётганлари ҳеч нарсага ҳукм қилолмайди. Албатта, Аллоҳ доим эшитади, билади.

40:21

أَوَ لَمْ يَسِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَيَنظُرُوا كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الَّذِينَ كَانُوا مِن قَبْلِهِمْ كَانُوا هُمْ أَشَدَّ مِنْهُمْ قُوَّةً وَآثَارًا فِي الْأَرْضِ فَأَخَذَهُمُ اللَّهُ بِذُنُوبِهِمْ وَمَا كَانَ لَهُم مِّنَ اللَّهِ مِن وَاقٍ {21}

Ўзларидан аввалгиларнинг оқибати қандай бўлганини кўриш учун, наҳот ер юзида сайр қилмаган бўлсалар?! Улар булардан куч-қувватда ҳам, ер юзида из қолдиришда ҳам кучли бўлишган. Шундай бўлса-да, гуноҳлари сабабли Аллоҳ уларни жазога тутди. Уларни Аллоҳ (азоби)дан сақлаб қоладиган ҳеч ким бўлмаган.

40:22

ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ كَانَت تَّأْتِيهِمْ رُسُلُهُم بِالْبَيِّنَاتِ فَكَفَرُوا فَأَخَذَهُمُ اللَّهُ إِنَّهُ قَوِيٌّ شَدِيدُ الْعِقَابِ {22}

Чунки, уларга ўзларига юборилган элчилар аниқ-равшан далиллар (мўжизалар) келтирган. Улар эса кофирлик қилган. Шунда, Аллоҳ уларни жазога тутган. Албатта, Аллоҳ кучлидир, азоб-уқубати қаттиқдир.

40:23

وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا مُوسَى بِآيَاتِنَا وَسُلْطَانٍ مُّبِينٍ {23}

Шубҳасизки, Мусони оятларимиз ва аниқ ҳужжат билан юборганмиз.

40:24

إِلَى فِرْعَوْنَ وَهَامَانَ وَقَارُونَ فَقَالُوا سَاحِرٌ كَذَّابٌ {24}

Фиръавн, Ҳомон ва Қорунга юборганмиз. Улар: «Мусо сеҳргардир, жуда ёлғончидир» дейишган.

40:25

فَلَمَّا جَاءهُم بِالْحَقِّ مِنْ عِندِنَا قَالُوا اقْتُلُوا أَبْنَاء الَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ وَاسْتَحْيُوا نِسَاءهُمْ وَمَا كَيْدُ الْكَافِرِينَ إِلَّا فِي ضَلَالٍ {25}

Мусо уларга Биз тарафимиздан ҳақни келтирган вақтда, улар: «Мусо билан бирга имон келтирганларнинг ўғилларини ўлдириб, қизларини тирик қолдиринглар» деган. Бироқ, кофирлик қилувчиларнинг режаси янглиштир.

40:26

وَقَالَ فِرْعَوْنُ ذَرُونِي أَقْتُلْ مُوسَى وَلْيَدْعُ رَبَّهُ إِنِّي أَخَافُ أَن يُبَدِّلَ دِينَكُمْ أَوْ أَن يُظْهِرَ فِي الْأَرْضِ الْفَسَادَ{26}

Фиръавн шундай деди: “Мени тек қўйинглар, Мусони ўлдирай^[1953], у ҳам Раббига дуо қилсин! Чунки, у сизларни динингизни ўзгартириб юборишидан ёки бу юртда бузғунчилик чиқаришидан қўрқаман.”

40:27

وَقَالَ مُوسَى إِنِّي عُذْتُ بِرَبِّي وَرَبِّكُم مِّن كُلِّ مُتَكَبِّرٍ لَّا يُؤْمِنُ بِيَوْمِ الْحِسَابِ {27}

Мусо шундай деди: «Ҳисоб-китоб кунига ишонмайдиган ҳар бир мутакаббирдан менинг ҳам яратган Эгам, сизларнинг ҳам яратган Эгангиз (Аллоҳга) сиғиндим.»

40:28

وَقَالَ رَجُلٌ مُّؤْمِنٌ مِّنْ آلِ فِرْعَوْنَ يَكْتُمُ إِيمَانَهُ أَتَقْتُلُونَ رَجُلًا أَن يَقُولَ رَبِّيَ اللَّهُ وَقَدْ جَاءكُم بِالْبَيِّنَاتِ مِن رَّبِّكُمْ إِن يَكُ كَاذِبًا فَعَلَيْهِ كَذِبُهُ وَإِن يَكُ صَادِقًا يُصِبْكُم بَعْضُ الَّذِي يَعِدُكُمْ إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي مَنْ هُوَ مُسْرِفٌ كَذَّابٌ{28}

Фиръавн оиласига мансуб, имонини яшириб келаётган бир киши шундай деди: “Эй Фиръавн, сен бир кишини, «Раббим Аллоҳдир» дегани учун ўлдириб юборасанми? Ахир, у яратган Эгангиздан сизларга аниқ-равшан далиллар (мўжизалар) билан келди-ку! Агар ёлғончи бўлса, ёлғони ўз зиёнига. Агар ростгўй бўлса, у таҳдид қилаётган баъзи азоблар сизларга етиб қолади. Албатта, ҳаддан ошувчи ва ёлғончиларни Аллоҳ йўлга солмайди.

40:29

يَا قَوْمِ لَكُمُ الْمُلْكُ الْيَوْمَ ظَاهِرِينَ فِي الْأَرْضِ فَمَن يَنصُرُنَا مِن بَأْسِ اللَّهِ إِنْ جَاءنَا قَالَ فِرْعَوْنُ مَا أُرِيكُمْ إِلَّا مَا أَرَى وَمَا أَهْدِيكُمْ إِلَّا سَبِيلَ الرَّشَادِ {29}

Эй қавмим, бугун ҳукмронлик сизларда, бу ерда сизлар ғолиб ҳолдасиз. Агар бизга Аллоҳдан бало келиб қолса, бизга ким ёрдам беради?” Фиръавн айтдики: «Мен сизларга фақат ўз раъйимни (фикримни) кўрсатяпман. Сизларни тўғри йўлдан бошқасига бошламайман.»

40:30

وَقَالَ الَّذِي آمَنَ يَا قَوْمِ إِنِّي أَخَافُ عَلَيْكُم مِّثْلَ يَوْمِ الْأَحْزَابِ {30}

Аллоҳга ишонган киши шундай деди: “Эй қавмим, сизларга худди ўтмишдаги жамоаларнинг куни (келиб қолишидан) қўрқаман.

40:31

مِثْلَ دَأْبِ قَوْمِ نُوحٍ وَعَادٍ وَثَمُودَ وَالَّذِينَ مِن بَعْدِهِمْ وَمَا اللَّهُ يُرِيدُ ظُلْمًا لِّلْعِبَادِ {31}

Худди Нуҳ, Од, Самуд ва улардан кейинги жамоаларнинг аҳволига (тушиб қолишингиздан қўрқаман). Аллоҳ бандаларига ҳақсизлик хоҳламайди.

40:32

وَيَا قَوْمِ إِنِّي أَخَافُ عَلَيْكُمْ يَوْمَ التَّنَادِ {32}

Эй қавмим, сизларга бақир-чақир куни^[1954] (келиб қолишидан) қўрқаман.

40:33

يَوْمَ تُوَلُّونَ مُدْبِرِينَ مَا لَكُم مِّنَ اللَّهِ مِنْ عَاصِمٍ وَمَن يُضْلِلِ اللَّهُ فَمَا لَهُ مِنْ هَادٍ {33}

У куни ортга қараб қочиб қоласизлар. Сизларни Аллоҳ (азоби)дан қутқарувчи ҳеч ким бўлмайди. Кимни Аллоҳ адаштирса, уни йўлга солувчи ҳеч ким бўлмайди.”

40:34

وَلَقَدْ جَاءكُمْ يُوسُفُ مِن قَبْلُ بِالْبَيِّنَاتِ فَمَا زِلْتُمْ فِي شَكٍّ مِّمَّا جَاءكُم بِهِ حَتَّى إِذَا هَلَكَ قُلْتُمْ لَن يَبْعَثَ اللَّهُ مِن بَعْدِهِ سُولًا كَذَلِكَ يُضِلُّ اللَّهُ مَنْ هُوَ مُسْرِفٌ مُّرْتَابٌ {34}

Шубҳасизки, илгари Юсуф ҳам сизларга аниқ-равшан далиллар билан келган. У келтирган нарсадан шубҳаланиб туравергансиз. У вафот этганида эса: «Аллоҳ ундан кейин асло элчи юбормайди» дегансиз. Ҳаддан ошувчи ва (очиқ-ойдин далилларга қарши) шубҳа қилаверадиган кишиларни Аллоҳ мана шу шаклда адаштириб қўяди.

40:35

الَّذِينَ يُجَادِلُونَ فِي آيَاتِ اللَّهِ بِغَيْرِ سُلْطَانٍ أَتَاهُمْ كَبُرَ مَقْتًا عِندَ اللَّهِ وَعِندَ الَّذِينَ آمَنُوا كَذَلِكَ يَطْبَعُ اللَّهُ عَلَى كُلِّ قَلْبِ مُتَكَبِّرٍ جَبَّارٍ {35}

Ўзларига ҳеч қандай далил-ҳужжат келмаса-да, Аллоҳнинг оятларини инкор қилиш ҳақида тортишадиганлар^[1955], Аллоҳ наздида ҳам, мўминлар наздида ҳам қаттиқ ғазаб келтириб чиқаради^[1956]. Ҳар бир катта кетувчи ва зўравон қалбни Аллоҳ мана шу шаклда муҳрлаб қўяди.

40:36

وَقَالَ فِرْعَوْنُ يَا هَامَانُ ابْنِ لِي صَرْحًا لَّعَلِّي أَبْلُغُ الْأَسْبَابَ {36}

Фиръавн айтдики: Ҳомон, менга баланд бир минора^[1957] қур, балки

йўлларга ета оларман

.

40:37

أَسْبَابَ السَّمَاوَاتِ فَأَطَّلِعَ إِلَى إِلَهِ مُوسَى وَإِنِّي لَأَظُنُّهُ كَاذِبًا وَكَذَلِكَ زُيِّنَ لِفِرْعَوْنَ سُوءُ عَمَلِهِ وَصُدَّ عَنِ السَّبِيلِ وَمَا كَيْدُ فِرْعَوْنَ إِلَّا فِي تَبَابٍ {37}

Осмонлардаги йўлларга (ета оларман). Шунда ўзим Мусонинг илоҳини кўраман. Албатта, мен уни ёлғончи деб биламан.” Фиръавннинг ёмон иши ўзига мана шундай чиройли кўрсатиб қўйилди, йўлдан тўсилди. Фиръавннинг режаси фақат ҳалокатдадир.

40:38

وَقَالَ الَّذِي آمَنَ يَا قَوْمِ اتَّبِعُونِ أَهْدِكُمْ سَبِيلَ الرَّشَادِ {38}

Аллоҳга ишонган киши шундай деди: “Эй қавмим, менга эргашинг, сизларни тўғри йўлга бошлайман.

40:39

يَا قَوْمِ إِنَّمَا هَذِهِ الْحَيَاةُ الدُّنْيَا مَتَاعٌ وَإِنَّ الْآخِرَةَ هِيَ دَارُ الْقَرَارِ {39}

Эй қавмим, бу дунё ҳаёти ўткинчи баҳрамандлик, холос. Охират эса, асл мангулик  диёрдир.

40:40

مَنْ عَمِلَ سَيِّئَةً فَلَا يُجْزَى إِلَّا مِثْلَهَا وَمَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِّن ذَكَرٍ أَوْ أُنثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَأُوْلَئِكَ يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ يُرْزَقُونَ فِيهَا بِغَيْرِ حِسَابٍ {40}

Ким (дунёда) битта ёмонлик қилса, (охиратда) унга айнан баробарича жазо берилади^[1958]. Эркак ёки аёл эканидан қатъий назар, кимки мўмин бўлган ҳолда яхшиликни амалга оширса, ана шулар жаннатга кирадилар. У ерда уларга беҳисоб ризқ берилади.

40:41

وَيَا قَوْمِ مَا لِي أَدْعُوكُمْ إِلَى النَّجَاةِ وَتَدْعُونَنِي إِلَى النَّارِ{41}

Эй қавмим, не сабабки, мен сизларни нажотга чақирсам-у, сизлар мени оташга чорлайсиз.

40:42

تَدْعُونَنِي لِأَكْفُرَ بِاللَّهِ وَأُشْرِكَ بِهِ مَا لَيْسَ لِي بِهِ عِلْمٌ وَأَنَا أَدْعُوكُمْ إِلَى الْعَزِيزِ الْغَفَّارِ {42}

Сизлар мени Аллоҳни тан олмасликка ва у ҳақида менда ҳеч қандай маълумот йўқ нарсани Аллоҳга шерик қилишимга чорлаяпсизлар. Мен эса, сизларни ўз ишида ғолиб ва жуда кечиримли зот – Аллоҳга чорлаяпман.

40:43

لَا جَرَمَ أَنَّمَا تَدْعُونَنِي إِلَيْهِ لَيْسَ لَهُ دَعْوَةٌ فِي الدُّنْيَا وَلَا فِي الْآخِرَةِ وَأَنَّ مَرَدَّنَا إِلَى اللَّهِ وَأَنَّ الْمُسْرِفِينَ هُمْ أَصْحَابُ النَّارِ {43}

Шубҳа йўқки, сизлар мени чорлаётган нарса, дунёда ҳам охиратда ҳам даъватга лойиқ бир тарафи йўқдир. Албатта, қайтишимиз Аллоҳга бўлади. Ҳақиқатда, ҳаддан ошувчилар жаҳаннам аҳлидир.

40:44

فَسَتَذْكُرُونَ مَا أَقُولُ لَكُمْ وَأُفَوِّضُ أَمْرِي إِلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بَصِيرٌ بِالْعِبَادِ {44}

Сизларга айтаётган гапларимни яқинда эслайсизлар. Мен ишимни Аллоҳга топширяпман. Албатта, Аллоҳ қулларини доим кўриб туради.”

40:45

فَوَقَاهُ اللَّهُ سَيِّئَاتِ مَا مَكَرُوا وَحَاقَ بِآلِ فِرْعَوْنَ سُوءُ الْعَذَابِ {45}

Охир-оқибат, улар тузган режаларнинг ёмонликларидан Аллоҳ уни қутқариб қолди. Фиръавн оиласини эса, ёмон азоб ўраб олди.

40:46

النَّارُ يُعْرَضُونَ عَلَيْهَا غُدُوًّا وَعَشِيًّا وَيَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ أَدْخِلُوا آلَ فِرْعَوْنَ أَشَدَّ الْعَذَابِ {46}

Уларга эртаю кеч оташ рўбарў қилинади^[1959]. Қиёмат содир бўлганида «Фиръавн хонадонини энг ёмон азобга киргизинглар» дейилади.

40:47

وَإِذْ يَتَحَاجُّونَ فِي النَّارِ فَيَقُولُ الضُّعَفَاء لِلَّذِينَ اسْتَكْبَرُوا إِنَّا كُنَّا لَكُمْ تَبَعًا فَهَلْ أَنتُم مُّغْنُونَ عَنَّا نَصِيبًا مِّنَ النَّارِ {47}

(Кофирлар) ўша азоб^[1960] ичра бир-бири билан талашиб-тортишаётиб, жафокаш-заифлар ўзини катта тутган (етакчи)ларга қараб: “Биз сизларга эргашган эдик. Энди, сизлар бизни жаҳаннамдаги^[1961] насибамиздан бир бўлагини даф қила оласизларми?” дейди.

40:48

قَالَ الَّذِينَ اسْتَكْبَرُوا إِنَّا كُلٌّ فِيهَا إِنَّ اللَّهَ قَدْ حَكَمَ بَيْنَ الْعِبَادِ {48}

Ўзини катта тутган (етакчи)лар: «Албатта барчамиз жаҳаннамдамиз. Аллоҳ бандалари ўртасида ҳукм қилиб бўлди» дейди.

40:49

وَقَالَ الَّذِينَ فِي النَّارِ لِخَزَنَةِ جَهَنَّمَ ادْعُوا رَبَّكُمْ يُخَفِّفْ عَنَّا يَوْمًا مِّنَ الْعَذَابِ {49}

Оташдагилар^[1962]жаҳаннам қўриқчиларига шундай дейди: «Яратган Эгангизга илтижо қилинглар, биздан бир кунга бўлса ҳам азобни енгиллатсин.»

40:50

قَالُوا أَوَلَمْ تَكُ تَأْتِيكُمْ رُسُلُكُم بِالْبَيِّنَاتِ قَالُوا بَلَى قَالُوا فَادْعُوا وَمَا دُعَاء الْكَافِرِينَ إِلَّا فِي ضَلَالٍ {50}

Жаҳаннам қўриқчилари: “Сизларга юборилган элчилар сизларга аниқ-равшан далиллар (ҳужжатлар) келтирмаганми?” дейди. Улар: «Ҳа, келган» дейди. Ундай бўлса, ўзинглар илтижо қилаверинглар”, дейди қўриқчилар. Ҳолбуки, кофирлик қилувчиларнинг илтижолари зоедир.

40:51

إِنَّا لَنَنصُرُ رُسُلَنَا وَالَّذِينَ آمَنُوا فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَيَوْمَ يَقُومُ الْأَشْهَادُ {51}

Албатта, Биз элчиларимизга ҳамда (Аллоҳ ва Расулига ишонган) мўминларга дунёда ҳам, гувоҳлар (гувоҳликка) турадиган кунда ҳам ёрдам берамиз^[1963].

40:52

يَوْمَ لَا يَنفَعُ الظَّالِمِينَ مَعْذِرَتُهُمْ وَلَهُمُ اللَّعْنَةُ وَلَهُمْ سُوءُ الدَّارِ {52}

У кунда узр сўрашлари золимларга фойда бермайди. Лаънат ҳам улар учун, ёмон диёр (жаҳаннам) ҳам улар учун.

40:53

وَلَقَدْ آتَيْنَا مُوسَى الْهُدَى وَأَوْرَثْنَا بَنِي إِسْرَائِيلَ الْكِتَابَ {53}

Шубҳасизки, Мусога қўлланма берганмиз. Исроил авлодини ўша китобга меросчи қилганмиз.

40:54

هُدًى وَذِكْرَى لِأُولِي الْأَلْبَابِ {54}

Ақлу виждони соф кишиларга қўлланма-раҳнамо ва насиҳат бўлсин деб (шундай қилганмиз).

40:55

فَاصْبِرْ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَاسْتَغْفِرْ لِذَنبِكَ وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ بِالْعَشِيِّ وَالْإِبْكَارِ {55}

Бардош қил – чида. Албатта, Аллоҳнинг ваъдаси ростдир. Гуноҳинг учун (Аллоҳдан) кечирим сўра. Кечаю кундуз Раббингни олқишлаб улуғла.

40:56

إِنَّ الَّذِينَ يُجَادِلُونَ فِي آيَاتِ اللَّهِ بِغَيْرِ سُلْطَانٍ أَتَاهُمْ إِن فِي صُدُورِهِمْ إِلَّا كِبْرٌ مَّا هُم بِبَالِغِيهِ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ {56}

Ўзларига бирон бир ҳужжат-далил келмаса-да, Аллоҳнинг оятларини инкор қилиш ҳақида тортишадиганларга келсак, уларнинг дилларида ўзлари унга асло эриша олмайдиган кибр-ҳаводан бошқа нарса йўқ. Аллоҳдан паноҳ сўра. У доим эшитади, кўради.

40:57

لَخَلْقُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ أَكْبَرُ مِنْ خَلْقِ النَّاسِ وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ {57}

Осмонлар ва ерни яратиш инсонларни (қайта) яратишдан кўра каттароқдир^[1964]. Лекин, инсонларнинг кўпи билмаяпти.

40:58

وَمَا يَسْتَوِي الْأَعْمَى وَالْبَصِيرُ وَالَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَلَا الْمُسِيءُ قَلِيلًا مَّا تَتَذَكَّرُونَ {58}

Кўр билан басиратли инсон ҳам тенг бўлмайди, имон келтириб хайрли ишларни амалга оширган киши билан ёмонлик қилувчи – жиноятчи ҳам тенг бўлмайди^[1965]. Жуда ҳам кам насиҳат оляпсизлар.

40:59

إِنَّ السَّاعَةَ لَآتِيَةٌ لَّا رَيْبَ فِيهَا وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يُؤْمِنُونَ {59}

Қиёмат^[1966] аниқ келади, унда шубҳа йўқ. лекин, инсонларнинг кўпи ишонмаяпти.

40:60

وَقَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِي سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِينَ {60}

Яратган Эгангиз шундай деди: “Менга дуо қилинглар, қабул қиламан^[1967]. Менга ибодат қилишдан ўзини катта тутганлар, аниқ жаҳаннамга – камситилиб-хорланган ҳолда киради.”

40:61

اللَّهُ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ اللَّيْلَ لِتَسْكُنُوا فِيهِ وَالنَّهَارَ مُبْصِرًا إِنَّ اللَّهَ لَذُو فَضْلٍ عَلَى النَّاسِ وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَشْكُرُونَ {61}

Ором топишингиз учун Аллоҳ сизларга кечани пайдо қилиб берди, кундузни эса ёруғ қилиб берди. Албатта, Аллоҳ инсонларга нисбатан жуда олийжанобдир. Лекин, инсонларнинг кўпи қадрига етмайди.

40:62

ذَلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمْ خَالِقُ كُلِّ شَيْءٍ لَّا إِلَهَ إِلَّا هُوَ فَأَنَّى تُؤْفَكُونَ {62}

Мана шу сиз билган Аллоҳ сизларнинг яратган Эгангиздир, ҳамма нарсани яратувчисидир, қуллик қилинишга ҳақли Ундан бошқа ҳеч ким йўқ. шундай экан, (ҳақдан) қаёққа оғиб кетяпсизлар?

40:63

كَذَلِكَ يُؤْفَكُ الَّذِينَ كَانُوا بِآيَاتِ اللَّهِ يَجْحَدُونَ {63}

Аллоҳнинг оятларини инкор қиладиганлар, (ҳақдан) мана шу шаклда оғиб кетиладилар.

40:64

اللَّهُ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ قَرَارًا وَالسَّمَاء بِنَاء وَصَوَّرَكُمْ فَأَحْسَنَ صُوَرَكُمْ وَرَزَقَكُم مِّنَ الطَّيِّبَاتِ ذَلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمْ فَتَبَارَكَ اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِينَ {64}

Аллоҳ сизларга заминни ерлашадиган жой, осмонни эса бино қилиб берди, сизларга шакл бериб, шаклингизни чиройли қилди, сизларга покиза нарсалардан ризқ қилиб берди. Мана шу сиз билган Аллоҳ сизларнинг яратган Эгангиздир. Борлиқларни яратган Эгаси бўлмиш Аллоҳнинг шаъни улуғдир.

40:65

هُوَ الْحَيُّ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ فَادْعُوهُ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ {65}

У доим тирикдир, қуллик қилинишга ҳақли Ундан бошқа ҳеч ким йўқ. Шундай экан, динига ҳеч нарса қўшмаган ҳолда Унга дуо қилинглар. борлиқларни яратган Эгаси Аллоҳга олқишу мақтовлар бўлсин!

40:66

قُلْ إِنِّي نُهِيتُ أَنْ أَعْبُدَ الَّذِينَ تَدْعُونَ مِن دُونِ اللَّهِ لَمَّا جَاءنِيَ الْبَيِّنَاتُ مِن رَّبِّي وَأُمِرْتُ أَنْ أُسْلِمَ لِرَبِّ الْعَالَمِينَ     {66}

Айт: “Менга яратган Эгамдан аниқ-равшан оятлар келганида, сизларни Аллоҳни қўйиб дуо қилаётганларингизга ибодат қилишдан ман этилганман. Мен борлиқларнинг яратган Эгасига таслим^[1968] бўлишга буюрилганман.”

40:67

هُوَ الَّذِي خَلَقَكُم مِّن تُرَابٍ ثُمَّ مِن نُّطْفَةٍ ثُمَّ مِنْ عَلَقَةٍ ثُمَّ يُخْرِجُكُمْ طِفْلًا ثُمَّ لِتَبْلُغُوا أَشُدَّكُمْ ثُمَّ لِتَكُونُوا شُيُوخًا وَمِنكُم مَّن يُتَوَفَّى مِن قَبْلُ وَلِتَبْلُغُوا أَجَلًا مُّسَمًّى وَلَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ {67}

У сизларни (илк бошда) тупроқдан, кейин уруғлантирилган тухумдан, кейин ёпишқоқ қондан яратди. Кейин сизларни чақалоқ қилиб чиқарамиз, кейин сизларни вояга етишингиз учун (қўйиб берамиз), кейин қариликка етишингиз учун (қўйиб берамиз). Орангиздан кимлардир олдинроқ вафот эттирилади. Яна белгиланган ажалга етишингиз учун ҳам (қўйиб берамиз). Ақл ишлатарсизлар деб умид қилинади^[1969].

40:68

هُوَ الَّذِي يُحْيِي وَيُمِيتُ فَإِذَا قَضَى أَمْرًا فَإِنَّمَا يَقُولُ لَهُ كُن فَيَكُونُ {68}

Яшатадиган ҳам, ўлдирадиган ҳам Удир. Бир ишни бўлишига қарор берса, бўлиши учун фақат «Бўл!» дейди ва у пайдо бўлади.

40:69

أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ يُجَادِلُونَ فِي آيَاتِ اللَّهِ أَنَّى يُصْرَفُونَ {69}

Аллоҳнинг оятларини инкор қилиш ҳақида тортишаётганларни кўрмадингми? Улар (ҳақдан) қаёққа бурилиб кетяптилар?

40:70

الَّذِينَ كَذَّبُوا بِالْكِتَابِ وَبِمَا أَرْسَلْنَا بِهِ رُسُلَنَا فَسَوْفَ يَعْلَمُونَ {70}

Улар ушбу китобни ҳам, элчиларимиз билан бирга юборган китобларни ҳам ёлғонга чиқарди. Яқинда билиб олишади!

40:71

إِذِ الْأَغْلَالُ فِي أَعْنَاقِهِمْ وَالسَّلَاسِلُ يُسْحَبُونَ {71}

Ўшанда бўйинларида кишанлар ва занжирлар бўлиб, судраб бориладилар,

40:72

فِي الْحَمِيمِ ثُمَّ فِي النَّارِ يُسْجَرُونَ {72}

Қайноқ сувга (судраб бориладилар). Сўнгра, жаҳаннамда куйдириладилар.

40:73

ثُمَّ قِيلَ لَهُمْ أَيْنَ مَا كُنتُمْ تُشْرِكُونَ {73}

Сўнгра, уларга шундай дейилади: “Аллоҳга қўшган шерикларингиз қани қаерда?

40:74

مِن دُونِ اللَّهِ قَالُوا ضَلُّوا عَنَّا بَل لَّمْ نَكُن نَّدْعُو مِن قَبْلُ شَيْئًا كَذَلِكَ يُضِلُّ اللَّهُ الْكَافِرِينَ {74}

Аллоҳдан бошқа (шерикларингиз дейилади).” Улар эса: «Биздан йўқ бўлиб кетдилар. Аслида, биз илгари ҳеч нарсага илтижо қилмаганмиз», дейишади. Кофирлик қилувчиларни Аллоҳ мана шундай адаштириб қўяди^[1970].

40:75

ذَلِكُم بِمَا كُنتُمْ تَفْرَحُونَ فِي الْأَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ وَبِمَا كُنتُمْ تَمْرَحُونَ {75}

“Бу ҳолга тушишингизга сабаб, ер юзида ноҳақлик ила шодланиб ва кеккайиб юришингиздир.

40:76

ادْخُلُوا أَبْوَابَ جَهَنَّمَ خَالِدِينَ فِيهَا فَبِئْسَ مَثْوَى الْمُتَكَبِّرِينَ {76}

Жаҳаннамни эшикларидан – унда мангу қоладиган бўлиб киринглар^[1971]. Катта кетувчи-мутакаббирларнинг қолар жойи қандай ёмон!” (дейилади.)

40:77

فَاصْبِرْ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ فَإِمَّا نُرِيَنَّكَ بَعْضَ الَّذِي نَعِدُهُمْ أَوْ نَتَوَفَّيَنَّكَ فَإِلَيْنَا يُرْجَعُونَ {77}

Сен сабр-бардош қил. Албатта, Аллоҳнинг ваъдаси ростдир. Уларга таҳдид қилаётган азобнинг бир қисмини сенга кўрсатсак ҳам, сени ундан олдин вафот эттирсак ҳам, улар Бизга қайтарилади^[1972].

40:78

وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلًا مِّن قَبْلِكَ مِنْهُم مَّن قَصَصْنَا عَلَيْكَ وَمِنْهُم مَّن لَّمْ نَقْصُصْ عَلَيْكَ وَمَا كَانَ لِرَسُولٍ أَنْ يَأْتِيَ بِآيَةٍ إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ فَإِذَا جَاء أَمْرُ اللَّهِ قُضِيَ بِالْحَقِّ وَخَسِرَ هُنَالِكَ الْمُبْطِلُونَ {78}

Шубҳасизки, сендан олдин ҳам элчилар юборганмиз. Улардан сенга қиссасини айтиб берганларимиз ҳам бор, сенга қиссасини айтиб бермаганларимиз ҳам бор^[1973]. Ҳеч бир элчи Аллоҳнинг изнисиз оят-мўжиза келтиролмайди. Аллоҳнинг (азоб ҳақидаги) амри келганида эса, ҳаққоний ҳукм қилинган бўлади ва ўшанда нотўғри ишлар билан машғул бўлганлар хонавайрон бўлади.

40:79

اللَّهُ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَنْعَامَ لِتَرْكَبُوا مِنْهَا وَمِنْهَا تَأْكُلُونَ {79}

Баъзиларини минишингиз, баъзиларини эса ейишингиз учун, сизлар учун Аллоҳ чорва ҳайвонлар яратди^[1974].

40:80

وَلَكُمْ فِيهَا مَنَافِعُ وَلِتَبْلُغُوا عَلَيْهَا حَاجَةً فِي صُدُورِكُمْ وَعَلَيْهَا وَعَلَى الْفُلْكِ تُحْمَلُونَ {80}

Сизлар учун у ҳайвонларда кўплаб манфаатлар бор. Уларнинг тепасида дилларингиздаги эҳтиёжларингизга ета олишингиз учун ҳам (яратилган). Сизлар (қуруқликда) уларнинг тепасида ва (денгизда) кемаларда ташиласизлар^[1975].

40:81

وَيُرِيكُمْ آيَاتِهِ فَأَيَّ آيَاتِ اللَّهِ تُنكِرُونَ {81}

У сизларга Ўз оят-далилларини кўрсатиб қўймоқда. Шундай экан, Аллоҳнинг қайси оят-далилларини инкор қиласизлар?!

40:82

أَفَلَمْ يَسِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَيَنظُرُوا كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ كَانُوا أَكْثَرَ مِنْهُمْ وَأَشَدَّ قُوَّةً وَآثَارًا فِي الْأَرْضِ فَمَا أَغْنَى عَنْهُم مَّا كَانُوا يَكْسِبُونَ {82}

(Инкорчилар) ер юзида сайр қилмадиларми? Агар қилсалар, ўзларидан аввалгиларнинг оқибати қандай бўлганини кўришар эди. Аввалгилар улардан кўпроқ ҳамда, куч-қувват ва ер юзида из олдиришда кучли бўлишган. Бироқ, эришган нарсалари уларга асқатмаган^[1976].

40:83

فَلَمَّا جَاءتْهُمْ رُسُلُهُم بِالْبَيِّنَاتِ فَرِحُوا بِمَا عِندَهُم مِّنَ الْعِلْمِ وَحَاقَ بِهِم مَّا كَانُوا بِهِ يَسْتَهْزِؤُون {83}

Уларга ўзларига юборилган элчилар аниқ-равшан далиллар билан келганида, (уларга дин деб ўргатилган) ўзларидаги илм билан мақтаниб хурсанд бўлишган, масхара қилган нарсалари уларни ўраб олган.

40:84

فَلَمَّا رَأَوْا بَأْسَنَا قَالُوا آمَنَّا بِاللَّهِ وَحْدَهُ وَكَفَرْنَا بِمَا كُنَّا بِهِ مُشْرِكِينَ {84}

Азобимизни кўришганида: «Аллоҳнинг яккалигига ишондик, Унга шерик қилаётганларимизни инкор қилдик» дейишган.

40:85

فَلَمْ يَكُ يَنفَعُهُمْ إِيمَانُهُمْ لَمَّا رَأَوْا بَأْسَنَا سُنَّتَ اللَّهِ الَّتِي قَدْ خَلَتْ فِي عِبَادِهِ وَخَسِرَ هُنَالِكَ الْكَافِرُونَ {85}

Азобимизни кўрган вақтдаги имонлари уларга фойда бермаган. Бу бандалари орасида жорий бўлган Аллоҳнинг қонунидир. Ўшанда кофирлар хонавайрон бўлган.

 

41. ФУССИЛАТ сураси^[1977]

بسم اللَّهِ الرحمن الرحيم

Марҳамати чексиз ва яхшилик қилувчи – Аллоҳ номи билан.

 

41:1

حم {1}

Ҳа! Мим![1978]

41:2

تَنزِيلٌ مِّنَ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ {2}

(Бу китоб) ғолиб ва меҳрибон (Аллоҳ)^[1979] тарафидан туширилган.

41:3

كِتَابٌ فُصِّلَتْ آيَاتُهُ قُرْآنًا عَرَبِيًّا لِّقَوْمٍ يَعْلَمُونَ {3}

(Бу) биладиган^[1980] қавмлар учун, оятлари батафсил очиқлаб берилган, арабча^[1981] Қуръон шаклидаги китобдир.

41:4

بَشِيرًا وَنَذِيرًا فَأَعْرَضَ أَكْثَرُهُمْ فَهُمْ لَا يَسْمَعُونَ {4}

Ҳуш хабар берадиган ва огоҳлантирадиган (китобдир). Шундай бўлсада, уларнинг кўпчилиги юз ўгирди, (унга) қулоқ солмаяпти.

41:5

وَقَالُوا قُلُوبُنَا فِي أَكِنَّةٍ مِّمَّا تَدْعُونَا إِلَيْهِ وَفِي آذَانِنَا وَقْرٌ وَمِن بَيْنِنَا وَبَيْنِكَ حِجَابٌ فَاعْمَلْ إِنَّنَا عَامِلُونَ {5}

Айтдиларки: «Сен бизни чорлаётган нарсага қалбларимиз тўсилган, қулоқларимизда ҳам оғирлик бор. сен билан бизни ўртамизда парда бор. Сен (ўз динингга) амал қил, биз ҳам шундай қиламиз. »

41:6

قُلْ إِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ مِّثْلُكُمْ يُوحَى إِلَيَّ أَنَّمَا إِلَهُكُمْ إِلَهٌ وَاحِدٌ فَاسْتَقِيمُوا إِلَيْهِ وَاسْتَغْفِرُوهُ وَوَيْلٌ لِّلْمُشْرِكِينَ {6}

Айт: «Мен ҳам худди сизга ўхшаган инсонман. Менга «Илоҳингиз ягона илоҳдир» деб ваҳий қилинмоқда. Бас! Тўғридан-тўғри Унга йўналинг, Ундан кечирилиш сўранг. (Аллоҳга) шерик қўшувчиларнинг ҳолига вой!

41:7

الَّذِينَ لَا يُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُم بِالْآخِرَةِ هُمْ كَافِرُونَ {7}

Улар (моддий ва маънавий) пок бўлмаяпти^[1982]. Улар охиратни инкор қилувчидир.

41:8

إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَهُمْ أَجْرٌ غَيْرُ مَمْنُونٍ {8}

Имон келтириб хайрли ишларни амалга оширганларга битмас-тугалмас ажр-мукофот бор.

41:9

قُلْ أَئِنَّكُمْ لَتَكْفُرُونَ بِالَّذِي خَلَقَ الْأَرْضَ فِي يَوْمَيْنِ وَتَجْعَلُونَ لَهُ أَندَادًا ذَلِكَ رَبُّ الْعَالَمِينَ {9}

Айт: “Сизлар ерни икки кунда (икки даврда) яратган зотга турли шериклар тўқиб чиқариб, унга кофирлик қиляпсизларми? Ахир У борлиқларни яратган Эгасидир!

41:10

وَجَعَلَ فِيهَا رَوَاسِيَ مِن فَوْقِهَا وَبَارَكَ فِيهَا وَقَدَّرَ فِيهَا أَقْوَاتَهَا فِي أَرْبَعَةِ أَيَّامٍ سَوَاء لِّلسَّائِلِينَ {10}

У ерни ичига тепасидан тортиб турадиган кучлар (тортиш кучи) пайдо қилди^[1983], унда кўп яхшиликлар пайдо қилди ва тўрт кунда (тўрт даврда) ундаги егуликларнинг ўлчовини сўраб-изловчиларга белгилаб қўйди.

41:11

ثُمَّ اسْتَوَى إِلَى السَّمَاء وَهِيَ دُخَانٌ فَقَالَ لَهَا وَلِلْأَرْضِ اِئْتِيَا طَوْعًا أَوْ كَرْهًا قَالَتَا أَتَيْنَا طَائِعِينَ {11}

Сўнгра, осмонга йўналди, у туман ҳолатида эди. Шунда унга ва ерга: «Ихтиёрий ёки мажбурий ҳолатда бўйсуниб келинглар», деди. Осмон билан ер: «Ихтиёрий равишда бўйсуниб келдик» дедилар.

41:12

فَقَضَاهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ فِي يَوْمَيْنِ وَأَوْحَى فِي كُلِّ سَمَاء أَمْرَهَا وَزَيَّنَّا السَّمَاء الدُّنْيَا بِمَصَابِيحَ وَحِفْظًا ذَلِكَ تَقْدِيرُ الْعَزِيزِ الْعَلِيمِ {12}

Сўнгра, икки кунда (икки даврда) уни еттита осмон бўлишига ҳукм қилди^[1984] ва ҳар бир самога ўзига тегишли буйруқ билдирди. (Ерга) яқин самони чироқлар (юлдузлар) билан безадик ва сақладик. Мана бу ўз ишида ғолиб ва билувчи – Аллоҳнинг ўлчовидир.

41:13

فَإِنْ أَعْرَضُوا فَقُلْ أَنذَرْتُكُمْ صَاعِقَةً مِّثْلَ صَاعِقَةِ عَادٍ وَثَمُودَ {13}

Энди ҳам агар юз ўгирсалар, «Мен сизларни худди Од ва Самудга келган чақмоқ каби бирон бир чақмоқ (бало)дан огоҳлантиряпман», деб айт.

41:14

إِذْ جَاءتْهُمُ الرُّسُلُ مِن بَيْنِ أَيْدِيهِمْ وَمِنْ خَلْفِهِمْ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا اللَّهَ قَالُوا لَوْ شَاء رَبُّنَا لَأَنزَلَ مَلَائِكَةً فَإِنَّا بِمَا أُرْسِلْتُمْ بِهِ كَافِرُونَ {14}

Уларнинг олдиларидан ҳам ортларидан ҳам элчилар келиб: «Фақат Аллоҳга ибодат қилинглар», деганида, улар: «Агар яратган Эгамиз элчи юбормоқчи бўлса, фаришталарни юборган бўларди. Шунинг учун, сизлар элчи қилиб юборилган динни тан олмаймиз», дейишган.

41:15

فَأَمَّا عَادٌ فَاسْتَكْبَرُوا فِي الْأَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ وَقَالُوا مَنْ أَشَدُّ مِنَّا قُوَّةً أَوَلَمْ يَرَوْا أَنَّ اللَّهَ الَّذِي خَلَقَهُمْ هُوَ أَشَدُّ مِنْهُمْ قُوَّةً وَكَانُوا بِآيَاتِنَا يَجْحَدُونَ {15}

Од қавми ер юзида ноҳақлик ила ўзларини катта тутиб: «Куч-қувватда биздан зўри борми?» деган. Улар, ўзларини яратган Аллоҳ улардан ҳам куч-қувватда зўр эканини билмаганмиди?! Улар оятларимизни инкор қиларди.

41:16

فَأَرْسَلْنَا عَلَيْهِمْ رِيحًا صَرْصَرًا فِي أَيَّامٍ نَّحِسَاتٍ لِّنُذِيقَهُمْ عَذَابَ الْخِزْيِ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَلَعَذَابُ الْآخِرَةِ أَخْزَى وَهُمْ لَا يُنصَرُونَ {16}

Шу сабабли, уларга дунё ҳаётда хорлик азобини тоттириб қўйиш учун, қора кунларда уларга даҳшатли бўрон юбордик. Охират азоби яна-да хор қилувчидир. Уларга ёрдам берилмайди.

41:17

وَأَمَّا ثَمُودُ فَهَدَيْنَاهُمْ فَاسْتَحَبُّوا الْعَمَى عَلَى الْهُدَى فَأَخَذَتْهُمْ صَاعِقَةُ الْعَذَابِ الْهُونِ بِمَا كَانُوا يَكْسِبُونَ {17}

Самуд қавмига тўғри йўлни кўрсатганмиз. Улар тўғри йўлни қўйиб, кўрликни танлаган. Шунда, ўз қилмишлари сабабли, уларни шарманда қилувчи чақмоқ азоби урган.

41:18

وَنَجَّيْنَا الَّذِينَ آمَنُوا وَكَانُوا يَتَّقُونَ {18}

Имон келтирган ва жавобгарликни ҳис қилганларни^[1985] қутқариб қолганмиз.

41:19

وَيَوْمَ يُحْشَرُ أَعْدَاء اللَّهِ إِلَى النَّارِ فَهُمْ يُوزَعُونَ {19}

Кун келиб Аллоҳнинг душманлари^[1986] жаҳаннамга (ташлангани) тўпланиб, тизилиб турадилар.

41:20

حَتَّى إِذَا مَا جَاؤُوهَا شَهِدَ عَلَيْهِمْ سَمْعُهُمْ وَأَبْصَارُهُمْ وَجُلُودُهُمْ بِمَا كَانُوا يَعْمَلُونَ {20}

Токи жаҳаннамга етиб келишгач, уларнинг зиёнига ўзларининг қулоқлари, кўзлари ва таналари қилган ишларидан гувоҳлик берадилар^[1987].

41:21

وَقَالُوا لِجُلُودِهِمْ لِمَ شَهِدتُّمْ عَلَيْنَا قَالُوا أَنطَقَنَا اللَّهُ الَّذِي أَنطَقَ كُلَّ شَيْءٍ وَهُوَ خَلَقَكُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ وَإِلَيْهِ تُرْجَعُونَ {21}

«Нима учун ўз зиёнимизга гувоҳлик беряпсизлар?» дейишади. «Ҳамма нарсага нутқ берган Аллоҳ бизни ҳам гапиртирди. Сизларни илк маротаба яратган ҳам У. Унга қайтариляпсизлар», деб жавоб берадилар.

41:22

وَمَا كُنتُمْ تَسْتَتِرُونَ أَنْ يَشْهَدَ عَلَيْكُمْ سَمْعُكُمْ وَلَا أَبْصَارُكُمْ وَلَا جُلُودُكُمْ وَلَكِن ظَنَنتُمْ أَنَّ اللَّهَ لَا يَعْلَمُ كَثِيرًا مِّمَّا تَعْمَلُونَ {22}

“Қулоқларингиз, кўзларингиз ва таналарингиз сизни зиёнингизга гувоҳлик беришини олдини олмас эдингиз. Аксинча, қилаётган ишларингизнинг кўпини Аллоҳ билмайди деб ўйлар эдингиз.

41:23

وَذَلِكُمْ ظَنُّكُمُ الَّذِي ظَنَنتُم بِرَبِّكُمْ أَرْدَاكُمْ فَأَصْبَحْتُم مِّنْ الْخَاسِرِينَ {23}

Яратган Эгангизга нисбатан қилган мана шу гумонингиз сизларни ёмон аҳволга солиб қўйди. Натижада, хонавайрон бўлувчиларга айландингиз (дейилади уларга).”

41:24

فَإِن يَصْبِرُوا فَالنَّارُ مَثْوًى لَّهُمْ وَإِن يَسْتَعْتِبُوا فَمَا هُم مِّنَ الْمُعْتَبِينَ {24}

Энди, чидасалар, жаҳаннам уларга қолар жой бўлади. Агар розилик сўрасалар, улардан рози бўлинмайди^[1988].

41:25

وَقَيَّضْنَا لَهُمْ قُرَنَاء فَزَيَّنُوا لَهُم مَّا بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَمَا خَلْفَهُمْ وَحَقَّ عَلَيْهِمُ الْقَوْلُ فِي أُمَمٍ قَدْ خَلَتْ مِن قَبْلِهِم مِّنَ الْجِنِّ وَالْإِنسِ إِنَّهُمْ كَانُوا خَاسِرِينَ {25}

Уларга бир қанча (шайтоний) дўстлар ўраб қўйганмиз; олдидаги ва ортидаги ҳамма нарсани уларга чиройли кўрсатиб турган^[1989]. Ўзларидан аввал яшаб ўтган жин ва инсон тоифасидан иборат умматлардаги «Улар аниқ хонавайрон бўлади» деган сўзга лойиқ бўлдилар.

41:26

وَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لَا تَسْمَعُوا لِهَذَا الْقُرْآنِ وَالْغَوْا فِيهِ لَعَلَّكُمْ تَغْلِبُونَ {26}

Кофирлик қилганлар: “(Мусулмонлардан) ғолиб бўлишингиз учун, бу Қуръонни эшитманглар ва (ўқиб-ўргатилишига) унга халақит беринглар^[1990]” дедилар.

41:27

فَلَنُذِيقَنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا عَذَابًا شَدِيدًا وَلَنَجْزِيَنَّهُمْ أَسْوَأَ الَّذِي كَانُوا يَعْمَلُونَ{27}

Энди, кофирлик қилганларга қаттиқ азоб тоттирамиз, уларга қилмишларининг энг ёмон жазосини берамиз.

41:28

ذَلِكَ جَزَاء أَعْدَاء اللَّهِ النَّارُ لَهُمْ فِيهَا دَارُ الْخُلْدِ جَزَاء بِمَا كَانُوا بِآيَاتِنَا يَجْحَدُونَ {28}

Аллоҳга душманчилик қиладиганларнинг жазоси мана шу – жаҳаннамдир.  Оятларимизни инкор қилишганининг жазоси сифатида, уларга унда мангу қолиш бор.

41:29

وَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُوا رَبَّنَا أَرِنَا الَّذَيْنِ أَضَلَّانَا مِنَ الْجِنِّ وَالْإِنسِ نَجْعَلْهُمَا تَحْتَ أَقْدَامِنَا لِيَكُونَا مِنَ الْأَسْفَلِينَ {29}

Кофирлик қилганлар: «Эй яратган Эгамиз! Жин ва инсон тоифасидаги бизни адаштирганларни бизга кўрсат, уларни оёқости қиламиз, токи разил бўлишсин»- дейишади^[1991].

41:30

إنَّ الَّذِينَ قَالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَيْهِمُ الْمَلَائِكَةُ أَلَّا تَخَافُوا وَلَا تَحْزَنُوا وَأَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتِي كُنتُمْ تُوعَدُونَ {30}

«Роббимиз Аллоҳ» деб,- кейин тўғри йўлда бардавом бўлганларга фаришталар тушиб (шундай дейди): “Қўрқманглар, ғамгин бўлманглар, сизларга ваъда қилинган жаннат ила севининглар!^[1992].

41:31

نَحْنُ أَوْلِيَاؤُكُمْ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَفِي الْآخِرَةِ وَلَكُمْ فِيهَا مَا تَشْتَهِي أَنفُسُكُمْ وَلَكُمْ فِيهَا مَا تَدَّعُونَ {31}

Биз дунё ҳаётида ҳам, охиратда ҳам сизларнинг яқин дўстингизмиз. У ерда сизларни кўнглингиз тусаган нарсалар бор, у ерда сизлар орзу қилган нарсалар бор.”

41:32

نُزُلًا مِّنْ غَفُورٍ رَّحِيمٍ {32}

(Бу) кечиримли ва меҳрибон (Аллоҳ)нинг зиёфатидир.

41:33

وَمَنْ أَحْسَنُ قَوْلًا مِّمَّن دَعَا إِلَى اللَّهِ وَعَمِلَ صَالِحًا وَقَالَ إِنَّنِي مِنَ الْمُسْلِمِينَ {33}

Аллоҳга (даъват қилиб) чақирган^[1993], яхши ишлар қилган ва: «Мен мусулмонларданман» деган одамдан ҳам сўзи чиройли ким бор?

41:34

وَلَا تَسْتَوِي الْحَسَنَةُ وَلَا السَّيِّئَةُ ادْفَعْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِي بَيْنَكَ وَبَيْنَهُ عَدَاوَةٌ كَأَنَّهُ وَلِيٌّ حَمِيمٌ {34}

Яхшилик билан ёмонлик тенг бўлмайди. Сен яхшилик ила бартараф қил^[1994]. Шунда, сен билан унинг орасида душманлиги бор одам, худди самимий дўстдек бўлиб қолади.

41:35

وَمَا يُلَقَّاهَا إِلَّا الَّذِينَ صَبَرُوا وَمَا يُلَقَّاهَا إِلَّا ذُو حَظٍّ عَظِيمٍ {35}

Бунга фақат бардошли кишилар эришади, бунга фақат (саодатдан) улкан насибаси бор кишилар  эришади.

41:36

وَإِمَّا يَنزَغَنَّكَ مِنَ الشَّيْطَانِ نَزْغٌ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ {36}

Агар сенга шайтондан бирон бир ёмон фикр келса, дарҳол Аллоҳдан паноҳ сўра. Чунки, У эшитади, билади.

41:37

وَمِنْ آيَاتِهِ اللَّيْلُ وَالنَّهَارُ وَالشَّمْسُ وَالْقَمَرُ لَا تَسْجُدُوا لِلشَّمْسِ وَلَا لِلْقَمَرِ وَاسْجُدُوا لِلَّهِ الَّذِي خَلَقَهُنَّ إِن كُنتُمْ إِيَّاهُ تَعْبُدُونَ {37}

Кеча билан кундуз, қуёш билан ой Унинг аломатларидандир. Агар Унга (Аллоҳга) ибодат қилаётган бўлсангиз, қуёшга ва ойга сажда қилманг, уларни яратган зотга (Аллоҳга) сажда қилинглар.

41:38

فَإِنِ اسْتَكْبَرُوا فَالَّذِينَ عِندَ رَبِّكَ يُسَبِّحُونَ لَهُ بِاللَّيْلِ وَالنَّهَارِ وَهُمْ لَا يَسْأَمُونَ {38}

Агар (ёлғиз Аллоҳга сажда қилишдан) ўзларини катта тутсалар, (билсинки,) яратган Эганг ҳузуридаги зотлар (фаришталар) зерикмасдан, туну кун Уни улуғлаб турадилар^[1995].

41:39

وَمِنْ آيَاتِهِ أَنَّكَ تَرَى الْأَرْضَ خَاشِعَةً فَإِذَا أَنزَلْنَا عَلَيْهَا الْمَاء اهْتَزَّتْ وَرَبَتْ إِنَّ الَّذِي أَحْيَاهَا لَمُحْيِي الْمَوْتَى إِنَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ {39}

Унинг аломатларидан яна бири шуки, албатта, ерни қуруқ ҳолатда кўрасан, унга сув туширганимизда,  жонланади ва ишиб-кўпади^[1996]. Уни (ўлик тупроқни) жонлантирган зот, ўликларни ҳам аниқ тирилтиради. Албатта, У ҳамма нарсага ўлчов қўйган.

41:40

إِنَّ الَّذِينَ يُلْحِدُونَ فِي آيَاتِنَا لَا يَخْفَوْنَ عَلَيْنَا أَفَمَنْ يُلْقَى فِي النَّارِ خَيْرٌ أَمْ مَنْ يَأْتِي آمِنًا يَوْمَ الْقِيَامَةِ اعْمَلُوا مَا شِئْتُمْ إِنَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ{40}

Албатта, оятларимизга нисбатан қинғир иш^[1997] қилаётганлар Биздан яширина олмайди. Жаҳаннамга ташланадиган киши яхшими ёки, қиёмат куни хотиржам келадиган киши яхшими? (Эй оятларга нисбатан қинғир иш қилаётганлар!) Танлаган ишингизни қилсангиз қилаверинглар! У қилмишингизни кўриб туради.

41:41

إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا بِالذِّكْرِ لَمَّا جَاءهُمْ وَإِنَّهُ لَكِتَابٌ عَزِيزٌ {41}

Ўзларига ушбу зикр (Қуръон) келганида уни тан олмаганлар (ҳалок бўлади). У азиз^[1998] китобдир.

41:42

لَا يَأْتِيهِ الْبَاطِلُ مِن بَيْنِ يَدَيْهِ وَلَا مِنْ خَلْفِهِ تَنزِيلٌ مِّنْ حَكِيمٍ حَمِيدٍ {42}

Нотўғри нарса^[1999] унинг олдидан ҳам ортидан ҳам^[2000] келолмайди. (У) тўғри қарор берувчи, мақтовга лойиқ зот тарафидан туширилган.

41:43

مَا يُقَالُ لَكَ إِلَّا مَا قَدْ قِيلَ لِلرُّسُلِ مِن قَبْلِكَ إِنَّ رَبَّكَ لَذُو مَغْفِرَةٍ وَذُو عِقَابٍ أَلِيمٍ {43}

Сенга ҳам, фақат сендан аввалги элчиларга айтилган сўзлар айтиляпти. Албатта, яратган Эганг жуда кечиримлидир, аламли азоб берувчидир.

41:44

وَلَوْ جَعَلْنَاهُ قُرْآنًا أَعْجَمِيًّا لَّقَالُوا لَوْلَا فُصِّلَتْ آيَاتُهُ أَأَعْجَمِيٌّ وَعَرَبِيٌّ قُلْ هُوَ لِلَّذِينَ آمَنُوا هُدًى وَشِفَاء وَالَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ فِي آذَانِهِمْ وَقْرٌ وَهُوَ عَلَيْهِمْ عَمًى أُوْلَئِكَ يُنَادَوْنَ مِن مَّكَانٍ بَعِيدٍ {44}

Агар уни тушунарсиз Қуръон қилганимизда, «Унинг оятлари батафсил тушунтириб берилса бўлмасмиди? (Қуръон) тушунарсизми? (тили) арабчами? »- деган бўлардилар^[2001]. Айт: “У (Қуръон унга) ишонганларга қўлланма ва шифодир^[2002]. Ишонмайдиган кишиларнинг қулоқларида эса «оғирлик» бор ва у уларга кўрлик (сабабчидир)^[2003]. Улар гўёки узоқ жойдан чақирилмоқда^[2004].

41:45

وَلَقَدْ آتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ فَاخْتُلِفَ فِيهِ وَلَوْلَا كَلِمَةٌ سَبَقَتْ مِن رَّبِّكَ لَقُضِيَ بَيْنَهُمْ وَإِنَّهُمْ لَفِي شَكٍّ مِّنْهُ مُرِيبٍ {45}

Шубҳасизки, Мусога китоб берганмиз. Кейин у ҳақида ихтилоф қилинди. Агар яратган Эгангни аввалдан берган сўзи бўлмаганида, (китобга ихтилоф қилганлар) ораларида дарҳол ҳукм қилинар эди^[2005]. Албатта, улар ундан қаттиқ шубҳададирлар.

41:46

مَنْ عَمِلَ صَالِحًا فَلِنَفْسِهِ وَمَنْ أَسَاء فَعَلَيْهَا وَمَا رَبُّكَ بِظَلَّامٍ لِّلْعَبِيدِ {46}

Ким бир яхши иш қилса ўзини фойдасига. Ким бир ёмонлик қилса, у ҳам ўз зиёнига^[2006]. Яратган Эганг бандаларига ҳақсизлик қилувчи эмас.

41:47

إِلَيْهِ يُرَدُّ عِلْمُ السَّاعَةِ وَمَا تَخْرُجُ مِن ثَمَرَاتٍ مِّنْ أَكْمَامِهَا وَمَا تَحْمِلُ مِنْ أُنثَى وَلَا تَضَعُ إِلَّا بِعِلْمِهِ وَيَوْمَ يُنَادِيهِمْ أَيْنَ شُرَكَائِي قَالُوا آذَنَّاكَ مَا مِنَّا مِن شَهِيدٍ{47}

Қиёматнинг илми Аллоҳга ҳавола қилинади. Мевалар гултожларидан чиқиши ҳам, аёлни ҳомила бўлиши ва туғиши ҳам фақат Аллоҳнинг илми билан бўлади^[2007]. кун келиб Аллоҳ Мушрикларга: “Менинг «шерикларим қани, қаерда?» дейди. Улар: «Сенга шуни маълум қиламизки, орамиздан ҳеч ким кўрмади», дейдилар.

41:48

وَضَلَّ عَنْهُم مَّا كَانُوا يَدْعُونَ مِن قَبْلُ وَظَنُّوا مَا لَهُم مِّن مَّحِيصٍ {48}

Илгари (дунёда) илтижо қилганлари улардан ғойиб бўлиб^[2008] ва улар ўзларига қочиш йўқлигига ишонч ҳосил қилади.

41:49

لَا يَسْأَمُ الْإِنسَانُ مِن دُعَاء الْخَيْرِ وَإِن مَّسَّهُ الشَّرُّ فَيَؤُوسٌ قَنُوطٌ {49}

(Бир) инсон ўзига яхшилик (мол-давлат) тилашдан зерикмайди. Агар унга бирон бир ёмонлик етса, дарҳол чорасизликка, умидсизликка тушиб қолади^[2009].

41:50

وَلَئِنْ أَذَقْنَاهُ رَحْمَةً مِّنَّا مِن بَعْدِ ضَرَّاء مَسَّتْهُ لَيَقُولَنَّ هَذَا لِي وَمَا أَظُنُّ السَّاعَةَ قَائِمَةً وَلَئِن رُّجِعْتُ إِلَى رَبِّي إِنَّ لِي عِندَهُ لَلْحُسْنَى فَلَنُنَبِّئَنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا بِمَا عَمِلُوا وَلَنُذِيقَنَّهُم مِّنْ عَذَابٍ غَلِيظٍ {50}

Унга келган зарардан кейин, агар унга Ўзимиздан бирон бир яхшилик тоттирсак: «Бу менинг ҳақим. Қиёмат содир бўлади деб ўйламайман. Мабодо, Раббимга қайтариладиган бўлсам ҳам, Унинг ҳузурида мен учун яхшилик бўлади» дейди. Кофирлик қилганларга ўз қилмишларини албатта билдириб қўямиз, уларга оғир азобни албатта тоттириб қўямиз.

41:51

وَإِذَا أَنْعَمْنَا عَلَى الْإِنسَانِ أَعْرَضَ وَنَأى بِجَانِبِهِ وَإِذَا مَسَّهُ الشَّرُّ فَذُو دُعَاء عَرِيضٍ{51}

Яна (бир) инсонга агар неъмат берганимизда, юз ўгириб ўзини четга тортди. Унга ёмонлик келганида эса, узундан-узун дуогўй бўлиб олди.

41:52

قُلْ أَرَأَيْتُمْ إِن كَانَ مِنْ عِندِ اللَّهِ ثُمَّ كَفَرْتُم بِهِ مَنْ أَضَلُّ مِمَّنْ هُوَ فِي شِقَاقٍ بَعِيدٍ{52}

Айт: “Бир ўйлаб кўрдингизми?^[2010] Агар у (Қуръон) Аллоҳ тарафидан бўлса-ю, сизлар эса унга кофирлик қилаётган бўлсангиз, (у ҳолда ҳақдан) узоқ айрилиқдаги кишидан ҳам адашганроқ ким бўлади?

41:53

سَنُرِيهِمْ آيَاتِنَا فِي الْآفَاقِ وَفِي أَنفُسِهِمْ حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ أَوَلَمْ يَكْفِ بِرَبِّكَ أَنَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ{53}

Уларга тез орада ҳам атрофларидаги, ҳамда ўзларидаги оят-белгиларимизни кўрсатиб қўямиз^[2011], токи, у (Қуръон)нинг ҳақ экани аниқ аён бўлсин. Яратган Эганг ҳамма нарсага гувоҳ экани етарли эмасми?!

41:54

أَلَا إِنَّهُمْ فِي مِرْيَةٍ مِّن لِّقَاء رَبِّهِمْ أَلَا إِنَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ مُّحِيطٌ {54}

Огоҳ бўлинглар! Улар яратган Эгасига йўлиқишдан шубҳададир. Огоҳ бўлинглар! У ҳамма нарсани тўлиқ қамраб олувчидир.

 

42. ШЎРО сураси^[2012]

بسم اللَّهِ الرحمن الرحيم

Марҳамати чексиз ва яхшилик қилувчи – Аллоҳ номи билан.

42:1

 

حم {1}

Ҳа! Мим!^[2013]

42:2

عسق {2}

Айн! Син! Қоф!

42:3

كَذَلِكَ يُوحِي إِلَيْكَ وَإِلَى الَّذِينَ مِن قَبْلِكَ اللَّهُ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ {3}

Ўз ишида ғолиб, тўғри қарор берувчи Аллоҳ сендан аввалгиларга (ваҳий қилганидек), сенга ҳам мана шундай ваҳий қилмоқда^[2014].

42:4

لَهُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ وَهُوَ الْعَلِيُّ الْعَظِيمُ {4}

Осмонлар ва ердаги барча нарса Уники. У улуғдир, буюкдир.

42:5

تَكَادُ السَّمَاوَاتُ يَتَفَطَّرْنَ مِن فَوْقِهِنَّ وَالْمَلَائِكَةُ يُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَيَسْتَغْفِرُونَ لِمَن فِي الْأَرْضِ أَلَا إِنَّ اللَّهَ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ {5}

Сал қолса тепаларидаги осмон ёрилай деяпти^[2015]. Фаришталар яратган Эгасини олқишлаб улуғлаяпти ва ер юзидагиларга (Аллоҳдан) мағфират (кечирилиш) тилаяпти^[2016]. Огоҳ бўлинг! Аллоҳ кечиримли ва меҳрибондир.

42:6

وَالَّذِينَ اتَّخَذُوا مِن دُونِهِ أَولِيَاء اللَّهُ حَفِيظٌ عَلَيْهِمْ وَمَا أَنتَ عَلَيْهِم بِوَكِيلٍ {6}

Аллоҳ ила ораларида авлиёларни илоҳ қилиб олганларга^[2017] келсак, уларни Аллоҳ кузатиб турибди. Сен улар устидан жавобгар-вакил эмассан^[2018].

42:7

وَكَذَلِكَ أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ قُرْآنًا عَرَبِيًّا لِّتُنذِرَ أُمَّ الْقُرَى وَمَنْ حَوْلَهَا وَتُنذِرَ يَوْمَ الْجَمْعِ لَا رَيْبَ فِيهِ فَرِيقٌ فِي الْجَنَّةِ وَفَرِيقٌ فِي السَّعِيرِ {7}

Юртларнинг онасини (Макка аҳлини) ва атрофидаги одамларни огоҳлантир деб, у ҳақида шубҳа бўлмаган тўпланиш кунидан ҳам огоҳлантирасан деб, сенга мана шу шаклда арабча Қуръон ваҳий қилдик. Бир тоифа жаннатда, бир тоифа жаҳаннамда (бўлади).

42:8

وَلَوْ شَاء اللَّهُ لَجَعَلَهُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَلَكِن يُدْخِلُ مَن يَشَاء فِي رَحْمَتِهِ وَالظَّالِمُونَ مَا لَهُم مِّن وَلِيٍّ وَلَا نَصِيرٍ {8}

Агар Аллоҳ уларни битта уммат қиламан деганида шундай қилган бўларди. Бироқ, раҳматига (жаннатига) муносиб бўлган кишини киргизади. Золимларга эса, ҳеч қандай ҳимоячи дўст ҳам, ёрдамчи ҳам бўлмайди.

42:9

أَمِ اتَّخَذُوا مِن دُونِهِ أَوْلِيَاء فَاللَّهُ هُوَ الْوَلِيُّ وَهُوَ يُحْيِي المَوْتَى وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ {9}

Ёки, улар Аллоҳдан бошқа (илоҳий бошқарувчи) дўстлар қабул қилдиларми? Аслда, Аллоҳнинг Ўзи (илоҳий бошқарувчи) дўстдир. У ҳамма нарсага ўлчов қўювчидир.

42:10

وَمَا اخْتَلَفْتُمْ فِيهِ مِن شَيْءٍ فَحُكْمُهُ إِلَى اللَّهِ ذَلِكُمُ اللَّهُ رَبِّي عَلَيْهِ تَوَكَّلْتُ وَإِلَيْهِ أُنِيبُ {10}

(Айт:) Сизлар ихтилоф қилган ҳар қандай ишнинг ҳукми Аллоҳга оид^[2019]. Ўша сиз билган Аллоҳ мени яратган Эгамдир. Мен Унга суяниб-таянаман, Унга йўналаман.

42:11

فَاطِرُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ جَعَلَ لَكُم مِّنْ أَنفُسِكُمْ أَزْوَاجًا وَمِنَ الْأَنْعَامِ أَزْوَاجًا يَذْرَؤُكُمْ فِيهِ لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْءٌ وَهُوَ السَّمِيعُ البَصِيرُ {11}

У осмонлар ва ерни (бўлиш қонуни ила) яратувчисидир у сизларга ўз турингиздан жуфтлар пайдо қилди, ҳайвонлар учун ҳам жуфтлар пайдо қилди. Сизларни ҳам мана шу қонун асосида кўпайтирмоқда^[2020]. Унинг Ўзини эса ҳеч қандай ўхшаши йўқ^[2021]. У ҳамма нарсани эшитади, кўради.

42:12

لَهُ مَقَالِيدُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَن يَشَاء وَيَقْدِرُ إِنَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ {12}

Осмонлар ва ернинг «калитлари» Унга тегишли^[2022]. Муносиб билганига ризқни кенг қилиб беради, (муносиб билганига) тор қилиб беради. У ҳамма нарсани билади.

42:13

شَرَعَ لَكُم مِّنَ الدِّينِ مَا وَصَّى بِهِ نُوحًا وَالَّذِي أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ وَمَا وَصَّيْنَا بِهِ إِبْرَاهِيمَ وَمُوسَى وَعِيسَى أَنْ أَقِيمُوا الدِّينَ وَلَا تَتَفَرَّقُوا فِيهِ كَبُرَ عَلَى الْمُشْرِكِينَ مَا تَدْعُوهُمْ إِلَيْهِ اللَّهُ يَجْتَبِي إِلَيْهِ مَن يَشَاء وَيَهْدِي إِلَيْهِ مَن يُنِيبُ {13}

Аллоҳ Нуҳга буюрган нарсани дин қилиб сизларга жорий қилди^[2023]. «Динни ушлаб қолинглар, унда бўлинманглар» – деб сенга ҳам ваҳий қилдик, Иброҳим, Мусо ва Исога ҳам буюрдик. Сен унга чақираётган тавҳид (Аллоҳга шерик қўшувчи) мушрикларга оғир келди. Аллоҳ муносиб билган бандасини Ўзига (элчи этиб) танлаб олади, Унга йўналган бандасини Ўз йўлига ҳидоят қилади^[2024].

42:14

وَمَا تَفَرَّقُوا إِلَّا مِن بَعْدِ مَا جَاءهُمُ الْعِلْمُ بَغْيًا بَيْنَهُمْ وَلَوْلَا كَلِمَةٌ سَبَقَتْ مِن رَّبِّكَ إِلَى أَجَلٍ مُّسَمًّى لَّقُضِيَ بَيْنَهُمْ وَإِنَّ الَّذِينَ أُورِثُوا الْكِتَابَ مِن بَعْدِهِمْ لَفِي شَكٍّ مِّنْهُ مُرِيبٍ {14}

Бироқ, (уларнинг умматлари) ўзларига илм келганидан кейин-гина, бир-бирига ҳасад қилиб (динда) бўлиниб кетдилар. Агар Раббингдан белгиланган муддатгача бўлган (қиёматгача имкон бериш ҳақидаги) сўз бўлмаганида, улар орасида албатта ҳукм қилинган бўларди. Улардан кейин (илоҳий) китобга ворис қилиб тайинланганлар эса, китобдан қаттиқ шубҳададирлар^[2025].

42:15

فَلِذَلِكَ فَادْعُ وَاسْتَقِمْ كَمَا أُمِرْتَ وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءهُمْ وَقُلْ آمَنتُ بِمَا أَنزَلَ اللَّهُ مِن كِتَابٍ وَأُمِرْتُ لِأَعْدِلَ بَيْنَكُمُ اللَّهُ رَبُّنَا وَرَبُّكُمْ لَنَا أَعْمَالُنَا وَلَكُمْ أَعْمَالُكُمْ لَا حُجَّةَ بَيْنَنَا وَبَيْنَكُمُ اللَّهُ يَجْمَعُ بَيْنَنَا وَإِلَيْهِ الْمَصِيرُ {15}

Мана шунинг учун ҳам, сен (диндаги бирликка) чақир, сенга қандай буюрилган бўлса, шундай — тўғри бўл, уларнинг орзу-истакларига (динда бўлинишига) эргашма ва айт: “Аллоҳ туширган ҳар қандай китобга ишондим. Мен сизларнинг орангизда адолат ўрнатишга буюрилдим^[2026]. Аллоҳ менинг ҳам яратган Эгам, сизларнинг ҳам яратган Эгангиздир. Бизнинг амалларимиз ўзимиз учун, сизларнинг амалларингиз ўзингиз учун^[2027]. Сизлар билан бизнинг орамизда ҳужжатлашиш йўқ^[2028]. Аллоҳ барчамизни тўплайди. Қайтиш Унгадир.

42:16

وَالَّذِينَ يُحَاجُّونَ فِي اللَّهِ مِن بَعْدِ مَا اسْتُجِيبَ لَهُ حُجَّتُهُمْ دَاحِضَةٌ عِندَ رَبِّهِمْ وَعَلَيْهِمْ غَضَبٌ وَلَهُمْ عَذَابٌ شَدِيدٌ {16}

Дини қабул қилинганидан кейин ҳам Аллоҳ ҳақида тортишадиган кишиларнинг ҳужжатлари яратган Эгасига кўра беҳудадир. Уларга ғазаб (норозилик) ва қаттиқ азоб бор.

42:17

اللَّهُ الَّذِي أَنزَلَ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ وَالْمِيزَانَ وَمَا يُدْرِيكَ لَعَلَّ السَّاعَةَ قَرِيبٌ {17}

Аллоҳ ҳақиқатни ўз ичига олган китобни^[2029] ва адолатни туширди^[2030]. Қаердан билардинг, балки қиёмат яқиндир!^[2031]

42:18

يَسْتَعْجِلُ بِهَا الَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ بِهَا وَالَّذِينَ آمَنُوا مُشْفِقُونَ مِنْهَا وَيَعْلَمُونَ أَنَّهَا الْحَقُّ أَلَا إِنَّ الَّذِينَ يُمَارُونَ فِي السَّاعَةِ لَفِي ضَلَالٍ بَعِيدٍ {18}

Қиёматга ишонмаганлар уни тезлаштиришни хоҳлайди^[2032]. Мўминлар эса, ундан юраги титрайди. Улар уни ҳақ эканини билади. Огоҳ бўлинглар! Қиёмат ҳақида шубҳаланиб тортишадиганлар ҳалок қилувчи^[2033] залолатдадир.

42:19

اللَّهُ لَطِيفٌ بِعِبَادِهِ يَرْزُقُ مَن يَشَاء وَهُوَ الْقَوِيُّ العَزِيزُ {19}

Аллоҳ бандаларига ҳуш муомаладир, муносиб билганига (кенг) ризқ беради. У кучлидир, ўз ишида ғолибдир.

42:20

مَن كَانَ يُرِيدُ حَرْثَ الْآخِرَةِ نَزِدْ لَهُ فِي حَرْثِهِ وَمَن كَانَ يُرِيدُ حَرْثَ الدُّنْيَا نُؤتِهِ مِنْهَا وَمَا لَهُ فِي الْآخِرَةِ مِن نَّصِيبٍ {20}

Кимки (қилган амали эвазига Аллоҳдан) охират ҳосилини хоҳласа, у учун ҳосилини кўпайтириб берамиз. Кимки (қилган амали эвазига инсонларда) дунё ҳосили хоҳласа, ундан берамиз. Бироқ, охиратда унга оладиган насиба бўлмайди^[2034].

42:21

أَمْ لَهُمْ شُرَكَاء شَرَعُوا لَهُم مِّنَ الدِّينِ مَا لَمْ يَأْذَن بِهِ اللَّهُ وَلَوْلَا كَلِمَةُ الْفَصْلِ لَقُضِيَ بَيْنَهُمْ وَإِنَّ الظَّالِمِينَ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ {21}

Ёки, Аллоҳ рухсат бермаган нарсани динда улар учун шариат қилиб белгилаб берган шериклари бор эканми?! Агар ажратиш ҳақидаги сўз^[2035] бўлмаганида, ораларида (дарҳол) ҳукм қилинар эди. Албатта, золимларга (охиратда) аламли азоб бор.

42:22

تَرَى الظَّالِمِينَ مُشْفِقِينَ مِمَّا كَسَبُوا وَهُوَ وَاقِعٌ بِهِمْ وَالَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فِي رَوْضَاتِ الْجَنَّاتِ لَهُم مَّا يَشَاؤُونَ عِندَ رَبِّهِمْ ذَلِكَ هُوَ الْفَضْلُ الكَبِيرُ {22}

(Қиёмат куни) золимларнинг қилмишлари ўзларига (азобга айланиб) келаётганида, уларни қўрқувдан титраб турганини кўрасан. Имон келтириб хайрли ишларни амалга оширганлар эса, жаннатларнинг боғларида бўлади. Яратган Эгаси ҳузурида улар учун ўзлари танлаган нарсалар бор. Бу (Аллоҳдан қилинган) буюк олийжанобликдир.

42:23

ذَلِكَ الَّذِي يُبَشِّرُ اللَّهُ عِبَادَهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ قُل لَّا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى وَمَن يَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَّزِدْ لَهُ فِيهَا حُسْنًا إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ شَكُورٌ {23}

Имон келтириб хайрли ишларни амалга оширган бандаларига Аллоҳ шу хушхабарини беради. Айт: «Мен бунинг эвазига сизлардан (Аллоҳга) яқин бўлишни севишингиздан бошқа нарса сўрамайман^[2036]. Ким бир яхшилик қилса, Биз у учун ўша ишда яхшилик қўшиб қўямиз^[2037]. Аллоҳ жуда кечиримлидир, яхшиликни мукофотсиз қолдирмайдиган зотдир.

42:24

أَمْ يَقُولُونَ افْتَرَى عَلَى اللَّهِ كَذِبًا فَإِن يَشَأِ اللَّهُ يَخْتِمْ عَلَى قَلْبِكَ وَيَمْحُ اللَّهُ الْبَاطِلَ وَيُحِقُّ الْحَقَّ بِكَلِمَاتِهِ إِنَّهُ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ {24}

Ёки, улар (сени) Аллоҳга ёлғон тўқиди деяптими?^[2038] Ундай қилганингда, агар Аллоҳ муносиб билса, сени қалбингга муҳр уриб қўяр эди. Аллоҳ Ўзининг сўзлари билан (сўз ва ҳаракатдан иборат) нотўғри  нарсани йўқ қилиб, ҳақиқатни ўртага қўймоқда^[2039]. У диллардагини аниқ билади.

42:25

وَهُوَ الَّذِي يَقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبَادِهِ وَيَعْفُو عَنِ السَّيِّئَاتِ وَيَعْلَمُ مَا تَفْعَلُونَ {25}

У бандаларидан тавбани қабул қилади, ёмонликларини афв этади, қилаётган ишларингизни билади.

42:26

وَيَسْتَجِيبُ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَيَزِيدُهُم مِّن فَضْلِهِ وَالْكَافِرُونَ لَهُمْ عَذَابٌ شَدِيدٌ {26}

Имон келтириб хайрли ишларни амалга оширган кишиларнинг (тилакларини) бажо қилади, уларга Ўз олийжаноблигидан уларга (мукофотини) кўпайтириб беради. Кофирлик қилувчиларга эса қаттиқ азоб бор.

42:27

وَلَوْ بَسَطَ اللَّهُ الرِّزْقَ لِعِبَادِهِ لَبَغَوْا فِي الْأَرْضِ وَلَكِن يُنَزِّلُ بِقَدَرٍ مَّا يَشَاء إِنَّهُ بِعِبَادِهِ خَبِيرٌ بَصِيرٌ {27}

Агар Аллоҳ бандаларига ризқни кенг қилиб берганида, улар аниқ ҳаддан ошиб кетарди. Бироқ, У Ўзи муносиб билган миқдорда беради^[2040]. Албатта, У бандаларидан хабардордир, кўриб турувчидир^[2041].

42:28

وَهُوَ الَّذِي يُنَزِّلُ الْغَيْثَ مِن بَعْدِ مَا قَنَطُوا وَيَنشُرُ رَحْمَتَهُ وَهُوَ الْوَلِيُّ الْحَمِيدُ {28}

Бандалар умидсизликка тушиб қолганидан кейин^[2042] ёмғирни У ёғдиради ва Ўз раҳматини (ризқини)^[2043] ёяди. У идора этиб бошқарувчидир, мақтовга лойидир.

42:29

وَمِنْ آيَاتِهِ خَلْقُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَثَّ فِيهِمَا مِن دَابَّةٍ وَهُوَ عَلَى جَمْعِهِمْ إِذَا يَشَاء قَدِيرٌ {29}

Осмонлар ва ерни ҳамда у иккаласида Ўзи таратиб қўйган жониворларни яратилиши Унинг аломатларидандир. Уларни Ўзи муносиб билган вақт жамлашга ўлчов белгилаган.

42:30

وَمَا أَصَابَكُم مِّن مُّصِيبَةٍ فَبِمَا كَسَبَتْ أَيْدِيكُمْ وَيَعْفُو عَن كَثِيرٍ {30}

Сизларга етган ҳар қандай мусибат ўз қилмишингиз туфайлидир^[2044]. (Аллоҳ қилмишларингизнинг) кўпини афв этмоқда.

42:31

وَمَا أَنتُم بِمُعْجِزِينَ فِي الْأَرْضِ وَمَا لَكُم مِّن دُونِ اللَّهِ مِن وَلِيٍّ وَلَا نَصِيرٍ {31}

(Эй инсонлар!) Ер юзида (мусибатлардан) қочиб-қутулолмайсиз. Сизлар учун Аллоҳдан бошқа  дўст ҳам ёрдамчи ҳам йўқ^[2045].

42:32

وَمِنْ آيَاتِهِ الْجَوَارِ فِي الْبَحْرِ كَالْأَعْلَامِ {32}

Тоғлардек кемаларни денгизларда сузиб юриши ҳам Унинг (борлигини) аломатларидандир.

42:33

إِن يَشَأْ يُسْكِنِ الرِّيحَ فَيَظْلَلْنَ رَوَاكِدَ عَلَى ظَهْرِهِ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِّكُلِّ صَبَّارٍ شَكُورٍ {33}

Агар муносиб кўрса, шамолни тўхтатиб қўярди. Шунда, улар денгиз тепасида қолиб кетарди. Сабр ва шукр қилувчилар учун^[2046] бунда аниқ (ибратли) аломатлар бор.

42:34

أَوْ يُوبِقْهُنَّ بِمَا كَسَبُوا وَيَعْفُ عَن كَثِيرٍ {34}

Ёки, (кемадагиларнинг гуноҳ) қилмишлари сабабли кемаларни ҳалок қилиб юборар эди. Аллоҳ (қилмишларингизнинг) кўпини афв этмоқда.

42:35

وَيَعْلَمَ الَّذِينَ يُجَادِلُونَ فِي آيَاتِنَا مَا لَهُم مِّن مَّحِيصٍ {35}

Токи, оятларимизни инкор қилиш ҳақида тортишадиганлар, ўзларига қочадиган жой йўқлигини билиб олсинлар.

42:36

فَمَا أُوتِيتُم مِّن شَيْءٍ فَمَتَاعُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَمَا عِندَ اللَّهِ خَيْرٌ وَأَبْقَى لِلَّذِينَ آمَنُوا وَعَلَى رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ {36}

Сизларга берилган нарсалар дунё ҳаётидаги баҳрамандликдир^[2047]. Аллоҳ ҳузуридаги яхши ва боқий қоладиган неъматлар, (Аллоҳ ва Расулига) ишониб, яратган Эгасига суяниб-таянадиган – мўминлар учундир.

42:37

وَالَّذِينَ يَجْتَنِبُونَ كَبَائِرَ الْإِثْمِ وَالْفَوَاحِشَ وَإِذَا مَا غَضِبُوا هُمْ يَغْفِرُونَ {73}

Ва катта гуноҳлардан ва (беномуслик ҳисобланган) бузуқликлардан ўзини тиядиган ҳамда, ғазабланганида кечириб юборадиган кишилар учундир^[2048].

42:38

وَالَّذِينَ اسْتَجَابُوا لِرَبِّهِمْ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَأَمْرُهُمْ شُورَى بَيْنَهُمْ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنفِقُونَ {38}

Ва Рабби (буйруқларини) бажо қилган, намозни/диний вазифаларни бажарган, ишлари ўзаро маслаҳат билан бўладиган ва уларга берган ризқимиздан хайр-эҳсон  қиладиганар учундир.

42:39

وَالَّذِينَ إِذَا أَصَابَهُمُ الْبَغْيُ هُمْ يَنتَصِرُونَ {39}

Ва ўзларига адолатсизлик (зулм) етганида бир-бирига ёрдамлашадиган кишилар учундир.

42:40

وَجَزَاء سَيِّئَةٍ سَيِّئَةٌ مِّثْلُهَا فَمَنْ عَفَا وَأَصْلَحَ فَأَجْرُهُ عَلَى اللَّهِ إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الظَّالِمِينَ {40}

Ҳар қандай ёмонликка бериладиган жазо (энг кўпи) у билан тенг (бўлиши керак)^[2049]. Қодир бўла туриб, кимки кечириб, муросага келса, унинг ажр-мукофоти Аллоҳ зиммасида. Албатта, Аллоҳ ҳақсизлик қилувчиларни ёқтирмайди.

42:41

وَلَمَنِ انتَصَرَ بَعْدَ ظُلْمِهِ فَأُوْلَئِكَ مَا عَلَيْهِم مِّن سَبِيلٍ {41}

Кимки ўзига зулм қилинганидан кейин ҳақини олса, уларни зиёнига ҳеч қандай (жазолашга) йўл йўқ^[2050].

42:42

إِنَّمَا السَّبِيلُ عَلَى الَّذِينَ يَظْلِمُونَ النَّاسَ وَيَبْغُونَ فِي الْأَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ أُوْلَئِكَ لَهُم عَذَابٌ أَلِيمٌ {42}

Инсонларга зулм қиладиган, ер юзида ноҳақлик қилиб тажовуз қиладиган кишиларни-гина (жазолашга) йўл бор^[2051]. Ана шуларга (қиёматда ҳам) аламли азоб бор.

42:43

وَلَمَن صَبَرَ وَغَفَرَ إِنَّ ذَلِكَ لَمِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ {43}

Ким сабр-бардош қилса ва кечирса, албатта, бу азму қарор талаб қиладиган ишлардандир^[2052].

42:44

وَمَن يُضْلِلِ اللَّهُ فَمَا لَهُ مِن وَلِيٍّ مِّن بَعْدِهِ وَتَرَى الظَّالِمِينَ لَمَّا رَأَوُا الْعَذَابَ يَقُولُونَ هَلْ إِلَى مَرَدٍّ مِّن سَبِيلٍ {44}

Аллоҳ кимни адаштирса (адашганини тасдиқласа), ундан кейин энди уни ҳимоя қиладиган дўсти бўлмайди. Золимларни кўрасан, азобни кўришганида: «Қайтишга бирон бир йўл бормикан?» деб қоладилар.

42:45

وَتَرَاهُمْ يُعْرَضُونَ عَلَيْهَا خَاشِعِينَ مِنَ الذُّلِّ يَنظُرُونَ مِن طَرْفٍ خَفِيٍّ وَقَالَ الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّ الْخَاسِرِينَ الَّذِينَ خَسِرُوا أَنفُسَهُمْ وَأَهْلِيهِمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَلَا إِنَّ الظَّالِمِينَ فِي عَذَابٍ مُّقِيمٍ {45}

Уларни унга (жаҳаннамга) рўбарў қилинганида, хорлиги сабабли эгилиб, кўз қири билан қўрқиб қараб турганини кўрасан. (Аллоҳ ва Расулига) ишонган-мўминлар эса: «Албатта, хонавайрон бўлувчилар – қиёмат куни ўзини ҳам, оила-аъзоларини (ўзига эргашганларни) ҳам хонавайрон қилганлардир», дейди. Огоҳ бўлинглар! Золимлар абадий азобда (қолади).

42:46

وَمَا كَانَ لَهُم مِّنْ أَوْلِيَاء يَنصُرُونَهُم مِّن دُونِ اللَّهِ وَمَن يُضْلِلِ اللَّهُ فَمَا لَهُ مِن سَبِيلٍ {46}

Аллоҳдан бошқа уларга ёрдам берадиган ҳеч қандай дўстлар бўлмайди. Аллоҳ кимни адаштирса (адашганини тасдиқласа), энди унга (қутулишга) йўл йўқ.

42:47

اسْتَجِيبُوا لِرَبِّكُم مِّن قَبْلِ أَن يَأْتِيَ يَوْمٌ لَّا مَرَدَّ لَهُ مِنَ اللَّهِ مَا لَكُم مِّن مَّلْجَأٍ يَوْمَئِذٍ وَمَا لَكُم مِّن نَّكِيرٍ {47}

Аллоҳ тарафдан қайтариб бўлмайдиган кун келишидан олдин, яратган Эгангизга (динига) ижобат қилиб қолинглар. Ўша куни сизларга паноҳ бўлмайди^[2053], сизларга тан олмасликни имкони бўлмайди.

42:48

فَإِنْ أَعْرَضُوا فَمَا أَرْسَلْنَاكَ عَلَيْهِمْ حَفِيظًا إِنْ عَلَيْكَ إِلَّا الْبَلَاغُ وَإِنَّا إِذَا أَذَقْنَا الْإِنسَانَ مِنَّا رَحْمَةً فَرِحَ بِهَا وَإِن تُصِبْهُمْ سَيِّئَةٌ بِمَا قَدَّمَتْ أَيْدِيهِمْ فَإِنَّ الْإِنسَانَ كَفُورٌ {48}

Агар юз ўгирсалар, билгинки, сени уларни тепасидан қўриқчи қилиб юбормадик. Сени зиммангда фақат етказиб қўйиш бор. Албатта, инсонга Ўз тарафимиздан бир яхшилик тоттириб қўйганимизда, у билан шод бўлади. Агар ўз қўллари (ихтиёрлари) билан қилган (гуноҳ) ишлари сабабли уларга ёмонлик етса, шунда инсон нонкўр бўлиб қолади.

42:49

لِلَّهِ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ يَخْلُقُ مَا يَشَاء يَهَبُ لِمَن يَشَاء إِنَاثًا وَيَهَبُ لِمَن يَشَاء الذُّكُورَ {49}

Осмонлар ва ерни ҳукмронлиги Аллоҳга тегишли. Хоҳлаганини яратади, муносиб билган бандасига қизлар беради, муносиб билган бандасига ўғиллар беради.

42:50

أَوْ يُزَوِّجُهُمْ ذُكْرَانًا وَإِنَاثًا وَيَجْعَلُ مَن يَشَاء عَقِيمًا إِنَّهُ عَلِيمٌ قَدِيرٌ {50}

Ёки, уларни ўғил-қизлар шаклида эгизаклар қилиб беради. Муносиб билган бандасини эса бепушт қилиб қўяди. Албатта, у билади, ўлчов қўяди^[2054].

42:51

وَمَا كَانَ لِبَشَرٍ أَن يُكَلِّمَهُ اللَّهُ إِلَّا وَحْيًا أَوْ مِن وَرَاء حِجَابٍ أَوْ يُرْسِلَ رَسُولًا فَيُوحِيَ بِإِذْنِهِ مَا يَشَاء إِنَّهُ عَلِيٌّ حَكِيمٌ {51}

Аллоҳ ҳеч бир инсонга бевосита гапирмаган; фақатгина ваҳий, ёки (маънавий) парда ортидан, ёхуд бир элчи (фаришта) юбориб, Ўз изни ила муносиб билганини ваҳий қилади^[2055]. Албатта, У олийдир, тўғри қарор берувчидир.

42:52

وَكَذَلِكَ أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ رُوحًا مِّنْ أَمْرِنَا مَا كُنتَ تَدْرِي مَا الْكِتَابُ وَلَا الْإِيمَانُ وَلَكِن جَعَلْنَاهُ نُورًا نَّهْدِي بِهِ مَنْ نَّشَاء مِنْ عِبَادِنَا وَإِنَّكَ لَتَهْدِي إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ {52}

Мана шу шаклда сенга буйруғимиздан иборат бўлган руҳни (Қуръонни) етказдик. Сен бу китобни ва (унда очиқлаб берилган) имонни билмас эдинг. Лекин, Биз уни ойдинлатиб берадиган (китоб) қилдикки, у билан бандаларимиз орасидан муносиб билганимизни тўғри йўлга соламиз. Албатта, сен (у билан) тўғри йўлга бошлаяпсан.

42:53

صِرَاطِ اللَّهِ الَّذِي لَهُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ أَلَا إِلَى اللَّهِ تَصِيرُ الأمُورُ {53}

Осмонлар ва ердаги нарсалар Уники бўлган Аллоҳнинг йўлига (бошлайсан). Огоҳ бўлинглар! Барча ишлар Аллоҳга қайтади^[2056].

 

43. ЗУХРУФ сураси^[2057]

بسم الله الرحمن الرحيم

Марҳамати чексиз ва яхшилик қилувчи – Аллоҳ номи билан.

43:1

حم {1}

Ҳа! Мим![2058]

43:2

وَالْكِتَابِ الْمُبِينِ {2}

Онт бўлсин очиқ-ойдин китобга!

43:3

إِنَّا جَعَلْنَاهُ قُرْآنًا عَرَبِيًّا لَّعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ {3}

Албатта, уқиб-ўрганишингиз^[2059] учун, уни арабча (тушунарли) Қуръон қилдик^[2060].

43:4

وَإِنَّهُ فِي أُمِّ الْكِتَابِ لَدَيْنَا لَعَلِيٌّ حَكِيمٌ {4}

Албатта, у ҳузуримиздаги она китобда^[2061] (ҳам ёзиб қўйилган)дир, улуғдир, ҳикматлидир^[2062].

43:5

أَفَنَضْرِبُ عَنكُمُ الذِّكْرَ صَفْحًا أَن كُنتُمْ قَوْمًا مُّسْرِفِينَ {5}

Ҳаддан ошувчи қавм бўлганингиз учун, ҳеч нарса бўлмагандек, сизларга зикрдан (Қуръонни етказишдан) воз кечамизми?!

43:6

وَكَمْ أَرْسَلْنَا مِن نَّبِيٍّ فِي الْأَوَّلِينَ {6}

Аввалгиларга қанчадан-қанча пайғамбарлар юбордик.

43:7

وَمَا يَأْتِيهِم مِّن نَّبِيٍّ إِلَّا كَانُوا بِهِ يَسْتَهْزِؤُون {7}

Уларга қайси пайғамбар келса ҳам, уни масхара қилишган.

43:8

فَأَهْلَكْنَا أَشَدَّ مِنْهُم بَطْشًا وَمَضَى مَثَلُ الْأَوَّلِينَ {8}

У (Маккалик)лардан кучлироқларни ҳам ҳалок қилганмиз^[2063]. Аввалгиларнинг намуналари (бошқа оятларда) ўтди.

43:9

وَلَئِن سَأَلْتَهُم مَّنْ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ لَيَقُولُنَّ خَلَقَهُنَّ الْعَزِيزُ الْعَلِيمُ {9}

Улардан: «Осмонлар ва ерни ким яратган?»- десанг, «Албатта, уларни ўз ишида ғолиб, ҳамма нарсани биладиган зот (Аллоҳ) яратди» дейди.

43:10

الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ مَهْدًا وَجَعَلَ لَكُمْ فِيهَا سُبُلًا لَّعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ {10}

У сизларга ерни «бешик» қилиб берди, йўлингизни топа олишингиз учун, сизларга унда йўллар пайдо қилди^[2064].

43:11

وَالَّذِي نَزَّلَ مِنَ السَّمَاء مَاء بِقَدَرٍ فَأَنشَرْنَا بِهِ بَلْدَةً مَّيْتًا كَذَلِكَ تُخْرَجُونَ {11}

У осмондан ўлчов билан сув тушириб, у орқали ўлик юртни жонлантирди. Сизлар ҳам мана шу шаклда (қабрлардан қайта) чиқариласизлар.

43:12

وَالَّذِي خَلَقَ الْأَزْوَاجَ كُلَّهَا وَجَعَلَ لَكُم مِّنَ الْفُلْكِ وَالْأَنْعَامِ مَا تَرْكَبُونَ {12}

У барча турдаги жуфтларни яратди. сизлар учун кемалар ва ҳайвонлардан минадиган уловлар қилиб берди^[2065].

43:13

لِتَسْتَوُوا عَلَى ظُهُورِهِ ثُمَّ تَذْكُرُوا نِعْمَةَ رَبِّكُمْ إِذَا اسْتَوَيْتُمْ عَلَيْهِ وَتَقُولُوا سُبْحانَ الَّذِي سَخَّرَ لَنَا هَذَا وَمَا كُنَّا لَهُ مُقْرِنِينَ {13}

Токи уларнинг устига миниб, кейин ўрнашиб олиб, яратган Эгангизни неъматини эслаб айтасизлар: “Буни бизга бўйсундириб берган зот покдир, ўзимизни бунга кучимиз етмасди.

43:14

وَإِنَّا إِلَى رَبِّنَا لَمُنقَلِبُونَ {14}

Албатта, биз яратган Эгамизга қайтамиз^[2066].”

43:15

وَجَعَلُوا لَهُ مِنْ عِبَادِهِ جُزْءًا إِنَّ الْإِنسَانَ لَكَفُورٌ مُّبِينٌ {15}

(Мушриклар) Унинг бандаларидан бир қисмини Унга (фарзанд деб) нисбат қилдилар.

43:16

أَمِ اتَّخَذَ مِمَّا يَخْلُقُ بَنَاتٍ وَأَصْفَاكُم بِالْبَنِينَ {16}

Ёки, (Аллоҳ Ўзи) яратадиган нарсаларидан қизларни Ўзига олиб қолиб, сизларни ўғиллар билан сийладими?!

43:17

وَإِذَا بُشِّرَ أَحَدُهُم بِمَا ضَرَبَ لِلرَّحْمَنِ مَثَلًا ظَلَّ وَجْهُهُ مُسْوَدًّا وَهُوَ كَظِيمٌ {17}

Уларнинг бирортасига Раҳмонга нисбатан мисол қилиб келтирилган қизни хушхабари берилганида, жаҳлини ичига ютиб, юзи «қорайиб» қолади^[2067].

43:18

أَوَمَن يُنَشَّأُ فِي الْحِلْيَةِ وَهُوَ فِي الْخِصَامِ غَيْرُ مُبِينٍ {18}

«Зеб-зийнат ичида етиштириладиган, хусуматларда очиқ бўлолмайдиган бирими?!» (дейдилар.)

43:19

وَجَعَلُوا الْمَلَائِكَةَ الَّذِينَ هُمْ عِبَادُ الرَّحْمَنِ إِنَاثًا أَشَهِدُوا خَلْقَهُمْ سَتُكْتَبُ شَهَادَتُهُمْ وَيُسْأَلُونَ {19}

Раҳмоннинг бандалари бўлмиш фаришталарни улар аёл жинсидан деб сифатладилар^[2068]. Уларни яратилишига гувоҳ бўлишган эканми?! (Ёлғон) гувоҳликлари ёзиб қўйилади ва (қиёматда) ўзлари сўроқ қилинади.

43:20

وَقَالُوا لَوْ شَاء الرَّحْمَنُ مَا عَبَدْنَاهُم مَّا لَهُم بِذَلِكَ مِنْ عِلْمٍ إِنْ هُمْ إِلَّا يَخْرُصُونَ {20}

(Мушриклар): «Агар Раҳмон хоҳласа, биз уларга ибодат қилмасдик», дедилар^[2069]. Уларни бу ҳақида ҳеч қандай илми йўқ,  улар фақат олди-қочди гап гапиради^[2070].

43:21

أَمْ آتَيْنَاهُمْ كِتَابًا مِّن قَبْلِهِ فَهُم بِهِ مُسْتَمْسِكُونَ {21}

Ёки, у (Қуръон)дан олдин уларга китоб берибмиз-у, (ҳужжат сифатида) улар уни маҳкам ушлабдими?^[2071]

43:22

بَلْ قَالُوا إِنَّا وَجَدْنَا آبَاءنَا عَلَى أُمَّةٍ وَإِنَّا عَلَى آثَارِهِم مُّهْتَدُونَ {22}

Йўқ! Улар: «Биз ота-боболаримизни шу йўлда топдик, биз уларнинг «изларида» юриб тўғри йўлни топамиз», дедилар^[2072].

43:23

وَكَذَلِكَ مَا أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِكَ فِي قَرْيَةٍ مِّن نَّذِيرٍ إِلَّا قَالَ مُتْرَفُوهَا إِنَّا وَجَدْنَا آبَاءنَا عَلَى أُمَّةٍ وَإِنَّا عَلَى آثَارِهِم مُّقْتَدُونَ {23}

Шунингдек, сендан олдин қайси юртга огоҳлантирувчи (элчи) юборган бўлсак, у юртнинг маишатпарастлари шундай деган: “Биз ота-боболаримизни шу йўлда топдик. Биз уларнинг изларига эргашамиз^[2073].”

43:24

قَالَ أَوَلَوْ جِئْتُكُمْ بِأَهْدَى مِمَّا وَجَدْتُمْ عَلَيْهِ آبَاءَكُمْ قَالُوا إِنَّا بِمَا أُرْسِلْتُمْ بِهِ كَافِرُونَ {24}

(Элчи) «Мен сизларга сизлар ота-боболарингизда топган (йўл)дан тўғрироқ йўл келтирган бўлсам-чи?», деди. Улар: «Сен элчи қилиб юборилган (йўл)ни тан олмаймиз», дедилар.

43:25

فَانتَقَمْنَا مِنْهُمْ فَانظُرْ كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الْمُكَذِّبِينَ {25}

Шунда, уларни муносиб равишда жазолаганмиз. Энди, (Аллоҳ ва расулини) ёлғонга чиқарувчиларнинг оқибати қандай бўлганига бир қара.

43:26

وَإِذْ قَالَ إِبْرَاهِيمُ لِأَبِيهِ وَقَوْمِهِ إِنَّنِي بَرَاء مِّمَّا تَعْبُدُونَ {26}

Бир куни Иброҳим отасига ва қавмига шундай деди: “Мен сизлардан ҳам, сизлар ибодат қиладиганлардан ҳам безорман.

43:27

إِلَّا الَّذِي فَطَرَنِي فَإِنَّهُ سَيَهْدِينِ {27}

Фақат, мени яратган зот бундан мустасно. Чунки, У мени тўғри йўлга солади^[2074].”

43:28

وَجَعَلَهَا كَلِمَةً بَاقِيَةً فِي عَقِبِهِ لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ {28}

(Аллоҳ) уни, Иброҳимдан кейин келадиганлар орасида боқий давом этадиган сўз қилиб қолдирдики, (инсонлар ўша тавҳид асосидаги сўзга) қайтсинлар^[2075].

43:29

بَلْ مَتَّعْتُ هَؤُلَاء وَآبَاءهُمْ حَتَّى جَاءهُمُ الْحَقُّ وَرَسُولٌ مُّبِينٌ {29}

Аслида, буларни ҳам, буларнинг ота-бобларини ҳам, токи ўзларига ҳақ (китоб) ва (уни) очиқлаб берувчи элчи^[2076] келгунга қадар баҳраманд қилиб турдим.

43:30

وَلَمَّا جَاءهُمُ الْحَقُّ قَالُوا هَذَا سِحْرٌ وَإِنَّا بِهِ كَافِرُونَ {30}

Уларга ҳақ (китоб) келганида, «Бу бир сеҳрдир. Биз уни тан олмаймиз», дедилар.

43:31

وَقَالُوا لَوْلَا نُزِّلَ هَذَا الْقُرْآنُ عَلَى رَجُلٍ مِّنَ الْقَرْيَتَيْنِ عَظِيمٍ {31}

Яна: «Бу Қуръон икки шаҳардан (Макка ёки Мадинадаги) бирон бир улуғ инсонга туширилса бўлмасмиди?»- дедилар.

43:32

أَهُمْ يَقْسِمُونَ رَحْمَةَ رَبِّكَ نَحْنُ قَسَمْنَا بَيْنَهُم مَّعِيشَتَهُمْ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَرَفَعْنَا بَعْضَهُمْ فَوْقَ بَعْضٍ دَرَجَاتٍ لِيَتَّخِذَ بَعْضُهُم بَعْضًا سُخْرِيًّا وَرَحْمَتُ رَبِّكَ خَيْرٌ مِّمَّا يَجْمَعُونَ {32}

Яратган Эгангни раҳматини улар тақсимлар эканми?! Ахир, дунё ҳаётидаги уларнинг тирикчилик воситаларини ораларида Биз тақсимлаб берганмиз. Бир-бирини хизматига олишлари учун, бирини бошқасидан (моддий) даражасини юксалтириб қўйганмиз. Яратган Эгангни раҳмати^[2077] улар тўлаётган нарсалардан яхшироқдир.

43:33

 

وَلَوْلَا أَن يَكُونَ النَّاسُ أُمَّةً وَاحِدَةً لَجَعَلْنَا لِمَن يَكْفُرُ بِالرَّحْمَنِ لِبُيُوتِهِمْ سُقُفًا مِّن فَضَّةٍ وَمَعَارِجَ عَلَيْهَا يَظْهَرُونَ {33}

Инсонлар (кофирликда бирлашиб) бир уммат бўлиб қолмаганида эди, Раҳмонга қарши чиққан/кофирларнинг уйларидаги томлари ва юксаладиган нарвонларини кумушдан қилиб берардик.

43:34

وَلِبُيُوتِهِمْ أَبْوَابًا وَسُرُرًا عَلَيْهَا يَتَّكِؤُونَ {34}

Уйларининг эшикларини ва тепасида суяниб ўтирадиган сўриларини ҳам (кумушдан қилиб берардик).

43:35

وَزُخْرُفًا وَإِن كُلُّ ذَلِكَ لَمَّا مَتَاعُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَالْآخِرَةُ عِندَ رَبِّكَ لِلْمُتَّقِينَ {35}

Ва зеб-зийнат (лар берардик)^[2078]. Буларнинг барчаси дунё ҳаётидаги баҳрамандликдан бошқа нарса эмас. Яратган Эганг ҳузуридаги охират (баҳрамандлиги) масъулиятли (мўмин)лар учундир.

43:36

وَمَن يَعْشُ عَن ذِكْرِ الرَّحْمَنِ نُقَيِّضْ لَهُ شَيْطَانًا فَهُوَ لَهُ قَرِينٌ {36}

Кимки Раҳмоннинг зикри (Қуръон)га «кўрлик» қилса, унга шайтонни ўраб қўямиз, у унинг доимий ҳамроҳи бўлади^[2079].

43:37

وَإِنَّهُمْ لَيَصُدُّونَهُمْ عَنِ السَّبِيلِ وَيَحْسَبُونَ أَنَّهُم مُّهْتَدُونَ {37}

У (шайтон)лар уларни йўлдан тўсади, улар эса, ўзларини тўғри йўлдамиз деб ўйлаб юради^[2080].

43:38

حَتَّى إِذَا جَاءنَا قَالَ يَا لَيْتَ بَيْنِي وَبَيْنَكَ بُعْدَ الْمَشْرِقَيْنِ فَبِئْسَ الْقَرِينُ {38}

Токи ҳузуримизга (ҳисоб бергани) келганида (дўстига қараб): «Эҳ! Кошки, сен билан менинг орамда машриқ билан мағрибчалик узоқ масофа бўлганида эди-я! Сен нақадар ёмон ҳамроҳ экансан!», дейди.

43:39

وَلَن يَنفَعَكُمُ الْيَوْمَ إِذ ظَّلَمْتُمْ أَنَّكُمْ فِي الْعَذَابِ مُشْتَرِكُونَ {39}

(Пушаймонингиз) бугун сизларга фойда бермайди. Чунки, ҳақсизлик қилдингиз. Албатта, азобда шерик бўласиз^[2081].

43:40

أفأنت تُسْمِعُ الصُّمَّ أَوْ تَهْدِي الْعُمْيَ وَمَن كَانَ فِي ضَلَالٍ مُّبِينٍ {40}

Сен кар бўлиб олганларга (даъватингни) эшиттира олармидинг ёки, кўр бўлиб олган^[2082] кишини ёхуд аниқ залолатда бўлган кишини тўғри йўлга бошлай олармидинг?!

43:41

فَإِمَّا نَذْهَبَنَّ بِكَ فَإِنَّا مِنْهُم مُّنتَقِمُونَ {41}

Сени (охиратга) олиб кетсак ҳам, Биз уларга керакли жазони аниқ берамиз.

43:42

أَوْ نُرِيَنَّكَ الَّذِي وَعَدْنَاهُمْ فَإِنَّا عَلَيْهِم مُّقْتَدِرُونَ {42}

Ёки (тириклигингда) уларга ваъда қилганимиз азобни сенга кўрсатиб қўямиз. Албатта, уларга кучимиз етади.

43:43

فَاسْتَمْسِكْ بِالَّذِي أُوحِيَ إِلَيْكَ إِنَّكَ عَلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ {43}

Сенга ваҳий қилинганни/Қуръонни маҳкам ушла^[2083]. Сен аниқ тўғри йўлдасан.

43:44

وَإِنَّهُ لَذِكْرٌ لَّكَ وَلِقَوْمِكَ وَسَوْفَ تُسْأَلُونَ {44}

Албатта, у (Қуръон) сенга ҳам қавминга ҳам насиҳатдир^[2084]. Яқинда ундан сўраласизлар.

43:45

وَاسْأَلْ مَنْ أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِكَ مِن رُّسُلِنَا أَجَعَلْنَا مِن دُونِ الرَّحْمَنِ آلِهَةً يُعْبَدُونَ {45}

Сендан олдин юборган элчиларимиз (умматлари)дан сўраб кўр-чи, Раҳмон билан орасига қўйиб ибодат қиладиган «илоҳлар» тайинлаб берган эканмизми?!

43:46

وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا مُوسَى بِآيَاتِنَا إِلَى فِرْعَوْنَ وَمَلَئِهِ فَقَالَ إِنِّي رَسُولُ رَبِّ الْعَالَمِينَ {46}

Шубҳасизки, Фиръавн ва унинг аъёнларига Мусони оят-белгиларимиз билан юборганмиз. Шунда у: «мен борлиқларнинг яратган Эгасининг элчисиман», деган.

43:47

فَلَمَّا جَاءهُم بِآيَاتِنَا إِذَا هُم مِّنْهَا يَضْحَكُونَ {47}

(Мусо) уларга оят-белгиларимиз билан келганида, уларни устидан кулишган.

43:48

وَمَا نُرِيهِم مِّنْ آيَةٍ إِلَّا هِيَ أَكْبَرُ مِنْ أُخْتِهَا وَأَخَذْنَاهُم بِالْعَذَابِ لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ {48}

Уларга кўрсатганимиз ҳар бир оят-белги шеригидан буюкроқ эди. (Имон-у адолатга) қайтсинлар деб, уларни азобга тутганмиз^[2085].

43:49

وَقَالُوا يَا أَيُّهَا السَّاحِرُ ادْعُ لَنَا رَبَّكَ بِمَا عَهِدَ عِندَكَ إِنَّنَا لَمُهْتَدُونَ {49}

Улар: «Эй сеҳргар! Сенга берган ваъдасига кўра, биз учун яратган Эгангга дуо қил, (азоб даф бўлса) албатта тўғри йўлга кирамиз», дейишган^[2086].

43:50

فَلَمَّا كَشَفْنَا عَنْهُمُ الْعَذَابَ إِذَا هُمْ يَنكُثُونَ {50}

Улардан азобни даф қилганимизда, дарҳол сўзидан қайтишган.

43:51

وَنَادَى فِرْعَوْنُ فِي قَوْمِهِ قَالَ يَا قَوْمِ أَلَيْسَ لِي مُلْكُ مِصْرَ وَهَذِهِ الْأَنْهَارُ تَجْرِي مِن تَحْتِي أَفَلَا تُبْصِرُونَ {51}

Фиръавн қавмига шундай мурожаат қилди: “Эй қавмим, Мисрнинг ҳукмронлиги меники эмасми? Бу анҳорлар менинг (ҳукмронлигим) остида оқмаяптими? Наҳотки (ҳақиқатни) кўрмаяпсизлар?!

43:52

أَمْ أَنَا خَيْرٌ مِّنْ هَذَا الَّذِي هُوَ مَهِينٌ وَلَا يَكَادُ يُبِينُ {52}

Аслида, мен мана шу хор, деярли гапини тушунтира олмайдиган одамдан яхши эмасманми?

43:53

فَلَوْلَا أُلْقِيَ عَلَيْهِ أَسْوِرَةٌ مِّن ذَهَبٍ أَوْ جَاء مَعَهُ الْمَلَائِكَةُ مُقْتَرِنِينَ {53}

(Агар у пайғамбар бўлса,) унга олтин билагузуклар ташланса ёки у билан бирга ҳамроҳ бўлиб юрадиган фаришталар келса^[2087] бўлмасмиди?!” (деди Фиръавн.)

43:54

فَاسْتَخَفَّ قَوْمَهُ فَأَطَاعُوهُ إِنَّهُمْ كَانُوا قَوْمًا فَاسِقِينَ {54}

Шу тариқа Фиръавн ўз қавмини камситиб аҳмоқ қилиб, уларни ўзига итоат қилдирди. Улар аниқ йўлдан чиққан – фосиқ қавм бўлди^[2088].

43:55

فَلَمَّا آسَفُونَا انتَقَمْنَا مِنْهُمْ فَأَغْرَقْنَاهُمْ أَجْمَعِينَ {55}

Бизни ғазаблантирганида, уларга муносиб жазо^[2089] бердик – уларни ҳаммасини биргаликда (денгизга) чўктириб юбордик.

43:56

فَجَعَلْنَاهُمْ سَلَفًا وَمَثَلًا لِلْآخِرِينَ {56}

Кейин келадиганлар учун уларни (тарихий) ўтмиш ва бир сабоқ қилдик.

43:57

وَلَمَّا ضُرِبَ ابْنُ مَرْيَمَ مَثَلًا إِذَا قَوْمُكَ مِنْهُ يَصِدُّونَ {57}

Марямнинг ўғли (Исо Қуръонда) мисол қилиб келтирилганида, қавминг(дан баъзилари) у сабабли севиниб ҳайқира бошлади.

43:58

وَقَالُوا أَآلِهَتُنَا خَيْرٌ أَمْ هُوَ مَا ضَرَبُوهُ لَكَ إِلَّا جَدَلًا بَلْ هُمْ قَوْمٌ خَصِمُونَ {58}

Ва: «Бизнинг «илоҳларимиз» яхшими ёки у (Исо) яхшими?», дедилар^[2090]. Буни сенга буни фақат тортишиш учун қилди. Аслида, улар урушқоқ қавмдир.

43:59

إِنْ هُوَ إِلَّا عَبْدٌ أَنْعَمْنَا عَلَيْهِ وَجَعَلْنَاهُ مَثَلًا لِّبَنِي إِسْرَائِيلَ {59}

Исо – Биз унга неъмат берган^[2091] ва уни Исроил авлодига бир намуна (далил) қилган банда, холос.

43:60

وَلَوْ نَشَاء لَجَعَلْنَا مِنكُم مَّلَائِكَةً فِي الْأَرْضِ يَخْلُفُونَ {60}

Агар хоҳласак, сизларни ўрнингизга ер юзида ўринбосарлик қиладиган фаришталар тайинлаган бўлардик^[2092].

43:61

وَإِنَّهُ لَعِلْمٌ لِّلسَّاعَةِ فَلَا تَمْتَرُنَّ بِهَا وَاتَّبِعُونِ هَذَا صِرَاطٌ مُّسْتَقِيمٌ {61}

Албатта, у (Исо) қиёмат учун бир илмдир^[2093], қиёмат ҳақида асло шубҳа қилманглар. Менга эргашинглар^[2094]. Мана шу тўғри йўлдир.

43:62

وَلَا يَصُدَّنَّكُمُ الشَّيْطَانُ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُّبِينٌ {62}

Шайтон сизларни (тўғри йўлдан) тўсиб қўймасин. У сизларга аниқ душмандир.

43:63

 

 

 

وَلَمَّا جَاء عِيسَى بِالْبَيِّنَاتِ قَالَ قَدْ جِئْتُكُم بِالْحِكْمَةِ وَلِأُبَيِّنَ لَكُم بَعْضَ الَّذِي تَخْتَلِفُونَ فِيهِ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَطِيعُونِ {63}

Исо аниқ-равшан далиллар билан келиб шундай деди: “Мен сизларга ҳикмат келтирдим. Сизлар ихтилоф қилаётган баъзи нарсаларни сизларга очиқлаб бераман^[2095]. Аллоҳга нисбатан жавобгарликни ҳис қилинг ва менга итоат қилинг^[2096].

43:64

إِنَّ اللَّهَ هُوَ رَبِّي وَرَبُّكُمْ فَاعْبُدُوهُ هَذَا صِرَاطٌ مُّسْتَقِيمٌ {64}

Аллоҳ менинг ҳам яратган Эгам, сизларнинг ҳам яратган Эгангиздир; Унга ибодат қилинглар. тўғри йўл мана шудир.”

43:65

فَاخْتَلَفَ الْأَحْزَابُ مِن بَيْنِهِمْ فَوَيْلٌ لِّلَّذِينَ ظَلَمُوا مِنْ عَذَابِ يَوْمٍ أَلِيمٍ {65}

Кейинчалик, (насроний) гуруҳлар ўзаро ихтилофга қилдилар^[2097]. Энди, алам берувчи кундаги азоб туфайли ҳақсизлик қилувчи-золимларнинг ҳолига вой!

43:66

هَلْ يَنظُرُونَ إِلَّا السَّاعَةَ أَن تَأْتِيَهُم بَغْتَةً وَهُمْ لَا يَشْعُرُونَ {66}

Улар ўзлари билмай қолган ҳолда, ўзларига тўсатдан қиёмат келиб қолишини кутяпти, холос^[2098].

43:67

الْأَخِلَّاء يَوْمَئِذٍ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ إِلَّا الْمُتَّقِينَ {67}

Масъулиятли (мўмин)лардан ^[2099] бошқа дўстлар бир-бирига душман бўлади.

43:68

يَا عِبَادِ لَا خَوْفٌ عَلَيْكُمُ الْيَوْمَ وَلَا أَنتُمْ تَحْزَنُونَ {68}

(Уларга шундай дейилади) “Эй бандаларим! Бугун сизларга ҳеч қандай қўрқув йўқ, сизлар ғам ҳам чекмайсиз.

43:69

الَّذِينَ آمَنُوا بِآيَاتِنَا وَكَانُوا مُسْلِمِينَ {69}

Улар оятларимизга ишонган ва (унга) таслим бўлувчилардир^[2100].

43:70

ادْخُلُوا الْجَنَّةَ أَنتُمْ وَأَزْوَاجُكُمْ تُحْبَرُونَ {70}

(Уларга яна шундай дейилади) “Сизлар (ўзингизга ўхшаган) шерикларингиз^[2101] билан бирга севиниб-қувониб жаннатга киринглар.”

43:71

يُطَافُ عَلَيْهِم بِصِحَافٍ مِّن ذَهَبٍ وَأَكْوَابٍ وَفِيهَا مَا تَشْتَهِيهِ الْأَنفُسُ وَتَلَذُّ الْأَعْيُنُ وَأَنتُمْ فِيهَا خَالِدُونَ {71}

Уларга олтин патнислар ва қадаҳлар айлантирилади. Унда кўнгиллари тусаган ва кўзлари қувнайдиган нарсалар бўлади^[2102]. Сизлар унда ўлимсиз – мангу қоласизлар.

43:72

وَتِلْكَ الْجَنَّةُ الَّتِي أُورِثْتُمُوهَا بِمَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ {72}

(Уларга шундай дейилади) Қилган амалларингиз эвазига сизларга эгадор қилиб бериладиган жаннат мана шудир.

43:73

لَكُمْ فِيهَا فَاكِهَةٌ كَثِيرَةٌ مِنْهَا تَأْكُلُونَ {73}

Унда сизлар учун ўзингиз ейдиган кўплаб мевалар бор.”

43:74

إِنَّ الْمُجْرِمِينَ فِي عَذَابِ جَهَنَّمَ خَالِدُونَ {74}

Жиноятчилар жаҳаннам азобида ўлимсиз – мангу қоладилар.

43:75

لَا يُفَتَّرُ عَنْهُمْ وَهُمْ فِيهِ مُبْلِسُونَ {75}

Улардан (азоб) енгиллатилмайди, улар азоб ичра ноумид қолиб кетади.

43:76

وَمَا ظَلَمْنَاهُمْ وَلَكِن كَانُوا هُمُ الظَّالِمِينَ {76}

Уларга Биз зулм қилган бўлмаймиз, лекин улар ўзлари золим бўлишган^[2103].

43:77

وَنَادَوْا يَا مَالِكُ لِيَقْضِ عَلَيْنَا رَبُّكَ قَالَ إِنَّكُم مَّاكِثُونَ {77}

(Жаҳаннамдагилар): «Эй (ваколатли фаришта) Молик! Раббинг бизга (ўлим) ҳукмини берақолсин» деганида, «сизлар мана шундай қолиб кетасизлар», дейди^[2104].

43:78

لَقَدْ جِئْنَاكُم بِالْحَقِّ وَلَكِنَّ أَكْثَرَكُمْ لِلْحَقِّ كَارِهُونَ {78}

Биз сизларга ҳақ (китоб)ни келтириб қўйдик, лекин кўпчилигингиз ҳақни ёқтирмаяпсиз.

43:79

أَمْ أَبْرَمُوا أَمْرًا فَإِنَّا مُبْرِمُونَ {79}

Ёки улар (мушриклар) бирон бир ишга қарор қилиб бўлдиларми? Ундай бўлса, Биз ҳам қарор берамиз!

43:80

أَمْ يَحْسَبُونَ أَنَّا لَا نَسْمَعُ سِرَّهُمْ وَنَجْوَاهُم بَلَى وَرُسُلُنَا لَدَيْهِمْ يَكْتُبُونَ {80}

Ёки улар, Бизни уларнинг сирларини ва яширин суҳбатларини эшитмаяпти деб ўйлаяптими? Аксинча, ёнларидаги (фаришта) элчиларимиз ёзиб турибди^[2105].

43:81

قُلْ إِن كَانَ لِلرَّحْمَنِ وَلَدٌ فَأَنَا أَوَّلُ الْعَابِدِينَ {81}

Айт: «Агар Раҳмоннинг боласи бўлганида, унга ибодат қилувчиларнинг аввалгиси мен бўлардим.»

43:82

سُبْحَانَ رَبِّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ رَبِّ الْعَرْشِ عَمَّا يَصِفُونَ {82}

Осмонлар в ерни Рабби, аршни Рабби бўлмиш Аллоҳ, улар тасвирлаётган нарсадан (ўзига бола туртишдан) покдир.

43:83

فَذَرْهُمْ يَخُوضُوا وَيَلْعَبُوا حَتَّى يُلَاقُوا يَوْمَهُمُ الَّذِي يُوعَدُونَ {83}

Уларни ўз ҳолига қўйиб бер, ўзларига таҳдид қилинган кунга рўбарў бўлгунча (гуноҳга) ботиб, ўйнаб юраверсинлар.

43:84

وَهُوَ الَّذِي فِي السَّمَاء إِلَهٌ وَفِي الْأَرْضِ إِلَهٌ وَهُوَ الْحَكِيمُ الْعَلِيمُ {84}

У осмонда ҳам илоҳ, ерда ҳам илоҳ. У тўғри қарор беради, ҳамма нарсани билади^[2106].

43:85

وَتَبَارَكَ الَّذِي لَهُ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا وَعِندَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ وَإِلَيْهِ تُرْجَعُونَ {85}

Осмонлар-у ер ва улар орасидаги нарсаларнинг ҳукмронлиги Уники бўлган зотнинг шаъни улуғдир. Қиёмат (қачон бўлиши ҳақидаги) илми фақат Уни ҳузурида. (Ўшанда) Унга қайтариласизлар.

43:86

وَلَا يَمْلِكُ الَّذِينَ يَدْعُونَ مِن دُونِهِ الشَّفَاعَةَ إِلَّا مَن شَهِدَ بِالْحَقِّ وَهُمْ يَعْلَمُونَ {86}

Аллоҳ ила ораларига қўйиб илтижо қилаётганлари оқлаш ҳақига эга бўлмайдилар. Фақатгина, билган ҳолатида ҳаққа гувоҳлик қилганлар (эга бўлади)^[2107].

43:87

وَلَئِن سَأَلْتَهُم مَّنْ خَلَقَهُمْ لَيَقُولُنَّ اللَّهُ فَأَنَّى يُؤْفَكُونَ {87}

Улардан ўзларини ким яратган деб сўрасанг: «Аниқ Аллоҳ» дейди. Унда, қаёққа бурилиб кетяптилар?!

43:88

وَقِيلِهِ يَارَبِّ إِنَّ هَؤُلَاء قَوْمٌ لَّا يُؤْمِنُونَ {88}

Ва у: «Эй Раббим» деб қасам ичиб, «Албатта булар имон келтирмайдиган қавмдир», деди^[2108].

43:89

فَاصْفَحْ عَنْهُمْ وَقُلْ سَلَامٌ فَسَوْفَ يَعْلَمُونَ {89}

Ундай бўлса, улардан юз ўгир ва «Саломат (бўлайлик!)», деб айт. Яқинда (ҳақиқатни) билиб оладилар^[2109].

 

44. ДУХОН сураси^[2110]

 

بسم الله الرحمن الرحيم

Марҳамати чексиз ва яхшилик қилувчи – Аллоҳ номи билан.

44:1

حم {1}

Ҳа! Мим![2111]

44:2

وَالْكِتَابِ الْمُبِينِ {2}

Онт бўлсин очиқ-ойдин^[2112] китобга!

44:3

إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةٍ مُّبَارَكَةٍ إِنَّا كُنَّا مُنذِرِينَ {3}

Албатта, уни муборак кечада туширдик. Биз (у орқали) огоҳлантирамиз.

44:4

فِيهَا يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ {4}

Қарор қилинган ҳар бир иш у кечада ажрим қилинади^[2113].

44:5

أَمْرًا مِّنْ عِندِنَا إِنَّا كُنَّا مُرْسِلِينَ {5}

Биз тарафимиздан амр қилиниб (ажрим қилинади). Биз албатта элчилар^[2114] юборувчимиз.

44:6

رَحْمَةً مِّن رَّبِّكَ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ {6}

Яратган Эганг тарафидан бир яхшилик сифатида (юборилади). Албатта, у ҳамма нарсани эшитади, билади.

44:7

رَبِّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا إِن كُنتُم مُّوقِنِينَ {7}

Агар сизлар қатъий ишонувчи бўлсангиз, (билингки) У осмонларни, ерни ва у иккаласи орасидаги барча нарсанинг яратган Эгасидир^[2115].

44:8

لَا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ يُحْيِي وَيُمِيتُ ۖ رَبُّكُمْ وَرَبُّ آبَائِكُمُ الْأَوَّلِينَ {8}

c

44:9

بَلْ هُمْ فِي شَكٍّ يَلْعَبُونَ {9}

Аслида, улар (Қуръонга нисбатан) шубҳа ичида эрмак қилмоқдалар.

44:10

فَارْتَقِبْ يَوْمَ تَأْتِي السَّمَاء بِدُخَانٍ مُّبِينٍ {10}

Энди, сен осмон аниқ бир тутун келтирадиган кунни кут^[2116].

44:11

يَغْشَى النَّاسَ هَذَا عَذَابٌ أَلِيمٌ {11}

У инсонларни ўраб олади. Бу алам берувчи азобдир.

44:12

رَبَّنَا اكْشِفْ عَنَّا الْعَذَابَ إِنَّا مُؤْمِنُونَ{12}

(Ўшанда инкорчилар) «Эй Раббимиз! Биздан бу азобни даф эт. Биз (энди) қатъий ишонувчимиз» (деб қолади).

44:13

أَنَّى لَهُمُ الذِّكْرَى وَقَدْ جَاءهُمْ رَسُولٌ مُّبِينٌ {13}

Насиҳат (еслатма) уларга қандай қилиб фойда беради. Зеро, уларга аниқ элчи келган.

44:14

ثُمَّ تَوَلَّوْا عَنْهُ وَقَالُوا مُعَلَّمٌ مَّجْنُونٌ {14}

Кейин улар ундан юз ўгиришган ва: “(Бунга бошқа одамлар тарафидан Қуръон) ўргатиб қўйилган^[2117], мажнун” дедилар.

44:15

إِنَّا كَاشِفُو الْعَذَابِ قَلِيلًا إِنَّكُمْ عَائِدُونَ {15}

Азобни оз муддатга даф этиб турамиз, сизлар (яна эски ҳолингизга) аниқ қайтасиз.

44:16

يَوْمَ نَبْطِشُ الْبَطْشَةَ الْكُبْرَى إِنَّا مُنتَقِمُونَ {16}

Қаттиқ зарба берадиган кунимиз албатта муносиб жазони берамиз^[2118].

44:17

وَلَقَدْ فَتَنَّا قَبْلَهُمْ قَوْمَ فِرْعَوْنَ وَجَاءهُمْ رَسُولٌ كَرِيمٌ {17}

Шубҳасизки, улардан олдин Фиръавн қавмини ҳам имтиҳон қилганмиз. Уларга ҳурматли элчи келган.

44:18

أَنْ أَدُّوا إِلَيَّ عِبَادَ اللَّهِ إِنِّي لَكُمْ رَسُولٌ أَمِينٌ {18}

(Мусо шундай деган): “Аллоҳнинг бандаларини (Исроил авлодини)^[2119] менга топширинглар. Мен сизларга (Аллоҳдан юборилган) ишончли элчиман.

44:19

وَأَنْ لَّا تَعْلُوا عَلَى اللَّهِ إِنِّي آتِيكُم بِسُلْطَانٍ مُّبِينٍ {19}

Аллоҳга қарши катта кетманг. Мен сизларга аниқ ҳужжат келтираман.

44:20

وَإِنِّي عُذْتُ بِرَبِّي وَرَبِّكُمْ أَن تَرْجُمُونِ {20}

Мени ҳайдаб солишингиздан^[2120] менинг  ҳам сизларнинг ҳам Роббингиз бўлмиш – Аллоҳдан паноҳ сўрадим.

44:21

وَإِنْ لَّمْ تُؤْمِنُوا لِي فَاعْتَزِلُونِ {21}

Менга ишонмаган бўлсанглар мендан узоқ туринглар” (деди Мусо).

44:22

فَدَعَا رَبَّهُ أَنَّ هَؤُلَاء قَوْمٌ مُّجْرِمُونَ {22}

Кейинчалик, Мусо Раббига дуо қилиб: «Булар аниқ жиноятчи экан», деди.

44:23

فَأَسْرِ بِعِبَادِي لَيْلًا إِنَّكُم مُّتَّبَعُونَ {23}

(Аллоҳ шундай деди): “Бандаларим билан бирга тунда йўлга чиқ, сизлар аниқ таъқиб қилинасиз.

44:24

وَاتْرُكْ الْبَحْرَ رَهْوًا إِنَّهُمْ جُندٌ مُّغْرَقُونَ {24}

Денгизни тинч турган ҳолда қолдир, чунки, улар чўктириб юбориладиган қўшиндир^[2121].”

44:25

كَمْ تَرَكُوا مِن جَنَّاتٍ وَعُيُونٍ {25}

Улар ортларида қанчадан-қанча боғу-бўстонлар ва чашмаю-булоқлар қолдириб кетди.

44:26

وَزُرُوعٍ وَمَقَامٍ كَرِيمٍ {26}

Экинзорлар ва кўркам жойлар,

44:27

وَنَعْمَةٍ كَانُوا فِيهَا فَاكِهِينَ {27}

Ўзлари баҳраманд бўлган неъматлар (қолдириб кетди).

44:28

كَذَلِكَ وَأَوْرَثْنَاهَا قَوْمًا آخَرِينَ {28}

Мана шундай. Уларни бошқа қавмларга – Исроил авлодига^[2122] мерос қилиб бердик.

44:29

فَمَا بَكَتْ عَلَيْهِمُ السَّمَاء وَالْأَرْضُ وَمَا كَانُوا مُنظَرِينَ {29}

Уларга на осмон ва на ер (аҳли) “йиғлагани” йўқ. уларга муҳлат  берилмади^[2123].

44:30

وَلَقَدْ نَجَّيْنَا بَنِي إِسْرَائِيلَ مِنَ الْعَذَابِ الْمُهِينِ {30}

Ҳақиқатда, Исроил авлодларини хорловчи азобдан қутқарганмиз.

44:31

مِن فِرْعَوْنَ إِنَّهُ كَانَ عَالِيًا مِّنَ الْمُسْرِفِينَ {31}

Фиръавндан (қутқарганмиз). Чунки, у ҳаддан ошувчилар орасидаги бир зўравон бўлган.

44:32

وَلَقَدِ اخْتَرْنَاهُمْ عَلَى عِلْمٍ عَلَى الْعَالَمِينَ {32}

Ҳақиқатда, илм сабабли уларни замондошларидан^[2124] (фазилатли қилиб)^[2125] танлаб олганмиз.

44:33

وَآتَيْنَاهُم مِّنَ الْآيَاتِ مَا فِيهِ بَلَاء مُّبِينٌ {33}

Уларга унда буюк неъмат бўлган аломатлар/оятлар берганмиз.

44:34

إِنَّ هَؤُلَاء لَيَقُولُونَ {34}

Албатта, бу (кофир)лар шундай деяпти:

44:35

إِنْ هِيَ إِلَّا مَوْتَتُنَا الْأُولَى وَمَا نَحْنُ بِمُنشَرِينَ {35}

“Илк ўлимимиздан бошқаси йўқ. Биз қайта тирилмаймиз.

44:36

فَأْتُوا بِآبَائِنَا إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ {36}

Агар ростгўй бўлсаларинг, ота-боболаримизни олиб келинглар-чи!^[2126]”

44:37

أَهُمْ خَيْرٌ أَمْ قَوْمُ تُبَّعٍ وَالَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ أَهْلَكْنَاهُمْ إِنَّهُمْ كَانُوا مُجْرِمِينَ{37}

Улар яхшими ёки Туббаъ^[2127] қавми ва улардан аввалгиларми? Уларни ҳам ҳалок қилганмиз. Чунки, улар жиноятчи бўлдилар^[2128].

44:38

وَمَا خَلَقْنَا السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَمَا بَيْنَهُمَا لَاعِبِينَ {38}

Биз осмонлару ерни ва улар орасидаги нарсаларни бекордан-бекорга^[2129] (беҳудага) яратмадик.

44:39

مَا خَلَقْنَاهُمَا إِلَّا بِالْحَقِّ وَلَكِنَّ أَكْثَرَهُمْ لَا يَعْلَمُونَ {39}

У иккаласини ҳам аниқ бир мақсадда яратдик^[2130]. Лекин, уларнинг^[2131] кўпи билмаяпти.

44:40

إِنَّ يَوْمَ الْفَصْلِ مِيقَاتُهُمْ أَجْمَعِينَ {40}

Албатта, уларнинг барчасига белгиланган вақт – (ҳақ билан ботил) ажратиладиган кундир^[2132].

44:41

يَوْمَ لَا يُغْنِي مَوْلًى عَن مَّوْلًى شَيْئًا وَلَا هُمْ يُنصَرُونَ {41}

У куни ҳеч бир дўст бирон бир дўстига асқатмайди ва уларга ёрдам берилмайди.

44:42

إِلَّا مَن رَّحِمَ اللَّهُ إِنَّهُ هُوَ الْعَزِيزُ الرَّحِيمُ {42}

Фақат Аллоҳ раҳм қилганлар (га ёрдам берилади)^[2133]. У ғолиб ва меҳрибондир.

44:43

إِنَّ شَجَرَةَ الزَّقُّومِ {43}

Заққум дарахти –

44:44

طَعَامُ الْأَثِيمِ {44}

Гуноҳга ботганлар таомидир.

44:45

كَالْمُهْلِ يَغْلِي فِي الْبُطُونِ {45}

У қоринларда қиздирилган ёғдек қайнайди^[2134].

44:46

كَغَلْيِ الْحَمِيمِ {46}

Қайноқ сув қайнашидек.

44:47

خُذُوهُ فَاعْتِلُوهُ إِلَى سَوَاء الْجَحِيمِ {47}

(Гуноҳга ботганлар ҳақидаги амр шундай бўлади) “Уни ушлаб жаҳаннамнинг ўртасига судраб боринглар.

44:48

ثُمَّ صُبُّوا فَوْقَ رَأْسِهِ مِنْ عَذَابِ الْحَمِيمِ {48}

Кейин, бошидан қайноқ сув азобини қуйинглар.”

44:49

ذُقْ إِنَّكَ أَنتَ الْعَزِيزُ الْكَرِيمُ {49}

“(Жаҳаннамдагиларга шундай дейилади)  Завқлан – сен ахир «азиз ва ҳурматлисан-ку».

44:50

إِنَّ هَذَا مَا كُنتُم بِهِ تَمْتَرُونَ {50}

Бу – ўзингиз ишонмай шубҳа қилган нарсадир.”

44:51

إِنَّ الْمُتَّقِينَ فِي مَقَامٍ أَمِينٍ {51}

Масъулиятли (мўмин)лар эмин-эркин жойда қоладилар.

44:52

فِي جَنَّاتٍ وَعُيُونٍ {52}

Боғу бўстонлар ва чашма-и булоқларда (қоладилар).

44:53

يَلْبَسُونَ مِن سُندُسٍ وَإِسْتَبْرَقٍ مُّتَقَابِلِينَ {53}

Бир-бирига рўбарў бўлиб ўтириб, юпқа ва қалин шойи ипакдан кийиниб ^[2135] ўтирадилар.

44:54

كَذَلِكَ وَزَوَّجْنَاهُم بِحُورٍ عِينٍ {54}

Мана шундай! Уларга чарос кўзли ҳурларни (хизматкор сифатида) қўшиб^[2136] қўямиз.

44:55

يَدْعُونَ فِيهَا بِكُلِّ فَاكِهَةٍ آمِنِينَ {55}

У ерда хотиржам ҳолларида^[2137], турли мевалардан талаб қиладилар.

44:56

لَا يَذُوقُونَ فِيهَا الْمَوْتَ إِلَّا الْمَوْتَةَ الْأُولَى وَوَقَاهُمْ عَذَابَ الْجَحِيمِ {56}

Улар унда ўлим тотмайдилар, фақат (дунёдаги) илк ўлимни^[2138] тотган бўладилар. (Аллоҳ) уларни жаҳаннам азобидан қутқариб қолган бўлади.

44:57

فَضْلًا مِّن رَّبِّكَ ذَلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ {57}

(Бу) яратган Эгангизнинг олийжаноблигидир. Бу улкан зафардир.

44:58

فَإِنَّمَا يَسَّرْنَاهُ بِلِسَانِكَ لَعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُونَ {58}

Насиҳат олсинлар^[2139] деб, у (Қуръон)ни сени тилингда (араб тилида) қулайлаштириб^[2140] қўйдик.

44:59

فَارْتَقِبْ إِنَّهُم مُّرْتَقِبُونَ {59}

Энди, сен кутиб тур, улар ҳам кутиб турибди^[2141].

 

45. ЖОСИЯ сураси^[2142]

بسم الله الرحمن الرحيم

Марҳамати чексиз ва яхшилик қилувчи – Аллоҳ номи билан.

45:1

حم {1}

Ҳа! Мим![2143]

45:2

تَنزِيلُ الْكِتَابِ مِنَ اللَّهِ الْعَزِيزِ الْحَكِيمِ {2}

Ушбу китобни тушиши ўз ишида ғолиб ва тўғри қарор берувчи – Аллоҳ тарафидандир.

45:3

إِنَّ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ لَآيَاتٍ لِّلْمُؤْمِنِينَ {3}

Ҳақиқатда, (Аллоҳга) ишонувчилар учун осмонлар ва ерда оят-далиллар бор.

45:4

وَفِي خَلْقِكُمْ وَمَا يَبُثُّ مِن دَابَّةٍ آيَاتٌ لِّقَوْمٍ يُوقِنُونَ {4}

Сизларни яратилишингизда ва (Аллоҳни ер юзига) тарқатиб қўйган жониворларида, қатъий ишонувчилар учун оят-далиллар бор.

45:5

وَاخْتِلَافِ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ وَمَا أَنزَلَ اللَّهُ مِنَ السَّمَاء مِن رِّزْقٍ فَأَحْيَا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا وَتَصْرِيفِ الرِّيَاحِ آيَاتٌ لِّقَوْمٍ يَعْقِلُونَ {5}

Кеча ва кундузни алмашиб туришида, Аллоҳ осмондан ёмғир ёғдириб, у орқали жонсиз ерни тирилтиришида ва шамолларни фарқли йўналтириб туришида эса^[2144], уқиб-ўрганадиган^[2145] жамият учун оят-далиллар бор^[2146].

45:6

تِلْكَ آيَاتُ اللَّهِ نَتْلُوهَا عَلَيْكَ بِالْحَقِّ فَبِأَيِّ حَدِيثٍ بَعْدَ اللَّهِ وَآيَاتِهِ يُؤْمِنُونَ {6}

Булар Аллоҳнинг оятлари,  уларни сенга ҳаққоний^[2147]  равишда ўқиб беряпмиз. Энди, улар Аллоҳдан ва Унинг оятларидан кейин қайси гапга имон келтирадилар?!^[2148]

45:7

وَيْلٌ لِّكُلِّ أَفَّاكٍ أَثِيمٍ {7}

Қайта-қайта бўҳтон уюштирувчилар ва гуноҳга ботиб кетганларнинг барчасини ҳолига вой!

45:8

يَسْمَعُ آيَاتِ اللَّهِ تُتْلَى عَلَيْهِ ثُمَّ يُصِرُّ مُسْتَكْبِرًا كَأَن لَّمْ يَسْمَعْهَا فَبَشِّرْهُ بِعَذَابٍ أَلِيمٍ {8}

У ўзига ўқиб берилаётган Аллоҳнинг оятларини эшитади, кейин худди эшитмагандек  ўзини катта тутиб (нотўғри ақидасида) туриб олади^[2149]. Энди, унга аламли азобдан дарак бер.

45:9

وَإِذَا عَلِمَ مِنْ آيَاتِنَا شَيْئًا اتَّخَذَهَا هُزُوًا أُوْلَئِكَ لَهُمْ عَذَابٌ مُّهِينٌ {9}

Оятларимиздан бирор нарса ўрганиб олганида эса, уни мазах қилади. Уларга хорловчи азоб бор.

45:10

مِن وَرَائِهِمْ جَهَنَّمُ وَلَا يُغْنِي عَنْهُم مَّا كَسَبُوا شَيْئًا وَلَا مَا اتَّخَذُوا مِن دُونِ اللَّهِ أَوْلِيَاء وَلَهُمْ عَذَابٌ عَظِيمٌ {10}

У(ндай)ларнинг ортида жаҳаннам бор. Эришган нарсалари ҳам, Аллоҳни қўйиб ўзларигаилоҳ қилиб олган авлиёлари ҳам уларга ҳеч нарсага асқатмайди^[2150]. Уларга улкан азоб бор.

45:11

هَذَا هُدًى وَالَّذِينَ كَفَرُوا بِآيَاتِ رَبِّهِمْ لَهُمْ عَذَابٌ مَّن رِّجْزٍ أَلِيمٌ {11}

Бу (Қуръон) қўлланма – раҳнамодир. Яратган Эгасининг оятларига кофирлик қиладиганларга^[2151] азоб-уқубатнинг аламлиги бор.

45:12

اللَّهُ الَّذِي سخَّرَ لَكُمُ الْبَحْرَ لِتَجْرِيَ الْفُلْكُ فِيهِ بِأَمْرِهِ وَلِتَبْتَغُوا مِن فَضْلِهِ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ {12}

Аллоҳ денгизни сизларни хизматингизга берди. Кемалар Унинг амрига биноан сузиши, сизлар (кемаларда) Унинг олийжаноблик қилиб берган ризқидан талаб қилишингиз ва бурчингизни адо этишингиз учун (шундай қилди)^[2152].

45:13

وَسَخَّرَ لَكُم مَّا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ جَمِيعًا مِّنْهُ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لَّقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ {13}

Ҳамда, осмонлар ва ердаги барча нарсани Ўз тарафидан (бир раҳмат қилиб) сизларни хизматингизга берди. Фикр юритиб ўйланадиган кишилар учун бунда аниқ оят-далиллар бор.

45:14

قُل لِّلَّذِينَ آمَنُوا يَغْفِرُوا لِلَّذِينَ لا يَرْجُون أَيَّامَ اللَّهِ لِيَجْزِيَ قَوْمًا بِما كَانُوا يَكْسِبُونَ {14}

(Аллоҳ ва Расулига) ишонган – мўминларга айт: Аллоҳнинг (ваъда қилган) кунларидан^[2153] умид қилмайдиган қавмга парво қилмасинлар^[2154]. Чунки, ҳар қандай қавмни ўз қилмишига яраша Унинг Ўзи жазолайди.

45:15

مَنْ عَمِلَ صَالِحًا فَلِنَفْسِهِ وَمَنْ أَسَاء فَعَلَيْهَا ثُمَّ إِلَى رَبِّكُمْ تُرْجَعُونَ {15}

Ким яхши иш қилса ўз фойдасига, ким ёмонлик қилса ўз зиёнига.  Кейин, (жазо ва мукофот олиш учун) яратган Эгангизга қайтариласизлар.

45:16

وَلَقَدْ آتَيْنَا بَنِي إِسْرَائِيلَ الْكِتَابَ وَالْحُكْمَ وَالنُّبُوَّةَ وَرَزَقْنَاهُم مِّنَ الطَّيِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَى الْعَالَمِينَ

Шубҳасизки, Исроил^[2155] авлодларига китоб, ҳикмат^[2156] ва пайғамбарлик бердик, уларга покиза нарсалардан ризқлантирдик ва уларни замондошларидан афзал қилдик.

45:17

وَآتَيْنَاهُم بَيِّنَاتٍ مِّنَ الْأَمْرِ فَمَا اخْتَلَفُوا إِلَّا مِن بَعْدِ مَا جَاءهُمْ الْعِلْمُ بَغْيًا بَيْنَهُمْ إِنَّ رَبَّكَ يَقْضِي بَيْنَهُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ فِيمَا كَانُوا فِيهِ يَخْتَلِفُونَ {17}

Уларга (дин) иши ҳақида очиқ баёнотлар берганмиз. Бироқ, уларга ушбу маълумот келганидан кейин, ўзаро ҳасад қилиб (дин ишида бир-бирига) қарши чиқадилар^[2157]. Қаршилик қилган масалалари бўйича Раббинг улар ўртасида қиёмат куни ҳукм қилади.

45:18

ثُمَّ جَعَلْنَاكَ عَلَى شَرِيعَةٍ مِّنَ الْأَمْرِ فَاتَّبِعْهَا وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاء الَّذِينَ لَا يَعْلَمُونَ {18}

Кейин, сени (дин) ишида бир шариатга – қонунга^[2158] тайинладик, сен шунга амал қил^[2159]. «Билмайдиганларнинг»^[2160] орзу-ҳавасларига эргашма.

45:19

إِنَّهُمْ لَن يُغْنُوا عَنكَ مِنَ اللَّهِ شَيئًا وإِنَّ الظَّالِمِينَ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاء بَعْضٍ وَاللَّهُ وَلِيُّ الْمُتَّقِينَ {19}

Чунки, улар Аллоҳдан (келадиган) ҳеч нарсада сенга асқатмайди^[2161]. Албатта, золимлар бир-бирининг дўстидир. Аллоҳ эса, масъулиятли (мўмин)ларнинг дўстидир.

45:20

هَذَا بَصَائِرُ لِلنَّاسِ وَهُدًى وَرَحْمَةٌ لِّقَوْمِ يُوقِنُونَ {20}

Бу (Қуръон) инсонларни қалб кўзларини очувчи нурдир^[2162]. Қатъий ишонувчиларга қўлланма-раҳнамо ва эзгуликдир.

45:21

أًمْ حَسِبَ الَّذِينَ اجْتَرَحُوا السَّيِّئَاتِ أّن نَّجْعَلَهُمْ كَالَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ سَوَاء مَّحْيَاهُم وَمَمَاتُهُمْ سَاء مَا يَحْكُمُونَ {21}

Ёмонликлар қилган кимсалар Биз уларни имон келтириб хайрли ишларни амалга оширганларнинг ҳаёти ва вафоти (дунё ва охирати) билан бир хил қилади деб ўйладими-а! Қилган қарорлари нақадар ёмон!

45:22

وَخَلَقَ اللَّهُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ بِالْحَقِّ وَلِتُجْزَى كُلُّ نَفْسٍ بِمَا كَسَبَتْ وَهُمْ لَا يُظْلَمُونَ {22}

Аллоҳ осмонлар ва ерни ҳақ ила яратди, токи ҳар кимга ўз қилмишининг қаршилиги ўзига ҳақсизлик қилинмаган ҳолда берилсин.

45:23

أَفَرَأَيْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلَهَهُ هَوَاهُ وَأَضَلَّهُ اللَّهُ عَلَى عِلْمٍ وَخَتَمَ عَلَى سَمْعِهِ وَقَلْبِهِ وَجَعَلَ عَلَى بَصَرِهِ غِشَاوَةً فَمَن يَهْدِيهِ مِن بَعْدِ اللَّهِ أَفَلَا تَذَكَّرُونَ {23}

Ўйлаб кўрдингми? Ўз орзу-истакларини илоҳ қилиб олган, Аллоҳ ҳам уни илм асосида^[2163] адаштириб қўйган, қулоғи ва қалбига тамға уриб, кўзига парда тортиб қўйган кишини, Аллоҳ (адаштиргани)дан кейин ким ҳам тўғри йўлга сола оларди?! Эслатмага амал қилмайсизларми?!

45:24

وَقَالُوا مَا هِيَ إِلَّا حَيَاتُنَا الدُّنْيَا نَمُوتُ وَنَحْيَا وَمَا يُهْلِكُنَا إِلَّا الدَّهْرُ وَمَا لَهُم بِذَلِكَ مِنْ عِلْمٍ إِنْ هُمْ إِلَّا يَظُنُّونَ      {24}

Улар шундай деди: «Шу дунё ҳаётимиздан бошқа ҳаёт йўқ. (Биримиз) ўляпмиз, (биримиз) яшаяпмиз. Бизни фақат вақт ўтиши йўқ қилади.» Уларни бу ҳақида маълумоти йўқ. Улар фақат тахминга асосланяпти.

45:25

وَإِذَا تُتْلَى عَلَيْهِمْ آيَاتُنَا بَيِّنَاتٍ مَّا كَانَ حُجَّتَهُمْ إِلَّا أَن قَالُوا ائْتُوا بِآبَائِنَا إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ {25}

Уларга (мавзуга алоқадор) аниқ-равшан оятларимиз ўқиб берилганида, «Агар ростгўй бўлсанглар, ота-боболаримизни келтириб беринглар-чи!» дейишдан бошқа далиллари йўқдир.

45:26

قُلِ اللَّهُ يُحْيِيكُمْ ثُمَّ يُمِيتُكُمْ ثُمَّ يَجْمَعُكُمْ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ لَا رَيبَ فِيهِ وَلَكِنَّ أَكَثَرَ النَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ {26}

Айт: «Сизларни яшатаётган ҳам, ўлдираётган ҳам Аллоҳ. Кейин сизларни қиёмат кунига тўплайди, унда шубҳа йўқ. Лекин, инсонларнинг кўпи билмаяпти.»

45:27

وَلَلَّهِ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرضِ وَيَومَ تَقُومُ السَّاعَةُ يَوْمَئِذٍ يَخْسَرُ الْمُبْطِلُونَ {27}

Осмонлар ва ерни ҳукмронлиги Аллоҳга тегишли. Қиёмат бўладиган куни – нотўғри ишлар билан машғул бўлганлар ўша куни хонавайрон бўлади.

45:28

وَتَرَى كُلَّ أُمَّةٍ جَاثِيَةً كُلُّ أُمَّةٍ تُدْعَى إِلَى كِتَابِهَا الْيَوْمَ تُجْزَوْنَ مَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ {28}

(Ўшанда) ҳар бир умматни тиз чўккан^[2164] ҳолда кўрасан. Ҳар бир уммат ўз китобига^[2165] чақирилади. (Ва уларга шундай дейилади:) “Бугун сизларга ўз қилмишингиз самараси берилади.

45:29

هَذَا كِتَابُنَا يَنطِقُ عَلَيْكُم بِالْحَقِّ إِنَّا كُنَّا نَسْتَنسِخُ مَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ {29}

Бу сизларга тўғрисини айтиб берадиган китобимиздир. Албатта, Биз қилмишингизни айнан ёзиб турган эдик.”

45:30

فَأَمَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فَيُدْخِلُهُمْ رَبُّهُمْ فِي رَحْمَتِهِ ذَلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْمُبِينُ {30}

Имон келтирган ва хайрли ишларни амалга оширган – мўминларни эса, Рабби уларни Ўз раҳматига/жаннатига киргизади. Мана шу аниқ зафардир.

45:31

وَأَمَّا الَّذِينَ كَفَرُوا أَفَلَمْ تَكُنْ آيَاتِي تُتْلَى عَلَيْكُمْ فَاسْتَكْبَرْتُمْ وَكُنتُمْ قَوْمًا مُّجْرِمِينَ {31}

Кофирлик қилганларга эса, «Сизларга оятларимиз ўқиб берилмаганмиди?! Ўшанда ўзингизни катта тутгансиз ва  жиноятчи қавмга айлангансиз» (дейилади).

45:32

وَإِذَا قِيلَ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَالسَّاعَةُ لَا رَيْبَ فِيهَا قُلْتُم مَّا نَدْرِي مَا السَّاعَةُ إِن نَّظُنُّ إِلَّا ظَنًّا وَمَا نَحْنُ بِمُسْتَيْقِنِينَ {32

(Яна шундай дейилади:) «Аллоҳнинг ваъдаси рост, қиёмат (бўлиши)да шубҳа йўқ», дейилганида, «Қиёмат нима эканини билмаймиз, (бу ҳақида) биз фақат гумон қиламиз, холос. Биз қатъий ишонмаймиз», дегансиз.”

45:33

وَبَدَا لَهُمْ سَيِّئَاتُ مَا عَمِلُوا وَحَاقَ بِهِم مَّا كَانُوا بِهِ يَسْتَهْزِؤُون {33}

Уларга ўз қилмишларининг ёмонликлари аён бўлиб, масхара қилган нарсалари уларни қамраб олади.

45:34

وَقِيلَ الْيَوْمَ نَنسَاكُمْ كَمَا نَسِيتُمْ لِقَاء يَوْمِكُمْ هَذَا وَمَأْوَاكُمْ النَّارُ وَمَا لَكُم مِّن نَّاصِرِينَ {34}

Яна шундай дейилади: “Сизлар бу кунга рўбарў бўлишга эътибор бермаганингиз каби, Биз ҳам сизларни эътиборсиз^[2166] қолдирамиз. Сизларни жойингиз жаҳаннамдир. Сизларга ёрдам берувчилар бўлмайди.

45:35

ذَلِكُم بِأَنَّكُمُ اتَّخَذْتُمْ آيَاتِ اللَّهِ هُزُوًا وَغَرَّتْكُمُ الْحَيَاةُ الدُّنْيَا فَالْيَوْمَ لَا يُخْرَجُونَ مِنْهَا وَلَا هُمْ يُسْتَعْتَبُونَ {35}

Бунинг сабаби шуки, сизлар Аллоҳнинг оятларини эрмак қилдинглар, сизларни дунё ҳаёти алдаб қўйди. Энди, бугун(дан кейин) улар жаҳаннамдан чиқарилмайди ва улардан рози қилдириш талаб қилинмайди^[2167].

45:36

فَلِلَّهِ الْحَمْدُ رَبِّ السَّمَاوَاتِ وَرَبِّ الْأَرْضِ رَبِّ الْعَالَمِينَ {36}

Аллоҳга олқишу мақтовлар бўлсин! У осонларни ҳам яратган Эгасидир, ерни ҳам яратган Эгасидир,  борлиқларни ҳам яратган Эгасидир.

45:37

وَلَهُ الْكِبْرِيَاء فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَهُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ {37}

Осмонларда ҳам ерда ҳам улуғлик фақат Унга хос. У ўз ишида ғолибдир, тўғри қарор берувчидир.

 

46. АҲҚОФ сураси^[2168]

بسم الله الرحمن الرحيم

Марҳамати чексиз ва яхшилик қилувчи – Аллоҳ номи билан.

46:1

حم {1}

Ҳа! Мим![2169]

46:2

تَنْزِيلُ الْكِتَابِ مِنَ اللَّهِ الْعَزِيزِ الْحَكِيمِ {2}

Ушбу китоб ўз ишида ғолиб ва тўғри қарор берувчи Аллоҳ тарафидан туширилган.

46:3

مَا خَلَقْنَا السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَمَا بَيْنَهُمَا إِلَّا بِالْحَقِّ وَأَجَلٍ مُّسَمًّى وَالَّذِينَ كَفَرُوا عَمَّا أُنذِرُوا مُعْرِضُونَ

Осмонлару ерни ва у иккаласи орасидаги нарсаларни фақатгина ҳақ^[2170] – адолат ва белгиланган муддат ила яратдик. Кофирлик қилаётганлар уларга огоҳлантирилган нарсадан юз ўгирмоқда.

46:4

قُلْ أَرَأَيْتُم مَّا تَدْعُونَ مِن دُونِ اللَّهِ أَرُونِي مَاذَا خَلَقُوا مِنَ الْأَرْضِ أَمْ لَهُمْ شِرْكٌ فِي السَّمَاوَاتِ اِئْتُونِي بِكِتَابٍ مِّن قَبْلِ هَذَا أَوْ أَثَارَةٍ مِّنْ عِلْمٍ إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ {4}

Айт: “Аллоҳдан бошқасига дуо қилаётганларингиздан менга хабар беринг-чи, улар ерда нима яратиб қўйибди? Ёки осмонлар (яратилиши)да уларнинг шериклиги борми?! Агар ростгўй бўлсанглар, бундан олдин (сизларга нозил қилинган) бирон бир китоб^[2171] ёки илмий асосдаги асар келтиринг!”

46:5

{5} وَمَنْ أَضَلُّ مِمَّن يَدْعُو مِن دُونِ اللَّهِ مَن لَّا يَسْتَجِيبُ لَهُ إِلَى يَومِ الْقِيَامَةِ وَهُمْ عَن دُعَائِهِمْ غَافِلُونَ

Аллоҳни қўйиб, қиёматгача унга жавоб қайтара олмайдиган кимсаларга дуо-илтижо қиладиганлардан ҳам адашганроқ ким бор?! Улар буларнинг дуоларидан бехабардир!^[2172]

46:6

وَإِذَا حُشِرَ النَّاسُ كَانُوا لَهُمْ أَعْدَاء وَكَانُوا بِعِبَادَتِهِمْ كَافِرِينَ {6}

Инсонлар маҳшарга тўпланганида, улар буларга душман бўлади ва буларни ибодатларини^[2173] тан олишмайди.

46:7

وَإِذَا تُتْلَى عَلَيْهِمْ آيَاتُنَا بَيِّنَاتٍ قَالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لِلْحَقِّ لَمَّا جَاءهُمْ هَذَا سِحْرٌ مُّبِينٌ {7}

Ўзларига аниқ-равшан оятларимиз ўқиб берилганида, ўзларига келган ҳақ (китоб)ни тан олмаган кофирлар: «Бу аниқ сеҳр», дедилар.

46:8

أَمْ يَقُولُونَ افْتَرَاهُ قُلْ إِنِ افْتَرَيْتُهُ فَلَا تَمْلِكُونَ لِي مِنَ اللَّهِ شَيْئًا هُوَ أَعْلَمُ بِمَا تُفِيضُونَ فِيهِ كَفَى بِهِ شَهِيدًا بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ وَهُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ {8}

Ёки улар: «Уни (Муҳаммаднинг) ўзи тўқиди», деяптими? Айт: «Агар уни ўзим тўқиган бўлсам, менга Аллоҳдан келадиган (азобдан) ҳеч бирини қайратишга кучингиз етмайди. Сизлар у (Қуръон) ҳақидаги қилаётган миш-мишларни У Ўзи яхши билади. Сизлар билан мени орамда гувоҳликка Аллоҳ кифоя. У кечиримли ва меҳрибондир.

46:9

قُلْ مَا كُنتُ بِدْعًا مِّنْ الرُّسُلِ وَمَا أَدْرِي مَا يُفْعَلُ بِي وَلَا بِكُمْ إِنْ أَتَّبِعُ إِلَّا مَا يُوحَى إِلَيَّ وَمَا أَنَا إِلَّا نَذِيرٌ مُّبِينٌ{9}

Айт: «Мен (Аллоҳ тарафидан юборилган) элчиларнинг биринчиси эмасман. Ўзимга ҳам, сизларга ҳам нима қилинишини билмайман. Мен фақат ўзимга ваҳий қилинаётган нарсага эргашяпман. Мен очиқ-ойдин огоҳлантирувчиман, холос.»

46:10

قُلْ أَرَأَيْتُمْ إِن كَانَ مِنْ عِندِ اللَّهِ وَكَفَرْتُم بِهِ وَشَهِدَ شَاهِدٌ مِّن بَنِي إِسْرَائِيلَ عَلَى مِثْلِهِ فَآمَنَ وَاسْتَكْبَرْتُمْ إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ {10}

Айт: «Ўзингиз кофирлик қилаётган (Қуръон) Аллоҳдан келган бўлса-чи, деб ўйлаб кўрмадингизми? Ахир, Бану Исроил орасидан худди у (Қуръон)га ўхшаган (китобни) яхши биладиган бири[2174] шаҳодат келтириб имон келтирди-ку! Сизлар эса унга мутакаббирлик қилдингиз. Аллоҳ золимларни ҳидоят қилмайди.»

46:11

وَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لِلَّذِينَ آمَنُوا لَوْ كَانَ خَيْرًا مَّا سَبَقُونَا إِلَيْهِ وَإِذْ لَمْ يَهْتَدُوا بِهِ فَسَيَقُولُونَ هَذَا إِفْكٌ قَدِيمٌ{11}

Кофирлик қилганлар (Аллоҳ ва Расулига) ишонган – мўминларга шундай деди: “Агар яхшилик бўлганида, (Қуръонга ишонишда) улар биздан олдинда бўлмас эди. У (Қуръон) ила тўғри йўлни топмаганидан кейин, улар: «Бу эски уйдирма» деб тураверадилар.

46:12

وَمِن قَبْلِهِ كِتَابُ مُوسَى إِمَامًا وَرَحْمَةً وَهَذَا كِتَابٌ مُّصَدِّقٌ لِّسَانًا عَرَبِيًّا لِّيُنذِرَ الَّذِينَ ظَلَمُوا وَبُشْرَى لِلْمُحْسِنِينَ {12}

Ундан олдин Мусонинг раҳбар ва раҳмат^[2175] бўлмиш китоб бўлган. (Уни) тасдиқловчи араб тилидаги^[2176] бу китоб, золимлик қилганларни огоҳлантириш ҳамда яхшилик қилувчиларга хушхабар бериш учун туширилди.

46:13

إِنَّ الَّذِينَ قَالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا فَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ {13}

Албатта, «Роббим Аллоҳ» деб, кейин тўғри йўлда юрганларга қўрқув бўлмайди, улар ғамгин ҳам бўлмайдилар^[2177].

46:14

أُوْلَئِكَ أَصْحَابُ الْجَنَّةِ خَالِدِينَ فِيهَا جَزَاء بِمَا كَانُوا يَعْمَلُونَ {14}

Улар жаннат аҳлидир. Қилган амалларининг мукофоти сифатида,  улар унда ўлимсиз – мангу қолади.

46:15

وَوَصَّيْنَا الْإِنسَانَ بِوَالِدَيْهِ إِحْسَانًا حَمَلَتْهُ أُمُّهُ كُرْهًا وَوَضَعَتْهُ كُرْهًا وَحَمْلُهُ وَفِصَالُهُ ثَلَاثُونَ شَهْرًا حَتَّى إِذَا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَبَلَغَ أَرْبَعِينَ سَنَةً قَالَ رَبِّ أَوْزِعْنِي أَنْ أَشْكُرَ نِعْمَتَكَ الَّتِي أَنْعَمْتَ عَلَيَّ وَعَلَى وَالِدَيَّ وَأَنْ أَعْمَلَ صَالِحًا تَرْضَاهُ وَأَصْلِحْ لِي فِي ذُرِّيَّتِي إِنِّي تُبْتُ إِلَيْكَ وَإِنِّي مِنَ الْمُسْلِمِينَ {15}

Инсон зотини ота-онасига яхшилик қилишга буюрдик^[2178]. Онаси уни қийналиб (қорнида) ташиди, қийналиб туғди. Унинг ҳомиласи ва сутдан ажратиши ўттиз ойдир. Токи у вояга етиб, қирқ ёшга тўлгач шундай дейди: “Эй яратган Эгам! менга имкон берки, менга ва ота-онамга берган неъматингга қарши ўз бурчимни адо этай, ҳамда Сен рози бўладиган – қабул қиладиган яхши иш(лар)ни амалга оширай. Зурриёдимда ҳам яхшиликни давом эттир^[2179]. Мен Сенга тавба қилдим. Албатта, мен мусулмонларданман.”

46:16

أُوْلَئِكَ الَّذِينَ نَتَقَبَّلُ عَنْهُمْ أَحْسَنَ مَا عَمِلُوا وَنَتَجاوَزُ عَن سَيِّئَاتِهِمْ فِي أَصْحَابِ الْجَنَّةِ وَعْدَ الصِّدْقِ الَّذِي كَانُوا يُوعَدُونَ {16}

Биз уларнинг қилган ишларининг яхшисини қабул қилиб, гуноҳларидан ўтиб юборадиган бу кишилар, уларга берилган рост ваъдага^[2180] асосан жаннат аҳли орасида бўлади.

46:17

وَالَّذِي قَالَ لِوَالِدَيْهِ أُفٍّ لَّكُمَا أَتَعِدَانِنِي أَنْ أُخْرَجَ وَقَدْ خَلَتْ الْقُرُونُ مِن قَبْلِي وَهُمَا يَسْتَغِيثَانِ اللَّهَ وَيْلَكَ آمِنْ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ فَيَقُولُ مَا هَذَا إِلَّا أَسَاطِيرُ الْأَوَّلِينَ {17}

Яна шундай бири бор; ўз ота-онасига: «Уф – тўйдим! Менга (қайта тирилиб) чиқишимга ваъда қиляпсизларми? Ахир мендан олдин кўплаб насллар ўтиб кетди-ку!» дейди. Улар эса Аллоҳнинг ёрдамига сиғиниб: «Ҳолингга вой бўлади, ишонгин, Аллоҳнинг ваъдаси ҳақ», деганида, у: “Бу аввалгиларнинг уйдıрмаларидан бошқа нарса эмас”, дейди.

46:18

أُوْلَئِكَ الَّذِينَ حَقَّ عَلَيْهِمُ الْقَوْلُ فِي أُمَمٍ قَدْ خَلَتْ مِن قَبْلِهِم مِّنَ الْجِنِّ وَالْإِنسِ إِنَّهُمْ كَانُوا خَاسِرِينَ {18}

Бундай кимсалар ўзларидан олдин ўтиб кетган жин^[2181] ва инсон тоифалари қатори, (азоб) сўзига лойиқ бўлган кимсалардир – улар аниқ хонавайрон бўлувчидир.

46:19

وَلِكُلٍّ دَرَجَاتٌ مِّمَّا عَمِلُوا وَلِيُوَفِّيَهُمْ أَعْمَالَهُمْ وَهُمْ لَا يُظْلَمُونَ {19}

Ҳар кимга ўз қилмишига яраша даражалар бўлади. Қилмишларининг (жазо ёки мукофотини Аллоҳ) тўлиқ қилиб бериш учун (шундай қилади). Уларга ҳақсизлик қилинмайди.

46:20

وَيَوْمَ يُعْرَضُ الَّذِينَ كَفَرُوا عَلَى النَّارِ أَذْهَبْتُمْ طَيِّبَاتِكُمْ فِي حَيَاتِكُمُ الدُّنْيَا وَاسْتَمْتَعْتُم بِهَا فَالْيَوْمَ تُجْزَوْنَ عَذَابَ الْهُونِ بِمَا كُنتُمْ تَسْتَكْبِرُونَ فِي الْأَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ وَبِمَا كُنتُمْ تَفْسُقُونَ {20}

Кофирлик қилганлар жаҳаннамга дучор қилинадиган куни (уларга шундай дейилади:) “Барча завқланадиган нарсаларингизни дунё ҳаётингизда сарфлаб, улардан фойдаланиб бўлдинглар. Ноҳақлик қилиб ер юзида ўзингизни катта тутганингиз ва (тўғри) йўлдан чиққанингиз учун^[2182], бугун сизларга хорлик азоби берилади.”

46:21

وَاذْكُرْ أَخَا عَادٍ إِذْ أَنذَرَ قَوْمَهُ بِالْأَحْقَافِ وَقَدْ خَلَتْ النُّذُرُ مِن بَيْنِ يَدَيْهِ وَمِنْ خَلْفِهِ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا اللَّهَ إِنِّي أَخَافُ عَلَيْكُمْ عَذَابَ يَوْمٍ عَظِيمٍ {21}

Од (қавмининг) биродари Ҳудни ҳам эсла. Бир куни у Аҳқофдаги^[2183] қавмини огоҳлантирди. Зеро, ундан олдин ҳам, кейин ҳам у огоҳлантирувчилар келиб-кетган. У: «Аллоҳдан бошқасига ибодат қилманглар. Албатта, мен сизларга буюк куннинг азобидан қўрқяпман», деган.

46:22

قَالُوا أَجِئْتَنَا لِتَأْفِكَنَا عَنْ آلِهَتِنَا فَأْتِنَا بِمَا تَعِدُنَا إِن كُنتَ مِنَ الصَّادِقِينَ {22}

Улар эса: «Сен бизни «илоҳларимиздан» буриш учун келдингми? Ростгўй бўлсанг, бизга таҳдид қилган нарсангни (азобни) келтир-чи!» дедилар^[2184].

46:23

قَالَ إِنَّمَا الْعِلْمُ عِندَ اللَّهِ وَأُبَلِّغُكُم مَّا أُرْسِلْتُ بِهِ وَلَكِنِّي أَرَاكُمْ قَوْمًا تَجْهَلُونَ {23}

У шундай деди: “(Азоб ҳақидаги) илм Аллоҳ ҳузурида. Мен сизларга ўзимга юборилган нарсани етказиб қўйяпман. Лекин кўряпманки, сизлар (тушунмайдиган) жоҳил^[2185] қавм экансиз.”

46:24

فَلَمَّا رَأَوْهُ عَارِضًا مُّسْتَقْبِلَ أَوْدِيَتِهِمْ قَالُوا هَذَا عَارِضٌ مُّمْطِرُنَا بَلْ هُوَ مَا اسْتَعْجَلْتُم بِهِ رِيحٌ فِيهَا عَذَابٌ أَلِيمٌ   {24}

Вақтики, водийлари томон кенг тарқаб келаётган у (довул)ни кўришганида: «Бу бизга ёмғир ёғдирадиган кенг тарқалган булутдир», дедилар. «Йўқ! у ўзингиз шошилтирган нарса – ичида аламли азоб бор шамол» (эди).

46:25

تُدَمِّرُ كُلَّ شَيْءٍ بِأَمْرِ رَبِّهَا فَأَصْبَحُوا لَا يُرَى إِلَّا مَسَاكِنُهُمْ كَذَلِكَ نَجْزِي الْقَوْمَ الْمُجْرِمِينَ {25}

У яратган Эгасининг амрига биноан барча нарсани вайрон қилади. Кейин, уларнинг уй-жойларидан бошқа нарса кўринмайдиган аҳволга тушиб қолишади. Жиноятчи қавмни мана шундай жазолаймиз.

46:26

وَلَقَدْ مَكَّنَّاهُمْ فِيمَا إِن مَّكَّنَّاكُمْ فِيهِ وَجَعَلْنَا لَهُمْ سَمْعًا وَأَبْصَارًا وَأَفْئِدَةً فَمَا أَغْنَى عَنْهُمْ سَمْعُهُمْ وَلَا أَبْصَارُهُمْ وَلَا أَفْئِدَتُهُم مِّن شَيْءٍ إِذْ كَانُوا يَجْحَدُونَ بِآيَاتِ اللَّهِ وَحَاقَ بِهِم مَّا كَانُوا بِهِ يَسْتَهْزِؤُون {26}

Шубҳасизки, уларга сиз (Маккалик)ларга бермаган имконият берганмиз. Уларга ҳам қулоқ, кўзлар ва виждонлар берганмиз. Бироқ, уларнинг қулоқлари, кўзлари ва виждонлари ҳеч нарсага асқатмади. Чунки, улар Аллоҳнинг оятларини қасддан инкор қилишар эди. Масхара қилган нарсалари ўзларини ўраб олди.

46:27

وَلَقَدْ أَهْلَكْنَا مَا حَوْلَكُم مِّنَ الْقُرَى وَصَرَّفْنَا الْآيَاتِ لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ {27}

Атрофингиздаги юртлардан ҳам бир-қанчасини ҳалок қилдик. (Имон ва тавбага) қайтсинлар деб, уларга оятларимизни фарқли услубда очиқлаб берганмиз.

46:28

فَلَوْلَا نَصَرَهُمُ الَّذِينَ اتَّخَذُوا مِن دُونِ اللَّهِ قُرْبَانًا آلِهَةً بَلْ ضَلُّوا عَنْهُمْ وَذَلِكَ إِفْكُهُمْ وَمَا كَانُوا يَفْتَرُونَ {28}

Ўшанда, ўзларига яқинлик пайдо қилиш учун Аллоҳни қўйиб илоҳ қилиб сиғинган нарсалари уларга ёрдам берса бўлмасмиди?! Йўқ! (Сиғинган нарсалари) улардан йўқ бўлди. Бу ўзларининг уйдирмаси ва тўқиган ёлғони (самараси)дир.

46:29

وَإِذْ صَرَفْنَا إِلَيْكَ نَفَرًا مِّنَ الْجِنِّ يَسْتَمِعُونَ الْقُرْآنَ فَلَمَّا حَضَرُوهُ قَالُوا أَنصِتُوا فَلَمَّا قُضِيَ وَلَّوْا إِلَى قَوْمِهِم مُّنذِرِينَ {29}

Бир куни сенга, Қуръон тинглашлари учун бир гуруҳ^[2186] жинларни йўналтирдик. (Қуръонни тинглашга) тайёр бўлишганида, бир-бирига: «Жим қулоқ солинг», дедилар. (Тиловат) якунланганида ўз қавмига огоҳлантирувчи бўлиб қайтдилар.

46:30

قَالُوا يَا قَوْمَنَا إِنَّا سَمِعْنَا كِتَابًا أُنزِلَ مِن بَعْدِ مُوسَى مُصَدِّقًا لِّمَا بَيْنَ يَدَيْهِ يَهْدِي إِلَى الْحَقِّ وَإِلَى طَرِيقٍ مُّسْتَقِيمٍ {30}

(У жинлар) шундай дедилар: «Эй қавмимиз! Мусодан кейин туширилган, ўзидан аввалги китобларни тасдиқлайдиган, ҳаққа (адолатга) ва тўғри йўлга чорлайдиган китоб тингладик.»

46:31

يَا قَوْمَنَا أَجِيبُوا دَاعِيَ اللَّهِ وَآمِنُوا بِهِ يَغْفِرْ لَكُم مِّن ذُنُوبِكُمْ وَيُجِرْكُم مِّنْ عَذَابٍ أَلِيمٍ {31}

Эй қавмимиз! Аллоҳнинг даъватчиси (даъват қилган нарсаси)ни қабул қилинг ва Унга ишонингки, (Аллоҳ) гуноҳларингизни кечирсин ва аламли азобдан сақласин.

46:32

وَمَن لَّا يُجِبْ دَاعِيَ اللَّهِ فَلَيْسَ بِمُعْجِزٍ فِي الْأَرْضِ وَلَيْسَ لَهُ مِن دُونِهِ أَولِيَاء أُوْلَئِكَ فِي ضَلَالٍ مُّبِينٍ {32}

Кимки Аллоҳнинг даъватчисини қабул қилмаса, ер юзида (Аллоҳдан) қочиб-қутулолмайди ва ундай киши учун Аллоҳдан бошқа ҳимоячи дўстлари ҳам бўлмайди. Ундай кимсалар аниқ залолатдадир.”

46:33

أَوَلَمْ يَرَوْا أَنَّ اللَّهَ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَلَمْ يَعْيَ بِخَلْقِهِنَّ بِقَادِرٍ عَلَى أَنْ يُحْيِيَ الْمَوْتَى بَلَى إِنَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ {33}

Осмонлар ва ерни яратган ва уларни яратишда ҳеч қандай ташвишга^[2187] тушмаган Аллоҳ, ўликларни тирилтиришга кучи етишини наҳот ўйлаб кўрмаган бўлсалар?! Ҳа! Албатта, У ҳамма нарсага ўлчов қўйган.

46:34

وَيَوْمَ يُعْرَضُ الَّذِينَ كَفَرُوا عَلَى النَّارأَلَيْسَ هَذَا بِالْحَقِّ قَالُوا بَلَى وَرَبِّنَا قَالَ فَذُوقُوا الْعَذَابَ بِمَا كُنتُمْ تَكْفُرُونَ   {34}

Кофирлик қилганларга жаҳаннам намойиш этиладиган куни: «Бу ҳақ эмасмикан?» (деб сўрайди). Улар: Роббимизга қасамки, айнан шундай экан», дейди. Кофирлик қилганингиз эвазига энди азобни тотинглар», дейди.

46:35

فَاصْبِرْ كَمَا صَبَرَ أُوْلُوا الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ وَلَا تَسْتَعْجِل لَّهُمْ كَأَنَّهُمْ يَوْمَ يَرَوْنَ مَا يُوعَدُونَ لَمْ يَلْبَثُوا إِلَّا سَاعَةً مِّن نَّهَارٍ بَلَاغٌ فَهَلْ يُهْلَكُ إِلَّا الْقَوْمُ الْفَاسِقُونَ {35}

Шунинг учун, қатъиятли элчилар қандай бардош қилган бўлса, сен ҳам шундай бардош қил, у (кофир)лар учун (азобга) шошилма. Улар ўзларига таҳдид қилинган азобни кўрадиган куни, гўёки ўзларини (бу дунёда) фақат кундузидан бир соат қолгандек бўлиб қолади^[2188]. Бу (Аллоҳдан) баёнотдир. Демак, йўлдан-чиққан фосиқлар кишиларгина ҳалок қилинади!

 

47. МУҲАММАД сураси^[2189]

بسم الله الرحمن الرحيم

Марҳамати чексиз ва яхшилик қилувчи – Аллоҳ номи билан.

47:1

الَّذِينَ كَفَرُوا وَصَدُّوا عَن سَبِيلِ اللَّهِ أَضَلَّ أَعْمَالَهُمْ {1}

Кофирлик қилиб Аллоҳнинг йўлидан тўсган^[2190] кишиларнинг амалларини (Аллоҳ) бекор^[2191] қилиб юборади.

47:2

وَالَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَآمَنُوا بِمَا نُزِّلَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَهُوَ الْحَقُّ مِن رَّبِّهِمْ كَفَّرَ عَنْهُمْ سَيِّئَاتِهِمْ وَأَصْلَحَ بَالَهُمْ {2}

Имон келтириб хайрли ишларни амалга оширган ва яратган Эгаси тарафидан Муҳаммадга туширилган (Қуръон)ни ҳақ эканига ишонган кишиларнинг гуноҳларини (Аллоҳ) ўчириб юборади ва ҳолатини тузатиб қўяди.

47:3

ذَلِكَ بِأَنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا اتَّبَعُوا الْبَاطِلَ وَأَنَّ الَّذِينَ آمَنُوا اتَّبَعُوا الْحَقَّ مِن رَّبِّهِمْ كَذَلِكَ يَضْرِبُ اللَّهُ لِلنَّاسِ أَمْثَالَهُمْ     {3}

Чунки, кофирлик қилганлар нотўғри йўлга эргашди, (Аллоҳ ва Расулига) ишонган – мўминлар эса, яратган Эгаси тарафидан келган ҳақ (китоб)га эргашди. Аллоҳ инсонларга ўзларининг мисолларини мана шундай тушунтириб беряпти.

47:4

فَإِذا لَقِيتُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا فَضَرْبَ الرِّقَابِ حَتَّى إِذَا أَثْخَنتُمُوهُمْ فَشُدُّوا الْوَثَاقَ فَإِمَّا مَنًّا بَعْدُ وَإِمَّا فِدَاء حَتَّى تَضَعَ الْحَرْبُ أَوْزَارَهَا ذَلِكَ وَلَوْ يَشَاء اللَّهُ لَانتَصَرَ مِنْهُمْ وَلَكِن لِّيَبْلُوَ بَعْضَكُم بِبَعْضٍ وَالَّذِينَ قُتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَلَن يُضِلَّ أَعْمَالَهُمْ {4}

(Жангда) кофирлар билан тўқнашганингизда, уларни бўйинларига уринглар. Тирикларини зарарсизлантириб бўганингизда^[2192], арқонларини маҳкам боғланглар. Сўнгра, ё тўловсиз озод қилиб юборинглар, ёки фидя олиб озод қилинглар^[2193]. Жанг вазияти бартараф бўлгунгача (давом этинглар)^[2194]. Шундай қилинглар! Аллоҳ Ўзи енгишни хоҳласа, Унинг Ўзи уларни (бирон бир азоб билан) енгиб қўярди. Лекин, сизларни бир-бирингиз билан синаш учун (жангга буюрди). Аллоҳ йўлида ўлдир(ил)ганларнинг^[2195] амалларини (Аллоҳ) зое қилмайди.

47:5

سَيَهْدِيهِمْ وَيُصْلِحُ بَالَهُمْ {5}

Яқинда, уларнинг мақсадларига етказади ва аҳволларини яхшилаб қўяди.

47:6

وَيُدْخِلُهُمُ الْجَنَّةَ عَرَّفَهَا لَهُمْ {6}

Яна (охиратда) уларни ўзларига таърифлаб берган жаннатга киргизади.

47:7

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِن تَنصُرُوا اللَّهَ يَنصُرْكُمْ وَيُثَبِّتْ أَقْدَامَكُمْ {7}

Эй Мўминлар! Агар сизлар Аллоҳ (дини)га ёрдам берсанглар, У ҳам сизларга ёрдам беради^[2196], қадамларингизни мустаҳкам қилиб қўяди^[2197].

47:8

وَالَّذِينَ كَفَرُوا فَتَعْسًا لَّهُمْ وَأَضَلَّ أَعْمَالَهُمْ {8}

Кофирлик қилганларга ҳалокат бўлсин! (Аллоҳ) уларнинг амалларини зое қилади.

47:9

ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ كَرِهُوا مَا أَنزَلَ اللَّهُ فَأَحْبَطَ أَعْمَالَهُمْ {9}

Чунки, улар Аллоҳ нозил қилган китобни ёқтирмадилар^[2198]. Натижада, (Аллоҳ) уларнинг амалларини беҳуда қилиб юборди.

47:10

أَفَلَمْ يَسِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَيَنظُرُوا كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ دَمَّرَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ وَلِلْكَافِرِينَ أَمْثَالُهَا {10}

Наҳотки^[2199] улар ер юзида сайр қилиб, ўзларидан олдинги (кофир)ларнинг оқибати қандай бўлганини кўрмаган бўлсалар?! Аллоҳ уларни вайрон қилган^[2200]. Кофирлик қилувчиларга ҳам худди шундай (оқибат бор).

47:11

ذَلِكَ بِأَنَّ اللَّهَ مَوْلَى الَّذِينَ آمَنُوا وَأَنَّ الْكَافِرِينَ لَا مَوْلَى لَهُمْ {11}

Чунки, Аллоҳ (Аллоҳ ва Расулига) ишонган – мўминларнинг ёрдамчи дўстидир. Кофирлик қилувчилар учун ҳеч қандай ёрдамчи дўст йўқ^[2201].

47:12

إِنَّ اللَّهَ يُدْخِلُ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ وَالَّذِينَ كَفَرُوا يَتَمَتَّعُونَ وَيَأْكُلُونَ كَمَا تَأْكُلُ الْأَنْعَامُ وَالنَّارُ مَثْوًى لَّهُمْ {21}

Аллоҳ имон келтириб хайрли ишларни амалга оширган кишиларни остидан анҳорлар оқиб турадиган бўстонларга жойлайди. Кофирлик қилганлар (дунёда вақтинча) фойдаланиб турибди, ҳайвонлардек (ҳалол-ҳаром ажратмасдан) емоқда. Уларнинг қолар жойи жаҳаннам бўлади.

47:13

وَكَأَيِّن مِّن قَرْيَةٍ هِيَ أَشَدُّ قُوَّةً مِّن قَرْيَتِكَ الَّتِي أَخْرَجَتْكَ أَهْلَكْنَاهُمْ فَلَا نَاصِرَ لَهُمْ {13}

Сени чиқариб юборишган ўша юртингдан ҳам кучлироқ қанчадан-қанча юртларни ҳалок қилиб юборганмиз^[2202], уларнинг ёрдамчилари бўлмаган.

47:14

أَفَمَن كَانَ عَلَى بَيِّنَةٍ مِّن رَّبِّهِ كَمَن زُيِّنَ لَهُ سُوءُ عَمَلِهِ وَاتَّبَعُوا أَهْوَاءهُمْ {14}

Яратган Эгаси тарафидан келган очиқ далилга асосланган одам, қилган ёмонлиги ўзига чиройли кўрсатиб қўйилган одам билан бир хил бўладими?!^[2203] Улар ўз орзу-ҳавасларига кўра ҳаракат қиладилар.

47:15

مَثَلُ الْجَنَّةِ الَّتِي وُعِدَ الْمُتَّقُونَ فِيهَا أَنْهَارٌ مِّن مَّاء غَيْرِ آسِنٍ وَأَنْهَارٌ مِن لَّبَنٍ لَّمْ يَتَغَيَّرْ طَعْمُهُ وَأَنْهَارٌ مِّنْ خَمْرٍ لَّذَّةٍ لِّلشَّارِبِينَ وَأَنْهَارٌ مِّنْ عَسَلٍ مُّصَفًّى وَلَهُمْ فِيهَا مِن كُلِّ الثَّمَرَاتِ وَمَغْفِرَةٌ مِّن رَّبِّهِمْ كَمَنْ هُوَ خَالِدٌ فِي النَّارِ وَسُقُوا مَاء حَمِيمًا فَقَطَّعَ أَمْعَاءهُمْ {15}

Масъулиятли (мўмин)ларга ваъда қилинган жаннатнинг мисоли шундай: унда айнимайдиган сувли анҳорлар, таъми ўзгармас сутли анҳорлар, ичганларга лазаат берувчи шарболи^[2204] анҳорлар, тоза асалли анҳорлар бор. Уларга у ерда ҳар турли мевалар ҳамда яратган Эгасидан кечирим бор. (Шу тақводорлар) жаҳаннамда ўлимсиз – мангу қоладиган ва қайноқ сувдан суғорилиб, ичаклари титилиб кетадиган кишига ўхшайдими?!

47:16

وَمِنْهُم مَّن يَسْتَمِعُ إِلَيْكَ حَتَّى إِذَا خَرَجُوا مِنْ عِندِكَ قَالُوا لِلَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ مَاذَا قَالَ آنِفًا أُوْلَئِكَ الَّذِينَ طَبَعَ اللَّهُ عَلَى قُلُوبِهِمْ وَاتَّبَعُوا أَهْوَاءهُمْ{16}

У (кофир)лар орасида сени тинглаб турадиганлари бор. Бироқ, ёнигндан чиқиб кетишгач, (Саҳобалар орасидаги Қуръон^[2205]) илми берилганларга: «Ҳозиргина у нима деди?» деб тураверади. Булар, Аллоҳ қулоқларига тамға уриб қўйган кишиалрдир^[2206]. Улар ўз орзу-истакларига эргашадилар.

47:17

وَالَّذِينَ اهْتَدَوْا زَادَهُمْ هُدًى وَآتَاهُمْ تَقْواهُمْ{17}

(Қуръон^[2207] билан) тўғри йўлга кирганларнинг тўғрилиги – имони ортади^[2208] ва уларга тақво беради.

47:18

فَهَلْ يَنظُرُونَ إِلَّا السَّاعَةَ أَن تَأْتِيَهُم بَغْتَةً فَقَدْ جَاء أَشْرَاطُهَا فَأَنَّى لَهُمْ إِذَا جَاءتْهُمْ ذِكْرَاهُم{18}

(Мунофиқлар) ўзларига тўсатдан қиёмат келиб қолишидан^[2209] бошқа нарса кутмаяпти. Шубҳасизки, унинг аломатлари келиб бўлди! Қиёмат келганида уларнинг эслатма олишлари қаердан фойда беради?!^[2210]

47:19

فَاعْلَمْ أَنَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَاسْتَغْفِرْ لِذَنبِكَ وَلِلْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ وَاللَّهُ يَعْلَمُ مُتَقَلَّبَكُمْ وَمَثْوَاكُمْ {19}

Билгинки^[2211], Аллоҳдан бошқа ибодат қилинишга ҳақли зот йўқ. Ўзингни ҳам, мўмин эркак ва мўмина аёлларнинг ҳам гуноҳлари кечирилишини сўра^[2212]. Аллоҳ сизларнинг кезадиган жойларингизни ҳам, қоладиган жойларингизни ҳам билади.

47:20

وَيَقُولُ الَّذِينَ آمَنُوا لَوْلَا نُزِّلَتْ سُورَةٌ فَإِذَا أُنزِلَتْ سُورَةٌ مُّحْكَمَةٌ وَذُكِرَ فِيهَا الْقِتَالُ رَأَيْتَ الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِم مَّرَضٌ يَنظُرُونَ إِلَيْكَ نَظَرَ الْمَغْشِيِّ عَلَيْهِ مِنَ الْمَوْتِ فَأَوْلَى لَهُمْ {20}

(Аллоҳга) ишонган кишилар: «Қанийди жанг ҳақида бирон бир сура туширилганида» дейди. Бироқ, ҳукм ифодаланган сура туширилиб, унга жанг айтиб ўтилганида, қалбида марази бор одамларни сенга худди жони чиқаётган одамни қарашидек қараб турганини кўрасан. Уларга шу ярашади!

47:21

طَاعَةٌ وَقَوْلٌ مَّعْرُوفٌ فَإِذَا عَزَمَ الْأَمْرُ فَلَوْ صَدَقُوا اللَّهَ لَكَانَ خَيْرًا لَّهُمْ {21}

(Вазифангиз) итоат ва чиройли сўз эди! Иш жиддийлашганида Аллоҳга садоқат кўрсатганларида, ўзларига яхши бўларди.

47:22

فَهَلْ عَسَيْتُمْ إِن تَوَلَّيْتُمْ أَن تُفْسِدُوا فِي الْأَرْضِ وَتُقَطِّعُوا أَرْحَامَكُمْ {22}

Агар қайтсангиз^[2213] ҳам, қиладиган ишингиз ер юзида бузғунчилик қилиш ва қариндошлик ришталарини бузиш бўлмасмиди?!^[2214]

47:23

أُوْلَئِكَ الَّذِينَ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فَأَصَمَّهُمْ وَأَعْمَى أَبْصَارَهُمْ {23}

Ундай кишиларни Аллоҳ лаънатлаб, кар ва кўзларини кўр қилиб қўйган^[2215].

47:24

أَفَلَا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلَى قُلُوبٍ أَقْفَالُهَا {24}

Қуръонни тушуниб ибрат олмайдиларми?!^[2216] Ёки қалбларнинг қулфлари борми?

47:25

إِنَّ الَّذِينَ ارْتَدُّوا عَلَى أَدْبَارِهِم مِّن بَعْدِ مَا تَبَيَّنَ لَهُمُ الْهُدَى الشَّيْطَانُ سَوَّلَ لَهُمْ وَأَمْلَى لَهُمْ {25}

Ўзларига тўғри йўл очиқ-ойдин аён бўлганидан кейин (кофирлик сари) ортга қайтганларни шайтон ундаб қўйди ва уларни (ёлғон фурсат ила) умидлантириб^[2217] қўйди.

47:26

ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ قَالُوا لِلَّذِينَ كَرِهُوا مَا نَزَّلَ اللَّهُ سَنُطِيعُكُمْ فِي بَعْضِ الْأَمْرِ وَاللَّهُ يَعْلَمُ إِسْرَارَهُمْ {26}

Чунки улар, Аллоҳ нозил қилган нарса – Қуръонни ёқтирмайдиган кимсаларга: «Биз баъзи ишларда сизларга итоат қиламиз», дедилар^[2218]. Аллоҳ уларнинг сирларини билиб туради.

47:27

فَكَيْفَ إِذَا تَوَفَّتْهُمْ الْمَلَائِكَةُ يَضْرِبُونَ وُجُوهَهُمْ وَأَدْبَارَهُمْ {27}

Фаришталар юзларига ва орқаларига уриб жонларини олаётганида^[2219] аҳволлари қандай бўларкин?!

47:28

ذَلِكَ بِأَنَّهُمُ اتَّبَعُوا مَا أَسْخَطَ اللَّهَ وَكَرِهُوا رِضْوَانَهُ فَأَحْبَطَ أَعْمَالَهُمْ {28}

Чунки улар, Аллоҳ норози бўладиган нарсага (мунофиқликка) эргашдилар ва Уни рози қиладиган нарсани (садоқатни) ёмон кўрдилар. Шу сабабли, Аллоҳ уларнинг амалларини бекор қилиб юборди.

47:29

أَمْ حَسِبَ الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِم مَّرَضٌ أَن لَّن يُخْرِجَ اللَّهُ أَضْغَانَهُمْ {29}

Қалбларида марази борлар, (кун келиб) Аллоҳ уларнинг нафратларини фош^[2220] қилмайди деб ўйладими?!

47:30

وَلَوْ نَشَاء لَأَرَيْنَاكَهُمْ فَلَعَرَفْتَهُم بِسِيمَاهُمْ وَلَتَعْرِفَنَّهُمْ فِي لَحْنِ الْقَوْلِ وَاللَّهُ يَعْلَمُ أَعْمَالَكُمْ {30}

Агар хоҳласак, (ҳозироқ) уларни сенга аниқ кўрсатиб қўярдик. Шунда уларни сиймоларидан таниб олардинг. Ҳозир уларни гапириш услубидан таниб оласан^[2221]. Аллоҳ қилаётган ишларингизни билиб турибди.

47:31

وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ حَتَّى نَعْلَمَ الْمُجَاهِدِينَ مِنكُمْ وَالصَّابِرِينَ وَنَبْلُوَ أَخْبَارَكُمْ {31}

Сизларни албатта имтиҳон қиламиз; токи орангиздан (Аллоҳйўлида) курашадиганларни^[2222] ва (бу йўлда) сабр қилувчиларни билиб-ажратиб қўямиз ва хабарларингизни ўртага чиқарамиз.

47:32

إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا وَصَدُّوا عَن سَبِيلِ اللَّهِ وَشَاقُّوا الرَّسُولَ مِن بَعْدِ مَا تَبَيَّنَ لَهُمُ الهُدَى لَن يَضُرُّوا اللَّهَ شَيْئًا وَسَيُحْبِطُ أَعْمَالَهُمْ {32}

Кофирлик қилиб Аллоҳнинг йўлидан тўсганлар^[2223] ва ўзига тўғри йўл аён бўлганидан кейин ҳам Расулуллоҳга қарши бўлганлар, Аллоҳга ҳеч нарсада зиён келтиролмайди. Аллоҳ уларнинг амалларини бекор қилиб юборади^[2224].

47:33

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَلَا تُبْطِلُوا أَعْمَالَكُمْ {33}

Эй мўминлар! Аллоҳга бўйсунинг, Расулга бўйсунинг – амалларингизни ҳабат қилиб юборманг!^[2225]

47:34

إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا وَصَدُّوا عَن سَبِيلِ اللَّهِ ثُمَّ مَاتُوا وَهُمْ كُفَّارٌ فَلَن يَغْفِرَ اللَّهُ لَهُمْ {34}

Кофирлик^[2226] қилиб Аллоҳнинг йўлидан тўсиб, кейин кофир ҳолатида ўлганларни Аллоҳ асло кечирмайди.

47:35

فَلَا تَهِنُوا وَتَدْعُوا إِلَى السَّلْمِ وَأَنتُمُ الْأَعْلَوْنَ وَاللَّهُ مَعَكُمْ وَلَن يَتِرَكُمْ أَعْمَالَكُمْ {35}

Энди, сусткашлик қилманглар, устун ҳолда эканингизда сулҳ таклиф қилманглар^[2227]. Аллоҳ сизлар билан биргадир. У асло амалларингизни камайтириб қўймайди.

47:36

إِنَّمَا الحَيَاةُ الدُّنْيَا لَعِبٌ وَلَهْوٌ وَإِن تُؤْمِنُوا وَتَتَّقُوا يُؤْتِكُمْ أُجُورَكُمْ وَلَا يَسْأَلْكُمْ أَمْوَالَكُمْ {36}

Дунё ҳаётининг ўзи фақатгина ўйин-кулгу ва беҳудаликдан иборатдир^[2228]. Агар (Аллоҳ ва Расулига) ишонсангиз ва гуноҳлардан сақлансангиз, мукофотингизни беради, У сизлардан (ҳамма) мол-давлатингизни сўрамайди.

47:37

إِن يَسْأَلْكُمُوهَا فَيُحْفِكُمْ تَبْخَلُوا وَيُخْرِجْ أَضْغَانَكُمْ {37}

Агар уни (ҳаммасини) сўраганида ва сизларни мажбур қилганида, бахиллик қилган бўлардингиз. У эса нафратларингизни фош қилган бўларди^[2229].

47:38

هَاأَنتُمْ هَؤُلَاء تُدْعَوْنَ لِتُنفِقُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَمِنكُم مَّن يَبْخَلُ وَمَن يَبْخَلْ فَإِنَّمَا يَبْخَلُ عَن نَّفْسِهِ وَاللَّهُ الْغَنِيُّ وَأَنتُمُ الْفُقَرَاء وَإِن تَتَوَلَّوْا يَسْتَبْدِلْ قَوْمًا غَيْرَكُمْ ثُمَّ لَا يَكُونُوا أَمْثَالَكُمْ {38}

Сизлар – Аллоҳ йўлида хайр-эҳсон қилишга чорланаётган кишиларсиз. Бироқ, орангиздан бахиллик қиладиганлари ҳам бор. Ким бахиллик қилса, у фақат ўз зиёнига бахиллик қилган бўлади. Аллоҳ беҳожатдир, сизлар (Аллоҳга) муҳтожсиз^[2230]. Агар бош тортсангиз, У ўрнингизга бошқа қавмни келтириб қўяди. Кейин, улар сизлаарга ўхшаган бўлмайди.

 

48. ФАТҲ сураси^[2231]

بسم الله الرحمن الرحيم

Марҳамати чексиз ва яхшилик қилувчи – Аллоҳ номи билан.

48:1

إِنَّا فَتَحْنَا لَكَ فَتْحًا مُّبِينًا {1}

Албатта, (Эй Муҳаммад!) сенга аниқ ғалабани очиб бердик^[2232].

48:2

لِيَغْفِرَ لَكَ اللَّهُ مَا تَقَدَّمَ مِن ذَنبِكَ وَمَا تَأَخَّرَ وَيُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكَ وَيَهْدِيَكَ صِرَاطًا مُّسْتَقِيمًا {2}

Аллоҳ сени аввалги ва кейинги гуноҳларингни кечириш, сенга Ўз неъматини тўлиқ қилиб бериш^[2233] ва сени тўғри йўлга^[2234] солиш учун (шундай қилди).

48:3

وَيَنصُرَكَ اللَّهُ نَصْرًا عَزِيزًا {3}

Ҳамда, ғолиб келадиган шаклда сенга ёрдам бериш учун (шундай қилди).

48:4

هُوَ الَّذِي أَنزَلَ السَّكِينَةَ فِي قُلُوبِ الْمُؤْمِنِينَ لِيَزْدَادُوا إِيمَانًا مَّعَ إِيمَانِهِمْ وَلِلَّهِ جُنُودُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَكَانَ اللَّهُ عَلِيمًا حَكِيمًا {4}

Имонларига яна имон қўшилиши учун^[2235], мўминларнинг қалбларига хотиржамлик солиб қўйди. Аслида, осмонлар ва ердаги қўшинлар Аллоҳники^[2236]. Аллоҳ билади, тўғри қарор беради.

48:5

لِيُدْخِلَ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا وَيُكَفِّرَ عَنْهُمْ سَيِّئَاتِهِمْ وَكَانَ ذَلِكَ عِندَ اللَّهِ فَوْزًا عَظِيمًا {5}

Оқибатда, (Аллоҳ) мўмин эркак ва мўмин аёлларни – остидан анҳорлар оқиб турадиган жаннатларга киргизади ва улардан гуноҳларини ўчириб юборади. Мана шу Аллоҳ наздидаги улкан ютуқ бўлади.

48:6

وَيُعَذِّبَ الْمُنَافِقِينَ وَالْمُنَافِقَاتِ وَالْمُشْرِكِينَ وَالْمُشْرِكَاتِ الظَّانِّينَ بِاللَّهِ ظَنَّ السَّوْءِ عَلَيْهِمْ دَائِرَةُ السَّوْءِ وَغَضِبَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ وَلَعَنَهُمْ وَأَعَدَّ لَهُمْ جَهَنَّمَ وَسَاءتْ مَصِيرًا {6}

Ҳамда, Аллоҳ ҳақида нотўғри гумон қиладиган мунофиқ эркак ва мунофиқ аёлларни, мушрик эркак ва мушрик аёлларни азоблайди. (Мусулмонларга тилаган) ёмон бало ўзларига келсин! Аллоҳ уларга ғазаб қилди, уларни лаънатлади ва уларга жаҳаннамни тайёрлаб қўйди. У нақадар ёмон жойдир!

48:7

وَلِلَّهِ جُنُودُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَكَانَ اللَّهُ عَزِيزًا حَكِيمًا {7}

Осмонлар ва ердаги қўшинлар Аллоҳники. У Ўз ишида ғолибдир, тўғри қарор берувчидир.

48:8

إِنَّا أَرْسَلْنَاكَ شَاهِدًا وَمُبَشِّرًا وَنَذِيرًا {8}

(Эй Муҳаммад!) Албатта, сени гувоҳ^[2237] қилиб, хушхабар берувчи ва огоҳлантирувчи қилиб юбордик^[2238].

48:9

لِتُؤْمِنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَتُعَزِّرُوهُ وَتُوَقِّرُوهُ وَتُسَبِّحُوهُ بُكْرَةً وَأَصِيلًا {9}

Токи, Аллоҳ ва Расулига ишониб-суянасизлар, уни тарафини оласизлар^[2239], уни қадрлаб ҳурмат қиласизлар, ҳамда У (Аллоҳ)ни эртаю кеч улуғлайсизлар.

Осмонлар ва ерни ҳукмронлиги Аллоҳга тегишли. Кечиришга муносиб бандаларини кечириб юборади, азобга муносиб бандаларини азоблайди. Аллоҳ кечиримли ва меҳрибондир.

48:10

إِنَّ الَّذِينَ يُبَايِعُونَكَ إِنَّمَا يُبَايِعُونَ اللَّهَ يَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَيْدِيهِمْ فَمَن نَّكَثَ فَإِنَّمَا يَنكُثُ عَلَى نَفْسِهِ وَمَنْ أَوْفَى بِمَا عَاهَدَ عَلَيْهُ اللَّهَ فَسَيُؤْتِيهِ أَجْرًا عَظِيمًا {10}

Сенга содиқ қолишга қасамёд қилаётганлар, аслида Аллоҳга қасамёд қилмоқда. Аллоҳнинг (ёрдам) қўли қўлларингиз узрадир^[2240].  Ким қасамини бузса, фақат ўз зиёнига бузган бўлади. Ким у ҳақида Аллоҳга сўз берган нарсасига риоя қилса, Аллоҳ унга улуғ ажр-мукофот беради.

48:11

سَيَقُولُ لَكَ الْمُخَلَّفُونَ مِنَ الْأَعْرَابِ شَغَلَتْنَا أَمْوَالُنَا وَأَهْلُونَا فَاسْتَغْفِرْ لَنَا يَقُولُونَ بِأَلْسِنَتِهِم مَّا لَيْسَ فِي قُلُوبِهِمْ قُلْ فَمَن يَمْلِكُ لَكُم مِّنَ اللَّهِ شَيْئًا إِنْ أَرَادَ بِكُمْ ضَرًّا أَوْ أَرَادَ بِكُمْ نَفْعًا بَلْ كَانَ اللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرًا {11}

Орқада қолиб кетган чўл араблари яқинда сенга: «Бизни мол-давлатимиз ва оила-аъзоларимиз банд қилиб қўйди. Шунга, биз учун (Аллоҳдан) кечирим сўра», дейди. Улар қалбларида йўқ нарсани фақат тилларида гапиради. Айт: “Агар Аллоҳ сизларга зарар етказишни хоҳласа, ёки сизларга фойда келтиришни хоҳласа, Аллоҳдан келадиган нарсани сизлардан (қайтаришга) кимни кучи етади?! Йўқ! Аллоҳ қилмишларингиздан хабардордир^[2241].

48:12

بَلْ ظَنَنتُمْ أَن لَّن يَنقَلِبَ الرَّسُولُ وَالْمُؤْمِنُونَ إِلَى أَهْلِيهِمْ أَبَدًا وَزُيِّنَ ذَلِكَ فِي قُلُوبِكُمْ وَظَنَنتُمْ ظَنَّ السَّوْءِ وَكُنتُمْ قَوْمًا بُورًا {12}

Аслида, сизлар энди Муҳаммад ҳам мўминлар ҳам ўз оилаларига ҳеч қачон қайтиб келолмайди деб ўйлагансиз. Бу гумон қалбларингизга чиройли сингдириб қўйилган^[2242]. Сизлар ёмон гумон қилдинглар ва ҳалокатга лойиқ қавмга айланиб қолдинглар.”

48:13

وَمَن لَّمْ يُؤْمِن بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ فَإِنَّا أَعْتَدْنَا لِلْكَافِرِينَ سَعِيرًا {13}

Кимки, Аллоҳ ва расулига ишониб-суянмаса, (билиб қўйсин,) Биз ҳам кофирлик қилувчиларга жаҳаннамни тайёрлаб қўйганмиз.

48:14

وَلِلَّهِ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ يَغْفِرُ لِمَن يَشَاء وَيُعَذِّبُ مَن يَشَاء وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَّحِيمًا {14}

Осмонлар ва ерни ҳукмронлиги Аллоҳга тегишли. Кечиришга муносиб бандаларини кечириб юборади, азобга муносиб бандаларини азоблайди. Аллоҳ жуда кечиримли ва меҳрибондир.

سَيَقُولُ الْمُخَلَّفُونَ إِذَا انطَلَقْتُمْ إِلَى مَغَانِمَ لِتَأْخُذُوهَا ذَرُونَا نَتَّبِعْكُمْ يُرِيدُونَ أَن يُبَدِّلُوا كَلَامَ اللَّهِ قُل لَّن تَتَّبِعُونَا كَذَلِكُمْ قَالَ اللَّهُ مِن قَبْلُ فَسَيَقُولُونَ بَلْ تَحْسُدُونَنَا بَلْ كَانُوا لَا يَفْقَهُونَ إِلَّا قَلِيلًا{15}

(Хайбардаги) ғаниматларни^[2243] олиш учун кетаётганингизда, (Ҳудайбияга бормай) ортда қолиб кетганлар Аллоҳнинг сўзини^[2244] ўзгартиришмоқчи бўлиб: «Бизни ҳам ортингиздан боришимизга қўйиб беринглар», дейди. Айт: «Асло ортимиздан бормайсизлар! Аллоҳ илгари мана шундай деган. Улар эса: «Бизга ҳасад қиляпсизлар», дейди. Аксинча, улар (ҳақ ва ҳақиқатлардан) жуда оз нарса тушуняпти^[2245].

48:16

قُل لِّلْمُخَلَّفِينَ مِنَ الْأَعْرَابِ سَتُدْعَوْنَ إِلَى قَوْمٍ أُوْلِي بَأْسٍ شَدِيدٍ تُقَاتِلُونَهُمْ أَوْ يُسْلِمُونَ فَإِن تُطِيعُوا يُؤْتِكُمُ اللَّهُ أَجْرًا حَسَنًا وَإِن تَتَوَلَّوْا كَمَا تَوَلَّيْتُم مِّن قَبْلُ يُعَذِّبْكُمْ عَذَابًا أَلِيمًا{16}

Орқада қолиб кетган чўл арабларига шундай де: “Яқинда жуда кучли қавмга^[2246] қарши (жангга) чақириласиз. Улар билан жанг қиласиз, ёки (жангсиз) таслим бўладилар. Агар итоат қилсангиз, Аллоҳ сизларга чиройли мукофот беради. Агар аввалги сафаргидек (жангдан) бош тортсангиз, сизларга аламли азоб беради.”

48:17

لَيْسَ عَلَى الْأَعْمَى حَرَجٌ وَلَا عَلَى الْأَعْرَجِ حَرَجٌ وَلَا عَلَى الْمَرِيضِ حَرَجٌ وَمَن يُطِعِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ يُدْخِلْهُ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ وَمَن يَتَوَلَّ يُعَذِّبْهُ عَذَابًا أَلِيمًا {17}

(Жангга чиқмасликда) кўрга ташвиш йўқ, чўлоққа ташвиш йўқ, беморга ҳам ташвиш йўқ^[2247]. Ким Аллоҳ ва Расулига бўйсунса, (Аллоҳ) уни – остидан анҳорлар оқиб турадиган жаннатларга жойлаб қўяди. Ким бош тортса, унга аламли азоб беради.

48:18

لَقَدْ رَضِيَ اللَّهُ عَنِ الْمُؤْمِنِينَ إِذْ يُبَايِعُونَكَ تَحْتَ الشَّجَرَةِ فَعَلِمَ مَا فِي قُلُوبِهِمْ فَأَنزَلَ السَّكِينَةَ عَلَيْهِمْ وَأَثَابَهُمْ فَتْحًا قَرِيبًا {18}

Шубҳасизки, дарахт остида қасамёд^[2248] қилаётган мўминларда Аллоҳ рози бўлди. Қалбларидаги нарсани билиб, уларга хотиржамлик берди ва уларга яқин ғалабадан дарак берди.

48:19

وَمَغَانِمَ كَثِيرَةً يَأْخُذُونَهَا وَكَانَ اللَّهُ عَزِيزًا حَكِيمًا{19}

Яна ўзлари оладиган кўплаб ўлжалардан (дарак берди). Аллоҳ ўз ишида ғолибдир, тўғри қарор берувчидир.

48:20

وَعَدَكُمُ اللَّهُ مَغَانِمَ كَثِيرَةً تَأْخُذُونَهَا فَعَجَّلَ لَكُمْ هَذِهِ وَكَفَّ أَيْدِيَ النَّاسِ عَنكُمْ وَلِتَكُونَ آيَةً لِّلْمُؤْمِنِينَ وَيَهْدِيَكُمْ صِرَاطًا مُّسْتَقِيمًا {20}

Аллоҳ сизларга ўзингиз қўлга киритадиган кўплаб ўлжалар ваъда қилди^[2249]. Энди, сизларга шуни нақд қилиб берди – сизлардан инсонларнинг қўлларини тўсиб қўйди^[2250]. Мўминларга далил бўлиши учун ҳамда сизларни тўғри йўлга солиши учун^[2251] (шундай қилди).

48:21

وَأُخْرَى لَمْ تَقْدِرُوا عَلَيْهَا قَدْ أَحَاطَ اللَّهُ بِهَا وَكَانَ اللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرًا {21}

Яна, Аллоҳ (илми ила) қамраган,  лекин сизлар ҳануз эга бўлмаган бошқа ғаниматлар (ҳам ваъда қилди). Аллоҳ ҳамма нарсага ўлчов қўяди.

48:22

وَلَوْ قَاتَلَكُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوَلَّوُا الْأَدْبَارَ ثُمَّ لَا يَجِدُونَ وَلِيًّا وَلَا نَصِيرًا {22}

Агар кофирлик қилганлар сизлар билан жанг қилганида, аниқ ортга қараб қочардилар. Кейин, дўст ҳам ёрдамчи ҳам тополмаган бўлардилар.

48:23

سُنَّةَ اللَّهِ الَّتِي قَدْ خَلَتْ مِن قَبْلُ وَلَن تَجِدَ لِسُنَّةِ اللَّهِ تَبْدِيلًا {23}

(Бу) аввалдан жорий бўлиб келган Аллоҳнинг қонунидир^[2252]. Аллоҳнинг қонунида ўзгариш топа олмайсан.

48:24

وَهُوَ الَّذِي كَفَّ أَيْدِيَهُمْ عَنكُمْ وَأَيْدِيَكُمْ عَنْهُم بِبَطْنِ مَكَّةَ مِن بَعْدِ أَنْ أَظْفَرَكُمْ عَلَيْهِمْ وَكَانَ اللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرًا {24}

Сизларни улардан ғолиб қилганидан кейин, Макка водийсида уларнинг қўлларини сизлардан, сизларнинг қўлларингизни улардан тўсиб қўйди^[2253]. Қилаётган ишларингизни Аллоҳ кўриб туради.

48:25

هُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا وَصَدُّوكُمْ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَالْهَدْيَ مَعْكُوفًا أَن يَبْلُغَ مَحِلَّهُ وَلَوْلَا رِجَالٌ مُّؤْمِنُونَ وَنِسَاء مُّؤْمِنَاتٌ لَّمْ تَعْلَمُوهُمْ أَن تَطَؤُوهُمْ فَتُصِيبَكُم مِّنْهُم مَّعَرَّةٌ بِغَيْرِ عِلْمٍ لِيُدْخِلَ اللَّهُ فِي رَحْمَتِهِ مَن يَشَاء لَوْ تَزَيَّلُوا لَعَذَّبْنَا الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْهُمْ عَذَابًا أَلِيمًا {25}

Улар кофирлик қилиб, сизларни Масжидул-Ҳаромдан ва кутилган қурбонликларни манзилига етиб боришидан тўсган кимсалардир. Агар сизлар ҳануз ўзингиз танимаган-билмаган (Маккадаги) мўмин эркаклар ва мўмина аёлларни эзиб-ҳалок қилиб қўйиб, билмаган ҳолатингизда ўзингизга орият мусибати етиш эҳтимоли бўлмаганида (ўша куни Маккани фатҳ қилишга буюрар эди). Аллоҳ Ўзи муносиб билган бандаларини раҳматига мушарраф қилади. Агар (бир-биридан) ажралиб туришганида, улар орасидаги кофирлик қилганларга албатта аламли азоб берардик.

48:26

إِذْ جَعَلَ الَّذِينَ كَفَرُوا فِي قُلُوبِهِمُ الْحَمِيَّةَ حَمِيَّةَ الْجَاهِلِيَّةِ فَأَنزَلَ اللَّهُ سَكِينَتَهُ عَلَى رَسُولِهِ وَعَلَى الْمُؤْمِنِينَ وَأَلْزَمَهُمْ كَلِمَةَ التَّقْوَى وَكَانُوا أَحَقَّ بِهَا وَأَهْلَهَا وَكَانَ اللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمًا {26}

Кофирлик қилганлар ўшанда қалбларида  қизиққонликни – жоҳиллик қизиққонлигини пайдо қилган. Аллоҳ эса, Элчиси (Муҳаммад) ва мўминларнинг қалбига хотиржамлик туширган, уларга (гуноҳ бўлмайдиган) тақволи сўзлар айтиш кераклигини билдирган. Зеро, улар ўшанга ҳақли ва лойиқ эди. Аллоҳ ҳамма нарсани билади.

48:27

لَقَدْ صَدَقَ اللَّهُ رَسُولَهُ الرُّؤْيَا بِالْحَقِّ لَتَدْخُلُنَّ الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ إِن شَاء اللَّهُ آمِنِينَ مُحَلِّقِينَ رُؤُوسَكُمْ وَمُقَصِّرِينَ لَا تَخَافُونَ فَعَلِمَ مَا لَمْ تَعْلَمُوا فَجَعَلَ مِن دُونِ ذَلِكَ فَتْحًا قَرِيبًا {27}

Аллоҳ Ўз элчисининг туши рост эканини тасдиқлади – Аллоҳ насиб қилса, хотиржамликда, (бирингиз) сочларингизни олдириб ва (бирингиз) қисқартириб, қўрқмасдан Масжидул-Ҳаромга кирасизлар. Сизлар билмаган нарсани Аллоҳ билади, бу нарсадан аввал сизларга яқинда содир бўладиган ғалаба бер(а)ди^[2254].

48:28

هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَى وَدِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَكَفَى بِاللَّهِ شَهِيدًا {28}

У (Аллоҳ) Ўз динини барча динлардан устун қилиш учун^[2255], Элчиси (Муҳаммад)ни  раҳнамо – Қуръон^[2256] ва (ундаги) тўғри дин билан юборди. Гувоҳликка Аллоҳ кифоядир.

48:29

مُّحَمَّدٌ رَّسُولُ اللَّهِ وَالَّذِينَ مَعَهُ أَشِدَّاء عَلَى الْكُفَّارِ رُحَمَاء بَيْنَهُمْ تَرَاهُمْ رُكَّعًا سُجَّدًا يَبْتَغُونَ فَضْلًا مِّنَ اللَّهِ وَرِضْوَانًا سِيمَاهُمْ فِي وُجُوهِهِم مِّنْ أَثَرِ السُّجُودِ ذَلِكَ مَثَلُهُمْ فِي التَّوْرَاةِ وَمَثَلُهُمْ فِي الْإِنجِيلِ كَزَرْعٍ أَخْرَجَ شَطْأَهُ فَآزَرَهُ فَاسْتَغْلَظَ فَاسْتَوَى عَلَى سُوقِهِ يُعْجِبُ الزُّرَّاعَ لِيَغِيظَ بِهِمُ الْكُفَّارَ وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ مِنْهُم مَّغْفِرَةً وَأَجْرًا عَظِيمًا {29}

Муҳаммад Аллоҳнинг элчисидир. Унинг ҳамроҳлари кофирларга нисбатан қаттиқ, ўзаро меҳрибондир^[2257]. Улар Аллоҳнинг фазлини – жаннатини ва розилигини истаб рукуъ ва сажда қилаётганини кўрасан. Саждаларнинг таъсири туфайли, юзларида аломатлари бўлади^[2258]. Бу уларнинг Тавротдаги ўрнакларидир. Инжилдаги ўрнаклари шундай: (Улар гўёки) уруғини ёриб чиқариб, ўзини кучайтириб, йўғонлашиб ўз новдасида тик туриб деҳқонларни лол қолдираётган ўсимликка ўхшайди. Токи, (Аллоҳ) улар туфайли кофирларни жаҳлини чиқаради. Улардан^[2259] имон келтириб хайрли ишларни амалга оширганларига Аллоҳ мағфират ва буюк мукофот ваъда қилди.

49. ҲУЖУРОТ сураси^[2260]

بسم الله الرحمن الرحيم

Марҳамати чексиз ва яхшилик қилувчи – Аллоҳ номи билан.

 

49:1

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تُقَدِّمُوا بَيْنَ يَدَيِ اللَّهِ وَرَسُولِهِ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ عَلِيمٌ {1}

Эй мўминлар! Аллоҳ ва Расулидан (китобидан)^[2261] илгарилаб кетманг!^[2262] Аллоҳга нисбатан жавобгарликни ҳис қилинг. Аллоҳ эшитади, билади.

49:2

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَرْفَعُوا أَصْوَاتَكُمْ فَوْقَ صَوْتِ النَّبِيِّ وَلَا تَجْهَرُوا لَهُ بِالْقَوْلِ كَجَهْرِ بَعْضِكُمْ لِبَعْضٍ أَن تَحْبَطَ أَعْمَالُكُمْ وَأَنتُمْ لَا تَشْعُرُونَ {2}

Эй мўминлар! Овозларингизни пайғамбарнинг овозидан баланд кўтарманг! Бир-бирингизга баланд овозда гапирганингиз каби, унга ҳам баланд овозда гапирманг — ўзингиз фарқига бормаган ҳолда амалларингиз ҳабата бўлиб кетади^[2263].

49:3

إِنَّ الَّذِينَ يَغُضُّونَ أَصْوَاتَهُمْ عِندَ رَسُولِ اللَّهِ أُوْلَئِكَ الَّذِينَ امْتَحَنَ اللَّهُ قُلُوبَهُمْ لِلتَّقْوَى لَهُم مَّغْفِرَةٌ وَأَجْرٌ عَظِيمٌ {3}

Расулуллоҳнинг ёнида овозларини пасайтирадиган кишилар – Аллоҳ уларнинг қалбларини гуноҳдан сақланишга – тақвога самимий қилиб қўйган кишилардир^[2264]. Уларга мағфират^[2265] ва буюк мукофот бор.

49:4

إِنَّ الَّذِينَ يُنَادُونَكَ مِن وَرَاء الْحُجُرَاتِ أَكْثَرُهُمْ لَا يَعْقِلُونَ {4}

(Эй Муҳаммад!) Сенга хоналарнинг орқасида туриб мурожаат қиладиган кишиларнинг кўпчилиги ақлини ишлатмаяпти.

49:5

وَلَوْ أَنَّهُمْ صَبَرُوا حَتَّى تَخْرُجَ إِلَيْهِمْ لَكَانَ خَيْرًا لَّهُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ {5}

Сен уларнинг ёнига чиққунингга қадар (бақирмасдан) чидаб туришганида, албатта ўзларига яхши бўларди^[2266]. Аллоҳ кечиримли ва меҳрибондир.

49:6

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِن جَاءكُمْ فَاسِقٌ بِنَبَأٍ فَتَبَيَّنُوا أَن تُصِيبُوا قَوْمًا بِجَهَالَةٍ فَتُصْبِحُوا عَلَى مَا فَعَلْتُمْ نَادِمِينَ{6}

Эй мўминлар! Ахлоқсиз – фосиқ киши сизларга бирон бир хабар келтирса, билмасдан бирон бир қавмга мусибат келтириб қўйиб, қилган ишингиздан пушаймон бўлиб қолмаслигингиз учун (хабарни) яхшилаб аниқланглар^[2267].

49:7

وَاعْلَمُوا أَنَّ فِيكُمْ رَسُولَ اللَّهِ لَوْ يُطِيعُكُمْ فِي كَثِيرٍ مِّنَ الْأَمْرِ لَعَنِتُّمْ وَلَكِنَّ اللَّهَ حَبَّبَ إِلَيْكُمُ الْإِيمَانَ وَزَيَّنَهُ فِي قُلُوبِكُمْ وَكَرَّهَ إِلَيْكُمُ الْكُفْرَ وَالْفُسُوقَ وَالْعِصْيَانَ أُوْلَئِكَ هُمُ الرَّاشِدُونَ {7}

Билингларки, орангизда Аллоҳнинг Элчиси бор! Агар у кўп ишларда сизларга бўйсунганида, аниқ муаммога тушиб қолардингиз^[2268]. Бироқ, Аллоҳ сизларга имон-ишончни севимли қилиб, уни қалбларингизнинг кўрки қилиб қўйди. Сизларга ишонмасликни, ахлоқсизликни ва итоатсизликни ёмон кўрсатиб қўйди^[2269]. Мана шулар тўғри йўлга мушарраф бўлган кишилардир.

49:8

فَضْلًا مِّنَ اللَّهِ وَنِعْمَةً وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ {8}

Бу Аллоҳ тарафидан қилинган олийжаноблик ва бир неъматдир. Аллоҳ билади, тўғри қарор қилади.

49:9

وَإِن طَائِفَتَانِ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ اقْتَتَلُوا فَأَصْلِحُوا بَيْنَهُمَا فَإِن بَغَتْ إِحْدَاهُمَا عَلَى الْأُخْرَى فَقَاتِلُوا الَّتِي تَبْغِي حَتَّى تَفِيءَ إِلَى أَمْرِ اللَّهِ فَإِن فَاءتْ فَأَصْلِحُوا بَيْنَهُمَا بِالْعَدْلِ وَأَقْسِطُوا إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ{9}

Агар иккита мўмин тоифа^[2270] ўзаро уришиб қолса, ораларидаги муносабатни тузатинглар. Сўнгра (ислоҳни қабул қилмай) иккаласидан бири бошқасига тажовуз қилса, токи Аллоҳнинг (китобидаги) амрига^[2271] қайтгунга қадар, тажовуз қилганларга қарши сизлар ҳам жанг қилинглар. Агар (тажовуздан) қайтса, ораларидаги муносабатни адолат билан тузатиб қўйинглар, адолатли бўлинглар! Албатта, Аллоҳ адолатли кишиларни яхши кўради.

49:10

إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَيْنَ أَخَوَيْكُمْ وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ {10}

Мўминлар фақатгина биродардир – биродарларингиз  ораларидаги муносабатни тузатинг! Аллоҳга нисбатан жавобгарликни ҳис қилингки, сизларга раҳм қилинади.

49:11

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا يَسْخَرْ قَومٌ مِّن قَوْمٍ عَسَى أَن يَكُونُوا خَيْرًا مِّنْهُمْ وَلَا نِسَاء مِّن نِّسَاء عَسَى أَن يَكُنَّ خَيْرًا مِّنْهُنَّ وَلَا تَلْمِزُوا أَنفُسَكُمْ وَلَا تَنَابَزُوا بِالْأَلْقَابِ بِئْسَ الاِسْمُ الْفُسُوقُ بَعْدَ الْإِيمَانِ وَمَن لَّمْ يَتُبْ فَأُوْلَئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ {11}

Эй мўминлар! Бирон бир қавм бошқа қавмни масхара қилмасин. Балки, улар ўзларидан яхши бўлиши мумкин. Аёллар ҳам бошқа аёлларни масхара қилмасин. Балки, улар ўзларидан яхши бўлиши мумкин. Бир-бирингизни айбламанглар, бир-бирингизга ёмон лақаб қўйманглар. Имондан кейин (бировни) ахлоқсизлик – фосиқлик билан номлаш^[2272] қандай ҳам ёмон! Кимки тавба қилмаса, ана шулар золимлардир.

49:12

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيرًا مِّنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ وَلَا تَجَسَّسُوا وَلَا يَغْتَب بَّعْضُكُم بَعْضًا أَيُحِبُّ أَحَدُكُمْ أَن يَأْكُلَ لَحْمَ أَخِيهِ مَيْتًا فَكَرِهْتُمُوهُ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَّحِيمٌ {12}

Эй мўминлар! Гумондан жуда узоқ туринг. Чунки, гумоннинг баъзилари^[2273] гуноҳдир. Жосуслик қилманглар. Бир-бирингизни йўқлигида ёмонлаб эсламанг^[2274]. Ёки бирортангиз ўлган биродарининг гўштини ейишни яхши кўрадими?! Ахир у ишдан жирканасизлар-ку! Аллоҳга нисбатан жавобгарликни ҳис қилинг. Аллоҳ тавбаларни қабул қилувчи ва меҳрибондир.

49:13

يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُم مِّن ذَكَرٍ وَأُنثَى وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ {13}

Эй инсонлар! Сизларни бир эркак ва бир аёлдан яратдик. Бир-бирингиз билан танишишингиз учун, сизларни турли халқлар ва қабилаларга айирдик. Аллоҳга кўра сизларнинг энг ҳурматлигингиз энг масъулиятлигингиздир. Аллоҳ билувчидир, хабардордир.

49:14

قَالَتِ الْأَعْرَابُ آمَنَّا قُل لَّمْ تُؤْمِنُوا وَلَكِن قُولُوا أَسْلَمْنَا وَلَمَّا يَدْخُلِ الْإِيمَانُ فِي قُلُوبِكُمْ وَإِن تُطِيعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ لَا يَلِتْكُم مِّنْ أَعْمَالِكُمْ شَيْئًا إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ {14}

Чўл араблари: «Биз ҳам мўмин бўлдик» дедилар. Айт: «Сизлар ҳануз мўмин бўлмадинглар. Лекин сизлар «Таслим бўлдик» деб айтинглар. (Чунки) ҳали ҳануз имон қалбларингизга киргани йўқ^[2275]. Аллоҳ ва Расулига (китобига) итоат қилсанглар, (Аллоҳ) амалларингиздан ҳеч нарсани камайтириб қўймайди. Аллоҳ кечиримли ва меҳрибондир.

49:15

إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ ثُمَّ لَمْ يَرْتَابُوا وَجَاهَدُوا بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ أُوْلَئِكَ هُمُ الصَّادِقُونَ {15}

Чин мўминлар Аллоҳ ва Расулига ишониб, кейин шубҳа қилмаган, моллари ва жонлари билан Аллоҳ йўлида курашган кишилардир. (Имонида) содиқлар ана шулардир.

49:16

قُلْ أَتُعَلِّمُونَ اللَّهَ بِدِينِكُمْ وَاللَّهُ يَعْلَمُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ وَاللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ {16}

Айт: «(Эй чўл араблари,) сизлар динингизни Аллоҳга ўргатяпсизми?! Аллоҳ осмонлардаги нарсаларни ҳам билади, ердаги нарсаларни ҳам билади. Аллоҳ ҳамма нарсани билади.»^[2276]

49:17

يَمُنُّونَ عَلَيْكَ أَنْ أَسْلَمُوا قُل لَّا تَمُنُّوا عَلَيَّ إِسْلَامَكُم بَلِ اللَّهُ يَمُنُّ عَلَيْكُمْ أَنْ هَدَاكُمْ لِلْإِيمَانِ إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ {17}

Улар мусулмон бўлишганини сенга миннат^[2277] қиляпти. Айт: “Мусулмонлигингизни менга миннат қилманг. Агар (имонингизда) содиқ бўлсангиз, сизларни имонга етаклагани учун, аслида Аллоҳ сизларга миннат қилади.

49:18

إِنَّ اللَّهَ يَعْلَمُ غَيْبَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاللَّهُ بَصِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ {18}

Осмонлар ва ерда яширинган-махфий нарсаларни Аллоҳ аниқ билади.

Аллоҳ қилмишларингизни кўриб туради.

 

50. ҚОФ сураси^[2278]

بسم الله الرحمن الرحيم

Марҳамати чексиз ва яхшилик қилувчи – Аллоҳ номи билан.

 

50:1

ق وَالْقُرْآنِ الْمَجِيدِ {1}

Қоф![2279] Улуғвор Қуръонга онт бўлсин!^[2280]

50:2

بَلْ عَجِبُوا أَن جَاءهُمْ مُنذِرٌ مِّنْهُمْ فَقَالَ الْكَافِرُونَ هَذَا شَيْءٌ عَجِيبٌ {2}

Аслида, уларга ўзлари орасидан огоҳантирувчи келганига ажабландилар. Шунда, (қиёматга ишонмаган) кофирлар шундай^[2281] деди: “Бу жуда ғалати нарса-ку!

50:3

أَئِذَا مِتْنَا وَكُنَّا تُرَابًا ذَلِكَ رَجْعٌ بَعِيدٌ {3}

Ўлиб тупроққа айланиб кетганимизда (тириламиз)ми? Бу амримаҳол қайтишдир^[2282].”

50:4

قَدْ عَلِمْنَا مَا تَنقُصُ الْأَرْضُ مِنْهُمْ وَعِندَنَا كِتَابٌ حَفِيظٌ {4}

Ер улар (нинг вужудларидан) нимани камайтираётганини билиб турибмиз^[2283]. Ҳузуримизда (маълумотларни) сақлаб қоладиган китоб бор^[2284].

50:5

بَلْ كَذَّبُوا بِالْحَقِّ لَمَّا جَاءهُمْ فَهُمْ فِي أَمْرٍ مَّرِيجٍ {5}

Аслида, улар ўзларига ҳақ (Китоб)^[2285] келганида уни ёлғонга чиқардилар. Натижада, улар паришон аҳволга тушиб қолдилар.

50:6

أَفَلَمْ يَنظُرُوا إِلَى السَّمَاء فَوْقَهُمْ كَيْفَ بَنَيْنَاهَا وَزَيَّنَّاهَا وَمَا لَهَا مِن فُرُوجٍ {6}

Ахир, тепаларидаги осмонни қандай барпо қилганимизни, уни (юлдузлар билан) безаб қўйганимизни ва  унда ёриқлар йўқлигини кўрмадиларми?!^[2286]

50:7

وَالْأَرْضَ مَدَدْنَاهَا وَأَلْقَيْنَا فِيهَا رَوَاسِيَ وَأَنبَتْنَا فِيهَا مِن كُلِّ زَوْجٍ بَهِيجٍ {7}

Ерни кенгайтириб қўйдик, ичида кучлар (тортиш кучи) пайдо қилдик, унда ҳар турли гўзал (ўсимлик) жуфтлар ундирдик.

50:8

تَبْصِرَةً وَذِكْرَى لِكُلِّ عَبْدٍ مُّنِيبٍ {8}

(Булар Раббига) йўналувчи ҳар бир банда учун кўрсатма ва насиҳатдир.

50:9

وَنَزَّلْنَا مِنَ السَّمَاء مَاء مُّبَارَكًا فَأَنبَتْنَا بِهِ جَنَّاتٍ وَحَبَّ الْحَصِيدِ {9}

Биз осмондан баракатли^[2287] ёмғир ёғдириб, у орқали боғу бўстонлар ва донли ҳосиллар ундирдик.

50:10

وَالنَّخْلَ بَاسِقَاتٍ لَّهَا طَلْعٌ نَّضِيدٌ {10}

Зич ғунчали баланд-баланд хурмо дарахтлар (ундирдик).

50:11

رِزْقًا لِّلْعِبَادِ وَأَحْيَيْنَا بِهِ بَلْدَةً مَّيْتًا كَذَلِكَ الْخُرُوجُ {11}

Бандаларимизга ризқ бўлсин деб (шундай қилдик). Ўлик ерни ёмғир билан жонлантирдик. (Қиёматда қабрдан) чиқиш шундай бўлади^[2288].

50:12

كَذَّبَتْ قَبْلَهُمْ قَوْمُ نُوحٍ وَأَصْحَابُ الرَّسِّ وَثَمُودُ {12}

У (Маккалик)лардан олдин Нуҳ қавми, Қудуқ^[2289] эгалари ва Самуд қавми ҳам (элчиларни) ёлғончига чиқарган.

50:13

وَعَادٌ وَفِرْعَوْنُ وَإِخْوَانُ لُوطٍ {13}

Од, Фиръавн ва Лут биродарлари,

50:14

وَأَصْحَابُ الْأَيْكَةِ وَقَوْمُ تُبَّعٍ كُلٌّ كَذَّبَ الرُّسُلَ فَحَقَّ وَعِيدِ {14}

Айкаликлар^[2290], Туббаъ қавми – буларнинг барчаси ўзларига юборилган элчиларни ёлғончига чиқардилар. Натижада, (азоб ҳақидаги) таҳдидим амалга ошди.

50:15

أَفَعَيِينَا بِالْخَلْقِ الْأَوَّلِ بَلْ هُمْ فِي لَبْسٍ مِّنْ خَلْقٍ جَدِيدٍ {15}

Биринчи яратишда ожизлик қилибмизми?! Йўқ! Аслида, улар янгитдан яратилиш ҳақида шубҳададирлар.

50:16

وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنسَانَ وَنَعْلَمُ مَا تُوَسْوِسُ بِهِ نَفْسُهُ وَنَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِيدِ {16}

Шубҳасизки, инсонни Биз яратдик. Уни кўнглидан ўткизган нарсасини билиб турамиз. Биз унга нерв учларидан ҳам яқинмиз^[2291].

50:17

إِذْ يَتَلَقَّى الْمُتَلَقِّيَانِ عَنِ الْيَمِينِ وَعَنِ الشِّمَالِ قَعِيدٌ {17}

Зеро, ўнг ва чапда иккита (ёзувчи фаришта) кутиб олади.

50:18

مَا يَلْفِظُ مِن قَوْلٍ إِلَّا لَدَيْهِ رَقِيبٌ عَتِيدٌ {18}

Қандай гап гапиришидан қатъий назар, ёнида кузатиб турган бири доим бўлади^[2292].

50:19

وَجَاءتْ سَكْرَةُ الْمَوْتِ بِالْحَقِّ ذَلِكَ مَا كُنتَ مِنْهُ تَحِيدُ {19}

Ўлим сархушлиги ҳақиқатни – ўлимни олиб келади^[2293]. Сен қочиб юрган нарсадир бу!

50:20

وَنُفِخَ فِي الصُّورِ ذَلِكَ يَوْمُ الْوَعِيدِ {20}

Ва сурга пуфланади. Ана ўша ваъда қилинган кундир.

50:21

وَجَاءتْ كُلُّ نَفْسٍ مَّعَهَا سَائِقٌ وَشَهِيدٌ {21}

Ҳар ким ўзи билан (уни ҳисоб-китобга) етаклаб келувчи ва гувоҳ бўлувчи (фариштаси) билан бирга келади^[2294].

50:22

لَقَدْ كُنتَ فِي غَفْلَةٍ مِّنْ هَذَا فَكَشَفْنَا عَنكَ غِطَاءكَ فَبَصَرُكَ الْيَوْمَ حَدِيدٌ {22}

(Унга:) “Сен бундан ғафлатда эдинг. Сендан ғафлат пардангни очдик. Энди, бугун қарашинг ўткирдир^[2295]” (дейилади).

50:23

وَقَالَ قَرِينُهُ هَذَا مَا لَدَيَّ عَتِيدٌ {23}

Унинг (гуноҳдаги) шериги: «Мана бу олдимдаги тайёр», дейди^[2296].

50:24

أَلْقِيَا فِي جَهَنَّمَ كُلَّ كَفَّارٍ عَنِيدٍ {24}

Ва шундай дейилади: “Ҳақни тан олмай қайсарлик^[2297] қилувчи ҳар бир кофирни жаҳаннамга улоқтиринглар!

50:25

مَّنَّاعٍ لِّلْخَيْرِ مُعْتَدٍ مُّرِيبٍ {25}

Яхшиликка бор кучи билан тўсқинлик қилувчини, тажовузкорни ва (ҳақдан) шубҳаланувчини.

50:26

الَّذِي جَعَلَ مَعَ اللَّهِ إِلَهًا آخَرَ فَأَلْقِيَاهُ فِي الْعَذَابِ الشَّدِيدِ {26}

У Аллоҳ билан бирга яна бошқасини илоҳ қилиб олган эди, энди уни қаттиқ азобга улоқтиринглар” (дейилади).

50:27

قَالَ قَرِينُهُ رَبَّنَا مَا أَطْغَيْتُهُ وَلَكِن كَانَ فِي ضَلَالٍ بَعِيدٍ {27}

Унинг (гуноҳдаги) шериги: «Эй яратган Эгамиз! Уни мен адаштирмаганман. Лекин, унинг ўзи қаттиқ залолатда бўлган», дейди^[2298].

50:28

قَالَ لَا تَخْتَصِمُوا لَدَيَّ وَقَدْ قَدَّمْتُ إِلَيْكُم بِالْوَعِيدِ {28}

Аллоҳ шундай дейди: “Ҳузуримда тортишманглар, сизларга азоб таҳдидини тақдим қилганман^[2299].

50:29

مَا يُبَدَّلُ الْقَوْلُ لَدَيَّ وَمَا أَنَا بِظَلَّامٍ لِّلْعَبِيدِ {29}

Менинг ҳузуримда сўз ўзгартирилмайди. Зеро, Мен бандаларимга ҳақсизлик қилувчи эмасман^[2300].

50:30

يَوْمَ نَقُولُ لِجَهَنَّمَ هَلِ امْتَلَأْتِ وَتَقُولُ هَلْ مِن مَّزِيدٍ {30}

Ўша куни жаҳаннамга «Тўлдингми?» деймиз, у: «Қўшимча борми?» дейди^[2301].

50:31

وَأُزْلِفَتِ الْجَنَّةُ لِلْمُتَّقِينَ غَيْرَ بَعِيدٍ {31}

Масъулиятли (мўмин)лар учун жаннат яқинлаштирилади, узоқ эмас^[2302].

50:32

هَذَا مَا تُوعَدُونَ لِكُلِّ أَوَّابٍ حَفِيظٍ {32}

(Уларга шундай дейилади) “Сизларга шу нарса ваъда қилинган^[2303]. (Бу) доим ҳаққа йўналувчи ва (Аллоҳнинг буйруқларини) муҳофаза қилувчи ҳар ким учундир.

50:33

مَنْ خَشِيَ الرَّحْمَن بِالْغَيْبِ وَجَاء بِقَلْبٍ مُّنِيبٍ {33}

Кўрмаса^[2304] ҳам Раҳмондан қўрқиб, бўйсунувчи қалб ила келганлар учундир.

50:34

ادْخُلُوهَا بِسَلَامٍ ذَلِكَ يَوْمُ الْخُلُودِ {34}

У ерга тинч-саломат киринглар! Бу ўлимсиз – мангулик кунидир.”

50:35

لَهُم مَّا يَشَاؤُونَ فِيهَا وَلَدَيْنَا مَزِيدٌ {35}

Жаннатда улар учун кўнгли тусаган нарсалар (бўлади). Ҳузуримизда қўшимчаси ҳам (бўлади)^[2305].

50:36

وَكَمْ أَهْلَكْنَا قَبْلَهُم مِّن قَرْنٍ هُمْ أَشَدُّ مِنْهُم بَطْشًا فَنَقَّبُوا فِي الْبِلَادِ هَلْ مِن مَّحِيصٍ {36}

Булардан олдин қанчадан-қанча наслларни ҳалок қилиб юборганмиз. Улар буларга қараганда куч-қувватда юқори даражада кучли эди. Шундай бўлишига қарамай, улар (ўлимдан) қутулиш бормикин?- деб юрт-ма юрт изланиб қолган^[2306].

50:37

إِنَّ فِي ذَلِكَ لَذِكْرَى لِمَن كَانَ لَهُ قَلْبٌ أَوْ أَلْقَى السَّمْعَ وَهُوَ شَهِيدٌ {37}

(Саломат) қалбли инсонлар ва^[2307] (оятлар ҳақида) мушоҳада^[2308] қилиб қулоқ солган инсонлар учун бунда насиҳат бор.

50:38

وَلَقَدْ خَلَقْنَا السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَمَا بَيْنَهُمَا فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ وَمَا مَسَّنَا مِن لُّغُوبٍ {38}

Ҳақиқатда, осмонлар, ер ва улар орасидагиларни олти кун^[2309] (олти даврда) яратдик, Бизга ҳеч қандай қийинчилик келгани йўқ^[2310].

50:39

فَاصْبِرْ عَلَى مَا يَقُولُونَ وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَقَبْلَ الْغُرُوبِ {39}

Улар айтаётган гапларга бардош қил. Қуёш чиқишидан олдин ва ботишидан олдин яратган Эгангни олқишлаб улуғла.

50:40

وَمِنَ اللَّيْلِ فَسَبِّحْهُ وَأَدْبَارَ السُّجُودِ {40}

Тунда ва саждалар ортидан ҳам Уни улуғла^[2311].

50:41

وَاسْتَمِعْ يَوْمَ يُنَادِ الْمُنَادِ مِن مَّكَانٍ قَرِيبٍ {41}

Қулоқ сол!^[2312] Бир куни жарчи яқин жойдан (тирилишга) чақиради^[2313].

50:42

يَوْمَ يَسْمَعُونَ الصَّيْحَةَ بِالْحَقِّ ذَلِكَ يَوْمُ الْخُرُوجِ {42}

У куни (инсонлар) ўша даҳшатли овозни ростдан эшитади. У (қабрлардан) чиқиш кунидир^[2314].

50:43

إِنَّا نَحْنُ نُحْيِي وَنُمِيتُ وَإِلَيْنَا الْمَصِيرُ {43}

Албатта, яшатадиган ҳам, ўлдирадиган ҳам Бизмиз. Қайтиш Бизгадир.

50:44

يَوْمَ تَشَقَّقُ الْأَرْضُ عَنْهُمْ سِرَاعًا ذَلِكَ حَشْرٌ عَلَيْنَا يَسِيرٌ {44}

У куни уларнинг тепасидаги ер ёрилиб тезда (чиқадилар). Бу Биз учун қулай тўплашдир.

50:45

نَحْنُ أَعْلَمُ بِمَا يَقُولُونَ وَمَا أَنتَ عَلَيْهِم بِجَبَّارٍ فَذَكِّرْ بِالْقُرْآنِ مَن يَخَافُ وَعِيدِ {45}

Улар нима деётганларини Биз яхши биламиз. Сен уларни (имонга) зўрловчи эмассан. Шунинг учун, Қуръон билан таҳдидимдан қўрққанларга насиҳат қил^[2315].

51. ЗОРИЁТ сураси^[2316]

بسم الله الرحمن الرحيم

Марҳамати чексиз ва яхшилик қилувчи – Аллоҳ номи билан.  51:1

وَالذَّارِيَاتِ ذَرْوًا {1}

Онт бўлсин, эсиб тўзитувчиларга,

51:2

فَالْحَامِلَاتِ وِقْرًا {2}

Оғир юк (ваҳий) ташувчиларга,

51:3

فَالْجَارِيَاتِ يُسْرًا {3}

Осонгина сузувчиларга,

51:4

فَالْمُقَسِّمَاتِ أَمْرًا {4}

Ишни тақсимловчиларгаки^[2317],

51:5

إِنَّمَا تُوعَدُونَ لَصَادِقٌ {5}

Сизларга ваъда қилинаётган нарсалар албатта тўғридир.

51:6

وَإِنَّ الدِّينَ لَوَاقِعٌ {6}

Сарҳисоб^[2318] албатта содир бўлади.

51:7

وَالسَّمَاء ذَاتِ الْحُبُكِ {7}

Орбиталари бор самога онт бўлсинки,

51:8

إِنَّكُمْ لَفِي قَوْلٍ مُّخْتَلِفٍ {8}

Сизлар аниқ қарама-қарши сўз(лар) ичидасиз^[2319].

51:9

يُؤْفَكُ عَنْهُ مَنْ أُفِكَ {9}

Ундан (Қуръондан) бурилган киши биратўла буриб қўйилади^[2320].

51:10

قُتِلَ الْخَرَّاصُونَ {10}

Ҳадеб гумон-тахминларини (тўғри дея) гапираверадиганларнинг жони чиқсин!

51:11

الَّذِينَ هُمْ فِي غَمْرَةٍ سَاهُونَ {11}

Улар жаҳолатда нима қилаётганини билмайдиган кимсалардир.

51:12

يَسْأَلُونَ أَيَّانَ يَوْمُ الدِّينِ {12}

Улар «сарҳисоб куни ўзи қачон?»- деб сўрашмоқда^[2321].

51:13

يَوْمَ هُمْ عَلَى النَّارِ يُفْتَنُونَ {13}

У куни улар жаҳаннамда куйдирилиб азобланадилар.

51:14

ذُوقُوا فِتْنَتَكُمْ هَذَا الَّذِي كُنتُم بِهِ تَسْتَعْجِلُونَ {14}

(Уларга) «Азобингизни тотинглар энди! Ўзингиз тезлаштирмоқчи бўлган нарса мана шудир», (дейилади).

51:15

إِنَّ الْمُتَّقِينَ فِي جَنَّاتٍ وَعُيُونٍ {15}

Масъулиятли (мўмин)лар жаннатлар ва чашмаи булоқлар ичра қолади.

51:16

آخِذِينَ مَا آتَاهُمْ رَبُّهُمْ إِنَّهُمْ كَانُوا قَبْلَ ذَلِكَ مُحْسِنِينَ {16}

Ўзларининг яратган Эгаси берган неъматларни олган ҳолда (қоладилар). Чунки, ундан олдин улар (дунёда) яхшилик қилувчи эдилар.

51:17

كَانُوا قَلِيلًا مِّنَ اللَّيْلِ مَا يَهْجَعُونَ {17}

Улар кечалари (Аллоҳ учун) оз ухлар эди.

51:18

وَبِالْأَسْحَارِ هُمْ يَسْتَغْفِرُونَ {18}

Саҳарлари улар (Аллоҳдан гуноҳлари учун) кечирим^[2322] сўрардилар.

51:19

وَفِي أَمْوَالِهِمْ حَقٌّ لِّلسَّائِلِ وَالْمَحْرُومِ {19}

Уларнинг мол-давлатида, очиқча сўрай оладиган ва очиқча сўрай олмайдиган кишилар учун (ажратиладиган) ҳақ бўларди^[2323].

51:20

وَفِي الْأَرْضِ آيَاتٌ لِّلْمُوقِنِينَ {20}

Қатъий ишонувчилар учун ерда оят-далиллар бор.

51:21

وَفِي أَنفُسِكُمْ أَفَلَا تُبْصِرُونَ {21}

Сизларнинг ўзингизда ҳам (оят-далиллар бор)^[2324]. наҳот кўрмаётган бўлсанглар?!

51:22

وَفِي السَّمَاء رِزْقُكُمْ وَمَا تُوعَدُونَ {22}

Ризқингиз ва сизларга ваъда қилинган нарса самодадир^[2325].

51:23

فَوَرَبِّ السَّمَاء وَالْأَرْضِ إِنَّهُ لَحَقٌّ مِّثْلَ مَا أَنَّكُمْ تَنطِقُونَ {23}

Осмон ва ернинг Раббига онт бўлсинки, сизлар ўзингиз нутқ қилаётган гапларингиз каби у (Қуръон) ҳам ҳақдир^[2326].

51:24

هَلْ أَتَاكَ حَدِيثُ ضَيْفِ إِبْرَاهِيمَ الْمُكْرَمِينَ {24}

Сенга Иброҳимнинг ҳурматли меҳмон (фаришта)лари ҳақидаги хабар келдими?

51:25

إِذْ دَخَلُوا عَلَيْهِ فَقَالُوا سَلَامًا قَالَ سَلَامٌ قَوْمٌ مُّنكَرُونَ {25}

Ўшанда (фаришталар) унинг ёнига киришиб: «Салом!» деган. (Иброҳим ҳам) «Салом!» деб, «Булар нотаниш кишилар» (деган)^[2327].

51:26

فَرَاغَ إِلَى أَهْلِهِ فَجَاء بِعِجْلٍ سَمِينٍ {26}

Шунда, аста оиласига бориб, семиз бузоқ (гўшти пишириб) олиб келган.

51:27

فَقَرَّبَهُ إِلَيْهِمْ قَالَ أَلَا تَأْكُلُونَ {27}

Кейин уни уларнинг ёнига яқинлаштириб: «Емайсизларми?» деди.

51:28

فَأَوْجَسَ مِنْهُمْ خِيفَةً قَالُوا لَا تَخَفْ وَبَشَّرُوهُ بِغُلَامٍ عَلِيمٍ {28}

(Емаганини кўриб) улардан қўрқишни бошлади. Улар: «Қўрқма» деб, унга билимдон ўғлон хушхабарини бердилар.

51:29

فَأَقْبَلَتِ امْرَأَتُهُ فِي صَرَّةٍ فَصَكَّتْ وَجْهَهَا وَقَالَتْ عَجُوزٌ عَقِيمٌ {29}

Шунда аёли шовқин кўтариб чиқиб, ўз юзига уриб: «Туғмас кампир-а?» деди.

51:30

قَالُوا كَذَلِكَ قَالَ رَبُّكِ إِنَّهُ هُوَ الْحَكِيمُ الْعَلِيمُ {30}

Улар: «Шундай, яратган Эганг айтди. Албатта, У тўғри қарор берувчи, билувчидир», дедилар^[2328].

51:31

قَالَ فَمَا خَطْبُكُمْ أَيُّهَا الْمُرْسَلُونَ {31}

(Иброҳим) «Эй элчилар, (бошқа) қандай ишларинг бор?» деди.

51:32

قَالُوا إِنَّا أُرْسِلْنَا إِلَى قَوْمٍ مُّجْرِمِينَ {32}

(Фаришталар) “Биз албатта жиноятчи қавмга юборилдик^[2329].

51:33

لِنُرْسِلَ عَلَيْهِمْ حِجَارَةً مِّن طِينٍ {33}

Тепаларига (пиширилган) лойли тошлар ёғдириш учун (юборилдик).

51:34

مُسَوَّمَةً عِندَ رَبِّكَ لِلْمُسْرِفِينَ {34}

Ҳаддан ошувчилар учун Раббинг ҳузурида белгилаб қўйилган тошлар…

51:35

فَأَخْرَجْنَا مَن كَانَ فِيهَا مِنَ الْمُؤْمِنِينَ {35}

(Балодан олдин) у ердан мўминларни чиқарганмиз.

51:36

فَمَا وَجَدْنَا فِيهَا غَيْرَ بَيْتٍ مِّنَ الْمُسْلِمِينَ {36}

Зеро, у ерда битта хонадондан бошқа мусулмон кимсаларни топмаганмиз.

51:37

وَتَرَكنا فيها آيَةً لِلَّذينَ يَخافونَ العَذابَ الأَليمَ {37}

Аламли азобдан қўрқадиганлар учун у ерда оят-далил қолдирдик^[2330].

51:38

وَفي موسى إِذ أَرسَلناهُ إِلى فِرعَونَ بِسُلطانٍ مُبينٍ {38}

Мусо қиссасида ҳам (ибрат-далил қолдирдик). Ўшанда уни Фиръавнга очиқ ҳужжат билан юборганмиз.

51:39

فَتَوَلَّى بِرُكْنِهِ وَقَالَ سَاحِرٌ أَوْ مَجْنُونٌ {39}

Шунда (Фиръавн) арконлари ила биргаликда юз ўгирди ва: «(Мусо) сеҳргар ёки мажнун», деди.

51:40

فَأَخَذْنَاهُ وَجُنُودَهُ فَنَبَذْنَاهُمْ فِي الْيَمِّ وَهُوَ مُلِيمٌ {40}

Охир-оқибат, уни ҳам қўшинини ҳам тутиб, денгизга ғарқ қилдик. У (ўшанда) маломат қилаётган эди^[2331].

51:41

وَفِي عَادٍ إِذْ أَرْسَلْنَا عَلَيْهِمُ الرِّيحَ الْعَقِيمَ {41}

Од қиссасида ҳам (ибрат-далил қолдирдик). Ўшанда уларга наслини қуритадиган бўрон юборганмиз.

51:42

مَا تَذَرُ مِن شَيْءٍ أَتَتْ عَلَيْهِ إِلَّا جَعَلَتْهُ كَالرَّمِيمِ {42}

У эсган жойида ҳеч нарса қолдирмаган, ҳамма нарсани кулдек совуриб юборган.

51:43

وَفِي ثَمُودَ إِذْ قِيلَ لَهُمْ تَمَتَّعُوا حَتَّى حِينٍ {43}

Самуд^[2332] қиссасида ҳам (ибрат-далил қолдирдик). Ўшанда Самуд халқига: «Бир муддат (ҳаётдан) баҳраманд бўлинглар!» дейилган.

51:44

فَعَتَوْا عَنْ أَمْرِ رَبِّهِمْ فَأَخَذَتْهُمُ الصَّاعِقَةُ وَهُمْ يَنظُرُونَ {44}

Бироқ, улар яратган Эгаси амрини менсимадилар. Шунда, ўзлари қараб турган ҳолларида уларни ҳалокат тутди.

51:45

فَمَا اسْتَطَاعُوا مِن قِيَامٍ وَمَا كَانُوا مُنتَصِرِينَ {45}

Ўрнидан тургани ҳам кучлари қолмаган ва уларга ёрдам берилмаган.

51:46

وَقَوْمَ نُوحٍ مِّن قَبْلُ إِنَّهُمْ كَانُوا قَوْمًا فَاسِقِينَ {46}

Ундан аввал Нуҳ қавмини (ҳалок қилганмиз). Чунки, улар йўлдан чиққан-фосиқ қавм эди.

51:47

وَالسَّمَاء بَنَيْنَاهَا بِأَيْدٍ وَإِنَّا لَمُوسِعُونَ {47}

Самони катта куч^[2333] ила яратдик. Албатта, уни кенгайтириб турибмиз^[2334].

51:48

وَالْأَرْضَ فَرَشْنَاهَا فَنِعْمَ الْمَاهِدُونَ {48}

Ерни тўшаб қўйдик. Биз қандай ҳам яхши тайёрлаб берувчимиз!^[2335]

51:49

وَمِن كُلِّ شَيْءٍ خَلَقْنَا زَوْجَيْنِ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ {49}

Ва ҳар нарсани жуфт қилиб яратдик^[2336]. Насиҳат олгайсизлар!

51:50

فَفِرُّوا إِلَى اللَّهِ إِنِّي لَكُم مِّنْهُ نَذِيرٌ مُّبِينٌ {50}

Шунинг учун (эй инсонлар) Аллоҳга қочинглар^[2337]. Албатта, мен сизлар учун Ундан (юборилган) очиқ-ойдин огоҳлантирувчиман.

51:51

وَلَا تَجْعَلُوا مَعَ اللَّهِ إِلَهًا آخَرَ إِنِّي لَكُم مِّنْهُ نَذِيرٌ مُّبِينٌ {51}

Аллоҳга бошқа бирини илоҳ деб қўшиб олманглар! Албатта, мен сизлар учун Ундан (юборилган) очиқ-ойдин огоҳлантирувчиман.

51:52

كَذَلِكَ مَا أَتَى الَّذِينَ مِن قَبْلِهِم مِّن رَّسُولٍ إِلَّا قَالُوا سَاحِرٌ أَوْ مَجْنُونٌ {52}

Мана шундай бўлган; улардан аввалгиларга ҳам бир элчи келганида, (кофирлар) «Бу ё сеҳргар ёки мажнун!» дейишган.

51:53

أَتَوَاصَوْا بِهِ بَلْ هُمْ قَوْمٌ طَاغُونَ {53}

Улар (бундай кофирликни) бир-бирига васият қилиб қолдиришганми?! Йўқ! аслида улар зўравон/мустабид қавм эди!

51:54

فَتَوَلَّ عَنْهُمْ فَمَا أَنتَ بِمَلُومٍ {54}

Энди уларга (кофир ва мушрикларга) парво қилма, (бунинг учун) сен маломат қилинмайсан^[2338].

51:55

وَذَكِّرْ فَإِنَّ الذِّكْرَى تَنفَعُ الْمُؤْمِنِينَ {55}

Сен насиҳат қил/еслат^[2339]. Чунки, насиҳат мўминларга фойда беради^[2340].

51:56

وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ {56}

Жинлар ва инсонларни фақат Менга ибодат қилсинлар деб яратдим^[2341].

51:57

مَا أُرِيدُ مِنْهُم مِّن رِّزْقٍ وَمَا أُرِيدُ أَن يُطْعِمُونِ {57}

Мен улардан ҳеч қандай ризқ сўрамаяпман, (улардан) мени тўйдиришини ҳам истамаяпман^[2342].

51:58

إِنَّ اللَّهَ هُوَ الرَّزَّاقُ ذُو الْقُوَّةِ الْمَتِينُ {58}

Албатта, Аллоҳнинг Ўзи ризқ берувчидир^[2343], (чексиз) қувватга эгадир, кучлидир.

51:59

فَإِنَّ لِلَّذِينَ ظَلَمُوا ذَنُوبًا مِّثْلَ ذَنُوبِ أَصْحَابِهِمْ فَلَا يَسْتَعْجِلُونِ {59}

Албатта, (ўтмишдаги золим) дўстларининг насибаси каби, шу золимларнинг^[2344] ҳам (азобдан) насибаси бўлади, шошилмасинлар!

51:60

فَوَيْلٌ لِّلَّذِينَ كَفَرُوا مِن يَوْمِهِمُ الَّذِي يُوعَدُونَ {60}

Ўзларига таҳдид қилинган кунда кофирлик қилганларнинг ҳолига вой!

 

52. ТУР сураси^[2345]

بسم الله الرحمن الرحيم

Марҳамати чексиз ва яхшилик қилувчи – Аллоҳ номи билан.

52:1

وَالطُّورِ {1}

Онт бўлсин; Тур (тоғи)га,

52:2

وَكِتَابٍ مَّسْطُورٍ{2}

Сатрли (ёзилган) китобга,

52:3

فِي رَقٍّ مَّنشُورٍ {3}

Ёйилган юпқа терига (ёзилган китобга),

52:4

وَالْبَيْتِ الْمَعْمُورِ {4}

Зиёрат қилинадиган уйга (Каъбага),

52:5

وَالسَّقْفِ الْمَرْفُوعِ {5}

Юксатилган шифтга (осмонга)^[2346],

52:6

وَالْبَحْرِ الْمَسْجُورِ {6}

Қайнаб тошган денгизга^[2347] (онт бўлсинки);

52:7

إِنَّ عَذَابَ رَبِّكَ لَوَاقِعٌ {7}

Яратган Эгангнинг азоби албатта содир бўлади.

52:8

مَا لَهُ مِن دَافِعٍ {8}

Уни даф этадиган ҳеч нарса йўқ.

52:9

يَوْمَ تَمُورُ السَّمَاء مَوْرًا {9}

У куни осмон қаттиқ чайқалади.

52:10

وَتَسِيرُ الْجِبَالُ سَيْرًا {10}

Тоғлар жойидан жилиб кетади^[2348].

52:11

فَوَيْلٌ يَوْمَئِذٍ لِلْمُكَذِّبِينَ {11}

Ўша кунда (охиратни) ёлғонлаганларнинг ҳолига вой!

52:12

الَّذِينَ هُمْ فِي خَوْضٍ يَلْعَبُونَ {12}

Улар (ёлғонларига) ботиб, ўйнаб юрадиган кишилардир.

52:13

يَوْمَ يُدَعُّونَ إِلَى نَارِ جَهَنَّمَ دَعًّا {13}

У куни улар жаҳаннам ўтига улоқтириб ташланадилар.

52:14

هَذِهِ النَّارُ الَّتِي كُنتُم بِهَا تُكَذِّبُونَ {14}

(Уларга шундай дейилади:) «Ёлғонга чиқарган нарсангиз мана шудир!»^[2349]

52:15

أَفَسِحْرٌ هَذَا أَمْ أَنتُمْ لَا تُبْصِرُونَ {15}

Бу ҳам сеҳр эканми?! Ёки кўрмаяпсизларми?

52:16

اصْلَوْهَا فَاصْبِرُوا أَوْ لَا تَصْبِرُوا سَوَاء عَلَيْكُمْ إِنَّمَا تُجْزَوْنَ مَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ {16}

У ерга киринглар! Чидасангиз ҳам чидамасангиз ҳам сизларга барибир. Сизларга фақатгина қилмишларингизнинг жазоси берилади.”

52:17

إِنَّ الْمُتَّقِينَ فِي جَنَّاتٍ وَنَعِيمٍ {17}

Масъулиятли (мўмин)лар жаннатларда, неъмат ичра бўлади.

52:18

فَاكِهِينَ بِمَا آتَاهُمْ رَبُّهُمْ وَوَقَاهُمْ رَبُّهُمْ عَذَابَ الْجَحِيمِ {18}

Уларга Рабби берган нарсадан завқланган ҳолда бўладилар. Робби уларни жаҳаннам азобидан сақлаб қолган бўлади.

52:19

كلُوا وَاشْرَبُوا هَنِيئًا بِمَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ {19}

(Уларга шундай дейилади:) “Қилган амалларингиз эвазига (энди) бемалол еб-ичаверинглар.

52:20

مُتَّكِئِينَ عَلَى سُرُرٍ مَّصْفُوفَةٍ وَزَوَّجْنَاهُم بِحُورٍ عِينٍ {20}

(Улар) қатор-қатор терилган сўриларда суянган ҳолда (қоладилар). Уларга чарос кўзли ҳурларни (хизматкор сифатида) қўшиб берамиз^[2350].

52:21

وَالَّذِينَ آمَنُوا وَاتَّبَعَتْهُمْ ذُرِّيَّتُهُم بِإِيمَانٍ أَلْحَقْنَا بِهِمْ ذُرِّيَّتَهُمْ وَمَا أَلَتْنَاهُم مِّنْ عَمَلِهِم مِّن شَيْءٍ كُلُّ امْرِئٍ بِمَا كَسَبَ رَهِينٌ {21}

Ўзлари ҳам мўмин бўлиб (вафот этган), зурриётлари ҳам уларга имонда эргашган кимсаларга келсак, (жаннатда) уларга зурриётларини қўшиб берамиз^[2351]. Уларнинг амалларидан ҳеч нарса камайтирмаймиз; ҳар ким ўз қилмишининг гаровидир^[2352].

52:22

وَأَمْدَدْنَاهُم بِفَاكِهَةٍ وَلَحْمٍ مِّمَّا يَشْتَهُونَ {22}

Уларга кўнгли тусаган мевалар ва гўштлардан мўл-кўл қилиб бериб қўямиз.

52:23

يَتَنَازَعُونَ فِيهَا كَأْسًا لَّا لَغْوٌ فِيهَا وَلَا تَأْثِيمٌ {23}

Улар жаннатда бир-бирларига (шароб) қадаҳларини узатадилар. (Бироқ) унда бекорчи сўз ҳам, нотўғри иш ҳам бўлмайди^[2353].

52:24

وَيَطُوفُ عَلَيْهِمْ غِلْمَانٌ لَّهُمْ كَأَنَّهُمْ لُؤْلُؤٌ مَّكْنُونٌ {24}

Атрофларида ўзларига тегишли ёш йитиглар (хизмат учун) айланиб юрадилар. Улар (садафда) сақланган дурга ўхшайди^[2354].

52:25

وَأَقْبَلَ بَعْضُهُمْ عَلَى بَعْضٍ يَتَسَاءلُونَ {25}

(Жаннатдагилар) бир-биридан қараб савол-жавоб қиладилар.

52:26

قَالُوا إِنَّا كُنَّا قَبْلُ فِي أَهْلِنَا مُشْفِقِينَ {26}

Айтадиларки: “Биз илгари оиламизда (азобдан) қўрқар эдик^[2355].

52:27

فَمَنَّ اللَّهُ عَلَيْنَا وَوَقَانَا عَذَابَ السَّمُومِ {27}

Аллоҳ бизга катта яхшилик қилди – бизни иссиқ шамолли (жаҳаннамдаги) азобдан сақлаб қолди^[2356].

52:28

إِنَّا كُنَّا مِن قَبْلُ نَدْعُوهُ إِنَّهُ هُوَ الْبَرُّ الرَّحِيمُ {28}

Албатта, биз илгари Унга дуо қилардик. У кўп яхшилик қилувчи ва меҳрибондир.

52:29

فَذَكِّرْ فَمَا أَنتَ بِنِعْمَتِ رَبِّكَ بِكَاهِنٍ وَلَا مَجْنُونٍ {29}

Сен насиҳат қил/еслат^[2357]. Чунки, яратган Эгангнинг (сенга берган) неъмати туфайли коҳин ҳам эмассан, мажнун ҳам эмассан^[2358].

52:30

أَمْ يَقُولُونَ شَاعِرٌ نَّتَرَبَّصُ بِهِ رَيْبَ الْمَنُونِ {30}

Балки улар: «(Муҳаммад) бир шоирдир,  унга бахтсиз ҳодиса келишини кутиб турибмиз», деяптилар^[2359].

52:31

قُلْ تَرَبَّصُوا فَإِنِّي مَعَكُم مِّنَ الْمُتَرَبِّصِينَ {31}

«Кутаверинглар, мен ҳам сизлар билан бирга кутяпман», деб айт.

52:32

أمْ تَأْمُرُهُمْ أَحْلَامُهُم بِهَذَا أَمْ هُمْ قَوْمٌ طَاغُونَ {32}

Балки, буни уларга ўзларининг «ақллари» буюраётгандир?! Аслида, улар зўравон/мустабид қавмдир.

52:33

أَمْ يَقُولُونَ تَقَوَّلَهُ بَل لَّا يُؤْمِنُونَ {33}

Балки улар: “Уни ўзи тўқиб чиқарди деётгандир^[2360]. Аслида, улар ишонмаяпти.

52:34

فَلْيَأْتُوا بِحَدِيثٍ مِّثْلِهِ إِن كَانُوا صَادِقِينَ {34}

Агар ростгўй бўлсалар, ўзлари у (Қуръон)га тенг келадиган сўз келтирсинларчи^[2361].

52:35

أَمْ خُلِقُوا مِنْ غَيْرِ شَيْءٍ أَمْ هُمُ الْخَالِقُونَ {35}

Ёки (Қуръонга ишонмаган кофирлар) ҳеч қандай яратувчисиз ўзлари яралиб қолишганмкан?! Ёки улар (ўзини) ўзи яратувчими?!

52:36

أَمْ خَلَقُوا السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ بَل لَّا يُوقِنُونَ {36}

Ёки, осмонлар ва ерни улар яратибдими?! Йўқ! Аслида, улар қатъий ишонмаяпти.

52:37

أَمْ عِندَهُمْ خَزَائِنُ رَبِّكَ أَمْ هُمُ الْمُصَيْطِرُونَ {37}

Ёки уларда Раббингнинг хазиналари^[2362] бормикан?^[2363] Ёки (борлиқни) бошқарувчилари улар эканми?!

52:38

أَمْ لَهُمْ سُلَّمٌ يَسْتَمِعُونَ فِيهِ فَلْيَأْتِ مُسْتَمِعُهُم بِسُلْطَانٍ مُّبِينٍ {38}

Ёки, тепасига чиқиб (сирларни) эшита оладиган нарвонлари бормикан?! Агар бўлса, уларнинг эшитувчиси аниқ ҳужат келтирсин!

52:39

أَمْ لَهُ الْبَنَاتُ وَلَكُمُ الْبَنُونَ {39}

Ёки, қизлар Аллоҳга тегишли^[2364], ўғиллар сизларга тегишлими?!

52:40

أَمْ تَسْأَلُهُمْ أَجْرًا فَهُم مِّن مَّغْرَمٍ مُّثْقَلُونَ {40}

Ёки, сен улардан ҳақ сўраяпсан-у, улар тўлашдан қийналиб қолибдими?!^[2365]

52:41

أَمْ عِندَهُمُ الْغَيْبُ فَهُمْ يَكْتُبُونَ {41}

Ёки, уларда ғайб (илмлари) бор-у, уни ёзиб туришибдими?^[2366]

52:42

أَمْ يُرِيدُونَ كَيْدًا فَالَّذِينَ كَفَرُوا هُمُ الْمَكِيدُونَ {42}

Ёки улар ёмон режа тузмоқчими? Аслида, кофирлик қилганларнинг ўзлари тузоққа тушадиган кишилардир^[2367].

52:43

أَمْ لَهُمْ إِلَهٌ غَيْرُ اللَّهِ سُبْحَانَ اللَّهِ عَمَّا يُشْرِكُونَ {43}

Ёки уларнинг Аллоҳдан бошқа илоҳи бормикан?! Улар шерик қилаётган нарсалардан Аллоҳ покдир!

52:44

وَإِن يَرَوْا كِسْفًا مِّنَ السَّمَاء سَاقِطًا يَقُولُوا سَحَابٌ مَّرْكُومٌ {44}

Агар улар осмондан (бошларига) бирон бир парча тушаётганини кўрсалар ҳам, (қайсарлик қилиб) «Бу қалин булут-ку!» дейди^[2368].

52:45

فَذَرْهُمْ حَتَّى يُلَاقُوا يَوْمَهُمُ الَّذِي فِيهِ يُصْعَقُونَ {45}

Шунинг учун, уларни токи ҳалок қилинадиган кунга йўлиққунгача қўйиб бер.

52:46

يَوْمَ لَا يُغْنِي عَنْهُمْ كَيْدُهُمْ شَيْئًا وَلَا هُمْ يُنصَرُونَ {46}

У куни уларнинг режалари ҳеч нарсага асқатмайди, уларга ёрдам ҳам берилмайди.

52:47

 

 

وَإِنَّ لِلَّذِينَ ظَلَمُوا عَذَابًا دُونَ ذَلِكَ وَلَكِنَّ أَكْثَرَهُمْ لَا يَعْلَمُونَ {47}

(Мана бу) зулм қилганлар учун ундан олдин бир азоб бор^[2369]. лекин, уларнинг кўпи билмаяпти.

52:48

وَاصْبِرْ لِحُكْمِ رَبِّكَ فَإِنَّكَ بِأَعْيُنِنَا وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ حِينَ تَقُومُ {48}

Раббингни ҳукмига бардош қил^[2370]. Чунки, сен назоратимиздасан. Турганингда яратган Эгангни олқишлаб улуғла.

52:49

وَمِنَ اللَّيْلِ فَسَبِّحْهُ وَإِدْبَارَ النُّجُومِ {49}

Тунда ҳам, юлдузлар ботганда ҳам Уни улуғла^[2371].

 

 

53. НАЖМ сураси^[2372]

بسم الله الرحمن الرحيم

Марҳамати чексиз ва яхшилик қилувчи – Аллоҳ номи билан.

53:1

وَالنَّجْمِ إِذَا هَوَى {1}

(Парча-парча ҳолида) тушаётган юлдузга/Қуръонга^[2373] онт бўлсинки,

53:2

مَا ضَلَّ صَاحِبُكُمْ وَمَا غَوَى {2}

Биродарингиз (Муҳаммад) адашгани йўқ, йўлдан озгани ҳам йўқ.

53:3

وَمَا يَنطِقُ عَنِ الْهَوَى {3}

У (Қуръон)ни^[2374] ўз орзу-истакларидан келиб чиқиб нутқ қилмаяпти.

53:4

إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْيٌ يُوحَى {4}

(Қуръон) ўзига юборилган ваҳийдан бошқа нарса эмас.

53:5

عَلَّمَهُ شَدِيدُ الْقُوَى {5}

Уни жуда кучли (малак) ўргатди^[2375].

53:6

ذُو مِرَّةٍ فَاسْتَوَى {6}

У иқтидорли (малак)дир. Ўшанда у юзланиб турди.

53:7

وَهُوَ بِالْأُفُقِ الْأَعْلَى {7}

Ва у энг юқори уфқда эди.

53:8

ثُمَّ دَنَا فَتَدَلَّى {8}

Сўнгра яқинлашди, кейин ёнига тушди.

53:9

فَكَانَ قَابَ قَوْسَيْنِ أَوْ أَدْنَى {9}

Кейин (Жаброил Муҳаммадга) икки камон миқдоридай, ҳатто^[2376] ундан ҳам яқин бўлди.

53:10

فَأَوْحَى إِلَى عَبْدِهِ مَا أَوْحَى {10}

Ва бандаси (Муҳаммад)га Аллоҳ ваҳий қилган нарсани етказди.

53:11

مَا كَذَبَ الْفُؤَادُ مَا رَأَى {11}

(Муҳаммаднинг кўзи) кўрган нарсасини кўнгли ёлғонга чиқармади.

53:12

أَفَتُمَارُونَهُ عَلَى مَا يَرَى {12}

Наҳотки сизлар у кўрган нарсада тортишсангиз?!

53:13

وَلَقَدْ رَآهُ نَزْلَةً أُخْرَى {13}

Шубҳасизки, у (Жаброил)ни бошқа бир тушушда кўрди.

53:14

عِندَ سِدْرَةِ الْمُنْتَهَى {14}

Узоқдаги дарахт ёнида.

53:15

عِندَهَا جَنَّةُ الْمَأْوَى {15}

Дарахт ёнида Жаннатул-Маъво (қолишга арзигулик боғ) бор.

53:16

إِذْ يَغْشَى السِّدْرَةَ مَا يَغْشَى {16}

Ўшанда дарахтни ўрайдиган нарса ўраб олганди.

53:17

مَا زَاغَ الْبَصَرُ وَمَا طَغَى {17}

Нигоҳи адашмади ҳам, ҳаддан ошмади ҳам^[2377].

53:18

لَقَدْ رَأَى مِنْ آيَاتِ رَبِّهِ الْكُبْرَى {18}

Шубҳасизки, (ўшанда) у Раббининг буюк далил-кўрсатмаларидан (бири Жаброилни) кўрган.

53:19

أَفَرَأَيْتُمُ اللَّاتَ وَالْعُزَّى {19}

Ўйлаб кўрдингларми (Сиғинаётганингиз ўша) «Лот» ва «Уззо»ни.

53:20

وَمَنَاةَ الثَّالِثَةَ الْأُخْرَى {20}

Ва бошқа учинчи «Манотни»?

53:21

أَلَكُمُ الذَّكَرُ وَلَهُ الْأُنثَى {21}

Эркак сизларга-ю, аёл Унгами?!^[2378]

53:22

تِلْكَ إِذًا قِسْمَةٌ ضِيزَى {22}

Унда, бу (тақсимингиз) нотўғри тақсим-ку!

53:23

إِنْ هِيَ إِلَّا أَسْمَاء سَمَّيْتُمُوهَا أَنتُمْ وَآبَاؤُكُم مَّا أَنزَلَ اللَّهُ بِهَا مِن سُلْطَانٍ إِن يَتَّبِعُونَ إِلَّا الظَّنَّ وَمَا تَهْوَى الْأَنفُسُ وَلَقَدْ جَاءهُم مِّن رَّبِّهِمُ الْهُدَى {23}

У (бут-санам)лар сиз ва ота-боболарингиз қўйган исмлардан бошқа нарса эмас, Аллоҳ улар ҳақида ҳеч қандай далил ҳам туширмаган. Яратган Эгаси тарафидан ўзларига қўлланма/Қуръон келгани ҳолда, мушриклар гумонга ва нафслари истаган нарсага эргашяпти, холос.^[2379]

53:24

أَمْ لِلْإِنسَانِ مَا تَمَنَّى {24}

Ёки, инсон нимани истаса шу бўладими?!

53:25

فَلِلَّهِ الْآخِرَةُ وَالْأُولَى {25}

Ундай бўлмайди! Охират ҳам дунё ҳам Аллоҳники!^[2380]

53:26

وَكَم مِّن مَّلَكٍ فِي السَّمَاوَاتِ لَا تُغْنِي شَفَاعَتُهُمْ شَيْئًا إِلَّا مِن بَعْدِ أَن يَأْذَنَ اللَّهُ لِمَن يَشَاء وَيَرْضَى {26}

Осмонларда қанчадан-қанча фаришталар бор. Бироқ, Аллоҳ Ўзи муносиб билган ва рози бўлган бандасига изн бермагунича, уларнинг шафоатлари ҳеч нарсага асқатмайди^[2381].

53:27

إِنَّ الَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ لَيُسَمُّونَ الْمَلَائِكَةَ تَسْمِيَةَ الْأُنثَى {27}

Охиратга ишонмайдиганлар фаришталарга аёллик номини беряпти^[2382].

53:28

وَمَا لَهُم بِهِ مِنْ عِلْمٍ إِن يَتَّبِعُونَ إِلَّا الظَّنَّ وَإِنَّ الظَّنَّ لَا يُغْنِي مِنَ الْحَقِّ شَيْئًا {28}

Уларда бу ҳақида ҳеч қандай илм йўқ.  Улар фақат гумонга эргашяпти. Гумон ҳеч нарсада ҳақиқатни ўрнига ўтмайди^[2383].

53:29

فَأَعْرِضْ عَن مَّن تَوَلَّى عَن ذِكْرِنَا وَلَمْ يُرِدْ إِلَّا الْحَيَاةَ الدُّنْيَا {29}

Шунинг учун, зикримиз – Қуръондан юз ўгирган, дунё ҳаётидан бошқа нарсани хоҳламайдиган кишига эътибор берма^[2384].

53:30

ذَلِكَ مَبْلَغُهُم مِّنَ الْعِلْمِ إِنَّ رَبَّكَ هُوَ أَعْلَمُ بِمَن ضَلَّ عَن سَبِيلِهِ وَهُوَ أَعْلَمُ بِمَنِ اهْتَدَى {30}

Уларнинг илми етган жойлари шу. Албатта, яратган Эганг Унинг йўлидан адашган кишини ҳам жуда яхши билади, тўғри йўлга кирган кишини ҳам жуда яхши билади.

53:31

وَلِلَّهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ لِيَجْزِيَ الَّذِينَ أَسَاؤُوا بِمَا عَمِلُوا وَيَجْزِيَ الَّذِينَ أَحْسَنُوا بِالْحُسْنَى{31}

Осмонлар ва ердаги нарсалар Уники. Охир-оқибат, У ёмонлик қилганларни қилмишларига яраша жазолайди, яхшилик қилганларни эса, энг яхши нарса (жаннат) ила мукофотлайди.

53:32

الَّذِينَ يَجْتَنِبُونَ كَبَائِرَ الْإِثْمِ وَالْفَوَاحِشَ إِلَّا اللَّمَمَ إِنَّ رَبَّكَ وَاسِعُ الْمَغْفِرَةِ هُوَ أَعْلَمُ بِكُمْ إِذْ أَنشَأَكُم مِّنَ الْأَرْضِ وَإِذْ أَنتُمْ أَجِنَّةٌ فِي بُطُونِ أُمَّهَاتِكُمْ فَلَا تُزَكُّوا أَنفُسَكُمْ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنِ اتَّقَى {32}

Кичик гуноҳлардан ташқари катта гуноҳлардан ва фаҳш ишлардан узоқ турадиган кишиларга келсак^[2385], яратган Эгангнинг кечирими албатта кенгдир. У сизларни тупроқдан пайдо қилганда ҳам, оналарингизнинг қорниларида ҳомилалик вақтингизда ҳам сизларни жуда яхши билади. Шунинг учун, ўзингизни оқламанглар^[2386]. Ким гуноҳлардан сақланганини Унинг Ўзи жуда яхши билади^[2387].

53:33

أَفَرَأَيْتَ الَّذِي تَوَلَّى {33}

(Ҳақиқатдан) юз ўгирган^[2388] кишини бир ўйлаб кўрдингми?

53:34

وَأَعْطَى قَلِيلًا وَأَكْدَى {34}

У озгина (моддий ёрдам) берди ва тўхтатди.

53:35

أَعِندَهُ عِلْمُ الْغَيْبِ فَهُوَ يَرَى {35}

Унда билинмаган-ғайб нарсалар ҳақида маълумот бор экан-у, у уни кўриб турар эканми?!

53:36

أَمْ لَمْ يُنَبَّأْ بِمَا فِي صُحُفِ مُوسَى {36}

Ёки, Мусонинг саҳифаларидаги^[2389] сўзлар (унга) билдирилмабдими?

53:37

وَإِبْرَاهِيمَ الَّذِي وَفَّى {37}

Жуда вафоли Иброҳим (саҳифаларидаги сўзлар)-чи?

53:38

أَلَّا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَى {38}

(Уларда шундай ёзилган:) “Ҳечбир (гуноҳ) юкли киши бошқасининг (гуноҳ) юкини кўтармайди^[2390].

53:39

وَأَن لَّيْسَ لِلْإِنسَانِ إِلَّا مَا سَعَى {39}

Инсон учун ўзи қилган ҳаракатидан бошқа нарса йўқ.

53:40

وَأَنَّ سَعْيَهُ سَوْفَ يُرَى {40}

Унинг қилган ҳаракати албатта (охиратда ўзига) кўринади.

53:41

ثُمَّ يُجْزَاهُ الْجَزَاء الْأَوْفَى {41}

Кейин унга тўлиқ жазо берилади.”

53:42

وَأَنَّ إِلَى رَبِّكَ الْمُنتَهَى {42}

Ва сўнги поён яратган Эганг ҳузуридир.

53:43

وَأَنَّهُ هُوَ أَضْحَكَ وَأَبْكَى {43}

Кулдирадиган ҳам, йиғлатадиган ҳам У.

53:44

وَأَنَّهُ هُوَ أَمَاتَ وَأَحْيَا {44}

Ўлдирадиган ҳам, тирилтирадиган ҳам У.

53:45

وَأَنَّهُ خَلَقَ الزَّوْجَيْنِ الذَّكَرَ وَالْأُنثَى {45}

Эркак ва аёл иккала жуфтни У яратди.

53:46

مِن نُّطْفَةٍ إِذَا تُمْنَى {46}

Ўлчови белгиланган^[2391] вақтда пуштдан (яратди).

53:47

وَأَنَّ عَلَيْهِ النَّشْأَةَ الْأُخْرَى {47}

Сўнги бор (инсонни қайта) яратиш ҳам Унга тегишли.

53:48

وَأَنَّهُ هُوَ أَغْنَى وَأَقْنَى {48}

Беҳожат қилган ҳам, бадавлат қилган^[2392] ҳам У.

53:49

وَأَنَّهُ هُوَ رَبُّ الشِّعْرَى {49}

Шеъро^[2393] (юлдузи)нинг яратган Эгаси ҳам У.

53:50

وَأَنَّهُ أَهْلَكَ عَادًا الْأُولَى {50}

Аввал Од халқини ҳалок қилган Удир.

53:51

وَثَمُودَ فَمَا أَبْقَى {51}

Самуд халқини ҳам. Натижада (улардан ҳечким) қолмади.

53:52

وَقَوْمَ نُوحٍ مِّن قَبْلُ إِنَّهُمْ كَانُوا هُمْ أَظْلَمَ وَأَطْغَى {52}

Ундан аввал Нуҳ халқини ҳам (ҳалок қилди). Чунки, улар ўта золим ва ўта ҳаддан ошган эди.

53:53

وَالْمُؤْتَفِكَةَ أَهْوَى {53}

Остин-устун бўлган юртни ҳам У чўктирди^[2394].

53:54

فَغَشَّاهَا مَا غَشَّى {54}

Натижада, қуршаб олган нарса (ҳалокат) уларни ҳам қуршаб олди.

53:55

فَبِأَيِّ آلَاء رَبِّكَ تَتَمَارَى {55}

Шундай экан, сен яратган Эгангнинг қайси неъматларига шубҳа қила олардинг?!

53:56

هَذَا نَذِيرٌ مِّنَ النُّذُرِ الْأُولَى {56}

Бу (Муҳаммадга юборилган Қуръон) аввалги огоҳлантиришлардан бир огоҳлантиришдир.

53:57

أَزِفَتْ الْآزِفَةُ {57}

Яқинлашиб келаётган (қиёмат) яқинлашди.

53:58

لَيْسَ لَهَا مِن دُونِ اللَّهِ كَاشِفَةٌ {58}

Унинг (вақтини) Аллоҳдан бошқа ҳеч ким ошкор қилолмайди^[2395].

53:59

أَفَمِنْ هَذَا الْحَدِيثِ تَعْجَبُونَ {59}

Ёки, сизлар бу сўздан – Қуръондан ажабланяпсизларми?

53:60

وَتَضْحَكُونَ وَلَا تَبْكُونَ {60}

Йиғламасдан, куляпсизларми?!^[2396]

53:61

وَأَنتُمْ سَامِدُونَ {61}

Сизлар бепарволик қиляпсизлар.

53:62

فَاسْجُدُوا لِلَّهِ وَاعْبُدُوا {62}

Бас! Аллоҳга бош эгинглар ва (Унга) ибодат қилинглар!

 

54. ҚАМАР сураси^[2397]

بسم الله الرحمن الرحيم

Яхшилиги чексиз ва меҳрибон – Аллоҳ номи билан.

 

54:1

اقْتَرَبَتِ السَّاعَةُ وَانشَقَّ الْقَمَرُ {1}

Қиёмат яқинлашди, ой ҳам бўлин(а)ди^[2398].

54:2

وَإِن يَرَوْا آيَةً يُعْرِضُوا وَيَقُولُوا سِحْرٌ مُّسْتَمِرٌّ {2}

(Кофирлик қилаётганлар) бирон бир оят-мўжиза кўрганларида ҳам, юз ўгирган ва «Бу ҳам давом этаётган сеҳрдир», деган бўлардилар^[2399].

54:3

وَكَذَّبُوا وَاتَّبَعُوا أَهْوَاءهُمْ وَكُلُّ أَمْرٍ مُّسْتَقِرٌّ {3}

Улар (рисолатни) ёлғончига чиқариб, ўз орзу-истакларига эргашди. Зеро ҳар бир иш ўз ўрнини топади.

54:4

وَلَقَدْ جَاءهُم مِّنَ الْأَنبَاء مَا فِيهِ مُزْدَجَرٌ {4}

Шубҳасизки, уларга (ёвузликдан) қайтарилган хабарлар келди.

54:5

حِكْمَةٌ بَالِغَةٌ فَمَا تُغْنِ النُّذُرُ {5}

(Қуръон) етук ҳикматдир. Бироқ, (қарши чиққанларга) огоҳлантиришлар фойда бермаяпти.

54:6

فَتَوَلَّ عَنْهُمْ يَوْمَ يَدْعُ الدَّاعِ إِلَى شَيْءٍ نُّكُرٍ {6}

Энди сен ҳам улардан юз ўгир. Кун келиб бир чорловчи ноаниқ даҳшатли нарсага чақиради.

54:7

خُشَّعًا أَبْصَارُهُمْ يَخْرُجُونَ مِنَ الْأَجْدَاثِ كَأَنَّهُمْ جَرَادٌ مُّنتَشِرٌ {7}

Уларинг кўзлари маъюс ҳолда, худди (атрофга) ёйилган чигирткалардек қабрларидан чиқадилар.

54:8

مُّهْطِعِينَ إِلَى الدَّاعِ يَقُولُ الْكَافِرُونَ هَذَا يَوْمٌ عَسِرٌ {8}

Чорловчи томон бўйинларини эгиб (чиқиб), кофирлар: «Бу оғир кун экан!», дейдилар.

54:9

كَذَّبَتْ قَبْلَهُمْ قَوْمُ نُوحٍ فَكَذَّبُوا عَبْدَنَا وَقَالُوا مَجْنُونٌ وَازْدُجِرَ {9}

Улардан олдин Нуҳ қавми ҳам ёлғончига чиқарган, бандамизни ёлғончига чиқаришиб, (уни) «Жинни», дейишган ва у тақиқларга учраган^[2400].

54:10

فَدَعَا رَبَّهُ أَنِّي مَغْلُوبٌ فَانتَصِرْ {10}

Охир-оқибат яратган Эгасига дуо қилиб: «Мен енгилдим, Ўзинг ёрдам бер!», деган.

54:11

فَفَتَحْنَا أَبْوَابَ السَّمَاء بِمَاء مُّنْهَمِرٍ {11}

Натижада, қуйим-қуйим сув билан осмон эшикларини очиб қўйдик.

54:12

وَفَجَّرْنَا الْأَرْضَ عُيُونًا فَالْتَقَى الْمَاء عَلَى أَمْرٍ قَدْ قُدِرَ {12}

Ва ернинг булоқларини чиқариб юбордик, белгиланган иш^[2401] учун сувлар бирлашди.

54:13

وَحَمَلْنَاهُ عَلَى ذَاتِ أَلْوَاحٍ وَدُسُرٍ {13}

Уни (ашёси) тахталар ва михлардан иборат бўлган нарсага (кемага)^[2402] миндирдик.

54:14

تَجْرِي بِأَعْيُنِنَا جَزَاء لِّمَن كَانَ كُفِرَ {14}

У Ўз назоратимиз остида сузиб борарди. Буни (Халқи тарафидан) қарши чиқилган (Нуҳ) учун мукофот сифатида қилдик.

54:15

وَلَقَد تَّرَكْنَاهَا آيَةً فَهَلْ مِن مُّدَّكِرٍ {15}

Шубҳасизки, у (ҳодиса)ни ибрат қилиб қолдирдик, эслатма – ибрат олувчи борми?!

54:16

فَكَيْفَ كَانَ عَذَابِي وَنُذُرِ {16}

(Қарагин!) Менинг азобим ва огоҳлантиришим қандай экан?!

54:17

وَلَقَدْ يَسَّرْنَا الْقُرْآنَ لِلذِّكْرِ فَهَلْ مِن مُّدَّكِرٍ {17}

Шубҳасизки, Қуръонни насиҳат (эслатма) олиш учун осон қилиб қўйдик, насиҳат олувчи борми?!

54:18

كَذَّبَتْ عَادٌ فَكَيْفَ كَانَ عَذَابِي وَنُذُرِ {18}

Од (халқи ҳам пайғамбарни) ёлғонлади. (Қарагин!) Азобим ва огоҳлантиришим қандай бўлган?!

54:19

إِنَّا أَرْسَلْنَا عَلَيْهِمْ رِيحًا صَرْصَرًا فِي يَوْمِ نَحْسٍ مُّسْتَمِرٍّ {19}

Давом этиб келган қора кунда уларнинг тепасига даҳшатли бўрон юборганмиз.

54:20

تَنزِعُ النَّاسَ كَأَنَّهُمْ أَعْجَازُ نَخْلٍ مُّنقَعِرٍ {20}

У (бўрон ўша) инсонларни худди суғурилган хурмо илдизлари каби суғуриб ташлар эди.

54:21

فَكَيْفَ كَانَ عَذَابِي وَنُذُرِ {21}

(Қарагин!) Азобим ва огоҳлантиришим қандай бўлган?!

54:22

وَلَقَدْ يَسَّرْنَا الْقُرْآنَ لِلذِّكْرِ فَهَلْ مِن مُّدَّكِرٍ {22}

Шубҳасизки, Қуръонни насиҳат (эслатма) олиш учун осон қилиб қўйдик, насиҳат олувчи борми?!

54:23

كَذَّبَتْ ثَمُودُ بِالنُّذُرِ {23}

Самуд^[2403] (халқи ҳам) огоҳлантирувчиларни ёлғонлаган.

54:24

فَقَالُوا أَبَشَرًا مِّنَّا وَاحِدًا نَّتَّبِعُهُ إِنَّا إِذًا لَّفِي ضَلَالٍ وَسُعُرٍ {24}

Улар шундай дейишган: “Ўзимиздан бўлган бир одамга эргашамизми? Унда адашиб қоламиз ва аҳмоқ бўлиб қоламиз-ку!^[2404]

54:25

أَؤُلْقِيَ الذِّكْرُ عَلَيْهِ مِن بَيْنِنَا بَلْ هُوَ كَذَّابٌ أَشِرٌ {25}

Зикр (Қуръон) орамиздан унга берилибдими?! Йўқ! У кеккайган ёлғончидир (дедилар).”

54:26

سَيَعْلَمُونَ غَدًا مَّنِ الْكَذَّابُ الْأَشِرُ {26}

Кеккайган ёлғончи ким эканини улар эртагейла билиб олади.

54:27

إِنَّا مُرْسِلُو النَّاقَةِ فِتْنَةً لَّهُمْ فَارْتَقِبْهُمْ وَاصْطَبِرْ {27}

(Эй Солиҳ!) “Уларни имтиҳон қилиш учун урғочи туя юборяпмиз^[2405], уларни кузатиб тур ва бардошли бўл.

54:28

وَنَبِّئْهُمْ أَنَّ الْمَاء قِسْمَةٌ بَيْنَهُمْ كُلُّ شِرْبٍ مُّحْتَضَرٌ {28}

Сув улар ўртасида тақсимлаб қўйилганини билдириб, ҳар бир сувдан насибадор (ўз навбатида) келинсин!”

54:29

فَنَادَوْا صَاحِبَهُمْ فَتَعَاطَى فَعَقَرَ {29}

Кейинчалик, улар ўзларинин биродарини чақирди. Оқибатда, у ишга киришдию, (туяни) сўйиб юборди^[2406].

54:30

فَكَيْفَ كَانَ عَذَابِي وَنُذُرِ {30}

(Қарагин!) менинг азобим ва огоҳлантиришим қандай экан?

54:31

إِنَّا أَرْسَلْنَا عَلَيْهِمْ صَيْحَةً وَاحِدَةً فَكَانُوا كَهَشِيمِ الْمُحْتَظِرِ {31}

Уларга битта даҳшатли қичқириқ юборганмиз. Натижда, худди молхонадаги хас-хашакка ўхшаб (ҳалок бўлиб) кетишган.

54:32

وَلَقَدْ يَسَّرْنَا الْقُرْآنَ لِلذِّكْرِ فَهَلْ مِن مُّدَّكِرٍ {32}

Шубҳасизки, Қуръонни насиҳат (эслатма) олиш учун осон қилиб қўйдик, насиҳат олувчи борми?!

54:33

كَذَّبَتْ قَوْمُ لُوطٍ بِالنُّذُرِ {33}

Лут қавми (ҳам) огоҳлантиришларни ёлғонлаган.

54:34

إِنَّا أَرْسَلْنَا عَلَيْهِمْ حَاصِبًا إِلَّا آلَ لُوطٍ نَّجَّيْنَاهُم بِسَحَرٍ {34}

Уларни тепасига тош ёғдирадиган тўфон юборганмиз. Фақатгина Лутнинг оиласини (тарафдорларини) саҳар вақтида қутқариб қолганмиз.

54:35

نِعْمَةً مِّنْ عِندِنَا كَذَلِكَ نَجْزِي مَن شَكَرَ {35}

(Бу ишлар) ҳузуримиздан бир яхшиликдир. Шукр қилган (ўз бурчини бажарган) кишини шундай мукофотлаймиз^[2407].

54:36

وَلَقَدْ أَنذَرَهُم بَطْشَتَنَا فَتَمَارَوْا بِالنُّذُرِ {36}

Лут уларни жазолашимиз ҳақида аниқ огоҳлантирган. Улар эса огоҳлантиришларга шубҳа қилишган.

54:37

وَلَقَدْ رَاوَدُوهُ عَن ضَيْفِهِ فَطَمَسْنَا أَعْيُنَهُمْ فَذُوقُوا عَذَابِي وَنُذُرِ {37}

Улар (Лутнинг фаришта) меҳмонларини (уларга) топширишини талаб қилишган. Кўзларини кўр қилиб қўйганмиз. Кейин: «Азобимни ва огоҳлантиришим(га эътибор бермаслик оқибати)ни тотинглар!» (дейилган)

54:38

وَلَقَدْ صَبَّحَهُم بُكْرَةً عَذَابٌ مُّسْتَقِرٌّ {38}

Эрта тонгда уларга айрилмас азоб келган.

54:39

فَذُوقُوا عَذَابِي وَنُذُرِ {39}

Кейин «Азобимни ва огоҳлантиришим(га эътибор бермаслик оқибати)ни тотинглар!» (дейилган)

54:40

وَلَقَدْ يَسَّرْنَا الْقُرْآنَ لِلذِّكْرِ فَهَلْ مِن مُّدَّكِرٍ {40}

Шубҳасизки, Қуръонни насиҳат (эслатма) олиш учун осон қилиб қўйдик, насиҳат олувчи борми?!

54:41

وَلَقَدْ جَاء آلَ فِرْعَوْنَ النُّذُرُ {41}

Шубҳасизки, Фиръавн оиласига (тарафдорларига) огоҳлантиришлар келган.

54:42

كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا كُلِّهَا فَأَخَذْنَاهُمْ أَخْذَ عَزِيزٍ مُّقْتَدِرٍ {42}

Улар оятларимизнинг барчасини ёлғонлаган. Натижада, уларни доимо ғолиб ва устун келувчи ва ҳамма нарсага кучи етувчига ярашадиган шаклда тутдик (жазоладик).

54:43

أَكُفَّارُكُمْ خَيْرٌ مِّنْ أُوْلَئِكُمْ أَمْ لَكُم بَرَاءةٌ فِي الزُّبُرِ {43}

Сизларнинг кофирларингиз улардан яхшироқми?! Ёки (илоҳий) китобларда сизларга тегишли оқлов борми?!

54:44

أَمْ يَقُولُونَ نَحْنُ جَمِيعٌ مُّنتَصِرٌ {44}

Аслида, улар (ўзларини) «Биз енгувчи жамоамиз», деяпти.

54:45

سَيُهْزَمُ الْجَمْعُ وَيُوَلُّونَ الدُّبُرَ {45}

Ўша жамоа яқинда мағлуб бўлади ва ортга қараб қочади^[2408].

54:46

بَلِ السَّاعَةُ مَوْعِدُهُمْ وَالسَّاعَةُ أَدْهَى وَأَمَرُّ{46}

Аслида, уларга таҳдид қилинган вақт қиёматдир. Қиёмат (азоби) бедаво ва аччиқроқдир.

54:47

إِنَّ الْمُجْرِمِينَ فِي ضَلَالٍ وَسُعُرٍ {47}

Шу жиноятчилар^[2409] аниқ адашмовчиликда ва аҳмоқгарчиликдадир.

54:48

يَوْمَ يُسْحَبُونَ فِي النَّارِ عَلَى وُجُوهِهِمْ ذُوقُوا مَسَّ سَقَرَ {48}

Уларни юз тубан жаҳаннамга^[2410] судраб бориладиган кунда, (уларга:) «Жаҳаннам таъсирини тотинглар!» (дейилади.)

54:49

إِنَّا كُلَّ شَيْءٍ خَلَقْنَاهُ بِقَدَرٍ {49}

Албатта, Биз ҳамма нарсани ўлчов билан яратдик^[2411].

54:50

وَمَا أَمْرُنَا إِلَّا وَاحِدَةٌ كَلَمْحٍ بِالْبَصَرِ {50}

Бизнинг амру фармонимиз бир лаҳзаликдир^[2412].

54:51

وَلَقَدْ أَهْلَكْنَا أَشْيَاعَكُمْ فَهَلْ مِن مُّدَّكِرٍ {51}

Шубҳасизки, сизларга ўхшаган (кофир)ларни ҳалок қилиб юбодрик. Эслатма – ибрат олувчи йўқми?!

54:52

وَكُلُّ شَيْءٍ فَعَلُوهُ فِي الزُّبُرِ {52}

Қилган ҳар бир ишлари китобларда (ёзиқлиқ)дир^[2413].

54:53

وَكُلُّ صَغِيرٍ وَكَبِيرٍ مُسْتَطَرٌ {53}

Каттаю кичиб барчаси сатрма-сатр ёзиб қўйилган.

54:54

إِنَّ الْمُتَّقِينَ فِي جَنَّاتٍ وَنَهَرٍ {54}

Масъулиятли (мўмин)лар боғу бўстонларда, анҳорлар (ёнларида қоладилар).

54:55

فِي مَقْعَدِ صِدْقٍ عِندَ مَلِيكٍ مُّقْتَدِرٍ {55}

Кучли ҳукмдор ҳузуридаги садоқат мартабасида^[2414] (қоладилар).

 

55. РАҲМОН сураси^[2415]

بسم الله الرحمن الرحيم

Марҳамати чексиз ва яхшилик қилувчи – Аллоҳ номи билан.

55:1

الرَّحْمَنُ {1}

Яхшилиги чексиз зот —

55:2

عَلَّمَ الْقُرْآنَ {2}

Қуръонни ўргатди^[2416].

55:3

خَلَقَ الْإِنسَانَ {3}

Инсонни яратди.

55:4

عَلَّمَهُ الْبَيَانَ {4}

Унга ўзини ифода қилишни ўргатди^[2417].

55:5

الشَّمْسُ وَالْقَمَرُ بِحُسْبَانٍ {5}

Қуёш билан ой бир ҳисобга кўра (ҳаракатланади)^[2418].

55:6

وَالنَّجْمُ وَالشَّجَرُ يَسْجُدَانِ {6}

(Самодаги) юлдузлар ҳам (ердаги) дарахтлар ҳам сажда қилмоқдалар^[2419].

55:7

وَالسَّمَاء رَفَعَهَا وَوَضَعَ الْمِيزَانَ {7}

Самони (устунсиз)^[2420] юксак тутди ва мувозанат ўрнатдики,

55:8

أَلَّا تَطْغَوْا فِي الْمِيزَانِ {8}

Токи сизлар (ҳам) мувозанатни – адолатни^[2421] бузманглар!

55:9

وَأَقِيمُوا الْوَزْنَ بِالْقِسْطِ وَلَا تُخْسِرُوا الْمِيزَانَ {9}

Ўлчовда адолат ўрнатинглар^[2422], тарозида зиён келтирманглар.

55:10

وَالْأَرْضَ وَضَعَهَا لِلْأَنَامِ {10}

У ерни халойиқ учун яратиб қўйди^[2423].

55:11

فِيهَا فَاكِهَةٌ وَالنَّخْلُ ذَاتُ الْأَكْمَامِ {11}

Унда мевалар ва ғунчали хурмо дарахтлар (бор).

55:12

وَالْحَبُّ ذُو الْعَصْفِ وَالرَّيْحَانُ {12}

Сомонли донлару гулу райҳонлар^[2424] (бор).

55:13

فَبِأَيِّ آلَاء رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ {13}

Бас! Роббингизни қайси неъматларини^[2425] рад этасиз?!^[2426]

55:14

خَلَقَ الْإِنسَانَ مِن صَلْصَالٍ كَالْفَخَّارِ {14}

У (илк) инсонни сополга ўхшаган қуруқ лойдан яратди^[2427].

55:15

وَخَلَقَ الْجَانَّ مِن مَّارِجٍ مِّن نَّارٍ {15}

Жонни эса оловли аралашмадан яратди.

55:16

فَبِأَيِّ آلَاء رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ {16}

Бас! Роббингизни қайси неъматларини рад этасиз?!

55:17

رَبُّ الْمَشْرِقَيْنِ وَرَبُّ الْمَغْرِبَيْنِ {17}

У икки машриқ ва икки мағрибнинг^[2428] яратган Эгасидир.

55:18

فَبِأَيِّ آلَاء رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ {18}

Бас! Роббингизни қайси неъматларини рад этасиз?!

55:19

مَرَجَ الْبَحْرَيْنِ يَلْتَقِيَانِ {19}

У икки денгизни тўқнаштириб оқизиб қўйди.

55:20

بَيْنَهُمَا بَرْزَخٌ لَّا يَبْغِيَانِ {20}

Ўрталарида (кўринмас) тўсиқ бор, ошиб ўтолмайдилар^[2429].

55:21

فَبِأَيِّ آلَاء رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ {21}

Бас! Роббингизни қайси неъматларини рад этасиз?!

55:22

يَخْرُجُ مِنْهُمَا اللُّؤْلُؤُ وَالْمَرْجَانُ {22}

Улардан марварид-маржонлар чиқиб туради.

55:23

فَبِأَيِّ آلَاء رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ {23}

Бас! Роббингизни қайси неъматларини рад этасиз?!

55:24

وَلَهُ الْجَوَارِ الْمُنشَآتُ فِي الْبَحْرِ كَالْأَعْلَامِ {24}

Денгизда сузадиган қилиб қурилган тоғлардек кемалар Унга (Унинг қудратига) тегишли^[2430].

55:25

فَبِأَيِّ آلَاء رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ {25}

Бас! Роббингизни қайси неъматларини рад этасиз?!

55:26

كُلُّ مَنْ عَلَيْهَا فَانٍ {26}

Дунёдаги ҳар ким ўткинчидир.

55:27

وَيَبْقَى وَجْهُ رَبِّكَ ذُو الْجَلَالِ وَالْإِكْرَامِ {27}

Улуғворлик ва саховат эгаси бўлмиш Раббингнинг Ўзигина^[2431] боқий^[2432] қолади.

55:28

فَبِأَيِّ آلَاء رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ {28}

Бас! Роббингизни қайси неъматларини рад этасиз?!

55:29

يَسْأَلُهُ مَن فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ كُلَّ يَوْمٍ هُوَ فِي شَأْنٍ {29}

Осмондагилар ҳам ердагилар ҳам Ундан сўрайди!^[2433] У ҳар куни^[2434] (ҳар он) фаолиятдадир^[2435].

55:30

فَبِأَيِّ آلَاء رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ {30}

Бас! Роббингизни қайси неъматларини рад этасиз?!

55:31

سَنَفْرُغُ لَكُمْ أَيُّهَا الثَّقَلَانِ {31}

Эй оғир юк/масъулият (юкланган)лар, яқинда (ҳисоб сўрагани) сизларга вақт ажратамиз^[2436].

55:32

فَبِأَيِّ آلَاء رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ {32}

Энди, яратган Эгангизнинг қайси неъматларини  ёлғон дея оласизлар?!

55:33

يَا مَعْشَرَ الْجِنِّ وَالْإِنسِ إِنِ اسْتَطَعْتُمْ أَن تَنفُذُوا مِنْ أَقْطَارِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ فَانفُذُوا لَا تَنفُذُونَ إِلَّا بِسُلْطَانٍ {33}

«Эй жин ва инсон тоифалари! Агар осмонлар ва ернинг чегараларидан чиқиб кета олсангиз, чиқиб кетинг! Зеро, (махсус) куч-қувватсиз чиқиб кетолмайсизлар» (дейилади).^[2437]

55:34

فَبِأَيِّ آلَاء رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ {34}

Энди, яратган Эгангизнинг қайси неъматларини  ёлғон дея оласизлар?!

55:35

يُرْسَلُ عَلَيْكُمَا شُوَاظٌ مِّن نَّارٍ وَنُحَاسٌ فَلَا تَنتَصِرَانِ {35}

Сизларга оловли аланга ва тутун юборилади. Шунда, бир-бирингизга ёрдам беролмайсиз.

55:36

فَبِأَيِّ آلَاء رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ {36}

Энди, яратган Эгангизнинг қайси неъматларини  ёлғон дея оласизлар?!

55:37

فَإِذَا انشَقَّتِ السَّمَاء فَكَانَتْ وَرْدَةً كَالدِّهَانِ {37}

Ўшанда осмон ёрилиб, бўялгандек қизил гул^[2438] (каби) бўлиб қолганида…

55:38

فَبِأَيِّ آلَاء رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ {38}

Энди, яратган Эгангизнинг қайси неъматларини  ёлғон дея оласизлар?!

55:39

فَيَوْمَئِذٍ لَّا يُسْأَلُ عَن ذَنبِهِ إِنسٌ وَلَا جَانٌّ {39}

Ўша куни инсон зотидан ҳам, жин зотидан ҳам гуноҳи (қилганмисан деб) сўраб ўтирилмайди^[2439].

55:40

فَبِأَيِّ آلَاء رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ {40}

Энди, яратган Эгангизнинг қайси неъматларини  ёлғон дея оласизлар?!

55:41

يُعْرَفُ الْمُجْرِمُونَ بِسِيمَاهُمْ فَيُؤْخَذُ بِالنَّوَاصِي وَالْأَقْدَامِ {41}

(Маҳшарда) жиноятчилар белгиларидан танилиб туради^[2440], уларни пешона сочи^[2441] ва оёқларидан тутилади.

55:42

فَبِأَيِّ آلَاء رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ {42}

Энди, яратган Эгангизнинг қайси неъматларини  ёлғон дея оласизлар?!

55:43

هَذِهِ جَهَنَّمُ الَّتِي يُكَذِّبُ بِهَا الْمُجْرِمُونَ {43}

«Жиноятчилар ёлғон муносабат билдирган жаҳаннам мана шу!» (дейилади.)

55:44

يَطُوفُونَ بَيْنَهَا وَبَيْنَ حَمِيمٍ آنٍ {44}

Улар жаҳаннам билан қайноқ сув орасида бориб-келиб туради.

55:45

فَبِأَيِّ آلَاء رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ {45}

Энди, яратган Эгангизнинг қайси неъматларини  ёлғон дея оласизлар?!

55:46

وَلِمَنْ خَافَ مَقَامَ رَبِّهِ جَنَّتَانِ {46}

Яратган Эгасига (ҳисоб бериб) туришдан қўрққанларга иккита жаннат^[2442] (берилади).

55:47

فَبِأَيِّ آلَاء رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ {47}

Энди, яратган Эгангизнинг қайси неъматларини  ёлғон дея оласизлар?!

55:48

ذَوَاتَا أَفْنَانٍ {48}

Иккаласини ҳам турли-туман дарахтлари^[2443] бор.

55:49

فَبِأَيِّ آلَاء رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ {49}

Энди, яратган Эгангизнинг қайси неъматларини  ёлғон дея оласизлар?!

55:50

فِيهِمَا عَيْنَانِ تَجْرِيَانِ {50}

Иккаласида ҳам оқиб турадиган чашма-и булоқлар бор^[2444].

55:51

فَبِأَيِّ آلَاء رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ {51}

Энди, яратган Эгангизнинг қайси неъматларини  ёлғон дея оласизлар?!

55:52

فِيهِمَا مِن كُلِّ فَاكِهَةٍ زَوْجَانِ {52}

Иккаласида ҳам жуфт-жуфт ҳар турли мевалар бор.

55:53

فَبِأَيِّ آلَاء رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ {53}

Энди, яратган Эгангизнинг қайси неъматларини  ёлғон дея оласизлар?!

55:54

مُتَّكِئِينَ عَلَى فُرُشٍ بَطَائِنُهَا مِنْ إِسْتَبْرَقٍ وَجَنَى الْجَنَّتَيْنِ دَانٍ {54}

Шойи астарли тўшакларга ёнбошлаган ҳолда (бўлади) ва иккала жаннатнинг ҳам мевалари яқин^[2445] бўлади.

55:55

فَبِأَيِّ آلَاء رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ {55}

Энди, яратган Эгангизнинг қайси неъматларини  ёлғон дея оласизлар?!

55:56

فِيهِنَّ قَاصِرَاتُ الطَّرْفِ لَمْ يَطْمِثْهُنَّ إِنسٌ قَبْلَهُمْ وَلَا جَانٌّ {56}

У (жаннат)ларда нигоҳлари (фақат хожаларига қарашга) чекланувчи аёл хизматкорлар (бўлади). Уларга ўзларидан олдин на инсон ва на жин зоти тегмаган.

55:57

فَبِأَيِّ آلَاء رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ {57}

Энди, яратган Эгангизнинг қайси неъматларини  ёлғон дея оласизлар?!

55:58

كَأَنَّهُنَّ الْيَاقُوتُ وَالْمَرْجَانُ {58}

Улар ёқутдеква маржондек бўлади.^[2446]

55:59

فَبِأَيِّ آلَاء رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ {59}

Энди, яратган Эгангизнинг қайси неъматларини  ёлғон дея оласизлар?!

55:60

هَلْ جَزَاء الْإِحْسَانِ إِلَّا الْإِحْسَانُ {60}

Яхшиликнинг мукофоти яхшиликдан бошқа нарса бўлмайди^[2447].

55:61

فَبِأَيِّ آلَاء رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ {61}

Энди, яратган Эгангизнинг қайси неъматларини  ёлғон дея оласизлар?!

55:62

وَمِن دُونِهِمَا جَنَّتَانِ {62}

У икккала (жаннатдан) бошқа яна иккита жаннат бор.

55:63

فَبِأَيِّ آلَاء رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ {63}

Энди, яратган Эгангизнинг қайси неъматларини  ёлғон дея оласизлар?!

55:64

مُدْهَامَّتَانِ {64}

Иккиси ҳам тим яшилдир.

55:65

فَبِأَيِّ آلَاء رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ {65}

Энди, яратган Эгангизнинг қайси неъматларини  ёлғон дея оласизлар?!

55:66

فِيهِمَا عَيْنَانِ نَضَّاخَتَانِ {66}

У иккаласида шилдираб оқадиган^[2448] иккита чашма бор.

55:67

فَبِأَيِّ آلَاء رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ {67}

Энди, яратган Эгангизнинг қайси неъматларини  ёлғон дея оласизлар?!

55:68

فِيهِمَا فَاكِهَةٌ وَنَخْلٌ وَرُمَّانٌ {68}

Иккаласида ҳам мевалар, хурмолар ва анорлар бор.

55:69

فَبِأَيِّ آلَاء رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ {69}

Энди, яратган Эгангизнинг қайси неъматларини  ёлғон дея оласизлар?!

55:70

فِيهِنَّ خَيْرَاتٌ حِسَانٌ {70}

У ерларда энг яхши^[2449] ва энг чиройли нарсалар (бўлади).

55:71

فَبِأَيِّ آلَاء رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ {71}

Энди, яратган Эгангизнинг қайси неъматларини  ёлғон дея оласизлар?!

55:72

حُورٌ مَّقْصُورَاتٌ فِي الْخِيَامِ {72}

Чодирларда (хизмат қилиш билан) чекланган (хизматкор) ҳурлар бор.

55:73

فَبِأَيِّ آلَاء رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ {73}

Энди, яратган Эгангизнинг қайси неъматларини  ёлғон дея оласизлар?!

55:74

لَمْ يَطْمِثْهُنَّ إِنْسٌ قَبْلَهُمْ وَلَا جَانٌّ{74}

Уларга ўзларидан олдин на инсон ва на жин зоти тегмаган^[2450].

55:75

فَبِأَيِّ آلَاء رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ {75}

Энди, яратган Эгангизнинг қайси неъматларини  ёлғон дея оласизлар?!

55:76

مُتَّكِئِينَ عَلَى رَفْرَفٍ خُضْرٍ وَعَبْقَرِيٍّ حِسَانٍ {76}

Улар яшил ёстиқларга ёнбошлаган ҳолда, чиройли кийимларда бўладилар.

55:77

فَبِأَيِّ آلَاء رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ {77}

Энди, яратган Эгангизнинг қайси неъматларини  ёлғон дея оласизлар?!

55:78

تَبَارَكَ اسْمُ رَبِّكَ ذِي الْجَلَالِ وَالْإِكْرَامِ {78}

Улуғворлик ва саховат эгаси бўлмиш Роббингинг шаъни жуда улуғдир.

 

 

56. ВОҚЕА сураси^[2451]

بسم الله الرحمن الرحيم

Яхшилиги чексиз ва меҳрибон – Аллоҳ номи билан.

 

56:1

إِذَا وَقَعَتِ الْوَاقِعَةُ {1}

Ўша (дахшатли қиёмат қоим) ҳодисаси содир бўлганида,

56:2

لَيْسَ لِوَقْعَتِهَا كَاذِبَةٌ {2}

Зеро, содир бўлишини ёлғони йўқ.

56:3

خَافِضَةٌ رَّافِعَةٌ {3}

У (ёмонларни) пастга уради, (яхшиларни) кўтаради^[2452].

56:4

إِذَا رُجَّتِ الْأَرْضُ رَجًّا {4}

Ер қаттиқ силкинганида,

56:5

وَبُسَّتِ الْجِبَالُ بَسًّا {5}

Тоғлар титилиб парчаланиб,

56:6

فَكَانَتْ هَبَاء مُّنبَثًّا {6}

чанг-тўзонга айланиб кетади.

56:7

وَكُنتُمْ أَزْوَاجًا ثَلَاثَةً {7}

Сизлар уч тоифага бўлинасиз.

56:8

فَأَصْحَابُ الْمَيْمَنَةِ مَا أَصْحَابُ الْمَيْمَنَةِ {8}

Ўнг тараф эгалари! Ўнг тараф эгаси бўлиш гўзал саодатдир!^[2453]

56:9

وَأَصْحَابُ الْمَشْأَمَةِ مَا أَصْحَابُ الْمَشْأَمَةِ {9}

Чап тараф эгалари! Чап тараф эгаси бўлиш қаттиқ бахтсизликдир!

56:10

وَالسَّابِقُونَ السَّابِقُونَ {10}

Ва (дунёда яхшиликларда) пешқадамлик қилиб, (жаннатга киришда) пешқадамлик қилувчилар.

56:11

أُوْلَئِكَ الْمُقَرَّبُونَ {11}

Ана шулар (юксак мақомларга) яқинлаштириладиган кишилардир^[2454].

56:12

فِي جَنَّاتِ النَّعِيمِ {12}

Улар неъмат тўла боғу бўстонларда (қолади).

56:13

ثُلَّةٌ مِّنَ الْأَوَّلِينَ {13}

(Пешқадамлар) аввалгилардан кўпчилик,

56:14

وَقَلِيلٌ مِّنَ الْآخِرِينَ {14}

Охиргилардан эса озчилик (бўлади).

56:15

عَلَى سُرُرٍ مَّوْضُونَةٍ {15}

Улар безатилган сўрилар узра,

56:16

مُتَّكِئِينَ عَلَيْهَا مُتَقَابِلِينَ {16}

Унда бир-бирига қараб ёнбошлаб (ўтирадилар).

56:17

يَطُوفُ عَلَيْهِمْ وِلْدَانٌ مُّخَلَّدُونَ {17}

Мангу ёш хизматкор болалар атрофларида айланиб туради.

56:18

بِأَكْوَابٍ وَأَبَارِيقَ وَكَأْسٍ مِّن مَّعِينٍ {18}

Чашмадан (ичимлик тўлдирилган) қадаҳлар, кўза ва косалар билан (айланиб турадилар).

56:19

لَا يُصَدَّعُونَ عَنْهَا وَلَا يُنزِفُونَ {19}

Ундан боши оғриғи бўлмайдилар, эс-ҳушини йўқотиб ҳам қўймайдилар.

56:20

وَفَاكِهَةٍ مِّمَّا يَتَخَيَّرُونَ {20}

Яна, улар танлаган мевалар билан (айланиб турадилар).

56:21

وَلَحْمِ طَيْرٍ مِّمَّا يَشْتَهُونَ {21}

Яна, кўнгли тусаган қуш гўштлари билан (айланиб турадилар).

56:22

وَحُورٌ عِينٌ {22}

Чарос кўзли (хизматкор) ҳурлар.

56:23

كَأَمْثَالِ اللُّؤْلُؤِ الْمَكْنُونِ {23}

Улар худди (садафда) сақланган дурга ўхшайди^[2455].

56:24

جَزَاء بِمَا كَانُوا يَعْمَلُونَ {24}

Булар ўзлари қилган амалларининг мукофотидир^[2456].

56:25

لَا يَسْمَعُونَ فِيهَا لَغْوًا وَلَا تَأْثِيمًا {25}

У ерда бекорчи ва гуноҳ сўзлар эшитмайди.

56:26

إِلَّا قِيلًا سَلَامًا سَلَامًا {26}

Фақатгина эсон-омонлик тилаклари эшитадилар^[2457].

56:27

وَأَصْحَابُ الْيَمِينِ مَا أَصْحَابُ الْيَمِينِ {27}

Ўнг тараф эгалари! Ўнг тараф эгаси бўлиш гўзал саодатдир!^[2458]

56:28

فِي سِدْرٍ مَّخْضُودٍ {28}

Улар тикансиз дарахтзорларда^[2459],

56:29

وَطَلْحٍ مَّنضُودٍ {29}

Сермевали бананзорларда,

56:30

وَظِلٍّ مَّمْدُودٍ {30}

Қалин соя-салқинликда,

56:31

وَمَاء مَّسْكُوبٍ {31}

Оқар сув (бўйлари)да^[2460],

56:32

وَفَاكِهَةٍ كَثِيرَةٍ {32}

Кўп-кўп меваларда,

56:33

لَّا مَقْطُوعَةٍ وَلَا مَمْنُوعَةٍ {33}

Битмас-тугалмас ҳамда тақиқланмас (меваларда),

56:34

وَفُرُشٍ مَّرْفُوعَةٍ {34}

Ва баланд тўшакларда (қолиб яшайдилар).

56:35

إِنَّا أَنشَأْنَاهُنَّ إِنشَاء {35}

Биз уларни^[2461] ўзгача яратамиз.

56:36

فَجَعَلْنَاهُنَّ أَبْكَارًا {36}

Уларни ёш^[2462] ҳолатда қилиб қўямиз.

56:37

عُرُبًا أَتْرَابًا {37}

Хуш муомала ва тенгдош қилиб қўямиз.

56:38

لِّأَصْحَابِ الْيَمِينِ {38}

(Булар) ўнг тараф эгалари учундир.

56:39

ثُلَّةٌ مِّنَ الْأَوَّلِينَ {39}

(Улар) аввалгилардан ҳам кўпчилик (бўлади).

56:40

وَثُلَّةٌ مِّنَ الْآخِرِينَ {40}

Охиргилардан ҳам кўпчилик (бўлади).

56:41

وَأَصْحَابُ الشِّمَالِ مَا أَصْحَابُ الشِّمَالِ {41}

Чап тараф эгалари! Чап тараф эгаси бўлиш фалокатдир!

56:42

فِي سَمُومٍ وَحَمِيمٍ {42}

(Улар) иссиқ шамол ва қайноқ сувда,

56:43

وَظِلٍّ مِّن يَحْمُومٍ {43}

Қора туман соясида (қоладилар).

56:44

لَّا بَارِدٍ وَلَا كَرِيمٍ {44}

Уни на салқинлиги йўқ, на фойдаси.

56:45

إِنَّهُمْ كَانُوا قَبْلَ ذَلِكَ مُتْرَفِينَ {45}

Улар ундан олдин (дунё ҳаётида) маишатпараст бўлади.

56:46

وَكَانُوا يُصِرُّونَ عَلَى الْحِنثِ الْعَظِيمِ {46}

Катта гуноҳ(лар) қилишда давом этади.

56:47

وَكَانُوا يَقُولُونَ أَئِذَا مِتْنَا وَكُنَّا تُرَابًا وَعِظَامًا أَئِنَّا لَمَبْعُوثُونَ {47}

Улар: «Ўлиб тупроқ ва суякларга айланиб кетганимиздан кейин, биз аниқ қайта тириламизми?!» дейди.

56:48

أَوَ آبَاؤُنَا الْأَوَّلُونَ {48}

«Аввалги ота-боболаримиз ҳам (қайта тириладими?!)» дейди.

56:49

قُلْ إِنَّ الْأَوَّلِينَ وَالْآخِرِينَ {49}

Айт: “Аввалгилар ҳам, охиргилар ҳам,

56:50

لَمَجْمُوعُونَ إِلَى مِيقَاتِ يَوْمٍ مَّعْلُومٍ {50}

Маълум кунги белгиланган вақтда аниқ тўпланадилар.

56:51

ثُمَّ إِنَّكُمْ أَيُّهَا الضَّالُّونَ الْمُكَذِّبُونَ {51}

Кейин, эй сиз адашган^[2463], ёлғончилар!

56:52

لَآكِلُونَ مِن شَجَرٍ مِّن زَقُّومٍ {52}

Сизлар Заққум^[2464] дарахтидан ейсизлар.

56:53

فَمَالِؤُونَ مِنْهَا الْبُطُونَ {53}

Қоринларни ундан тўлдирасизлар^[2465].

56:54

فَشَارِبُونَ عَلَيْهِ مِنَ الْحَمِيمِ {54}

Кейин уни устидан қайноқ сув ичасизлар.

56:55

فَشَارِبُونَ شُرْبَ الْهِيمِ {55}

Ташна туялар (сув ичишига) каби ичасизлар^[2466].”

56:56

هَذَا نُزُلُهُمْ يَوْمَ الدِّينِ {56}

Уларнинг (чап тараф эгаларининг) сарҳисоб кунидаги “зиёфатлари“ шу!

56:57

نَحْنُ خَلَقْنَاكُمْ فَلَوْلَا تُصَدِّقُونَ {57}

Сизларни Биз яратдик, тасдиқламайсизларми?!^[2467]

56:58

أَفَرَأَيْتُم مَّا تُمْنُونَ {58}

Чиқараётганингиз манийни (спермани) ўйлаб кўрдингизми?!

56:59

أَأَنتُمْ تَخْلُقُونَهُ أَمْ نَحْنُ الْخَالِقُونَ {59}

Уни (инсон шаклида) сизлар яратяпсизми, ёки Биз яратамизми?!

56:60

نَحْنُ قَدَّرْنَا بَيْنَكُمُ الْمَوْتَ وَمَا نَحْنُ بِمَسْبُوقِينَ {60}

Орангизда ўлимни Биз белгиладик. Биз ожиз эмасмиз^[2468].

56:61

عَلَى أَن نُّبَدِّلَ أَمْثَالَكُمْ وَنُنشِئَكُمْ فِي مَا لَا تَعْلَمُونَ {61}

Ўрнингизга сизларга ўхшаганларни алмаштириб қўйишдан^[2469] ва сизларни ўзингиз билмайдиган шаклда пайдо қилиб яратишдан ожиз эмасмиз^[2470].

56:62

وَلَقَدْ عَلِمْتُمُ النَّشْأَةَ الْأُولَى فَلَوْلَا تَذكَّرُونَ {62}

Ҳақиқатда, илк яратилишни билдинглар-ку! Шунда ҳам насиҳат олмайсизларми?!

56:63

أَفَرَأَيْتُم مَّا تَحْرُثُونَ {63}

Қилаётган экинларингизни ўйлаб кўрдингларми?!

56:64

أَأَنتُمْ تَزْرَعُونَهُ أَمْ نَحْنُ الزَّارِعُونَ {64}

Уни сизлар ундирасизми ёки, уни ундирувчиси Бизми?!

56:65

لَوْ نَشَاء لَجَعَلْنَاهُ حُطَامًا فَظَلَتُمْ تَفَكَّهُونَ {65}

Агар хоҳласак, уни қуруқ чўп қилиб қўйган бўлардик. Шунда ҳайратланиб:

56:66

إِنَّا لَمُغْرَمُونَ {66}

“Биз қарзга ботдик (зиёндамиз),

56:67

بَلْ نَحْنُ مَحْرُومُونَ {67}

Биз маҳрум бўлдик”, (деб қоласизлар).

56:68

أَفَرَأَيْتُمُ الْمَاء الَّذِي تَشْرَبُونَ {68}

Ўзингиз ичаётган сувни ўйлаб кўрдингларми?!

56:69

أَأَنتُمْ أَنزَلْتُمُوهُ مِنَ الْمُزْنِ أَمْ نَحْنُ الْمُنزِلُونَ {69}

Уни булутлардан сизлар туширдингизми ёки туширувчи Бизми?!

56:70

لَوْ نَشَاء جَعَلْنَاهُ أُجَاجًا فَلَوْلَا تَشْكُرُونَ {70}

Агар хоҳласак, уни шўр қилиб қўйган бўлардик^[2471]. Шукр қилмайсизларми?!

56:71

أَفَرَأَيْتُمُ النَّارَ الَّتِي تُورُونَ {71}

Ўзингиз ёқаётган оловни ўйлаб кўрдингларми?

56:72

أَأَنتُمْ أَنشَأْتُمْ شَجَرَتَهَا أَمْ نَحْنُ الْمُنشِؤُونَ {72}

Унинг дарахтини сизлар яратиб ундиряпсизми ёки, яратиб ундирувчи Бизми?!

56:73

نَحْنُ جَعَلْنَاهَا تذْكِرَةً وَمَتَاعًا لِّلْمُقْوِينَ {73}

Биз уни (дунёдаги оловни охиратдаги оловдан) эслатма, ҳамда эҳтиёжи борларга фойдаланадиган нарса қилиб қўйдик^[2472].

56:74

فَسَبِّحْ بِاسْمِ رَبِّكَ الْعَظِيمِ {74}

Шундай экан, Улуғ Роббингни исмини (шаънини) улуғла^[2473].

56:75

فَلَا أُقْسِمُ بِمَوَاقِعِ النُّجُومِ {75}

Йўқ!^[2474] юлдузларнинг (Қуръон оятларининг)^[2475] нозил бўлаётган ўринларига онт бўлсин!

56:76

وَإِنَّهُ لَقَسَمٌ لَّوْ تَعْلَمُونَ عَظِيمٌ {76}

Агар билсангиз, у (онт) улуғ онтдир.

56:77

إِنَّهُ لَقُرْآنٌ كَرِيمٌ {77}

Албатта, у ҳурматли Қуръондир.

56:78

فِي كِتَابٍ مَّكْنُونٍ {78}

У (самодаги) яширин китобдадир^[2476].

56:79

لَّا يَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ {79}

Ҳалол-пок кишилардан[2477] бошқа ҳеч ким уни (имон ва амал жиҳатидан маҳкам) ушлаб туролмайди^[2478].

56:80

تَنزِيلٌ مِّن رَّبِّ الْعَالَمِينَ {80}

У (Қуръон) борлиқларнинг яратган Эгаси тарафидан туширилган.

56:81

أَفَبِهَذَا الْحَدِيثِ أَنتُم مُّدْهِنُونَ {81}

Сизлар мана шу сўзларга тилёғламачилик^[2479] қиляпсизми?!

56:82

وَتَجْعَلُونَ رِزْقَكُمْ أَنَّكُمْ تُكَذِّبُونَ {82}

Ёлғончилигингизни ўзингизга касб қилиб оляпсизми?!^[2480]

56:83

فَلَوْلَا إِذَا بَلَغَتِ الْحُلْقُومَ {83}

Бас! (Жон) ҳалқумга келганида,

56:84

وَأَنتُمْ حِينَئِذٍ تَنظُرُونَ {84}

Ўшанда сизлар  (ўлаётган одамга) қараб турасиз^[2481].

56:85

وَنَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنكُمْ وَلَكِن لَّا تُبْصِرُونَ {85}

Биз унга сизлардан кўра яқинмиз. Лекин, сизлар кўрмайсиз^[2482].

56:86

فَلَوْلَا إِن كُنتُمْ غَيْرَ مَدِينِينَ {86}

Сизлар (Аллоҳнинг қонунларига) бўйсундирилган бўлмасаларинг,

56:87

تَرْجِعُونَهَا إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ {87}

Уни (ўлаётган жонни ҳаётга) қайтаринг-чи – агар ростгўй бўлсаларинг!^[2483]

56:88

فَأَمَّا إِن كَانَ مِنَ الْمُقَرَّبِينَ {88}

Агар (ўлган киши Аллоҳга) яқин бандалардан^[2484] бўлса,

56:89

فَرَوْحٌ وَرَيْحَانٌ وَجَنَّةُ نَعِيمٍ {89}

Демак, у ҳузур-ҳаловат, гулу райҳонлар^[2485]; неъмат тўла жаннатда бўлади.

56:90

وَأَمَّا إِن كَانَ مِنَ أَصْحَابِ الْيَمِينِ {90}

Агар (ўлган киши) ўнг тараф эгаларидан бўлса,

56:91

فَسَلَامٌ لَّكَ مِنْ أَصْحَابِ الْيَمِينِ {91}

«Ўнг тараф эгаларидан бўлган киши, Сенга салом бўлсин!» (дейилади)^[2486].

56:92

وَأَمَّا إِن كَانَ مِنَ الْمُكَذِّبِينَ الضَّالِّينَ {92}

Агар (ўлган киши) ёлғончи ва гумроҳлардан бўлса,

56:93

فَنُزُلٌ مِّنْ حَمِيمٍ {93}

(Унга) қайноқ сувдан зиёфат бор!

56:94

وَتَصْلِيَةُ جَحِيمٍ {94}

Ва жаҳаннамга тушиш бор!

56:95

إِنَّ هَذَا لَهُوَ حَقُّ الْيَقِينِ {95}

Бу (хабарлар) айни ҳақиқатдир.

56:96

فَسَبِّحْ بِاسْمِ رَبِّكَ الْعَظِيمِ {96}

Бас! Раббинг номини улуғла!^[2487]

57. ҲАДИД сураси^[2488]

بسم الله الرحمن الرحيم

Яхшилиги чексиз ва меҳрибон – Аллоҳ номи билан.

57:1

سَبَّحَ لِلَّهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَهُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ {1}

Осмонлар ва ердаги ҳамма нарса Аллоҳни улуғлайди^[2489]. У Ўз ишида ғолибдир, тўғри қарор берувчидир.

57:2

لَهُ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ يُحْيِي وَيُمِيتُ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ {2}

Осмонлар ва ернинг ҳукмронлиги Унга тегишли. У тирилтиради ва У ўлдиради. У ҳамма нарсага ўлчов қўяди^[2490].

57:3

هُوَ الْأَوَّلُ وَالْآخِرُ وَالظَّاهِرُ وَالْبَاطِنُ وَهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ {3}

У Аввалдир (бошланиши йўқ) ва Охирдир (ниҳояси йўқ)^[2491], (борлиги) Ошкордир ва (зоти) Пинҳондир^[2492]. У ҳамма нарсани билади.

57:4

هُوَ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ يَعْلَمُ مَا يَلِجُ فِي الْأَرْضِ وَمَا يَخْرُجُ مِنْهَا وَمَا يَنزِلُ مِنَ السَّمَاء وَمَا يَعْرُجُ فِيهَا وَهُوَ مَعَكُمْ أَيْنَ مَا كُنتُمْ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ {4}

У осмонлар ва ерни олти кун (олти давр)да яратиб, кейин^[2493] аршга/бошқарув мақомига йўналди – ерга нима кириб, ундан нима чиқаётганини ҳам, осмондан нима тушиб, унга нима чиқаётганини ҳам билиб туради. Қаерда бўлишингиздан қатъий назар, у сизлар билан биргадир^[2494]. Аллоҳ қилмишларингизни кўриб туради^[2495].

57:5

لَهُ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَإِلَى اللَّهِ تُرْجَعُ الأمُورُ{5}

Осмонлар ва ернинг ҳукмронлиги Унга тегишли. Барча ишлар Унга қайтарилади.

57:6

يُولِجُ اللَّيْلَ فِي النَّهَارِ وَيُولِجُ النَّهَارَ فِي اللَّيْلِ وَهُوَ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ {6}

У кечани кундузга, кундузни кечага киргизиб туради. У диллардагини (ҳам) билади.

57:7

آمِنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَأَنفِقُوا مِمَّا جَعَلَكُم مُّسْتَخْلَفِينَ فِيهِ فَالَّذِينَ آمَنُوا مِنكُمْ وَأَنفَقُوا لَهُمْ أَجْرٌ كَبِيرٌ {7}

Аллоҳга ва элчисига ишониб-суянинглар! У сизларни тасарруфингизга берган нарсалардан хайр-эҳсон қилинглар – беринглар! Орангиздан (Аллоҳ ва Расулига) ишонган ва  хайр-эҳсон қиладиган кишиларга улкан ажр-мукофот бор.

57:8

وَمَا لَكُمْ لَا تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالرَّسُولُ يَدْعُوكُمْ لِتُؤْمِنُوا بِرَبِّكُمْ وَقَدْ أَخَذَ مِيثَاقَكُمْ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ {8}

Сизларга нима бўляптики, Аллоҳга ишонмаяпсизлар?! Ахир, элчи сизларни яратган Эгангизга ишонишга чақирмоқда. У эса, сизларни ўзингиздан сўз олган-ку!^[2496] Агар мўмин бўлсангиз…

57:9

هُوَ الَّذِي يُنَزِّلُ عَلَى عَبْدِهِ آيَاتٍ بَيِّنَاتٍ لِيُخْرِجَكُم مِّنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ وَإِنَّ اللَّهَ بِكُمْ لَرَؤُوفٌ رَّحِيمٌ {9}

Сизларни зулматлардан нурга олиб чиқиш учун, бандаси (Муҳаммад)га аниқ-равшан оятлар нозил қилди^[2497]. Аллоҳ сизларга шафқатли ва меҳрибондир.

57:10

وَمَا لَكُمْ أَلَّا تُنفِقُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَلِلَّهِ مِيرَاثُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ لَا يَسْتَوِي مِنكُم مَّنْ أَنفَقَ مِن قَبْلِ الْفَتْحِ وَقَاتَلَ أُوْلَئِكَ أَعْظَمُ دَرَجَةً مِّنَ الَّذِينَ أَنفَقُوا مِن بَعْدُ وَقَاتَلُوا وَكُلًّا وَعَدَ اللَّهُ الْحُسْنَى وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ {10}

Нега Аллоҳ йўлида инсфоқ-эҳсон қилмаяпсизлар?! Ахир, осмонлар ва ернинг мероси/эгадорлиги Аллоҳники-ку! Орангиздан (ҳеч ким) ғалабадан илгари инфоқ-эҳсон қилган ва (Аллоҳ йўлида) жангда қатнашган кишига тенг келолмайди. Уларнинг даражалари ғалабадан кейин инфоқ-эҳсон қилган ва (Аллоҳ йўлида) жангда қатнашган кишиларнинг даражаларидан жуда улуғдир. Аллоҳ барчасига энг гўзал нарсани – жаннатни ваъда қилди. Аллоҳ қилаётган ишларингиздан хабардордир^[2498].

57:11

مَن ذَا الَّذِي يُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا فَيُضَاعِفَهُ لَهُ وَلَهُ أَجْرٌ كَرِيمٌ {11}

Ким Аллоҳга чиройли қарз^[2499] берса, (Аллоҳ) унга кўпайтириб беради, унга улкан ажр-мукофот (берилади).

57:12

يَوْمَ تَرَى الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ يَسْعَى نُورُهُم بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَبِأَيْمَانِهِم بُشْرَاكُمُ الْيَوْمَ جَنَّاتٌ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا ذَلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ {12}

Кун келиб мўмин эркак ва мўмина аёлларни кўрасан. Улар олдиларини ва ўнг тарафларини ёритиб турган нурлари билан юриб боради^[2500]. (Уларга): «Бугун сизларга остидан анҳорлар оқиб турадиган, унда ўлимсиз-мангу қолинадиган жаннатлар хушхабардир!» (дейилади).мана шу буюк қутилишдир^[2501].

57:13

يَوْمَ يَقُولُ الْمُنَافِقُونَ وَالْمُنَافِقَاتُ لِلَّذِينَ آمَنُوا انظُرُونَا نَقْتَبِسْ مِن نُّورِكُمْ قِيلَ ارْجِعُوا وَرَاءكُمْ فَالْتَمِسُوا نُورًا فَضُرِبَ بَيْنَهُم بِسُورٍ لَّهُ بَابٌ بَاطِنُهُ فِيهِ الرَّحْمَةُ وَظَاهِرُهُ مِن قِبَلِهِ الْعَذَابُ {13}

Ўша куни мунофиқ эркак ва мунофиқ аёллар мўминларга (қараб): «Бизни кутиб туринглар, нурингиздан биз ҳам олиб фойдаланайлик», дейишади. (Шунда уларга): Ортингизга қайтиб, ўзингизга нур изланглар!”, дейилади. Шунда, уларнинг орасига ичида раҳмат, ташқарисида азоб бўлган дарвозалик бир девор урилади.

57:14

يُنَادُونَهُمْ أَلَمْ نَكُن مَّعَكُمْ قَالُوا بَلَى وَلَكِنَّكُمْ فَتَنتُمْ أَنفُسَكُمْ وَتَرَبَّصْتُمْ وَارْتَبْتُمْ وَغَرَّتْكُمُ الْأَمَانِيُّ حَتَّى جَاء أَمْرُ اللَّهِ وَغَرَّكُم بِاللَّهِ الْغَرُورُ {14}

Мунофиқлар у (мўмин)ларга: «Биз сизлар билан бирга эмасмидик?!», деб нидо қилади. (Мўминлар) шундай дейди: “Ҳа, шундай. Лекин, сизлар (дунёда) ўзингизни фитнага ташладинглар^[2502], кутиб турдинглар, (Аллоҳ ва Расулидан) шубҳаландинглар^[2503], хомхаёллар сизларни алдаб қўйди, токи Аллоҳнинг амри (қиёмат ҳам) келди. Сизларни ўша алдоқчи (шайтон)^[2504] ҳам алдаб қўйди.”

57:15

فَالْيَوْمَ لَا يُؤْخَذُ مِنكُمْ فِدْيَةٌ وَلَا مِنَ الَّذِينَ كَفَرُوا مَأْوَاكُمُ النَّارُ هِيَ مَوْلَاكُمْ وَبِئْسَ الْمَصِيرُ {15}

“Бугун сиз (мунофиқ)лардан ҳам, кофирлар/қарши чиққанлардан ҳам (жаннатга киргани) ҳеч қандай тўлов олинмайди. Сизларнинг борар жойингиз жаҳаннамдир. Сизларга у муносибдир. У қандай ҳам ёмон борар жойдир!”

57:16

أَلَمْ يَأْنِ لِلَّذِينَ آمَنُوا أَن تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِكْرِاللَّهِ وَمَا نَزَلَ مِنَ الْحَقِّ وَلَا يَكُونُوا كَالَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ مِن قَبْلُ فَطَالَ عَلَيْهِمُ الْأَمَدُ فَقَسَتْ قُلُوبُهُمْ وَكَثِيرٌ مِّنْهُمْ فَاسِقُونَ {16}

(Аллоҳ ва Расулига) ишонган кишиларни Аллоҳнинг зикрига – нозил бўлган ҳақ (Қуръон)га қалблари юмшаш вақти келмадими?!^[2505] (Мўминлар ўзларидан) илгари китоб берилган, бироқ, орадан узоқ вақт ўтгач, қалблари (илоҳий китобга нисбатан) қатиб кетган (ғайридин)ларга ўхшаб қолмасин! Уларнинг кўпи йўлдан чиққан-фосиқдир.

57:17

اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ يُحْيِي الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا قَدْ بَيَّنَّا لَكُمُ الْآيَاتِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ {17}

Билингларки, ўлганидан кейин ерни жонлантирадиган албатта  Аллоҳдир. Ақл ишлатишингиз учун, сизларга оятларни очиқлаб қўйдик^[2506].

57:18

إِنَّ الْمُصَّدِّقِينَ وَالْمُصَّدِّقَاتِ وَأَقْرَضُوا اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا يُضَاعَفُ لَهُمْ وَلَهُمْ أَجْرٌ كَرِيمٌ {18}

(Инфоқ-эҳсони билан Аллоҳга) садоқат кўрсатувчи^[2507] эркагу аёлларга – Аллоҳга чиройли «қарз» берган кишиларга (мукофотлари) кўпайтириб берилади. Уларга улкан ажр-мукофот бор.

57:19

وَالَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَرُسُلِهِ أُوْلَئِكَ هُمُ الصِّدِّيقُونَ وَالشُّهَدَاء عِندَ رَبِّهِمْ لَهُمْ أَجْرُهُمْ وَنُورُهُمْ وَالَّذِينَ كَفَرُوا وَكَذَّبُوا بِآيَاتِنَا أُوْلَئِكَ أَصْحَابُ الْجَحِيمِ {19}

Аллоҳ ва Расулига ишонганлар -айнан улар- (имонида) содиқ ҳамда, Аллоҳ ҳузурида гувоҳ бўладиган кишилардир. Уларни (маҳшарда) ажр-мукофоти ва нури бўлади^[2508]. Кофирлик/қаршилик қилган ва оятларимизни ёлғонга чиқарганлар жаҳаннам аҳлидир.

57:20

اعْلَمُوا أَنَّمَا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا لَعِبٌ وَلَهْوٌ وَزِينَةٌ وَتَفَاخُرٌ بَيْنَكُمْ وَتَكَاثُرٌ فِي الْأَمْوَالِ وَالْأَوْلَادِ كَمَثَلِ غَيْثٍ أَعْجَبَ الْكُفَّارَ نَبَاتُهُ ثُمَّ يَهِيجُ فَتَرَاهُ مُصْفَرًّا ثُمَّ يَكُونُ حُطَامًا وَفِي الْآخِرَةِ عَذَابٌ شَدِيدٌ وَمَغْفِرَةٌ مِّنَ اللَّهِ وَرِضْوَانٌ وَمَا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا إِلَّا مَتَاعُ الْغُرُورِ {20}

Дунё ҳаётининг ўзи ўйин-кулгу, беҳудагарчилик, зеб-зийнат, ўзаро орангизда фахрланиш ҳамда, мол-давлат ва фарзанд кўпайтиришдан иборатдир.  (Бу ҳаёт) шундай бир ёмғирга ўхшайдики, ўсимликни ундириши деҳқонларни ажаблантириб қўяди. Кейин ўсимлик қурийди. Кейин, сарғайиб кетганини кўрасан. Кейин хас-ҳашакка айланиб кетади. Охиратда (кофирларга) қаттиқ азоб, (мўминларга эса) Аллоҳнинг мағфирати (кечириши) ва розилиги бор. Дунё ҳаётининг ўзи ўткинчи (ёлғон) баҳрамандликдан бошқа нарса эмас^[2509].

57:21

سَابِقُوا إِلَى مَغْفِرَةٍ مِّن رَّبِّكُمْ وَجَنَّةٍ عَرْضُهَا كَعَرْضِ السَّمَاء وَالْأَرْضِ أُعِدَّتْ لِلَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَرُسُلِهِ ذَلِكَ فَضْلُ اللَّهِ يُؤْتِيهِ مَن يَشَاء وَاللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِيمِ {21}

Яратган эгангизнинг мағфиратига ҳамда, осмонлар ва ер каби кенг, Аллоҳ ва Расулига ишонган мўминларга тайёрланадиган жаннатга илдам бўлинглар. Бу Аллоҳнинг олийжаноблиги, уни муносиб бўлган бандасига беради. Аллоҳ буюк олийжанбликка эгадир.

57:22

مَا أَصَابَ مِن مُّصِيبَةٍ فِي الْأَرْضِ وَلَا فِي أَنفُسِكُمْ إِلَّا فِي كِتَابٍ مِّن قَبْلِ أَن نَّبْرَأَهَا إِنَّ ذَلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيرٌ       {22}

Ерда ва сиз (инсон)ларнинг ўзингизда содир бўладиган ҳар қандай нарса^[2510], уни вужудга келтиришимиздан олдин китобда^[2511] (ёзиб қўйилган) бўлади. Бу Аллоҳга осон.

57:23

لِكَيْلَا تَأْسَوْا عَلَى مَا فَاتَكُمْ وَلَا تَفْرَحُوا بِمَا آتَاكُمْ وَاللَّهُ لَا يُحِبُّ كُلَّ مُخْتَالٍ فَخُورٍ {23}

Йўқотган нарсангизга ачинмаслигингиз ҳамда, (Аллоҳ) берган нарсага эркалаб кетмаслигингиз учун (шундай қилди). Аллоҳ гердайган ва мақтанчоқларнинг бирортасини ҳам яхши ёқтирмайди.

57:24

الَّذِينَ يَبْخَلُونَ وَيَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبُخْلِ وَمَن يَتَوَلَّ فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ الْغَنِيُّ الْحَمِيدُ {24}

Улар ўзлари ҳам бахиллик қилади, (бошқа) инсонларни ҳам бахилликка буюради. Кимки (Инфоқ-эҳсондан) бош тортса, (билсингки) Аллоҳ беҳожатдир^[2512], олқишу мақтовга лойиқдир.

57:25

لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَأَنزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِيزَانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ وَأَنزَلْنَا الْحَدِيدَ فِيهِ بَأْسٌ شَدِيدٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَلِيَعْلَمَ اللَّهُ مَن يَنصُرُهُ وَرُسُلَهُ بِالْغَيْبِ إِنَّ اللَّهَ قَوِيٌّ عَزِيزٌ {25}

Шубҳасизки, элчиларимизни аниқ-равшан далиллар билан юбордик ва инсонлар адолат ўрнатсин деб, улар билан бирга китоб ва мезон – адолат нозил қилдик^[2513]. Темирни Биз туширдик. Унда катта куч ва инсонлар учун кўплаб манфаатлар бор. Аллоҳ (дини)га ва Унинг элчиларига ким ғойибона ёрдам беришини бил(дир)иб^[2514] ўртага чиқариши учун (шундай қилди). Аллоҳ кучлидир, ўз ишида ғолибдир.

57:26

وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا نُوحًا وَإِبْرَاهِيمَ وَجَعَلْنَا فِي ذُرِّيَّتِهِمَا النُّبُوَّةَ وَالْكِتَابَ فَمِنْهُم مُّهْتَدٍ وَكَثِيرٌ مِّنْهُمْ فَاسِقُونَ {26}

Шубҳасизки, Нуҳ ва Иброҳимни ҳам элчи қилиб юборганмиз. У иккаласининг (баъзи) зурриёдларига пайғамбарлик ва китоб берганмиз. У (насл)лар орасидан тўғри йўлдагиси ҳам бўлган, бироқ, уларнинг кўпи йўлдан чиққан-фосиқ бўлган^[2515].

57:27

ثُمَّ قَفَّيْنَا عَلَى آثَارِهِم بِرُسُلِنَا وَقَفَّيْنَا بِعِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ وَآتَيْنَاهُ الْإِنجِيلَ وَجَعَلْنَا فِي قُلُوبِ الَّذِينَ اتَّبَعُوهُ رَأْفَةً وَرَحْمَةً وَرَهْبَانِيَّةً ابْتَدَعُوهَا مَا كَتَبْنَاهَا عَلَيْهِمْ إِلَّا ابْتِغَاء رِضْوَانِ اللَّهِ فَمَا رَعَوْهَا حَقَّ رِعَايَتِهَا فَآتَيْنَا الَّذِينَ آمَنُوا مِنْهُمْ أَجْرَهُمْ وَكَثِيرٌ مِّنْهُمْ فَاسِقُونَ {27}

Кейин, уларнинг ортидан кетма-кет элчилар юбордик. Марямнинг ўғли Исони ҳам (уларнинг) ортидан юбориб, унга инжилни бердик. Унга эргашганларнинг қалбларига меҳрибонлик ва марҳамат солдик. Бироқ, улар ўзлари учун роҳиблик^[2516] тўқиб чиқарди. Биз уни уларга вазифа қилиб ёзмаганмиз, уларга фақатгина Аллоҳнинг розилигини талаб қилишни ёзганмиз. Лекин, унга ҳам тўғри риоя қилолмадилар. Улар орасидан (Аллоҳ ва Расулига) ишонганларга ажрларини бердик. Бироқ, уларнинг кўпи йўлдан чиққан-фосиқ бўлди.

57:28

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَآمِنُوا بِرَسُولِهِ يُؤْتِكُمْ كِفْلَيْنِ مِن رَّحْمَتِهِ وَيَجْعَل لَّكُمْ نُورًا تَمْشُونَ بِهِ وَيَغْفِرْ لَكُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ {28}

Эй (Исога) ишонган мўминлар! Аллоҳга нисбатан жавобгарликни ҳис қилинг, Унинг элчиси (Муҳаммад)га ишонинг, шунда, У сизларга Ўз раҳматидан икки баробар беради^[2517], сизларга нур беради; (маҳшарда) у билан юрасизлар^[2518] ҳамда, сизларни кечиради. Аллоҳ кечиримли ва меҳрибондир.

57:29

لِئَلَّا يَعْلَمَ أَهْلُ الْكِتَابِ أَلَّا يَقْدِرُونَ عَلَى شَيْءٍ مِّن فَضْلِ اللَّهِ وَأَنَّ الْفَضْلَ بِيَدِ اللَّهِ يُؤْتِيهِ مَن يَشَاء وَاللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِيمِ {29}

Токи илоҳий китобни яхши биладиган кишилар, Аллоҳнинг лутфу олийжаноблигини ўзлари белгилай олмаслигини, лутфу олийжаноблик Аллоҳнинг қўлида (ихтиёрида) эканини ҳамда, уни муносиб бўлган бандага беришини билиб олсинлар^[2519]. Аллоҳ буюк лутфу олийжанобликка эгадир.

 

58. МУЖОДАЛА сураси^[2520]

بسم الله الرحمن الرحيم

Яхшилиги чексиз ва меҳрибон – Аллоҳ номи билан.

 

58:1

قَدْ سَمِعَ اللَّهُ قَوْلَ الَّتِي تُجَادِلُكَ فِي زَوْجِهَا وَتَشْتَكِي إِلَى اللَّهِ وَاللَّهُ يَسْمَعُ تَحَاوُرَكُمَا إِنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ بَصِيرٌ {1}

Сен билан эри ҳақида тортишаётган ва Аллоҳга шикоят қилаётган (аёл)нинг сўзини Аллоҳ эшитди. Аллоҳ сиз иккалангизнинг сўзлашувингизни эшитиб турибди. Аллоҳ эшитади, билади^[2521].

58:2

الَّذِينَ يُظَاهِرُونَ مِنكُم مِّن نِّسَائِهِم مَّا هُنَّ أُمَّهَاتِهِمْ إِنْ أُمَّهَاتُهُمْ إِلَّا اللَّائِي وَلَدْنَهُمْ وَإِنَّهُمْ لَيَقُولُونَ مُنكَرًا مِّنَ الْقَوْلِ وَزُورًا وَإِنَّ اللَّهَ لَعَفُوٌّ غَفُورٌ {2}

Орангиздан аёлларини зиҳор^[2522] қилаётганларнинг аёллари уларнинг оналари эмас! Уларнинг оналари фақатгина ўзларини туққан аёллардир. Улар албатта нотўғри ва ёлғон гап гапирмоқда. Аллоҳ афв этувчидир, жуда кечиримлидир.

58:3

وَالَّذِينَ يُظَاهِرُونَ مِن نِّسَائِهِمْ ثُمَّ يَعُودُونَ لِمَا قَالُوا فَتَحْرِيرُ رَقَبَةٍ مِّن قَبْلِ أَن يَتَمَاسَّا ذَلِكُمْ تُوعَظُونَ بِهِ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ {3}

Аёлларини зиҳор қилиб, кейин (сўзидан) қайтган эрлар аёли билан (жинсий) қўшилишдан олдин битта қулни озод қилиши керак. (Зиҳор ҳақида) сизларга насиҳат қилинган нарса шу. Аллоҳ қилмишларингиздан тўлиқ хабардордир.

58:4

فَمَن لَّمْ يَجِدْ فَصِيَامُ شَهْرَيْنِ مُتَتَابِعَيْنِ مِن قَبْلِ أَن يَتَمَاسَّا فَمَن لَّمْ يَسْتَطِعْ فَإِطْعَامُ سِتِّينَ مِسْكِينًا ذَلِكَ لِتُؤْمِنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَتِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ وَلِلْكَافِرِينَ عَذَابٌ أَلِيمٌ {4}

(Бунга имкон) тополмаганлар, аёли билан (жинсий) қўшилишдан олдин кетма-кет икки ой рўза тутиши керак. (Рўзага) кучи етмаганлар, олтмишта мискинни едириб-ичириши керак. Бу Аллоҳ ва Расулига ишонишингиз/ишонганингиз учундир^[2523]. Булар Аллоҳнинг (зиҳор масаласидаги) қонунларидир. (Бунга) қарши чиққанларга аламли азоб бор.

58:5

إِنَّ الَّذِينَ يُحَادُّونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ كُبِتُوا كَمَا كُبِتَ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ وَقَدْ أَنزَلْنَا آيَاتٍ بَيِّنَاتٍ وَلِلْكَافِرِينَ عَذَابٌ مُّهِينٌ {5}

Аллоҳ ва Расулига қарши турганлар худди ўзларидан аввалгилар хор-зор бўлганидек, улар ҳам хор-зор бўлади^[2524]. Биз аниқ-равшан оятлар тушириб қўйдик. Қарши чиқадиганларга хорловчи азоб бор.

58:6

يَوْمَ يَبْعَثُهُمُ اللَّهُ جَمِيعًا فَيُنَبِّئُهُم بِمَا عَمِلُوا أَحْصَاهُ اللَّهُ وَنَسُوهُ وَاللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ {6}

Аллоҳ уларнинг барчасини тўплайдиган кун уларга қилган ишларини билдириб қўяди. Аллоҳ қилмишларини бирма-бир ҳисоблаб қўйган, улар эса уни унутиб юборган бўлади. Аллоҳ ҳамма нарсага гувоҳдир.

58:7

أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ يَعْلَمُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ مَا يَكُونُ مِن نَّجْوَى ثَلَاثَةٍ إِلَّا هُوَ رَابِعُهُمْ وَلَا خَمْسَةٍ إِلَّا هُوَ سَادِسُهُمْ وَلَا أَدْنَى مِن ذَلِكَ وَلَا أَكْثَرَ إِلَّا هُوَ مَعَهُمْ أَيْنَ مَا كَانُوا ثُمَّ يُنَبِّئُهُم بِمَا عَمِلُوا يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِنَّ اللَّهَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ {7}

Аллоҳ осмонлару ердаги нарсаларни билишини кўрмадингми?! Агар уч киши сирли^[2525] суҳбат қилса, У (Аллоҳ) тўртинчиси бўлади. Агар беш киши бўлсалар, У олтинчиси бўлади. Оз бўлса ҳам, кўп бўлса ҳам, қаерда бўлишидан қатъий назар У (Аллоҳ илми ила) улар билан биргадир^[2526]. Кейин, қиёмат куни уларга ўз  қилмишларини билдириб қўяди. Албатта, Аллоҳ ҳамма нарсани билади.

58:8

أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ نُهُوا عَنِ النَّجْوَى ثُمَّ يَعُودُونَ لِمَا نُهُوا عَنْهُ وَيَتَنَاجَوْنَ بِالْإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَمَعْصِيَتِ الرَّسُولِ وَإِذَا جَاؤُوكَ حَيَّوْكَ بِمَا لَمْ يُحَيِّكَ بِهِ اللَّهُ وَيَقُولُونَ فِي أَنفُسِهِمْ لَوْلَا يُعَذِّبُنَا اللَّهُ بِمَا نَقُولُ حَسْبُهُمْ جَهَنَّمُ يَصْلَوْنَهَا فَبِئْسَ الْمَصِيرُ {8}

Махфий суҳбатлардан ман қилинган бўла туриб, тақиқланган нарсага яна қайтиб, гуноҳ, душманчилик ва элчи (Муҳаммад)га қарши чиқиш ҳақида махфий суҳбат қилаётган кимсаларни кўрмадингми?! Улар ёнингга келишганида, сен билан Аллоҳ сенга салом йўлламаган шаклда^[2527] саломлашади. Яна ўзларича: «Айтган гапимиз учун аллоҳ бизни жазоласа бўлмасмиди?», дейди. Уларга ўзлари тушадиган жаҳаннам кифоя! У қандай ҳам ёмон борар жой!

58:9

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا تَنَاجَيْتُمْ فَلَا تَتَنَاجَوْا بِالْإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَمَعْصِيَتِ الرَّسُولِ وَتَنَاجَوْا بِالْبِرِّ وَالتَّقْوَى وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي إِلَيْهِ تُحْشَرُونَ {9}

Эй мўминлар! Сизлар махфий суҳбат қилганингизда гуноҳ, душманчилик ва элчига қарши чиқиш ҳақида суҳбат қилманглар. Яхшилик ва тақво – гуноҳдан тийилиш ҳақида суҳбат қилинглар^[2528]. Аллоҳга нисбатан жавобгарликни ҳис қилин; сизлар унинг ҳузурига тўпланасиз.

58:10

إِنَّمَا النَّجْوَى مِنَ الشَّيْطَانِ لِيَحْزُنَ الَّذِينَ آمَنُوا وَلَيْسَ بِضَارِّهِمْ شَيْئًا إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ وَعَلَى اللَّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُونَ {10}

Ўша махфий суҳбат мўминларни ғам-ташвишга солиш учун фақатгина шайтон тарафидан (уйиштирилган). Бироқ, у Аллоҳнинг изнисиз ҳеч нарсага зиён етказолмайди^[2529]. Мўминлар Аллоҳга суяниб-таянсин!^[2530]

58:11

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا قِيلَ لَكُمْ تَفَسَّحُوا فِي الْمَجَالِسِ فَافْسَحُوا يَفْسَحِ اللَّهُ لَكُمْ وَإِذَا قِيلَ انشُزُوا فَانشُزُوا يَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنكُمْ وَالَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجَاتٍ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ {11}

Эй мўминлар! Сизларга «мажлисларда ер очинг», дейилганида, дарҳол ер очингки, Аллоҳ ҳам сизларга кенглик берсин. Сизларга (мажлисдан) «туринглар» дейилганида турингларки, Аллоҳ орангиздан мўмин бўлганлар ва илм берилганларни (даражасини) кўтарсин. Аллоҳ қилмишларингиздан тўлиқ хабардордир.^[2531]

58:12

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا نَاجَيْتُمُ الرَّسُولَ فَقَدِّمُوا بَيْنَ يَدَيْ نَجْوَاكُمْ صَدَقَةً ذَلِكَ خَيْرٌ لَّكُمْ وَأَطْهَرُ فَإِن لَّمْ تَجِدُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ {12}

Эй мўминлар! Элчи (Муҳаммад) билан махфий суҳбат қилсангиз, суҳбатдан олдин садақа беринглар. Бу ўзингиз учун яхшироқ ва покизароқдир. Агар (садақага имкон) тополмасангиз, Аллоҳ кечиримли ва меҳрибондир. ^[2532].

58:13

أَأَشْفَقْتُمْ أَن تُقَدِّمُوا بَيْنَ يَدَيْ نَجْوَاكُمْ صَدَقَاتٍ فَإِذْ لَمْ تَفْعَلُوا وَتَابَ اللَّهُ عَلَيْكُمْ فَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَاللَّهُ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ {13}

(Расулуллоҳ билан) махфий суҳбатлашишингиз олдидан садақалар беришдан қўрқиб ташвишланиб қолдинглар, шундай эмасми? Чунки, (буйруқни) бажармадинглар, Аллоҳ сизларга тавба имкони берди. Энди, намозни/диний вазифаларни бажаринг, пок ва тўғри бўлинг, Аллоҳ ва Расулига итоат қилинг. Аллоҳ қилмишларингиздан тўлиқ хабардордир.

58:14

أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ تَوَلَّوْا قَوْمًا غَضِبَ اللَّهُ عَلَيْهِم مَّا هُم مِّنكُمْ وَلَا مِنْهُمْ وَيَحْلِفُونَ عَلَى الْكَذِبِ وَهُمْ يَعْلَمُونَ{14}

Аллоҳнинг ғазабига (норозилигига) учраган кишиларга дўстлашиб олганларни кўрмадингми?!^[2533] Улар сиз (мусулмон)лардан ҳам эмас, у (яҳудий)лардан ҳам эмас^[2534]. Ўзлари билиб туриб ёлғонга қасам ичмоқда^[2535].

58:15

أَعَدَّ اللَّهُ لَهُمْ عَذَابًا شَدِيدًا إِنَّهُمْ سَاء مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ {15}

Аллоҳ уларга қаттиқ азоб тайёрлаб қўй(а)ди. Чунки, уларнинг қилмишлари жуда ёмон!

58:16

اتَّخَذُوا أَيْمَانَهُمْ جُنَّةً فَصَدُّوا عَن سَبِيلِ اللَّهِ فَلَهُمْ عَذَابٌ مُّهِينٌ {16}

Улар қасамларини қалқон қилиб олиб, Аллоҳнинг йўлидан тўсдилар. Энди, уларга разил қиладиган азоб бор.

58:17

لَن تُغْنِيَ عَنْهُمْ أَمْوَالُهُمْ وَلَا أَوْلَادُهُم مِّنَ اللَّهِ شَيْئًا أُوْلَئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ {17}

Уларнинг мол-мулклари ҳам, авлодлари ҳам Аллоҳдан (келадиган азобни) улардан даф этолмайди. Улар жаҳаннам аҳлидир. Улар унда ўлимсиз – мангу қолади.

58:18

يَوْمَ يَبْعَثُهُمُ اللَّهُ جَمِيعًا فَيَحْلِفُونَ لَهُ كَمَا يَحْلِفُونَ لَكُمْ وَيَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ عَلَى شَيْءٍ أَلَا إِنَّهُمْ هُمُ الْكَاذِبُونَ {18}

Аллоҳ уларнинг барчасини тўплайдиган куни, худди сизларга қасам ичаётганидек, Унга ҳам қасам ичади. Улар бирор нарсага эришамиз деб ўйлайди. Огоҳ бўлинглар! Улар аниқ ёлғончидир.

58:19

اسْتَحْوَذَ عَلَيْهِمُ الشَّيْطَانُ فَأَنسَاهُمْ ذِكْرَ اللَّهِ أُوْلَئِكَ حِزْبُ الشَّيْطَانِ أَلَا إِنَّ حِزْبَ الشَّيْطَانِ هُمُ الْخَاسِرُونَ {19}

Шайтон уларга тўлиқ таъсирини ўтказиб, уларга Аллоҳнинг зикрини (Қуръонни) унуттириб қўйди. Улар шайтоннинг тарафидадир. Огоҳ бўлинглар! Шайтоннинг тарафдорлари аниқ хонавайрон бўлади.

58:20

إِنَّ الَّذِينَ يُحَادُّونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ أُوْلَئِكَ فِي الأَذَلِّينَ {20}

Аллоҳ ва Расулига қарши турганлар, улар энг хор кимсалар орасида (бўлади)^[2536].

58:21

كَتَبَ اللَّهُ لَأَغْلِبَنَّ أَنَا وَرُسُلِي إِنَّ اللَّهَ قَوِيٌّ عَزِيزٌ {21}

Аллоҳ шундай ёзди (қарор қилди): «Мен албатта ғолиб келаман, мен ҳам, Менинг элчиларим ҳам.»^[2537] Аллоҳ кучлидир, ўз ишида ғолибдир.

58:22

لَا تَجِدُ قَوْمًا يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ يُوَادُّونَ مَنْ حَادَّ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَلَوْ كَانُوا آبَاءهُمْ أَوْ أَبْنَاءهُمْ أَوْ إِخْوَانَهُمْ أَوْ عَشِيرَتَهُمْ أُوْلَئِكَ كَتَبَ فِي قُلُوبِهِمُ الْإِيمَانَ وَأَيَّدَهُم بِرُوحٍ مِّنْهُ وَيُدْخِلُهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ أُوْلَئِكَ حِزْبُ اللَّهِ أَلَا إِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْمُفْلِحُونَ {22}

Аллоҳ ва Расулига қарши турган кишилар гарчи ўзларининг оталари, болалари, ака-ука ва қариндош-уруғлари бўлса ҳам, Аллоҳга ва охират кунига ишонадиган кишилар уларни севимли дўст бўлганини кўрмайсан^[2538]. (Аллоҳ) уларнинг қалбларига имонни мустаҳкамлаб қўйди ва Ўз руҳи (Қуръон)^[2539] билан қувватлантирди. Уларни остларидан анҳорлар оқиб турадиган жаннатларга киритади. Улар унда ўлимсиз – мангу қолади. Аллоҳ улардан рози, улар ҳам Ундан рози бўл(а)дилар^[2540]. Улар Аллоҳ тарафидадир. Огоҳ бўлинглар! Аллоҳнинг тарафдорлари нажот топувчилардир.

 

ҲАШР сураси

بسم الله الرحمن الرحيم

Марҳамати чексиз ва яхшилик қилувчи – Аллоҳ номи билан.

 

59:1

سَبَّحَ لِلَّهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ وَهُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ {1}

Еру осмондагиларнинг барчаси Аллоҳни улуғлайди. У доимо устундир, тўғри қарор берувчидир.

59:2

هُوَ الَّذِي أَخْرَجَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ مِن دِيَارِهِمْ لِأَوَّلِ الْحَشْرِ مَا ظَنَنتُمْ أَن يَخْرُجُوا وَظَنُّوا أَنَّهُم مَّانِعَتُهُمْ حُصُونُهُم مِّنَ اللَّهِ فَأَتَاهُمُ اللَّهُ مِنْ حَيْثُ لَمْ يَحْتَسِبُوا وَقَذَفَ فِي قُلُوبِهِمُ الرُّعْبَ يُخْرِبُونَ بُيُوتَهُم بِأَيْدِيهِمْ وَأَيْدِي الْمُؤْمِنِينَ فَاعْتَبِرُوا يَا أُولِي الْأَبْصَارِ {2}

Аҳли китоб орасидан кофирлик қилганларини^[2541] илк сургунда юртларидан чиқариб юборган Удир^[2542]. Сиз уларни чиқиб кетишини ўйламаган эдингиз. Улар ҳам қалъалари уларни Аллоҳдан сақлаб қолади деб ўйлаганди. Аллоҳ улар кутмаган томондан «келиб»,^[2543] уларнинг қалбига қўрқув солди. Улар уйларини ўз қўллари ва мўминларни қўллари билан бузиб ташлаётган эди^[2544]. Эй ақл-идрокли кишилар, ибрат олинглар.

59:3

وَلَوْلَا أَن كَتَبَ اللَّهُ عَلَيْهِمُ الْجَلَاء لَعَذَّبَهُمْ فِي الدُّنْيَا وَلَهُمْ فِي الْآخِرَةِ عَذَابُ النَّارِ {3}

Агар Аллоҳ уларга (гуноҳлари сабабли) сургунни ёзмаганида^[2545], уларни дунёда бошқа бир азоб билан аниқ азоблаган бўларди. Уларга охиратда жаҳаннам азоби бор.

59:4

ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ شَاقُّوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَمَن يُشَاقِّ اللَّهَ فَإِنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ {4}

Чунки, улар Аллоҳ ва Росулига қарши турди. Ким Аллоҳга қарши турса, (билсинки) Аллоҳнинг жазоси қаттиқдир.
59:5

مَا قَطَعْتُم مِّن لِّينَةٍ أَوْ تَرَكْتُمُوهَا قَائِمَةً عَلَى أُصُولِهَا فَبِإِذْنِ اللَّهِ وَلِيُخْزِيَ الْفَاسِقِينَ {5}

(Эй мўминлар!) Бирон бир хурмо дарахтини кесишингиз, ёки ўз ҳолича қолдиришингиз ҳам Аллоҳнинг изни^[2546] билан бўлди, ҳамда (Аллоҳ) итоатсиз-фосиқларни хор қилиш учун бўлди.

59:6

وَمَا أَفَاء اللَّهُ عَلَى رَسُولِهِ مِنْهُمْ فَمَا أَوْجَفْتُمْ عَلَيْهِ مِنْ خَيْلٍ وَلَا رِكَابٍ وَلَكِنَّ اللَّهَ يُسَلِّطُ رُسُلَهُ عَلَى مَن يَشَاء وَاللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ {6}

Эй мўминлар! Аллоҳ Ўз элчисига файъ^[2547] қилиб берган нарсага сизлар на от суриб ва на туя ҳайдаб бормадинглар. Лекин, Аллоҳ Ўз элчиларини Ўзи хоҳлаган бандалари устидан ғолиб қилади. Аллоҳ ҳар нарсага ўлчов қўйган.

59:7

مَّا أَفَاء اللَّهُ عَلَى رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُرَى فَلِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ كَيْ لَا يَكُونَ دُولَةً بَيْنَ الْأَغْنِيَاء مِنكُمْ وَمَا آتَاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاكُمْ عَنْهُ فَانتَهُوا وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ {7}

Аллоҳ Ўз Элчисига юртлардан олиб берган файълар Аллоҳ (дини) учун, Элчиси ва унинг яқинлари учун, етимлар, чорасизлар ва йўлда қолганлар учундир. Шунда, ўша файълар орангиздаги бой-бадавлатлар орасида айланиб турадиган дасмоя бўлиб қолмайди. Элчи сизларга (файъдан) берганнарсани олинглар, сизларни чеклаган нарсадан чекланинглар. Аллоҳга нисбатан жавобгарликни ҳис қилинг. Аллоҳнинг жазоси қаттиқдир.

59:8

لِلْفُقَرَاء الْمُهَاجِرِينَ الَّذِينَ أُخْرِجُوا مِن دِيارِهِمْ وَأَمْوَالِهِمْ يَبْتَغُونَ فَضْلًا مِّنَ اللَّهِ وَرِضْوَانًا وَيَنصُرُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ أُوْلَئِكَ هُمُ الصَّادِقُونَ {8}

У мол-давлатлар юртларидан ва мол-давлатларидан чиқариб юборилган муҳожирларга тегишли. Улар Аллоҳнинг фазлини (жаннатини) ва розилигини истамоқда, Аллоҳ ва Расулига ёрдам беришга уринмоқда. Ана шулар (имонида) содиқ кишилардир.

59:9

وَالَّذِينَ تَبَوَّؤُوا الدَّارَ وَالْإِيمَانَ مِن قَبْلِهِمْ يُحِبُّونَ مَنْ هَاجَرَ إِلَيْهِمْ وَلَا يَجِدُونَ فِي صُدُورِهِمْ حَاجَةً مِّمَّا أُوتُوا وَيُؤْثِرُونَ عَلَى أَنفُسِهِمْ وَلَوْ كَانَ بِهِمْ خَصَاصَةٌ وَمَن يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُوْلَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ {9}

Улардан олдин (Мадинага) диёрига ўрнашиб олиб, қалбларига имон-ишончни жойлаштириб олган (Ансор)лар ўзларини ёнига кўчиб келган (муҳожир)ларни яхши кўради; уларга берилган ўша мол-мулк (файъ) учун кўнгилларида ҳеч қандай эҳтиёж сезмайди, ўзларида эҳтиёж бўлсалар ҳам, муҳожирларни эҳтиёжини устун билади. Кимки ичидаги қизғончиқликдан сақланса, ана шулар нажот топади.

59:10

وَالَّذِينَ جَاؤُوا مِن بَعْدِهِمْ يَقُولُونَ رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَا وَلِإِخْوَانِنَا الَّذِينَ سَبَقُونَا بِالْإِيمَانِ وَلَا تَجْعَلْ فِي قُلُوبِنَا غِلًّا لِّلَّذِينَ آمَنُوا رَبَّنَا إِنَّكَ رَؤُوفٌ رَّحِيمٌ {10}

У (Муҳожир ва ансор)лардан кейин келадиганлар шундай дейишади: «Эй яратган Эгамиз! Бизни ҳам, биздан аввал мўмин бўлган биродарларимизни ҳам мағфират қил, кўнглимизда мўминларга нисбатан ҳеч қандай гина пайдо қилма. Эй яратган Эгамиз! Сени шафқатли ва меҳибонсан.

59:11

أَلَمْ تَر إِلَى الَّذِينَ نَافَقُوا يَقُولُونَ لِإِخْوَانِهِمُ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ لَئِنْ أُخْرِجْتُمْ لَنَخْرُجَنَّ مَعَكُمْ وَلَا نُطِيعُ فِيكُمْ أَحَدًا أَبَدًا وَإِن قُوتِلْتُمْ لَنَنصُرَنَّكُمْ وَاللَّهُ يَشْهَدُ إِنَّهُمْ لَكَاذِبُونَ {11}

Аҳли Китоблар орасидан кофирлик қилганлар (Аллоҳ ва Расулига қарши чиққанлар) ўз қариндошларига: «Агар сизлар чиқариб юборилсангиз, биз ҳам сиз билан бирга чиқиб кетамиз; сизларга қарши бўлган ҳеч кимга ҳеч қачон бўйсунмаймиз. Агар сизларга уруш очилса, биз албатта сизларга ёрдам берамиз», деётган шу мунофиқларни кўрмадингми? Аллоҳ шоҳидки, улар аниқ ёлғончидир.

59:12

لَئِنْ أُخْرِجُوا لَا يَخْرُجُونَ مَعَهُمْ وَلَئِن قُوتِلُوا لَا يَنصُرُونَهُمْ وَلَئِن نَّصَرُوهُمْ لَيُوَلُّنَّ الْأَدْبَارَ ثُمَّ لَا يُنصَرُونَ      {12}

Агар чиқариб юборилсалар, (мунофиқлар) улар билан бирга чиқмайди. Агар (кофирларга) уриш очилса уларга ёрдам бермайди. Агар ёрдам бериб қўйсалар, орқа ўгириб қочадилар. Кейин ўзларига ёрдам берилмайди.

59:13

لَأَنتُمْ أَشَدُّ رَهْبَةً فِي صُدُورِهِم مِّنَ اللَّهِ ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لَّا يَفْقَهُونَ {13}

Уларнинг ичидаги сизлардан қўрқиб титраши Аллоҳдан қўрқиб титрашидан ҳам кучилоқдир. Чунки улар тушуниб-англамайдиган қавмдир.

59:14

لَا يُقَاتِلُونَكُمْ جَمِيعًا إِلَّا فِي قُرًى مُّحَصَّنَةٍ أَوْ مِن وَرَاء جُدُرٍ بَأْسُهُمْ بَيْنَهُمْ شَدِيدٌ تَحْسَبُهُمْ جَمِيعًا وَقُلُوبُهُمْ شَتَّى ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لَّا يَعْقِلُونَ {14}

Улар қўрғон билан ўралган юртлар ёки деворларнинг орқасида уришмаса, бошқа ҳолатда сизлар билан ҳаммаси бир бўлиб уруша олмайди. Уларни бир-бирига босими қаттиқ. Сизлар уларни биргаликда деб ўйлайсиз, лекин уларнинг қалблари тарқоқ. Чунки, улар ақл юритмайдиганқавмдир.

59:15

كَمَثَلِ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ قَرِيبًا ذَاقُوا وَبَالَ أَمْرِهِمْ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ {15}

Уларнинг аҳволи яқиндагина ўзларидан илгари ўтиб, қилмишларининг оғир жазосини тотиб бўлганларга ўхшайди. Уларга алам-оғриқли азоб бор.

59:16

كَمَثَلِ الشَّيْطَانِ إِذْ قَالَ لِلْإِنسَانِ اكْفُرْ فَلَمَّا كَفَرَ قَالَ إِنِّي بَرِيءٌ مِّنكَ إِنِّي أَخَافُ اللَّهَ رَبَّ الْعَالَمِينَ {16}

Мунофиқларнинг аҳволи шайтонни қилиғига ҳам ўхшайди; Шайтон инсонга: “Қарши чиқ/тан олма” дейди. Қарши чиққанида эса: “Мени сендан алоқам узилган, чунки мен борлиқларнинг яратган Эгаси бўлмиш Аллоҳдан қўрқаман”, дейди.

59:17

فَكَانَ عَاقِبَتَهُمَا أَنَّهُمَا فِي النَّارِ خَالِدَيْنِ فِيهَا وَذَلِكَ جَزَاء الظَّالِمِينَ {17}

Натижада иккаласининг ҳам оқибати аниқ жаҳаннамга ташланиш ва унда ўлимсиз ҳолда қолиш бўлади. Ҳақсизлик қилувчи золимларнинг жазоси шу.

59:18

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَلْتَنظُرْ نَفْسٌ مَّا قَدَّمَتْ لِغَدٍ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ {18}

Эй мўминлар! Аллоҳга нисбатан жавобгарликни ҳис қилинг! Ҳар ким ўзини эртагалик учун нима тайёрлаб қўйганига қарасин. Аллоҳга нисбатан жавобгарликни ҳис қилинг. Чунки Аллоҳ қилмишларингиздан хабардордир.

59:19

وَلَا تَكُونُوا كَالَّذِينَ نَسُوا اللَّهَ فَأَنسَاهُمْ أَنفُسَهُمْ أُوْلَئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ {19}

Аллоҳни унутган ва (шу боис Аллоҳ ҳам) уларни ўзларига унуттириб қўйган кишиларга ўхшаманглар^[2548]. Улар итоатсиз-фосиқлардир.

59:20
لَا يَسْتَوِي أَصْحَابُ النَّارِ وَأَصْحَابُ الْجَنَّةِ أَصْحَابُ الْجَنَّةِ هُمُ الْفَائِزُونَ {20}

Жаҳаннам аҳли билан Жаннат аҳли баробар бўлмайди. Жаннат аҳли, улар муваффақиятга эришувчилардир.

59:21

لَوْ أَنزَلْنَا هَذَا الْقُرْآنَ عَلَى جَبَلٍ لَّرَأَيْتَهُ خَاشِعًا مُّتَصَدِّعًا مِّنْ خَشْيَةِ اللَّهِ وَتِلْكَ الْأَمْثَالُ نَضْرِبُهَا لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ {21}

Агар бу Қуръонни тоққа туширганимизда эди, тоғни Аллоҳга бўлган андишали хавотиридан  бош эгиб парчаланиб кетганини кўрардинг. Бу мисолларни инсонларга ўйлансинлар деб келтиряпмиз.

59:22

هُوَ اللَّهُ الَّذِي لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ عَالِمُ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ هُوَ الرَّحْمَنُ الرَّحِيمُ {22}

У Аллоҳдир, Ундан бошқа ибодатга лойиқ ҳеч ким йўқ. У махфий нарсаларни (ғайбни) ҳам, ошкор нарсаларни ҳам билади. У яхшилиги чексиз ва меҳрибондир.

59:23

هُوَ اللَّهُ الَّذِي لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الْمَلِكُ الْقُدُّوسُ السَّلَامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَيْمِنُ الْعَزِيزُ الْجَبَّارُ الْمُتَكَبِّرُ سُبْحَانَ اللَّهِ عَمَّا يُشْرِكُونَ {23}

У Аллоҳдир, Ундан бошқа ибодатга лойиқ ҳеч ким йўқ. У мутлақ ҳукмрондир, (зотида ва ишларида)  нуқсонсиздир, эсон-омонлик берувчидир, эмин-эркинлик (ишонч) берувчидир, кузатиб турувчидир, ўз ишида ғолибдир, буйруғини ҳар нарсага ўтказа олувчидир, буюклик кўрсатувчидир. (Мушрикларнинг) қўшаётган ширкидан Аллоҳ покдир!

59:24

هُوَ اللَّهُ الْخَالِقُ الْبَارِئُ الْمُصَوِّرُ لَهُ الْأَسْمَاء الْحُسْنَى يُسَبِّحُ لَهُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَهُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ {24}

У Аллоҳдир, яратгувчидир, шаклу-сурат берувчидир^[2549]. Энг гўзал исм (хусусият)лар Унга тегсишли. Осмонлар ва ердагилар Уни улуғлайди. У ўзишида ғолибдир, тўғри қарор берувчидир.

60. МУМТАҲИНА Сураси^[2550]

بسم الله الرحمن الرحيم

Яхшилиги чексиз ва меҳрибон – Аллоҳ номи билан.

 

60:1

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا عَدُوِّي وَعَدُوَّكُمْ أَوْلِيَاء تُلْقُونَ إِلَيْهِم بِالْمَوَدَّةِ وَقَدْ كَفَرُوا بِمَا جَاءكُم مِّنَ الْحَقِّ يُخْرِجُونَ الرَّسُولَ وَإِيَّاكُمْ أَن تُؤْمِنُوا بِاللَّهِ رَبِّكُمْ إِن كُنتُمْ خَرَجْتُمْ جِهَادًا فِي سَبِيلِي وَابْتِغَاء مَرْضَاتِي تُسِرُّونَ إِلَيْهِم بِالْمَوَدَّةِ وَأَنَا أَعْلَمُ بِمَا أَخْفَيْتُمْ وَمَا أَعْلَنتُمْ وَمَن يَفْعَلْهُ مِنكُمْ فَقَدْ ضَلَّ سَوَاء السَّبِيلِ {1}

Эй мўминлар! Мени ҳам ўзингизни ҳам душманингиз бўлган (сизларга қарши жанг очган кофир) кимсаларни ўзингизга яқин дўст тутманг! Улар билан дўстлашяпсиз. Ахир, улар сизларга келган ҳаққа қарши чиқиб, Роббингиз Аллоҳга ишонганингиз учун Расулуллоҳ билан сизларни юртингиздан чиқариб юборди. Агар Менинг йўлимда ва Мени розилигимни кўзлаб курашга^[2551] чиққан бўлсангиз (бундай қилманглар). Дўстлик ришталари сабабли уларга сир беряпсиз. Яширган нарсаларингизни ҳам, ошкор қилган нарсаларингизни ҳам жуда яхши биламан. Орангиздан ким шундай қилса, у аниқ йўлдан адаш(а)ди.

60:2

إِن يَثْقَفُوكُمْ يَكُونُوا لَكُمْ أَعْدَاء وَيَبْسُطُوا إِلَيْكُمْ أَيْدِيَهُمْ وَأَلْسِنَتَهُم بِالسُّوءِ وَوَدُّوا لَوْ تَكْفُرُونَ {2}

Агар улар сиздан устун келса, (шу фурсатдан фойдаланиб) сизларга душман бўлиб олади. Ёмонлик қилиш учун сизларга қўл ва тилларини узатади ҳамда, кофир бўлишларингни хоҳлайди^[2552].

60:3

لَن تَنفَعَكُمْ أَرْحَامُكُمْ وَلَا أَوْلَادُكُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ يَفْصِلُ بَيْنَكُمْ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ {3}

Қиёмат куни яқинларингиз (қариндош-уруғларингиз) ва болаларингизни сизларга умуман фойдаси бўлмайди. Аллоҳ орангизни айириб қўяди. Аллоҳ қилмишларингизни кўриб туради^[2553].

60:4

 

قَدْ كَانَتْ لَكُمْ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ فِي إِبْرَاهِيمَ وَالَّذِينَ مَعَهُ إِذْ قَالُوا لِقَوْمِهِمْ إِنَّا بُرَاء مِنكُمْ وَمِمَّا تَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللَّهِ كَفَرْنَا بِكُمْ وَبَدَا بَيْنَنَا وَبَيْنَكُمُ الْعَدَاوَةُ وَالْبَغْضَاء أَبَدًا حَتَّى تُؤْمِنُوا بِاللَّهِ وَحْدَهُ إِلَّا قَوْلَ إِبْرَاهِيمَ لِأَبِيهِ لَأَسْتَغْفِرَنَّ لَكَ وَمَا أَمْلِكُ لَكَ مِنَ اللَّهِ مِن شَيْءٍ رَّبَّنَا عَلَيْكَ تَوَكَّلْنَا وَإِلَيْكَ أَنَبْنَا وَإِلَيْكَ الْمَصِيرُ {4}

 

Иброҳим ва  у билан (бир йўлда) бирга бўлганларда сизлар учун чиройли намуна бор. Улар ўз вақтида халқига: «Бизни сизлардан ҳам, Аллоҳни қўйиб ибодат қилаётганларингиздан ҳам алоқамиз узилган, биз сизларга қаршимиз. Сизлар фақат Аллоҳнинг Ўзигагина ишонгунингизга қадар сизлар билан бизни ўртамизда душманчилик ва нафрат ошкор бўлиб туради», дейишган. «Эй Раббимиз! Биз Сенга суяндик ва Сенга йўналдик, қайтиб борадиган жой Сенинг ҳузурингдир,» (дейишган). Иброҳим ўз отаси учун айтган шу гаплари сизларга намуна эмас: «Аллоҳдан сизга келадиган бирон нарсага қарши чиқишга кучим етмайди, аммо, кечирилишингизни тилаб қоламан.»

60:5

رَبَّنَا لَا تَجْعَلْنَا فِتْنَةً لِّلَّذِينَ كَفَرُوا وَاغْفِرْ لَنَا رَبَّنَا إِنَّكَ أَنتَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ {5}

(Яна шундай дейишган:) «Эй Роббимиз! Кофирлик қилганлар (Аллоҳ ва Расулига қарши чиққанларлар) фойдасига бизни фитналанган қилиб қўйма^[2554], бизни кечир. Эй, Роббимиз! Сен ўз ишида ғолиб ва тўғри қарор берувчисан.»

60:6

لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِيهِمْ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَن كَانَ يَرْجُو اللَّهَ وَالْيَوْمَ الْآخِرَ وَمَن يَتَوَلَّ فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ الْغَنِيُّ الْحَمِيدُ {6}

Сизлар учун — Аллоҳдан ва охират кунидан умиди борлар учун — уларда чиройли намуна бор. Ким бундан юз ўгирса, (билсинки) Аллоҳни ҳеч нарсага эҳтиёжи йўқдир, олқишу мақтовга лойиқдир.

60:7

عَسَى اللَّهُ أَن يَجْعَلَ بَيْنَكُمْ وَبَيْنَ الَّذِينَ عَادَيْتُم مِّنْهُم مَّوَدَّةً وَاللَّهُ قَدِيرٌ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ {7}

Сизлар билан душманчилик қилганларингиз орасида Аллоҳ меҳр (дўстлик) пайдо қилиб қўйиши мумкин^[2555]. Аллоҳ ўлчов  қўювчидир. Аллоҳ кечиримли ва меҳрибондир.

60:8

لَا يَنْهَاكُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِينَ لَمْ يُقَاتِلُوكُمْ فِي الدِّينِ وَلَمْ يُخْرِجُوكُم مِّن دِيَارِكُمْ أَن تَبَرُّوهُمْ وَتُقْسِطُوا إِلَيْهِمْ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ {8}

Дин хусусида сизларга қарши жанг қилмаган ва сизларни яшаб турган юртингиздан ҳайдаб чиқармаган инсонларга нисбатан яхшилик қилишдан ва уларга тўғри муомала қилишдан Аллоҳ сизларни қайтармайди. Аллоҳ тўғри (адолатли) муомала қилувчиларни яхши кўради.

60:9

إِنَّمَا يَنْهَاكُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِينَ قَاتَلُوكُمْ فِي الدِّينِ وَأَخْرَجُوكُم مِّن دِيَارِكُمْ وَظَاهَرُوا عَلَى إِخْرَاجِكُمْ أَن تَوَلَّوْهُمْ وَمَن يَتَوَلَّهُمْ فَأُوْلَئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ {9}

Аллоҳ дин хусусида сизларга қарши жанг қилган, яшаб турган юртингиздан ҳайдаб чиқарган инсонларни ва чиқариб юборишингизни қўллаб-қувватлаганларни дўст тутишингиздан қайтаради. Ким улар билан дўстлашса, ана шулар золимлардир^[2556].

60:10

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا جَاءكُمُ الْمُؤْمِنَاتُ مُهَاجِرَاتٍ فَامْتَحِنُوهُنَّ اللَّهُ أَعْلَمُ بِإِيمَانِهِنَّ فَإِنْ عَلِمْتُمُوهُنَّ مُؤْمِنَاتٍ فَلَا تَرْجِعُوهُنَّ إِلَى الْكُفَّارِ لَا هُنَّ حِلٌّ لَّهُمْ وَلَا هُمْ يَحِلُّونَ لَهُنَّ وَآتُوهُم مَّا أَنفَقُوا وَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ أَن تَنكِحُوهُنَّ إِذَا آتَيْتُمُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ وَلَا تُمْسِكُوا بِعِصَمِ الْكَوَافِرِ وَاسْأَلُوا مَا أَنفَقْتُمْ وَلْيَسْأَلُوا مَا أَنفَقُوا ذَلِكُمْ حُكْمُ اللَّهِ يَحْكُمُ بَيْنَكُمْ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ {10}

Эй мўминлар! Сизларга мўмина аёллар кўчиб келганида уларни (имонини) текширинг. Зеро, уларнинг имонини энг яхши биладиган Аллоҳдир. Уларни имонли эканини билганингиздан кейин, уларни кофирларга қайтариб юборманг. Улар кофирларга ҳалол эмас, у (кофир)лар ҳам бу аёлларга ҳалол эмас. (Кофир эрларига) бу аёллар учун сарфлаган нарсаларини бериб юборинг. У аёлларга маҳрларини бериб уйланишингизда сизларга ҳеч қандай гуноҳ йўқ. Кофир аёлларнинг никоҳ аҳдини ушлаб турманг.^[2557] Сарфлаган нарсангизни сизлар талаб қилинглар. (Кофир эрлари ҳам) сарфлаган нарсасини талаб қилаверсин. Аллоҳнинг ҳукми шу. Орангизда У ҳукм қилади. Аллоҳ билади, тўғри қарор беради.

60:11

وَإِن فَاتَكُمْ شَيْءٌ مِّنْ أَزْوَاجِكُمْ إِلَى الْكُفَّارِ فَعَاقَبْتُمْ فَآتُوا الَّذِينَ ذَهَبَتْ أَزْوَاجُهُم مِّثْلَ مَا أَنفَقُوا وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي أَنتُم بِهِ مُؤْمِنُونَ {11}

Агар аёлларингиздан бири кофирларга қочиб кетса-ю, кейин сиз уларни енгсангиз, аёллари қочиб кетганларга (оладиган ғаниматингиздан) аёлига сарфлаган билан бир хил миқдордаги маблағни бериб қўйинглар. Ўзингиз ишонаётган Аллоҳга нисбатан жавобгарликни ҳис қилинг^[2558].

60:12

يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِذَا جَاءكَ الْمُؤْمِنَاتُ يُبَايِعْنَكَ عَلَى أَن لَّا يُشْرِكْنَ بِاللَّهِ شَيْئًا وَلَا يَسْرِقْنَ وَلَا يَزْنِينَ وَلَا يَقْتُلْنَ أَوْلَادَهُنَّ وَلَا يَأْتِينَ بِبُهْتَانٍ يَفْتَرِينَهُ بَيْنَ أَيْدِيهِنَّ وَأَرْجُلِهِنَّ وَلَا يَعْصِينَكَ فِي مَعْرُوفٍ فَبَايِعْهُنَّ وَاسْتَغْفِرْ لَهُنَّ اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ {12}

Эй Пайғамбар! Мўмина аёл-қизлар содиқ қолишга сенга сўз бергани келишганида, ҳеч нарсани Аллоҳга нисбат шерик қилмасликлари, ўғрилик қилмасликлари, зино қилмасликлари, болаларини ўлдирмасликлари, қўллари ва оёқлари орасидан бўҳтон уйдириб келмасликлари ва белгиланган/яхши ишларда сенга қарши чиқмасликлари шарти билан байъатларини қабул қил. Уларга Аллоҳдан кечирим сўра. Аллоҳ кечиримли ва меҳрибондир.

60:13

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَتَوَلَّوْا قَوْمًا غَضِبَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ قَدْ يَئِسُوا مِنَ الْآخِرَةِ كَمَا يَئِسَ الْكُفَّارُ مِنْ أَصْحَابِ الْقُبُورِ {13}

Эй мўминлар! Аллоҳ ғазаб қилган кишиларни ўзингизга дўст/хожа тутманг. Кофирлар қабр эгаларидан (ўликлардан) қандай умидини узган бўлса, улар ҳам охиратдан шундай умид узишган.^[2559]

 

61. СОФ Сураси^[2560]

بسم الله الرحمن الرحيم

Марҳамати чексиз ва яхшилик қилувчи – Аллоҳ номи билан.

 

61:1

سَبَّحَ لِلَّهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ وَهُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ {1}

Еру осмондагиларнинг бари Аллоҳни улуғлайди. У доимо устундир, тўғри қарор берувчидир.

61:2

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ مَا لَا تَفْعَلُونَ {2}

Эй мўминлар! Бажармайдиган нарсаларингизни нимага гапирасиз?!

61:3

كَبُرَ مَقْتًا عِندَ اللَّهِ أَن تَقُولُوا مَا لَا تَفْعَلُونَ {3}

Бажармайдиган ишингизни қиламиз дейишингиз Аллоҳ ҳузурида катта норозилик келтириб чиқаради!

61:4

إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الَّذِينَ يُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِهِ صَفًّا كَأَنَّهُم بُنيَانٌ مَّرْصُوصٌ {4}

Аллоҳ Унинг йўлида худди пўлат билан мустаҳкамланган иморат (тузилма) каби бир сафда жанг қиладиганларни яхши кўради.

61:5

وَإِذْ قَالَ مُوسَى لِقَوْمِهِ يَا قَوْمِ لِمَ تُؤْذُونَنِي وَقَد تَّعْلَمُونَ أَنِّي رَسُولُ اللَّهِ إِلَيْكُمْ فَلَمَّا زَاغُوا أَزَاغَ اللَّهُ قُلُوبَهُمْ وَاللَّهُ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْفَاسِقِينَ {5

Бир кун Мусо ўз халқига: «Эй Халқим! Нега менга озор етказаверасиз?! Мен Аллоҳнинг Элчиси эканимни аниқ билдинглар-ку!» деди. Улар эгриликка мойил бўлганида, Аллоҳ уларни қалбини бира тўла эгиб қўйди. Аллоҳ итоатсиз-фосиқ кишиларни йўлга солмайди.

61:6

وَإِذْ قَالَ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ يَا بَنِي إِسْرَائِيلَ إِنِّي رَسُولُ اللَّهِ إِلَيْكُم مُّصَدِّقًا لِّمَا بَيْنَ يَدَيَّ مِنَ التَّوْرَاةِ وَمُبَشِّرًا بِرَسُولٍ يَأْتِي مِن بَعْدِي اسْمُهُ أَحْمَدُ فَلَمَّا جَاءهُم بِالْبَيِّنَاتِ قَالُوا هَذَا سِحْرٌ مُّبِينٌ {6}

Бир куни Марямнинг ўғли Исо ҳам шундай деган: “Эй Исроил авлодлари! Мен, ўзимдан аввал юборилган Тавротни тасдиқловчи ва мендан кейин келадиган ва исми кўп мақталадиган элчидан дарак берувчи Аллоҳнинг элчисиман.” Исо уларга аниқ-равшан далиллар (мўъжизалар)олиб келганида, улар: «Бу очиқ-ойдин сеҳр (кўзбўямачилик)», дедилар.

61:7

وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَى عَلَى اللَّهِ الْكَذِبَ وَهُوَ يُدْعَى إِلَى الْإِسْلَامِ وَاللَّهُ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ {7}

Исломга^[2561] чақирилаётгани ҳолда Аллоҳга ёлғон тўқиётган кимсадан ҳам золимроқ ким бор? Аллоҳ золимларни ҳидоят қилмайди.

61:8

يُرِيدُونَ لِيُطْفِؤُوا نُورَ اللَّهِ بِأَفْوَاهِهِمْ وَاللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ وَلَوْ كَرِهَ الْكَافِرُونَ {8}

Улар Аллоҳнинг нури (Қуръон)ни (атрофга ёйилишига) оғизлари билан қарши чиқмоқчи бўлишади^[2562]. Кофирлик қилувчиларга ёқмаса ёқмасин, барибир, Аллоҳ Ўз нурини охирига етказади^[2563].

61:9

هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَى وَدِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَلَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ {9}

Ўз динини бошқа динлардан устун/бошқа динлар устидан ҳукм ўтказиш учун Элчисини мана шу қўлланма (Қуръон) билан, ҳақиқий дин билан^[2564] юборган Аллоҳдир. Аллоҳни иккинчи даражага қўядиганлар/мушрикларга ёқмаса ёқмасин, барибир Аллоҳ буни амалга оширади.

61:10

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا هَلْ أَدُلُّكُمْ عَلَى تِجَارَةٍ تُنجِيكُم مِّنْ عَذَابٍ أَلِيمٍ {10}

Эй мўминлар! Сизларга ўзингизни аламли азобдан сақлаб қоладиган фойдали ишни кўрсатиб қўяйми?

61:11
تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَتُجَاهِدُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ بِأَمْوَالِكُمْ وَأَنفُسِكُمْ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ {11}

– Аллоҳ ва Расулига ишонасизлар, Аллоҳ йўлида молу давлатингиз ва жонингиз билан курашасизлар. Билсангиз, бу сизлар учун яхшидир.

61:12
يَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ وَيُدْخِلْكُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ وَمَسَاكِنَ طَيِّبَةً فِي جَنَّاتِ عَدْنٍ ذَلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ {12}

(Шундай қилсангиз) Аллоҳ гуноҳларингизни кечириб, сизларни ичидан анҳорлар оқиб турадиган жаннатларга; Адн жаннатидаги гўзал масканларга жойлаштириб қўяди. Бу улкан ютуқдир.

61:13

وَأُخْرَى تُحِبُّونَهَا نَصْرٌ مِّنَ اللَّهِ وَفَتْحٌ قَرِيبٌ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِينَ {13}

Ўзингиз яхшикўрадиган яна бир (неъмат) — Аллоҳнинг ёрдами ва яқин замондаги ғалаба^[2565]. Мўминларга хушхабар бер.

61:14

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا كُونوا أَنصَارَ اللَّهِ كَمَا قَالَ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ لِلْحَوَارِيِّينَ مَنْ أَنصَارِي إِلَى اللَّهِ قَالَ الْحَوَارِيُّونَ نَحْنُ أَنصَارُ اللَّهِ فَآَمَنَت طَّائِفَةٌ مِّن بَنِي إِسْرَائِيلَ وَكَفَرَت طَّائِفَةٌ فَأَيَّدْنَا الَّذِينَ آَمَنُوا عَلَى عَدُوِّهِمْ فَأَصْبَحُوا ظَاهِرِينَ {14}

Эй мўминлар! Аллоҳ (динига) ёрдам берувчи бўлинглар! Худдики, Марямнинг ўғли Исо ҳаворийларга: «Аллоҳ йўлида ким менга ёрдам беради?» деганида, Ҳаворийлар: «Аллоҳ (динига) биз ёрдам берамиз», деганидек. Шундай қилиб, Исроил авлодининг бир қисми иймон келтирган, бир қисми қарши чиққан. Шунда, мўминларни душманларига қарши қўллаб-қувватлаб қўйганмиз. Оқибатда, улардан устун бўлдилар.

 

62. ЖУМА Сураси^[2566]

Марҳамати чексиз ва яхшилик қилувчи – Аллоҳ номи билан.

62:1

يُسَبِّحُ لِلّٰهِ مَا فِي السَّمٰوَاتِ وَمَا فِي الْاَرْضِ الْمَلِكِ الْقُدُّوسِ الْعَز۪يزِ الْحَك۪يمِ

Еру осмондагилар Аллоҳни улуғлайди; У мутлақ ҳукмрон, (зоти ва сифатларида) нуқсонсиз, ўз ишида ғолиб ва тўғри қарор берувчидир.

62:2

هُوَ الَّذِيبَعَثَ فِيالْأُمِّيِّينَ رَسُولًامِّنْهُمْ يَتْلُوعَلَيْهِمْ آيَاتِهِ وَيُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَإِنكَانُوامِنقَبْلُ لَفِيضَلَالٍ مُّبِينٍ {2}

Уммийлар (Маккаликлар)^[2567] орасидан элчи чиқарган Удир^[2568]. У (элчи) уларга Аллоҳнинг оятларини тиловат^[2569] қилиб беради, уларни поклайди, уларга Китоб ва Ҳикмат ўргатади Зеро, улар бундан олдин аниқ залолатда эди.

62:3

وَآخَرِينَ مِنْهُمْ لَمَّايَلْحَقُوابِهِمْ وَهُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ  {3}

Улар орасидан уларга улашмаган бошқа кишиларга (кейинги наслларга ҳам шу элчини юборди).^[2570] У ўз ишида ғолибдир, тўғри қарор берувчидир.

62:4

ذَلِكَ فَضْلُ اللَّهِ يُؤْتِيهِ مَنيَشَاءوَاللَّهُ ذُوالْفَضْلِ الْعَظِيمِ {4}

Бу Аллоҳнинг олийжаноблигидир. Уни муносиб бўлганга беради. Аллоҳ буюк олийжанобликка эгадир.

62:5

مَثَلُ الَّذِينَ حُمِّلُواالتَّوْرَاةَ ثُمَّ لَمْ يَحْمِلُوهَاكَمَثَلِ الْحِمَارِ يَحْمِلُ أَسْفَارًابِئْسَ مَثَلُ الْقَوْمِ الَّذِينَ كَذَّبُوابِآيَاتِ اللَّهِ وَاللَّهُ لَايَهْدِيالْقَوْمَ الظَّالِمِينَ {5}

Зиммаларига Тавротга амал қилиш вазифаси юклатилиб, кейин Тавротга амал қилмай қўйганлар, худди китоб юклаб қўйилган эшак кабидир^[2571]. Аллоҳнинг оятларига ёлғон муносабат билдирган кишилар қандай ҳам ёмон ўрнак! Аллоҳ зулмкор кишиларни ҳидоятга муваффақ қилмайди.

62:6

قُلْ يَاأَيُّهَاالَّذِينَ هَادُواإِنزَعَمْتُمْ أَنَّكُمْ أَوْلِيَاءلِلَّهِ مِندُونِ النَّاسِ فَتَمَنَّوُاالْمَوْتَ إِنكُنتُمْ صَادِقِينَ {6}

Айт: “Эй Яҳудий бўлиб олганлар! Бошқа инсонларни эмас, фақатгина ўзингизни Аллоҳнинг дўстллари деб иддао қилсангиз ва ростгўй бўлсангиз, ўлимни орзу қилинглар-чи!”

62:7

وَلَايَتَمَنَّوْنَهُ أَبَدًابِمَاقَدَّمَتْ أَيْدِيهِمْ وَاللَّهُ عَلِيمٌ بِالظَّالِمِينَ {7}

Қилмишлари сабабли улар ўлимни асло орзу қилмайди. Аллоҳ золимларни билади^[2572].

62:8

قُلْ إِنَّ الْمَوْتَ الَّذِيتَفِرُّونَ مِنْهُ فَإِنَّهُ مُلَاقِيكُمْ ثُمَّ تُرَدُّونَ إِلَىعَالِمِ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ فَيُنَبِّئُكُمبِمَاكُنتُمْ تَعْمَلُونَ       {8}

Айт: “Сизлар қочаётган ўлим сизларга аниқ йўлиқади. Сўнгра махфий (ғайб) нарсаларни ҳам ошкора нарсаларни ҳам билувчи Аллоҳ (ҳузурига) қайтариласиз. Шунда У қилмишларингизни ўзингизга билдириб қўяди.”

62:9

يَاأَيُّهَاالَّذِينَ آمَنُواإِذَا نُودِي لِلصَّلَاةِ مِن يَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلَى ذِكْرِ اللَّهِ وَ ذَرُوا الْبَيْعَ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِنكُنتُمْ تَعْلَمُونَ {9}

Эй мўминлар! Жума кунги намозга^[2573] чақирилганида савдо-сотиқни тўхтатиб, Аллоҳни зикрига^[2574] шошинг^[2575]. Шундай қилишингиз ўзингизга яхши, агар билсанглар.

62:10

فَإِذَاقُضِيَتِ الصَّلَاةُ فَانتَشِرُوافِيالْأَرْضِ وَابْتَغُوامِنفَضْلِ اللَّهِ وَاذْكُرُوااللَّهَ كَثِيرًالَّعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ {10}

Намоз адо этиб бўлингач ер юзига тарқалиб, Аллоҳнинг фазлидан (ризқидан) талаб қилаверинглар. Нажот топишингиз учун, Аллоҳни кўп-кўп эсланглар.

62:11

وَإِذَارَأَوْاتِجَارَةً أَوْ لَهْوًاانفَضُّواإِلَيْهَاوَتَرَكُوكَ قَائِمًاقُلْ مَاعِندَ اللَّهِ خَيْرٌ مِّنَ اللَّهْوِ وَمِنَ التِّجَارَةِ وَاللَّهُ خَيْرُ الرَّازِقِينَ {11}

Бирон бир тижорат ёки беҳуда нарса кўриб қолсалар, сени тик турган ҳолатингда ташлаб, унга кетиб қолмоқдалар. Айт: “Аллоҳнинг ҳузуридаги нарса (мукофот) беҳудагарчилик ва  тижоратдан яхшидир. Аллоҳ энг яхши ризқ берувчидир.

 

63. МУНАФИҚУН сураси^[2576]

بسم الله الرحمن الرحيم

Марҳамати чексиз ва яхшилик қилувчи – Аллоҳ номи билан.

 

     63:1

إِذَا جَاءكَ الْمُنَافِقُونَ قَالُوا نَشْهَدُ إِنَّكَ لَرَسُولُ اللَّهِ وَاللَّهُ يَعْلَمُ إِنَّكَ لَرَسُولُهُ وَاللَّهُ يَشْهَدُ إِنَّ الْمُنَافِقِينَ لَكَاذِبُونَ{1}

Мунофиқлар ёнинга келганида: «Биз шоҳидмиз, сен Албатта Аллоҳнинг элчисисан», дейди. Сен Ўзининг элчиси эканингни Аллоҳ билади ва Аллоҳ гувоҳ бўлмоқдаки, мунофиқлар аниқ ёлғончидир.

63:2

اتَّخَذُوا أَيْمَانَهُمْ جُنَّةً فَصَدُّوا عَن سَبِيلِ اللَّهِ إِنَّهُمْ سَاء مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ {2}

 

Қасамларини^[2577] ўзларига қалқон қилиб олишиб, Аллоҳнинг йўлидан қайт(ар)дилар^[2578]. Уларнинг қилаётган қилмишлари нақадар ёмон!^[2579]

63:3

ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ آمَنُوا ثُمَّ كَفَرُوا فَطُبِعَ عَلَى قُلُوبِهِمْ فَهُمْ لَا يَفْقَهُونَ {3}

Чунки, улар (аввал) ишониб, кейин кофир бўлди. Шунда, қалблари муҳрланди^[2580]; энди (ҳақиқатни) англай олмайдилар^[2581].

63:4

وَإِذَا رَأَيْتَهُمْ تُعْجِبُكَ أَجْسَامُهُمْ وَإِن يَقُولُوا تَسْمَعْ لِقَوْلِهِمْ كَأَنَّهُمْ خُشُبٌ مُّسَنَّدَةٌ يَحْسَبُونَ كُلَّ صَيْحَةٍ عَلَيْهِمْ هُمُ الْعَدُوُّ فَاحْذَرْهُمْ قَاتَلَهُمُ اللَّهُ أَنَّى يُؤْفَكُونَ {4}

Уларни кўрганингда ташқи қиёфалари сени лол қолдиради. Агар гапирсалар гапларига қулоқ солиб қоласан. Улар деворга суяб қўйилган хас-хашакка ўхшайди^[2582]. Ҳар қандай шовқинни ўзларига қарши деб ўйлашади. Улар душмандир; улардан эҳтиёт бўл. Аллоҳ уларни жонини олсин! Қандай қилиб (ҳақдан) бурилмоқдалар?!

63:5

وَإِذَا قِيلَ لَهُمْ تَعَالَوْا يَسْتَغْفِرْ لَكُمْ رَسُولُ اللَّهِ لَوَّوْا رُؤُوسَهُمْ وَرَأَيْتَهُمْ يَصُدُّونَ وَهُم مُّسْتَكْبِرُونَ {5}

Уларга: «Келинглар, Аллоҳнинг Элчиси сизлар учун мағфират сўрасин», дейилганида, бошларини эгиб-бурадилар ва қарабсанки, катта кетган ҳолда (сендан) қайтадилар^[2583].

63:6

سَوَاء عَلَيْهِمْ أَسْتَغْفَرْتَ لَهُمْ أَمْ لَمْ تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ لَن يَغْفِرَ اللَّهُ لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْفَاسِقِينَ {6}

Улар учун мағфират сўрасанг ҳам сўрамасанг ҳам, барибир Аллоҳ уларни мағфират қилмайди. Аллоҳ итоатсиз-фосиқ кишиларни (жаннат йўлига) йўлламайди.

63:7

هُمُ الَّذِينَ يَقُولُونَ لَا تُنفِقُوا عَلَى مَنْ عِندَ رَسُولِ اللَّهِ حَتَّى يَنفَضُّوا وَلِلَّهِ خَزَائِنُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَلَكِنَّ الْمُنَافِقِينَ لَا يَفْقَهُونَ {7}

Улар: “Расулуллоҳни ёнидагиларга хайр-эҳсон қилманглар, токи тарқалиб кетсинлар!” демоқда. Ҳолбуки, осмонлару ернинг хазиналари Аллоҳники! Лекин мунофиқлар англамаяпти.

63:8

يَقُولُونَ لَئِن رَّجَعْنَا إِلَى الْمَدِينَةِ لَيُخْرِجَنَّ الْأَعَزُّ مِنْهَا الْأَذَلَّ وَلِلَّهِ الْعِزَّةُ وَلِرَسُولِهِ وَلِلْمُؤْمِنِينَ وَلَكِنَّ الْمُنَافِقِينَ لَا يَعْلَمُونَ {8}

Яна улар: «Мадинага қайтсак, биз азизлар инсонлар ўша пасткашларни (Мадинадан) чиқариб юборамиз», демоқда.^[2584] Аслида азизлик Аллоҳга, Элчисига ва мўминларга хос^[2585]. Лекин, мунофиқлар билмаяпти.
63:9

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تُلْهِكُمْ أَمْوَالُكُمْ وَلَا أَوْلَادُكُمْ عَن ذِكْرِ اللَّهِ وَمَن يَفْعَلْ ذَلِكَ فَأُوْلَئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ {9}

Эй мўминлар! Мол-давлат ва болаларингиз сизларни Аллоҳнинг зикридан/буйруқларидан ^[2586] чалғитиб қўймасин. Ким шундай қилса, улар аниқ хонавайрон бўлади.

63:10

وَأَنفِقُوا مِن مَّا رَزَقْنَاكُم مِّن قَبْلِ أَن يَأْتِيَ أَحَدَكُمُ الْمَوْتُ فَيَقُولَ رَبِّ لَوْلَا أَخَّرْتَنِي إِلَى أَجَلٍ قَرِيبٍ فَأَصَّدَّقَ وَأَكُن مِّنَ الصَّالِحِينَ {10}

Сизларга эриштирган нарсамиздан хайр-эҳсон қилиб улгириб қолинглар; бўлмаса, сизлардан бирингизга ўлим келганида: «Эй Раббим! Ажалимни яна бир оз муддатга кечиктириб турсанг нима бўлади; шундай қилсанг садақа/тасдиқ қилиб яхшилардан бўлиб олардим», деб ёлвориб қоласизлар.

63:11

وَلَن يُؤَخِّرَ اللَّهُ نَفْسًا إِذَا جَاء أَجَلُهَا وَاللَّهُ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ {11}

Бировга берилган умр тугаганида, Аллоҳ унга асло қўшимча вақт бермайди. Аллоҳ барча қилмишларингизни ич тарафини ҳам билади^[2587].

 

64. ТАҒОБУН сураси^[2588]

بسم الله الرحمن الرحيم

Марҳамати чексиз ва яхшилик қилувчи – Аллоҳ номи билан.

64:1

يُسَبِّحُ لِلَّهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ {1}

Еру осмондагилар Аллоҳни улуғлайди. Мутлақ ҳукмронлик Унга тегишли. Олқишу мақтов унга тегишли. У ҳамма нарсага ўлчов қўяди.

64:2

هُوَ الَّذِي خَلَقَكُمْ فَمِنكُمْ كَافِرٌ وَمِنكُم مُّؤْمِنٌ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ {2}

Сизларни яратган Удир. Энди, сизлардан кимдир кофир, кимдир мўминдир. Аллоҳ қилмишларингизни кўриб туради^[2589].

64:3

خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ بِالْحَقِّ وَصَوَّرَكُمْ فَأَحْسَنَ صُوَرَكُمْ وَإِلَيْهِ الْمَصِيرُ {3}

(Аллоҳ) осмонлар ва ерни тўғри мақсадда яратди, сизларга шакл берди ва шаклингизни чиройли қилди^[2590]. Қайтиш Унгадир.

64:4

يَعْلَمُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَيَعْلَمُ مَا تُسِرُّونَ وَمَا تُعْلِنُونَ وَاللَّهُ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ {4}

(Аллоҳ)  осмонлар ва ердаги нарсаларни билади. Сизлар яшираётган нарсани ҳам, ошкор қилаётган нарсани ҳам билади. Зеро, диллардагиларни ҳам билади.

64:5

أَلَمْ يَأْتِكُمْ نَبَأُ الَّذِينَ كَفَرُوا مِن قَبْلُ فَذَاقُوا وَبَالَ أَمْرِهِمْ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ {5}

Сизларга (ўзингиздан) илгарлари (Аллоҳ ва Расулига) қаршилик қилган кишиларнинг хабари келмадими?! Улар ишларининг ёмон оқибатини тотдилар. Яна, уларга аламли азоб бор^[2591].

64:6

ذَلِكَ بِأَنَّهُ كَانَت تَّأْتِيهِمْ رُسُلُهُم بِالْبَيِّنَاتِ فَقَالُوا أَبَشَرٌ يَهْدُونَنَا فَكَفَرُوا وَتَوَلَّوا وَّاسْتَغْنَى اللَّهُ وَاللَّهُ غَنِيٌّ حَمِيدٌ{6}

Чунки, Ўзларига юборилган элчилар уларга аниқ-равшан далиллар билан келган. Улар эса: «Бизни бир инсон тўғри йўлга соладими?» деб қаршилик қилдилар, юз ўгирдилар. Аллоҳ ўзини муҳтожсиз эканини кўрсатди^[2592]. Аллоҳ беҳожатдир, олқишу мақтовга лойиқдир.

64:7

زَعَمَ الَّذِينَ كَفَرُوا أَن لَّن يُبْعَثُوا قُلْ بَلَى وَرَبِّي لَتُبْعَثُنَّ ثُمَّ لَتُنَبَّؤُنَّ بِمَا عَمِلْتُمْ وَذَلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيرٌ {7}

Кофирлик қилганлар (ўлганидан кейин) ўзларини  қайтиб тирилмайди деб ўйлади. Айт: «Ундай эмас! Роббимга қасамки, сизлар аниқ тириласизлар, кейин амалга оширган ишларингиз ўзингизга билдириб қўйилади. Бу Аллоҳга осон.»

64:8

فَآمِنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَالنُّورِ الَّذِي أَنزَلْنَا وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ {8}

Шундай экан, Аллоҳга, Элчисига ва Биз туширган Нур(ли китоб)га ишонинглар. Аллоҳ қилмишингиздан хабардордир.

64:9
يَوْمَ يَجْمَعُكُمْ لِيَوْمِ الْجَمْعِ ذَلِكَ يَوْمُ التَّغَابُنِ وَمَن يُؤْمِن بِاللَّهِ وَيَعْمَلْ صَالِحًا يُكَفِّرْ عَنْهُ سَيِّئَاتِهِ وَيُدْخِلْهُ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا ذَلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ {9}

У сизларни тўпланиш кунида тўплайдиган кун, у йўқотиш (ва эришиш) кундир^[2593]. Ким Аллоҳга ишониб, яхши ишларни амалга оширса, У унинг ёмонликларини тўсиб қўяди ва уни остидан анҳорлар оқиб турадиган жаннатларга жойлайди. Улар унда ўлимсиз — мангу қолади. Мана шу улкан ютуқдир.

64:10

وَالَّذِينَ كَفَرُوا وَكَذَّبُوا بِآيَاتِنَا أُوْلَئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ خَالِدِينَ فِيهَا وَبِئْسَ الْمَصِيرُ {10}

Қаршилик қилган ва оятларимизни ёлғонлаганлар жаҳаннам аҳлидир. Улар унда ўлимсиз – мангу қолади. У жуда ёмон борар жой!

64:11

مَا أَصَابَ مِن مُّصِيبَةٍ إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ وَمَن يُؤْمِن بِاللَّهِ يَهْدِ قَلْبَهُ وَاللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ {11}

Аллоҳнинг рухсатисиз ҳеч нарса содир бўлмайди. Ким Аллоҳга ишонса, (Аллоҳ) уни қалбини тўғри йўлга буради. Аллоҳ ҳамма нарсани билади^[2594].

64:12

وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ فَإِن تَوَلَّيْتُمْ فَإِنَّمَا عَلَى رَسُولِنَا الْبَلَاغُ الْمُبِينُ {12}

Аллоҳ ва Расулига итоат қилинглар. Юз ўгирсаларинг, (билингки) элчимиз зиммасида етзаиб қўйиш бор, холос.

64:13

اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ وَعَلَى اللَّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُونَ {13}

Аллоҳдан бошқа худо йўқ! Шундай экан, мўминлар (Унга) суяниб-таянсин!

64:14

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّ مِنْ أَزْوَاجِكُمْ وَأَوْلَادِكُمْ عَدُوًّا لَّكُمْ فَاحْذَرُوهُمْ وَإِن تَعْفُوا وَتَصْفَحُوا وَتَغْفِرُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ {14}

Эй мўминлар! Жуфтларингиз ва болаларингиз орасида сизларга нисбатан ҳаддан ошадиганлари бўлади. Шунда, уларга нисбатан диққат-эътиробли бўлинглар. Агар (уларни хатосини афв этиб) жазоламасанглар, «янги саҳифа» очсанглар ва кечириб юборсанглар, (билингларки) Аллоҳ ҳам кечиримли ва меҳрибондир.

64:15

إِنَّمَا أَمْوَالُكُمْ وَأَوْلَادُكُمْ فِتْنَةٌ وَاللَّهُ عِندَهُ أَجْرٌ عَظِيمٌ {15}

Мол-мулкарингиз ва болаларингизнинг ўзи фақат имтиҳон (учун)дир. Ажр-мукофот эса Аллоҳ ҳузуридадир^[2595].

64:16

فَاتَّقُوا اللَّهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ وَاسْمَعُوا وَأَطِيعُوا وَأَنفِقُوا خَيْرًا لِّأَنفُسِكُمْ وَمَن يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُوْلَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ         {16}

Имкон қадар Аллоҳга нисбатан жавобгарликни ҳис қилинглар, (китобига) қулоқ солинг ва итоат қилинглар ҳамда хайр-эҳсон қилинглар, ўзингизга яхши бўлади. Кимки ичидаги бахилликдан сақланса, ана шулар нажот топувчилардир.

64:17

إِن تُقْرِضُوا اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا يُضَاعِفْهُ لَكُمْ وَيَغْفِرْ لَكُمْ وَاللَّهُ شَكُورٌ حَلِيمٌ {17}

Агар Аллоҳга чиройли қарз берсанглар, У сизларга кўпайтириб беради ва сизларни мағфират қилади. Аллоҳ яхшиликни мукофотсиз қолдирмайди, юмшоқ муомала қилади.

64:18

عَالِمُ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ {18}

У махфий нарсаларни (ғайбни) ҳам, ошкор нарсаларни ҳам билувчидир, ўз ишида ғолиб ва тўғри қарор берувчидир.

 

 

65. ТАЛОҚ сураси^[2596]

بسم اللَّه الرحمن الرحيم

Марҳамати чексиз ва яхшилик қилувчи – Аллоҳ номи билан.

65:1

يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِذَا طَلَّقْتُمُ النِّسَاء فَطَلِّقُوهُنَّ لِعِدَّتِهِنَّ وَأَحْصُوا الْعِدَّةَ وَاتَّقُوا اللَّهَ رَبَّكُمْ لَا تُخْرِجُوهُنَّ مِن بُيُوتِهِنَّ وَلَا يَخْرُجْنَ إِلَّا أَن يَأْتِينَ بِفَاحِشَةٍ مُّبَيِّنَةٍ وَتِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ وَمَن يَتَعَدَّ حُدُودَ اللَّهِ فَقَدْ ظَلَمَ نَفْسَهُ لَا تَدْرِي لَعَلَّ اللَّهَ يُحْدِثُ بَعْدَ ذَلِكَ أَمْرًا {1}

Эй Пайғамбар! Аёлларингиздан ажрашсаларингиз, уларни иддасига хос равишда^[2597] ажрашинглар ва иддаларини ҳисобланглар ва Роббингизга жавоб беришни ўйланглар! Уларни уйларидан чиқариб юборманглар, (ажрашган аёллар) ўзлари ҳам чиқмасин. Очиқ бир фаҳш ишга қўл урган бўлса бу бошқа^[2598]. Булар Аллоҳнинг (оила масаласидаги) қарорларидир. Ким Аллоҳнинг қарорларини бузса, зулм қилган бўлади. Сиз билмайсиз, балки Аллоҳ бундан кейин янги бир ҳолатни ўртага чиқариб қўяр^[2599].

65:2

فَإِذَا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَأَمْسِكُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ أَوْ فَارِقُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ وَأَشْهِدُوا ذَوَيْ عَدْلٍ مِّنكُمْ وَأَقِيمُوا الشَّهَادَةَ لِلَّهِ ذَلِكُمْ يُوعَظُ بِهِ مَن كَانَ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَمَن يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَل لَّهُ مَخْرَجًا {2}

(Идда) муддати ниҳоясига етганида, у аёлларни чиройли ҳолатда^[2600] ушлаб қолинглар ёки, белгиланган — чиройли ҳолатда ажрашинглар. Орангиздан иккита адолатли кишини^[2601] гувоҳ қилинглар ва гувоҳликни Аллоҳ учун тўғри бажаринглар. Булар, Аллоҳ ва охират кунига ишонган кишиларга қилинадитган ўгитдир. Кимки Аллоҳга қарши чиқишдан сақланса, (Аллоҳ) унга чиқиш йўлини очиб беради.

65:3

وَيَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لَا يَحْتَسِبُ وَمَن يَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللَّهَ بَالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِكُلِّ شَيْءٍ قَدْرًا   {3}

Ва кутмаган тарафидан унга ризқ беради. Кимки Аллоҳга суяниб-таянса, У унга кифоядир. Аллоҳ Ўз ишини ниҳоясига етказади. Аллоҳ ҳамма нарсага ўлчов қўйган^[2602].

وَاللَّائِي يَئِسْنَ مِنَ الْمَحِيضِ مِن نِّسَائِكُمْ إِنِ ارْتَبْتُمْ فَعِدَّتُهُنَّ ثَلَاثَةُ أَشْهُرٍ وَاللَّائِي لَمْ يَحِضْنَ وَأُوْلَاتُ الْأَحْمَالِ أَجَلُهُنَّ أَن يَضَعْنَ حَمْلَهُنَّ وَمَن يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَل لَّهُ مِنْ أَمْرِهِ يُسْرًا {4}

65:4

Одатдан тўхтаган аёлларингиздан (уларнинг ҳолатидан) шубҳа қилсангиз, уларнинг иддаси уч ойдир. (Бирон бир сабабга кўра) одат кўрмаган аёллар^[2603] ҳам (шундай). Ҳомиладор аёлларнинг (иддаси кутиш) муддати ҳомиласи туғишидир. Ким Аллоҳга қарши чиқишдан сақланса, (Аллоҳ) унинг ишини осонлаштириб қўяди.

65:5

ذَلِكَ أَمْرُ اللَّهِ أَنزَلَهُ إِلَيْكُمْ وَمَن يَتَّقِ اللَّهَ يُكَفِّرْ عَنْهُ سَيِّئَاتِهِ وَيُعْظِمْ لَهُ أَجْرًا {5}

Бу, Аллоҳни сизларга туширган буйруғидир. Ким Аллоҳга қарши чиқишдан сақланса, (Аллоҳ) уни ёмонликларини тўсиб қўяди ва ажр-мукофотини улуғ қилиб беради.

65:6

أَسْكِنُوهُنَّ مِنْ حَيْثُ سَكَنتُم مِّن وُجْدِكُمْ وَلَا تُضَارُّوهُنَّ لِتُضَيِّقُوا عَلَيْهِنَّ وَإِن كُنَّ أُولَاتِ حَمْلٍ فَأَنفِقُوا عَلَيْهِنَّ حَتَّى يَضَعْنَ حَمْلَهُنَّ فَإِنْ أَرْضَعْنَ لَكُمْ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ وَأْتَمِرُوا بَيْنَكُم بِمَعْرُوفٍ وَإِن تَعَاسَرْتُمْ فَسَتُرْضِعُ لَهُ أُخْرَى {6}

Имкониятингиз муқдорича ўзингиз яшаётган жойдан (уйдан) уларга (идда кутаётган аёлларга) ҳам жой беринг. Уларга (у уйни) тор қилиш учун зарар беришга уринманг. Агар ҳомила бўлсалар, туғиб олгунга қадар нафақасини бериб туринглар. Агар (болангизни) сизлар учун эмизиб берсалар, тўловларини беринг. Ўзаро белгиланган — чиройли ҳолатда иш юритинг. Агар (эмиздиришда) қийинчиликка дуч келсанглар, уни отаси учун бошқа аёл эмизади.

65:7

لِيُنفِقْ ذُو سَعَةٍ مِّن سَعَتِهِ وَمَن قُدِرَ عَلَيْهِ رِزْقُهُ فَلْيُنفِقْ مِمَّا آتَاهُ اللَّهُ لَا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلَّا مَا آتَاهَا سَيَجْعَلُ اللَّهُ بَعْدَ عُسْرٍ يُسْرًا {7}

Имконияти кенг киши шароитидан келиб чиқиб нафақасини^[2604] берсин. Ризқи ўлчаб қўйилган киши ҳам, Аллоҳ унга берган нарсадан нафақа берсин. Аллоҳ ҳеч кимга Ўзи берганидан ортиқча нарсага жавобгар қилмайди. Аллоҳ қийинчиликдан кейин енгиллик бериб қўяди^[2605].

65:8

وَكَأَيِّن مِّن قَرْيَةٍ عَتَتْ عَنْ أَمْرِ رَبِّهَا وَرُسُلِهِ فَحَاسَبْنَاهَا حِسَابًا شَدِيدًا وَعَذَّبْنَاهَا عَذَابًا نُّكْرًا {8}

Не-не юртлар бор эди, у юртлар (аҳолиси) Робби ва Унинг элчилари амридан узоқлашиб/адашиб кетган. Биз уларни қаттиқ ҳисобга тортиб,  уларни мисли кўрилмаган азоб билан азобладик.

65:9

فَذَاقَتْ وَبَالَ أَمْرِهَا وَكَانَ عَاقِبَةُ أَمْرِهَا خُسْرًا {9}

Натижада, ўз қилмишларининг жазосини тотдилар ва ишларининг оқибати зиён бўлди.

65:10

أَعَدَّ اللَّهُ لَهُمْ عَذَابًا شَدِيدًا فَاتَّقُوا اللَّهَ يَا أُوْلِي الْأَلْبَابِ الَّذِينَ آمَنُوا قَدْ أَنزَلَ اللَّهُ إِلَيْكُمْ ذِكْرًا {10}

Аллоҳ уларга қаттиқ азоб тайёрлаб қўй(а)ди. Эй (Аллоҳга) ишонган, ақлу виждони соф кишилар! Аллоҳга қарши чиқишдан сақланинг! Шубҳасизки, Аллоҳ сизларга эслатувчи (насиҳат қилувчи) берди.

65:11

رَّسُولًا يَتْلُو عَلَيْكُمْ آيَاتِ اللَّهِ مُبَيِّنَاتٍ لِّيُخْرِجَ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ وَمَن يُؤْمِن بِاللَّهِ وَيَعْمَلْ صَالِحًا يُدْخِلْهُ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا قَدْ أَحْسَنَ اللَّهُ لَهُ رِزْقًا{11}

Имон келтириб хайрли ишларни амалга оширган кишиларни зулматлардан нурга олиб чиқиш учун сизларга Аллоҳнинг баёнотли оятларини тиловат^[2606] қилиб берадиган элчи (юборди). Ким Аллоҳга ишониб яхши ишларни амалга оширса, (Аллоҳ) уни остидан анҳорлар оқиб турадиган жаннаталарга жойлаб қўяди. Улар унда мангу қолади. Аллоҳ унга чиройли ризқ бериб қўй(а)ди.

65:12

اللَّهُ الَّذِي خَلَقَ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ وَمِنَ الْأَرْضِ مِثْلَهُنَّ يَتَنَزَّلُ الْأَمْرُ بَيْنَهُنَّ لِتَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ وَأَنَّ اللَّهَ قَدْ أَحَاطَ بِكُلِّ شَيْءٍ عِلْمًا {12}

Аллоҳ етти қават осмонни ва ердан ҳам худди шунча яратди. Ҳар нарсага бир ўлчов қўйган Аллоҳ эканини ҳамда, илми ҳамма нарсани қамраб олган Аллоҳ эканини билиб олишингиз учун, (илоҳий) буйруқ  улар орасида юриб туради.

 

66. ТАҲРИМ сураси^[2607]

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

Яхшилиги чексиз ва меҳрибон – Аллоҳ номи билан.

66:1

يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ لِمَ تُحَرِّمُ مَا أَحَلَّ اللَّهُ لَكَ ۖ تَبْتَغِي مَرْضَاتَ أَزْوَاجِكَ ۚ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ

Эй Пайғамбар! Аёлларингни кўнглини олиш учун^[2608] нега Аллоҳ сенга ҳалол қилиб берган нарсани ўзингга ҳаром қиляпсан?!^[2609] Аллоҳ кечиримли ва меҳрибондир.

66:2

قَدْ فَرَضَ اللَّهُ لَكُمْ تَحِلَّةَ أَيْمَانِكُمْ ۚ وَاللَّهُ مَوْلَاكُمْ ۖ وَهُوَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ

Шубҳасизки, (бундай) қасамларингизни бузишни Аллоҳ сизларга фарз^[2610] қилди. Аллоҳ сизларни (ҳимоячи) дўстингиздир. У билади ва тўғри қарор беради.

66:3

وَإِذْ أَسَرَّ النَّبِيُّ إِلَىٰ بَعْضِ أَزْوَاجِهِ حَدِيثًا فَلَمَّا نَبَّأَتْ بِهِ وَأَظْهَرَهُ اللَّهُ عَلَيْهِ عَرَّفَ بَعْضَهُ وَأَعْرَضَ عَنْ بَعْضٍ ۖ فَلَمَّا نَبَّأَهَا بِهِ قَالَتْ مَنْ أَنْبَأَكَ هَٰذَا ۖ قَالَ نَبَّأَنِيَ الْعَلِيمُ الْخَبِيرُ

Бир кун Пайғамбар аёлларидан бирига махфий гап гапирди. Аёли уни (бошқасига) хабар бериб қўйганида, Аллоҳ пайғамбарга уни ошкор қилди. У ҳам (мавзунинг) бир қисмини (аёлига) билдирди, қолганини билдиришдан воз кечди. (Пайғамбар) аёлига билдирганида, «Буни сизга ким билдирди?», деди аёли. Пайғамбар: «Менга (ҳамма нарсани) биладиган, мутлақ хабардор зот билдирди», деди.

66:4

إِنْ تَتُوبَا إِلَى اللَّهِ فَقَدْ صَغَتْ قُلُوبُكُمَا ۖ وَإِنْ تَظَاهَرَا عَلَيْهِ فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ مَوْلَاهُ وَجِبْرِيلُ وَصَالِحُ الْمُؤْمِنِينَ ۖ وَالْمَلَائِكَةُ بَعْدَ ذَٰلِكَ ظَهِيرٌ

(Эй пайғамбарнинг ўша икки аёли!)^[2611] Агар иккалангиз ҳам Аллоҳга тавба қилсангиз (қилдингиз!) Чунки, қалбалрингиз (ноҳақликка) мойил бўлди. Агар иккалангиз пайғамбарга қарши ҳамкорлик қилаётган бўлсангиз, (билингларки) Аллоҳ унинг (ҳимоячи) дўстидир, жаброил ва яхши мўминлар ҳам.

66:5

عَسَىٰ رَبُّهُ إِنْ طَلَّقَكُنَّ أَنْ يُبْدِلَهُ أَزْوَاجًا خَيْرًا مِنْكُنَّ مُسْلِمَاتٍ مُؤْمِنَاتٍ قَانِتَاتٍ تَائِبَاتٍ عَابِدَاتٍ سَائِحَاتٍ ثَيِّبَاتٍ وَأَبْكَارًا

(Эй пайғамбар аёллари!) Агар у сизлар билан ажрашса, Робби унга сизларни ўрнингизга сизлардан кўра яхшироқ, муслима, мўмина, итоатгўй, тавбакор, ибодатгўй ва рўза тутадиган жувон ва бокира жуфтлар бериб қўйиши мумкин!

66:6

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَكُمْ وَأَهْلِيكُمْ نَارًا وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ عَلَيْهَا مَلَائِكَةٌ غِلَاظٌ شِدَادٌ لَا يَعْصُونَ اللَّهَ مَا أَمَرَهُمْ وَيَفْعَلُونَ مَا يُؤْمَرُونَ

Эй мўминлар! Ўзингизни ҳам оила-аъзоларингизни ҳам жаҳаннамдан сақланглар. Уни ёқилғиси инсонлар ва тошлардир. Уни «тепасида»^[2612] қўпол ва қаттиққўл фаришталар бор. Улар Аллоҳни буюрган нарсага қарши иш қилмайди. Улар ўзларига нима буюрилса шуни бажаради.

66:7

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ كَفَرُوا لَا تَعْتَذِرُوا الْيَوْمَ ۖ إِنَّمَا تُجْزَوْنَ مَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ

«Эй кофирлик қилганлар! Бугун узр сўраманг. Сизларга ўз қилмишларингизни жазоси аниқ берилади» (дейилади).^[2613]

66:8

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا تُوبُوا إِلَى اللَّهِ تَوْبَةً نَصُوحًا عَسَىٰ رَبُّكُمْ أَنْ يُكَفِّرَ عَنْكُمْ سَيِّئَاتِكُمْ وَيُدْخِلَكُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ يَوْمَ لَا يُخْزِي اللَّهُ النَّبِيَّ وَالَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ ۖ نُورُهُمْ يَسْعَىٰ بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَبِأَيْمَانِهِمْ يَقُولُونَ رَبَّنَا أَتْمِمْ لَنَا نُورَنَا وَاغْفِرْ لَنَا ۖ إِنَّكَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ

Эй мўминлар! Аллоҳга самимий тавба қилинг! Шояд, Роббингиз пайғамбарни ва у билан бирга (Аллоҳга) ишонган — мўминларни хор қилмайдиган кунда, (тавбаларингиз сабабли) сизларни ёмонликларингизни йўққа чиқариб, сизларни остидан анҳорлар оқиб турадиган жаннатларга жойлар. Уларнинг нурлари олди ва ўнг тарафларида (ёритиб) юради. Улар: “Роббимиз! Бизга нуримизни тамомлаб бер ва бизни мағфират қил. Сен ҳамма нарсага qodirsan/o’lchov qo’yasan.

66:9

يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ جَاهِدِ الْكُفَّارَ وَالْمُنَافِقِينَ وَاغْلُظْ عَلَيْهِمْ ۚ وَمَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ ۖ وَبِئْسَ الْمَصِيرُ

Эй Пайғамбар! Кофирлик қилувчиларга қарши кураш. Уларга қаттиқ тур.^[2614] Уларни борар жойи жаҳаннамдир! У қандай ҳам ёмон борар жой!

66:10

ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا لِلَّذِينَ كَفَرُوا امْرَأَتَ نُوحٍ وَامْرَأَتَ لُوطٍ ۖ كَانَتَا تَحْتَ عَبْدَيْنِ مِنْ عِبَادِنَا صَالِحَيْنِ فَخَانَتَاهُمَا فَلَمْ يُغْنِيَا عَنْهُمَا مِنَ اللَّهِ شَيْئًا وَقِيلَ ادْخُلَا النَّارَ مَعَ الدَّاخِلِينَ

(Аллоҳ ва Расулига) қаршилик қилганларга Аллоҳ Нуҳ билан Лутнинг аёлини мисол қилди. Улар иккита яхши бандамизнинг қўл остида эди. Шундай бўлса-да, иккаласи ҳам эрларига хиёнат қилди. Шунда, эрлари уларга Аллоҳ тарафидан келган нарсага (азобга) қарши асқата олмади. Уларга: «Жаҳаннамга кирувчилар билан бирга сизлар ҳам киринглар», дейил(а)ди.^[2615]

66:11

وَضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا لِلَّذِينَ آمَنُوا امْرَأَتَ فِرْعَوْنَ إِذْ قَالَتْ رَبِّ ابْنِ لِي عِنْدَكَ بَيْتًا فِي الْجَنَّةِ وَنَجِّنِي مِنْ فِرْعَوْنَ وَعَمَلِهِ وَنَجِّنِي مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ

Имон келтирганарга эса, (Аллоҳ) Фиръавннинг аёлини мисол қилди. Бир куни у аёл шундай деган: «Роббим! Ҳузурингда — жаннатда менга бир уй бино қилиб бер. Мени Фиравн ва унинг қилмишларидан ҳам, золимлик қилувчи қавмдан ҳам қутқар.»^[2616]

66:12

وَمَرْيَمَ ابْنَتَ عِمْرَانَ الَّتِي أَحْصَنَتْ فَرْجَهَا فَنَفَخْنَا فِيهِ مِنْ رُوحِنَا وَصَدَّقَتْ بِكَلِمَاتِ رَبِّهَا وَكُتُبِهِ وَكَانَتْ مِنَ الْقَانِتِينَ

Номусини сақлаган Имроннинг қизи Марямни ҳам (Аллоҳ мисол қилди). Биз унга Ўз руҳимиздан уфлаганмиз. У Роббининг сўзларини ва китобини тасдиқлаган ва итоат қилувчилардан бўлган (аёл) эди^[2617].

 

67. МУЛК сураси^[2618]

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

Яхшилиги чексиз ва меҳрибон – Аллоҳ номи билан.

67:1

تَبَارَكَ الَّذِي بِيَدِهِ الْمُلْكُ وَهُوَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ

Ҳукмронлиги Ўз қўлида^[2619] бўлган зот (Аллоҳ)нинг шаъни улуғдир! Уни, керакли ҳамма нарсага кучи етади.

67:2

الَّذِي خَلَقَ الْمَوْتَ وَالْحَيَاةَ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا ۚ وَهُوَ الْعَزِيزُ الْغَفُورُ

У ўлим билан ҳаётни – қай бирингизни амали гўзалроқ эканини синаш учун – яратди^[2620]. У ўз ишида ғолибдир, кечиримлидир.

67:3

الَّذِي خَلَقَ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ طِبَاقًا ۖ مَا تَرَىٰ فِي خَلْقِ الرَّحْمَٰنِ مِنْ تَفَاوُتٍ ۖ فَارْجِعِ الْبَصَرَ هَلْ تَرَىٰ مِنْ فُطُورٍ

У етти қават осмонни бир-бирига мос қилиб яратди. Раҳмоннинг яратишида ҳеч қандай номуносиблик кўрмайсан. Кўзингни (ўша томонга) ўгир-чи, бирон бир ёриқ кўрармикансан?

67:4

ثُمَّ ارْجِعِ الْبَصَرَ كَرَّتَيْنِ يَنْقَلِبْ إِلَيْكَ الْبَصَرُ خَاسِئًا وَهُوَ حَسِيرٌ

Кейин такрор-такрор ўгирилиб қара, кўзинг сенга (ёриқ ва номуносиблик тополмай) умидсиз ва толган ҳолда қайтади.

67:5

وَلَقَدْ زَيَّنَّا السَّمَاءَ الدُّنْيَا بِمَصَابِيحَ وَجَعَلْنَاهَا رُجُومًا لِلشَّيَاطِينِ ۖ وَأَعْتَدْنَا لَهُمْ عَذَابَ السَّعِيرِ

(Инсониятга) энг яқин самони чироқлар (юлдузар) билан безадик ва уларни адаштирувчи инсонларга/коҳину фолбинларга ғайб хабаридан даъвогарлик қилишига[2621] имкон бўлди; улар учун қайноқ (жаҳаннам) азобини тайёрлаб қўйдик.

67:6

وَلِلَّذِينَ كَفَرُوا بِرَبِّهِمْ عَذَابُ جَهَنَّمَ ۖ وَبِئْسَ الْمَصِيرُ

Яратган Эгасига қарши чиққан/кофирларга жаҳаннам азоби бор. У нақадар ёмон жой!

67:7

إِذَا أُلْقُوا فِيهَا سَمِعُوا لَهَا شَهِيقًا وَهِيَ تَفُورُ

Улар у ерга ташланганида уни қайнаётгандаги ҳайқириғини  эшитишади.^[2622]

67:8

تَكَادُ تَمَيَّزُ مِنَ الْغَيْظِ ۖ كُلَّمَا أُلْقِيَ فِيهَا فَوْجٌ سَأَلَهُمْ خَزَنَتُهَا أَلَمْ يَأْتِكُمْ نَذِيرٌ

(Жаҳаннам) аччиғидан сал қолса ёрилай дейди. Ҳар сафар унга бир тўда ташланганида, жаҳаннамнинг масъуллари улардан: “Сизларга огоҳлантирувчи келмаганмиди? — деб сўрайди.

67:9

قَالُوا بَلَىٰ قَدْ جَاءَنَا نَذِيرٌ فَكَذَّبْنَا وَقُلْنَا مَا نَزَّلَ اللَّهُ مِنْ شَيْءٍ إِنْ أَنْتُمْ إِلَّا فِي ضَلَالٍ كَبِيرٍ

Улар: «Ҳа, бизга ҳақиқатда огоҳлантирувчи келган. Бироқ, биз уни ёлғончига чиқарганмиз ва Аллоҳ ҳеч нарса нозил қилмаган, сизлар қаттиқ залолатдасизлар деганмиз», деб жавоб беради.

67:10

وَقَالُوا لَوْ كُنَّا نَسْمَعُ أَوْ نَعْقِلُ مَا كُنَّا فِي أَصْحَابِ السَّعِيرِ

Яна айтадиларки: «Кошки, қулоқ солганимизда ёки, ақлимизни ишлатганимизда, ҳозир қайноқ (жаҳаннам) аҳли орасида бўлмас эдик!»

67:11

فَاعْتَرَفُوا بِذَنْبِهِمْ فَسُحْقًا لِأَصْحَابِ السَّعِيرِ

Шу тариқа, ўз гуноҳларини эътироф қиладилар. Қайноқ (жаҳаннам) аҳлига паришонлик бўлсин!

67:12

إِنَّ الَّذِينَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ بِالْغَيْبِ لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَأَجْرٌ كَبِيرٌ

Яратган Эгасидан ғойибона^[2623] қўрқадиган кишиларга мағфират^[2624] ва катта ажр (жаннат) бор.

67:13

وَأَسِرُّوا قَوْلَكُمْ أَوِ اجْهَرُوا بِهِ ۖ إِنَّهُ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ

Сўзингизни хоҳ яширинг, хоҳ ошкор қилинг! Албатта, У диллардагини ҳам билади.

67:14

أَلَا يَعْلَمُ مَنْ خَلَقَ وَهُوَ اللَّطِيفُ الْخَبِيرُ

Яратган билмайдими?! У, энг кичик тафсилотларни ҳам билувчи, мутлақ хабардордир.

67:15

هُوَ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ ذَلُولًا فَامْشُوا فِي مَنَاكِبِهَا وَكُلُوا مِنْ رِزْقِهِ ۖ وَإِلَيْهِ النُّشُورُ

У сизларга ерни бўйсундириб берди. Хар тарафида кезиб, Унинг ризқидан енглар. Қайтиш фақат Унинг ҳузуригадир.

67:16

أَأَمِنْتُمْ مَنْ فِي السَّمَاءِ أَنْ يَخْسِفَ بِكُمُ الْأَرْضَ فَإِذَا هِيَ تَمُورُ

Осмонда (ҳам илоҳ бўлган) зот^[2625] сизларни ерга юттириб юборишидан омонда бўлдинггизми?! (Ундай қиламан деса) ер дарҳол силкина бошлайди.

67:17

أَمْ أَمِنْتُمْ مَنْ فِي السَّمَاءِ أَنْ يُرْسِلَ عَلَيْكُمْ حَاصِبًا ۖ فَسَتَعْلَمُونَ كَيْفَ نَذِيرِ

Ёки, осмонда (ҳам илоҳ бўлган) зот тепангизга тош ёғдириб юборишидан омонда бўлиб олдингизми?! Огоҳлантиришим қандай эканини яқидан билиб оласизлар!

67:18

وَلَقَدْ كَذَّبَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَكَيْفَ كَانَ نَكِيرِ

Шубҳасизки, улардан аввалгилар ҳам (огоҳлантирувчини) ёлғонга чиқарган эди. (Қара!) Жазолашим қандай бўлди?!

67:19

أَوَلَمْ يَرَوْا إِلَى الطَّيْرِ فَوْقَهُمْ صَافَّاتٍ وَيَقْبِضْنَ ۚ مَا يُمْسِكُهُنَّ إِلَّا الرَّحْمَٰنُ ۚ إِنَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ بَصِيرٌ

Тепаларида қатор-қатор қанот қоқиб учаётган қушларни кўрмадиалрми? Уларни Раҳмондан бошқаси (самода) ушлаб туролмайди^[2626]. У ҳамма нарсани кўради.

67:20

أَمَّنْ هَٰذَا الَّذِي هُوَ جُنْدٌ لَكُمْ يَنْصُرُكُمْ مِنْ دُونِ الرَّحْمَٰنِ ۚ إِنِ الْكَافِرُونَ إِلَّا فِي غُرُورٍ

Раҳмонга қарши сизларга ёрдам берадиган у қайси қўшин экан?!^[2627] Албатта кофирлар алдовдадир^[2628].

67:21

أَمَّنْ هَٰذَا الَّذِي يَرْزُقُكُمْ إِنْ أَمْسَكَ رِزْقَهُ ۚ بَلْ لَجُّوا فِي عُتُوٍّ وَنُفُورٍ

Агар Аллоҳ ризқини (бермай) ушлаб қолса^[2629], сизларга ризқ берадиган ким у?! Аслида, у (кофир)лар бўйин товлаш ва нафратдадир^[2630].

67:22

أَفَمَنْ يَمْشِي مُكِبًّا عَلَىٰ وَجْهِهِ أَهْدَىٰ أَمَّنْ يَمْشِي سَوِيًّا عَلَىٰ صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ

Юзи билан ерга судралиб юрадиган киши тўғри кетадими ёки, тўғри йўлда дуруст юрган кишими?!

67:23

قُلْ هُوَ الَّذِي أَنْشَأَكُمْ وَجَعَلَ لَكُمُ السَّمْعَ وَالْأَبْصَارَ وَالْأَفْئِدَةَ ۖ قَلِيلًا مَا تَشْكُرُونَ

Айт: «Сизларни У вужудга келтирди ва сизларга тинглаш, кўриш ва кўнгил (виждон) берди. Сизлар эса қадрига жуда ҳам кам етяпсизлар!»

67:24

قُلْ هُوَ الَّذِي ذَرَأَكُمْ فِي الْأَرْضِ وَإِلَيْهِ تُحْشَرُونَ

Айт: “У сизларни ерда таратди. Сизлар Унга қайтасизлар.

67:25

وَيَقُولُونَ مَتَىٰ هَٰذَا الْوَعْدُ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ

Улар: «Агар ростгўй бўлсанглар, бу (қиёмат ҳақидаги) таҳдид қачон (бўлади)?»- демоқда^[2631].

67:26

قُلْ إِنَّمَا الْعِلْمُ عِنْدَ اللَّهِ وَإِنَّمَا أَنَا نَذِيرٌ مُبِينٌ

«(У ҳақидаги) илм фақат Аллоҳга хос. Мен очиқ-ойдин  огоҳлантирувчиман, холос», деб айт^[2632].

67:27

فَلَمَّا رَأَوْهُ زُلْفَةً سِيئَتْ وُجُوهُ الَّذِينَ كَفَرُوا وَقِيلَ هَٰذَا الَّذِي كُنْتُمْ بِهِ تَدَّعُونَ

У (кун)ни яқиндан кўришганида, кофирлик қилганларнинг юзи қаро бўлади, ва уларга: «Сўраган нарсангиз мана шу!», дейилади.

67:28

قُلْ أَرَأَيْتُمْ إِنْ أَهْلَكَنِيَ اللَّهُ وَمَنْ مَعِيَ أَوْ رَحِمَنَا فَمَنْ يُجِيرُ الْكَافِرِينَ مِنْ عَذَابٍ أَلِيمٍ

Айт: “Ҳеч ўйлаб кўрдингизми? Агар Аллоҳ мени ва менинг ёнимдагиларни вафот эттирса ёки, марҳамат қилса, (бундай қилгани билан) кофирлик қилувчиларни аламли азобдан ким қутқара олади?!”^[2633]

67:29

قُلْ هُوَ الرَّحْمَٰنُ آمَنَّا بِهِ وَعَلَيْهِ تَوَكَّلْنَا ۖ فَسَتَعْلَمُونَ مَنْ هُوَ فِي ضَلَالٍ مُبِينٍ

Айт: “У яхшилиги чексиз зотдир, биз Унга ишондик ва суяниб-таяндик. Ким аниқ залолатда эканини яқинда билиб оалсизлар.”

67:30

قُلْ أَرَأَيْتُمْ إِنْ أَصْبَحَ مَاؤُكُمْ غَوْرًا فَمَنْ يَأْتِيكُمْ بِمَاءٍ مَعِينٍ

Айт: “Ҳеч ўйлаб кўрдингизми? Сувларингиз сингиб кетса, сизларга муайян сувни^[2634] ким келтириб беради?”^[2635]

 

68. ҚАЛАМ сураси^[2636]

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

Яхшилиги чексиз ва меҳрибон – Аллоҳ номи билан.

68:1

ن ۚ وَالْقَلَمِ وَمَا يَسْطُرُونَ

Нун![2637] Қалам ва у (орқали) сатр-сатр қилиб ёзадиган^[2638] нарсаларига қасамки,

68:2

مَا أَنْتَ بِنِعْمَةِ رَبِّكَ بِمَجْنُونٍ

Раббингни неъмати сабабли сен мажнун^[2639] эмассан.

68:3

وَإِنَّ لَكَ لَأَجْرًا غَيْرَ مَمْنُونٍ

Сен учун битмас-туганмас ажр бор.

68:4

وَإِنَّكَ لَعَلَىٰ خُلُقٍ عَظِيمٍ

Сен юқори даражада ахлоқлисан^[2640].

68:5

فَسَتُبْصِرُ وَيُبْصِرُونَ

Яқинда сен ҳам кўрасан, улар ҳам кўради.

68:6

بِأَيْيِكُمُ الْمَفْتُونُ

Қай бирингиз фитнага тушиб қолганини (кўрасизлар).

68:7

إِنَّ رَبَّكَ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنْ ضَلَّ عَنْ سَبِيلِهِ وَهُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِينَ

Раббингни йўлидан адашгаларни Унинг Ўзи жуда яхши билади, тўғри йўлга юрувчиларни ҳам яхши билади.

68:8

فَلَا تُطِعِ الْمُكَذِّبِينَ

Сен (ҳақни) ёлғонга чиқарадиганларга итоат қилма!

68:9

وَدُّوا لَوْ تُدْهِنُ فَيُدْهِنُونَ

Улар сени тилёғламачилик қилишингни, орқасидан ўзлари ҳам тилёғламачилик қилишни орзу қилмоқда.

68:10

وَلَا تُطِعْ كُلَّ حَلَّافٍ مَهِينٍ

Қасамхўру пасткашларни ҳеч бирига итот қилма!

68:11

هَمَّازٍ مَشَّاءٍ بِنَمِيمٍ

(Ҳаммани) ёмонлайверадиганларга, гап ташиб юрадиганларга.

68:12

مَنَّاعٍ لِلْخَيْرِ مُعْتَدٍ أَثِيمٍ

Яхшиликдан қайтарадиган, ҳаддан ошувчи, гуноҳга ботганларга.

68:13

عُتُلٍّ بَعْدَ ذَٰلِكَ زَنِيمٍ

Ҳурмат қилишни билмайдиган-қўпол, уни устига ўзидан кетиб қолган-нобакорларга (ҳам итоат қилма)!^[2641]

68:14

أَنْ كَانَ ذَا مَالٍ وَبَنِينَ

У мол-давлати ва болалари борлигидан (нобакорлик қилади).

68:15

إِذَا تُتْلَىٰ عَلَيْهِ آيَاتُنَا قَالَ أَسَاطِيرُ الْأَوَّلِينَ

Унга оятларимиз тиловат қилинганда, “(Булар) аввалгиларнинг уйдирмаларидир”, дейди.

68:16

سَنَسِمُهُ عَلَى الْخُرْطُومِ

Уни бурнига яқинда белги қўямиз.

68:17

إِنَّا بَلَوْنَاهُمْ كَمَا بَلَوْنَا أَصْحَابَ الْجَنَّةِ إِذْ أَقْسَمُوا لَيَصْرِمُنَّهَا مُصْبِحِينَ

Биз уларни, боғ эгаларини синагандек синадик. Ўз вақтида боғ эгалари боғни меваларини эрталабда узиб олишга қасам ичишган эди.

68:18

وَلَا يَسْتَثْنُونَ

Бошқа нарсани эҳтимол қилишмасди.^[2642]

68:19

فَطَافَ عَلَيْهَا طَائِفٌ مِنْ رَبِّكَ وَهُمْ نَائِمُونَ

Улар уйқуда эканида Роббингдан (келган) бало-офат боғни ўраб олди.

68:20

فَأَصْبَحَتْ كَالصريم

Натижада, боғ эрталабгача қоп-қора аҳволга келиб қолди.^[2643]

68:21

فَتَنَادَوْا مُصْبِحِينَ

Тонгда боғнинг эгалари бир-бирига нидо қилиб:

68:22

أَنِ اغْدُوا عَلَىٰ حَرْثِكُمْ إِنْ كُنْتُمْ صَارِمِينَ

«Агар узиб оладиган бўлсангиз, маҳсулотингизни ёнига эртароқ боринглар!», дедилар.

68:23

فَانْطَلَقُوا وَهُمْ يَتَخَافَتُونَ

Ва дарҳол йўлга чиқишди ва паст овозда шундай пичирлашишди:

68:24

أَنْ لَا يَدْخُلَنَّهَا الْيَوْمَ عَلَيْكُمْ مِسْكِينٌ

«Бугун боққа – олдингизга ҳеч қандай чорасиз-камбағал кирмаслиги керак!»

68:25

وَغَدَوْا عَلَىٰ حَرْدٍ قَادِرِينَ

(Истакларини бажаришга) кучлари етадигандек эрта ҳаракат қилдилар.

68:26

فَلَمَّا رَأَوْهَا قَالُوا إِنَّا لَضَالُّونَ

Бориб боғни кўришиб: «Биз адашиб қолибмиз!» деб юбордилар.

68:27

بَلْ نَحْنُ مَحْرُومُونَ

Йўқ-йўқ, биз маҳрум бўлипмиз-ку!”

68:28

قَالَ أَوْسَطُهُمْ أَلَمْ أَقُلْ لَكُمْ لَوْلَا تُسَبِّحُونَ

Уларни инсофлиси: «Мен сизларга «Аллоҳни улуғласаларинг-чи», демаганмидим?» деди^[2644].

68:29

قَالُوا سُبْحَانَ رَبِّنَا إِنَّا كُنَّا ظَالِمِينَ

Улар: «Роббимиз покдир! Биз ҳақсизлик қилибмиз!» дедилар.

68:30

فَأَقْبَلَ بَعْضُهُمْ عَلَىٰ بَعْضٍ يَتَلَاوَمُونَ

Кейин, бир-бирига қараб, айблашни бошладилар.

68:31

قَالُوا يَا وَيْلَنَا إِنَّا كُنَّا طَاغِينَ

“Эҳ аттанг! Биз ҳаддимиздан ошиб кетган эканмиз-а!

68:32

عَسَىٰ رَبُّنَا أَنْ يُبْدِلَنَا خَيْرًا مِنْهَا إِنَّا إِلَىٰ رَبِّنَا رَاغِبُونَ

Энди Роббимиз бизга буни ўрнига яхшироқ бир боғ бериб қолар. Роббимиздан умид қилиб қоламиз”, дедилар.

68:33

كَذَٰلِكَ الْعَذَابُ ۖ وَلَعَذَابُ الْآخِرَةِ أَكْبَرُ ۚ لَوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ

(Дунёдаги) азоб мана шундай! Охират азоби албатта буюкроқдир. Кошки билсалар.

68:34

إِنَّ لِلْمُتَّقِينَ عِنْدَ رَبِّهِمْ جَنَّاتِ النَّعِيمِ

Масъулиятли (мўмин)лар учун Рабби ҳузурида неъмат тўла жаннатлар бор.

68:35

أَفَنَجْعَلُ الْمُسْلِمِينَ كَالْمُجْرِمِينَ

Биз ҳеч қачон мусулмонларни (Аллоҳга таслим бўлувчиларни) жиноятчи — гунохкорларга тенг қилармидик?!

68:36

مَا لَكُمْ كَيْفَ تَحْكُمُونَ

Сизларга нима бўляпти (эй жиноятчилар!), қандай ҳукм қиляпсизлар?!

68:37

أَمْ لَكُمْ كِتَابٌ فِيهِ تَدْرُسُونَ

Ёки, унда сизлар ўқиб-ўрганаётган сизлар учун (махсус) китоб борми?

68:38

إِنَّ لَكُمْ فِيهِ لَمَا تَخَيَّرُونَ

У китобда «хоҳлаганингиз сизларники бўлади!», деб аниқ ёзилганми?

68:39

أَمْ لَكُمْ أَيْمَانٌ عَلَيْنَا بَالِغَةٌ إِلَىٰ يَوْمِ الْقِيَامَةِ ۙ إِنَّ لَكُمْ لَمَا تَحْكُمُونَ

Ёки, қиёмат кунигача бизга алоқадор бўлиб турадиган бир шаклда: «Нима ҳукм қилсангиз ҳам сизларники бўлади», деб айтилган қасамларимиз борми?

68:40

سَلْهُمْ أَيُّهُمْ بِذَٰلِكَ زَعِيمٌ

Улардан сўра-чи, қай бири бунга кафил экан?

68:41

أَمْ لَهُمْ شُرَكَاءُ فَلْيَأْتُوا بِشُرَكَائِهِمْ إِنْ كَانُوا صَادِقِينَ

Ёки, уларни шериклари борми? Агар ростгўй бўлсалар, шерикларини^[2645] келтирсинлар!

68:42

يَوْمَ يُكْشَفُ عَنْ سَاقٍ وَيُدْعَوْنَ إِلَى السُّجُودِ فَلَا يَسْتَطِيعُونَ

У куни болдир шимарилади!^[2646] Улар саждага чақирилади, бироқ кучлари етмайди.

68:43

خَاشِعَةً أَبْصَارُهُمْ تَرْهَقُهُمْ ذِلَّةٌ ۖ وَقَدْ كَانُوا يُدْعَوْنَ إِلَى السُّجُودِ وَهُمْ سَالِمُونَ

Ўшанда кўзлари маюс, ўзларини ҳар тарафдан хорлик ўраган ҳолда (бўлади). Ҳолбуки, улар соғ-саломат вақтида саждага чақирилган (бўлади).

68:44

فَذَرْنِي وَمَنْ يُكَذِّبُ بِهَٰذَا الْحَدِيثِ ۖ سَنَسْتَدْرِجُهُمْ مِنْ حَيْثُ لَا يَعْلَمُونَ

Бу (Аллоҳдан ваҳий қилинган) сўзни ёлғонга чиқарганни Менга қўйиб бер. Биз уларни ўзлари билмаган томондан ҳалокатга яқинлаштирамиз.

68:45

وَأُمْلِي لَهُمْ ۚ إِنَّ كَيْدِي مَتِينٌ

Уларга муҳлат беряпман. Менинг режам пухтадир.

68:46

أَمْ تَسْأَلُهُمْ أَجْرًا فَهُمْ مِنْ مَغْرَمٍ مُثْقَلُونَ

Ёки, улардан ҳақ талаб қиляпсан-у, улар оғир қарзга ботиб қолишяптими?^[2647]

68:47

أَمْ عِنْدَهُمُ الْغَيْبُ فَهُمْ يَكْتُبُونَ

Ёки, махфий маълумотлар уларда-ю, ўзлари ёзиб қўйишяпти, шундайми?

68:48

فَاصْبِرْ لِحُكْمِ رَبِّكَ وَلَا تَكُنْ كَصَاحِبِ الْحُوتِ إِذْ نَادَىٰ وَهُوَ مَكْظُومٌ

Роббингни ҳукмига сабр-бардош қил, балиқ ҳамроҳи (юнус) каби бўлма. У ичига аччиқ тўлган ҳолда Роббига ёлворганди.

68:49

لَوْلَا أَنْ تَدَارَكَهُ نِعْمَةٌ مِنْ رَبِّهِ لَنُبِذَ بِالْعَرَاءِ وَهُوَ مَذْمُومٌ

Агар унга Роббингни яхшилиги етишмаганида, у айбланган (хўрланган) ҳолда очиқ бир майдонда қолиб кетган бўларди^[2648].

68:50

فَاجْتَبَاهُ رَبُّهُ فَجَعَلَهُ مِنَ الصَّالِحِينَ

Бироқ, Роббинг уни танлаб олиб, уни яхшилардан қилган эди.

68:51

وَإِنْ يَكَادُ الَّذِينَ كَفَرُوا لَيُزْلِقُونَكَ بِأَبْصَارِهِمْ لَمَّا سَمِعُوا الذِّكْرَ وَيَقُولُونَ إِنَّهُ لَمَجْنُونٌ

Кофирлик қилганлар зикрни (Қуръонни) эшитишганида, сал қолса сени кўзлари билан паришон қилгудек бўлмоқда. «Бу аниқ мажнун», демоқда.

68:52

وَمَا هُوَ إِلَّا ذِكْرٌ لِلْعَالَمِينَ

Зеро, у (Қуръон) оламларга/инсониятга эслатма/насиҳат холос.

 

69. ҲАҚҚО сураси^[2649]

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

Яхшилиги чексиз ва меҳрибон – Аллоҳ номи билан.

69:1

الْحَاقَّةُ

Содир бўлувчи!^[2650]

69:2

مَا الْحَاقَّةُ

Нима у содир бўлувчи?

69:3

وَمَا أَدْرَاكَ مَا الْحَاقَّةُ

Содир бўлувчи нима эканини қаердан билардинг?

69:4

كَذَّبَتْ ثَمُودُ وَعَادٌ بِالْقَارِعَةِ

Самуд ва Од қавми гумбурлаб содир бўладиган (қиёмат)ни ёлғон деди.

69:5

فَأَمَّا ثَمُودُ فَأُهْلِكُوا بِالطَّاغِيَةِ

Натижада, Самуд қавми қаттиқ зилзила билан ҳалок қилинди.

69:6

وَأَمَّا عَادٌ فَأُهْلِكُوا بِرِيحٍ صَرْصَرٍ عَاتِيَةٍ

Од қавми эса, совуқ, қаттиқ қор бўрони билан йўқ қилинди.^[2651]

69:7

سَخَّرَهَا عَلَيْهِمْ سَبْعَ لَيَالٍ وَثَمَانِيَةَ أَيَّامٍ حُسُومًا فَتَرَى الْقَوْمَ فِيهَا صَرْعَىٰ كَأَنَّهُمْ أَعْجَازُ نَخْلٍ خَاوِيَةٍ

(Аллоҳ) уларга бўронни етти кечаю саккиз кундуз узлуксиз эстириб қўйди. (Ўша ерда бўлганингда) уларни худди хурмо дарахтининг чириган томиридек ағдарилиб ётганини кўрардинг.

69:8

فَهَلْ تَرَىٰ لَهُمْ مِنْ بَاقِيَةٍ

Ҳозир, улардан (тирик) қолган бирини кўряпсанми?!^[2652]

69:9

وَجَاءَ فِرْعَوْنُ وَمَنْ قَبْلَهُ وَالْمُؤْتَفِكَاتُ بِالْخَاطِئَةِ

Фиръавн, ундан аввалгилар ва нотўғри йўлга кириб қолганлар ҳам айни хатони қилдилар.

69:10

فَعَصَوْا رَسُولَ رَبِّهِمْ فَأَخَذَهُمْ أَخْذَةً رَابِيَةً

Улар ўз яратган Эгасининг элчисига қарши чиқди^[2653]. Шунда, У уларни қаттиқ жазога тортди.

69:11

إِنَّا لَمَّا طَغَى الْمَاءُ حَمَلْنَاكُمْ فِي الْجَارِيَةِ

(Заминга) сув тошган вақтда сизларни (аждодларигизни) кемада Биз ташиганмиз.

69:12

لِنَجْعَلَهَا لَكُمْ تَذْكِرَةً وَتَعِيَهَا أُذُنٌ وَاعِيَةٌ

У (қиссалар)ни сизларга (эслатма) бўладиган ҳамда, англайдиган қулоқлар (эгалари) сингдириб оладиган қилиб (тушунтириб) қўйдик^[2654].

69:13

فَإِذَا نُفِخَ فِي الصُّورِ نَفْخَةٌ وَاحِدَةٌ

Сурга бир марта пуфланганида,

69:14

وَحُمِلَتِ الْأَرْضُ وَالْجِبَالُ فَدُكَّتَا دَكَّةً وَاحِدَةً

Ер юзи ва тоғу тошлар кўтарилиб, бир-бирига бир марта қаттиқ урилганида,

69:15

فَيَوْمَئِذٍ وَقَعَتِ الْوَاقِعَةُ

Ўша куни асл воқеа^[2655] содир бўлади.

69:16

وَانْشَقَّتِ السَّمَاءُ فَهِيَ يَوْمَئِذٍ وَاهِيَةٌ

Ва осмон ёрилиб, у ўша куни бўшашиб қолади^[2656].

69:17

وَالْمَلَكُ عَلَىٰ أَرْجَائِهَا ۚ وَيَحْمِلُ عَرْشَ رَبِّكَ فَوْقَهُمْ يَوْمَئِذٍ ثَمَانِيَةٌ

Осмоннинг ён атрофларида малак (бўлади). У кунда яратган Эгангнинг аршини/амр-фармонларини юргизишни уларнинг ҳам тепасидаги саккизта (малак) зиммасига олади^[2657].

69:18

يَوْمَئِذٍ تُعْرَضُونَ لَا تَخْفَىٰ مِنْكُمْ خَافِيَةٌ

У куни сизлар (Аллоҳнинг ҳузурига) чиқариласизлар, сизлардан ҳеч нарса махфий қолмайди^[2658].

69:19

فَأَمَّا مَنْ أُوتِيَ كِتَابَهُ بِيَمِينِهِ فَيَقُولُ هَاؤُمُ اقْرَءُوا كِتَابِيَهْ

Ўшанда, кимнинг китоби ўнгдан берилса, у шундай дейди: “Мана мени китобим, ўқиб кўринглар.

69:20

إِنِّي ظَنَنْتُ أَنِّي مُلَاقٍ حِسَابِيَهْ

Мен ҳисоб-китобимга йўлиқишимга аниқ ишонганман”.

69:21

فَهُوَ فِي عِيشَةٍ رَاضِيَةٍ

Энди у бахтли бўладиган ҳаётда (яшайди).

69:22

فِي جَنَّةٍ عَالِيَةٍ

Юксак боғу бўстонда (бўлади),

69:23

قُطُوفُهَا دَانِيَةٌ

Унинг шингил-шингил мевалари (узишга) яқиндир.

69:24

كُلُوا وَاشْرَبُوا هَنِيئًا بِمَا أَسْلَفْتُمْ فِي الْأَيَّامِ الْخَالِيَةِ

«Ўтган кунларда қилиб ўтган ишларингиз туфайли, енглар, ичинглар, ош бўлсин!» (дейилади.)

69:25

وَأَمَّا مَنْ أُوتِيَ كِتَابَهُ بِشِمَالِهِ فَيَقُولُ يَا لَيْتَنِي لَمْ أُوتَ كِتَابِيَهْ

Аммо, кимнинг китоби чапдан берилса, у шундай деб қоолади: “Эҳ! Қанийди, менга китобим берилмаганида!

69:26

وَلَمْ أَدْرِ مَا حِسَابِيَهْ

Қанийди ҳисоб-китобим қандай эканини билмаганимда!

69:27

يَا لَيْتَهَا كَانَتِ الْقَاضِيَةَ

Оҳ! Қанийди у (ўлим) ниҳоявий ҳукмини^[2659] қилсайди!

69:28

مَا أَغْنَىٰ عَنِّي مَالِيَهْ ۜ

Мол-давлатим менга асқатмади!

69:29

هَلَكَ عَنِّي سُلْطَانِيَهْ

Эгалик қилган нарсам қўлимдан кетди!” (деб қолади.)

69:30

خُذُوهُ فَغُلُّوهُ

“Уни тутиб боғланглар!

69:31

ثُمَّ الْجَحِيمَ صَلُّوهُ

Кейин уни алангали жаҳаннамга ташланглар.

69:32

ثُمَّ فِي سِلْسِلَةٍ ذَرْعُهَا سَبْعُونَ ذِرَاعًا فَاسْلُكُوهُ

Кейин уни етмиш зироли^[2660] занжирга боғлаб судранглар.

69:33

إِنَّهُ كَانَ لَا يُؤْمِنُ بِاللَّهِ الْعَظِيمِ

Чунки у Улуғ Аллоҳга ишонмас эди,

69:34

وَلَا يَحُضُّ عَلَىٰ طَعَامِ الْمِسْكِينِ

Бечора-камбағални едириб-ичиришга (ўзини ҳам бошқаларни ҳам) қизиқтирмас эди.

69:35

فَلَيْسَ لَهُ الْيَوْمَ هَاهُنَا حَمِيمٌ

Бугун бу ерда унга ҳеч қандай ҳамроҳ йўқ.

69:36

وَلَا طَعَامٌ إِلَّا مِنْ غِسْلِينٍ

Йирингдан бошқа емоқ ҳам йўқ” (дейилади).

69:37

لَا يَأْكُلُهُ إِلَّا الْخَاطِئُونَ

Уни фақатгина ўша хатога^[2661] қўл урганлар тановул қилади.”

69:38

فَلَا أُقْسِمُ بِمَا تُبْصِرُونَ

Онт бўлсин сизлар кўриб турган нарсаларга,

69:39

وَمَا لَا تُبْصِرُونَ

Ва сизлар кўрмаётган нарсаларгаки,

69:40

إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ كَرِيمٍ

У (Қуръон) ҳурматли элчининг сўзидир^[2662].

69:41

وَمَا هُوَ بِقَوْلِ شَاعِرٍ ۚ قَلِيلًا مَا تُؤْمِنُونَ

У бирон бир шоирнинг сўзи эмас. (Қуръонга) жуда ҳам оз ишоняпсизлар!

69:42

وَلَا بِقَوْلِ كَاهِنٍ ۚ قَلِيلًا مَا تَذَكَّرُونَ

У бирон-бир фолчи-коҳиннинг ҳам сўзи эмас. Жуда ҳам оз насиҳат оляпсизлар!

69:43

تَنْزِيلٌ مِنْ رَبِّ الْعَالَمِينَ

У борлиқларни яратган Эгаси тарафидан туширилган.

69:44

وَلَوْ تَقَوَّلَ عَلَيْنَا بَعْضَ الْأَقَاوِيلِ

Агар (Муҳаммад) Бизга нисбатан баъзи тўқима гаплар тўқиб айтганида,

69:45

لَأَخَذْنَا مِنْهُ بِالْيَمِينِ

У иши туфайли уни (аввал) маҳкам тутиб,

69:46

ثُمَّ لَقَطَعْنَا مِنْهُ الْوَتِينَ

Кейин, уни шоҳ томирини узиб ташлардик.

69:47

فَمَا مِنْكُمْ مِنْ أَحَدٍ عَنْهُ حَاجِزِينَ

Шунда сизлардан бирортангиз ҳам унга моне бўлолмасдингиз^[2663].

69:48

وَإِنَّهُ لَتَذْكِرَةٌ لِلْمُتَّقِينَ

Албатта, у (Қуръон) масъулиятли (мўмин)ларга насиҳатдир.

69:49

وَإِنَّا لَنَعْلَمُ أَنَّ مِنْكُمْ مُكَذِّبِينَ

Орангизда (уни) ёлғонлаётганлар борлигини аниқ билиб турибмиз.

69:50

وَإِنَّهُ لَحَسْرَةٌ عَلَى الْكَافِرِينَ

У (Қуръон) қарши чиқувчиларга ҳасрат (сабаби)дир^[2664].

69:51

وَإِنَّهُ لَحَقُّ الْيَقِينِ

У айни ҳақиқатдир.

69:52

فَسَبِّحْ بِاسْمِ رَبِّكَ الْعَظِيمِ

Бас! Буюк Роббинг исмини (шаънини) улуғла!

 

70. МАЪОРИЖ сураси^[2665]

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

Яхшилиги чексиз ва меҳрибон – Аллоҳ номи билан.

70:1

سَأَلَ سَائِلٌ بِعَذَابٍ وَاقِعٍ

Бир сўровчи содир бўладиган азоб ҳақида сўради-

70:2

لِلْكَافِرِينَ لَيْسَ لَهُ دَافِعٌ

Кофирларга тегишли азоб ҳақида. У азобни бартараф қилувчи (ҳеч ким) йўқ.

70:3

مِنَ اللَّهِ ذِي الْمَعَارِجِ

(У азоб) Олий мақомлар эгаси — Аллоҳ тарафидан келади.

70:4

تَعْرُجُ الْمَلَائِكَةُ وَالرُّوحُ إِلَيْهِ فِي يَوْمٍ كَانَ مِقْدَارُهُ خَمْسِينَ أَلْفَ سَنَةٍ

Миқдори эллик минг йил бўлган кунда^[2666] Малаклар ва Руҳ (Жаброил) Аллоҳга юксалади^[2667].

70:5

فَاصْبِرْ صَبْرًا جَمِيلًا

Сен чиройли сабр қил.

70:6

إِنَّهُمْ يَرَوْنَهُ بَعِيدًا

Улар у (кун)ни узоқ биляпти.

70:7

وَنَرَاهُ قَرِيبًا

Биз эса уни яқин биламиз.

70:8

يَوْمَ تَكُونُ السَّمَاءُ كَالْمُهْلِ

У кунда осмон маъдан эритмасидек бўлиб қолади,

70:9

وَتَكُونُ الْجِبَالُ كَالْعِهْنِ

Тоғлар рангго-ранг юндек бўлиб қолади,

70:10

وَلَا يَسْأَلُ حَمِيمٌ حَمِيمًا

Ва ҳеч бир қадрдон қадрдон(и)дан аҳвол сўрамайди^[2668].

70:11

يُبَصَّرُونَهُمْ ۚ يَوَدُّ الْمُجْرِمُ لَوْ يَفْتَدِي مِنْ عَذَابِ يَوْمِئِذٍ بِبَنِيهِ

Улар бир-бирига кўрсатиладилар. Жиноятчи у куннинг азобидан (қутилиб қолиш учун) ўз болаларини фидо қилмоқчи бўлади,

70:12

وَصَاحِبَتِهِ وَأَخِيهِ

Аёлини, ака-укасини ҳам,

70:13

وَفَصِيلَتِهِ الَّتِي تُؤْوِيهِ

Ўзини ҳимоя қилган қавм-қариндошини ҳам,

70:14

وَمَنْ فِي الْأَرْضِ جَمِيعًا ثُمَّ يُنْجِيهِ

Ва ер юзида яшаб ўтган барчани (фидо қилиб), кейин, ўзини қутқармоқчи бўлади.

70:15

كَلَّا ۖ إِنَّهَا لَظَىٰ

Йўқ! Жаҳаннам алангалидир.

70:16

نَزَّاعَةً لِلشَّوَىٰ

Терини шилиб ташловчидир.

70:17

تَدْعُو مَنْ أَدْبَرَ وَتَوَلَّىٰ

У (ҳақиқатдан) орқа ўгирган ва юз ўгирган ҳар кимни ўзига чорлайди.

70:18

وَجَمَعَ فَأَوْعَىٰ

Мол йиғиб (ҳаққини бермай) сақлаб қўйган кишини ҳам (чорлайди)!

70:19

إِنَّ الْإِنْسَانَ خُلِقَ هَلُوعًا

Инсон чидамсиз/тўймас қилиб яратилган.

70:20

إِذَا مَسَّهُ الشَّرُّ جَزُوعًا

Унга бир ёмонлик/муаммо келганида жазавага тушиб қолади.

70:21

وَإِذَا مَسَّهُ الْخَيْرُ مَنُوعًا

Унга яхшилик келганда эса бермай қўяди.

70:22

إِلَّا الْمُصَلِّينَ

Диний вазифаларини адо этувчилар/диндорлар ундай эмас^[2669].

70:23

الَّذِينَ هُمْ عَلَىٰ صَلَاتِهِمْ دَائِمُونَ

Улар намозини/диний вазифаларини давомли адо этади.

70:24

وَالَّذِينَ فِي أَمْوَالِهِمْ حَقٌّ مَعْلُومٌ

Уларнинг мол-давлатларида белгиланган ҳақ бўлади;

70:25

لِلسَّائِلِ وَالْمَحْرُومِ

Сўрагувчилар ва (сўрашдан) маҳрум бўлганларга бериш учун.

70:26

وَالَّذِينَ يُصَدِّقُونَ بِيَوْمِ الدِّينِ

Улар сарҳисоб кунини тасдиқлайди.

70:27

وَالَّذِينَ هُمْ مِنْ عَذَابِ رَبِّهِمْ مُشْفِقُونَ

Улар яратган Эгасининг азобидан қўрқади.

70:28

إِنَّ عَذَابَ رَبِّهِمْ غَيْرُ مَأْمُونٍ

Чунки, яратган Эгасининг азоби (ҳукм қилинса) омонда қолинадиган эмас.^[2670]

70:29

وَالَّذِينَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حَافِظُونَ

Улар аврат жойларини (номаҳрамдан) эҳтиёт қилади.

70:30

إِلَّا عَلَىٰ أَزْوَاجِهِمْ أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُمْ فَإِنَّهُمْ غَيْرُ مَلُومِينَ

Фақат (ҳур) жуфтлари ва қўл остидаги асир(а)лар бундан мустасно.^[2671] Чунки, улар (бу ҳолатда) айбланмайди.

70:31

فَمَنِ ابْتَغَىٰ وَرَاءَ ذَٰلِكَ فَأُولَٰئِكَ هُمُ الْعَادُونَ

Кимки бундан бошқа (ҳукм) истаса, улар ҳаддан ошувчидир.

70:32

وَالَّذِينَ هُمْ لِأَمَانَاتِهِمْ وَعَهْدِهِمْ رَاعُونَ

Улар омонатлари ва мажбуриятлари/келишувларига риоя қилувчилардир.

70:33

وَالَّذِينَ هُمْ بِشَهَادَاتِهِمْ قَائِمُونَ

Улар гувоҳлигини тўғри адо этувчилардир.

70:34

وَالَّذِينَ هُمْ عَلَىٰ صَلَاتِهِمْ يُحَافِظُونَ

Улар намозини/диний вазифаларини муҳофаза қилади.

70:35

أُولَٰئِكَ فِي جَنَّاتٍ مُكْرَمُونَ

Ана шуларга Жаннатларда иззат-икром кўрсатилади.

70:36

فَمَالِ الَّذِينَ كَفَرُوا قِبَلَكَ مُهْطِعِينَ

(Эй Муҳаммад!) Кофирлик қилганларга нима бўлдики, улар сен тарафга кўзларини лўқ қилиб бўйин чўзмоқда?!

70:37

عَنِ الْيَمِينِ وَعَنِ الشِّمَالِ عِزِينَ

Ўнг ва чап тарафингда тўп-тўп бўлиб олишиб!

70:38

أَيَطْمَعُ كُلُّ امْرِئٍ مِنْهُمْ أَنْ يُدْخَلَ جَنَّةَ نَعِيمٍ

Улардан ҳар бири неъмат тўла жаннатларга киргизилишини тамаъ^[2672] қиляптими?

70:39

كَلَّا ۖ إِنَّا خَلَقْنَاهُمْ مِمَّا يَعْلَمُونَ

Йўқ! Биз уларни ўзлари биладиган нарсадан яраттик^[2673].

70:40

فَلَا أُقْسِمُ بِرَبِّ الْمَشَارِقِ وَالْمَغَارِبِ إِنَّا لَقَادِرُونَ

Йўқ! Машриқлар ва мағрибларни Роббига қасамки, албатта, Бизни кучимиз етади.

70:41

عَلَىٰ أَنْ نُبَدِّلَ خَيْرًا مِنْهُمْ وَمَا نَحْنُ بِمَسْبُوقِينَ

У (кофир)ларни ўрнига улардан яхшисини келтириб қўйишга кучимиз етади! Биз бундан ожиз эмасмиз.

70:42

فَذَرْهُمْ يَخُوضُوا وَيَلْعَبُوا حَتَّىٰ يُلَاقُوا يَوْمَهُمُ الَّذِي يُوعَدُونَ

Уларни тек қўй, таҳдид қилинган кунга йўлиққунга қадар гуноҳга ботиб, ўйнаб-кулиб юраверсинлар!

70:43

يَوْمَ يَخْرُجُونَ مِنَ الْأَجْدَاثِ سِرَاعًا كَأَنَّهُمْ إِلَىٰ نُصُبٍ يُوفِضُونَ

У куни, худди нишонга қараб югургандек, мозорларидан шошилиб чиқариладилар.

70:44

خَاشِعَةً أَبْصَارُهُمْ تَرْهَقُهُمْ ذِلَّةٌ ۚ ذَٰلِكَ الْيَوْمُ الَّذِي كَانُوا يُوعَدُونَ

(Кофирларнинг) кўзлари маюс, ўзларини эса хорлик босган бўлади. Уларга таҳдид қилинган кун ўша кундир.

 

71. НУҲ сураси^[2674]

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

Яхшилиги чексиз ва меҳрибон – Аллоҳ номи билан.

71:1

إِنَّا أَرْسَلْنَا نُوحًا إِلَىٰ قَوْمِهِ أَنْ أَنْذِرْ قَوْمَكَ مِنْ قَبْلِ أَنْ يَأْتِيَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ

«Аламли азоб келишидан олдин уларни огоҳлантир», деб, Нуҳни ўз қавмига элчи қилиб юбордик.

71:2

قَالَ يَا قَوْمِ إِنِّي لَكُمْ نَذِيرٌ مُبِينٌ

(Нуҳ) айтдики: “Эй халқим! Мен сизлар учун очиқ-ойдин огоҳлантирувчиман.

71:3

أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَاتَّقُوهُ وَأَطِيعُونِ

Аллоҳга ибодат қилинг, Унга нисбатан жавобгарликни ҳис қилинг ва менга итоат қилинг!

71:4

يَغْفِرْ لَكُمْ مِنْ ذُنُوبِكُمْ وَيُؤَخِّرْكُمْ إِلَىٰ أَجَلٍ مُسَمًّى ۚ إِنَّ أَجَلَ اللَّهِ إِذَا جَاءَ لَا يُؤَخَّرُ ۖ لَوْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ

Шунда, У баъзи гуноҳларингизни кечиради^[2675] ва сизларни белгиланган муддатгача яшатади. Аниқки, Аллоҳнинг (белгилаб қўйган) муддати келганида кечиктирилмайди, агар билсангиз эди”^[2676]

71:5

قَالَ رَبِّ إِنِّي دَعَوْتُ قَوْمِي لَيْلًا وَنَهَارًا

(Нуҳ) айтди: “Эй Роббим! Мен халқимни кечаю кундуз (Сенга) даъват қилдим.

71:6

فَلَمْ يَزِدْهُمْ دُعَائِي إِلَّا فِرَارًا

Бироқ, даъватим уларга фақат нафрат орттирди.

71:7

وَإِنِّي كُلَّمَا دَعَوْتُهُمْ لِتَغْفِرَ لَهُمْ جَعَلُوا أَصَابِعَهُمْ فِي آذَانِهِمْ وَاسْتَغْشَوْا ثِيَابَهُمْ وَأَصَرُّوا وَاسْتَكْبَرُوا اسْتِكْبَارًا

Токи Сен уларни кечирасан деб, уларни ҳар сафар даъват қилганимда, улар бармоқларини қулоқларига тиқдилар, кийимларига буркандилар, (кофирликда) тираниб туриб олдилар ва ўзларини жуда катта тутдилар.

71:8

ثُمَّ إِنِّي دَعَوْتُهُمْ جِهَارًا

Кейин уларни очиқ даъват қилдим.

71:9

ثُمَّ إِنِّي أَعْلَنْتُ لَهُمْ وَأَسْرَرْتُ لَهُمْ إِسْرَارًا

Кейин уларга ҳам ошкора эълон қилдим, яшириниб ҳам гапирдим.

71:10

فَقُلْتُ اسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ إِنَّهُ كَانَ غَفَّارًا

Кейин шундай дедим: «Роббингиздан кечирим сўранглар, чунки, У жуда кечиримлидир.»

71:11

يُرْسِلِ السَّمَاءَ عَلَيْكُمْ مِدْرَارًا

Шунда, У сизларга мўл-кўл/баракатли ёмғир ёғдиради.

71:12

وَيُمْدِدْكُمْ بِأَمْوَالٍ وَبَنِينَ وَيَجْعَلْ لَكُمْ جَنَّاتٍ وَيَجْعَلْ لَكُمْ أَنْهَارًا

Сизларга мол-давлат ва фарзандлар билан ёрдам беради, сизларга боғ-роғлар беради ва сизлар учун анҳорлар оқизиб қўяди.

71:13

مَا لَكُمْ لَا تَرْجُونَ لِلَّهِ وَقَارًا

Сизларга нима бўлди экан, нима учун Аллоҳга муносиб равишда ҳурмат кўрсатишни хоҳламаяпсизлар-а?!

71:14

وَقَدْ خَلَقَكُمْ أَطْوَارًا

Ҳолбуку, У сизларни турли босқичлардан ўтказиб яратди.

71:15

أَلَمْ تَرَوْا كَيْفَ خَلَقَ اللَّهُ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ طِبَاقًا

Аллоҳ етти осмонни қандай қилиб бир-бирига мос яратганини кўрмадингизми?

71:16

وَجَعَلَ الْقَمَرَ فِيهِنَّ نُورًا وَجَعَلَ الشَّمْسَ سِرَاجًا

У, осмонлар ичра ойни (ер учун) нур, қуёшни эса чироқ қилди.

71:17

وَاللَّهُ أَنْبَتَكُمْ مِنَ الْأَرْضِ نَبَاتًا

Аллоҳ сизларни (отангизни) ердан ўсимликни ундиргандек ундирди^[2677].

71:18

ثُمَّ يُعِيدُكُمْ فِيهَا وَيُخْرِجُكُمْ إِخْرَاجًا

Кейин, сизларни тупроққа қайтаради^[2678] ва сўнг сизларни қайтадан (ердан тирилтириб) чиқаради.

71:19

وَاللَّهُ جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ بِسَاطًا

Аллоҳ сизларга ерни тўшаб берди.

71:20

لِتَسْلُكُوا مِنْهَا سُبُلًا فِجَاجًا

Токи ундаги кенг йўллардан юриб ўтасизлар” (деб айтим).

71:21

قَالَ نُوحٌ رَبِّ إِنَّهُمْ عَصَوْنِي وَاتَّبَعُوا مَنْ لَمْ يَزِدْهُ مَالُهُ وَوَلَدُهُ إِلَّا خَسَارًا

(Нуҳ яна) шундай деди: “Эй Роббим! Улар менга қарши чиқиб, мол-мулки ва бола-чақаси ўзига фақат зиён орттирадиган кишига эргашдилар,

71:22

وَمَكَرُوا مَكْرًا كُبَّارًا

Улар ниҳоятда катта тузоқ қурдилар.

71:23

وَقَالُوا لَا تَذَرُنَّ آلِهَتَكُمْ وَلَا تَذَرُنَّ وَدًّا وَلَا سُوَاعًا وَلَا يَغُوثَ وَيَعُوقَ وَنَسْرًا

Яна, улар: «Илоҳларингиздан асло воз кечманг. Айниқса, Вадъдан, Суваъдан, Яғусъдан, Яъуқ ва Насръдан», дедилар.

71:24

وَقَدْ أَضَلُّوا كَثِيرًا ۖ وَلَا تَزِدِ الظَّالِمِينَ إِلَّا ضَلَالًا

Улар кўпчиликни адаштириб юборди. Роббим! Сен шу золимларга фақат залолат (муваффақиятсизлик) орттир!”^[2679]

71:25

مِمَّا خَطِيئَاتِهِمْ أُغْرِقُوا فَأُدْخِلُوا نَارًا فَلَمْ يَجِدُوا لَهُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَنْصَارًا

Улар ўзларининг хатолари туфайли (сувга) чўктирилди. Энди, жаҳаннамга киргизилади. Ўшанда, улар ўзларига Аллоҳдан бошқа ёрдамчилар топа олмаган.

71:26

وَقَالَ نُوحٌ رَبِّ لَا تَذَرْ عَلَى الْأَرْضِ مِنَ الْكَافِرِينَ دَيَّارًا

Нуҳ шундай деди: “Роббим! Бу ерда бирорта ҳам давр сурадиган кофир қўймагин.

71:27

إِنَّكَ إِنْ تَذَرْهُمْ يُضِلُّوا عِبَادَكَ وَلَا يَلِدُوا إِلَّا فَاجِرًا كَفَّارًا

Чунки, уларни тек қўйсанг, бандаларингни адаштириб юборар экан. Булар фақат аҳлоқсиз, нонкўр (иш)лар вужудга келтирар экан^[2680].

71:28

رَبِّ اغْفِرْ لِي وَلِوَالِدَيَّ وَلِمَنْ دَخَلَ بَيْتِيَ مُؤْمِنًا وَلِلْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ وَلَا تَزِدِ الظَّالِمِينَ إِلَّا تَبَارًا

Роббим! Мени, ота-онамни, уйимга мўмин бўлиб кирганларни^[2681], мўмин эркак ва мўмина аёлларни ҳам мағфират қил, золимларга ҳалокатдан бошқа нарса орттирмагин^[2682].”

 

72. ЖИН сураси^[2683]

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

Яхшилиги чексиз ва меҳрибон – Аллоҳ номи билан.

72:1

قُلْ أُوحِيَ إِلَيَّ أَنَّهُ اسْتَمَعَ نَفَرٌ مِنَ الْجِنِّ فَقَالُوا إِنَّا سَمِعْنَا قُرْآنًا عَجَبًا

(Эй Муҳаммад!) Менга қуйидагилар ваҳий қилинди деб айт: «Бир-қанча бегона/нотаниш кишилар Қуръонни тинглаб; (ўзаро) шундай дедилар: «Биз ажойиб Қуръон тингладик^[2684].»

72:2

يَهْدِي إِلَى الرُّشْدِ فَآمَنَّا بِهِ ۖ وَلَنْ نُشْرِكَ بِرَبِّنَا أَحَدًا

У тўғриликкка/етукликка^[2685] бошлар экан, uнга ишондик; Роббимизга ҳеч кимни шерик қилмаймиз.

72:3

وَأَنَّهُ تَعَالَىٰ جَدُّ رَبِّنَا مَا اتَّخَذَ صَاحِبَةً وَلَا وَلَدًا

Ўзига хотин ҳам фарзанд ҳам тутмаган Раббимизнинг мақоми олий (экан).

72:4

وَأَنَّهُ كَانَ يَقُولُ سَفِيهُنَا عَلَى اللَّهِ شَطَطًا

Орамиздаги аҳмоқ Аллоҳ ҳақида бўлмағур гаплар гапириб юрган экан.

72:5

وَأَنَّا ظَنَنَّا أَنْ لَنْ تَقُولَ الْإِنْسُ وَالْجِنُّ عَلَى اللَّهِ كَذِبًا

Биз эса, инсонлар ҳам жинлар ҳам Аллоҳ ҳақида умуман ёлғон гапирмайди, деб ўйлар эканмиз.

72:6

وَأَنَّهُ كَانَ رِجَالٌ مِنَ الْإِنْسِ يَعُوذُونَ بِرِجَالٍ مِنَ الْجِنِّ فَزَادُوهُمْ رَهَقًا

Инсон тоифасидаги бир қанча кишилар жин тоифасидаги бир қанча жинларга сиғиниб, уларни жуда ҳам ҳаддан ошириб юборган.

72:7

وَأَنَّهُمْ ظَنُّوا كَمَا ظَنَنْتُمْ أَنْ لَنْ يَبْعَثَ اللَّهُ أَحَدًا

Улар ҳам сизлар каби, энди Аллоҳ ҳеч кимни элчи қилиб юбормайди, деб ўйлашган эди.

72:8

وَأَنَّا لَمَسْنَا السَّمَاءَ فَوَجَدْنَاهَا مُلِئَتْ حَرَسًا شَدِيدًا وَشُهُبًا

Биз осмонга чиқмоқчи бўлдик, лекин уни кучли муҳофазачилар ва ёруқлик нурлари билан тўлдириб қўйилганини кўрдик.

72:9

وَأَنَّا كُنَّا نَقْعُدُ مِنْهَا مَقَاعِدَ لِلسَّمْعِ ۖ فَمَنْ يَسْتَمِعِ الْآنَ يَجِدْ لَهُ شِهَابًا رَصَدًا

Биз илгари осмонни эшитса бўладиган ерларда^[2686] ўтирар эдик. Энди, ким эшитишга уринса, уни кузатиб турган бир ёруқлик нурга дучор бўлади^[2687].

72:10

وَأَنَّا لَا نَدْرِي أَشَرٌّ أُرِيدَ بِمَنْ فِي الْأَرْضِ أَمْ أَرَادَ بِهِمْ رَبُّهُمْ رَشَدًا

Ер юзидагиларга ёмонлик ирода қилинганми ёки Робби уларни камолотга эриштиришни хоҳлаганми, биз буни тушунмаётган эдик.

72:11

وَأَنَّا مِنَّا الصَّالِحُونَ وَمِنَّا دُونَ ذَٰلِكَ ۖ كُنَّا طَرَائِقَ قِدَدًا

Ўзимизга келсак, орамизда яхшиларимиз ҳам бор, яхши эмасларимиз ҳам бор. Биз турли йўлларга айрилган эдик.

72:12

وَأَنَّا ظَنَنَّا أَنْ لَنْ نُعْجِزَ اللَّهَ فِي الْأَرْضِ وَلَنْ نُعْجِزَهُ هَرَبًا

Шуни аниқ билдикки, биз асло Аллоҳни ерда ожиз қолдиролмас эканмиз, бошқа жойга қочсак ҳам асло ожиз қолдира олмас эканмиз.

72:13

وَأَنَّا لَمَّا سَمِعْنَا الْهُدَىٰ آمَنَّا بِهِ ۖ فَمَنْ يُؤْمِنْ بِرَبِّهِ فَلَا يَخَافُ بَخْسًا وَلَا رَهَقًا

Биз ўша раҳнамо-қўлланмани (Қуръонни) тинглаган вақтимизда унга ишондик. Ким Роббига ишонса, энди у ажрини камайиб қолишидан ва зулмга учраб қолишдан қўрқмайди.

72:14

وَأَنَّا مِنَّا الْمُسْلِمُونَ وَمِنَّا الْقَاسِطُونَ ۖ فَمَنْ أَسْلَمَ فَأُولَٰئِكَ تَحَرَّوْا رَشَدًا

Орамизда мусулмон жинлар ҳам бор, (Исломдан) адашганлар ҳам бор. Ким мусулмон бўлса, ана шулар тўғри йўлни танлаган бўлади.

72:15

وَأَمَّا الْقَاسِطُونَ فَكَانُوا لِجَهَنَّمَ حَطَبًا

Адашганлар эса жаҳаннамга ўтин бўлади.

72:16

وَأَنْ لَوِ اسْتَقَامُوا عَلَى الطَّرِيقَةِ لَأَسْقَيْنَاهُمْ مَاءً غَدَقًا

Агар (ҳақ) йўлда тўғри юрсалар эди, уларни мўл-кўл сув ила «суғориб»^[2688] қўяр эдик.

72:17

لِنَفْتِنَهُمْ فِيهِ ۚ وَمَنْ يُعْرِضْ عَنْ ذِكْرِ رَبِّهِ يَسْلُكْهُ عَذَابًا صَعَدًا

Уларни ўша нарсада имтиҳон қиламиз деб (шундай қилардик). Кимки Роббининг зикридан (Қуръондан) юз ўгирса, уни борган сари ортадиган азобга солади^[2689].

72:18

وَأَنَّ الْمَسَاجِدَ لِلَّهِ فَلَا تَدْعُوا مَعَ اللَّهِ أَحَدًا

Масжидлар Аллоҳга тегишли! Аллоҳ билан биргаликда ҳеч кимга дуо қилманглар!^[2690]

72:19

وَأَنَّهُ لَمَّا قَامَ عَبْدُ اللَّهِ يَدْعُوهُ كَادُوا يَكُونُونَ عَلَيْهِ لِبَدًا

Аллоҳнинг бандаси (Муҳаммад) Аллоҳга дуо қилгани турганида, жинлар уни тепасида ҳудди бир-бирига киришиб кетадигандек бўлиб йиғилишди.

72:20

قُلْ إِنَّمَا أَدْعُو رَبِّي وَلَا أُشْرِكُ بِهِ أَحَدًا

Айт: «Мен фақатгина Роббимга дуо қиламан, дуода унга ҳеч кимни қўшмайман.»

72:21

قُلْ إِنِّي لَا أَمْلِكُ لَكُمْ ضَرًّا وَلَا رَشَدًا

Айт: «Мен сизларга на бир зарар беришга ва на сизларни тўғри йўлга солишга ҳам эга эмасман.»

72:22

قُلْ إِنِّي لَنْ يُجِيرَنِي مِنَ اللَّهِ أَحَدٌ وَلَنْ أَجِدَ مِنْ دُونِهِ مُلْتَحَدًا

Айт: “Аллоҳдан (келадиган азобдан мени) ҳеч ким сақлаб қололмайди. Мен Ундан бошқа паноҳгоҳ ҳам тополмайман.

72:23

إِلَّا بَلَاغًا مِنَ اللَّهِ وَرِسَالَاتِهِ ۚ وَمَنْ يَعْصِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَإِنَّ لَهُ نَارَ جَهَنَّمَ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا

(Вазифам) Аллоҳдан келган (ваҳий)ни етқазиб қўйиш, холос. Ким Аллоҳ ва Росулига қарши чиқса, Унга аниқ жаҳаннам ўти бор, унда ўлимсиз — мангу қоладилар.

72:24

حَتَّىٰ إِذَا رَأَوْا مَا يُوعَدُونَ فَسَيَعْلَمُونَ مَنْ أَضْعَفُ نَاصِرًا وَأَقَلُّ عَدَدًا

Бу кабилар ўзларига таҳдид қилинган (азоб)ни кўришганида, кимни ёрдамчиси кучсиз ва оз эканини билиб оладилар”.

72:25

قُلْ إِنْ أَدْرِي أَقَرِيبٌ مَا تُوعَدُونَ أَمْ يَجْعَلُ لَهُ رَبِّي أَمَدًا

Айт: “Сизларга таҳдид қилинган (азоб) яқинми ёки, Роббим унга муддат белгилайдими,- билмайман.

72:26

عَالِمُ الْغَيْبِ فَلَا يُظْهِرُ عَلَىٰ غَيْبِهِ أَحَدًا

Ғайбни (махфий нарсаларни) У билади. У Ўз ғайбини ҳеч кимга ошкор қилмайди.

72:27

إِلَّا مَنِ ارْتَضَىٰ مِنْ رَسُولٍ فَإِنَّهُ يَسْلُكُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَمِنْ خَلْفِهِ رَصَدًا

Фақатгина Ўзи рози бўлган элчига (ошкор қилади). Ўшанда у(элчи)ни олдига ва орқасига кузатувчи (фаришта)лар қўяди.^[2691]

72:28

لِيَعْلَمَ أَنْ قَدْ أَبْلَغُوا رِسَالَاتِ رَبِّهِمْ وَأَحَاطَ بِمَا لَدَيْهِمْ وَأَحْصَىٰ كُلَّ شَيْءٍ عَدَدًا

Токи, (фаришталар унга) Роббинг хабарларини етказиб келганини, уларни ёнидаги (ваҳий)ни тўлиқ англаб етганини ва ҳар нарсани бирма-бир ҳисоблаб/сақлаб олганини (элчи) билиб олсин^[2692].

 

73. МУЗЗАММИЛ сураси^[2693]

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

Яхшилиги чексиз ва меҳрибон – Аллоҳ номи билан.

73:1

يَا أَيُّهَا الْمُزَّمِّلُ

Эй (пайғамбарлик юки) юклатилган зот!

73:2

قُمِ اللَّيْلَ إِلَّا قَلِيلًا

Туннинг оз қисмидан бошқа вақтида бедор бўл!

73:3

نِصْفَهُ أَوِ انْقُصْ مِنْهُ قَلِيلًا

(Туннинг) ярмида ёки, ундан ҳам бир оз озайтиравер.

73:4

أَوْ زِدْ عَلَيْهِ وَرَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِيلًا

Ёки, туннинг ярмидан кўпайтир ва Қуръонни дона-дона қилиб тушунтир!^[2694]

73:5

إِنَّا سَنُلْقِي عَلَيْكَ قَوْلًا ثَقِيلًا

Сенга яқинда масъулияти/оғир сўз юклаймиз.

73:6

إِنَّ نَاشِئَةَ اللَّيْلِ هِيَ أَشَدُّ وَطْئًا وَأَقْوَمُ قِيلًا

Дарҳақиқат, тунги муҳит янада самарали/таъсирли ва сўзи таъсирлидир.

73:7

إِنَّ لَكَ فِي النَّهَارِ سَبْحًا طَوِيلًا

Сени кундузи узун ишларинг бор.

73:8

وَاذْكُرِ اسْمَ رَبِّكَ وَتَبَتَّلْ إِلَيْهِ تَبْتِيلًا

Роббингни исмини^[2695] ёд эт, Унга тўлиқ йўнал!

73:9

رَبُّ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ لَا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ فَاتَّخِذْهُ وَكِيلًا

У машриқу мағрибни яратган Эгасидир. Ундан бошқа илоҳ йўқ. Шунинг учун, Уни ўзинга вакил (таянч) қилиб ол!

73:10

وَاصْبِرْ عَلَىٰ مَا يَقُولُونَ وَاهْجُرْهُمْ هَجْرًا جَمِيلًا

У (мушрик)ларнинг гапларига сабр қил ва улардан чиройли айрил.

73:11

وَذَرْنِي وَالْمُكَذِّبِينَ أُولِي النَّعْمَةِ وَمَهِّلْهُمْ قَلِيلًا

Ўша бадавлат ёлғончиларни менга қўйиб бер, уларга бир оз муҳлат бер^[2696].

73:12

إِنَّ لَدَيْنَا أَنْكَالًا وَجَحِيمًا

Албатта, ҳузуримизда (кофирлар учун) темир ҳалқалар ва аланггали оташлар бор.

73:13

وَطَعَامًا ذَا غُصَّةٍ وَعَذَابًا أَلِيمًا

Ва томоққа тиқиладиган егулик ва аламли азоб бор.

73:14

يَوْمَ تَرْجُفُ الْأَرْضُ وَالْجِبَالُ وَكَانَتِ الْجِبَالُ كَثِيبًا مَهِيلًا

Кун келиб, ер ва тоғлар қаттиқ силкинади. Тоғлар қуйим-қуйим бўлиб оқадиган қумдек бўлиб қолади.

73:15

إِنَّا أَرْسَلْنَا إِلَيْكُمْ رَسُولًا شَاهِدًا عَلَيْكُمْ كَمَا أَرْسَلْنَا إِلَىٰ فِرْعَوْنَ رَسُولًا

Фиръавнга элчи юборганимиздек, сизларга ҳам — ўзингизга гувоҳ бўладиган элчи юбордик.

73:16

فَعَصَىٰ فِرْعَوْنُ الرَّسُولَ فَأَخَذْنَاهُ أَخْذًا وَبِيلًا

Фиръавн (ўзига юборилган) элчига қарши чиққан. Оқибатда, уни қаттиқ (азоб-ла) тутдик.

73:17

فَكَيْفَ تَتَّقُونَ إِنْ كَفَرْتُمْ يَوْمًا يَجْعَلُ الْوِلْدَانَ شِيبًا

Агар кофирлик қилсанглар, «ёшларнинг сочини оқартириб юборадиган» кун^[2697] (азоби)дан қандай сақланасизлар?!

73:18

السَّمَاءُ مُنْفَطِرٌ بِهِ ۚ كَانَ وَعْدُهُ مَفْعُولًا

У куни осмон ёрилади ва Аллоҳнинг ваъдаси амалга ошади.

73:19

إِنَّ هَٰذِهِ تَذْكِرَةٌ ۖ فَمَنْ شَاءَ اتَّخَذَ إِلَىٰ رَبِّهِ سَبِيلًا

Албатта, бу насиҳатдир (эслатмадир). Ким хоҳласа Роббига (олиб борувчи) йўлни тутади.

73:20

مِنَ الَّذ۪ينَ مَعَكَۜ وَاللّٰهُ يُقَدِّرُ الَّيْلَ وَالنَّهَارَۜ عَلِمَ اَنْ لَنْ تُحْصُوهُ فَتَابَ عَلَيْكُمْ فَاقْرَؤُ۫ا مَا تَيَسَّرَ مِنَ الْقُرْاٰنِۜ عَلِمَ اَنْ سَيَكُونُ مِنْكُمْ مَرْضٰىۙ وَاٰخَرُونَ يَضْرِبُونَ فِي الْاَرْضِ يَبْتَغُونَ مِنْ فَضْلِ اللّٰهِۙ وَاٰخَرُونَ يُقَاتِلُونَ ف۪ي سَب۪يلِ اللّٰهِۘ فَاقْرَؤُ۫ا مَا تَيَسَّرَ مِنْهُۙ وَاَق۪يمُوا الصَّلٰوةَ وَاٰتُوا الزَّكٰوةَ وَاَقْرِضُوا اللّٰهَ قَرْضًا حَسَنًاۜ وَمَا تُقَدِّمُوا لِاَنْفُسِكُمْ مِنْ خَيْرٍ تَجِدُوهُ عِنْدَ اللّٰهِ هُوَ خَيْرًا وَاَعْظَمَ اَجْرًاۜ وَاسْتَغْفِرُوا اللّٰهَۜ اِنَّ اللّٰهَ غَفُورٌ رَح۪يمٌ

(Эй Муҳаммад!) Албатта, яратган Эганг билиб турибдики, сен кечанинг учдан иккисига яқин қисмида, кечанинг ярмида, кечани учдан бирида бедор бўляпсан, сен билан бирга бир жамоат ҳам (бор). Аллоҳ кеч билан кундузга (ибодат учун) ўлчов қўяди^[2698]. Сизлар буни тўлиқ бажара олмаслигингизни билди, сизларга тавба имкони берди. Энди, Қуръонни ўзингизга қулай бўлган вақтда ўқинглар. Тез орада орангиздан беморлар бўлишини, бошқалари Аллоҳни фазлини (ризқини) излаб ер юзига сафарга чиқадиганлар ва Аллоҳ йўлида курашадиган яна бошқа кишилар ҳам бўлишини Аллоҳ биляпти. Шу боис, Қуръонни ўзингизга осон бўлган вақтда^[2699] ўқинглар. Намозни пухта адо этинглар, закотни беринглар ва Аллоҳга чиройли қарз беринглар. Бугун ўзингиз учун қилаётган ҳар қандай яхшиликни, Аллоҳни ҳузурида ундан ҳам яхшироқ ва мукофоти буюкроқ ҳолатда топасизлар. Аллоҳдан мағфират тиланглар. Аллоҳ жуда кечиримлидир, меҳрибондир.

 

74. МУДДАССИР сураси^[2700]

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

Яхшилиги чексиз ва меҳрибон – Аллоҳ номи билан.

74:1

يَا أَيُّهَا الْمُدَّثِّرُ

Эй (пайғамбарлик вазифасига) бурканувчи!

74:2

قُمْ فَأَنْذِرْ

Тур ва огоҳлантир!^[2701]

74:3

وَرَبَّكَ فَكَبِّرْ

Роббингни улуғла!^[2702]

74:4

وَثِيَابَكَ فَطَهِّرْ

Ўзингни покиза тут,^[2703]

74:5

وَالرُّجْزَ فَاهْجُرْ

Нопок нарсалардан узоқ тур!

74:6

وَلَا تَمْنُنْ تَسْتَكْثِرُ

(Қилган ишларингни) кўп деб билиб миннат қилма!^[2704]

74:7

وَلِرَبِّكَ فَاصْبِرْ

Роббинг учун сабр-бардош қил!

74:8

فَإِذَا نُقِرَ فِي النَّاقُورِ

Сур чалинганида,

74:9

فَذَٰلِكَ يَوْمَئِذٍ يَوْمٌ عَسِيرٌ

Ўша кун жуда оғир кун (бўлади).

74:10

عَلَى الْكَافِرِينَ غَيْرُ يَسِيرٍ

Кофирлар/ҳаққа қарши чиқувчилар учун осон бўлмайди!^[2705]

74:11

ذَرْنِي وَمَنْ خَلَقْتُ وَحِيدًا

Ўзим ёлғиз яратган кишини^[2706] Ўзимга қўйиб бер!

74:12

وَجَعَلْتُ لَهُ مَالًا مَمْدُودًا

Унга узлуксиз мол-давлат бердим.

74:13

وَبَنِينَ شُهُودًا

Ҳамда ёнида юрадиган болалар^[2707].

74:14

وَمَهَّدْتُ لَهُ تَمْهِيدًا

Унга катта имкон бердим.

74:15

ثُمَّ يَطْمَعُ أَنْ أَزِيدَ

(Кофирлигидан) кейин ҳам, орттириб беришимни кутяпти.

74:16

كَلَّا ۖ إِنَّهُ كَانَ لِآيَاتِنَا عَنِيدًا

Йўқ! У оятларимизга нисбатан қайсарлик қилди.

74:17

سَأُرْهِقُهُ صَعُودًا

Уни яқинда жуда оғир уқубатли қийноққа соламан^[2708].

74:18

إِنَّهُ فَكَّرَ وَقَدَّرَ

Чунки, у (нима қилишни) ўйланди ва режа қилди.

74:19

فَقُتِلَ كَيْفَ قَدَّرَ

Ўлгур! Қандай режа қилди?!

74:20

ثُمَّ قُتِلَ كَيْفَ قَدَّرَ

Ҳа ўлгур! Қандай режа қилди?!

74:21

ثُمَّ نَظَرَ

Кейин бир қаради.

74:22

ثُمَّ عَبَسَ وَبَسَرَ

Сўнг, қовоғини солди, афтини буриштирди.

74:23

ثُمَّ أَدْبَرَ وَاسْتَكْبَرَ

Кейин, ортга ўгирилди, ўзини катта тутди.

74:24

فَقَالَ إِنْ هَٰذَا إِلَّا سِحْرٌ يُؤْثَرُ

Сўнг: «Бу нақл қилинган сеҳрдан бошқа нарса эмас», деди.

74:25

إِنْ هَٰذَا إِلَّا قَوْلُ الْبَشَرِ

«Бу, (Муҳаммад ўқиётган нарсалар) инсонни сўзидан бошқа нарса эмас», (деди).

74:26

سَأُصْلِيهِ سَقَرَ

Уни яқинда Сақорга суқаман.

74:27

وَمَا أَدْرَاكَ مَا سَقَرُ

Сақор нима эканини қаердан билардинг?

74:28

لَا تُبْقِي وَلَا تَذَرُ

У (Сақор кофирларни азобсиз) қолдирмайди, тек ташлаб қўймайди!^[2709]

74:29

لَوَّاحَةٌ لِلْبَشَرِ

У терини қорайтириб юборади.

74:30

عَلَيْهَا تِسْعَةَ عَشَرَ

Уни тепасида ўн тўққизта (малак) бор^[2710].

74:31

وَمَا جَعَلْنَا أَصْحَابَ النَّارِ إِلَّا مَلَائِكَةً ۙ وَمَا جَعَلْنَا عِدَّتَهُمْ إِلَّا فِتْنَةً لِلَّذِينَ كَفَرُوا لِيَسْتَيْقِنَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ وَيَزْدَادَ الَّذِينَ آمَنُوا إِيمَانًا ۙ وَلَا يَرْتَابَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ وَالْمُؤْمِنُونَ ۙ وَلِيَقُولَ الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ وَالْكَافِرُونَ مَاذَا أَرَادَ اللَّهُ بِهَٰذَا مَثَلًا ۚ كَذَٰلِكَ يُضِلُّ اللَّهُ مَنْ يَشَاءُ وَيَهْدِي مَنْ يَشَاءُ ۚ وَمَا يَعْلَمُ جُنُودَ رَبِّكَ إِلَّا هُوَ ۚ وَمَا هِيَ إِلَّا ذِكْرَىٰ لِلْبَشَرِ

Биз жаҳаннам бошқарувчиларини фақат малоика қилдик. Уларнинг саноғини қаршилик қлганлар учун фақатгина бир имтиҳон воситаси қилдик. Биз буни китоб берилган (ҳозирги ғайридин)лар қатъий ишончга эга бўлиши, мўминларни Аллоҳга бўлган имон-ишончи ортиши, китоб берилганлар ва мўминлар шубҳага тушмасликлари учун шундай қилдик. Ҳамда, қалбларида касаллиги борлар ва қаршилик қилганлар: «Аллоҳ бу мисол билан нимани ирода қилди?»- дейиши учун шундай қилдик. Аллоҳ лойиқ бўлганни адаштиради, муносиб бўлганни тўғри йўлга солади. Роббингни қўшинларини Ўзидан бошқаси билмайди. Булар инсоният учун насиҳатдир (эслатмадир).

74:32

كَلَّا وَالْقَمَرِ

Йўқ! Онт бўлсин ойга,

74:33

وَاللَّيْلِ إِذْ أَدْبَرَ

Ортга қайтган кечага,

74:34

وَالصُّبْحِ إِذَا أَسْفَرَ

Ёришган вақтдаги тонггаки,

74:35

إِنَّهَا لَإِحْدَى الْكُبَرِ

У (Сақор) катта (азоб)ларнинг биридир!

74:36

نَذِيرًا لِلْبَشَرِ

Инсоният учун огоҳлантирувчидир.

74:37

لِمَنْ شَاءَ مِنْكُمْ أَنْ يَتَقَدَّمَ أَوْ يَتَأَخَّرَ

Орангиздан (имону амалда) илгарилашни ёки чекинишни танлаган кишилар учун (огоҳлантирувчидир)^[2711].

74:38

كُلُّ نَفْسٍ بِمَا كَسَبَتْ رَهِينَةٌ

Ҳар ким ўз қилмишининг гаровидир.

74:39

إِلَّا أَصْحَابَ الْيَمِينِ

Ўнг тараф эгалари^[2712] бундан мустасно.

74:40

فِي جَنَّاتٍ يَتَسَاءَلُونَ

Улар боғу бўстонларда (яшайди) ва сўраб-суриштиради.

74:41

عَنِ الْمُجْرِمِينَ

Жиноятчилар ҳақида.

74:42

مَا سَلَكَكُمْ فِي سَقَرَ

«Сизларни сақорга нима олиб кирди?» (деб).

74:43

قَالُوا لَمْ نَكُ مِنَ الْمُصَلِّينَ

Улар шундай дейди: «Биз диний вазифаларни бажармаганмиз^[2713].

74:44

وَلَمْ نَكُ نُطْعِمُ الْمِسْكِينَ

Чорасизларни едириб-ичирмаганмиз.

74:45

وَكُنَّا نَخُوضُ مَعَ الْخَائِضِينَ

(Гуноҳга) ботувчилар билан бирга ботиб юрганмиз.

74:46

وَكُنَّا نُكَذِّبُ بِيَوْمِ الدِّينِ

Сарҳисоб кунини ёлғонлаганмиз.

74:47

حَتَّىٰ أَتَانَا الْيَقِينُ

Токи ўша аниқ (ўлим) келгунга қадар (шундай эдик).”

74:48

فَمَا تَنْفَعُهُمْ شَفَاعَةُ الشَّافِعِينَ

Энди, уларга (ўзлари иддао қилган) шафоатчиларнинг шафоати фойда бермайди.^[2714]

74:49

فَمَا لَهُمْ عَنِ التَّذْكِرَةِ مُعْرِضِينَ

Нима учун улар насиҳатдан (Қуръондан) юз ўгирмоқда?!

74:50

كَأَنَّهُمْ حُمُرٌ مُسْتَنْفِرَةٌ

Улар худди ёввойи эшакларга ўхшайди.

74:51

فَرَّتْ مِنْ قَسْوَرَةٍ

Арслондан ҳуркиб қочган эшаклар…^[2715]

74:52

بَلْ يُرِيدُ كُلُّ امْرِئٍ مِنْهُمْ أَنْ يُؤْتَىٰ صُحُفًا مُنَشَّرَةً

Аслида, уларнинг ҳар бири ўзларига очиқ саҳифалар (ваҳий қилиб) берилишини хоҳлайди.

74:53

كَلَّا ۖ بَلْ لَا يَخَافُونَ الْآخِرَةَ

Йўқ! Аслида, улар охиратдан қўрқмаяпти.

74:54

كَلَّا إِنَّهُ تَذْكِرَةٌ

Йўқ! У эслатма (насиҳат)дир.

74:55

فَمَنْ شَاءَ ذَكَرَهُ

Ким хоҳласа уни ёдда тутади (эслатма олади).

74:56

وَمَا يَذْكُرُونَ إِلَّا أَنْ يَشَاءَ اللَّهُ ۚ هُوَ أَهْلُ التَّقْوَىٰ وَأَهْلُ الْمَغْفِرَةِ

Зеро, Аллоҳ насиб қилмаса, улар (Қуръондан) насиҳат оломайди^[2716]. У масъулият^[2717] ва мағфират/кечириб юбориш эгасидир.

 

75. ҚИЁМАТ сураси^[2718]

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

Яхшилиги чексиз ва меҳрибон – Аллоҳ номи билан.

75:1

لَا أُقْسِمُ بِيَوْمِ الْقِيَامَةِ

Йўқ!^[2719] Қиёмат кунига қасам!

75:2

وَلَا أُقْسِمُ بِالنَّفْسِ اللَّوَّامَةِ

Йўқ! Ўзини маломат қилувчи кишига қасам!^[2720]

75:3

أَيَحْسَبُ الْإِنْسَانُ أَلَّنْ نَجْمَعَ عِظَامَهُ

(Кофир) инсон Бизни унинг суякларини тўплай олмайди деб ўйлаяптими?!

75:4

بَلَىٰ قَادِرِينَ عَلَىٰ أَنْ نُسَوِّيَ بَنَانَهُ

Ҳа! Унинг бармоқ учларини ўрнига келтиришга (ҳам)  кучимиз етади.

75:5

بَلْ يُرِيدُ الْإِنْسَانُ لِيَفْجُرَ أَمَامَهُ

Аммо (кофир) инсон келажагини/охират ҳаётини ёлғонламоқчи бўлади^[2721],

75:6

يَسْأَلُ أَيَّانَ يَوْمُ الْقِيَامَةِ

“Қиёмат куни ўзи қачон!” — деб сўрайди.

75:7

فَإِذَا بَرِقَ الْبَصَرُ

Кўзлар чақнаганида,

75:8

وَخَسَفَ الْقَمَرُ

Ой сўнганида,

75:9

وَجُمِعَ الشَّمْسُ وَالْقَمَرُ

Қуёш билан ой бир жойга тўпланганида,^[2722]

75:10

يَقُولُ الْإِنْسَانُ يَوْمَئِذٍ أَيْنَ الْمَفَرُّ

Ўша куни инсон: «Қаерга қочса бўлади?», деб қолади.

75:11

كَلَّا لَا وَزَرَ

Йўқ! Паноҳгоҳ йўқ.

75:12

إِلَىٰ رَبِّكَ يَوْمَئِذٍ الْمُسْتَقَرُّ

У кун бориб турадиган жой фақат Роббинг ҳузуридир.

75:13

يُنَبَّأُ الْإِنْسَانُ يَوْمَئِذٍ بِمَا قَدَّمَ وَأَخَّرَ

У куни нима қилиб ўтгани ва нимани қолдириб келгани инсонга бирма-бир билдириб ўтилади^[2723].

75:14

بَلِ الْإِنْسَانُ عَلَىٰ نَفْسِهِ بَصِيرَةٌ

Аслида, инсон ўзига ўзи яққол гувоҳдир^[2724].

75:15

وَلَوْ أَلْقَىٰ مَعَاذِيرَهُ

Агарчи, узрларини сочиб-тўкадиган бўлса ҳам!

75:16

لَا تُحَرِّكْ بِهِ لِسَانَكَ لِتَعْجَلَ بِهِ

Унга (ҳукминга) шошқалоқлик қилиб, тилингни қимирлатма!^[2725]

75:17

إِنَّ عَلَيْنَا جَمْعَهُ وَقُرْآنَهُ

Уни тўплаш ва уни ўқиб бериш фақат Бизга оид.

75:18

فَإِذَا قَرَأْنَاهُ فَاتَّبِعْ قُرْآنَهُ

Биз қачон уни ўқиганимизда, уни ўқилишига эргаш.

75:19

ثُمَّ إِنَّ عَلَيْنَا بَيَانَهُ

Кейин, уни очиқлаб бериш ҳам Бизга оид.^[2726]

75:20

كَلَّا بَلْ تُحِبُّونَ الْعَاجِلَةَ

Йўқ!^[2727] Сизлар шошилинч (дунёликни) хоҳлаяпсизлар.

75:21

وَتَذَرُونَ الْآخِرَةَ

Охиратни ташлаб қўйяпсиз.

75:22

وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ نَاضِرَةٌ

Ўша куни бир қанча юзлар порлоқ (бўлиб),

75:23

إِلَىٰ رَبِّهَا نَاظِرَةٌ

Робби (амрига) қараб^[2728] туради.

75:24

وَوُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ بَاسِرَةٌ

Яна, ўша куни бир қанча юзлар буришган бўлиб,

75:25

تَظُنُّ أَنْ يُفْعَلَ بِهَا فَاقِرَةٌ

Ўзларига нисбатан умуртқаларини синдирадиган иш қилинишини билиб бўлади.

75:26

كَلَّا إِذَا بَلَغَتِ التَّرَاقِيَ

Йўқ! Жон ҳалқумга етганида,

75:27

وَقِيلَ مَنْ ۜ رَاقٍ

«Дам соладиган биров борми?»,- деб қолинганида,

75:28

وَظَنَّ أَنَّهُ الْفِرَاقُ

(Сакаротдаги одам) у айрилиқ эканини билганида,

75:29

وَالْتَفَّتِ السَّاقُ بِالسَّاقِ

Болдирлар(и) бир-бирига чалмашганда/жон чиққанида,^[2729]

75:30

إِلَىٰ رَبِّكَ يَوْمَئِذٍ الْمَسَاقُ

Ўша (қиёмат) куни етаклаб борилиш Роббинг ҳузурига бўлади.

75:31

فَلَا صَدَّقَ وَلَا صَلَّىٰ

У (кофир ҳақни) тасдиқламади, (пайғамбарга) ёрдам бермади.

75:32

وَلَٰكِنْ كَذَّبَ وَتَوَلَّىٰ

Аксинча, ёлғонлади ва юз ўгирди.

75:33

ثُمَّ ذَهَبَ إِلَىٰ أَهْلِهِ يَتَمَطَّىٰ

Кейин қаҳрамонлар-ча керилиб, ўз оиласига кетди^[2730].

75:34

أَوْلَىٰ لَكَ فَأَوْلَىٰ

(Эй кофир!) Сени ҳолингга вой, ҳолингга вой!^[2731]

75:35

ثُمَّ أَوْلَىٰ لَكَ فَأَوْلَىٰ

Кейин, (яна) ҳолингга вой, ҳолингга вой!

75:36

أَيَحْسَبُ الْإِنْسَانُ أَنْ يُتْرَكَ سُدًى

Инсон ўз ҳолича^[2732] ташлаб қўйилади, деб ўйлаяптими?

75:37

أَلَمْ يَكُ نُطْفَةً مِنْ مَنِيٍّ يُمْنَىٰ

У оқизилган манийнинг (сперманинг) бир қисмидан шаклланган уруғ эмасмиди?^[2733]

75:38

ثُمَّ كَانَ عَلَقَةً فَخَلَقَ فَسَوَّىٰ

Кейин у эмбриога айланди. Шунда (Аллоҳ уни) шаклини тўғрилади^[2734].

75:39

فَجَعَلَ مِنْهُ الزَّوْجَيْنِ الذَّكَرَ وَالْأُنْثَىٰ

Шу тариқа у (маний)дан икки жуфтликни – эркак ва аёлни пайдо қилди^[2735].

75:40

أَلَيْسَ ذَٰلِكَ بِقَادِرٍ عَلَىٰ أَنْ يُحْيِيَ الْمَوْتَىٰ

(Шуларни бажарган зот) ўликларни тирилтиришликка кучи етмайдими?!

 

76. ИНСОН сураси^[2736]

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

Яхшилиги чексиз ва меҳрибон – Аллоҳ номи билан.

76:1

هَلْ أَتَىٰ عَلَى الْإِنْسَانِ حِينٌ مِنَ الدَّهْرِ لَمْ يَكُنْ شَيْئًا مَذْكُورًا

Шубҳасизки, (бу дунёда) инсон узра жуда узоқ вақт ўтди. Ўшанда у хали эсга олинадиган нарса бўлмаган^[2737].

76:2

إِنَّا خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ مِنْ نُطْفَةٍ أَمْشَاجٍ نَبْتَلِيهِ فَجَعَلْنَاهُ سَمِيعًا بَصِيرًا

Инсонни аралашмали уруғдан яратдикки, уни қаттиқ имтиҳон қиламиз. Шу боис, уни эшитиб англайдиган ва басиратли^[2738] қилдик.

76:3

إِنَّا هَدَيْنَاهُ السَّبِيلَ إِمَّا شَاكِرًا وَإِمَّا كَفُورًا

Унга йўлни кўрсатиб қўйдик. Ё қадрига етади ё нонкўр (бўлади)^[2739].

76:4

إِنَّا أَعْتَدْنَا لِلْكَافِرِينَ سَلَاسِلَ وَأَغْلَالًا وَسَعِيرًا

Албатта, нонкўр/кофирларга занжирлар, темир ҳалқалар ва алангали оташни тайёрладик.

76:5

إِنَّ الْأَبْرَارَ يَشْرَبُونَ مِنْ كَأْسٍ كَانَ مِزَاجُهَا كَافُورًا

Яхшилар Кафур қўшилган қадаҳлардан ичиши аниқ.

76:6

عَيْنًا يَشْرَبُ بِهَا عِبَادُ اللَّهِ يُفَجِّرُونَهَا تَفْجِيرًا

(Кафур) Аллоҳнинг (яхши) бандалари ичадиган, ўзлари хоҳлаган ерига оқизиб ичадиган булоқдир.

76:7

يُوفُونَ بِالنَّذْرِ وَيَخَافُونَ يَوْمًا كَانَ شَرُّهُ مُسْتَطِيرًا

Улар берган сўзида турадилар ва дахшати кенг тарқаладиган кундан қўрқадилар.

76:8

وَيُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَىٰ حُبِّهِ مِسْكِينًا وَيَتِيمًا وَأَسِيرًا

Улар ёрдамга муҳтож, етим ва асирларни сева-сева едириб-ичирадилар.

76:9

إِنَّمَا نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لَا نُرِيدُ مِنْكُمْ جَزَاءً وَلَا شُكُورًا

(Уларни едириб-ичираётиб) “Сизларни фақат Аллоҳни розилиги учун едириб-ичиряпмиз, сизлардан мукофот ҳам, миннатдорчилик ҳам кутмаймиз.

76:10

إِنَّا نَخَافُ مِنْ رَبِّنَا يَوْمًا عَبُوسًا قَمْطَرِيرًا

Чунки, биз қайғуга солиб қўювчи қаттиқ кунда Роббимиз (азоби)дан қўрқамиз” (дейдилар)

76:11

فَوَقَاهُمُ اللَّهُ شَرَّ ذَٰلِكَ الْيَوْمِ وَلَقَّاهُمْ نَضْرَةً وَسُرُورًا

Шу боис, Аллоҳ уларни у куннинг ёмонлигидан сақлаб қолади, юзларига порлоқлик ва дилларига хурсандчилик солиб қўяди.

76:12

وَجَزَاهُمْ بِمَا صَبَرُوا جَنَّةً وَحَرِيرًا

Қилган сабр-бардошлари эвазига, (Аллоҳ) уларни жаннат ва ипак кийимлар билан мукофотлайди.^[2740]

76:13

مُتَّكِئِينَ فِيهَا عَلَى الْأَرَائِكِ ۖ لَا يَرَوْنَ فِيهَا شَمْسًا وَلَا زَمْهَرِيرًا

У ерда суянчиқларига суянган ҳолда ўтиришади, иссиқ ҳароратни ҳам, совуқ ҳароратни ҳам кўрмайдилар^[2741].

76:14

وَدَانِيَةً عَلَيْهِمْ ظِلَالُهَا وَذُلِّلَتْ قُطُوفُهَا تَذْلِيلًا

(Жаннат дарахтларининг) соялари уларни тепасига яқин бўлади ва меваларини узиш осон қилиб қўйилади.

76:15

وَيُطَافُ عَلَيْهِمْ بِآنِيَةٍ مِنْ فِضَّةٍ وَأَكْوَابٍ كَانَتْ قَوَارِيرَا

Уларни атрофида кумуш идишлар ва пиёлалар айлантириб турилади, улар биллурланган бўлади^[2742].

76:16

قَوَارِيرَ مِنْ فِضَّةٍ قَدَّرُوهَا تَقْدِيرًا

Уларни ҳар бири кумушдан биллурланган бўлади. Миқдорини ўзлари ўлчайди.

76:17

وَيُسْقَوْنَ فِيهَا كَأْسًا كَانَ مِزَاجُهَا زَنْجَبِيلًا

Ва у ерда қадаҳларда занжабил аралаштирилган ичимлик тақдим қилинади.

76:18

عَيْنًا فِيهَا تُسَمَّىٰ سَلْسَبِيلًا

Ўша ичимлик жаннатдаги Салсабил деган булоқдан (олинади).

76:19

وَيَطُوفُ عَلَيْهِمْ وِلْدَانٌ مُخَلَّدُونَ إِذَا رَأَيْتَهُمْ حَسِبْتَهُمْ لُؤْلُؤًا مَنْثُورًا

Атофларида ўзгармай қоладиган хизматкор йигитлар^[2743] юради. Уларни кўрсанг сочилган марварид,^[2744] деб ўйлайсан.

76:20

وَإِذَا رَأَيْتَ ثَمَّ رَأَيْتَ نَعِيمًا وَمُلْكًا كَبِيرًا

(У ерни) кўрганингда асл неъматни ва катта подшоҳликни кўрасан.

76:21

عَالِيَهُمْ ثِيَابُ سُنْدُسٍ خُضْرٌ وَإِسْتَبْرَقٌ ۖ وَحُلُّوا أَسَاوِرَ مِنْ فِضَّةٍ وَسَقَاهُمْ رَبُّهُمْ شَرَابًا طَهُورًا

Жаннатдагиларни устида нафис ва қалин ипаклардан яшил кийимлар бўлади. Улар кумуш билакузуклар билан ясантирилади. Робби уларга тоза ичимликлар ичиради.

76:22

إِنَّ هَٰذَا كَانَ لَكُمْ جَزَاءً وَكَانَ سَعْيُكُمْ مَشْكُورًا

(Уларга:) “Албатта, бу сизлар учун мукофотдир, уринишларингиз қадрланди” (дейилади)^[2745].

76:23

إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا عَلَيْكَ الْقُرْآنَ تَنْزِيلًا

Сенга Биз Қуръонни бўлиб-бўлиб туширдик.

76:24

فَاصْبِرْ لِحُكْمِ رَبِّكَ وَلَا تُطِعْ مِنْهُمْ آثِمًا أَوْ كَفُورًا

Бас! Роббинг ҳукмига сабр қил. Улардан ҳеч бир гуноҳкорга ҳам, нонкўрга ҳам итоат қилма^[2746].

76:25

وَاذْكُرِ اسْمَ رَبِّكَ بُكْرَةً وَأَصِيلًا

Кун-у тун Роббингни исмини ёд эт!

76:26

وَمِنَ اللَّيْلِ فَاسْجُدْ لَهُ وَسَبِّحْهُ لَيْلًا طَوِيلًا

Кечанинг бир қисмида Унга сажда қил^. Узун тунларда Уни улуғла.

76:27

إِنَّ هَٰؤُلَاءِ يُحِبُّونَ الْعَاجِلَةَ وَيَذَرُونَ وَرَاءَهُمْ يَوْمًا ثَقِيلًا

Бу инсонлар шошилинч (дунёликни) хоҳлаяпти, оғир кунни эса ортларига ташлаяпти^[2747].

76:28

نَحْنُ خَلَقْنَاهُمْ وَشَدَدْنَا أَسْرَهُمْ ۖ وَإِذَا شِئْنَا بَدَّلْنَا أَمْثَالَهُمْ تَبْدِيلًا

Уларни биз яратдик ва тўқималарини мустаҳкам қилдик. Ўзимиз муносиб билган вақтда, уларни ўхшаши билан алмаштириб қўямиз^[2748].

76:29

إِنَّ هَٰذِهِ تَذْكِرَةٌ ۖ فَمَنْ شَاءَ اتَّخَذَ إِلَىٰ رَبِّهِ سَبِيلًا

Албатта, бу насиҳатдир (эслатмадир). Ким хоҳласа (шу насиҳат ила) Роббининг йўлини тутади.

76:30

وَمَا تَشَاءُونَ إِلَّا أَنْ يَشَاءَ اللَّهُ ۚ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلِيمًا حَكِيمًا

(Шунда) сизлар фақат Аллоҳ танлаган (йўл)ни танлайсизлар^[2749]. Албатта, Аллоҳ билади, тўғри қарор беради.

76:31

يُدْخِلُ مَنْ يَشَاءُ فِي رَحْمَتِهِ ۚ وَالظَّالِمِينَ أَعَدَّ لَهُمْ عَذَابًا أَلِيمًا

У ўзи муносиб билган бандасини раҳматига (жаннатига) киргизади. Золимлик қилувчиларга эса, аламли азоб тайёрлаб қўй(а)ди.

 

77. МУРСАЛАТ сураси^[2750]

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

Яхшилиги чексиз ва меҳрибон – Аллоҳ номи билан.

77:1

وَالْمُرْسَلَاتِ عُرْفًا

Онт бўлсин, яхшилик ёйиш учун юборилганларга,^[2751]

77:2

فَالْعَاصِفَاتِ عَصْفًا

(Вазифасини) тираниб-тирмашиб бажарувчиларга,^[2752]

77:3

وَالنَّاشِرَاتِ نَشْرًا

(Яхшиликни) ҳар тафарга ёювчиларга,

77:4

فَالْفَارِقَاتِ فَرْقًا

(Ҳақ билан ботилни) ажратиб берувчиларга,^[2753]

77:5

فَالْمُلْقِيَاتِ ذِكْرًا

Эслатма/Қуръонни ўргатувчиларга, ^[2754]

77:6

عُذْرًا أَوْ نُذْرًا

(Қуръон) ё узр учунёки огоҳлантириш учундир!^[2755]

77:7

إِنَّمَا تُوعَدُونَ لَوَاقِعٌ

Сизларга таҳдид қилинган нарса аниқ содир бўлади.

77:8

فَإِذَا النُّجُومُ طُمِسَتْ

Юлдузлар сўндирилганида,

77:9

وَإِذَا السَّمَاءُ فُرِجَتْ

Осмон ёрилганида,

77:10

وَإِذَا الْجِبَالُ نُسِفَتْ

Тоғлар совурилганида,^[2756]

77:11

وَاِذَا الرُّسُلُ اُقِّتَتْۜ

Элчиларга (ҳисоб-китоб қилиш учун) вақт ажратилганида,^[2757]

77:12

لِأَيِّ يَوْمٍ أُجِّلَتْ

Қайси кунга вақт белгиланган?

77:13

لِيَوْمِ الْفَصْلِ

Ажрим кунига.

77:14

وَمَا أَدْرَاكَ مَا يَوْمُ الْفَصْلِ

Ажрим куни нима эканини сен қаердан билардинг?

77:15

وَيْلٌ يَوْمَئِذٍ لِلْمُكَذِّبِينَ

Ўша куни ёлғончиларнинг ҳолига вой!

77:16

أَلَمْ نُهْلِكِ الْأَوَّلِينَ

Аввалги (ёлғончи)ларни ҳалок қилмадикми?

77:17

ثُمَّ نُتْبِعُهُمُ الْآخِرِينَ

Сўнг, уларга (ҳалокатда) кейингиларни эргаштиряпмиз.

77:18

كَذَٰلِكَ نَفْعَلُ بِالْمُجْرِمِينَ

Жиноятчиларга шундай муомала қиламиз.

77:19

وَيْلٌ يَوْمَئِذٍ لِلْمُكَذِّبِينَ

Ўша куни ёлғончиларнинг ҳолига вой!

77:20

أَلَمْ نَخْلُقْكُمْ مِنْ مَاءٍ مَهِينٍ

Сизларни чидамсиз сувдан яратмадикми?

77:21

فَجَعَلْنَاهُ فِي قَرَارٍ مَكِينٍ

Кейин, уни мустаҳкам ерга ерлаштирдик,^[2758]

77:22

إِلَىٰ قَدَرٍ مَعْلُومٍ

Белгиланган муддатгача.

77:23

فَقَدَرْنَا فَنِعْمَ الْقَادِرُونَ

Шу тариқа ўлчов белгиладик. Биз нақадар гўзал ўлчов қўямиз!^[2759]

77:24

وَيْلٌ يَوْمَئِذٍ لِلْمُكَذِّبِينَ

Ўша куни ёлғончиларнинг ҳолига вой!

77:25

أَلَمْ نَجْعَلِ الْأَرْضَ كِفَاتًا

Ерни қўйнига оладиган қилиб қўймадикми?^[2760]

77:26

أَحْيَاءً وَأَمْوَاتًا

Тирикларни ҳам ўликларни ҳам.

77:27

وَجَعَلْنَا فِيهَا رَوَاسِيَ شَامِخَاتٍ وَأَسْقَيْنَاكُمْ مَاءً فُرَاتًا

Ерда мустаҳкам тортиш кучи ўрнаштирдик^[2761] ва сизларга ширин сувлар ичирдик.

77:28

وَيْلٌ يَوْمَئِذٍ لِلْمُكَذِّبِينَ

Ўша куни ёлғончиларнинг ҳолига вой!

77:29

انْطَلِقُوا إِلَىٰ مَا كُنْتُمْ بِهِ تُكَذِّبُونَ

(Кофирларга шундай дейилади:) “Ўзингиз ёлғонлаган жойга (жаҳаннамга) боринглар.

77:30

انْطَلِقُوا إِلَىٰ ظِلٍّ ذِي ثَلَاثِ شُعَبٍ

Уч бўлимли қоронғуликка боринглар.

77:31

لَا ظَلِيلٍ وَلَا يُغْنِي مِنَ اللَّهَبِ

(Уни) соя-салқини ҳам йўқ, оташдан ҳам сақламайди.”

77:32

إِنَّهَا تَرْمِي بِشَرَرٍ كَالْقَصْرِ

У ёғоч-тўнгаклар каби учқунлар сочади.^[2762]

77:33

كَأَنَّهُ جِمَالَتٌ صُفْرٌ

У (учқун) ҳудди сариқ туяга ўхшайди.^[2763]

77:34

وَيْلٌ يَوْمَئِذٍ لِلْمُكَذِّبِينَ

Ўша куни ёлғончиларнинг ҳолига вой.

77:35

هَٰذَا يَوْمُ لَا يَنْطِقُونَ

Бу улар гапира олмайдиган кундир.

77:36

وَلَا يُؤْذَنُ لَهُمْ فَيَعْتَذِرُونَ

Узр билдиргани уларга рухсат берилмайди.

77:37

وَيْلٌ يَوْمَئِذٍ لِلْمُكَذِّبِينَ

Ўша куни ёлғончиларнинг ҳолига вой!

77:38

هَٰذَا يَوْمُ الْفَصْلِ ۖ جَمَعْنَاكُمْ وَالْأَوَّلِينَ

Бу (ҳақ билан ботилни) ажратиб олиш кунидир. Сизларни ҳам аввалгиларни ҳам тўплаймиз.

77:39

فَإِنْ كَانَ لَكُمْ كَيْدٌ فَكِيدُونِ

Шундай экан, (эй кофирлар!) Агар режангиз бўлса, менга режа қилаверинглар!^[2764]

77:40

وَيْلٌ يَوْمَئِذٍ لِلْمُكَذِّبِينَ

Ўша куни ёлғончиларнинг ҳолига вой!

77:41

إِنَّ الْمُتَّقِينَ فِي ظِلَالٍ وَعُيُونٍ

Масъулиятли (мўмин)лар соя-салқинлар ва булоқ бошларида,

77:42

وَفَوَاكِهَ مِمَّا يَشْتَهُونَ

Ҳамда, кўнгли тусаган мева-чевалар атрофида (яшайдилар).

77:43

كُلُوا وَاشْرَبُوا هَنِيئًا بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ

(Уларга:) «Қилган ишларингиз эвазига, осойишталик билан (мазза қилиб) еб-ичинглар» (дейилади).

77:44

إِنَّا كَذَٰلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ

Биз, яхшилик қилувчиларни шундай мукофотлаймиз.

77:45

وَيْلٌ يَوْمَئِذٍ لِلْمُكَذِّبِينَ

Ўша куни ёлғончиларнинг ҳолига вой!

77:46

كُلُوا وَتَمَتَّعُوا قَلِيلًا إِنَّكُمْ مُجْرِمُونَ

(Эй ёлғончилар!) «Еб-ичинглар, (дунёдан) яна бир оз баҳраманд бўлинглар! Сизлар аниқ жиноятчисизлар.»

77:47

وَيْلٌ يَوْمَئِذٍ لِلْمُكَذِّبِينَ

Ўша куни ёлғончиларнинг ҳолига вой!

77:48

وَإِذَا قِيلَ لَهُمُ ارْكَعُوا لَا يَرْكَعُونَ

Ундайларга: «Аллоҳга бўйин эгинглар!»- дейилганида бўйин эгмайди.

77:49

وَيْلٌ يَوْمَئِذٍ لِلْمُكَذِّبِينَ

Ўша куни ёлғончиларнинг ҳолига вой!

77:50

فَبِأَيِّ حَدِيثٍ بَعْدَهُ يُؤْمِنُونَ

Энди, у (Қуръон)дан кейин қайси сўзга ишонадилар?!^[2765]

 

78. НАБАЪ сураси^[2766]

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

Яхшилиги чексиз ва меҳрибон – Аллоҳ номи билан.

78:1

عَمَّ يَتَسَاءَلُونَ

Улар ўзаро нимани сўраб-суриштиришяпти?

78:2

عَنِ النَّبَإِ الْعَظِيمِ

Ўша буюк хабарни.^[2767]

78:3

الَّذِي هُمْ فِيهِ مُخْتَلِفُونَ

Ўзлари у ҳақда келишмовчиликка тушган хабар ҳақида. қолган хабарни.

78:4

كَلَّا سَيَعْلَمُونَ

Йўқ! Яқинда билиб олишади.

78:5

ثُمَّ كَلَّا سَيَعْلَمُونَ

Йўқ-йўқ! Яқинда билиб олишади^[2768].

78:6

أَلَمْ نَجْعَلِ الْأَرْضَ مِهَادًا

Биз ерни бешик^[2769] қилиб қўймадикми?

78:7

وَالْجِبَالَ أَوْتَادًا

Тоғларни қозиқ (қилиб қўймадикми?)

78:8

وَخَلَقْنَاكُمْ أَزْوَاجًا

Сизларни жуфт-жуфт қилиб яратдик^[2770].

78:9

وَجَعَلْنَا نَوْمَكُمْ سُبَاتًا

Уйқунгизни дам олиш^[2771] (воситаси) қилдик.

78:10

وَجَعَلْنَا اللَّيْلَ لِبَاسًا

Тунни қоронғу^[2772] қилдик.

78:11

وَجَعَلْنَا النَّهَارَ مَعَاشًا

Кундузни тирикчилик вақти қилдик^[2773].

78:12

وَبَنَيْنَا فَوْقَكُمْ سَبْعًا شِدَادًا

Тепангизда мустаҳкам етти^[2774] (қават осмон) барпо қилдик^.

78:13

وَجَعَلْنَا سِرَاجًا وَهَّاجًا

(Унда) иссиқлик ва ёруғлик таратиб турадиган (қуёш)^[2775] пайдо қилдик.

78:14

وَأَنْزَلْنَا مِنَ الْمُعْصِرَاتِ مَاءً ثَجَّاجًا

Зичлаштириб сиқувчи (булут)лардан шарқироқ сувлар тушурдик.

78:15

لِنُخْرِجَ بِهِ حَبًّا وَنَبَاتًا

Токи, у орқали дон ва ўсимликларни чиқарамиз.

78:16

وَجَنَّاتٍ أَلْفَافًا

Ҳамда, дарахтлари бир-бирига киришиб кетган боғ-роғлар…

78:17

إِنَّ يَوْمَ الْفَصْلِ كَانَ مِيقَاتًا

Албатта, (ҳақ билан ботилни) ажратиш куни белгилаб қўйилган.

78:18

يَوْمَ يُنْفَخُ فِي الصُّورِ فَتَأْتُونَ أَفْوَاجًا

У куни сур чалинади. Шунда, тўп-тўп бўлиб келасизлар.

78:19

وَفُتِحَتِ السَّمَاءُ فَكَانَتْ أَبْوَابًا

Осмон очилиб, эшиклар (пайдо) бўлади^[2776].

78:20

وَسُيِّرَتِ الْجِبَالُ فَكَانَتْ سَرَابًا

Тоғлар юргизилади. Шунда, у саробга айланади.

78:21

إِنَّ جَهَنَّمَ كَانَتْ مِرْصَادًا

Албатта, жаҳаннам (унга кирадиганларни) пойлаб туради.

78:22

لِلطَّاغِينَ مَآبًا

Гуноҳда ҳаддан ошганларга борар жой бўлиш учун.

78:23

لَابِثِينَ فِيهَا أَحْقَابًا

Улар унда асрлар давомида қолишади.

78:24

لَا يَذُوقُونَ فِيهَا بَرْدًا وَلَا شَرَابًا

Улар унда салқинликдан ҳам, чанқоқни қондирадиган ичимликдан ҳам баҳраманд бўлмайди.

78:25

إِلَّا حَمِيمًا وَغَسَّاقًا

Фақатгина, қайноқ сув ва бадандан чиққан теридан (баҳраманд бўлишади).

78:26

جَزَاءً وِفَاقًا

(Жиноятларига) яраша жазо олишади.

78:27

إِنَّهُمْ كَانُوا لَا يَرْجُونَ حِسَابًا

Чунки, улар ҳисоб (беришни) кутмаган,

78:28

وَكَذَّبُوا بِآيَاتِنَا كِذَّابًا

Ва оятларимизни бутунлай ёлғонлаган бўлади^[2777].

78:29

وَكُلَّ شَيْءٍ أَحْصَيْنَاهُ كِتَابًا

Биз эса, ҳамма нарсани бирма-бир ҳисоблаб (ёзиб) қўйган бўламиз.

78:30

فَذُوقُوا فَلَنْ نَزِيدَكُمْ إِلَّا عَذَابًا

«(Азобни) тотинглар! Сизларга азобдан бошқасини орттирмаймиз»^[2778] (дейилади).

78:31

إِنَّ لِلْمُتَّقِينَ مَفَازًا

Масъулиятли (мўмин)ларга ютуқ(лар) бор:

78:32

حَدَائِقَ وَأَعْنَابًا

Боғу бўстон ва узумзорлар,

78:33

وَكَوَاعِبَ أَتْرَابًا

Етилиб пишган узум шингиллар^[2779],

78:34

وَكَأْسًا دِهَاقًا

Тўлдирилган қадаҳлар (бор).

78:35

لَا يَسْمَعُونَ فِيهَا لَغْوًا وَلَا كِذَّابًا

Улар у ерда бекорчи сўз ҳам, ёлғон ҳам эшитмайди.

78:36

جَزَاءً مِنْ رَبِّكَ عَطَاءً حِسَابًا

Бу, яратган эганг тарафидан берилган етарли мукофот (бўлади).

78:37

رَبِّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا الرَّحْمَٰنِ ۖ لَا يَمْلِكُونَ مِنْهُ خِطَابًا

У осмонлар, ер ҳамда улар орасидагиларнинг ҳам яратган Эгасидир, яхшилиги чексиздир. Унга (маҳшарда) сўз очолмайдилар.

78:38

يَوْمَ يَقُومُ الرُّوحُ وَالْمَلَائِكَةُ صَفًّا ۖ لَا يَتَكَلَّمُونَ إِلَّا مَنْ أَذِنَ لَهُ الرَّحْمَٰنُ وَقَالَ صَوَابًا

Руҳ ва малаклар^[2780] саф-саф бўлиб турадиган куни фақат Раҳмон рухсат берганлар гапиради ва рост гапиради^[2781].

78:39

ذَٰلِكَ الْيَوْمُ الْحَقُّ ۖ فَمَنْ شَاءَ اتَّخَذَ إِلَىٰ رَبِّهِ مَآبًا

Бу ҳақ кундир^[2782]. Ким хоҳласа, Раббига олиб борувчи йўлни тутади.

78:40

إِنَّا أَنْذَرْنَاكُمْ عَذَابًا قَرِيبًا يَوْمَ يَنْظُرُ الْمَرْءُ مَا قَدَّمَتْ يَدَاهُ وَيَقُولُ الْكَافِرُ يَا لَيْتَنِي كُنْتُ تُرَابًا

Албатта, сизларни яқиндаги азобдан огоҳлантириб қўйдик. Кун келиб ҳар ким қилиб ўтган ишини кўради ва кофир киши: «Эй воҳ! Кошки тупроққа айланиб кетганимда эди!», деб қолади.

 

79. НОЗИОТ сураси^[2783]

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

Яхшилиги чексиз ва меҳрибон – Аллоҳ номи билан.

79:1

وَالنَّازِعَاتِ غَرْقًا

Онт бўлсин, асосий масалага ечим чиқарувчиларга,^[2784]

79:2

وَالنَّاشِطَاتِ نَشْطًا

Вазифасини завқ билан бажарувчиларга,^[2785]

79:3

وَالسَّابِحَاتِ سَبْحًا

Бурчини осонликча бажарувчиларга,

79:4

فَالسَّابِقَاتِ سَبْقًا

Шу тариқа, олдинга илгариловчиларга,

79:5

فَالْمُدَبِّرَاتِ أَمْرًا

Натижада, ишни тадбир билан бажарувчиларгаки,

79:6

يَوْمَ تَرْجُفُ الرَّاجِفَةُ

Кун келиб қаттиқ титраш бўлади.

79:7

تَتْبَعُهَا الرَّادِفَةُ

Ортидан силкиниш бўлади.^[2786]

79:8

قُلُوبٌ يَوْمَئِذٍ وَاجِفَةٌ

Ўша куни баъзи бир виждон (эгалари) қаттиқ изтиробли,

79:9

أَبْصَارُهَا خَاشِعَةٌ

Кўзлари маюс бўлади.^[2787]

79:10

يَقُولُونَ أَإِنَّا لَمَرْدُودُونَ فِي الْحَافِرَةِ

Улар ҳозир шундай демоқда: “Биз қабрда эканимизда ростдан ҳам қайта тирилтириламизми?

79:11

أَإِذَا كُنَّا عِظَامًا نَخِرَةً

Чириган суякка айланиб бўлганимизда-я?!”

79:12

قَالُوا تِلْكَ إِذًا كَرَّةٌ خَاسِرَةٌ

Улар (яна): «Ундай бўлса, бу зиёнли қайтиш бўлади,» дедилар.

79:13

فَإِنَّمَا هِيَ زَجْرَةٌ وَاحِدَةٌ

Бас! У (қайта тирилиш иши) биргина товуш(га оид)дир.^[2788]

79:14

فَإِذَا هُمْ بِالسَّاهِرَةِ

Шунда, улар бирданига очиқ майдонда (маҳшарда) бўлади.

79:15

هَلْ أَتَاكَ حَدِيثُ مُوسَىٰ

Сенга Мусонинг хабари келмадими?

79:16

إِذْ نَادَاهُ رَبُّهُ بِالْوَادِ الْمُقَدَّسِ طُوًى

Ўшанда, Робби туво водийсида/Тур тоғида^[2789]  унга шундай нидо қилди:

79:17

اذْهَبْ إِلَىٰ فِرْعَوْنَ إِنَّهُ طَغَىٰ

“Сен Фиръавн ёнига бор. У жуда ҳаддан ошди.

79:18

فَقُلْ هَلْ لَكَ إِلَىٰ أَنْ تَزَكَّىٰ

Бориб шундай де: “Сен ўзингни поклашни хоҳлайсанми?

79:19

وَأَهْدِيَكَ إِلَىٰ رَبِّكَ فَتَخْشَىٰ

Сени Раббингга йўналтиришимни-чи? Шунда, Ундан чекинасан”.

79:20

فَأَرَاهُ الْآيَةَ الْكُبْرَىٰ

Сўнгра (Мусо) унга энг катта оят (мўжиза) кўрсатди^[2790].

79:21

فَكَذَّبَ وَعَصَىٰ

Бироқ, (Фиръавн) ёлғонга чиқарди ва қарши чиқди.

79:22

ثُمَّ أَدْبَرَ يَسْعَىٰ

Сўнг, тезда ортга ўгирилиб кетди.

79:23

فَحَشَرَ فَنَادَىٰ

Кейин, анжуман ўтказди^[2791] ва уларга мурожаат қилиб:

79:24

فَقَالَ أَنَا رَبُّكُمُ الْأَعْلَىٰ

«Сизларни энг буюк раббингиз менман!», деди.

79:25

فَأَخَذَهُ اللَّهُ نَكَالَ الْآخِرَةِ وَالْأُولَىٰ

Оқибатда, Аллоҳ уни келажакдагиларга ҳам замондошларига ҳам ибрат бўладиган қилиб жазолади.

79:26

إِنَّ فِي ذَٰلِكَ لَعِبْرَةً لِمَنْ يَخْشَىٰ

Чекинадиганлар учун бунда аниқ ибрат бор.

79:27

أَأَنْتُمْ أَشَدُّ خَلْقًا أَمِ السَّمَاءُ ۚ بَنَاهَا

Сизларни яратилишингиз кучли ва мустаҳкамми ёки (Аллоҳ) барпо қилган осмонними?^[2792]

79:28

رَفَعَ سَمْكَهَا فَسَوَّاهَا

Уни устки қатламини юксалтириб қўйди ва уни мувозанатини тўғрилади.

79:29

وَأَغْطَشَ لَيْلَهَا وَأَخْرَجَ ضُحَاهَا

Тунини аломатсиз/қаронғу қилди,^[2793] (кундузги) ёруғлигини чиқариб қўйди.

79:30

وَالْأَرْضَ بَعْدَ ذَٰلِكَ دَحَاهَا

Ундан кейин ерни тўшаб қўйди.

79:31

أَخْرَجَ مِنْهَا مَاءَهَا وَمَرْعَاهَا

Уни ўзидан сувини ва ўтлоғини чиқариб қўйди.

79:32

وَالْجِبَالَ أَرْسَاهَا

Ва унга тоғлар ўрнатди^[2794].

79:33

مَتَاعًا لَكُمْ وَلِأَنْعَامِكُمْ

Сизлар ва чорваларингиз фойдалансин деб (шундай қилди).

79:34

فَإِذَا جَاءَتِ الطَّامَّةُ الْكُبْرَىٰ

Ўша катта тўпланиш (вақти) келганида,

79:35

يَوْمَ يَتَذَكَّرُ الْإِنْسَانُ مَا سَعَىٰ

Ўша куни инсон қилмишини бирма-бир эсга олади.

79:36

وَبُرِّزَتِ الْجَحِيمُ لِمَنْ يَرَىٰ

Кўрадиганлар учун^[2795] жаҳаннам ўртага чиқарилади.

79:37

فَأَمَّا مَنْ طَغَىٰ

Кимки ҳаддан ошса,

79:38

وَآثَرَ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا

Ва дунё ҳаётини (охиратдан) афзал билса,

79:39

فَإِنَّ الْجَحِيمَ هِيَ الْمَأْوَىٰ

Бас, унинг борар жойи аниқ жаҳаннамдир.

79:40

وَأَمَّا مَنْ خَافَ مَقَامَ رَبِّهِ وَنَهَى النَّفْسَ عَنِ الْهَوَىٰ

Кимки Раббининг мақомидан қўрқса ва ўзини ҳой-у ҳаваси(га эргашиб кетиши)дан тийса,^[2796]

79:41

فَإِنَّ الْجَنَّةَ هِيَ الْمَأْوَىٰ

Бас, унинг борар жойи аниқ жаннатдир.

79:42

يَسْأَلُونَكَ عَنِ السَّاعَةِ أَيَّانَ مُرْسَاهَا

Улар сендан (қиёмат) вақтини қачон қоим бўлишини сўрашмоқда.

79:43

فِيمَ أَنْتَ مِنْ ذِكْرَاهَا

Сен уни қайердан билардинг?!

79:44

إِلَىٰ رَبِّكَ مُنْتَهَاهَا

Уни тамомий илми Раббинга оид.

79:45

إِنَّمَا أَنْتَ مُنْذِرُ مَنْ يَخْشَاهَا

Сен фақат ундан хавфсирайдиганларни огоҳлантирувчисан.

79:46

كَأَنَّهُمْ يَوْمَ يَرَوْنَهَا لَمْ يَلْبَثُوا إِلَّا عَشِيَّةً أَوْ ضُحَاهَا

Инсонлар қиёматни кўрган кунида, ўзларини гўё дунёда фақат бир кеча ёки бир кундуз вақтичалик қолгандек ҳис қилишади^[2797].

 

80. АБАСА сураси^[2798]

بسم الله الرحمن الرحيم

Марҳамати чексиз ва яхшилик қилувчи – Аллоҳ номи билан.

80:1

عَبَسَ وَتَوَلَّى

(У) афтини буруштирди ва юз ўгирди,

80:2

أَن جَاءهُ الْأَعْمَى

Унинг ёнига кўр инсон келгани учун^[2799].

80:3

وَمَا يُدْرِيكَ لَعَلَّهُ يَزَّكَّى

Қаердан биласан, балки у ўзини поклаши мумкин.

80:4

أَوْ يَذَّكَّرُ فَتَنفَعَهُ الذِّكْرَى

Ёки эслатма/насиҳат олиб, кейин насиҳат унга кор қилиши мумкин^[2800].

80:5

أَمَّا مَنِ اسْتَغْنَى

Ўзини беҳожат билган одамга келсак,

80:6

فَأَنتَ لَهُ تَصَدَّى

Сен унга бутунлай берилиб кетяпсан.

80:7

وَمَا عَلَيْكَ أَلَّا يَزَّكَّى

У ўзини покламаса сенга зиёни йўқ.

80:8

وَأَمَّا مَن جَاءكَ يَسْعَى

Сенга интилиб келган кишига келсак,

80:9

وَهُوَ يَخْشَى

Ана у (Аллоҳдан) андиша қилади.

80:10

فَأَنتَ عَنْهُ تَلَهَّى

Сен эса унга аҳамият бермаяпсан^[2801].

80:11

كَلَّا إِنَّهَا تَذْكِرَةٌ

Ундай қилма! Булар эслатма/насиҳатдир.

80:12

فَمَن شَاء ذَكَرَهُ

Истаган киши ундан насиҳат олади^[2802].

80:13

فِي صُحُفٍ مُّكَرَّمَةٍ

(Қуръон) қадрли саҳифалардадир.

80:14

مَّرْفُوعَةٍ مُّطَهَّرَةٍ

Юқори даражали ва тоза (саҳифалардадир)^[2803].

80:15

بِأَيْدِي سَفَرَةٍ

Ишончли элчиларнинг қўлларида (ташилади).

80:16

كِرَامٍ بَرَرَةٍ

Хулқи гўзал ва феъли чиройли (элчилар қўлларида).

80:17

قُتِلَ الْإِنسَانُ مَا أَكْفَرَهُ

Ўлгур инсон (зоти) нақадар нонкўр!

80:18

مِنْ أَيِّ شَيْءٍ خَلَقَهُ

(Аллоҳ) уни нимадан ярат(а)ди (тушунмайдими)?

80:19

مِن نُّطْفَةٍ خَلَقَهُ فَقَدَّرَهُ

Уни уруғдан яратиб, кейин унга ўлчам/бичим белгила(й)ди^[2804].

80:20

ثُمَّ السَّبِيلَ يَسَّرَهُ

Сўнгра йўлини қулайлаштириб бер(а)ди^[2805].

80:21

ثُمَّ أَمَاتَهُ فَأَقْبَرَهُ

Кейин уни ўлдириб қабрга қўй(а)ди.

80:22

ثُمَّ إِذَا شَاء أَنشَرَهُ

Сўнг, Ўзи муносиб билганида уни қайта тирилтиради.

80:23

كَلَّا لَمَّا يَقْضِ مَا أَمَرَهُ

Ҳа! (Аллоҳ) унга буюрган нарсани бажармади.

80:24

فَلْيَنظُرِ الْإِنسَانُ إِلَى طَعَامِهِ

Инсон ўзини озиқ-овқатига қарасин!

80:25

أَنَّا صَبَبْنَا الْمَاء صَبًّا

Сувни мўл қилиб Биз ёғдирдик.

80:26

ثُمَّ شَقَقْنَا الْأَرْضَ شَقًّا

Кейин, (дон-уруғлар ўсиб чиқадиган қилиб) ерни ёрдик.

80:27

فَأَنبَتْنَا فِيهَا حَبًّا

Сўнг, унда дон ундирдик.

80:28

وَعِنَبًا وَقَضْبًا

Узуму кўкатлар,

80:29

وَزَيْتُونًا وَنَخْلًا

Зайтуну хурмолар,

80:30

وَحَدَائِقَ غُلْبًا

Қалин-қалин боғ-роғлар,

80:31

وَفَاكِهَةً وَأَبًّا

Мевалар ва ўт-ўланлар (ундирдик).

80:32

مَّتَاعًا لَّكُمْ وَلِأَنْعَامِكُمْ

Сизларга ҳам чорваларингизга ҳам яшаш воситаси бўлсин, деб (шундай қилдик).

80:33

فَإِذَا جَاءتِ الصَّاخَّةُ

Қулоқларни кар қилувчи чинқириқ келганида,

80:34

يَوْمَ يَفِرُّ الْمَرْءُ مِنْ أَخِيهِ

Ўша куни киши^[2806] ака-укасидан қочади,

80:35

وَأُمِّهِ وَأَبِيهِ

Онаси ва отасидан,

80:36

وَصَاحِبَتِهِ وَبَنِيهِ

Аёли ва болаларидан ҳам (қочади).

80:37

لِكُلِّ امْرِئٍ مِّنْهُمْ يَوْمَئِذٍ شَأْنٌ يُغْنِيهِ

(Чунки) у кунда ҳар кимнинг ўзига етарли иши бўлади.

80:38

وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ مُّسْفِرَةٌ

У кунда баъзи юзлар порлоқ,

80:39

ضَاحِكَةٌ مُّسْتَبْشِرَةٌ

Кулиб турувчи, севинчини пойлашмоқчи (бўлади).

80:40

وَوُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ عَلَيْهَا غَبَرَةٌ

У кунда баъзи юзлар эса чанг-тўзон босган (бўлади).

80:41

تَرْهَقُهَا قَتَرَةٌ

Уни паришонлик қамраб олади.

80:42

أُوْلَئِكَ هُمُ الْكَفَرَةُ الْفَجَرَةُ

Кофирлик қилувчи, гуноҳга ботган кимсалар ана ўшалардир.

 

81. ТАКВИР сураси^[2807]

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

Яхшилиги чексиз ва меҳрибон – Аллоҳ номи билан.

81:1

إِذَا الشَّمْسُ كُوِّرَتْ

Вақтики қуёш ўралганида^[2808],

81:2

وَإِذَا النُّجُومُ انْكَدَرَتْ

Юлдузлар (сўниб) тўкилганида,

81:3

وَإِذَا الْجِبَالُ سُيِّرَتْ

Тоғлар юргизилганида,

81:4

وَإِذَا الْعِشَارُ عُطِّلَتْ

Биргаликда яшаш шартлари бекор қилинганида,^[2809]

81:5

وَإِذَا الْوُحُوشُ حُشِرَتْ

Қонхўр/ваҳшийлар тўпланганида,

81:6

وَإِذَا الْبِحَارُ سُجِّرَتْ

Денгизлар тўлиб-тоштирилганида,

81:7

وَإِذَا النُّفُوسُ زُوِّجَتْ

Руҳлар (баданлари билан) бирлаштирилганида^[2810],

81:8

وَإِذَا الْمَوْءُودَةُ سُئِلَتْ

Тириклай кўмилган қиздан сўралганида:

81:9

بِأَيِّ ذَنْبٍ قُتِلَتْ

«Қайси гуноҳ(и) учун ўлдирилган?» — деб^[2811].

81:10

وَإِذَا الصُّحُفُ نُشِرَتْ

Амал дафтарлар очилганида,

81:11

وَإِذَا السَّمَاءُ كُشِطَتْ

Само (қатлами) ажратиб олинганида,

81:12

وَإِذَا الْجَحِيمُ سُعِّرَتْ

Жаҳаннам қиздирилганида,

81:13

وَإِذَا الْجَنَّةُ أُزْلِفَتْ

Жаннат яқинлаштирилганида^[2812],

81:14

عَلِمَتْ نَفْسٌ مَا أَحْضَرَتْ

Ҳар ким ўзи тайёрлаб келган нарсасини билиб олади.

81:15

فَلَا أُقْسِمُ بِالْخُنَّسِ

Йўқ! Онт бўлсин яширинувчи (юлдуз)ларга,

81:16

الْجَوَارِ الْكُنَّسِ

(Орбиталарида) сузиб ғойиб бўладиган (сайёра)ларга^[2813],

81:17

وَاللَّيْلِ إِذَا عَسْعَسَ

Ҳиралашган оқшом вақтига,

81:18

وَالصُّبْحِ إِذَا تَنَفَّسَ

Нафас олган тонг вақтигаки,

81:19

إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ كَرِيمٍ

У (Қуръон) ҳурматли элчининг сўзидир^[2814].

81:20

ذِي قُوَّةٍ عِنْدَ ذِي الْعَرْشِ مَكِينٍ

У (элчи) кучлидир, Арш (бошқарув маркази) эгаси ҳузурида мартабалидир,

81:21

مُطَاعٍ ثَمَّ أَمِينٍ

(У ерда) унга итоат қилинадиган, ишончлидир^[2815].

81:22

وَمَا صَاحِبُكُمْ بِمَجْنُونٍ

Биродарингиз (Муҳаммад) мажнун эмас^[2816].

81:23

وَلَقَدْ رَآهُ بِالْأُفُقِ الْمُبِينِ

Шубҳасизки, у (жаброил)ни очиқ-ойдин уфқда кўрди^[2817].

81:24

وَمَا هُوَ عَلَى الْغَيْبِ بِضَنِينٍ

У (ўзига билдирилган) ғайбни яширмайди^[2818].

81:25

وَمَا هُوَ بِقَوْلِ شَيْطَانٍ رَجِيمٍ

У (Қуръон) қувилган шайтон сўзи эмас^[2819].

81:26

فَأَيْنَ تَذْهَبُونَ

Шундай экан, қаёққа кетяпсизлар?

81:27

إِنْ هُوَ إِلَّا ذِكْرٌ لِلْعَالَمِينَ

У (Қуръон) оламларга эслатма (насиҳат)дир^[2820].

81:28

لِمَنْ شَاءَ مِنْكُمْ أَنْ يَسْتَقِيمَ

(Айниқса) орангиздан тўғри юришни танлаганлар учун (насиҳатдир).

81:29

وَمَا تَشَاءُونَ إِلَّا أَنْ يَشَاءَ اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِينَ

(Шунда) фақат оламлар Робби Аллоҳ хоҳлаган нарсани хоҳлаган бўласиз^[2821].

 

82. ИНФИТОР сураси^[2822]

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

Яхшилиги чексиз ва меҳрибон – Аллоҳ номи билан.

82:1

إِذَا السَّمَاءُ انْفَطَرَتْ

Осмон ёрилганида^[2823],

82:2

وَإِذَا الْكَوَاكِبُ انْتَثَرَتْ

Юлдузлар сочилганида,

82:3

وَإِذَا الْبِحَارُ فُجِّرَتْ

Денгизлар тоширилганида^[2824],

82:4

وَإِذَا الْقُبُورُ بُعْثِرَتْ

Қабрлар бўшатилганида^[2825],

82:5

عَلِمَتْ نَفْسٌ مَا قَدَّمَتْ وَأَخَّرَتْ

Ҳар ким (дунёдалигида охирати учун)нималар тайёрлаб қўйганини ва нималарни (қилмай) ортда қолдирганини билиб олади.

82:6

يَا أَيُّهَا الْإِنْسَانُ مَا غَرَّكَ بِرَبِّكَ الْكَرِيمِ

Эй инсон! Саховатли Раббингга нисбатан сени алдаб қўйган нарса нима?

82:7

الَّذِي خَلَقَكَ فَسَوَّاكَ فَعَدَلَكَ

У сени яратди, сени шакллантирди ва қадди-қоматингни мувозанатли қилган У ахир!

82:8

فِي أَيِّ صُورَةٍ مَا شَاءَ رَكَّبَكَ

Сени Ўзи муносиб билган суратда шакллантирди!^[2826]

82:9

كَلَّا بَلْ تُكَذِّبُونَ بِالدِّينِ

Йўқ! Сизлар динни (сарҳисоб кунни) ёлғон деяпсизлар^[2827].

82:10

وَإِنَّ عَلَيْكُمْ لَحَافِظِينَ

Албатта, тепангизда кузатувчилар бор^[2828].

82:11

كِرَامًا كَاتِبِينَ

(Улар) ҳурматли ёзувчилардир.

82:12

يَعْلَمُونَ مَا تَفْعَلُونَ

Улар нима қилаётганингизни билиб туради^[2829].

82:13

إِنَّ الْأَبْرَارَ لَفِي نَعِيمٍ

Албатта, яхшилар неъматлар ичра (қолади).

82:14

وَإِنَّ الْفُجَّارَ لَفِي جَحِيمٍ

Ёмонлар эса жаҳаннамда.

82:15

يَصْلَوْنَهَا يَوْمَ الدِّينِ

Унга сарҳисоб куни кирадилар.

82:16

وَمَا هُمْ عَنْهَا بِغَائِبِينَ

Улар ундан (ҳеч қайерга қочиб) йўқ бўлолмайди.

82:17

وَمَا أَدْرَاكَ مَا يَوْمُ الدِّينِ

Сарҳисоб куни нима эканини қаердан билардинг?

82:18

ثُمَّ مَا أَدْرَاكَ مَا يَوْمُ الدِّينِ

Ҳа! Сарҳисоб куни нима эканини қаердан билардинг?

82:19

يَوْمَ لَا تَمْلِكُ نَفْسٌ لِنَفْسٍ شَيْئًا ۖ وَالْأَمْرُ يَوْمَئِذٍ لِلَّهِ

У кунда ҳеч бир киши бошқаси учун бирор нарса қилишга эга бўлмайди. Ўша куни барча иш Аллоҳга тегишли (бўлади)^[2830].

 

83. МУТОФФИФИН сураси^[2831]

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

Яхшилиги чексиз ва меҳрибон – Аллоҳ номи билан.

 

83:1

وَيْلٌ لِلْمُطَفِّفِينَ

Ўлчовдан уриб қолувчиларнинг ҳолига вой!

83:2

الَّذِينَ إِذَا اكْتَالُوا عَلَى النَّاسِ يَسْتَوْفُونَ

Улар инсонлардан нарса ўлчаб олаётганда тўлиқ олишни талаб қиладилару,

83:3

وَإِذَا كَالُوهُمْ أَوْ وَزَنُوهُمْ يُخْسِرُونَ

Ўзлари исонларга ўлчаб ёки тортиб бераётганида камайтириб беради.

83:4

أَلَا يَظُنُّ أُولَٰئِكَ أَنَّهُمْ مَبْعُوثُونَ

Наҳотки, улар қайта тирилишини ўйламасалар?!

83:5

لِيَوْمٍ عَظِيمٍ

Буюк бир кунга-я?

83:6

يَوْمَ يَقُومُ النَّاسُ لِرَبِّ الْعَالَمِينَ

У куни инсонлар борлиқларни яратган Эгаси ҳузурида туради.

83:7

كَلَّا إِنَّ كِتَابَ الْفُجَّارِ لَفِي سِجِّينٍ

Бас! Йўлдан чиққан – фожирлар рўйхати «Сижжин»да (сақланади).

83:8

وَمَا أَدْرَاكَ مَا سِجِّينٌ

«Сижжин» нима эканини қайердан билардинг?!

83:9

كِتَابٌ مَرْقُومٌ

У аниқ-тиниқ/рақамлаб қўйиладиган қайдномадир.

83:10

وَيْلٌ يَوْمَئِذٍ لِلْمُكَذِّبِينَ

У кунда ёлғончиларнинг ҳолига вой!

83:11

الَّذِينَ يُكَذِّبُونَ بِيَوْمِ الدِّينِ

Улар сарҳисоб кунни ёлғонламоқда.

83:12

وَمَا يُكَذِّبُ بِهِ إِلَّا كُلُّ مُعْتَدٍ أَثِيمٍ

Уни фақат ҳаддан ошган гуноҳкор ёлғонлайди.

83:13

إِذَا تُتْلَىٰ عَلَيْهِ آيَاتُنَا قَالَ أَسَاطِيرُ الْأَوَّلِينَ

Ундайларга^[2832] оятларимиз тиловат қилиниб (тушунтирилиб ўқиб) берилганида: “Булар — аввалгиларнинг уйдирмалари”, дейди.

83:14

كَلَّا ۖ بَلْ ۜ رَانَ عَلَىٰ قُلُوبِهِمْ مَا كَانُوا يَكْسِبُونَ

Йўқ! Аслида, ўзларининг қилмишлари қалбларида занг пайдо қилиб қўйган.^[2833]

83:15

كَلَّا إِنَّهُمْ عَنْ رَبِّهِمْ يَوْمَئِذٍ لَمَحْجُوبُونَ

Йўқ! Улар ўша куни Раббидан^[2834] аниқ маҳрум бўладилар.

83:16

ثُمَّ إِنَّهُمْ لَصَالُو الْجَحِيمِ

Кейин, улар албатта жаҳаннамга гирифтор бўлади.

83:17

ثُمَّ يُقَالُ هَٰذَا الَّذِي كُنْتُمْ بِهِ تُكَذِّبُونَ

Сўнг уларга: «Сизлар ёлғонлаган нарса мана шу!» дейилади.

83:18

كَلَّا إِنَّ كِتَابَ الْأَبْرَارِ لَفِي عِلِّيِّينَ

Йўқ! Яхшилар рўйхати “Иллийюн”да (сақланади).

83:19

وَمَا أَدْرَاكَ مَا عِلِّيُّونَ

«Иллийюн» нима эканини қаердан билардинг?

83:20

كِتَابٌ مَرْقُومٌ

У аниқ-тиниқ/рақамлаб қўйиладиган қайдномадир.

83:21

يَشْهَدُهُ الْمُقَرَّبُونَ

Уни (Аллоҳга) яқинлаштирилганлар кўради.

83:22

إِنَّ الْأَبْرَارَ لَفِي نَعِيمٍ

Албатта, яхшилар ноз-меъматлар ичра (бўлади).

83:23

عَلَى الْأَرَائِكِ يَنْظُرُونَ

Тахтлари узра (ён-атрофга) боқарлар.

83:24

تَعْرِفُ فِي وُجُوهِهِمْ نَضْرَةَ النَّعِيمِ

Ноз-неъматлар қувончини юзларидан сезасан.

83:25

يُسْقَوْنَ مِنْ رَحِيقٍ مَخْتُومٍ

Уларга қадоқланган соф ичимликдан тақдим қилинади.

83:26

خِتَامُهُ مِسْكٌ ۚ وَفِي ذَٰلِكَ فَلْيَتَنَافَسِ الْمُتَنَافِسُونَ

Унинг қадоқланиши мискдир^[2835]. Беллашувчилар мана шу нарса учун беллашсин!

83:27

وَمِزَاجُهُ مِنْ تَسْنِيمٍ

Унинг аралашмаси Таснимдан.

83:28

عَيْنًا يَشْرَبُ بِهَا الْمُقَرَّبُونَ

(Тасним – Аллоҳга) яқинлаштирилган бандалар ичадиган булоқдир.

83:29

إِنَّ الَّذِينَ أَجْرَمُوا كَانُوا مِنَ الَّذِينَ آمَنُوا يَضْحَكُونَ

Жиноятчилар мўминлар устидан (ҳозирча) кулишяпти.

83:30

وَإِذَا مَرُّوا بِهِمْ يَتَغَامَزُونَ

Уларнинг ёнидан ўтаётиб ўзаро кўз-қош билан имо-ишора қиляпти.

83:31

وَإِذَا انْقَلَبُوا إِلَىٰ أَهْلِهِمُ انْقَلَبُوا فَكِهِينَ

Ёр-биродарлари ёнига қайтгач (мўминларни) мазаҳ қилиб қайтяпти.

83:32

وَإِذَا رَأَوْهُمْ قَالُوا إِنَّ هَٰؤُلَاءِ لَضَالُّونَ

Мўминларни кўришганида: «Булар аниқ адашганлар!», дейишмоқда.

83:33

وَمَا أُرْسِلُوا عَلَيْهِمْ حَافِظِينَ

Ҳолбуки, у (жиноятчи)лар мўминлар устидан кузатувчи қилиб юборилмаган.

83:34

فَالْيَوْمَ الَّذِينَ آمَنُوا مِنَ الْكُفَّارِ يَضْحَكُونَ

(Қиёмат) куни мўминлар ҳам кофирлар устидан кулади.

83:35

عَلَى الْأَرَائِكِ يَنْظُرُونَ

(Жаннатдаги) тахтлари узра боқарлар^[2836].

83:36

هَلْ ثُوِّبَ الْكُفَّارُ مَا كَانُوا يَفْعَلُونَ

“Кофирлик қилувчилар ўз қилмишларининг «савоби»ни олмас эканми?!^[2837]

 

84. ИНШИҚОҚ^[2838]

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

Яхшилиги чексиз ва меҳрибон – Аллоҳ номи билан.

84:1

إِذَا السَّمَاءُ انْشَقَّتْ

Осмон ёрилганида,

84:2

وَأَذِنَتْ لِرَبِّهَا وَحُقَّتْ

У Раббининг буйруғига қулоқ солган ва ўз бурчини бажарган бўлади.

84:3

وَإِذَا الْأَرْضُ مُدَّتْ

Ер узайтирилиб^[2839],

84:4

وَأَلْقَتْ مَا فِيهَا وَتَخَلَّتْ

Ичидагиларни ташқарига чиқарганида,

84:5

وَأَذِنَتْ لِرَبِّهَا وَحُقَّتْ

У ҳам Раббининг буйруғига қулоқ солган ва ўз бурчини бажарган бўлади^[2840].

84:6

يَا أَيُّهَا الْإِنْسَانُ إِنَّكَ كَادِحٌ إِلَىٰ رَبِّكَ كَدْحًا فَمُلَاقِيهِ

Эй инсон! Сен Раббингга (олиб борувчи йўлда) ҳаракат қиляпсан, натижада, Унга рўбарў бўласан.

84:7

فَأَمَّا مَنْ أُوتِيَ كِتَابَهُ بِيَمِينِهِ

Шунда кимнинг амал дафтари ўнг тарафидан берилса,

84:8

فَسَوْفَ يُحَاسَبُ حِسَابًا يَسِيرًا

Уни ҳисоб-китоби осонгина тугатилади,

84:9

وَيَنْقَلِبُ إِلَىٰ أَهْلِهِ مَسْرُورًا

Ва у ҳурсанд бўлиб ўз аҳли-оиласига қайтади.

84:10

وَأَمَّا مَنْ أُوتِيَ كِتَابَهُ وَرَاءَ ظَهْرِهِ

Аммо, кимнинг амал дафтари орқа тарафдан берилса,

84:11

فَسَوْفَ يَدْعُو ثُبُورًا

У йўқ бўлиб кетиш учун ялиниб-ёлворади^[2841].

84:12

وَيَصْلَىٰ سَعِيرًا

Ва алангали ўтга киради.

84:13

إِنَّهُ كَانَ فِي أَهْلِهِ مَسْرُورًا

Чунки у (дунёдалигида) аҳли-оиласи орасида ҳурсанд бўлган,

84:14

إِنَّهُ ظَنَّ أَنْ لَنْ يَحُورَ

У ўзини (Рабби ҳузурига) қайтмайман деб ўйлаган (бўлади).

84:15

بَلَىٰ إِنَّ رَبَّهُ كَانَ بِهِ بَصِيرًا

Йўқ! Рабби уни аниқ кўриб турган бўлади.

84:16

فَلَا أُقْسِمُ بِالشَّفَقِ

Йўқ! Онт бўлсин кечанинг хира-шира қоронғулигига,

84:17

وَاللَّيْلِ وَمَا وَسَقَ

Тунга ва у (бағрида) тўплаган нарсаларга,

84:18

وَالْقَمَرِ إِذَا اتَّسَقَ

Ва тўлишган ойгаки,

84:19

لَتَرْكَبُنَّ طَبَقًا عَنْ طَبَقٍ

Сизлар босқичма-босқич тараққий этасизлар.

84:20

فَمَا لَهُمْ لَا يُؤْمِنُونَ

Уларга нима бўлдики, имон келтиришмаяпти?!

84:21

وَإِذَا قُرِئَ عَلَيْهِمُ الْقُرْآنُ لَا يَسْجُدُونَ ۩

Уларга Қуръон ўқилганда бўйин эгишмаяпти?!^[2842]

84:22

بَلِ الَّذِينَ كَفَرُوا يُكَذِّبُونَ

Аслида, кофирлик қилганлар (Қуръонни) ёлғонга чиқаряпти.

84:23

وَاللَّهُ أَعْلَمُ بِمَا يُوعُونَ

Улар ўз ичида сақлаб юрган нарсаларини Аллоҳ жуда яхши билади.

84:24

فَبَشِّرْهُمْ بِعَذَابٍ أَلِيمٍ

Энди сен уларга аламли азобдан «хушхабар» бер!

84:25

إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَهُمْ أَجْرٌ غَيْرُ مَمْنُونٍ

Имон келтириб хайрли ишларни амалга оширганлар бундан мустасно. Уларга битмас-туганмас мукофот бор.

 

85. БУРУЖ сураси^[2843]

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

Яхшилиги чексиз ва меҳрибон – Аллоҳ номи билан.

85:1

وَالسَّمَاءِ ذَاتِ الْبُرُوجِ

Онт бўлсин буржлари бор осмонга^[2844],

85:2

وَالْيَوْمِ الْمَوْعُودِ

Сўз берилган кунга,

85:3

وَشَاهِدٍ وَمَشْهُودٍ

Гувоҳ бўлувчи ва гувоҳ бўлингангаки,^[2845]

85:4

قُتِلَ أَصْحَابُ الْأُخْدُودِ

Ўша чуқур эгалари йўқ бўлди,

85:5

النَّارِ ذَاتِ الْوَقُودِ

Аланга тўла чуқур эгалари!

85:6

إِذْ هُمْ عَلَيْهَا قُعُودٌ

Улар аланга атрофида ўтириб,

85:7

وَهُمْ عَلَىٰ مَا يَفْعَلُونَ بِالْمُؤْمِنِينَ شُهُودٌ

Мўминларга нисбатан қилган ишларини томоша қилишар эди^[2846].

85:8

وَمَا نَقَمُوا مِنْهُمْ إِلَّا أَنْ يُؤْمِنُوا بِاللَّهِ الْعَزِيزِ الْحَمِيدِ

Мўминлар Азиз ва мақтовга лойиқ бўлмиш Аллоҳга ишонганликлари учун у (золим)лар уларни айблаб қийнардилар.

85:9

الَّذِي لَهُ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۚ وَاللَّهُ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ

(Аллоҳ) осмонлар ва ерни ҳукмронлиги Унга тегишли бўлган зотдир. Аллоҳ ҳамма нарсага шоҳиддир.

85:10

إِنَّ الَّذِينَ فَتَنُوا الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ ثُمَّ لَمْ يَتُوبُوا فَلَهُمْ عَذَابُ جَهَنَّمَ وَلَهُمْ عَذَابُ الْحَرِيقِ

Мўмин эркак ва мўмина аёлларни қийнаган, кейин у ишидан тавба қилмаганларга жаҳаннам азоби бор, уларга ёнғин азоби бор^[2847].

85:11

إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَهُمْ جَنَّاتٌ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ ۚ ذَٰلِكَ الْفَوْزُ الْكَبِيرُ

Имон келтириб, хайрли ишларни амалга оширганлар учун остидан анҳорлар оқиб турадиган жаннатлар бор. Шу энг катта ютуқдир.

85:12

إِنَّ بَطْشَ رَبِّكَ لَشَدِيدٌ

Шубҳасизки, Раббингни ушлаши/жазоси қаттиқ.

85:13

إِنَّهُ هُوَ يُبْدِئُ وَيُعِيدُ

Илк бор пайдо қилган ҳам, қайтадан пайдо қиладиган ҳам Удир^[2848].

85:14

وَهُوَ الْغَفُورُ الْوَدُودُ

У кечиримли ва муҳаббати кучлидир,

85:15

ذُو الْعَرْشِ الْمَجِيدُ

Арш эгасидир, жуда улуғдир.

85:16

فَعَّالٌ لِمَا يُرِيدُ

У Ўзи хоҳлаган нарсани қилади^[2849].

85:17

هَلْ أَتَاكَ حَدِيثُ الْجُنُودِ

Ўша қўшинларнинг хабари сенга етиб келди, шундай эмасми?

85:18

فِرْعَوْنَ وَثَمُودَ

Фиръавн ва Самуд (қўшинлари хабари).

85:19

بَلِ الَّذِينَ كَفَرُوا فِي تَكْذِيبٍ

Аслида, кофирлик қилганлар (Қуръонни) ёлғонлаш ичрадир^[2850].

85:20

وَاللَّهُ مِنْ وَرَائِهِمْ مُحِيطٌ

Аллоҳ эса, уларнинг ортидан ўраб олади.

85:21

بَلْ هُوَ قُرْآنٌ مَجِيدٌ

Аслида, у Улуғ Қуръондир^[2851].

85:22

فِي لَوْحٍ مَحْفُوظٍ

Лавҳук-Маҳфуздадир^[2852].

 

86. ТОРИҚ сураси

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

Яхшилиги чексиз ва меҳрибон – Аллоҳ номи билан.

86:1

وَالسَّمَاءِ وَالطَّارِقِ

Осмон ва Ториққа қасам!

86:2

وَمَا أَدْرَاكَ مَا الطَّارِقُ

Ториқ нима эканини қаердан ҳам билардинг?!

86:3

النَّجْمُ الثَّاقِبُ

У (зулматларни) ёриб кирадган юлдуздир .

86:4

إِنْ كُلُّ نَفْسٍ لَمَّا عَلَيْهَا حَافِظٌ

Тепасида муҳофизи бўлмаган бирон бир киши йўқдир[2853].

86:5

فَلْيَنْظُرِ الْإِنْسَانُ مِمَّ خُلِقَ

Инсон нимадан яратилганига бир назар солсин.

86:6

خُلِقَ مِنْ مَاءٍ دَافِقٍ

Инсон – отилиб чиқадиган  сувдан яратилган.

86:7

يَخْرُجُ مِنْ بَيْنِ الصُّلْبِ وَالتَّرَائِبِ

У сув умуртқа ва қовурға суяклари орасидан (ажраб) чиқади.

86:8

إِنَّهُ عَلَىٰ رَجْعِهِ لَقَادِرٌ

Албатта, Аллоҳ уни қайта(дан яра)тишга кучи етади .

86:9

يَوْمَ تُبْلَى السَّرَائِرُ

Кун келиб, сирлар ошкор қилинади.

86:10

فَمَا لَهُ مِنْ قُوَّةٍ وَلَا نَاصِرٍ

Шунда, инсонни ҳеч қандай куч-қуввати ва ёрдамчиси бўлмайди .

86:11

وَالسَّمَاءِ ذَاتِ الرَّجْعِ

Онт бўлсин қайтиш хусусиятига эга бўлган осмонга ,

86:12

وَالْأَرْضِ ذَاتِ الصَّدْعِ

ва ёрилиш хусиятига эга бўлган ергаки ,

86:13

إِنَّهُ لَقَوْلٌ فَصْلٌ

У (Қуръон) қатъий қарордир.

86:14

وَمَا هُوَ بِالْهَزْلِ

У ҳазл (беҳуда сўз) эмас.

86:15

إِنَّهُمْ يَكِيدُونَ كَيْدًا

Албатта, улар (Исломга қарши) режа тузяпти .

86:16

وَأَكِيدُ كَيْدًا

Мен ҳам режа тузаман .

86:17

فَمَهِّلِ الْكَافِرِينَ أَمْهِلْهُمْ رُوَيْدًا

Шундай экан, кофирлик қилувчиларга муҳлат бер. Ҳа, уларга бироз муҳлат бер.

 

87. АЪЛО сураси

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

Яхшилиги чексиз ва меҳрибон – Аллоҳ номи билан.

87:1

سَبِّحِ اسْمَ رَبِّكَ الْأَعْلَى

Шаъни юксак Роббинг исмини улуғла!

87:2

الَّذِي خَلَقَ فَسَوَّىٰ

Яратиб, бежирим қилган У.

87:3

وَالَّذِي قَدَّرَ فَهَدَىٰ

Ўлчов белгилаб, йўл кўрсатган ҳам У.

87:4

وَالَّذِي أَخْرَجَ الْمَرْعَىٰ

У ўтлоқларни яшартириб чиқартиради,

87:5

فَجَعَلَهُ غُثَاءً أَحْوَىٰ

Кейин, уни қора чириндига айлантиради .

87:6

سَنُقْرِئُكَ فَلَا تَنْسَىٰ

(Эй Муҳаммад!) Сенга (Қуръонни) ўқитамиз, энди унутмагайсан ;

87:7

إِلَّا مَا شَاءَ اللَّهُ ۚ إِنَّهُ يَعْلَمُ الْجَهْرَ وَمَا يَخْفَىٰ

Аллоҳ истагани/хоҳлагани бундан мустасно. Албатта, У ошкор нарсани ҳам махфий қолаётган нарсани ҳам билади.

87:8

وَنُيَسِّرُكَ لِلْيُسْرَىٰ

Биз сени энг қулай бўлган нарсага  муяссар қиламиз[2854].

87:9

فَذَكِّرْ إِن نَّفَعَتِ الذِّكْرَى

Агар насиҳат кор қилса, сен (Қуръон билан) насиҳат қил.

87:10

سَيَذَّكَّرُ مَنْ يَخْشَىٰ

(Аллоҳдан) қўрқадиган киши аниқ насиҳат олади.

87:11

وَيَتَجَنَّبُهَا الْأَشْقَى

Бадбахт насиҳатдан қочади.

87:12

الَّذِي يَصْلَى النَّارَ الْكُبْرَىٰ

Ундай киши улкан оловга киради.

87:13

ثُمَّ لَا يَمُوتُ فِيهَا وَلَا يَحْيَىٰ

Кейин, у ерда ўлмайди, (бахтли) ҳаёт кечирмайди.

87:14

قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَكَّىٰ

Ҳақиқатда, ўзини пок сақлаган киши нажот топади.

87:15

وَذَكَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّىٰ

Яна, Раббининг номини ёд этса, диний вазифаларини бажрса.

87:16

بَلْ تُؤْثِرُونَ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا

Балки, сизлар дунё ҳаётини афзал кўряпсизлар.

87:17

وَالْآخِرَةُ خَيْرٌ وَأَبْقَىٰ

Бироқ, охират яхшироқ ва доимийдир!

87:18

إِنَّ هَٰذَا لَفِي الصُّحُفِ الْأُولَىٰ

Албатта, бу(маълумотл)лар аввалги саҳифаларда ҳам (бўлган).

87:19

صُحُفِ إِبْرَاهِيمَ وَمُوسَىٰ

Иброҳим ва Мусо саҳифаларида.

 

88. ҒОШИЯ сураси^[2855]

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

Яхшилиги чексиз ва меҳрибон – Аллоҳ номи билан.

88:1

هَلْ أَتَاكَ حَدِيثُ الْغَاشِيَةِ

Сенга қуршаб олувчи^[2856] (қиёмат)нинг хабари келди, шундай эмасми?!

88:2

وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ خَاشِعَةٌ

Ўша куни баъзи юзлар қўрқувда бўлади.

88:3

عَامِلَةٌ نَاصِبَةٌ

Толиқиб чарчаган аҳволда (бўлади)^[2857].

88:4

تَصْلَىٰ نَارًا حَامِيَةً

Улар қизиб турган оташга (жаҳаннамга) кирадилар.

88:5

تُسْقَىٰ مِنْ عَيْنٍ آنِيَةٍ

Қайноқ булоқдан суғориладилар^[2858].

88:6

لَيْسَ لَهُمْ طَعَامٌ إِلَّا مِنْ ضَرِيعٍ

Уларга кучсиз/мазасиз эгуликдан бошқа нарсаси бўлмайди.

88:7

لَا يُسْمِنُ وَلَا يُغْنِي مِنْ جُوعٍ

У егулик семиртирмайди ҳам, тўйдирмайди ҳам.

88:8

وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ نَاعِمَةٌ

Яна ўша куни баъзи юзлар мамнун бўлади.

88:9

لِسَعْيِهَا رَاضِيَةٌ

Қилмишларидан кўнгли тўлиб;

88:10

فِي جَنَّةٍ عَالِيَةٍ

Юксак жаннатда (қолади).

88:11

لَا تَسْمَعُ فِيهَا لَاغِيَةً

Унда кераксиз-беҳуда нарса эшитмайди.

88:12

فِيهَا عَيْنٌ جَارِيَةٌ

Унда оқар булоқ^[2859] (бўлади).

88:13

فِيهَا سُرُرٌ مَرْفُوعَةٌ

Унда баланд сўрилар (бўлади).

88:14

وَأَكْوَابٌ مَوْضُوعَةٌ

Териб қўйилган қадаҳлар,

88:15

وَنَمَارِقُ مَصْفُوفَةٌ

Тизилган ёстиқлар,

88:16

وَزَرَابِيُّ مَبْثُوثَةٌ

Ва тўшаб қўйилган гиламлар (бўлади).

88:17

أَفَلَا يَنْظُرُونَ إِلَى الْإِبِلِ كَيْفَ خُلِقَتْ

(Инсонлар) булутларни қандай яратилганига назар солмайдиларми?!^[2860]

88:18

وَإِلَى السَّمَاءِ كَيْفَ رُفِعَتْ

Ва осмонларни қандай кўтариб қўйилганига?!

88:19

وَإِلَى الْجِبَالِ كَيْفَ نُصِبَتْ

Ва тоғларни қандай тиккалаб қўйилганига?!

88:20

وَإِلَى الْأَرْضِ كَيْفَ سُطِحَتْ

Ҳамда, ерни қандай тўшаб қўйилганига (назар солмайдиларми?)

88:21

فَذَكِّرْ إِنَّمَا أَنْتَ مُذَكِّرٌ

Эслат. Сен эслатувчисан;

88:22

لَسْتَ عَلَيْهِمْ بِمُصَيْطِرٍ

Улар устидан босим ўтказувчи эмассан.

88:23

إِلَّا مَنْ تَوَلَّىٰ وَكَفَرَ

Бироқ, кимки (ҳақдан) юз ўгирса ва кофирлик қилса,

88:24

فَيُعَذِّبُهُ اللَّهُ الْعَذَابَ الْأَكْبَرَ

Аллоҳ уни оғир азоб билан азоблайди.

88:25

إِنَّ إِلَيْنَا إِيَابَهُمْ

Улар қайтиши аниқ Бизга бўлади.

88:26

ثُمَّ إِنَّ عَلَيْنَا حِسَابَهُمْ

Кейин, уларни ҳисоб-китоб қилиш ҳам Бизга тегишли бўлади.

 

89. ФАЖР сураси^[2861]

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

Яхшилиги чексиз ва меҳрибон – Аллоҳ номи билан.

89:1

وَالْفَجْرِ

Онт бўлсин тонг вақтига^[2862],

89:2

وَلَيَالٍ عَشْرٍ

Ўнта кечага^[2863],

89:3

وَالشَّفْعِ وَالْوَتْرِ

(Ўша кечаларнинг) жуфт ва тоғига,

89:4

وَاللَّيْلِ إِذَا يَسْرِ

Ўтиб бораётган ўша (Қадр)^[2864] кечасигаки,

89:5

هَلْ فِي ذَٰلِكَ قَسَمٌ لِذِي حِجْرٍ

Ақли бор киши учун буларда қасам бор, шундай эмасми?!

89:6

أَلَمْ تَرَ كَيْفَ فَعَلَ رَبُّكَ بِعَادٍ

Раббинг Од халқини нима қилганини билмадингми?!^[2865]

89:7

إِرَمَ ذَاتِ الْعِمَادِ

Баланд устунли Эрамни.

89:8

الَّتِي لَمْ يُخْلَقْ مِثْلُهَا فِي الْبِلَادِ

У, шаҳарлар ичра ўхшаши барпо қилинмаган (шаҳар)дир.

89:9

وَثَمُودَ الَّذِينَ جَابُوا الصَّخْرَ بِالْوَادِ

Водийдаги қояларни кесган Самуд халқини (Роббинг нима қилди)?!^[2866]

89:10

وَفِرْعَوْنَ ذِي الْأَوْتَادِ

Тоғдек бинолари (Перамидалари) бор Фиръавнни ҳам (нима қилди)?!

89:11

الَّذِينَ طَغَوْا فِي الْبِلَادِ

Улар юртларида зўравонлик қилишган.

89:12

فَأَكْثَرُوا فِيهَا الْفَسَادَ

У ерларда кўплаб бузғунчиликлар қилишган.

89:13

فَصَبَّ عَلَيْهِمْ رَبُّكَ سَوْطَ عَذَابٍ

Оқибатда, Раббинг улар тепасига азобдан насиба ёғдирди.

89:14

إِنَّ رَبَّكَ لَبِالْمِرْصَادِ

Чунки, Раббинг (доим) кузатиб туради.

89:15

فَأَمَّا الْإِنْسَانُ إِذَا مَا ابْتَلَاهُ رَبُّهُ فَأَكْرَمَهُ وَنَعَّمَهُ فَيَقُولُ رَبِّي أَكْرَمَنِ

Ўзи инсон шунақа; Рабби уни имтиҳон қилиш учун унга яхшилик қилиб, уни неъматлантириб қўйса: «Раббим менга марҳамат қилди», дейди.

89:16

وَأَمَّا إِذَا مَا ابْتَلَاهُ فَقَدَرَ عَلَيْهِ رِزْقَهُ فَيَقُولُ رَبِّي أَهَانَنِ

Аммо, уни имтиҳон қилиш учун ризқини тор қилиб қўйса: «Раббим мени хор қилди», дейди.

89:17

كَلَّا ۖ بَلْ لَا تُكْرِمُونَ الْيَتِيمَ

Йўқ, ундай эмас! Аслида сизлар етимга яхшилик қилмаяпсиз.

89:18

وَلَا تَحَاضُّونَ عَلَىٰ طَعَامِ الْمِسْكِينِ

Бечораҳол инсонларни едириб-ичиришга бир-бирингизни ундамаяпсиз.

89:19

وَتَأْكُلُونَ التُّرَاثَ أَكْلًا لَمًّا

Ҳалол-ҳаром демасдан халқ[2867] мулкини еб кетяпсиз^[2868].

89:20

وَتُحِبُّونَ الْمَالَ حُبًّا جَمًّا

Мол-давлатга жуда меҳр қўйяпсиз.

89:21

كَلَّا إِذَا دُكَّتِ الْأَرْضُ دَكًّا دَكًّا

Йўқ (ундай қилманглар)! Ер мутлақо тебратилиб ташланганида,

89:22

وَجَاءَ رَبُّكَ وَالْمَلَكُ صَفًّا صَفًّا

Ва Раббинг(нинг ҳисоб сўраш вақти) келганида, фаришталар қатор-қатор бўлиб турганида^[2869],

89:23

وَجِيءَ يَوْمَئِذٍ بِجَهَنَّمَ ۚ يَوْمَئِذٍ يَتَذَكَّرُ الْإِنْسَانُ وَأَنَّىٰ لَهُ الذِّكْرَىٰ

Ва Жаҳанам олиб келинганида, ўша куни (жаҳаннамга кирадиган) иснон насиҳат олади. Бироқ, энди унга насиҳатни нима фойдаси бор?!

89:24

يَقُولُ يَا لَيْتَنِي قَدَّمْتُ لِحَيَاتِي

У: «Оҳ! Кошки бу (охират) ҳаётим учун (дунёдалигимда яхшиликлар) тайёрлаб қўйганимда эди-я!» деб қолади.

89:25

فَيَوْمَئِذٍ لَا يُعَذِّبُ عَذَابَهُ أَحَدٌ

У куни У (Аллоҳ) азоблашидек ҳеч ким азоблолмайди.

89:26

وَلَا يُوثِقُ وَثَاقَهُ أَحَدٌ

Ва (Аллоҳ) боғлашидек ҳеч ким боғлолмайди.

89:27

يَا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ

Эй ором топган киши!

89:28

ارْجِعِي إِلَىٰ رَبِّكِ رَاضِيَةً مَرْضِيَّةً

Сен (Аллоҳдан) рози бўлган ва (Аллоҳ) ҳам сендан рози бўлган ҳолда Раббингга қайт!^[2870]

89:29

فَادْخُلِي فِي عِبَادِي

(Яхши) бандаларим қаторига қўшил.

89:30

وَادْخُلِي جَنَّتِي

Ва Жаннатимга кир!^[2871]

 

90. БАЛАД сураси^[2872]

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

Яхшилиги чексиз ва меҳрибон – Аллоҳ номи билан.

90:1

لَا أُقْسِمُ بِهَٰذَا الْبَلَدِ

Йўқ-йўқ! Онт бўлсин бу шаҳарга,

90:2

وَأَنْتَ حِلٌّ بِهَٰذَا الْبَلَدِ

Сен яшаб турган бу (Макка) шаҳрига,

90:3

وَوَالِدٍ وَمَا وَلَدَ

Ҳамда, ота-она^[2873] ва фарзандларгаки;

90:4

لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ فِي كَبَدٍ

Инсонни заҳмат чекадиган қилиб яратдик^[2874].

90:5

أَيَحْسَبُ أَنْ لَنْ يَقْدِرَ عَلَيْهِ أَحَدٌ

(Инсон) ўзига ҳеч кимни кучи етмайди, деб ўйлайдими?

90:6

يَقُولُ أَهْلَكْتُ مَالًا لُبَدًا

«Мен кўп-кўп пул сарфлаб қўйдим», дейдими?

90:7

أَيَحْسَبُ أَنْ لَمْ يَرَهُ أَحَدٌ

Уни ҳеч ким кўрмади, деб ўйлайдими?

90:8

أَلَمْ نَجْعَلْ لَهُ عَيْنَيْنِ

Унга икки кўзни Биз бермадикми?!

90:9

وَلِسَانًا وَشَفَتَيْنِ

Тил ва икки лабни (ҳам Биз бермадикми)?!

90:10

وَهَدَيْنَاهُ النَّجْدَيْنِ

Унга иккита очиқ-ойдин (ҳақ ва ботил) йўлни кўрсатиб қўйдик^[2875].

90:11

فَلَا اقْتَحَمَ الْعَقَبَةَ

(Бироқ) у довондан оша олмади.

90:12

وَمَا أَدْرَاكَ مَا الْعَقَبَةُ

Довон ошиш нима эканини қаердан билардинг!

90:13

فَكُّ رَقَبَةٍ

У – ҳурриятини йўқотган инсонни озод қилишдир.

90:14

أَوْ إِطْعَامٌ فِي يَوْمٍ ذِي مَسْغَبَةٍ

Ёки, очарчилик кун(лари)да едириб-ичиришдир,

90:15

يَتِيمًا ذَا مَقْرَبَةٍ

Етим қариндошини,

90:16

أَوْ مِسْكِينًا ذَا مَتْرَبَةٍ

Ёки, бечора-йўқсилни (едириб-ичиришдир).

90:17

ثُمَّ كَانَ مِنَ الَّذِينَ آمَنُوا وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ وَتَوَاصَوْا بِالْمَرْحَمَةِ

Кейин, имон келтирган, бир-бирига сабр-бардош ва марҳаматни тавсия қилганлардан бўлишдир (довон ошиш).

90:18

أُولَٰئِكَ أَصْحَابُ الْمَيْمَنَةِ

Ўнг тараф эгалари ана шулардир.

90:19

وَالَّذِينَ كَفَرُوا بِآيَاتِنَا هُمْ أَصْحَابُ الْمَشْأَمَةِ

Оятларимизни тан олмаганлар, улар, чап тараф эгаларидир.

90:20

عَلَيْهِمْ نَارٌ مُؤْصَدَةٌ

Уларнинг тепасида давомли олов бўлади.

 

91. ШАМС сураси^[2876]

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

Яхшилиги чексиз ва меҳрибон – Аллоҳ номи билан.

91:1

وَالشَّمْسِ وَضُحَاهَا

Онт бўлсин; қуёшга ва унинг ёришишига,

91:2

وَالْقَمَرِ إِذَا تَلَاهَا

Унинг кетидан келаётган ойга,

91:3

وَالنَّهَارِ إِذَا جَلَّاهَا

Уни ошкор қилаётган кундузга,

91:4

وَاللَّيْلِ إِذَا يَغْشَاهَا

Уни ўраб олаётган кечага,

91:5

وَالسَّمَاءِ وَمَا بَنَاهَا

Осмонга ва уни бино қилган зотга,

91:6

وَالْأَرْضِ وَمَا طَحَاهَا

Ерга ва уни тўшаган зотга,

91:7

وَنَفْسٍ وَمَا سَوَّاهَا

(Ҳар бир) инсонга ва уни бежирим қилиб яратиб,

91:8

فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَتَقْوَاهَا

Кейин, унга (қилмишини) ёмонини ва яхшисини илҳом қилиб қўйган зотга (онт бўлсинки)^[2877],

91:9

قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَكَّاهَا

Ўзини (ёмонликлардан) пок сақлаган кимса аниқ нажот топади.

91:10

وَقَدْ خَابَ مَنْ دَسَّاهَا

Ўзини булғаган кимса аниқ зиён кўради.

91:11

كَذَّبَتْ ثَمُودُ بِطَغْوَاهَا

Самуд (халқи) зўравонлиги сабабли (ҳақни) ёлғонлади.

91:12

إِذِ انْبَعَثَ أَشْقَاهَا

Бир куни у (миллат)нинг энг бадбахти (туяни сўйгани) отилиб чиқди.

91:13

فَقَالَ لَهُمْ رَسُولُ اللَّهِ نَاقَةَ اللَّهِ وَسُقْيَاهَا

Шунда, Аллоҳни элчиси (Солиҳ) уларга: «Аллоҳнинг туясига ва туяни сув ҳақига тегманглар!», деди^[2878].

91:14

فَكَذَّبُوهُ فَعَقَرُوهَا فَدَمْدَمَ عَلَيْهِمْ رَبُّهُمْ بِذَنْبِهِمْ فَسَوَّاهَا

Аммо, улар Аллоҳнинг Элчисини ёлғончига чиқариб, туянинг сўйдилар^[2879]. Шунда, яратган Эгаси уларни ҳалок қилиб, у ерни ер билан яксон қилди^[2880].

91:15

وَلَا يَخَافُ عُقْبَاهَا

У (бадбахт) унинг оқибатидан қўрқмас эди^[2881].

 

92. ЛАЙЛ сураси

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

Яхшилиги чексиз ва меҳрибон – Аллоҳ номи билан.

92:1

وَاللَّيْلِ إِذَا يَغْشَىٰ

Онт бўлсин; қоплаб олаётган кечага,

92:2

وَالنَّهَارِ إِذَا تَجَلَّىٰ

Намоён бўлаётган кундузга,

92:3

وَمَا خَلَقَ الذَّكَرَ وَالْأُنْثَىٰ

Эркагу аёлни яратган зотгаки,

92:4

إِنَّ سَعْيَكُمْ لَشَتَّىٰ

Ишларингиз фарқли-фарқлидир.

92:5

فَأَمَّا مَنْ أَعْطَىٰ وَاتَّقَىٰ

Кимки саховатли бўлса ва (Аллоҳга) жавобгарликни ҳис қилса,

92:6

وَصَدَّقَ بِالْحُسْنَىٰ

Ва энг гўзал сўз (Қуръон)ни тасдиқласа,

92:7

فَسَنُيَسِّرُهُ لِلْيُسْرَىٰ

Уни қулайликка  муяссар қиламиз.

92:8

وَأَمَّا مَنْ بَخِلَ وَاسْتَغْنَىٰ

Ким бахиллик қилса ва ўзини беҳожат деб билса,

92:9

وَكَذَّبَ بِالْحُسْنَىٰ

Ва энг гўзал сўз (Қуръон) ёлғонга чиқарса,

92:10

فَسَنُيَسِّرُهُ لِلْعُسْرَىٰ

Уни энг қийинликка  муяссар қиламиз.

92:11

وَمَا يُغْنِي عَنْهُ مَالُهُ إِذَا تَرَدَّىٰ

(Жаҳаннамга) тушганида унга мол-давлати асқотмайди.

92:12

إِنَّ عَلَيْنَا لَلْهُدَىٰ

Тўғри йўлни кўрсатиб қўйиш Бизнинг зиммамиздадир.

92:13

وَإِنَّ لَنَا لَلْآخِرَةَ وَالْأُولَىٰ

Охират ҳам дунё ҳам Бизникидир.

92:14

فَأَنْذَرْتُكُمْ نَارًا تَلَظَّىٰ

Сизларни алангали жаҳаннамдан огоҳлантириб қўйдим.

92:15

لَا يَصْلَاهَا إِلَّا الْأَشْقَى

Унга фақат энг бадбахт киради;

92:16

الَّذِي كَذَّبَ وَتَوَلَّىٰ

(Қуръонни) ёлғонга чиқарган ва (ундан) юз ўгирган (кимсалар киради) .

92:17

وَسَيُجَنَّبُهَا الْأَتْقَى

Энг масъулиятли (мўмин)лар ундан йироқ қилинади .

92:18

الَّذِي يُؤْتِي مَالَهُ يَتَزَكَّىٰ

Ундай киши мол-мулкини (Аллоҳ йўлида ўз жойига) бериб покланади,

92:19

وَمَا لِأَحَدٍ عِنْدَهُ مِنْ نِعْمَةٍ تُجْزَىٰ

ва унда бировга қилинган яхшиликда мукофот кутиш йўқдир.

92:20

إِلَّا ابْتِغَاءَ وَجْهِ رَبِّهِ الْأَعْلَىٰ

Уни истаги – буюк Раббининг розилиги, холос .

92:21

وَلَسَوْفَ يَرْضَىٰ

У яқинда мамнун бўлади .

 

93. ЗУҲО сураси^[2882]

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

Яхшилиги чексиз ва меҳрибон – Аллоҳ номи билан.

93:1

وَالضُّحَىٰ

Онт бўлсин; чошгоҳ вақтига,

93:2

وَاللَّيْلِ إِذَا سَجَىٰ

Осудалашган^[2883] кечагаки,

93:3

مَا وَدَّعَكَ رَبُّكَ وَمَا قَلَىٰ

(Эй Муҳаммад!) Яратган Эганг сени тарк қилмади ва (сендан) ранжимади.

93:4

وَلَلْآخِرَةُ خَيْرٌ لَكَ مِنَ الْأُولَىٰ

Сен учун келажак ҳозиргидан яхшироқ бўлади^[2884].

93:5

وَلَسَوْفَ يُعْطِيكَ رَبُّكَ فَتَرْضَىٰ

Яратган Эганг яқинда сенга (ўша ваъдани) ато этади, ўшанда мамнун бўласан.

93:6

أَلَمْ يَجِدْكَ يَتِيمًا فَآوَىٰ

У сени етимликда кўриб Ўз паноҳига олди, шундай эмасми?

93:7

وَوَجَدَكَ ضَالًّا فَهَدَىٰ

Сени саросимада^[2885] кўриб йўлга солди.

93:8

وَوَجَدَكَ عَائِلًا فَأَغْنَىٰ

Сени муҳтож кўриб, бой қилди.

93:9

فَأَمَّا الْيَتِيمَ فَلَا تَقْهَرْ

Энди сен (ҳам) етимни жеркима!^[2886]

93:10

وَأَمَّا السَّائِلَ فَلَا تَنْهَرْ

Сўрагувчига қўполлик қилма^[2887].

93:11

وَأَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّكَ فَحَدِّثْ

Ва сен Яратган Эганг неъматини^[2888] айтиб бер.

 

94. ИНШИРОҲСУРАСИ[2889]

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

Яхшилиги чексиз ва меҳрибон – Аллоҳ номи билан.

94:1

أَلَمْ نَشْرَحْ لَكَ صَدْرَكَ

(Эй Муҳаммад! Пайғамбарликка) бағрингни кенг қилиб қўймадикми?![2890]

94:2

وَوَضَعْنَا عَنْكَ وِزْرَكَ

Ва сендан юкингни олиб ташладик.

94:3

الَّذِي أَنْقَضَ ظَهْرَكَ

У юк белингни букиб қўйган эди.^[2891]

94:4

وَرَفَعْنَا لَكَ ذِكْرَكَ

Шаънингни улуғ қилдик[2892].

94:5

فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا

Албатта, қийинчилик билан бирга қулайлик бор!^[2893]

94:6

إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا

Албатта, ўша қийинчилик билан бирга яна бир қулайлик бор.^[2894]

94:7

فَإِذَا فَرَغْتَ فَانْصَبْ

Энди, (бир ишдан) бўшаганингда ибодатга кириш.

94:8

وَإِلَىٰ رَبِّكَ فَارْغَبْ

Ва яратган Эганга йўнал!^[2895]

 

95. ТИН сураси[2896]

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

Яхшилиги чексиз ва меҳрибон – Аллоҳ номи билан.

95:1

وَالتِّينِ وَالزَّيْتُونِ

Онт бўлсин; Тинга,Зайтунга,

95:2

وَطُورِ سِينِينَ

Синин тоғига,

95:3

وَهَٰذَا الْبَلَدِ الْأَمِينِ

Ҳамда бу тинч-омон юрт (Макка)га!^[2897]

95:4

لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ فِي أَحْسَنِ تَقْوِيمٍ

Шубҳасизки, инсон (зоти)ни энг чиройли шаклда яратдик.

95:5

ثُمَّ رَدَدْنَاهُ أَسْفَلَ سَافِلِينَ

Кейин (қилмишлари туфайли) уни қабиҳларнинг энгқабиҳ ҳолатига қайтардик[2898].

95:6

إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فَلَهُمْ أَجْرٌ غَيْرُ مَمْنُونٍ

Имон келтириб, хайрли ишларни амалга оширганлар бундан мустасно – уларга битмас-туганмас мукофот бор[2899].

95:7

فَمَا يُكَذِّبُكَ بَعْدُ بِالدِّينِ

(Эй инсон зоти!) Энди, сени бу динни ёлғонга чиқаришга нима мажбур қилди?

95:8

أَلَيْسَ اللَّهُ بِأَحْكَمِ الْحَاكِمِينَ

Ахир, Аллоҳ ҳукм қилувчиларнинг энг одили эмасми?![2900]

 

 

 

 

 

96. АЛАҚ сураси[2901]

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

Яхшилиги чексиз ва меҳрибон – Аллоҳ номи билан.

96:1

اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ

Яратган Эганг номи ила ўқи^[2902]!

96:2

خَلَقَ الْإِنْسَانَ مِنْ عَلَقٍ

У инсонни ёпишқоқ-лахта қондан яратди.

96:3

اقْرَأْ وَرَبُّكَ الْأَكْرَمُ

Ўқи! Яратган Эганг энг сахийдир.

96:4

الَّذِي عَلَّمَ بِالْقَلَمِ

У қалам билан ўргатди^[2903].

96:5

عَلَّمَ الْإِنْسَانَ مَا لَمْ يَعْلَمْ

Инсонга билмаган нарсасини У ўргатди.

96:6

كَلَّا إِنَّ الْإِنْسَانَ لَيَطْغَىٰ

Йўқ, инсон зўравонлашиб борар,

96:7

أَنْ رَآهُ اسْتَغْنَىٰ

Ўзини эҳтиёжсиз деб билса агар!

96:8

إِنَّ إِلَىٰ رَبِّكَ الرُّجْعَىٰ

Қайтиб бориш Роббинг ҳузуридир.

96 жой:9

أَرَأَيْتَ الَّذِي يَنْهَىٰ

Тўсаётган кишини кўрдингми?

96:10

عَبْدًا إِذَا صَلَّىٰ

Ибодат қилаётганида[2904] бандани (тўсаётганини)?

96:11

أَرَأَيْتَ إِنْ كَانَ عَلَى الْهُدَىٰ

Кўрдингми? Агар у банда тўғри йўлда бўлса-чи?

96:12

أَوْ أَمَرَ بِالتَّقْوَىٰ

Ёки у (инсонларни) тақвога/масъулиятлиликка буюраётган бўлса-чи?

96:13

أَرَأَيْتَ إِنْ كَذَّبَ وَتَوَلَّىٰ

Агар унинг ўзи (ҳақни) ёлғонга чиқараётган бўлса нима дейсан?

96:14

أَلَمْ يَعْلَمْ بِأَنَّ اللَّهَ يَرَىٰ

Аллоҳ кўриб турганини наҳот билмаса?!

96:15

كَلَّا لَئِنْ لَمْ يَنْتَهِ لَنَسْفَعًا بِالنَّاصِيَةِ

Йўқ!  (Бас қилсин!)^[2905] Агар бас қилмаса, Биз унинг пешонасидан тутиб (жаҳаннамга)  судраймиз.

96:16

نَاصِيَةٍ كَاذِبَةٍ خَاطِئَةٍ

Ўша ёлғончи,  гуноҳкор пешонасидан (тутиб).

96:17

فَلْيَدْعُ نَادِيَهُ

Шунда,у (чақира олса) ўз тарафдорларини чақирсин-чи.

96:18

سَنَدْعُ الزَّبَانِيَةَ

Биз яқинда забонийларни[2906] чақирамиз!

96:19

كَلَّا لَا تُطِعْهُ وَاسْجُدْ وَاقْتَرِبْ۩

Йўқ! Сен унга итоат қилма! Сажда қил/буйруққа бўйсун ва (Унинг розилигига) яқинлаш!^[2907]

 

97. ҚАДР сураси^[2908]

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

Яхшилиги чексиз ва меҳрибон – Аллоҳ номи билан.

97:1

إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ

Биз у (Қуръон)ни Қадр кечаси туширдик.

97:2

وَمَا أَدْرَاكَ مَا لَيْلَةُ الْقَدْرِ

Қадр кечаси нима эканини қаердан билардинг?

97:3

لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ

Қадр кечаси минг ойдан яхшидир.

97:4

تَنَزَّلُ الْمَلَائِكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ كُلِّ أَمْرٍ

У кечада Раббининг изни ила фаришталар ҳар бир иш юзасидан руҳ (буйруқ) билан^[2909] тушадилар.

97:5

سَلَامٌ هِيَ حَتَّىٰ مَطْلَعِ الْفَجْرِ

У кеча (ҳар қайси) тонг ери оқаргунигача^[2910] саломатлик/тинчлик-омонлик кечасидир.

 

98. БАЙЙИНА сураси^[2911]

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

Яхшилиги чексиз ва меҳрибон – Аллоҳ номи билан.

98:1

لَمْ يَكُنِ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ وَالْمُشْرِكِينَ مُنْفَكِّينَ حَتَّىٰ تَأْتِيَهُمُ الْبَيِّنَةُ

Аҳли китоб орасидаги кофирлик қилганлар^[2912] ва мушриклар то ўзларига баййина келганда ҳам (ўз ишларидан) айрилмадилар^[2913].

98:2

رَسُولٌ مِنَ اللَّهِ يَتْلُو صُحُفًا مُطَهَّرَةً

Баййина – Аллоҳнинг элчисидир, у соф/тўғри саҳифаларни тиловат^[2914] қилмоқда^[2915].

98:3

فِيهَا كُتُبٌ قَيِّمَةٌ

Унда тўғри ҳукмлар бор^[2916].

98:4

وَمَا تَفَرَّقَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ إِلَّا مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَتْهُمُ الْبَيِّنَةُ

Илоҳий китоб берилган (ҳозирги ғайридин)лар ўзларига ўша баййина келганидан кейин (динда) фирқаланиб кетди^[2917].

98:5

وَمَا أُمِرُوا إِلَّا لِيَعْبُدُوا اللَّهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ حُنَفَاءَ وَيُقِيمُوا الصَّلَاةَ وَيُؤْتُوا الزَّكَاةَ ۚ وَذَٰلِكَ دِينُ الْقَيِّمَةِ

Ҳолбуки, улар – динга ҳеч нарса қўшмаган^[2918] ва ҳақда мустаҳкам турган ҳолда – фақат Аллоҳга қуллик қилишга, намозни/диний вазифаларни бажаришга, пок ва тўғри бўлишга буюрилган эди^[2919]. Тўғри дин мана шу.

98:6

إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ وَالْمُشْرِكِينَ فِي نَارِ جَهَنَّمَ خَالِدِينَ فِيهَا ۚ أُولَٰئِكَ هُمْ شَرُّ الْبَرِيَّةِ

Аҳли китоб орасидаги кофирлик қилганлар ва мушриклар жаҳаннамда мангу қолади. Ана шулар халойиқнинг энг ёмонидир.

98:7

إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أُولَٰئِكَ هُمْ خَيْرُ الْبَرِيَّةِ

Имон келтирган ва манфаатли ишларни амалга оширганлар – ана шулар халойиқнинг энг яхшисидир.

98:8

جَزَاؤُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ جَنَّاتُ عَدْنٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا ۖ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ ۚ ذَٰلِكَ لِمَنْ خَشِيَ رَبَّهُ

Раббига кўра уларнинг мукофоти – ичидан анҳорлар оқиб турадиган боғу бўстонлардир. Улар у ерларда ўлимсиз-мангу қолади. Аллоҳ улардан рози, улар ҳам Аллоҳдан рози бўлади. Бу – Роббидан қўрққанлар учундир.

 

99. ЗАЛЗАЛА сураси^[2920]

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

Яхшилиги чексиз ва меҳрибон – Аллоҳ номи билан.

99:1

إِذَا زُلْزِلَتِ الْأَرْضُ زِلْزَالَهَا

Ер ўзининг қаттиқ силкинишида силкитилганида,

99:2

وَأَخْرَجَتِ الْأَرْضُ أَثْقَالَهَا

Ва ер юкларини чиқарганида,^[2921]

99:3

وَقَالَ الْإِنْسَانُ مَا لَهَا

Инсон: “Йерга нима бўлди экан?”, деб қолади.

99:4

يَوْمَئِذٍ تُحَدِّثُ أَخْبَارَهَا

Ўша куни ер ўзининг барча хабарларини айтиб беради^[2922].

99:5

بِأَنَّ رَبَّكَ أَوْحَىٰ لَهَا

Чунки Раббинг унга буларни билдирган^[2923] бўлади.

99:6

يَوْمَئِذٍ يَصْدُرُ النَّاسُ أَشْتَاتًا لِيُرَوْا أَعْمَالَهُمْ

Ўша куни ўзларининг қилмишлари кўрсатиб қўйилиши учун, инсонлар турли гуруҳларга бўлиниб олдинга чиқадилар.

99:7

فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ

ўшанда кимки заррача яхшилик қилган бўлса (ҳам) уни кўради.

99:8

وَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ

Кимки заррача ёмонлик қилган бўлса (ҳам) уни кўради^[2924].

 

100. ОДИЯТ сураси^[2925].

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

Яхшилиги чексиз ва меҳрибон – Аллоҳ номи билан.

100:1

وَالْعَادِيَاتِ ضَبْحًا

Машъала бўлиб тўсиқларни енгиб ўтувчиларга қасам^[2926],

100:2

فَالْمُورِيَاتِ قَدْحًا

Чуқур масалаларга ечим чиқарувчиларга,

100:3

فَالْمُغِيرَاتِ صُبْحًا

Тонг отишидан аввал ишга киришувчиларга^[2927],

100:4

فَأَثَرْنَ بِهِ نَقْعًا

(Шундай қилиб) ортидан барқарорлик қолдирганларга,

100:5

فَوَسَطْنَ بِهِ جَمْعًا

Натижада, у (иши) билан жамоатчилик марказида бўлганларга (қасамки)^[2928];

100:6

إِنَّ الْإِنْسَانَ لِرَبِّهِ لَكَنُودٌ

Шубҳасизки, инсон (зоти) Раббига нисбатан жуда нонкўрдир.

100:7

وَإِنَّهُ عَلَىٰ ذَٰلِكَ لَشَهِيدٌ

Бунга унинг ўзи ҳам гувоҳ.

100:8

وَإِنَّهُ لِحُبِّ الْخَيْرِ لَشَدِيدٌ

У мол-давлат севгисига жуда ўчдир.

100:9

أَفَلَا يَعْلَمُ إِذَا بُعْثِرَ مَا فِي الْقُبُورِ

Билмайдимики, қабрлардаги (инсон)лар ташқарига чиқарилганида,

100:10

وَحُصِّلَ مَا فِي الصُّدُورِ

Диллардаги (сир)лар фош этилганида^[2929],

100:11

إِنَّ رَبَّهُمْ بِهِمْ يَوْمَئِذٍ لَخَبِيرٌ

Албатта, Рабби уларни ўша куни (ҳар нарсадан) хабардор қилиб қўяди^[2930].

 

101. ҚОРИА сураси^[2931].

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

Яхшилиги чексиз ва меҳрибон – Аллоҳ номи билан.

101:1

الْقَارِعَةُ

Гумбурлловчи!

101:2

مَا الْقَارِعَةُ

Нима у гумбурловчи?

101:3

وَمَا أَدْرَاكَ مَا الْقَارِعَةُ

Гумбурловчи нима эканини сен қаердан билардинг?^[2932]

101:4

يَوْمَ يَكُونُ النَّاسُ كَالْفَرَاشِ الْمَبْثُوثِ

У кунда инсонлар тўзитилган капалаклар каби бўлади,^[2933]

101:5

وَتَكُونُ الْجِبَالُ كَالْعِهْنِ الْمَنْفُوشِ

Тоғлар эса ранг-баранг юнглар каби титилиб кетган бўлади.

101:6

فَأَمَّا مَنْ ثَقُلَتْ مَوَازِينُهُ

Шунда кимнинг (яхшиликлар) мезони^[2934] оғир келса,

101:7

فَهُوَ فِي عِيشَةٍ رَاضِيَةٍ

Энди у бахтли ҳаётда (яшайди).

101:8

وَأَمَّا مَنْ خَفَّتْ مَوَازِينُهُ

Аммо, кимнинг (яхшиликлар) мезони енгил келса,

101:9

فَأُمُّهُ هَاوِيَةٌ

Энди унинг борар жойи Ҳовия бўлади.

101:10

وَمَا أَدْرَاكَ مَا هِيَهْ

Ҳовия нима эканини қаердан билардинг?

101:11

نَارٌ حَامِيَةٌ

У қиздирилган оташдир.

 

102. ТАКАСУР сураси[2935]

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

Яхшилиги чексиз ва меҳрибон – Аллоҳ номи билан.

102:1

أَلْهَاكُمُ التَّكَاثُرُ

Кўпайтириш билан овора бўлиш сизларни (жаннат неъматларидан) чалғитиб қўйди.

102:2

حَتَّىٰ زُرْتُمُ الْمَقَابِرَ

Токи қабрларга боргунингизгача^[2936].

102:3

كَلَّا سَوْفَ تَعْلَمُونَ

Ундай эмас,^[2937] яқинда билиб оласизлар.^[2938]

102:4

ثُمَّ كَلَّا سَوْفَ تَعْلَمُونَ

Асло ундай емас, яқинда билиб оласизлар.^[2939]

102:5

كَلَّا لَوْ تَعْلَمُونَ عِلْمَ الْيَقِينِ

Ундай эмас, агар (кўпайтириш иштиёқи нимага олиб боришини) яқиндан билганингизда эди,

102:6

لَتَرَوُنَّ الْجَحِيمَ

Албатта, жаҳимни (дунёни жаҳаннамга айлантириб юборганингизни^[2940]) кўрар эдингиз^[2941].

102:7

ثُمَّ لَتَرَوُنَّهَا عَيْنَ الْيَقِينِ

Зотан, уни кейин ҳақиқий кўзда кўрасизлар.

102:8

ثُمَّ لَتُسْأَلُنَّ يَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِيمِ

Кейин эса, ўша куни неъматлардан жавобгарликка тортиласизлар.

 

103. АСР Сураси^[2942]

بِسْمِ اللَّـهِ الرَّحْمَـٰنِ الرَّحِيمِ

Яхшилиги чексиз ва меҳрибон – Аллоҳ номи билан.

103:1

وَالْعَصْرِ

Вақт^[2943] ўтишига қасамки^[2944],

103:2

إِنَّ الْإِنسَانَ لَفِي خُسْرٍ

Инсон (зоти вақтдан) аниқ зиёндадир^[2945].

103:3

إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَتَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ

Имон келтириб, хайрли ишларни амалга оширадиган, бир-бирига ҳақни^[2946] тавсия қиладиган ва бир-бирига сабр-бардошни тавсия қиладиганлар бундан мустасно^[2947].

 

104. ҲУМАЗА сураси^[2948]

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

Яхшилиги чексиз ва меҳрибон – Аллоҳ номи билан.

104:1

وَيْلٌ لِكُلِّ هُمَزَةٍ لُمَزَةٍ

Сўз-у ҳаракати ила (инсонлардан) айб излаб ғийбат қилувчи барчанинг ҳолига вой!

104:2

الَّذِي جَمَعَ مَالًا وَعَدَّدَهُ

Ундай кимса мол-давлат йиғиб ҳисоб-китоб қилаверади.

104:3

يَحْسَبُ أَنَّ مَالَهُ أَخْلَدَهُ

Мол-давлати уни мангу яшатади деб ўйлайди.

104:4

كَلَّا ۖ لَيُنْبَذَنَّ فِي الْحُطَمَةِ

Йўқ! (Ундай қилмасин, акс ҳолда) у аниқ ҳутамага ташланади.

104:5

وَمَا أَدْرَاكَ مَا الْحُطَمَةُ

Ҳутама нима эканини қауердан билардинг?

104:6

نَارُ اللَّهِ الْمُوقَدَةُ

У Аллоҳнинг аланга олдирилган оташидир.

104:7

الَّتِي تَطَّلِعُ عَلَى الْأَفْئِدَةِ

У оташ юракларгача етиб боради^[2949].

104:8

إِنَّهَا عَلَيْهِمْ مُؤْصَدَةٌ

У уларни қамраб олади.

104:9

فِي عَمَدٍ مُمَدَّدَةٍ

Узун устунларга ўралган бўлади.

 

105. ФИЛ сураси^[2950]

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

Яхшилиги чексиз ва меҳрибон – Аллоҳ номи билан.

105:1

أَلَمْ تَرَ كَيْفَ فَعَلَ رَبُّكَ بِأَصْحَابِ الْفِيلِ

Фил эгаларига яратган Эганг қандай муомала қилганини коърмадингми?

105:2

أَلَمْ يَجْعَلْ كَيْدَهُمْ فِي تَضْلِيلٍ

У уларнинг режаларини бузиб ташламаганмиди?

105:3

وَأَرْسَلَ عَلَيْهِمْ طَيْرًا أَبَابِيلَ

Уларнинг устига тўда-тўда учар булутлар юборган^[2951].

105:4

تَرْمِيهِمْ بِحِجَارَةٍ مِنْ سِجِّيلٍ

У булутлар тепаларига оловда қиздирилган лойли тошлар отарди.^[2952]

105:

فَجَعَلَهُمْ كَعَصْفٍ مَأْكُولٍ

Шу тариқа, (Раббинг) уларни худди ичи еб битирилган пўстлоқдек қилиб юборди^[2953].

 

106. ҚУРАЙШ сураси^[2954].

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

Яхшилиги чексиз ва меҳрибон – Аллоҳ номи билан.

106:1

لِإِيلَافِ قُرَيْشٍ

Қурайшга берилган имконият/имтиёз[2955] учун,

106:2

إِيلَافِهِمْ رِحْلَةَ الشِّتَاءِ وَالصَّيْفِ

Қишин-ёзин (тижорий сафар) имконияти берилгани учун^[2956],

106:3

فَلْيَعْبُدُوا رَبَّ هَٰذَا الْبَيْتِ

Энди, шу уйнинг (Каъбанинг)  Раббига қуллик қилишсин!

106:4

الَّذِي أَطْعَمَهُمْ مِنْ جُوعٍ وَآمَنَهُمْ مِنْ خَوْفٍ

У уларни оч қўймай озиқ-овқат билан таъминлади ва хавф-хатарга солмай омон қилди^[2957].

 

107. МАУН сураси[2958]

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

Яхшилиги чексиз ва меҳрибон – Аллоҳ номи билан.

107:1

أَرَأَيْتَ الَّذِي يُكَذِّبُ بِالدِّينِ

Динни[2959] ёлғонга чиқараётган одамни кўрдингми?

107:2

فَذَٰلِكَ الَّذِي يَدُعُّ الْيَتِيمَ

Ундай киши етимни жеркиб туртади,^[2960]

107:3

وَلَا يَحُضُّ عَلَىٰ طَعَامِ الْمِسْكِينِ

Мискин-бечорани едириб-ичиришга (на ўзини ва на бировни) ундамайди/таклиф қилмайди.

107:4

فَوَيْلٌ لِلْمُصَلِّينَ

Бас! Бундай намозхонларнинг/диндорларнинг ҳолига вой-ки[2961].

107:5

اَلَّذِينَ هُمْ عَنْ صَلَاتِهِمْ سَاهُونَ

Улар ўз динидан/диний вазифаларидан[2962] ғофил/хатокор кимсалардир,

107:6

اَلَّذِينَ هُمْ يُرَاءُونَ

Улар – риёкорлик қиладиган,^[2963]

107:7

وَيَمْنَعُونَ الْمَاعُونَ

Ва кичик ёрдамларга ҳам қарши чиқадиган кишилардир.

 

108. КАВСАР сураси^[2964]

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

Яхшилиги чексиз ва меҳрибон – Аллоҳ номи билан.

108:1

إِنَّا أَعْطَيْنَاكَ الْكَوْثَرَ

(Эй Муҳаммад!) Сенга яхшиликлар мужассам бўлган (Қуръон)ни бердик.^[2965]

108:2

فَصَلِّ لِرَبِّكَ وَانْحَرْ

Энди соалтни/вазифаларингни Аллоҳ учун бажар ва (бу йўлда ўзингни) қурбон қил/тик тур!^[2966]

108:3

إِنَّ شَانِئَكَ هُوَ الْأَبْتَرُ

Сенга нафрат-адоват қиладиган киши – самарасиз/муваффақиятсиз кишидир^[2967].

109. КАФИРУН^[2968]

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

Яхшилиги чексиз ва меҳрибон – Аллоҳ номи билан.

109:1

قُلْ يَا أَيُّهَا الْكَافِرُونَ

Айт: «Эй (тавҳидга қарши чиқаётган) кофирлар!

109:2

لَا أَعْبُدُ مَا تَعْبُدُونَ

Мен сизлар ибодат қилаётган (динга)да ибодат қилмайман^[2969].

109:3

وَلَا أَنْتُمْ عَابِدُونَ مَا أَعْبُدُ

Сизлар мен ибодат қилаётган (дин)да ибодат қилмаяпсиз.

109:4

وَلَا أَنَا عَابِدٌ مَا عَبَدْتُمْ

Мен ҳам сизлар ибодат қилган (дин)да ибодат қилувчи эмасман.

109:5

وَلَا أَنْتُمْ عَابِدُونَ مَا أَعْبُدُ

Зеро, сизлар ҳам мен ибодат қилаётган (дин)да ибодат қилмаяпсиз.

109:6

لَكُمْ دِينُكُمْ وَلِيَ دِينِ

Сизларни динингиз сизларга, менинг диним менга^[2970].”

 

110. НАСР сураси^[2971]

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

Яхшилиги чексиз ва меҳрибон – Аллоҳ номи билан.

110:1

إِذَا جَاءَ نَصْرُ اللَّهِ وَالْفَتْحُ

Аллоҳнинг ёрдами^[2972] ва фатҳ келиб,

110:2

وَرَأَيْتَ النَّاسَ يَدْخُلُونَ فِي دِينِ اللَّهِ أَفْوَاجًا

Инсонларни Аллоҳнинг динига тўп-тўп бўлиб кираётганини кўрганингда,

110:3

فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ وَاسْتَغْفِرْهُ ۚ إِنَّهُ كَانَ تَوَّابًا

Яратган Эгангни олқишлаб улуғла ва ундан кечирим^[2973] сўра! У тавбаларни қабул қилувчидир.

 

111. МАСАД Сураси^[2974]

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

Яхшилиги чексиз ва меҳрибон – Аллоҳ номи билан.

111:1

تَبَّتْ يَدَا أَبِي لَهَبٍ وَتَبَّ

Абу Лаҳабнинг^[2975] қўллари қурисин! (Мана) унинг ўзи ҳам қуриди!^[2976]

111:2

مَا أَغْنَىٰ عَنْهُ مَالُهُ وَمَا كَسَبَ

Унга мол-мулки ва  касб қилиб эришган нарсалари асқатмади.

111:3

سَيَصْلَىٰ نَارًا ذَاتَ لَهَبٍ

У яқинда алангали ўтга кириб куяди.

111:4

وَامْرَأَتُهُ حَمَّالَةَ الْحَطَبِ

Уни ўтин ташувчи хотини ҳам (ўтга кириб куяди).

111:5

فِي جِيدِهَا حَبْلٌ مِنْ مَسَدٍ

У хотиннинг бўйнида маҳкам эшилган арғамчи бўлади.

 

112. ИХЛОС сураси^[2977]

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيم

Марҳамати чексиз ва яхшилик қилувчи – Аллоҳ номи билан.

112:1

قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ

Айт: “У Аллоҳдир, якка-ю ягонадир,

112:2

ٱللَّهُ الصَّمَدُ

Аллоҳ беҳожатдир^[2978].

112:3

لَمْ يَلِدْ وَلَمْ يُولَدْ

У туғдирмаган/ота эмас ва туғилмаган/бола ҳам эмас^[2979].

112:4

وَلَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُوًا أَحَدٌ

Унга тенг келадиган ҳеч ким йўқ.”

 

113. ФАЛАҚ Сураси^[2980].

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

Яхшилиги чексиз ва меҳрибон – Аллоҳ номи билан.

113:1

قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ

Айт: “Бўлиб^[2981] яратиш ишининг эгасига сиғиниб паноҳ сўрайман,

113:2

مِنْ شَرِّ مَا خَلَقَ

Махлуқотнинг^[2982] ёмонлигидан,

113:3

وَمِنْ شَرِّ غَاسِقٍ إِذَا وَقَبَ

(Ақл-идрокни енгиб) кирган жаҳолат/зимистонлик ёмонлигидан^[2983].

113:4

وَمِنْ شَرِّ النَّفَّاثَاتِ فِي الْعُقَدِ

Алоқаларга^[2984] бузуқлик суқувчиларнинг^[2985] ёмонлигидан,

113:5

وَمِنْ شَرِّ حَاسِدٍ إِذَا حَسَدَ

Ва ҳасадчини ҳасад қилган вақтдаги ёмонлигидан (паноҳ сўрайман)»^[2986].

 

114. Ан-НОС сураси

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

Яхшилиги чексиз ва меҳрибон – Аллоҳ номи билан.

114:1

قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ

Айт: “Инсонларнинг яратган Эгасига сиғиниб паноҳ сўрайман.

114:2

مَلِكِ النَّاسِ

У инсонларнинг ҳукмронидир,

114:3

إِلَٰهِ النَّاسِ

Инсонларнинг Илоҳидир;

114:4

مِنْ شَرِّ الْوَسْوَاسِ الْخَنَّاسِ

Писмайиб ёмон фикр уйғотиб қўювчининг ёмонлигидан,

114:5

اَلَّذِي يُوَسْوِسُ فِي صُدُورِ النَّاسِ

У – инсонлар қалбигда/онггида ёмон фикр уйғотиб қўяди.

114:5

مِنَ الْجِنَّةِ وَالنَّاسِ

У хоҳ жиндан бўлсин хоҳ инсонлардан[2987].»

[1] Аввало, мендек гуноҳбор ва ожиз бандасига бу имконни берган Роббимга олқишлар айтаман, шукрини адо этувчи бандалари қаторига қўшини сўраб қоламан. Ўзининг муборак ва нурли китобини тўғри тушунишимни, унга амал қилишимни ва бошқаларга ҳам – ундаги ҳақ ва ҳақиқатларни яширмасдан, тўлиқ тушунтириб етказишимни насиб қилишини ёлвориб сўраб қоламан. Ушбу рисолатни бизга олиб келган, ўша рисолатга амал қилишда бизга энг гўзал ўрнак бўлган, Маккалик, элчи-пайғамбар жаноб Муҳаммадга дуо-и саломлар йўллайман.

Азизлар, Қуръон, инсонларни бирлик-биродарликка, тўғриликка, ҳалоллик-покликка, виждонли бўлишга, ҳар бир ишда масъулият билан ёндашишга, ҳеч кимга ва ҳеч нарсага нисбатан ҳақсизлик қилмасликка, тинчлик ва барқарорликка буюради. Ҳар қандай ёвузлик ва зўравонликдан, адолатсизлик ва ёлғондан, миллатчилик ва ирқчиликдан, ҳар турли фаҳш ва беҳаёликдан қайтаради. Бир сўз билан айтганда, Қуръон, икки дунёда саодатига эришиш учун керак бўлган энг тўгри йўлни кўрсатади. Қуръон, унга амал қилганларга ҳар томонлама устунлик ва азизликни ваъда қилади.

Қуръонни ўрганишга киришдан аввал, уни ер-юзига нозил бўлиши сабабларини ўрганиб чиқамиз. 1. Қуръон бутун инсониятни огоҳлантирсин (Анъом 6:92). 2. Қуръон инсонлар орасида ҳоким бўлсин (Нисо 4:105). 3. Қуръонга бутун инсоният амал қилиб эргашсин (Анъом 6:155). 4. Қуръон инсониятни зулматлрдан нурга, муаммолардан фаровонликка олиб чиқсин (Иброҳим 14:1). 5. Қуръон инсонларни масъулиятли бўлишга, ёмонликлардан тийилишга сабабчи бўлади (Тоҳа 20:113). 6. Қуръон инсониятга эслатма/насиҳат бўлсин (Нур 24:1). 7. Қуръон оятлари тадаббур қилинсин, изланишлар олиб борилсин нозил бўлди (Сод 38:29). 8. Қуръон орқали инсоният адолат билан ҳаёт кечирсин (Ҳадид 57:25). 8. Қуръон – унга ишонганиб амал қладиган инсонларга ҳидоят ва раҳмат бўлади (Наҳл 16:64).

Биз Қуръонни Қуръон билан тафсир қилиш услубида ўрганамиз. Зеро, жаноб Расулуллоҳ ҳам саҳобаларга Қуръон оятларини яна бошқа алоқадор оятлар билан баён қилиб берган:

(Анъом 6:82) ﴿الَّذِينَ آمَنُوا وَلَمْ يَلْبِسُوا إِيمَانَهُمْ بِظُلْمٍ أُولَئِكَ لَهُمُ الْأَمْنُ وَهُمْ مُهْتَدُونَ ٨٢﴾ [الأنعام:82]  ояти нозил бўлганида, саҳобаларга оғир туюлган ва улар: «Эй Аллоҳнинг элчиси, бизларнинг қайси биримизнинг имонимизга зулм аралашмаган-ки?», деган. Шунда Расулуллоҳ: «Бу сиз ўйлагандек эмас, сизлар (Қуръонда билдирилган) Луқмонни ўз ўғлига айтган шу сўзларини эшитмаганмисиз?», деб, уларга Луқмон 31:14) оятини ўқиб берган (Имом Бухорий, 4776).

﴿وَإِذْ قَالَ لُقْمَانُ لِابْنِهِ وَهُوَ يَعِظُهُ يَا بُنَيَّ لَا تُشْرِكْ بِاللَّهِ إِنَّ الشِّرْكَ لَظُلْمٌ عَظِيمٌ ١٣﴾ [لقمان:13]

Бу ва бу каби ҳолатлардан маълум бўладики, жаноб Расулуллоҳ ҳам Қуръон оятларини Қуръон билан тафсир қилган.

Ушбу сура инсонни Аллоҳга берган аҳди ҳисобланади. Чунки, бу сурада бутун мавжудотни яратувчиси Аллоҳ экани, инсонлар дуо-ю ибодатни ва қуллик хизматини фақатгина Унга қилиши кераклиги, бу яшаб турган ҳаётимиз ортидан яна янги ҳаёт пайдо қилиши ва у кунда ҳар ким қилган ишининг мукофоти ёки жазосини олиши, у кунда ҳукмни фақат Аллоҳ бериши, Илоҳий ёрдам фақат Ундан сўралиши, тўғри йўл фақат У кўрсатган йўл экани, у йўлда юрмаганлар адашган ва Аллоҳнинг ғазабига гирифтор бўлган деб ҳисобланиши айтиб ўтилган. Ушбу сурани онгли равишда тафаккур билан тушуниб ўқиган инсон ўша нарсаларни эътироф қилган ва Аллоҳга сўз берган бўлади. Бу сурадаги аҳду вафо ва ҳукмларни мусулмон киши асло унутмаслиги ва ўша аҳдга вафо қилган ҳолда ҳаёт кечириши керак. Акс ҳолда, Аллоҳга берган аҳди ва имонини арзимас дунё ва ундаги ўткинчи манфаатлар эвазига сотиб юборган, бунинг оқибатида қиёмат куни унга ҳеч қандай савобдан насиба бўлмайдиган, Аллоҳ уни оқламайдиган бадбахт инсонга айланиб қолиши ҳеч гап эмас (Оли Имрон 3:77). Аллоҳ ушбу аҳдга қатъий риоя қилишни биздан талаб қилган ва таъкидлаб қайта-қайта эслатиб ўтган (Анъом 6:152), (Наҳл 16:91, 95).

Энди, умумий Қуръон оятларига келсак, оятлар муҳкам ва муташобеҳ бўлиб иккига бўлинади. Муҳкам – ҳукм ифодаловчи оятлар, муташобеҳ – ҳукман ва маънан унга ўхшаш бўлади, шу билан биргаликда муҳкам оятларни батафсил очиқлаб берувчи оятлар ҳисобланади (Зумар 39:23), (Ҳуд 11:1-2), (Оли Имрон 3:7). Қуръон оятларининг ҳар бири орасида энг камида иккиталик алоқа бор. Қуръонни кириш қисми бўлган Фотиҳа сураси масоний-иккиталик бўлиб келиши – фотиҳа сураси барча Қуръон оятларининг ўзаги ва мағзи эканини билдиради. Қуръоннинг бошқа сура ва оятлари мана шу Фотиҳа сурасининг имон ва амал масаласидаги тафсири ва баёни ҳисобланади. Севимли пайғамбаримиз Муҳаммад алайҳиссалом: «Сизларнинг энг яхшиларингиз Қуръонни ўрганган ва уни ўргатганингиздир» дедилар (Бухорий ривояти). Аллоҳдан ушбу муборак китобни ўрганишни, ўргатишни, унга аввало ўзимиз амал қилиб, шу ҳадисга асосан умматнинг энг яхшиси бўлиб қолишни сўраб қоламиз.

[2] «Раҳмон ва Раҳим» калималари «раҳмат» ўзагидан турланган сифатлардир. Раҳмон – Аллоҳнинг раҳмати ҳар нарсани қамраб олган, ҳар нарсага етиб ошган, ҳар нарса ва ҳар кимдан ортиб қолади, чексиз раҳмат эгаси, деган маъноларни билдиради. Аллоҳдан бошқаси бу исм ва сифатга лойиқ бўлмагани учун, бу калимага «Раҳмати чексиз» деб маъно бердик. Раҳим – умумий маънода яхшилик қилувчи деган маъно англатади. Шу билан бир қаторда, оятлардаги маъно оқишига қараб, шафқатли, неъматидан баҳраманд қилувчи, бахтга эриштирувчи, аяйдиган, каби маъноларда келади. Бу сифат инсонларда ҳам учраб туриши мумкин. Бунга мисол, раҳим сифати қуйидаги оятда мўминларнинг сифати қилиб келтирилган: «Муҳаммад Аллоҳнинг элчисидир. Унинг ёнидагилар – кофирларга қаттиқ, бир-бирига нисбатан шафқатлидир (яхшилик қилувчидир).» (Фатҳ 48/29).

[3] Аллоҳ таоло Қуръони Каримнинг илк оятида «Яратган Эганг номи билан ўқи!» (Алақ 96/1), деб буюргани учун, Қуръон тиловатидан ва уни ёзишдан аввал албатта Аллоҳнинг номи ёд этилиши керак. Аллоҳ таоло (Наҳл 16:98) оятида «Қуръон ўқиганингда қувилган шайтондан Аллоҳга сиғиниб паноҳ сўра», деб буюргани учун, Қуръон ўқишдан аввал «Аъувзу» айтилади. Демак, аъувзу ва «бисмиллаҳни» айтган кишида шундай ният бўлиши керак: Қуръон ўқиётганимда Аллоҳнинг Ўзидан ёрдам сўрайман, Унга суяниб таянаман, ўқишдан мақсадим уни тушуниб унга амал қилиш орқали Аллоҳнинг ризосига эришишдир. Мен бу ишни Аллоҳнинг амрига кўра бажаряпман, Унинг розилиги учун қиляпман, Ундан ёрдам ва муваффақият сўрайман, Унга суяниб-таянаман ва натижасини мен учун хайрли қилишини сўрайман. Мусулмон инсон ҳар қандай яхши иш қилишидан олдин Аллоҳни ёд этиши керак.

[4] Ҳамд – мукаммал даражада мақташ, афзаллик тарафлама чиройли таърифлашдир (Имом Насафий, Саолибий, ва Тантовий). Ўзбек тилида бунга олқиш дейилади. Осмонлар ва ердаги барча нарса Аллоҳга ҳамду сано/олқишу мақтов айтиб улуғлайди (Исро 17:44). Мўмин банда Аллоҳга кечасию кундузи, кун чиқишидан олдин ҳам кун ботишидан олдин ҳам Ҳамду тасбеҳ/олқишу мақтов айтиб улуғлаши керак. Чунки бу ҳақида кўплаб оятларда эслатмалар берилган (Тоҳа 20:130), (Намл 27:59), (Намл 27:93), (Луқмон 31:25), (Ғофир 40:55). Инсон Илоҳий бир фазилатга эришганида ёки бирор бир ғам-андуҳдан қутулганида ҳам Аллоҳга ҳамду тасбеҳ айтиши керак (Мўминун 23:28) (Намл 27:15), (Фотир 35:34). Ҳатто уйқудан уйғонибла бошқа бир ишга киришмай туриб ҳам, тунлари уйқуга кетишдан олдин ҳам Аллоҳга ҳамду сано/олқишу мақтовлар айтиб Уни улуғлаши, Унинг Ўзига хос сифатларини айтиб зикр қилиб эслаши керак (Тур 52:48-49).

[5] «Рабб – эга дегани. Араб тилида бу калима баъзан инсонлар учун ҳам ишлатилади (Юнус 12/50). Аллоҳга нисбатан ишлатилганида «Яратган Эга» деб таржима қилинади. Бир нарсанинг йўқдан бор қилиб яратган эгаси, унинг ҳақиқий эгаси ҳисобланади. Кўп оятларда Робб калимасидан кейин яратиш сифати келтирилади (Нисо 4/1, Аъроф 7/45, Юнус 10/3, Алақ 96/1). Аллоҳ барча борлиқнинг эгасидир. Уни Ўзи яратди ва Ўзи эгалик қилиб бошқаради. Шу боис, «Робб» калимасига «яратган эгаси» деб маъно берилади.

[6] Сарҳисоб куни – ҳеч кимни бошқа бирига фойдаси тегмайдиган, ишлар фақат Аллоҳга ҳавола бўладиган кундир (Инфитор 82:17-19). Дин – «дайн» ўзагидан турланган бўлиб, одат, ҳолат, жазо, қаршилик кўриш ва итоат маъноларида ишлатилади. (ас-Сиҳоҳ). Булардан бўйин эгиш ва қаршилик кўриш маънолари оятга мос келади. Чунки, дунёда қилинган ишларнинг барчаси охиратда ҳисоб-китоб қилинади ва қилинган ишларга муносиб жазо ёки мукофот берилади (Нур 24/25, Зориёт 51/6, Инфитор 82/ 17-19). Ҳар ким қилган яхшилиги ёки ёмонлиги учун албатта қиёматда жазо ёки мукофотини олади. Шу боис қиёматга ҳисоб-китоб куни деб айтилади.

[7] Ибодат – бош эгиб итоат қилишдир (Абдулқоҳир Журжоний, Имом Наҳҳос, Имом Зажжож), бош эгиб буюрилган ишни қилишдир (Фахруддин ар-Розий). Буни ўзбек тилида сўзсиз итоат қилиш дейилади. Мана шу оятга амал қилган инсон ўзини Аллоҳнинг бандаси эканини сўз ва амал билан тасдиқлаган бўлади. Амалсиз қуруқ гап билан ибодат бўлмайди. Аллоҳдан бошқа ҳеч кимни айтгани сўзсиз ва шартсиз амалга оширилмайди. Акс ҳолда, Аллоҳдан бошқасига қуллик бошланади.

[8] Бу оятда келтирилган ёрдам сўраш – Аллоҳдангина сўраладиган маънавий ёрдамларга ишорат қилади. Масалан: Қилган ибодат ва дуоларни қабул бўлиши, қалбимиздаги нифоқ, риёкорлик, ишончсизлик каби маънавий касалликлардан паноҳ сўраб, Ўзидан шифо тилаш ва шу каби Аллоҳдан бошқа ҳеч ким бажара олмайдиган нарсаларни Унинг Ўзидангина сўраймиз. Лекин, моддий ва жисмоний ёрдамларни бошқа инсонлардан ҳам сўраймиз. Масалан: Юкимни кўтаришиб юборинг ва шу каби жисмоний ёрдамлар албатта инсонлардан сўралади, лекин Аллоҳдан сўралмайди. Ҳар нарса Аллоҳнинг мулки эканини ҳамма билади. Лекин, Ундан тўғридан-тўғри ёрдам сўраладиган ўринларда, баъзи инсонлар Аллоҳ билан ўзларини орасига муқаддас ва муборак деб билган баъзи кишиларни восита сифатида қўйиб, ёрдамни ўша воситачилар орқали сўрашади. Бундай дуо қилиш – воситачиларни Аллоҳнинг даражасига олиб чиқиш дегани бўлиб қолади ва бу ҳам ширкни бир туридир. Бу оят Аллоҳдан мана шу шаклда, яъни орага бировни қўшмасдан, тўғридан-тўғри Аллоҳнинг Ўзидангина ёрдам сўраш кераклигини билдирмоқда. Бу оятдаги ёрдам инсонлардан эмас, балки Аллоҳдан сўраладиган ёрдам эканини қуйидаги оятлардан билиб оламиз. Чунки инсонларни бир-бирига ёрдамчи бўлишлари, ўзаро яхшилик қилишлари буюрилган. Алоқадор оятлар: Моида 5/2, Бақара 2/177, Зарият 51/19, Маориж 70/24-25.

[9] Тўғри йўлга муваффақ қилишни сўраш – тўғри йўлда бардавом қолишни сўраш ва ундаги зиёдаликни тилашни билдиради. Сироти-мустақим – Аллоҳнинг китобидир (яъни Ундаги диндир) (Ибн Касир, Али р.а дан ривояти, Ибн Жарир Тобарий, Имом Аҳмад ва Термизий Али р.а. ривояти). Демак, тўғри йўл – Қуръонда кўрсатилган Ислом динидир, Расулуллоҳ бизга олиб келган тавҳид динидир. Қуръонни маҳкам ушлаган инсон албатта тўғри йўлда юради (Анъом 6/151-153, Зухруф 43/43). Бу ҳақ йўлда мустаҳкам юриш учун эса Аллоҳнинг китобига амал қилиш керак, унинг учун китобни тушуниб ўқиш керак. Зеро, барча илоҳий китоблар инсонлар тушунсин деб нозил қилинган (Иброҳим 14/4).

буюрилган. Алоқадор оятлар: Моида 5/2, Бақара 2/177, Зарият 51/19, Маориж 70/24-25.

[11] Тўғри йўлга муваффақ қилишни сўраш – тўғри йўлда бардавом қолишни сўраш ва ундаги зиёдаликни тилашни билдиради. Сироти-мустақим – Аллоҳнинг китобидир (яъни Ундаги диндир) (Ибн Касир, Али р.а дан ривояти, Ибн Жарир Тобарий, Имом Аҳмад ва Термизий Али р.а. ривояти). Демак, тўғри йўл – Қуръонда кўрсатилган Ислом динидир, Расулуллоҳ бизга олиб келган тавҳид динидир. Қуръонни маҳкам ушлаган инсон албатта тўғри йўлда юради (Анъом 6/151-153, Зухруф 43/43). Бу ҳақ йўлда мустаҳкам юриш учун эса Аллоҳнинг китобига амал қилиш керак, унинг учун китобни тушуниб ўқиш керак. Зеро, барча илоҳий китоблар инсонлар тушунсин деб нозил қилинган (Иброҳим 14/4).

[11] Аллоҳ бахт-неъмат берган кишилар – пайғамбарлар, содиқлар,  шаҳидлар ва яхши кишилардир (Нисо 4/69). Улар ҳам Ислом динига амал қилишган. Шунинг учун уларнинг йўллари ҳам тўғри йўл бўлган. Зеро, Аллоҳнинг дини ягона Исломдир (Оли Имрон 3/19).

[11] Аллоҳнинг ғазабига дучор бўлганлар – Аллоҳ улардан норози бўлган кишилардир. Аллоҳ норози бўладиган ва ғазабга гирифтор бўладиган кишилар кимлар эканини қуйидаги оятлардан билиб оламиз:

Яҳудийлар (Бақара 2:61, 90; Оли Имрон 3:112; Моида 5:60; Аъроф 7:152)

Қасддан бир мўминни ўлдирганлар (Нисо 4:93)

Ҳаққа қарши оёқ тираб туриб олганлар (Аъроф 7:71)

Имон ва ватан ҳимояси йўлидаги жангдан қочганлар (Анфол 8:16)

Ислом динидан қайтган муртадлар (Наҳл 16:106)

Нонкўрлар (Тоҳа 20:81)

Аллоҳнинг дини хусусида (динга қарши) мунозара олиб борадиганлар/бу ишга бел боғлаганлар (Шўро 42:16)

Эрига туҳмат қилган аёл (Нур 24:9)

Мунофиқ эрлар ва мунофиқ аёллар (Фатҳ 48:60)

Мушрик эрлар ва мушрика аёллар (Фатҳ 48:6)

 

[12] Аллоҳ кимларни адашган дейишини қуйидаги оятлардан билиб оламиз:

Аллоҳнинг оятларига нисбатан ёлғон муносабат билдирганлар (Мўминун 23:105-106)

Ишонганидан кейин имонини яширганлар (Моида 5:12)

Аллоҳнинг йўлидан тўсганлар/Аллоҳнинг йўлига қарши чиққанлар (Нисо 4:167)

Дин хусусида ҳаддан ошганлар (Моида 5:77)

Шубҳа-гумонга қараб иш тутадиганлар/гумонга эргашадиганлар (Анъом 6:116)

Дунё ҳаётини охират ҳаётидан афзал кўрганлар/дунё ишини охират ишидан биринчи ўринга қўйганлар (Иброҳим 14:3)

Аллоҳга ширк қўшганлар (Нисо 4:116)

Фосиқлар/йўлдан чиққанлар (Моида 5:108; Анъом 6:77)

Аллоҳдан бошқасига дуо қилганлар/Аллоҳдан бошқасини ёрдамга чақирганлар (Аҳқоф 46:5)

Аллоҳни қўйиб шайтонларни валий қилиб олганлар (Аъроф 7:30)

Ҳақсизлик қилувчилар/золимлар (Марям 19:38)

Аллоҳ ва Расулига қарши бўлганлар (Аҳзоб 33:36)

Аллоҳнинг зикрига/оятларига нисбатан бағри тош бўлганлар (Зумар 39:22)

Аллоҳга ва Унинг оятларига чақирганларнинг даъватини қабул қилмаганлар (Аҳқоф 46:32)

Қиёмат қойим бўлиши ва у кундаги ҳисоб-китобга ишонмайдиган кимсалар (Шўро 42:18)

Мунофиқлар (Бақара 2:8-16)

Аллоҳ нозил қилган китобларни ва ундаги ҳукмларни яшириб беркитганлар (Бақара 2:174-175)

Кофирлар (Ҳаққа қарши чиққанлар) (Нисо 4:136)

Мушриклар (Нисо 4:116; Иброҳим 14:30)

Дунёдаги мол-давлат ва зеб-зийнатга алданиб ҳақдан узоқлашиб кетганлар (Юнус 10:88)

Нафсининг орзуларига эргашиб кетганлар (Юсуф 12:30)

Аллоҳнинг китобидан узоқлашиб кетганлар (Тоҳа 20:52; Луқмон 31:6)

Аллоҳнинг китобидан далил келтирмасдан, Аллоҳ ҳақида ва Аллоҳнинг ҳукмлари ҳақида гапириб юрадиганларга қўшилиб олганлар, эргашиб олганлар (Ҳаж 22:8-9)

Ёмон инсонларни ўзига дўст қилиб олганлар (Фурқон 25:28-29)

Ҳақ ва ҳақиқатни тан олмай уни ёлғонга чиқаришга уринганлар (Қалам 68:7-8)

 

[13] Амин – «Аллоҳим қабул қил» дегани. Бу сўз ғайридинларда ҳам ибодат ва дуолар сўнгида айтиладиган сўздир (Лисанул Араб). Бу калима Қуръонда келтирилмаган. Муҳаммад алайҳиссалом намозда Фотиҳа сурасини орқасидан ўзи ҳам айтгани ҳамда жамоатдан ҳам айтишни истагани ривоят қилинган (Бухорий, Тафсир 2; Муслим, Солат 62, 87).

^[14] Алақ сурасининг бошида “Яратган Эганг номи билан ўқи”, деб буюрилгани учун, Қуръон ўқишдан аввал Аллоҳнинг номини айтиш керак, «Бисмиллаҳир-роҳманир-роҳим» ибораси Қуръон оятларидан бири бўлгани учун (Намл 27:30), Қуръон ўқишдан аввал айнан ўша ибора айтилади. Шунинг учун ҳар бир суранинг бошида ёзилган. Тавба сураси бундан мустасно. Қуръон ўқишдан аввал шайтондан қочиб Аллоҳга илтижо қилиш керак, шунинг учун «Аъувзу биллаҳи минаш-шайтонир-рожим», ёки «Астаъийзу биллаҳи минаш-шайтонир-рожим» дейиш керак (Наҳл 16:98).

^[15] Бу ҳарфларга «ҳуруфи муқаттоа» ва «ҳуруфут-танбеҳ» дейилади. Қуръони Каримнинг бундан бошқа яна 28 та сураси мана шундай, яъни ўқувчи ва эшитувчининг диққатини ва фикрини жалб қилиш учун араб тилига хос бир қоида билан бошланган. Ҳуруфи муқаттоадан кейин келадиган оятлар асосан Қуръоннинг асл моҳияти, мазмуни ва ўзидаги усул ва қоидаларни, Қуръоннинг нозил бўлишидаги мақсади ва Пайғамбар алайҳиссаломнинг Қуръонга нисбатан юклатилган вазифаси ҳақида баён қилиб берувчи оятлар келган. Пайғамбар алайҳиссаломга буларнинг маънолари ҳақида ҳеч қандай савол берилмаган. Бу эса, у ҳарфларда турли илоҳий сирлар яширилмаганини, аксинча уларнинг маъно ва моҳияти очиқ-равшан бўлганини билдиради. Яъни танбеҳ ҳарфларидир. Демак, бу ҳарфлардан қасд қилинган нарса; булардан кейин ўқиладиган оятларга ўқувчи ва эшитувчиларнинг диққатини жалб қилишдир.

[16] Мукаммал деган сифат араб тилидаги алиф-лом таърифийдан олинган.

^[17] Қуръон Аллоҳдан келганида, У Муҳаммад алайҳиссаломга нозил бўлганида, мўжизавий ва

мислсиз китоб эканида, қиёматгача Аллоҳ тарафидан муҳофаза қилинишида,

ундаги ҳукмларда, тарих ва келажакдан хабар берувчи маълумотларда умуман шубҳа йўқ.

^[18] Тақво асосан қуйидаги 5 маънони билдиради:

Қўрқиш, хато ва ножўя ишлардан сақланиш/ўзлигини сақлаб қолиш, тийилиш, масъулиятли ёндашиш/жавобгарликни ҳис қилиш. Шу боис, тақво калимасига маъно оқишига қараб турли маъно берилади.

^[19] Ҳидоят ўз ўрнида Аллоҳга, баъзан пайғамбарларга ва баъзан пайғамбарларнинг ворисларига нисбатан ҳам ишлатилади. Аллоҳнинг ҳидоят қилиши фарқли бўлади:

• Аллоҳ Ўзининг борлигини, бирлигини ва инсонга ҳар нарсадан яқин эканини ҳар томонлама кўрсатиб-билдириб қўяди. Мана шу сабабли Аллоҳ таолонинг иккинчи ўринга қўйиб, ундан бошқа нарсаларни биринчи ўринга қўйишни ширк деб билдиради ва бу гуноҳни кечирмайди (Нисо 4:48).
• Аллоҳ таоло нотўғри йўлга кириб қолганлар ва хатога қўл урган бандаларининг қалб ва онгига бир шаклда сездириб огоҳлантириб қўяди (Шамс 91:8-10, Анъом 6:125).
• Яхшини ёмондан ажрата оладиган инсонларга раҳбарлик қилишидир. Бу ҳақидаги бир оят шундай: (Зарият 51:20-21)
• Тўғри йўлда юришни хоҳлаган кимсаларни Аллоҳ Ўз йўлига қабул қилиши ва уни тўғри йўлда эканини тасдиқлашидир (Иброҳим 14:4).

Аллоҳнинг элчилари ва уларнинг ворисларига нисбат бериладиган ҳидоятга (Қуръондаги йўлга) етаклаш, бошлаш, даъват қилиш, кўрсатиб қўйиш деб айтилади.

 

Қуръон тўғри йўл кўрсатувчи қўлланма бўлиши учун, мусулмонлар дину дунё ишларидаги муаммо ва ихтилофларига ечим излаш мақсадида Қуръонга самимий, шубҳа қилмаган ва қатъий ишонган ҳолда мурожаат қилишлари керак. Ана шундагина Қуръон самимий мусулмонни ҳаётидаги муаммоларига тўғри ечим чиқариб беради. Аллоҳ таоло бу ҳақда шундай марҳамат қилади:

«Албатта, бу Қуръон энг тўғри вазиятга бошлайди» (Исро 17:9).

Демак, хоҳ у оилавий масалада бўлсин, хоҳ иқтисодий, хоҳ муомала-маданиятига боғлиқ бўлсин, Қуръонда кўрсатилган ҳар бир йўл энг тўғри йўлдир.

^[20] Аллоҳга ғойибона ишониш деганда шу учта маъно тушунилади:

• Аллоҳни кўрмаса ҳам, Унинг табиатда яратган ва Қуръондаги нозил қилган белги-аломатларини ўқиб, уқиб ва ақл юритиб ишониш (Қоф 50/33, 56 Ясин 36/11, Фатир 35/18).
• Аллоҳни Қуръонда билдирган ғайб хабарларига ишониш: Оли Имрон 3:44, Ҳуд 11/49, Юсуф 12/102). Булар орасига ўтмишдаги бизга маълум бўлмаган тарихий воқеалар, охиратда бўладиган воқеалар, жаннат ва жаҳаннам каби хабарлардир.
• Инсонлардан ҳоли жойда бўлган вақтда ҳам, уни ҳеч ким кўрмаган ҳолатда ҳам Аллоҳга бўлган имон-эътиқодида содиқ қолади ва ўша эътиқоди асосида ҳаракат қилади, Аллоҳга бўлган имон-эътиқодига хиёнат қилмайди.

^[21] Имон – тасдиқдир. Қуръонга тўлиқ ишонган инсонга мўмин дейилади (Имом Мотрудий). Баъзи бир муфассирларга кўра имон – 3 та нарсанинг исмидир: 1. Бир нарсани билиш, 2. Ўша билган нарсасига ишониш 3. Ўша ишонган нарсасига амал қилиш имон дейилади.
Гоҳида имон калимаси бу учаласининг ҳар бири учун ҳам ишлатилади. Имоннинг паст-баланд мартабалари бўлади. Унинг энг юксак мартабаси мужассам бўлган инсонлар ушбу оятларда баён қилинган: «Чин мўминлар – Аллоҳ ёд этилганида юраклари титраган, уларга Унинг оятлари тиловат қилиб берилганида имон-ишончи ортган ва яратган Эгасига суяниб-таянадиганлардир» (Анфол 8:2), (Тавба 9:24), (Мужодала 58:22).

^[22] Оятда келтирилган «солат» калимаси дуо, истиғфор, кўмак, даъват, кундалик намоз, дин, ибодат, диний вазифа, бурч, каби фарқли маънолар англатади. Шу боис, оятлардаги «солат/солават» калималарига жумладаги маъно оқишига қараб ҳамда араб тили адабиётидаги балоғат ва фасоҳат илмининг етакчиларинг қарашлари асосида турли маънолар бердик. Чунки, солат калимаси баъзи оятларда айнан кундалик беш вақт намоз ҳақида келган бўлса, яна бошқа оятларда бошқа маъно ва фарқли ҳукмлар ифодалаб келган. Биз шунга асосан маъно бердик. Намоз – шахсий, яъни Аллоҳ билан бандани ўртасидаги энг фазилатли амалдир. бундан ташқари бандани банда ўртасидаги — оилавий ва ижтимоий масалаларда ҳам диний вазифалари бор. Масалан, адолат, тенглик, эркинлик, яхшиликка кўмак бериб ёмонликка қарши чиқиш, ўзаро яхшилик , масъулиятлилик ва шу каби инсоний гўзал фазилатларга риоя қилиб яшашдир. Бундан маълум бўладики, Аллоҳ билан ўзининг ўртасидаги битта ибодат бўлмиш намозни адо этиш билан қолган оилавий, ижтимоий ва глобал масалалардаги риоя қилиши, бажариши буюрилган буйруқлар ҳамда сақланиши керак бўлган тақиқларга ҳам намозга муҳаббат ва ихлос қилгани каби ихлос қилиши ва имкон қадар Исломга тўлалигича амал қилиши керак бўлади. Салот калимаси кундалик бажариладиган намозга алоқадор ҳолда қуйидаги оятларда келган: Бақара 2:238-239, Нисо 4:101-103, Исро 17:78, Ҳуд 11:114. Тоҳа 20:14, Жума 62:9-10, Маориж 70:23, 34. Ундан ташқари Роббимиз Ўзини кўп-кўп зикр қилишга, улуғлаб шарафлашга (Аҳзоб 33:41), Улуғ ва Олий исмини поклаб ёд этишга (Аъло 87:1, Воқеа 56:74, 86, Ҳаққо 69:52) буюрган. Кундалик намоз ўқиш мобайнида мусулмонлар аллоҳни улуғлаб шарафлайди, Унга таъзим қилиб бош эгади, Унга тасбеҳ айтади, Унга бўлган имонларини янгилаб имонларини зиёдалиги ва ихлосу муҳаббати ортишига эришади, ҳам озига ҳамда қолган мўминлар учун Аллоҳга дуо-илтижолар қилади, Қуръон оятларидан тиловат қилади. Намоз мана шундай кўплаб зикру тасбеҳлар, дуою илтижолар, Қуръон тиловати, Аллоҳга таъзим қилиб бош эгиш ва Уни улуғлаб шарафлаш каби кўплаб яхшиликларга мужассам бўлган фазилатли ибодатдир. Расулуллоҳ бизга диний вазифаларни бажаришга гўзал ўрнак бўлгани учун (Аҳзоб 33:21) у киши юқоридаги оятларда асосланган ҳолда кундалик намозларини қандай адо этган бўлса, у кишига эргашган уммат сифатида (Исро 17:47, Аъроф 7:158) биз ҳам айнан шу шаклда намоз ўқиймиз. Зеро, намоз – асрлар оша бизгача ҳам назарий ҳам амалий давом этиб келган амалдир.

^[23] Барча пайғамбарнинг қўлида китоб бўлган. (Қаранг: Бақара 2/136, Анъом 6/83-89.)

^[24] Раббимиздан келган раҳнамо Қуръондир, ундаги йўл энг тўғри йўлдир (Исро 17:9). Биз айнан унга амал қилишга буюрилганмиз (Аъроф 7:3). Аллоҳдан келган буйруқ ва тақиқларга ҳам «ҳуда» дейилади (Бақара 2:38, Тоҳа 20:123).

^[25] Қуръонга, ундаги имон асосларига ишонмаган инсонларнинг қалбида Аллоҳ таоло кофирлик зулматини пайдо қилиб қўяди. У инсон кофирлигидан тавба қилмагунча, Аллоҳ уни ҳидоят қилмайди. Чунки, у ўзига ўзи зулм қилган золим бўлади. Аллоҳ золимларни ҳидоят қилмайди (Анъом 6:144, Тавба 9:19, 109, Қасос 28:50, Аҳқоф 33:10, Соф  61:7, Жума 62:5). Қуръонда кофирликнинг илк ўрнаги Иблисдир. Аллоҳ унга Одамга сажда қилишга буюргани ҳолда у сажда қилмади (Аъроф 7:21), Аллоҳдан келган буйруққа қарши чиқди. Шунинг учун у кофир бўлди.  Бу ва бу мавзуга алоқадор бошқа оятларга асосланган ҳолда, куфр ва кофирликка оятдаги маъно оқишига қараб баъзан «қарши чиқиш, қаршилик қилиш, нонкўрлик, тан олмаслик» каби фарқли маънолар берилган. Қуръонни ва ундаги Аллоҳнинг буйруқларига қарши чиқадиганлар ҳам куфрга қадам босган бўлади. Иблис ва унинг йўлини тутган кимсалардаги бу ўзгармас хислати сабабли, кофирлик сўзини энг тўғри тушунтириб берадиган сўз «тан олмаслик», «қарши чиқиш» сўзидир. Бир киши Қуръон Аллоҳнинг Китоби эканини билганидан кейин, ундаги оятлардан бир донасини тан олмаса ҳам кофир бўлади.

^[26] Расулуллоҳ инсонларни фақат Қуръон билан огоҳлантирган ва уларни Қуръонга чақирган (Анбиё 21:45). Расулуллоҳни йўлида юраман деган кишилар ҳам шундай қилиши керак.

^[27] Қуръонга чин кўнгилдан ишонган киши ундаги огоҳлантирувларга қулоқ солади ва ундан манфаат олади. Ҳақ келганидан кейин ҳам уни тан олмай туриб олган кимсаларга Қуръондаги огоҳлантирувлар фойда бермайди. (Анъом 6/92, Фатир 35/18, Ясин 36/11.)

^[28] Аллоҳ таоло ҳеч бир қулини бекордан-бекор азобламаганидек, ҳеч бир қулини қалбини бекордан-бекор мухрлаб қўймайди. Инсон қачонки ҳақни кўриб-билиб туриб тан олмаса, ундан юз ўгирса ва шу ишида қарорли бўлиб қолса, токи тавба қилмагунча унинг қалби мухрланган ҳолда қолади. Инсоннинг қалби муҳрланишига асосан ўзини илоҳ қилиб олиши, яъни фақат менинг айтганим бўлади, мен нима десам шу бўлади, деб туриб олиши сабаб бўлади (Жосия 45:23). Айнан ана шундай кимсалар кўпроқ кофир бўладилар, яъни ҳақни билиб туриб ҳам, кўриб туриб ҳам тан олмайдилар. Оятлар ўқилганида ўзларини кардек тутиб, гўёки қулоқларига тамға босилгандек юз ўгириб кетадилар. Ана шу ишлари сабабли ҳам Аллоҳ уларнинг қалбини муҳрлаб қўяди. (Луқмон 31:7.)

^[29] Бу оятдаги «азоб» калимасига «муаммо ва қийинчилик» деган маъно берилиши ҳам мумкин. Анъом сурасининг 125- оятига қаранг.

^[30] Оятдаги « хадъу» калимаси – режа билан бировни чалғитиш, чув тушуриш ва хийла қилиш деган маънони англатади (Муфрадот).

^[31] Касаллик икки хил бўлади: маънавий ва жисмоний. Маънавий касаллик турига мунофиқлик, билимсизлик, бахиллик, қўрқоқлик, ҳасад, нотўғри ҳиссиёт, кўп гумон қилиш, ишончсизлик, адоват ва бошқа шу каби инсоний фазилатларга зид бўлган маънавий разолатлар киради. Қалбида касали бор инсонларга Қуръон оятлари шифо бўлмайди, балки янада касалини ортишига сабаб бўлади (Тавба 9:125, Исро 17:82).

^[32] Мунофиқлар ёлғончилик ва мунофиқлик жазосини ҳар икки дунёда ҳам тортадилар. (Тавба 9:101).

^[33] Фасод – куфр ва зулмдаги умум маънодир. Куфр ва залолатга алоқадор ҳар қандай ишга фасод дейилади. Фасоднинг зидди бўлган ислоҳ – имон ва тўғриликдаги умум маънодир. Имонга алоқадор ҳар қандай фойдали ишга ислоҳ дейилади (Тафсирур-Роғиб). Демак, халқ орасида Исломга, жамиятга ва табиатга зарар етказадиган кишилар асосан мунофиқ ва фасодчи бўлади.

^[34] Бу ва бу каби оятлардаги «аману» ибораси «Эй Қуръонга тўлиқ ишонганлар» деган маънони англатади (Таъвилот). Чунки, мусулмонлар ғайридинлар билан асосан Қуръонга ишониш ва ишонмаслиги билан фарқ қилади. Муҳаммад алайҳиссалом ва ёнидаги мўминлар аввало Қуръонга ва ундаги оятларга имон келтиришган (Бақара 2:286).

^[35] Шайтон деб инсон, жин ва бошқа ҳайвонларнинг ёмон ва ёвузларига ҳам ишлатилади (Тафсирур-Роғиб). Ўзини тузатмайдиган, ваҳший ва зарарли инсонларга ҳам шайтон дейилади (Таъвилот). Улар орасида энг ашаддийлари ўзлари адашгани етмаганидек, бошқаларни ҳам адаштиришга уринади ва инсонларни тўғри йўлдан – Аллоҳнинг йўлидан оздиришга ҳаракат қилади (Анъом 6:112, ан-Нос 114:1-6).

^[36] Мунофиқлар бир машъала билан, яъни Аллоҳнинг динида кўрсатилган енгилликлар билангина ҳаёт кечиришни истайдилар, аммо уларга йўл кўрсатилса-ю, лекин оятлар уларнинг фойдасига тўғри келмаса, дарҳол кўрлик рўлини ўйнашни бошлайдилар. Бақара 2:75 дан Бақара 2:80- оятларда тушунтирилган яҳудий-мунофиқлар бу ва бундан кейинги учта оятга алоқадор бўлган ўрнаклардир.

^[37] Ас-сумму – эшитиш (тушуниш) ҳисси йўқларга айтилади. Ҳаққа қулоқ солмайдиган, ҳаққа мойил бўлмайдиган кишиларни ҳам «суммун» деб аталади (Муфрадот). Жаҳаннамга ўтин бўладиган инсон ва жин тоифасидаги золимлар асосан қалби билан ҳақни топмаган, кўзлари билан ҳақни кўрмаган, қулоқлари билан ҳақни эшитмаган кишилар бўлади (Аъроф 7/179).

^[38] Инсоннинг икки кўзи очиқ бўлса-да, лекин унинг қалби кўр бўлса, у ҳеч қачон ҳақни кўролмайди. Кўзлар кўр бўлмайди, дилдаги қалблар кўр бўлади (Ҳаж 22/46).

^[39] Мунофиқлар ва ҳақни тан олмайдиган қайсар одамларга Қуръон оятлари худди қаттиқ ёғаётган ёмғирдек ва гумбурлаган момақалдироқдек таъсир ўтказиб, уларни қўрқитиб юборади. Шу сабабли ундай кимсалар ўзларининг шахсий манфаатларига мос келмайдиган оятларни эшитишни хоҳламайдилар, эшитмаслик учун ҳар қандай баҳона ва чоралар кўришга уринадилар.

^[40] Мунофиқлар ўзига тўғри келган оятларга амал қилишади, ишига тўғри келмаган оятлар қаршисида жим бўлиб қолади. «Азлама» феълида «қоронғиликни бостириши» дан ташқари, «порлаш, ойдинлатиш, ёруғлик» деган маънолари ҳам бор (Ал-айн) «Чақмоқ кўзларини ўйиб олгудек» ёки «кўзларини кўр қилгудек» сўзи – мунофиқлар Қуръоннинг ойдинлиги қаршисида жим бўлиб олганлигини кўрсатиб беради.

^[41] «Шаъа» феълининг масдари «шайъун» бўлиб, бир нарса қилиш, бир ишни амалга ошириш, мавжуд бир предмет деган маъноларни англатади (Муфрадот). Бу феълга фоили ким эканига қараб, ҳамда жумладаги маъно оқишига қараб, баъзи ўринларда «хоҳласа» ва баъзи ўринларда «муносиб бўлса», «муносиб билса» ёки шунга ўхшаш маъно берилади.

[42] Тақводорларга ваъда қилинган жаннат васфи учун қаранг: Раъд 13:35, Фурқон 25:15, Муҳаммад 47:15.

^[43] Оятдаги «андод» калимаси – сифатларда Аллоҳга ўхшаган дегани (ал-Айн). Бу нарсани ақл қабул қилмагани учун, оятда «билиб туриб» деб келтирилган. Ширкка тушиб қолганлар асл мақсадлари Аллоҳга яқинлашмоқ эканини, андодларга (пир, муршид ёки шайхларига) дуо ва илтижо қилишларини сабаби фақатгина воситачи эканини айтиб, ўзларини алдаб юрадилар. Диний ҳукм ва арконларда Қуръонни ўртадан чиқариб юборганлар ҳам айнан шу оятда айтилган ҳукм остига кирадилар. Аллоҳ таоло маҳшар куни ҳеч кимни ҳеч кимга ҳеч қандай фойдаси тегмаслигини, у кунда барча ишлар Аллоҳнинг ихтиёрида бўлишини (Инфитор 82/19) очиқдан-очиқ билдириб ўтган (Бақара 2/254). Бундан ташқари, Қуръонда маҳшарда ҳисоб-китоб тезда тугатилиши айтиган бўлса-да (Анъом 6/62), аммо бу ва бунга ўхшаш оятларни кўрмасликка ва билмасликка олувчи кимсалар, инсонларни ўша кунда узундан-узун ҳисобга тортилишга ва уларга ҳисоб-китоб вақтида ёрдам билан таъминлашни ишонтириш мақсадида Набийимизни шафоат этиш эътиқодини қабул қилиб, Исломга бу нарсани киргизиб қўйишган. Маҳшарда шафоат йўқлигини, шафоат Аллоҳдан бошқа ҳеч кимга оид эмаслигини очиқча ўргатиб ўтган оятларни билгани ҳолда, Набийимиздан шафоат кутганлар мана шу изоҳи ёзилаётган оятнинг ҳукми остига киради.

^[44] Қуръондан шубҳалангнлар ҳақида ушбу суранинг 2-оятининг изоҳига қаранг. Кимлардир Қуръонни тўқилган (Сод 38/7), кимлардир уйдирма ва сеҳр деган (Сабаъ 34/43).

^[45] Жаҳаннамдаги азоб-уқубатлар ундаги жиноятчиларнинг қилмишига қараб фарқли бўлади. Мунофиқларга бошқа (Нисо 4/145), Фиръавн хонадонига бошқа (Ғофир 40/46), ва шу оятдагидек ёқилғиси тош ва инсонлардан иборат бўлган – кофирлар учун тайёрланган азоб бошқа бўлади.

Имом Мотрудий бу оятни жаҳаннам фақат кофирлар учун тайёрланган эканига далолат қилади деган.

^[46] Жуфт деб таржима қилинган «завж» калимаси фақатгина аёллар учун ишлатилмайди. Бу калима Қуръонда эркакларга ҳам аёлларга ҳам бирдек ишлатилади. Бундан – фақат эркакларга аёл жуфтлар берилади деган маъно чиқмайди. Жаннатдагиларга жуфтлар берилади дегани, Жаннатга кирган ҳеч ким унда ўзи ёлғиз қолмайди, дегани бўлади. Оятдаги «мутоҳҳаро» калимаси эса, ундаги жуфтлар етишмовчиликлардан холи қилинганига, бу эса, бири бошқасидан айб ва камчилик кўрмайди ва истамайди (Воқеа 56:61) деган маънога ишорат қилади. Жаннатдаги ҳурлар эр ёки хотин эмас, балки хизматкор сифатида берилади (Духон 44:54, Тур 53:20). Тур сурасининг 26- оятига кўра, ғилмонлар уларнинг кичик ёшда вафот этган болалари экани маълум бўлади.

^[47] Аллоҳ таоло Ҳаж 22:73-оятга пашшани мисол қилиб келтирган, Анкабут 29/41- оятида эса ўргимчакни мисол қилиб келтирган.

^[48] Аллоҳ ҳидоятни танлаган кишиларга ҳидоят насиб қилади, залолатни танлаган кишиларга залолатни раво кўради (Имом Мотрудий, ушбу суранинг тафсири, ҳамда Иброҳим сурасининг 4- оятидаги тафсиридан). Дунё ҳаёти имтиҳон бўлгани учун (Мулк 67:2), Аллоҳ таоло бандаларнинг ҳидоят ва залолатини ўз ихтиёрларига топшириб қўяди. Аллоҳнинг имтиҳони инсонларнинг имтиҳони каби бўлмайди. Инсонлар ўзларини ким эканини, мўмин ёки кофир, шукр қилувчи ёки нонкўр, ким нимага лойиқ эканини билиб олишлари, ўз қилмишларини ўзларига гувоҳ қилиб келтириб, жаннат ёки жаҳаннамга лойиқ эканини билдириб қўйиш учун имтиҳон қилади Аллоҳ.

^[49] Аҳд икки хил бўлади:

1. Пайғамбарлар орқали келган илоҳий китобларга ишониб, унга амал қиламан деб берилган аҳд (Бақара 2:285, Моида 5:7, Нур 24:51).

Инсон бўлиб яратилишдаги аҳд (Аъроф 7/172). Ҳар бир инсон вояга етаётган даврида Аллоҳни борлиги ва бирлигини, ўзини Унинг тасарруфи остида эканини, Аллоҳ унинг эгаси эканини тасаввурий ва онгли бир шаклда эътироф этади ва Аллоҳга қайсидир маънода боғлиқ эканини ичидан ҳис қилади ва тан олади (Фуссилат 41:53). Бу ҳолат «Аласту би-Роббикум» атамаси билан машҳур  (Аъроф 7:172). Аммо, анъанавий давом этиб келган эътиқодга кўра, бу нарса бутун руҳлар яратилган кунга алоқадор деб иддао қилинади. Агар уларнинг айтишича бўлиб, барча руҳлар бирданига яратилган бўлса, у нарса болани шаклланишидан сўнг унга руҳ пуфланиши ҳақидаги Қуръондаги барча оятларга зид ва қарама-қарши бўлиб қолади. (Қаранг: Сажда 32:9) Аллоҳга ва Унинг Китобига ишониб, имон келтирдим деганидан кейин, унга амал қилмаган инсонлар асосан мана шу оят ҳукмига тушиб қолади. Бу ҳақида Бақара 2:99-101 оятларга ҳам қаранг.

^[50] Аллоҳ буюрган боғлиқлик деганда иккита маъно тушунилиши мумкин:

1. Ўтмишдаги пайғамбарларга ишониб яшаётган инсонлар ўша имонини сўнги пайғамбарга ҳам боғлаб, имонини ана шу ҳолатда давом эттириш кераклигини ҳам (Бақара 2:136, 285, Оли Имрон 3:84),
2. Қариндош-уруғчилик ришталарини узмаслик керак деган маънони ҳам ўз ичига олади.

^[51] Бузғунчилик деб таржима қилинган «фасод» калимаси  – куфр ва залолатдаги умумий маънодир. Куфр ва залолатга алоқадор ҳар қандай ишга фасод дейилади. Салоҳ – имон ва тўғриликдаги умумий маънодир. Имонга алоқадор ҳар қандай фойдали ишга ҳам салоҳ (фасоднинг зидди) дейилади (Тафсирур-Роғиб).

^[52] Ҳар бир инсон онасининг қорнидалигида 4 ойга тўлмай туриб ўлик ҳисобланади. Қачонки унга руҳ берилганида, ана шунда у тирик ва инсон деб аталади.

^[53] Фуссилат 41:9-11 оятларга кўра, Аллоҳ таоло ер ва ундаги нарсаларни ҳаёт учун тайёрлаб бўлганида, осмон катта бир тутун ҳолатида бўлган. Аввал ерни, кейин осмонни шакллантирган. Ер шари икки кунда яратилди; емоқ-ичмоқни ўлчов ва меъёрлари тамомланиши учун муддат тўрт кунга узайтирилди. Сўнгра яна икки кунда осмонлар яратилди (Қаранг: Фуссилат 41/9-12) Табиатга ҳаёт беришда сабаб бўлган қуёшнинг нурлари (зуҳо) ўртага чиқиб кеча ва кундуз пайдо бўлиши орқали, ер юзи ўсимликлар билан озуқалантирилди. (Назиат 79/27-33) Қуръонда келтирилган кун бизга кўра минг йил (Сажда 32/5), ёки эллик минг йил (Маориж 70/4).

^[54] Халифа – орқада қолиш, мухолифат-қаршилик қилиш деган маъноларини билдирувчи «холф» ўзагидан турланган бўлиб, бўрттириб кўрсатиш учун (ة) ҳарфи қўшилиши орқали ҳосил бўлган (Лисан ал-Араб). Инсоният ҳаёти давомида бир-бирига хилоф бўлиб яшайди. «… яратган Эганг икром айлаганлардан бошқалари бир-бирларига мухолиф (қарши) бўлишда давом этадилар. У уларни шунинг учун яратган» (Ҳуд 11/118-119). Халифа калимасига сиёсий томондан бериладиган халифа маъноси бериб бўлмайди. Чунки, бировга халифа бўлиш ва халифаликни бошлаш учун уни халифа қилиб қолдирган шахс ё ўлиши ёки ишини ташлаган ёхуд ишга яроқсиз бўлиб қолган бўлиши керак. Хошо! Аллоҳ бундай камчиликлардан покдир. Зотан илк яратилган Одам ҳам, унинг зурриётидан бўлган инсонлар ҳам Аллоҳнинг ҳеч бир ишини давом эттира олмайди, шу сабаб Аллоҳга халифа бўлолмайдилар.

Бу калимага оят мазмунига қараб «масъул» деб маъно бердик.

^[55] Тақдис — تقديس поклаш дегани (Мақойис). Бу ерда назарда тутилган нарса табиат қонунларини бузишдан ва қон тўкувчиликдан узоқ ва холий деб билишдир. «Нуқоддису лак» сўзи «нуқоддисуҳу лак» тақдиридадир. Бу жумлага «биз Сени зотингда ҳам қилган ишларингда ҳам ва сифатларингда ҳам айб-у нуқсон ва камчилик йўқ деб биламиз», деган маъно берса ҳам бўлади. Ёки, «Эй яратган Эгамиз, Сени зот-у сифатингда айб ва камчилик бўлмагани сабабли, Сени ерда бир борлиқ яратиш ишига қўл уришингда ҳам ҳеч қандай хато ва камчилик йўқ. Сен буни яратишингда ҳам чиройли мақтовга лойиқсан», дегани бўлади. Демак, фаришталар Аллоҳга нисбатан мутлақ маънода эътирозий жавоб қайтаришмаган, балки, Сен нима қилсанг ҳам чиройли қиласан деган маънода таслимият жавобини беришган.

^[56] У илм фаришталар учун ғайб – билинмаган нарса эди. Одамга ўргатилгани учун, энди у ғайб ҳолатидан чиқиб бўлган. Ҳижр сурасининг 27-31 ва Сод сурасининг 70-72- оятларида Аллоҳ таоло фаришталарга ерда қора лойдан башар яратаётганини, уни шаклини тўғрилаб бўлиб, унга руҳ пуфланганида Одамга сажда қилишлари кераклигини олдиндан огоҳлантириб қўйганини билдириб ўтган. Ўшанда фаришталарни ичида ташқарига чиқара олмаган нимадир гаплари қолиб кетган бўлиши мумкин.

^[57] Бу сўз фаришталар Одамни қизғонганларини (ҳасад қилишганини) кўрсатади. Одамга сажда қилиш буйруғи улар учун оғир бир имтиҳон бўлган. Бу имтиҳондан Иблис ўта олмаган.  30-оятда «Биз уни Сен туфайли муқаддас биламиз», десалар-да, ташқарига чиқармаган ичларида қандайдир гаплари қолиб кетганига ишорат қилади. Демак, фаришталарда ҳам ўзига хос туйғулари бор.

^[58] Иблис қандай қилиб ўзини юқори тутгани мана шу оятларда баён қилинган: (Аъроф 7/12, Сод 38/75.)

^[59] «Кофирлардан бўлди» сўзи иккита маъно ифодалайди;

1. Иблисдан олдин ҳам баъзи фаришталарни кофир бўлгани;
2. Иблис кофирга айлангани.

Малак – махсус топшириш юклатилган элчи дегани (Муфрадот малак моддаси.) Улар Аллоҳ таоло тарафидан махсус вазифа юклатилган жинлардир. Зеро, аслида жинлар ҳам ибодат учун яратилган. Аллоҳ таоло бу ҳақда шундай марҳамат қилган: «Жин ва инсонларни фақат менга қуллик қилсин деб яратдим» (Зориёт 51/56). Шу оят буни очиқча баён қилмоқда: «Бир кун фаришталарга: «Одамга сажда қилинглар!», дедик. Иблисдан ташқари ҳаммаси сажда қилдилар. У ҳам ўша жинлардан эди, аммо яратган Эгасининг буйруғидан чиқди» (Каҳф 18/50). Бу оятни тўғри тушуниш учун: «Яратган эгасининг буйруғидан чиқмаган жинлар қайси жинлар эди» деб савол бериш керак. Бунинг битта-ю битта жавоби «фаришталар» бўлади. Бу жавобдан кейин «фаришталар жин тоифасидан эмас, жавобгарсиз бир борлиқлар ва улар асло гуноҳ иш қилмайдиган мавжудотдир», деган турлича ёндашувларнинг йўли тўсилади. Юқоридаги оятдаги Аллоҳнинг амридан чиққан фариштанинг номи Иблисдир. Агар Иблис фаришталардан бўлмаганда эди, сажда қилиш буйруғида жавобгар бўлмасди. Оятга кўра, сажда қилмаслигининг ягона сабаби – ўзини катта тутишидир. Бундай ҳаракатни ва бундай гуноҳ ишни қайси бир фаришта қилса ҳам айнан шундай жазога тортилар эди. Бунга алоқадор оятлар шундай: “Масиҳ Аллоҳга қуллик қилишдан орқада қолмайди. Муқорраб (Аллоҳга яқин) бўлган фаришталар ҳам шундай. Кимки Аллоҳга қуллик қилишдан ортда қолиб катта кетадиган бўлса, (билсинки) Аллоҳ уларнинг ҳаммасини ҳузурига тўплайди. Ишониб-суянган ва яхши ишлар қилганларга ҳам мукофотларини тўлиқ қилиб беради ва ҳамда икром этилади. Аллоҳга қуллик қилишни ўзига раво кўрмасдан катта кетганлар оғриқли бир қийноққа йўлиқтиради. Улар Аллоҳ билан ўзларини ўрталарига тушадиган на бир дўст (валий) ва на бир ёрдамчи топа оладилар.” (Нисо 4/172-173).

^[60] Оятда «бўстон» деб таржима қилинган «жаннат» калимаси шу дунё ҳаётидаги бир бўстондир. Араб тилига кўра жаннат – устида кўкаламзорлари бўлган бир ерга айтилади. Каҳф сурасининг 32 ва 33-оятларига кўра ҳам, жаннат калимаси кўкаламзор ва бўстонларга айтилади. Бақара 2/30- оятига кўра, Одам а.с. ерда яратилди ва унга дунёдаги борлиқларнинг маълумоти берилди. (Аъроф 7/25) оятига кўра ҳам, у ва унинг наслидан бўлмиш зурриёти бу ерда яшайди, бу ерда ўлади ва қиёмат куни шу ердан қайта тирилиб чиқади. Одам ва Ҳаввонинг дунёдан ташқари бирон жойга олиб борилгани ҳақида биронта ҳам далил йўқ. Илк яратилишда улар жойлашиб, кейин гуноҳлари сабабли чиқариб юборилган макон охиратда мўминларнинг борадиган жаннати эмас. Чунки, у жаннат имтиҳон юрти эмас, аксинча, имтиҳондан ўтганларга мукофот тариқасида бериладиган, мангу қолинадиган, шайтон кира олмайдиган, тақиқланган нарсалар бўлмайдиган, хавф бўлмайдиган, Аллоҳнинг ғазабига учрамайдиган жойдир.

^[61] Демак, то қиёматгача шу қонун-қоида борки, ким Аллоҳ берган неъматлар ва имкониятлардан тўғри фойдаланмай нонкўрлик қилса, ўша нарсалардан маҳрум бўлади. Маълумки, араб тили қоидасида нарсаларни сабабларининг номлари билан номлаш мумкин, бунинг зидди ҳам мумкин (Таъвилот).

^[62] Калиманинг ўзаги бўлмиш адув = عدو чегарадан чиқмоқ, уйғунсизлик ва ҳаддини билмасликдир. (Муфрадот)

^[63] Бу оятда «огоҳлантиришлар» деган сўзлар Аъроф сурасининг 22-оятида шундай келтирилган: «Эй яратган Эгамиз! Биз ўзимизга ҳақсизлик – зулм қилиб қўйдик. Агар бизни (гуноҳу жазомиздан) кечмасанг ва бизга яхшилик қилмасанг, хонавайрон бўлувчилардан бўлиб қолишимиз аниқ.»

^[64] Аллоҳ ўз вақтида ва ўз шартлари билан қилинган тавбани қабул қилади (Нисо 4/17-18, Бақара 2/121, Оли Имрон 3/89).

^[65] Тушинглар «иҳбиту= اهْبِطُواْ» буйруғидир. Иҳбит калимасидан осмондан ерга тушиш деган маъно чиқмайди. Чунки, Аллоҳ таоло Бақара сурасининг 61- оятида Бану Исроилга «бир шаҳарга тушинглар», деганида ҳам, Ҳуд сурасининг 48-оятида кемадан тушинглар ибораси учун ҳам «иҳбит» калимасини ишлатган.  Араб тилидаги кўплик энг ози учни кўрсатгани учун, улар Одам, Ҳавво ва Иблис бўлган. Иблис бундан аввал фаришталик вазифасидан олинган эди (Аъроф 7/13). Демак, мавқе ва мартабадан тушиш учун ҳам иҳбит калимаси қўлланилади.

^[66] Бу оятга кўра, ўша вақтда Одам алайҳиссалом элчи бўлмаган. Кейинчалик Аллоҳ уни оиласи ичидан танлаб олиб пайғамбар ва элчи этиб тайинлаган (Оли Имрон 3/33) ва унга бир қўлланма (китоб) берган.

^[67] Аллоҳдан келган қўлланмага амал қилганлар дунёда адашмайди, охиратда бахтсиз бўлмайди (Тоҳа 20/123). Аллоҳдан келган сўнги қўлланма-китоб Қуръондир.

^[68] Каззаба = كذّب феъли «ёлғонга чиқариш» ёки кўп ёлғон гапириш» маъноларида келган такзиб= تكذيب сиғасидан турланган. Бу калимага оятларнинг сўз оқиши ва мақсад ифодасига қараб, баъзан «ёлғонга чиқариш» ва баъзан «ёлғон-елпи гаплар гапириш» деб таржима қилинади.

^[69] «Исроил» Яъқуб алайҳиссаломнинг лақаби бўлган. Шу наслдан келган миллатга Бану Исроил дейилади (Марям 19:49-58). Яъқубнинг отаси Исҳоқ, унинг отаси Иброҳим а.с.дир (Бақара 2:133, Ҳуд 11:71). Юсуф, Мусо, Ҳорун, Довуд, Сулаймон, Закариё, Яҳё ва Исо алайҳиссаломлар ҳам улар орасидан пайғамбар этиб танлаб олинган зотлардир.

^[70] Аллоҳ таоло Исроил авлодидан жуда кўплаб пайғамбарлар чиқарган, уларни кўп юртларга ҳукмрон қилган ва уларни Фиръавндан қутқариб қолган. Ундан ташқари, бошқаларга берилмаган кўплаб неъматлар айнан уларга берилган (Моида 5:20, Бақара 2:49).

^[71] Инсонни Аллоҳга қилган аҳди ҳақида ушбу суранинг 27- ояти ва изоҳида баён қилинди.

^[72] Қолил – бир нарсани озлигини, давомли эмаслиги ва боқий эмаслигини билдиради (Мақоис).

^[73] «Оятларимни алмаштирманглар» деганда оятларнинг ҳукми назарда тутилади. Чунки, инсон баъзида оятларнинг ҳукмига амал қилса бирон-бир ўткинчи манфаатлардан маҳрум бўлиб қолиши мумкин. Ана ўша вақтда ўткинчи бир манфаат ёки обрў-эътиборни деб оятларнинг ҳукмини тарк қилганлар, оятларни ўткинчи манфаатга сотиб юборган ҳисобланадилар.

^[74] Ботил сўзда ҳам, амалда ҳам бўлиши мумкин (Ҳаж 22/62, Аъроф 7/118). Нотўғри сўз ва тушунчалар ҳам ботил, нотўғри иш ҳам ботил. Ботилни ҳаққа аралаштириш – ботилни ҳақ қилиб кўрсатиш, ҳақни излаганларга ботилни ҳақ деб кўрсатиш, ботил билан ҳақни бир-биридан ажратиб бўлмайдиган қилиб кўрсатиш ва шу каби ҳаракатларнинг барчаси ботилни ҳаққа аралаштириш дейилади.

[75] Оятда келган закот сўзи инсонни ҳам моддий ҳамда маънавий пок юришига, ҳалол ва тўғри бўлишга ишорат қилади. Жисмоний ва маънавий бузуқликлардан ўзини пок сақлаб юришга ҳам закот дейилади, ўз мулкидан эҳтиёжмандларга бериш орқали моддий томондан ўзини пок сақлаган бўлади. Закот/тазкия сўзи Қуръонда ўндан ортиқ маъноларда келади; «ҳалол-пок» (Каҳф 18-19), «бегуноҳ, латофатли» (Каҳф 18:84), «салоҳиятли, парҳезкор» (Каҳф 18:81), «пайғамбар, элчи» (Марям 19:19), «фаҳш ишлардан сақланиш, фаҳш ишлардан узоқ туриш» (Нур 24:21), «Аллоҳга итоат қилиш/хизмат қилиш» (Фотир 35:18), «имонга, тавҳидга кириш» (Фуссилат 41:7, Абаса 80:7), «мақташ, мақтаниш» (Нажм 53:32), «ўзини маънан пок сақлаш» (Шамс 91:9), «мол-давлатидан бериб покланиш » (Лайл 92:18, Тавба 9:103). Исломда моддий томондан қилинган хайрли ишларга ҳам закот дейилади. Зориёт сураси 19 ва Маориж сураси 24-оятларда Аллоҳ таоло бой инсонларнинг мол-мулкларида эҳтиёжмандларга берилиши керак бўлган маълум миқдор ҳақлари бўлади, деб буюрган. Демак, у инсон ў мулкидан эҳтиёжмандларнинг ҳақлари бериш ва хайр-садақалар орқали чиқариб ташлаши ва шу йўл билан ўз мулкини поклаши керак. У шу йўл билан ўз молидан муҳтож ва бева-бечораларнинг ҳақларини чиқариб юборган бўлади. Акс ҳолда эҳтиёжманд инсонларнинг ҳаққи унда қолиб кетиб, мол-давлати нопок бўлиб қолади. Лайл сурасининг 18-ояти айнан мана шунга ишорат қилади. Шунинг учун ҳам моддий ёрдам ва садақаларга «закот» яъни «поклаш» деб аталади. Буни она-тили адабиётимизда маъно кўчиши дейилади. Агар оятдаги «закот» калимасига фақат моддий садақага берилган ўнлаб маъноларидан бири бўлган «йилда бир марта бериладиган закот» деб маъно берсак, Қуръонда закот номи ила келтирилган бошқа буйруқлар оят ҳукмидан чиқиб қолади. (Баййина 98:5) оятида ўтмишдаги аҳли китобларга ҳаниф ҳолда динни Аллоҳга холис қилиб ибодат қилишга, диний вазифаларни бажариши ва закотни беришига буюрилгани ҳамда мана шу нарса тўғри дин экани айтилган. Яъни, диннинг тамомий ҳукмлари мана шу 3 нарсада мужассам экани билдирилган: 1) Холис Аллоҳга ибодат. 2) Диний вазифаларини бажариш. 3) Моддий ва маънавий пок юриш. Маъълум бўладики, умумий манода келган закот калималарига закот калимаси ўз ичига оладиган барча маъноларни қамрай оладиган шаклда «моддий ва маънавий поклик» дея маъно бериш керак.

^[76] Бу оятдан маълум бўладики, аҳли китоблар ҳам худди биз каби солат ва закот амалларига буюрилган.

^[77] Китоб – Таврот ва Инжилга, ёки Қуръонга ишорат қилган бўлса ҳам, ҳукм ўзгармайди. Чунки, бошқа оятларда бу каби хитоблар айнан Қуръонга ишонган мўминлар учун ҳам келган (Соф 61/2). Бошқаларга яхшилик қилишга буюриб, ўзи қилмаслик ҳам, бошқаларни ёмонликдан қайтариб, ўзи у ишни қилиш ҳам яхши эмас. Бу ҳақида ибрат учун Ҳуд сурасининг 88- оятида билдириб ўтилган.

^[78] Тиловат – оятларнинг тўғри ўқилишига риоя қилиб, унинг маънолари ҳақида ўйланиб фикр юритишдир. Қуръонни мана шундай ўқишга тиловат дейилади (Тафсирур-Роғиб). Маънолари ҳақида фикр юритиб, ўйланиб ўқиш тиловатдир (Муфрадот). Демак, ўқиб, уқиб, унга амал қилиш учун Қуръон ўқиган инсонга Қуръон тиловат қилди дейилади.

^[79] Сабр икки хил бўлади:

1. Кўнгли тусаган нарсадан ўзини тийиб туриш бўлиб, унга иффат дейилади.
2. Ёмонлик ва машаққатларга нисбатан бардош қилиш бўлиб, бунга шижоат дейилади (Тафсирур-Роғиб). Шунинг учун баъзи ривоятларда рўза ибодати ҳам «сабр» «сабрнинг ярми» деб, Рамазон ойи эса «сабр ойи» деб келтирилган (Термизий, Насоий ва Аҳмад ривоятлари). Ўз позитсиясини ўзгартирмасдан ушлаб туришга ҳам сабр дейилади.

^[80] Мусулмонлар Аллоҳнинг ёрдамига эришиш учун сабр-бардошли бўлган ҳолда, ҳеч қандай шарт ва шароитга қарамасдан, Аллоҳнинг йўлидан айрилмасликлари ва вазифаларини тарк қилмасликлари ва ман шу ҳолатда Аллоҳга дуо-илтижо қилиб Ундан ёрдам сўрашлари керак бўлади. Бу нарса, Аллоҳга қуллик қилишда азму қарорлилик ва сабр-бардошлиликни талаб қилади. Шунинг учун, бу оятга «Диний бурчини бардавом бажариб» деб маъно берса ҳам бўлади. Мусулмон киши ҳеч қандай шарт-шароитда ҳам тарк қилиши мумкин бўлгани учун ҳам, кундалик намозга ҳам салот деб ном берилган. Яъни, бу оятга «намоз билан» деб маъно берса ҳам бўлади. Баъзилар бу оятдаги «солат» калимасига дуо деб маъно берган. Баъзи инсонлар мурод-мақсадларига эришиш учун фақатгина дуонинг ўзи кифоя деб ўйлайди. Ҳолбуки, банда мақсадига эришиши учун аввало Аллоҳдан дуо қилиб ёрдам сўраши ҳамда керакли барча ишни ўз ўрнида бажариши кераклигини ҳам билдирган (Бақара 2:200-202, Нажм 53:39).

^[81] Аҳли китоблар орасида ҳам тўғри ишонч-эътиқодга эга бўлганлари ҳам бор. (Қаранг: Оли Имрон 3/199)

^[82] Араб тилида «абу, ибн ва бинт» калималари давомийликни билдиради. Яъни, бир кишига «отанг» деб мурожаат қилсангиз, сиз у кишини туғдирган отасини ҳам, отасининг отасини ҳам, ундан аввалги энг бошдаги наслга сабаб бўлган отасини ҳам назарда тутиб айтишингиз мумкин. Шунинг учун ҳам, оятларда Аллоҳ таоло «Эй Одам болалари», ёки «Отангиз Одам» дея  бутун инсониятга марҳамат қилади.

Ушбу 47-оятдан бошлаб 74-оятгача бўлган жумлаларда Аллоҳ таоло «Эй Исроил болалари» деб хитобни бошлаб, тарихий воқеалардан хабар бераётган оятларда ҳам «жумлаларда сизлар» дея 2-шахсга мурожаат қилмоқда. Бу билан Аллоҳ таоло ушбу тарихдан хабар берувчи оятларни ўқиётган ёки эшитаётган Исроил болаларининг онги ва зеҳнида улар давомли жонланиб қолиши ва таъсири яна-да кучли бўлиши учун, тарихий воқеаларда ҳам «аждодларингиз» демасдан «сизлар» деб хитоб қилмоқда. Буни араб тилида «илтифот» санъати дейилади.

Демак, бу оят «Эй Исроил болалари! Исроилдан бошлаб то сизларгача ўтган Исроил авлодларига қилган яхшиликларимни эсингиздан чиқарманглар», шаклида тушунилади.

^[83] Исроил авлодига берилган яхшиликлар ҳақида 40- оятнинг изоҳида келтирилди.

^[84] Қиёматда барча ишлар Аллоҳга ҳавола қилинади ва Унга қайтарилади (Инфитор 82/19).

^[85] Шафоат – бир кишини ҳамроҳ бўлишини исташ, ҳимоя остига олиш, бир ишда шерик бўлиб дастак бериш деган маъноларни англатади. (Ал-Айн, Муфрадот) Бу оят, маҳшар куни ҳеч бир инсонга бошқа бир инсон тарафидан шафоат қилинмаслигини очиқча ўртага қўймоқда. Дунёда инсонлар бир-бирларига ёрдамчи ва дастак бўлишлари мумкин (Нисо 4/85). Бу оятга кўра яҳудийларда қиёмат ҳақида тўрт хил нотўғри иддао бўлган, 1. Қиёматда уларга кимдир тўлов тўлаши. 2. Уларнинг оталари, ака-укалари ёки пайғамбар бўлган аждодлари уларга шафоат қилиши, 3. Бировга товон тўланиши. 4. Бировга биров ёрдам бериши. Юқоридаги оят мана бу тўртала иддао ва нотўғри тушунчани рад қилмоқда ва бу иддаоларингиздан воз кечиб, ўзингизни ўзингиз қутқариб қолиш учун керакли ишларни амалга оширинглар, деган мазмун ифода қилинмоқда. Ҳисоб-китоб кунида биров бировни шафоат қилиб Аллоҳнинг ҳукми ва жазосидан қутқариб қолишлик йўқлиги ҳақида билиш учун яна қуйидаги оятларга қарашингиз мумкин: (Бақара 44, 123, 254, Ясин 23, Зумар 44, Муддассир 48.) Нажм сурасининг 26- оятида, Аллоҳ таоло фаришталардан ўзи рухсат берганларига шафоат ҳуқуқи берилишини билдирган. У ҳам бўлса маҳшарда дейилмаган. Фаришталарнинг шафоати шу дунёда бўлиши мумкин.

^[86] Демак, ҳар бир инсон ўзини ўзи қутқариб қолиш учун керакли ишларни амалга ошириши керак бўлади. Қиёматда пайғамбарлар, қариндошлар ёки аҳли-илмлар бировларни жаҳаннамдан қутқариб қололмайди. У кунда ҳеч ким Аллоҳнинг ҳукмига қарши чиқа олмайди. У кунда ҳукмронлик мутлақ Аллоҳга оид.

[87] «Бунда» деганда агар қутқаришга ишорат қилинган бўлса «неъмат» деб, агар Фиръавннинг қийноғига ишорат қилса «имтиҳон/синов» деб маъно берилади.

^[88] Бало – мусибат, ғам ва неъмат маъноларини билдиради.

^[89] Мусо ва унинг қавми турган соҳил тарафидан денгиз сувлари узоқлашиб парчаланиб кетган ва узоқлашаётган ҳар бир тўлқин тоғдек кўтарилган (Тоҳа 20/77).

^[90] Тоҳа 20/88.

^[91] Шукур – қилинган яхшиликни қадр-қийматини билиш, яхшилик қилганни мақташ ва муносиб равишда унга жавоб қайтаришдир (Муфрадот). Қилинган яхшиликка муносиб жавоб қайтариш – ўз бурчини бажариш билан бўлади.

^[92] Китоб – Мусога берилган Забурнинг яна бир номи, Фурқон – ўша китобнинг сифати. Фурқон – тўғрини хатодан ажратиб бериш бериш, ажрата олиш дегани. Илоҳий Китобларнинг барчаси мана шу хусусиятга эгадир. (Оли Имрон 3/4 ва Нисо 4/113)

^[93] Холиқ – бадан ва вужудни яратувчи дегани. Бариъ – руҳни яратувчи дегани (Роғибул-Исфаҳоний). Баъзан, Холиқ сифати ҳар иккала маънони ҳам ўз ичига олади.

^[94] Нафснинг биринчи маъноси руҳдир (Анъом 93, Бақара 235, Моида 116). Имон, ширк, нотўғри мақсад ва ёмон орзу-истакларнинг барчаси руҳга, яъни маънавий тушунчага боғлиқ. Демак, нафсингиздаги яъни ичингиздаги нотоғри тушунча ва ширкий эътиқодни йўқ қилинг, дейилган маъно чиқади.

^[95] 52- оятда «бурчингизни бажаришингиз учун» деб таржима қилинган жумладан кўзда тутилган нарса – қалбларидаги бузоқ меҳрини ўлдириб, Китобга тобе бўлиб ҳаёт кечиришларидир. Бу оятдан бир-бирини ўлдириб жонини олиш деган ҳукм тушунилмайди. Тафсирлардаги бундай изоҳлар балки Тавротдаги (32/26-29) рақамли «Ўша вақтда уч мингга яқин одам ўлдирилган» деб келтирилган сўзлардан олинган бўлиши мумкин. Агар яҳудийлар ўшанда бир-бирини ўлдириб ёки ўзларини ўзлари ўлдириб юборган бўлса, ҳозирги кунимиздаги яҳудийлар қаердан келиб қолган? Чунки, Мусо тоғдан қайтганида Ҳорун Пайғамбардан бошқа ҳаммаси бузоққа сиғиниб бўлган эди. Демак, агар ўзларини ўлдириб юборса, Мусо ва Ҳорундан бошқа улар орасида ҳеч ким қолмас эди.

^[96] Мавт калимаси бадандан руҳни чиқиб кетишидан бошқа маъноларда ҳам келади. Масалан; кучининг тугаши, ўзини йўқотиб қўйиши, ҳушидан кетиш каби маъноларда ҳам келади (Мақойис). «Ҳар тарафини ўлим ўраб олади, аммо ўла олмайди» (Иброҳим 14/17) оятидагидек, буларни ҳам ҳар тарафини ўлим ўраб олган, лекин ўлишмаган. Яшин урганда инсон кўпроқ ўлмай қолади, балки ўзини маълум бир муддат ҳушсиз ҳис қилади ва яна оёққа туриб кетади. Ўлган инсон эса дунёга қайтиб келмайди. (Мўминун 23/99-100 ва Мунофиқун 63/10-11) Чунки бу Аллоҳнинг қонуни. Оят тавба ҳақида кетяпти. Ўлган одамдан тавба қабул қилинмайди, тавбадан мақсад эса ички ва ташқи ёмонликлардан воз кечиб, ичини ва ташини биргаликда тузатишдир. Бировни ёки ўзини ўлдириш билан тавба қилган ҳисобланмайди. Бу ерда бир мўъжиза ҳақида сўз юритилмагани учун, мана шу маъно ва таржимани энг муносиб деб билдик.

^[97] Егуликлар орасидаги мубоҳ бўлган нарсалардан инсоннинг таъби хоҳлаб, истеъмол қилганда нафс лаззат оладиган ҳар турли истеъмолга яроқли нарса учун ҳам ишлатилади.

^[98] Дунёда Аллоҳнинг тавфиқидан, охиратда эса қилган амалларини қабул бўлишидан узоқлаштирадиган ҳар қандай катта-кичик гуноҳга ўзига-ўзи зулм қилди деб айтилади (Таъвилот, Имом Мотрудий).

^[99] Аксарият тафсирларда бу жумлага «сажда қилиб» дея таржима қилинади. Лекин шаҳар дарвозасидан киришда биз билгандек намоз саждаси ҳолатида кириб бўлмаслиги аниқ. Шу сабабли жумлага шундай маъно бердик. Сажданинг асл маъноси бўйсуниш – бўйин эгишдир (Муфрадот). Биз берган бу маънони Моида сурасининг 21- оят ҳам қувватлайди.

^[100] «Ла илаҳа иллаллоҳ – қуллик қилинишга ҳақли зот ягонадир» деган калимага ҳам ҳитто дейилади, қилган гуноҳлари учун пушаймон бўлиб, Аллоҳдан мағфират сўрашга ҳам ҳитто дейилади. Уларнинг энг катта қилган хатоси бузоққа сиғиниб шикркка қўл ургани бўлган. Демак, ундан тавба қилиб ўзини тузатиш учун аввало «ла илаҳа иллаллоҳ»ни ҳам тилга ҳам дилга жо қилиб, сўнг Аллоҳдан мағфират қилиши керак бўлган. Демак, ҳар иккала маънони берилганида ҳам оят мазмуни тўғри бўлади.

^[101] Муҳсин калимасидан иккита фарқли маъно чиқади:

• Бировга моддий яхшилик қилувчи.
• Ўз вазифасини ёки қилаётган яхши ишини пухта, чиройли ва маромига етказиб бажарувчи (Лисан, Муфрадот). Муҳсин калимасига «Яхшилик қилувчилар»деб маъно берса ҳам бўлади.

^[102] Неъматларни қадрига етиб, уларга нисбатан ўз бурчини чиройли адо этганларга Аллоҳ неъматини дунёда янада орттириб беради (Иброҳим 14/7), охиратда ҳам қилган ишига нисбатан ортиғи билан ажр беради (Юнус 10/26).

^[103] Шаҳарга кириш буйруғига қарши чиққан яҳудийлар шундай деган: Моида 5/22. Гўёки Аллоҳ уларга ўша шаҳарга кириб жанг қилинглар, дегандек шуни ҳам айтишган: Моида 5/24; Аъроф 7/161-162.

^[104] Самовий офат икки хил бўлади. Бири фаришталар воситасида амалга оширилади. Лут ва бошқа пайғамбарларнинг халқига келган офат балолар бунга мисол бўлади. Яна бири бевосита содир бўлади.

^[105] Яҳудийлар ўша шаҳарга нима учун кирмагани, бу буйруққа қандай жавоб қайтаришгани Моида 5/21-25 оятларида келтирилган.

^[106] Агар бу оятни ҳам илмий ҳамда мажозий маънода таржима қиладиган бўлсак, Мусо алайҳиссалом ва унинг халқининг тарихига асосланган қуйидаги таъвил чиқади: Мусо ва халқи Мисрдан чиқиб кетишганида Тури Синога бориш жойлашган. Тури Сино атрофлари тоғ ва баландликлар билан ўралган бир водий. Мусо Аллоҳ таоло билан сўзлашган, Аллоҳдан китоб олган тоғ ҳам ўша ерда. Оятни таъвили шунга ишорат қилиши ҳам мумкин; Аллоҳни амри билан Мусо алайҳиссалом тоғдан келаётган сув йўлларини катта тошлар билан тўсиб сув довони қургани, кейин эса ўша сув довонида ҳар мавсумда фойдаланиш йўлларини ва у ердан маълум миқдор сув олиб ишлатиш чораларини кўргани, тоғдан оқиб тушган сув водийнинг турли жойларидаги сув ҳавзаларига тўплангани ва ҳар бир маҳалла ёки қабиладагилар ўша ўзларига яқин жойдаги ҳовузлар ёки ариқларларда оқиб келаётган сувдан фойдаланишгани ўртага чиқмоқда. Оятда келтирилган 12 сони – тоғдан оқиб тушаётган сув йўлларига, ёки оқиб тушиб водийнинг турли жойларидаги ҳавзаларга ишорат қилган бўлиши ҳам мумкин. Агар оятдаги тош ёрилиш воқеаси бир мўъжиза сифатида келтирилмаган бўлса, демак юқоридаги таъвил таржимага мос келади.

^[107] Моида 21-25 оятларига кўра, улар Аллоҳ буюрган шаҳарга кирмагани учун, турли мусибатларга гирифтор бўлишган.

^[108] Набий – унга Китоб ва Ҳикмат берилган киши (Оли Имрон 3/81-82, Анъом 6/83-90). Расул – юборилган нарсага ҳам, ёки уни олиб келган шахсга ҳам ишлатилади (Муфрадот). Набий – Аллоҳнинг сўзларини инсонларга етказиб беришдан масъул бўлгани учун, айни вақтда у элчи (росул) ҳамдир (Алоқадор оят: Марям 19/54).

^[109] Аллоҳ таоло Набий бўлган расулларини (Анбиё 21/7-9-оятларга кўра) Ўзи сақлаб келгани учун, бу оятдаги қатл калимаси пайғамбарларнинг шахсини эмас, балки пайғамбарлигини, таблиғ фаолиятини ва ўзларига келган ваҳийга даъвати ва уни ҳаётга татбиқ қилишдаги уринишларига қарши чиққани тушинилади. Бунга алоқадор оятлардаги қатл калимасининг ўзак маъноси излолдир (اذلال) (Муфрадот, Мақойис). Излол – обрў-эътиборини тўкиш дегани. Бировнинг қилган гуноҳи учун бошқаси жазоланмайди (Исро 17/15). Яшаб турган давримиздаги инсонларга ҳам хитоб қилаётган бу оятларга бундан бошқача маъно бериб бўлмайди. Яҳудийлар Исо алайҳиссаломни ўлдиришганини иддао қилади. Христианлар Исо хочга осиб ўлдирилган деб гумон қилишади ва Яҳё алайҳиссаломни қийнаб ўлдирилганини айтишади. Ҳолбуки Қуръондаги Марям сурасининг 15 ва 33-оятларида Аллоҳ бу икки пайғамбар инсонлар тарафидан ўлдирилганини эмас, ўз ажаллари билан ўлганини ва ўлган куни ва ўлган вақтида омонликда бўлганини билдирган. Пайғамбарлар ва ҳақ йўлга чақирувчи инсонларни обрў-эътиборини тўъкиш ҳаракатлари аввалдан давом этиб келмоқда (Оли Имрон 3/21-22). Бу ишга қўл урганлар асосан ўзини мусулмон кўрсатиб, орқадан иш юритадиган мунофиқлардир (Бақара 2/75-79). Уларни таниб олиш ҳатто Расулуллоҳ учун ҳам қийин бўлган (Мунофиқун 63/1-4). (Исро 17/15) (Нисо 4/161-162, Моида 5/67-68).

^[110] Исроил авлодлари Тури Сино водийсида яшаётиб Мусодан турли сабзавотлар етишадиган бир юртда яшашни сўраган. Аллоҳ таоло уларга буюрган шаҳарга ўзлари кирмай туриб олишгани учун яна бир жазога лойиқ бўлишган.

^[111] Оят бошидаги «мўмин бўлганлар» ибораси Муҳаммад алайҳиссаломга туширилган Қуръонга ишонганларга, «яҳудий бўлганлар» ибораси Мусо алайҳиссаломга берилган Тавротга ишонганларга, «насронийлар» Исо алайҳиссаломга берилган Инжилга ишонганларга, «собиинлар» эса Яҳё алайҳиссаломга туширилган китобга (Марям 19/12, Анъом 6/84-89) ва Гинза номи берилган китобга ишонадиганларга ишорат қилади. Демак, Аллоҳга ширк қўшмасдан ягона яратувчига тўғри маънода ишонган ва охиратни ҳам ҳақ деб билган ҳар бир инсонга дини, ирқи, миллати, эркак ёки аёл эканига қарамасдан, қилган барча яхшиликларига ажру мукофот берилиши айтилган. Нисо сурасининг 123-оятида эса, гуноҳ ишни ким қилган бўлса, агар тавба қилиб қайтмаган бўлса, унга ҳам кимлигига қарамасдан жазо берилиши айтилган. Аллоҳнинг адолати шундай.

^[112] Ислом етиб бормаган ғайридинлар ўзларининг асл китобига эргашиб, яхши амалларни қилиб яшашлари уларни жаннатга киришларига етарли бўлади (Оли Имрон 3/81, Аъроф 7/157). Агар уларга Қуръон етиб борган бўлса, энди улар ҳам Қуръонга ишонишлари ва унга амал қилишлари керак (Нисо 4/161-162, Моида 5/67-68). Сўнги пайғамбар Муҳаммад а.с. ва сўнги Илоҳий китоб Қуръон келганидан хабар топган кимсалар, энди Қуръонга ишонмаса ва унга амал қилмаса жаннатга кира олмайдилар.

^[113] Тур – Сино яриморолидаги бир тоғдир. (Мўминун 23-20) Мусо ва Ҳорун алайҳиссаломларга элчилик вазифаси ўша ерда берилган. (Марям 19/51-53) Бу оятни «Тепа тарафингиздаги Турни номини юксалтирганмиз»,  «Турдан тутун/вулқон чиқариб тепангизга келтириб қўйганмиз» шаклида мажозий маънода таржима қилганлар ҳам бўлган. Бу каби ҳолатлар ўзбек тилида ҳам учраб туради. Масалан: Уйда тўс-тўпалан ёки жанжал бўлса: «Уйни бошинга кўтарма!», Уйни бошига кўтариб жанжал қилди» дейилади. Демак, агар оятга мажозий маъно берилса, Тур тоғи Бану Исроилнинг тепасига кўтарилган эмас, балки Тур тоғидан чиққан қаттиқ овоз ёки тутун ёхуд вулқон уларни бошига тушадиган даражада шиддатли ва хавфли даражада бўлганини билдиради. Зотан, Мусо алайҳиссаломнинг 9 та мўжизаси орасида Турни самога кўтарилиши ҳеч бир оятда мўжиза сифатида айтилмаган.

^[114] Фазл – қилинган яхши ишни ортиқчаси билан қайтариш, бериладиган мукофотни ортиғи билан беришдир. Бу сўз ўзбек тилида олийжаноблик дейилади. Бунга олийжаноблик дейилади.

^[115] Хорлик феълни ноқиснинг иккинчи хабари қилиб таржима қилинди. Сифат қилиб таржима қилса ҳам маъно ўзгармайди.

^[116] 72- оятда билдирилганидек, яҳудийлардан ҳар бири ўзини оқлаш учун, ўлдирилган одамни айбини бир-бирига тўнкаб, бу муаммодан чиқиб кетолмаётгани учун, Аллоҳ уларга битта бузоқни қурбонлик қилиш орқалик бу муаммодан қутулиб қолишини билдирган. Акс ҳолда, бегуноҳ гумондор яҳудийлар қасос йўли орқалик ўлимга ҳукм қилиниши мумкин бўлган.

Яҳудийлар ўзларининг ҳар қандай муаммолари бўлса уни Мусо алайҳиссаломга айтиб, уни ҳал қилиб беришини сўрашган. Ўша муаммоларидан яна бири шу фоили ноаниқ қотиллик бўлган. Мусо даврида яҳудийлар бири бир инсонни ўлдириб қўяди. Жасад топилган қишлоқ (ёки маҳалла аҳли) ўзини оқлаш ва бегуноҳлигини исботлаш учун, ҳаммаси айбни бошқасига тўнкай бошлайди. Ана шунда ҳам улар Мусога келиб, бу ишга ҳам ечим топиб беришини ва ҳал қилиб беришини сўрайди. Мусо алайҳиссалом Аллоҳдан бу масалага ечим топиб, туҳмат қилинаётган ва жиноятчи деб айб тўнкалаётган бегуноҳларни ҳаётини сақлаб қолиш учун Аллоҳга дуо қилади, Шунда Аллоҳ Мусо алайҳиссаломга ваҳий қилиб, яҳудийлар (жасад топилган қишлоқ аҳли) битта бузоқ сўйиши кераклигини билдиради. Улар аввал буни бир масхара сифатида қабул қилади ва Мусога эътироз билдиради. Мусо алайҳиссалом бу иш жиддий экани ва ҳақиқатда Аллоҳдан келган амр эканини айтганида, улар шунчаки бир бузоқ сўйиб қўявермасдан, рангини, ҳолатини, ёшини ва уларга буюрилмаган ва таърифлангаман хусусиятларини сўраб суриштиришади. Натижада, улар топиб сўйиши қийин бўлган бир ноёб бузоқ таърифланади ва улар ўша бузоқни сўйиб, ўзларига буюрилган услубни амалга оширишади. Тафсири Минорда келтирилишича, аввалда яҳудий қишлоқларидан бирида инсон жасади топилса ва унинг қотили аниқланмаса, у ердаги оқсоқоллар ва ҳакамлар жасад билан шаҳар ёки қишлоқдаги масофани ўлчашган, жасадга энг яқин қишлоқ шаҳар ёки қишлоқ оқсоқоллари ҳали қўш қўшилмаган, бўйинтуруқ осилмаган бир ғунажинни ҳали ишлов берилмаган, экин экилмаган, лекин ёнидан сув оқиб турадиган бир ерга олиб бориб сўйишлари, ўша ерда оқсоқоллар қўлларини ювиб: «Биз бу қотилни ўлдирган шахсни билмаймиз, ким ўлдирганини кўрмадик, бизни кечиргин, бу қотиллик сабабли Исроил авлодларини жавобгарликка тортмагин…» деб дуо қилишган. Ана шунда ўша шаҳар ёки қишлоқдагилар қотилликда айбланишдан сақланиб қолишган. Агар шундай қилмасалар, улар албатта қотилни таниши ўртага чиққан. Бу маълумотларга кўра, яҳудийлардаги ноҳақ қон тўкилишини олдини олиш ва бегуноҳни оқлаш усули мана шундай бўлган. Уларга бузоқ сўйилиш амрига сабаб бўлган нарса ушбу суранинг 72-оятида билдириб ўтилган. Яъни, улар бир одамни ўлдириб, айбини бошқаларга тўнкаётганида ва буни натижасида ноҳақ инсонлар қасос сабабли бекордан ўлиб кетишини олдини олиш учун бузоқ сўйиб, сўйилган бузоқ тепасида қўлини ювиб қасам ичиш усулини кўрсатган. (Қаранг: Тафсирул-Минор, 1-351)

Мусо алайҳиссалом: «Аллоҳ битта бузоқ сўйишингларни буюрди»- деганида, уларнинг аввалдан буқа ва сигирга сиғиниш эътиқоди уларнинг қалбларига ўрнашиб қолгани учун (Бақара 2/93), Мусони гапи уларга масхарадек туюлиб, ҳадеб сўйиладиган молни сифатини сўраб-суриштираверишган. Охир-оқибат, Аписга ўхшаган бир буқа сўйишга мажбур бўлган ва сўйган. Бу билан Аллоҳ яҳудийларни қалбидан бузоққа бўлган муҳаббатни синдириш ва беайб инсонни ҳаётини сақлаб қолиш учун айнан бузоқ қурбонлик қилишга буюрган. 73-оят ушбу усулни фақат ўшанда эмас, балки бошқа баъзи бир ўшандай ҳолатларда (қотили топилмаган ҳолатларда) қўллашни буюргани ўртага чиқади.

^[117] Жаҳл ва жаҳолат баъзи ўринларда «билмаган» деган маънода келади, лекин кўпинча, қилиши керак бўлган ишни тескарисини қилиб қўйган кишига ҳам, ўзини боса олмай бир ишга қўл уриб қўювчи кишига ҳам айтилади (Муфрадот). Бундан, Аллоҳ айтмаган нарсани айтишдан Аллоҳга сиғинаман, деган маъно ҳам чиқади. Чунки, Аллоҳдан келган ваҳийни ўрнига ўзидан бошқа бир сўз тўқиб, буни Аллоҳ айтди деган Пайғамбарнинг жазоси ўлимдир (Ҳаққо 69/44-47).

^[118] Бақоро калимаси бузоқ, сигир, буқа маъноларини ўз ичига олади. Ер ҳайдамаган таърифи эса, уни эркак бузоқ эканини ифодалайди. «Бақарата» калимасидаги «то» ҳарфи бирлик учун ишлатилган. 70-оятдаги «ал-бақаро»ибораси ҳам сигир эмас, бузоқ эканига далолат қилади.

^[119] Бир инсонни ҳаётини сақлаб қолган кишига ҳам «Яшатди», «Тирилтирди», «Ўликни тирилтирди» дейилади (Бақара 2/258, Моида 5/32). Ноҳақ ўлимга ҳукм қилиниши мумкин бўлган беайб кишиларни ўлимдан сақлаб қолиш йўлини ўргатиши орқалик, Аллоҳ таоло уларни яшатиб қолган. Бу оятда Аллоҳ таоло ўшандай ҳолатларга ойдинлик киритиб, қандай қилиб бегуноҳни ҳаётини сақлаб қолиш орқалик, ўликни тирилтириш услубини уларга ўргатиб (ёки эслатиб) қўйган.

Бу оят шунга ишорат қиладики, бегуноҳ бўлган ҳолда қатл қилиниш эҳтимоли бўлган инсонни ҳаётини бирон бир тўғри тадбир ва режа орқалик сақлаб қолган киши, гўёки уни ўлганидан кейин ҳаётга қайта келтиргандек бўлади.

Зинода туҳмат қилинаётган аёл ўзини оқлаши учун қасам ичгани каби, аввалги шариатларда ҳам, қотилликда ноҳақ айбланаётган кимсаларни қутқариб қолиш учун ўшандай тадбирлар уюштирилган ва қасам ичтирилган.

^[120] Бу оятни баъзи муфассирлар сўйилган сигирни бир парча эти билан ўликка урилган ва ўшанда ўлган инсон тирилиб уни ким ўлдирганини айтган, деб таъвил қилади. Бироқ, Мусо алайҳиссаломга берилган мўжизалар орасида бундай бир мўжиза ўрин олмаган. Ундан ташқари, Аллоҳ таоло ўликларни қайта тирилтиришда, сўйилган молни бир парчаси билан ўликка уриш услубидан фойдаланмайди.

^[121] Яъни, бегуноҳ инсонларни қуруқ туҳматдан сақлаб қолиш чораларини қилиш ишларини тарк қилингани, ҳақ-ноҳақ деб ажратмасдан, ким тўғри келса қасос дея ўлдириб юборишганини эслатилмоқда. Уларга бундай қилмайсизлар, ноҳақ бир-бирингизни ўлдирмайсизлар, деб буюрилган эди (Бақара 2/84-85).

^[122] Таҳриф – Нисо 4/46 оятда очиқланганидек, икки тарафга ишлатилиши мумкин бўлган маъноларни, анча-мунчага билинмайдиган қилиб, сўз ва жумла маъносини оқишига қарши тарафга буриб юборишдир. Таҳриф қилиш матнда эмас, маънода бўлгани учун, Қуръон ўзидан аввалги илоҳий китобларнинг асл матнини тасдиқ қилади. Аммо, минг афсуски, бу кунимизга қадар ҳатто таҳриф калимасининг ўзини ҳам таҳриф қилиниб, у калимага «табдил» маъносини бериб қўйилгани учун, Қуръоннинг ўзидан аввалги китобларни тасдиқ қилиш хусусияти ҳам (Бақара 2/41, 91, 97, Оли Имрон 3/3, Нисо 4/47, Моида 5-48, Фатир 35/31), Қуръондаги таҳрифга қўл урилган ҳолатлар ҳам (Бақара 2/75, Нисо 4/46, Моида 5/13, 41) беркитиб юборилган ва булар бу умматдан унуттирилиб юборилган.

Мана шу оятнинг тафсирларига қарасангиз ҳам, кўплаб тафсирларда бу оятда айтилган таҳрифни Қуръонда эмас, тавротда амалга оширилгани айтилади. Мана шунинг ўзи ҳам бир таҳрифдир.

^[123] «Ақл юритмайсизларми?» ибораси Аллоҳдан мўминларга хитоб қилинган бўлиши ҳам мумкин. Агар бу маъно берилса оятдан илтифот қоидаси олиб ташланади.

^[124]

^[125] «Хом-хаёл ва тўқима» деб таржима қилинган «амонийя» калимаси, «умнийя» калимасининг кўплик қолипидир. Мужоҳид буни ёлғон деган бўлса, бошқалар уни китобни тушунмасдан ўқиш, деб тафсирлаган. Чунки тушунмасдан ўқиш, инсонни афсонавий ва ҳаёлий ёлғон ва таҳминий нарсаларга умидлантиради, холос (Муфрадот).

^[126] Қуръонда уммий калимасини уч хил маъно ва таърифи бор:

1. Уларга китоб берилмаган кишилар (Оли Имрон 3/20),
2. Ўзлари имон келтирган китобни ичидагилардан бехабар кишилар (Бақара 2/78),
3. Маккалик кишилар.

Пайғамбар алайҳиссалом ҳам аввал илоҳий китобдан хабари бўлмаган (Шуаро 42/52-53, Анкабут 29/47-48). Лекин бу оятларда Пайғамбар алайҳиссаломга уммий дейилмаган. Сўнги пайғамбар Исмоил алайҳиссаломнинг наслидан келиши ва Маккадан чиқиши Таврот ва Инжилда ёзиб қўйилгани учун (Аъроф 7/157-158), (Таврот/Тасния 18:18,19, Мазмурлар 84), (Инжил/Матта 21:42-44) Қуръонда у ҳақида айтилган уммий калимаси Маккалик деган маънони билдиради.

^[127] Қолил – бир нарсани оз эканини ёки ўткинчи эканини билдиради (Мақойис).

^[128] Инсонларни Аллоҳ билан алдашнинг энг осон ва кўп ишлатиладиган йўли шуки, ўз қўли билан ёзган китобини Аллоҳ тарафидан юборилган деб айтиш ёки, ёки ўз фикрлари ва ўз тушунчалирини Аллоҳнинг китобидан олинган ҳукмлар деб ўртага қўйишдир. Бундай қилганлар ўзини Аллоҳни ўрнига қўйган бўлади. (Қаранг: Ҳуд 11/1-2, Оли Имрон 3/78.)

^[129] Яҳудийлар ўз қўллари билан ёзиб, сўзли Таврот дея номлаган Талмуд китобида келтирилган «Ёмонларнинг Жаҳаннамдаги жазоси 12 ой давом этади. Ўша муддат ичида қилган гуноҳларининг кафорати тўланган бўлади» (Шаббат 33-б) шаклида келтирган иддаолари мана шу оятда билдирилган сўзларидир. Улар ана шундай ёлғон иддаолар билан яшаб келмоқда. Тавротни аслидан бехабар бўлган яҳудий халқни ҳам, бу ҳукмлар Тавротдан олинган, деб алдаб келади. Бундай ҳолатлар баъзи бир мусулмонлар ўртасида ҳам учраб туради. Қуръонда бўлмаган ҳукмларни Қуръондан деб айтадилар ва инсонларни бунга ишонтириш учун тилларини буриб-эгиб эҳтирослар билан гапирадилар.

^[130] Яҳудийларнинг бу гаплари ҳам, аввалги оятда айтилганидек, улар Тавротнинг асл матнидан ва ундаги ҳукмларидан бехабар бўлганини билдиради. Ҳозирда баъзи бир мусулмонлар ҳам Қуръон ва ундаги асл ҳукмларни билмаган ҳолда, дин ҳақида тўқиб чиқарилган афсона ва уйдирма гапларга ишониб юришади. Яҳудийларни намуна қилиб келтирилган бу оят мусулмонларга катта дарс бўлиши керак. Яъни, ҳар бир мусулмон Қуръон ва ундаги асл ҳукмларни билиши керак.

^[131] Энг катта ёмонлик ва энг катта зулм ширкдир (Луқмон 31/13).

^[132] Гуноҳга ботиб кетганлар асосан гуноҳи кабирага ботганлар бўлади. Агар ширкка қўл урган киши тавбасиз ўлган бўлса, Жаҳаннамда абадий қолиб кетади (Нисо 4/48, 116). Хатолари уни қамраб олиши — тавба қилмай, яъни гуноҳидан қайтмай ўлишидир. Чунки тавба эшиклари то ўлим онигача очиқдир (Зумар 39/53).

^[133] Бу оятдаги пайғамбарни ўлдириш деганда – пайғамбарлигини ўлдириш, рисолатига қарши чиқиш, обрўсизлантириш деган мажозий маъно ишлатилади. Қўшимча маълумот учун ушбу суранинг 61- ояти ва изоҳига қаранг.

^[134] Улар кутган нарса – янги пайғамбар орқали Аллоҳдан ваҳий – китоб келиши бўлган. Буни келгусидаги оят баён қилмоқда. Қуръонга ишонган киши Муҳаммад алайҳиссаломга ишонган бўлади, Муҳаммад алайҳиссаломга ишонган киши ҳам Қуръонга ишонган бўлади.

^[135] Фатҳ маънавий ва моддий бўлиб иккига бўлинади. 1. Илм-у ҳидоят маънавий фатҳга далолат қилади. 2. Қуйидаги оятлар дунёвий фатҳга далолат қилади: Анъом 6/44, Фатҳ 48/1.

^[136] Демак, баъзи кимсалар яқин-атрофда Аллоҳ тарафидан бир илоҳий китоб келишини, ўша китобга амал қилгани ҳолда кофирлардан устун келишини хоҳлашган. Лекин китоб келганидан кейин ундан юз ўгириб кофир бўлдилар.

^[137] (Бақара 2/36)

^[138] Ундан кейин деганда Мусо тоққа чиқиб 40 кеча ораларида бўлмаган муддатга ҳам (Бақара 2/5-54), ундан кейинги даврга ҳам ишорат қилади.

^[139] Ширк энг катта зулмдир. Чунки у иш Аллоҳга нисбатан қилинган ҳақсизликдир (Луқмон 31/13).

^[140] Бу ҳақидаги яна бир оят: Аъроф 7:171.

^[141] Баъзилар бу оятга «эшитдик ва исён қилдик» деб маъно беришади, ахир бундай деган киши Аллоҳга сўз берган бўлмайди. Оятда эса, улардан сўз олингани билдирилган. (Нисо 4/46 оят ва изоҳига ҳам қаранг.)

^[142] Уларни Тавротга бўлган ишончи суст ва сохта. Чунки, ўзлари имон келтирган китоби бўлмиш Тавротда ҳам улар айтгандек ҳукм, яъни бузоққа топиниш ва бузоқни муқаддаслаштириш деган нарса йўқ. Аксинча, бузоқни қурбонлик қилиш деган ҳукмлар бор (Таврот, Чиқиш 24:5). Баъзан, мусулмонлар ҳам Қуръонда бўлмаган баъзи ҳукмларни асоссиз ҳолда динлаштириб олишган. Бунинг сабаби, Қуръонни ўз она тилида ўқимагани ва оятлар устида тафаккур ва тадаббур қилмаганидан бўлади.

^[143] (Нисо 4/46).

^[144] Иброҳим 14/41.

^[145] Ширк – Инсонга нерв ва асаб ҳужайраларидан ҳам яқинроқ бўлмиш Аллоҳни иккинчи ўринга қўйиб, ўзини ёки бошқа бирини биринчи ўринга қўйишдир. Илоҳий китоблар улашган кимсалар асосан икки қисмга бўлинади – мўмин ва кофир.  Аллоҳ таоло шундай марҳамат қилади: «(Аллоҳ инсонлардан) бир қанчасини тўғри йўлга қабул қилди. Бошқа бир қисми эса йўлдан адашишга лойиқ бўлди. Йўлдан адашганлар – (инсон ва жинлардан иборат) ёвузларни Аллоҳдан кўра ўзларига яқин тутиб яна ўзларини тўғри йўлда деб билган кимсалардир» (Аъроф 7/30). Ҳар бир мушрик кофир, ҳар бир кофир мушрикдир. Бунга алоқадор бўлган оятлардан бири: (Оли Имрон 3/151).

^[146] Қуръон оятлари бири бирини очиқлайди (Ҳуд 11/1, Оли Имрон 3/7). Қуръон оятлари муҳкам ва муташобеҳ бўлиб икки қисмга бўлинади. Муҳкам – бир масалада қисқа ва хулоса қилиб ҳукм билдирган оят. Ана ўша муҳкам оятларни маънан ва ҳукман унга ўхшаган оятлар муҳкам оятларни очиқлаб тушунтириб беради. Ана ўша оятларга муташобеҳ дейилади.

^[147] Яҳудийларнинг аксарияти ўзлари орасидаги диндорларини ва билимдонларини илоҳлаштириб олишгани учун, тавротга ва ундаги ҳукмларга ишонмай қўйган. Ундай кимсалар Аллоҳ ва Унинг сўзларидан кўра, ўша муқаддаслаштириб олган диндорларининг сўзини устун тутади ва оятларни тан олмайди. (Қаранг: Тавба 9/31)

^[148] Бу оятдаги расул Қуръондир. Чунки, оятнинг давоми буни очиқча билдириб ўтган. Бақара 89- оятга ҳам қаранг. Зотан расул калимаси элчи орқалик юборилган маълумот учун ҳам, ўша маълумотни олиб келган элчи учун ҳам ишлатилади (Муфрадот). Келтирилган маълумот элчидан ҳам муҳим эканини Аллоҳ таоло Оли Имрон сурасининг 144- оятида билдириб қўйган. Бизга Аллоҳ тарафидан элчи қилиб юборилган Муҳаммад алайҳиссаломнинг Аллоҳ тарафидан олиб келган маълумотларининг барчаси Қуръонда мужассамлашгани учун, энди биз учун росул, яъни Аллоҳдан бизга юборилган нарса Қуръондир. Шунинг учун ҳам, жумланинг маъно оқишига қараб, росул калимасини Қуръон деб таржима қиламиз.

^[149] Яъни, Қуръонни тан олмасдан, уни орқага ташлаган яҳудийлар Бобилдан сургун қилинган яҳудийлар ўргатаётган сеҳрга эргашар эди. Улар эса, ўргатаётган сеҳргарлигини Сулаймон алайҳиссаломдан қолган бир илмдан ўрганаётганини иддао қилишарди. Шу боис Аллоҳ уларни ёлғонини фош қилиб, «Сулаймон кофир бўлмаган», яъни сеҳргарлик қилиш ва уни ўргатиш кофирликдир, Сулаймон ундай қилмаган, лекин сизлар инсонларга сеҳр ўргатиб кофир бўляпсизлар, — деган мазмундаги оятлар билан уларни огоҳлантирган.

^[150] Бу оятда келтирилган шайтонлар – шайтонлашиб кетган инсонлардир. Чунки, оятнинг давомида улар инсонларга сеҳр ва ёлғон нарсаларни ўргатгани, Аллоҳнинг китобидан узоқлаштириб бекорчи хом-хаёлларга тарғиб қилаётгани очиқлаб берилмоқда. Анъом 6/112 ва Нисо 114/6-оятларда келтирилганидек, шайтон калимаси ҳам шайтонлашиб кетган кўринмас борлиқлар учун, ҳамда шайтонлашиб кетган инсонлар учун ишлатилади. Бу оятдаги шайтонлар – инсонларни Аллоҳнинг китобидан узоқлаштираётган айнан инсон шайтонларидир. Буни оятнинг давоми ҳам тасдиқлаб турибдики, улар халқ орасида яшаган, кўрган ва кўринган, гаплашган, ўргатган ва ҳатто кофир бўлган. Зотан ушбу суранинг 14-оятида шайтон калимаси инсонларни Аллоҳнинг динидан буришда бошчилик қилаётган инсонлар учун ишлатилган.

^[151] Сеҳр – Бир нарсани ўз ҳолатидан бошқача қилиб фарқли кўрсатиш, алдаш, чалғитиш ва ийладир (Лисанул-Араб).Сеҳр ва сеҳргарлик тамоман бир ёлғон ўйин ва алдов эканини билдиради (Аъроф 7/103-120, Юнус 10/81).  Инсон диққат-эътиборли ва қатъиятли бўлган муддатча унга бундай сеҳр ва алдовлар таъсир қилмайди. Чунки сеҳрнинг ҳар тури сохта ва ёлғондир.

^[152] Сулаймон алайҳиссаломнинг вафотидан кейин яҳудийлар Тавротга Сулаймонни кофир бўлганлиги ҳақидаги ёлғон ва бўҳтонларни қўшишга ҳам улгуришган (Қироллар 3, 11: 31-33.) Бу ёлғон ва туҳматларнинг сабаби – Сулаймондан кейин тахтга ўтирган Сулаймоннинг ўғли Реҳавамнинг қўлидан қиролликни тортиб олиш эди (Қироллик 11. 43). Баъзи Яҳудилар Тавротга қўшиб қўйилган Сулаймон алайҳиссалом ҳақидаги бу ёлғонларни ўқиб олиб, Сулаймон алайҳиссалом ҳақида «У қандай бир солиҳ/яхши қул эди! Жуда ҳурмат кўрсатувчи эди.» ( Сод 38/30) мазмундаги Қуръон оятини эшитиб, бу оятлар Тавротни тасдиқ қилмаган дейишмоқчи бўлишган.

^[153] Оятдаги «(ملكين) малакайни» калимасини Абдуллоҳ ибн Аббос, Ибн Абу, Заҳҳок ва Ҳасани Басрийлар «ал-маликайни – иккита малик» шаклида ўқишган (Қуртубий Тафсири). Ҳукмдор кишига малик дейилгани каби, ҳукмдорлик қилишга кучи етадиган кишиларга ҳам малик дейилади (Муфрадот). Оятнинг боғлами ва Қуръон бутунлигига қаралганида, Ҳорут билан Морут турли хил ҳийла-найранг ва фитна сабабли ҳукмронлигидан узоқлаштириб юборилган иккита шаҳзода бўлгани ўртага чиқади. Улар ўзларини тахт ёки ҳукмронликдан туширилишда ўйналган ўйин ва хийлаларни бировларга айтиб беришдан олдин, бу нарсаларни бирон бир кишига ёмонлик қилиш мақсадида фойдаланмасанглар айтиб берамиз, дейишар эди. Бу оятда айтилаётган Мадиналик яҳудийлар – Ҳорут ва Морут учун ишлатилган хийла ва найрангларни Муҳаммад алайҳиссаломда ҳам қўллашни тарғиб қилаётган яҳудийлардир. Бировни тахтдан қулатиш, лавозимдаги яхши инсонларни обрўсизлантириб лавозимидан тушириш ва.ҳк. ишлар ҳозирда ҳам давом этиб келмоқда.

Баъзи бир тафсирларда оятдаги «малакайн» калимасини «икки фаришта» деб таъвил қилишган. Лекин Аллоҳ: «Биз фаришталарни фақатгина ҳақ бир иш учун туширамиз.» (Ҳижр 15/8)- дегани учун, фаришталар инсонларга сеҳр ўргатишган деёлмаймиз. Чунки сеҳр ва сеҳргарлик куфр ва ботил нарсадир.

Ушбу оятни қўлимиздаги фарқли қироатлардаги Қуръонларда «малакайни» шаклида ўқисак ҳам, у калимага «малаксиймо» деб маъно бериш керак. Чунки Юсуф алайҳиссаломни кўрган аёллар: «Бу инсон эмас, фариштани ўзи-ку!» (Юсуф 12/31) дейишган. Кунимизда ҳам бундай мажоз қўлланиб турилади. Масалан; юриш-туриши, хулқи ва кўриниши гўзал бирига «бу фариштани ўзгинаси» дейилади. Демак, бу оятдаги малак калимасига ҳам – агар «малакайни» деб ўқисак – мажоз маъно беришимиз керак.

^[154] Бу оятдаги «Бошига тушган» дея маъно берганимиз  инзол калимаси – Бир нарсани туширилиши, ўртага чиқарилиши ва содир этилишини ҳам билдиради (Мақойис). Инсоннинг бошига тушган ёмон бир ишга нозила дейилади (Лисон).

^[155] Фитна калимаси Қуръонда имтиҳон (Аъроф 7/155), муаммога дучор қилиш, мусибатга тушириш (Аъроф 7/27), жанг (Бақара 2/191), жаҳаннам азоби (Зариёт 51/10-14) каби фарқли маъноларда келади.

^[156] Оят ўрталарида улар бу ишни ёмон эканини билиши маълум қилинди, охирида эса, «Агар билсалар эди» деб таъкидлаб келтирилди. Бу эса – билган нарсасига амал қилмаган кишига билимсизлик ҳукми берилишини билдиради.

^[157] Муҳаммад алайҳиссалом мўминларга Қуръон ўқиб, уларга таълим бериб, динни тушунтираётган бир вақтда, Мусулмонлар Росулуллоҳга: «Роина» яъни «биз тушуниб олишимиз учун муҳлат беринг, бизларни ҳар биримизга янада кўпроқ диққат-эътибор берингки, биз ёдлаб олайлик»- деган маънода «роина» дейишар эди. Яҳудийларда Ибронийча ёки Сирёничадан қолган ана шундай сўздан иборат масхара ва сўкиш калимани Мусулмонларнинг оғзидан эшитиши биланоқ, дарров ўша сўзни тилларини буриб-букиб ҳақоратомус маъно чиқадиган ҳолатга олиб келиб, Росуллуллоҳни олдига келиб у кишига шундай дейишар эди. Шу сабабли Мусулмонлар у сўзни айтишдан ман қилинди ва ўрнига ҳақоратомус маъноларга буриб бўлмайдиган «унзурна» яъни «бизни назорат қилиб тур» дейишга буюрилди. Убайнинг қироатига кўра «бизга муҳлат бер» деган маъно ифодаловчи ҳолатда ўқилади ҳам деган (Замахшарий Кашшоф, Шамсуддин Қуртубий Алжамиу ли-Аҳкомил Қуръан, Носируддин Байзовий, Муҳаммад Рашид тафсирлари.)

^[158] Бу оятдаги кофирлар икки тоифа инсонларга ишорат қилиши мумкин: 1. Ушбу оятдаги «Аллоҳнинг сўзига қулоқ солинглар» ҳукмини менсимаган ва тан олмаган кишилар; 2. Расулуллоҳга келиб: «Роинаа» деб, икки хил маънога далолат қиладиган сўзлар билан, ундаги салбий маънони назарда тутган ҳолда  ҳақорат қилган яҳудийлар.

^[159] Аҳли Китоб – уларга берилган китобдаги нарсалар ҳақида маълумотга эга бўлганлардир. Улар орасидан ва бошқа инсонлар орасидан Қуръонни тан олмаган ва менсимаган қисмига кофир дейилади. Бу ҳақида (Оли Имрон 3/69-71) оятда баён қилиб ўтилган.

^[160] Насх – бир китобдаги ёзувларни бошқа бир китоб ёки саҳифаларга кўчиришдир (ал-Айн). Насх – ё айнан аввалгиси билан бир хил бўлади, ёки ундан ҳам яхшироқ бўлади. Оят шунга далолат қилади. Аллоҳ таоло Қуръонда аввалги китобларда буюрган буйруқларининг кўпларини келтирган, лекин баъзиларини келтирмаган (4/163, Шўро 42/13, Моида 5/15). Ўша китобдаги баъзи ҳукмлар эса, ўзидан яхши ва енгилроғи билан алмаштирилган. Масалан; Мусулмонлар илк бошда Рамазон рўзасини аввалги аҳли китоблар каби тутар эди (Бақара 2/183), кейинчалик баъзи бир енгилликлар берилган (Бақара 2/187).

^[161] Ўхшаш оятлар: Оли Имрон 3/69, 100, 149.

^[162] Намоз – Иброҳим алайҳиссаломга ҳам (Иброҳим 14/40), Мусо ва Ҳорун алайҳиссаломларга ҳам (Юнус 10/87), Исо алайҳиссаломга ҳам (Марям 19/31) фарз қилинган. Намоз – барча пайғамбарлар ва уларнинг умматларига фарз бўлиб келган ибодатдир (Баййина 98/5). Намоз Муҳаммад алайҳиссаломдан бошланмаган.

^[163] Оятларга қатъий ишонч билдирмаган, унда мусулмонлар учун барча диний ечим борлигига ишонмаган кимсалар: «Аллоҳ бу китобда биз ҳақимизда, яъни бизни масалаларимизни ҳам очиқлаб берадиган алоҳида оятлар тушурсайди»,- дейди. Ҳолбуки, оятларга қатъий ишонишмагани учун, Қуръонда барча диний масалага ечим келтирувчи баёнотли оятлар борлигини билмайдилар. Бу оят айнан ана шундай кимсаларни танқид қилмоқда. Астойдил ва холислик билан Қуръонга мурожаат қилган инсон, диний хусусларда унга етарли барча маълумотларга эга бўлади.

^[164] (Фатир 35/8, Бақара 2/272, Моида 5/99.)

^[165] Тиловат – эргашиш ва амал қилишга ҳам айтилади. Оятларнинг тўғри ўқилишига риоя қилиб, унинг маънолари ҳақида ўйланиб фикр юритишга ҳам айтилади. Қуръонни мана шундай ўқишга ва унга амал қилишга тиловат дейилади (Тафсирур-Роғиб).  Маънолари ҳақида фикр юритиб, ўйланиб ўқиш тиловатдир (Муфрадот). Демак, ўқиб, уқиб, унга амал қилиш мақсадида Қуръон ўқиган инсонга Қуръон тиловат қилди дейилади.

^[166] Пайғамбарларга эргашиб келган инсонлар доимо бошқалардан фазилатли бўлган. Чунки, энг фазилатли иш Аллоҳга ишонишдир. Шунда инсон энг азиз ва устун бўлади. (Оли Имрон 3/139)

^[167] Ибтило – имтиҳонга ўхшайди. Лекин, ибтило – бир иш ҳаракатни намоён қилишни талаб қилишдир. Ихтибор эса – ўзи ҳақидаги хабарни талаб қилишдир (Роғиб Анфол-Исфаҳоний). Лекин иккаласи ҳам маънода бир-бирига яқин. Бу сўзга имтиҳон қилди ёки синади деб таржима қилиб бўлмайди. Чунки, инсонлар буни инсоний бир имтиҳондек тушуниб олади. Инсонлар бир-бирини билмагани учун синайди. Аллоҳ эса, билмагани учун эмас, қайси инсонни қандай мукофот ёки жазога лойиқ эканини ўзига кўрсатиб қўйиш учун, уни бошига турли яхши-ёмон ишларни солиб, уни ўзидан бир иш ҳаракат содир этишини талаб қилиш бўлади.

^[168] (Мумтаҳина 60/4)

^[169] Иброҳим алайҳиссалом Аллоҳ таолодан ҳаж ибодатини ерларини кўрсатиб беришини сўраган (Бақара 2/128), Аллоҳ унга кўрсатиб берган ва ўша таълимотга кўра ҳаж ибодатини адо этган. Демак, Мақоми Иброҳим – ҳаж ибодати бажариладиган Арафот, Муздалифа, Жамарот, Сафо ва Марво ва Ҳарамдир. Ҳаж ибодатлари айнан ўша мақомларга бажарилади.

^[170] Эътикоф – ибодат нияти билан бир муддат вақтини масжитда ўтказишдир.

^[171] Иброҳим ва Исмоилнинг қилган бу дуолари – инсондаги Аллоҳга бўлган таслимият ва ишончи вақти-вақти билан зиёда бўлиб туришига далолат қилади. Ҳар бир ҳодиса вақтида Аллоҳга бўлган ишонч билан қолиш имондаги зиёдаликка ишорат қилади. Мусулмон киши ҳар доим йўлида учраган куфрдан ўзини тийиши ва ундан сақланиши керак. Куфрни тарк қилиш билан имон зиёда бўлади. Иброҳим ва Исмоилнинг дуосининг мазмуни – Аллоҳга бўлган таслимиятида давомли қолишларини илтижо қилганини билдиради. Имон тасдиқдир. Қалбдаги тасдиқ ҳар замон янгиланиб туради (Имом Мотрудий).

^[172] Иброҳим алайҳиссалом «бизларга кўрсат» деган ифодаси, ҳаж ва умра ерлари улардан аввал ҳам бўлганини, лекин Нуҳ тўфонида йўқ бўлиб кетган бўлиши мумкинлигини кўрсатади. (Қаранг: Тафсири Тобарий, Оли Имрон 3/96.)

^[173] Тиловат – оятларнинг тўғри ўқилишига риоя қилиб, унинг маънолари ҳақида ўйланиб фикр юритишдир. Қуръонни мана шундай ўқишга тиловат дейилади (Тафсирур-Роғиб).  Маънолари ҳақида фикр юритиб, ўйланиб ўқиш тиловатдир (Муфрадот). Демак, ўқиб, уқиб, унга амал қилиш мақсадида Қуръон ўқиган инсонга Қуръон тиловат қилди, дейилади. Аллоҳ таоло мана шундай ўқишни фарз қилган (Қасос 28/85).

[174] Ҳикмат – бир нарсани ҳақиқатини билиш ва ўша нарса асосида ҳаракат қилишдир. Ҳикмат – идрокдир (Қомус). Ҳикмат – илм ва ақл билан ҳақиқатни топишдир (Муфрадот). Ҳикмат – табиатдан олинган тўғри билимдир. Қуръондан олингн тўғри хулоса ва тўғри қарорга ҳам ҳикмат дейилади. Aллоҳ барча пайғамбарларга китоб билан биргаликда ҳикмат ҳам берган (ِAнъом 6:83-89). Пайғамбарларга берилган ҳикмат, пайғамбар бўлмаган бошқа инсонларга ҳам берилиши мумкин (Бақара 2:269),  (Луқмон 31:12). Aллоҳ пайғамбаримизга ҳикмат ва чиройли ваъз-насиҳат билан даъват қилишга буюрган (Наҳл 16:125). Қуръоннинг яна бир номи ҳам ҳикматдир (Қомар 54:5). Жаноб Муҳаммад умматларига китоб билан биргаликда ҳикмат ҳам ўргатган (Жума 62:2).

^[175] Барча Пайғамбарларга китоб ва ҳикмат берилган (Бақара 2/213, Оли Имрон 3/81).

^[176] Оятга кўра, ҳар бир мусулмон аввало Аллоҳга ишониш керак, шу билан бирга Пайғамбарларга юборилган китобларга ҳам ишониши, ҳамда ўша Пайғамбарларни бир-биридан ажратмаслиги керак. Аллоҳга ишонса-ю, лекин баъзи бир Пайғамбарларга ёки уларга берилган китобларнинг баъзисига ишонмаса – бир нави Аллоҳ билан расулини/китобини ўртасини ажратган бўлади. Бу нарса қаттиқ таъқиқланган (Нисо 4/150-152). Шу боис, Аллоҳ биздан қандай талаб қилган бўлса, шундай ишонишимиз керак.

Оятда яна бир муҳим масала баён қилинган бўлиб, Бақара 2/213, Оли Имрон 3/81, 84 ва Анъом 6/83-89-оятларда ҳам билдириб ўтилганидек барча Пайғамбарларнинг қўлида китоб бўлган.

^[177] «Сибғоталлоҳ» иборасига мафъули мутлақ маъно берилди (Кашшоф). Рум сурасининг 30-оятига кўра, дин фитратдир. Яъни, дин – инсон табиати учун керакли бўлган барча қонун-қоидалар бутунлигидир. Оятдаги «бўёқ» калимаси рамзий маънода мана шу дин – яратилишдаги фитрат учун ишлатилган. Христианлар янги туғилган чақалоқ келажакда маънан чиройли бир ҳолатда вояга етиши учун, ўзларича муқаддаслаштириб олган сувга болани шумғутишади. Аслида эса, чақалоқларни ҳам маънан, ҳамда ахлоқан чиройли ҳолатда вояга етиши учун, уларни Аллоҳнинг соф динига шумғутиш, яъни Исломга кўра таълим бериш керак. Ана шунда инсон ҳақиқий ички ва ташқи гўзаллигига ижобий таъсир ўтказувчи рангга бўялган бўлади.

^[178] Мунофиқлар разил инсонлар экани ушбу суранинг 13- оятида келтирилди, 75 ва 76-оятларда Қуръондаги оятларни тушуниб-етганидан кейин, уни маъноларини бузишга уринган кимсаларни мусулмон қиёфасидаги яҳудий мунофиқлар экани билдирилгани учун, қиблани ўзгартирилишидан норози бўлганлар ҳам айнан ўшандай яҳудий мунофиқлар экани ўртага чиқади.

^[179] Ҳидоятга киришни хоҳламаган ёки ҳидоятдан юз ўгирган инсонни Аллоҳ мажбуран ҳидоят қилмайди. Аллоҳ ҳидоятга киришни хоҳлаган ва ҳидоят йўлини танлаган инсонларни ҳидоят қилади. Уларга Қуръон билан йўл кўрсатади. Мана шу оят Расулуллоҳ қилиб юрган ишларини Қуръон ояти билан тўхтатиб қўйилишига далилдир. Чунки, Пайғамбар алайҳиссалом бу оят нозил бўлишидан олдин Масжидул-Ақсога қараб намоз ўқиган. Қиблани ўзгариши ҳақидаги оятлар билан Расулуллоҳнинг Қуддусга қараб намоз ўқиш фаолияти тўхтатилди.

^[180] Расул (رسول) – «бировга юборилган сўз» маъносини билдиргани каби, ўша сўзни етказиб бериш учун тайинланган элчига ҳам ишлатилади (Муфрадот). Аллоҳ таоло тарафидан инсониятга етказилиши керак бўлган асосий нарса бу Қуръон (Унинг сўзлари ва ҳукмлари) бўлганлиги боис, «Расулуллоҳ» ёки «Расул» калималарига «Элчи олиб келган китоб» деб, ёки тўғридан-тўғри «Китоб» деб таржима қилиш ва шунга урғу бериш керак ва шундай тушуниш керак. Маъно оқишига қарабгина ўша калималарга Муҳаммад алайҳиссаломни назарда тутиб таржима қилинади. Уҳуд жангида Расулимиз Муҳаммад алайҳиссаломни вафот этганлиги ҳақидаги хабар тарқалганида шу оят тушган: «Муҳаммамд бир элчи, холос. Ундан аввал ҳам элчилар келиб-кетди. Агар у ўлса ёки ўлдирилса, сизлар (У келтирган Қуръондан) юз ўгириб кетасизларми?» (Оли Имрон 3/144) Ҳозир бизнинг кўз ўнгимизда Расул сифатида Муҳаммад алайҳиссаломнинг шахси эмас, балки у киши олиб келган Қуръон бор. Шу сабабли оятлардаги «Расул» калималарига «Китоб», ёки «Элчи келтирган китоб» деб маъно бердик (Моида 5/67, Наҳл 16/35).

^[181] Бу оятдаги шаҳид калимасига «Шунингдек, сизлар инсонларга гуноҳ бўлишингиз, Расул (элчига юборилган китоб)  эса сизларга гувоҳ бўлиши учун  сизларни ўрта (адолатли) уммат қилдик» деб таржима қилса ҳам бўлади. Ҳар инсонни ишониши керак бўлган тўғри дин мана шу дин бўлганлиги учун, биз мусулмонлар инсониятга ўрнак бўлишимиз керак (Оли Имрон 3/110). Инсониятга яхши ўрнак сифатида уларни кўз ўнгида қолишимиз керак.

^[182] Ушбу оятда «наъламу» феъли бор. баъзилар у феълга «билайлик» ёки «билиб олайлик» деб маъно беради. Аслида ундай эмас, балки «белгилаб қўяйлик» ёки «ажратиб қўяйлик» деб таржима қилиниши керак. Чунки бу феълнинг ўзаги ҳам илм ҳамда аломат маъноларига далолат қилади. Бундан ташқари яна қуйидаги оятларда ҳам «илм» эмас «аломат» ёки «белги» дея таржима қилиниши керак. (Қаранг: Каҳф 18/12, Анкабут 29/3, Сабаъ 34/21, Муҳаммад 47/31.)

^[183] Илк қибла Каъба бўлган (Оли Имрон 3/96). Яна Расулуллоҳ дарврида юқоридаги оятлар асосида Каъбага бурилди.

^[184] Исломда адо этилган амаллар имон сабабли содир бўлгани учун, бу оятда ибодатни ўрнига унга сабаб бўлган имон калимаси ишлатилган. Яъни, қибла ўзгаришидан олдин Қуддусга қараб ўқилган намозларингизни Аллоҳ зое қилмайди, дегани бўлади. Чунки, Қуддусга қараб намоз ўқиганида ҳам Аллоҳга ишонгани учун намоз ўқишган.

^[185] Оятдаги таниқли нарса ё Қиблани ўзгариши, ё Қуръон ёки Муҳаммад алайҳиссалом. Балки, булардан ҳар бирини ўз ичига олиши ҳам мумкин. Зотан улардан ҳар бири бир-бирига боғлиқ.

^[186] Қиблани ўзгариши ҳатто ҳозирги кундаги Инжилда ҳам кўрсатилган (Юҳанна 4:19-21). Агар Қибла ўзгартирилмаган бўлганда, аҳли китоблар мусулмонларга қарши ўша далилларини ўртага қўйган бўлар эди.

^[187] Тиловат – оятларнинг тўғри ўқилишига риоя қилиб, унинг маънолари ҳақида ўйланиб фикр юритишдир. Қуръонни мана шундай ўқишга тиловат дейилади (Тафсирур-Роғиб).  Маънолари ҳақида фикр юритиб, ўйланиб ўқиш тиловатдир (Муфрадот). Демак, ўқиб, уқиб, унга амал қилиш учун Қуръон ўқиган инсонга Қуръон тиловат қилди дейилади.

^[188] Бир вақтлар Иброҳим алайҳиссалом Аллоҳдан шуни, яъни ўз наслидан мана шундай бир элчи чиқаришини сўраган (Бақара 2/129).

^[189] Зикр Қуръондир (Ҳижр 15/48). Қуръонни ўқиган инсон Аллоҳни ва Унинг ҳукмларини зикр қилган бўлади.

^[190] Сабр икки хил бўлади: 1. Кўнгли тусаган нарсадан ўзини тийиб туриш бўлиб, унга иффат дейилади.  2. Ёмонлик ва машаққатларга нисбатан бардош қилиш бўлиб, бунга шижоат дейилади (Тафсирур-Роғиб). Шунинг учун баъзан рўзага ҳам сабр дейилади.

^{[191] [191]} Мусулмонлар Аллоҳнинг ёрдамига эришиш учун сабр-бардошли бўлган ҳолда, ҳеч қандай шарт ва шароитга қарамасдан, Аллоҳнинг йўлидан айрилмасликлари ва вазифаларини тарк қилмасликлари ва ман шу ҳолатда Аллоҳга дуо-илтижо қилиб Ундан ёрдам сўрашлари керак бўлади. Бу нарса, Аллоҳга қуллик қилишда азму қарорлилик ва сабр-бардошлиликни талаб қилади. Шунинг учун, бу оятга «Диний бурчини бардавом бажариб» деб маъно берса ҳам бўлади. Баъзи инсонлар мурод-мақсадларига эришиш учун фақатгина дуонинг ўзи кифоя деб ўйлайди. Ҳолбуки, банда мақсадига эришиши учун аввало Аллоҳдан дуо қилиб ёрдам сўраши ҳамда керакли барча ишни ўз ўзнида бажариши кераклигини ҳам билдирган (Бақара 2:200-202, Нажм 53:39).

^[192] Аллоҳнинг синови – кимни қандай эканини билиш учун эмас, бандаларнинг амалларини ўртага чиқариш учун бўлади (Роғиб ал-Исфаҳоний).

^[193] (Анбиё 21/65)

^[194] Қилаётган ҳар бир яхши ишини сабр-бардош билан охирига етказадиган инсонларга Аллоҳ ёрдам беради. Аллоҳ учун қилинган ҳар бир яхши иши эгасини Аллоҳ ундан ҳам яхшироғи билан мукофотлайди (Наҳл 16/97).

^[195] Жоҳилият давридаги Араблар Сафо билан Марво тепаликларига Исаф ва Ноила номли иккита бут қўйиб қўйишган. Шу сабабли, мусулмонлар саъйни тарк қилишган эди (Ибн Ҳажар Асқалоний, Фатҳул Борий, Шарҳи саҳиҳи Бухорий). Ўша бутлар сабабли мусулмонлар тарафидан вақтинча саъй қилинмай қолинганини билдиради. (Бақара 2/196) оятдаги буйруқ, Ҳаж ибодатини мукаммал бўлиши учун Сафо ва Марвони саъй қилиш шарт эканини ва уни тарк қилиб бўлмаслигини билдиради.

^[196] Йўл кўрсатувчи ва уни атрофлича тафсилотлаб тушунтириб берувчи ўлароқ оятлар иккига бўлинади. Бошқача қилиб айтганда, ҳукм ифодаловчи она оятларга муҳкам ва уни очиқлаб берувчи оятларга муташобеҳ дейилади (Аъроф 7/152, Ҳуд 11/1-2, Оли Имрон 3/7, Зумар 39/23, Фуссилат 41/3).

^[197]  Бу оятдан «Аллоҳ ила ораларига тушадиган илоҳлар қилиб олади» деган маъно ҳам чиқади. Ҳар иккала маънода ҳам, Аллоҳга ҳеч кимни шерик қилиб бўлмаслиги ўртага чиқади.

^[198] Мўминлар Аллоҳ билан ўзларини орасига ҳеч кимни воситачи қилиб киргизмаганликлари учун, уларни Аллоҳ билан ўрталари жуда ҳам кучли боғланган бўлади. Мушриклар эса Аллоҳ билан ўзларини орасига турли мақсадларда воситачи ва ўртакашларни киргизиб олишгани учун, уларни Аллоҳга бўлган севгиси ва Унга бўлган боғлиқлиги узилиб қолади. Шу боис, оятдаги أشد калимасига ўзгармас хусусиятни билдирувчи сифати мушаббаҳа маъносини бердик. Зотан, “الشد – аш-шадду” калимаси кучли боғлиқлик ва мустаҳкам аҳд маъноларини билдиради (Муфрадот).

^[199] Бу жумла истиора бўлиб, «Шайтонни амрига бўйсунманглар» мазмун ифодалайди. Шайтон инсонларга фақат ёмон ва жирканч ишларни, Аллоҳ ҳақида билмаган нарсаларини гапиришни буюради (Бақара 2/169), у ўзига яқин кимсаларни қўрқитади, юрагига ваҳима солади (Оли Имрон 3/175), у инсонларга, айнан мусулмонларга Қуръонни қўйиб тоғутларга бориб муҳокамалашишга буюради ва шу иш орқали инсонни буткул йўлдан оздиришни хоҳлайди (Нисо 4/60), инсонларни хом-хаёл ва пуч мақсадларга ичини тўлдириб қўяди (Нисо 4/128), сархуш қилувчи моддалар истеъмол қилишга, қимор ўйнашга, бут-санамларга таъзим қилишга ва фолга ишониб амал қилишга чақиради ва шу иш орқали ораларини бузишни хоҳлайди (Моида 5/90), у тавба-тазарру қилиб юрмайдиган инсонларга қилаётган ёмон ишларини чиройли қилиб кўрсатиб қўяди (Анъом 6/43), мусулмонларни Қуръонни менсимайдиган тоифалар орасида давомли ўтиришга ва улар билан доим бирга бўлишга чақиради ва ўша суҳбатларда Аллоҳни ва Унинг оятларини унга унуттириб қўяди (Анъом 6/68), у инсонларнинг аврат ва уят жойларини бир-бирига очиб кўрсаттиришга чақиради (Аъроф 7/20), инсонларни Аллоҳнинг китобидан узоқлаштиришга чақиради (Аъроф 7/175). Инсон учун нимаики зиён ва зарар келтирса, демак у иш орқасида шайтон ва шайтонлашиб кетган инсонлар туради.

^[200] Кимки Аллоҳ ҳаром қилган нарсани ҳалол деса, ёки Аллоҳ ҳалол қилган нарсани ҳаром деса, ёхуд Аллоҳ ҳақида билмаган нарсасини гапирса, демак у инсон шайтонга эргашган ва шайтонлик қилган бўлади.

^[201] Уларга деганда барча инсонларга ишорат қилган бўлиши ҳам мумкин, ёки расулуллоҳ имонга ва Қуръонга эргашишликка чақирганда юз ўгирган мушриклар ва яҳудийларга ишорат қилган бўлиши ҳам мумкин. Бу оят ўз мўжизалигини ҳозиргача кўрсатиб келмоқдаки, ҳозирги кунимизда ҳам ўзини мусулмонман деган кишиларга «Қуръонга қайтинглар ва унга амал қилинглар»- дейилса, улар ҳам худди оятда келтирилган гапни айтиб, «Биз фақатгина ота-боболаримизни динига эргашамиз»,- дейди.

^[202] Мана шу оятга ҳамда Зухруф 43/22-25- оятларга кўра, ақл юритмасдан, кўр-кўрона бировга тақлид қилиб кетавериш тўғри иш эмаслиги ўртага чиқади, ҳатто ўзининг ота-боболари бўлса ҳам. Бундай кўр-кўрона, ақл юритмасдан, тафаккур қилиб кўрмасдан бировга тақлид қилиб кетиш бу ва бу каби бошқа оятларда қаттиқ қораланмоқда.

^[203] Оятдаги «янъиқу» феълига мажҳул маъно берилди. Араб тилида зикрул-фоили ала иродатил-мафъул қоидаси бор. «Ийшатир-розия» иборасига ҳам шундай маъно берилади (Таъвилоти Аҳлис-Сунна).

^[204] Бундан бошқа оятларда ўз орзу-истакларини ўзига илоҳ қилиб олганларни чорва ҳайвонларга ўхшатган ва ҳатто улардан ҳам паст савияда экани билдирган (Фурқон 25/43-44). Аъроф сурасининг 179- оятида ҳам, жаҳаннамга кирадиганлар ҳайвонлар каби ақлини ишламайдиганлар экани билдирилган.

^[205] Табиатингиз тортган дея таржима қилинган тоййиб – طيب калимасининг асл маъноси – вужуд ва туйғуларга ёқадиган (лаззатланадиган) нарсадир (Муфрадот).

^[206] Анъом 6/145- оятга кўра, фақатгина оққан қон ҳаром, томирлардаги қон ҳаром эмас.

^[207] Аллоҳдан бошқаси учун аталиб сўйилмагунча, мусулмон бўлмаганларнинг ёки басмаласиз (Аллоҳни номи айтилмай) сўйилган ҳайвоннинг гўшти ҳаром бўлмайди. Бунинг аксини кўрсатган бирорта оятҳам ҳадис ҳам йўқ. (Қаранг: Моида 5/3. Анъом 6/145)

^[208] Бу умумий бир қоида, хоҳ Таврот бўлсин, Хоҳ Иннжил, хоҳ Қуръон; кимки улардаги ҳукмлардан бирортасини қандайдир манфаат эвазига яшириб келса, уларнинг кимлигидан қатъи назар, мана шу оят ҳукмига тушади.

^[209] Қуръонга хилоф иш қилганлар ҳеч қачон бир-бири билан келиша олмайди. Шунинг учун Аллоҳ таоло мўминларга Қуръонда бирлашинглар деб буюрган (Оли Имрон 3/103).

^[210] Бу оятда имоннинг шарти бешта ҳисобланган. Қадарга имон деган олтинчи шарт келтирилмаган. Имон-эътиқод масаласида Қуръонда бўлмаган, унда буюрилмаган нарсаларни илова қилиш жуда ҳам катта хатодир, Аллоҳга ифтиродир.

^[211] Қасос – содир этилган жиноят билан унга берилган жазо ўртасидаги тенгликни ифода қилади.

^[212] Маъруф – танилган ва билинган дегани. Бу маълумот ё Қуръондан ёки унга зид бўлмаган урф-одат ва анъанадан олинган бўлади. Бунинг зидди эса мункар дейилади.

^[213] Ақл билан қалбни бирлашишига лубб дейилади (ал-Айн). Бундай кишиларга «улул-албаб», яъни соғлом ақл ва соғлом фикр эгалари дейилади. Улар сўзни эшитиб, уни энг гўзалига эргашадиганлардир (Зумар 39/18). Бошқача қилиб айтганда, виждонли киши дейилади.

^[214] Қасос – жиноятига тенг жазо берилиш маъносини билдиргани учун, «Қасосда ҳаёт бор» деган жумла шундай тушунилади: Бир инсон бошқа бир инсонни ўлдириб қўйса, ўлган кишининг яқинлари энди алам устида қотилнинг ҳам бирон бир яқинини ўлдириб қўйиши мумкин. Мана шу ҳолатда ҳеч ким ҳаққидан ошмаслиги учун айнан қасос, яъни қилинган жиноят билан тенг жазо қўлланишини билдирган. Қилинган жиноятга тенг жазо берилиши эса – адолат ва барқарорлик дегани бўлиб, адолат тинч ҳаётга ва барқарорликка олиб боради. Уни зидди – зулмдир. Зулм эса – ўлим ва беқарорликка олиб келади. Қасосда ҳаёт бор дегани шуни англатади.

^[215] Васийят – бировга маълум бир вазифа юклатилишни билдиради (Лисан). Ал-васийят калимасидаги алиф-лом музоаф илайҳдан эваз бўлиб, васийяту ат-тақсим деб маъно берилди. Бировдан қолган меросни Қуръондаги тақсимот ҳукмларига кўра бўлиб беришлик – атрофдаги мусулмонлар зиммасига юклатилган бир фарз амалдир.

^[216] Оятдаги «мувсин» калимасига «мувсил» маъноси берганлар бу оятга «Мерос бўлувчи киши бир тарафга мойил бўлиб қолишидан, ёки бирон бир хатога йўл қўйиб қўйишидан қўрқиб, меросхўрларни келиштириб қўйса, унга гуноҳ йўқ.» Шаклида таржима қилишган.

^[217] Меросни тақсимлаётган киши учун энг қийин бўлган нарса – қолган мулкларнинг ҳар бирини бир хил қиймат билан белгилаш ва уни ҳар бир ворис учун тенг қилиб бўлиб беришдир. Бу масалада агар у ворисларни ўртасини адоват ва гина қолдирмайдиган қилиб келиштириб қўйса, Аллоҳ буюрган тақсимотга хилоф иш қилган бўлмайди.

^[218]

^[219] Бақара сураси 59 ва Фурқон сураси 1-оятларга кўра, бу оятдаги фурқон калимасига ноиби фоил шаклида маъно берса ҳам бўлади. Қуръонни рамазон ойида нозил бўлиши – Қуръоннинг илк оятлари ўша нозили бўлишини бошлаганига ишорат қилади.

^[220] Рамазон рўзасини тутмасдан, бошқа кунларда тутиб бериш рухсати фақат бемор ва сафардаги инсонларга тегишли. Булардан бошқа инсонлар агар рўза тутмаган ёки тутган рўзасини бузган бўлса, каффорат учун рўза тутиб бериши керак эмас. Бундай кимсалар энди тавба қилиши керак. Бу ҳақида шундай ривоят бор: «Кимки Рамазон куни узри ёки хасталиги бўлмасдан еб-ичса (оғзини очиб юборса) бутун умр мобайнида рўза тутиб юрса ҳам, ўша кунги рўзани камчилигини тўлдира олмайди.» (Бухорий, Совм 27, Ибн Можа, Сиём 14, Дорамий, Совм 18, Аҳмад ибн Ҳанбал 2/458, 470.)

^[221] Ўша такбирлар байрам такбирларидир. Набийимиз алайҳиссалом Рамазон ва Қурбон байрамларида ўзининг аёллари ва қизларини ҳамда бошқа аёл-қизларни ҳам намоз ўқиладиган майдонга чиқишини буюрар эди (Бухорий, Ийдайн 15, 20, Ҳайз 23, Солат 2, Ҳаж 81; Муслим, Ийдайн 10-890) Байрам намозлари шу такбирлар учун ўқилади. (Қаранг: Ҳаж 22/37.)

^[222] Аллоҳ қулларига илми, қудрати, яхшилиги, қутқариб қолиши, ёрдами билан яқин. Аллоҳни инсонга макон жиҳатидан яқин деб нисбат бериб бўлмайди. Чунки, Аллоҳ маконлар яратилмай туриб ҳам бор эди. Аллоҳ бандаларига жуда яқиндир. Лекин инсонлар уни англай олмайди (Воқеа 56/85). Аллоҳ инсонга шоҳ томиридан ҳам яқин (Қоф 50/16).

^[223] Бақара 2/183-оятда билдирилган аввалгиларга фарз қилинганидек фарз қилинган деган ҳукм, бу оятдаги енгиллик билан насх қилинди ва очиқланди. Энди, Рамазон ойи кечаларида аёлига қовушиш ҳалол қилинган.

^[224] Яъни, ўтмишда Рамазон кечаларида қилган ишларингиз учун сизларни жазоламади. Аксинча, сизларга тавба қилиб ўзингизни тузатишга имкон берди.

^[225] Фажр – кечанинг охирида қуёшдан уфққа улашган қизилликдир (Лисан). Ўша қизил шафақ чиқишни бошлаганида ердаги табиат уйғонади, баъзи бир юлдузлар кўринмай қолади, саҳарлик вақти киради. Оқ шафақ билан қора шафақ бир-биридан аниқ-тиниқ ажрагани кўринадиган вақтга қадар саҳарлик қилинади. Айнан саҳарлик вақтида ёки ундан сал аввал таҳажжуд намозини ўқиб олса ҳам бўлади. Саҳарликка ва таҳажжудга алоқадор ва ўхшаш оят шу: (Тур 52/48-49)

^[226] Эътикоф – Ибодат нийятида бирон бир жойда, хусусан масжидларда маълум бир муддат қолишдир. Расулимиз алайҳиссалом Рамазонни охирги ўн кунида вақтини масжидта ўтказар эди (Бухорий, Ҳайз 10, Эътикоф 10.)

^[227] Аллоҳ ҳаром қилган йўл орқали мол-мулкка эга бўлишга ботил (бузуқ йўл) дейилади. Ёлғон гапириб эга бўлиш, ўғирлик қилиб топиш, куч билан мажбуран тортиб олиш, судхўрлик қилиб топиш, норози қилиб эгадор бўлиб олиш, тарози ва ўлчовлардан камайтириб қолиш кабилар ботил йўл ҳисобланади.

^[228] Билиб туриб бировни мол-мулкига ҳақсиз эга чиқиш учун, ваколатли кишиларга ёки ишни ўзини фойдасига ҳал эта олувчи шахсларга пул бериш пора ҳисобланади. Бу оят айнан ана ўшандай пора беришни тақиқламоқда. Агар бир инсон ўз мулкига эга чиқиш учун бировга пул беришга мажбур бўлиб қолса, берганга эмас, балки олганга гуноҳ бўлади. Қачонки бировни ҳаққига эгалик қилиш учун ўз ихтиёри билан берса, шунда ҳар иккаласи жавобгарликка тортилади.

^[229] Янги ой қуёшдан кейин чиққан ҳилол билан бошланади. Аслида ой ва қуёш маълум бир ҳисобга кўра яратилган ва шундай давом этади (Роҳман 55/5, Ясин 36/40).

^[230] Мусулмонлар фақат қуйидаги ҳолатлардагина уруш эълон қилишлари мумкин: дини сабабли мусулмонларга қарши жанг бошланганида ёки мусулмонларни юртларидан сургун қилинаётганида динини ва ватанини ҳимояси учун жанг эълон қилиниши (Мумтаҳина 60/8-9, Бақара 2/190), жафокаш ва мазлум халқлар ёрдамга чақирилганида (Нисо 4/75), мусулмонлар билан тинчлик сулҳи тузилганидан кейин, келишувни аниқ бузишини билиб қолинганида ёки ростмана бузишганида (Анфол 8/58, Тавба 9/13). Бундан бошқа ҳолатларда ҳеч кимга на дини, на миллати, на ирқи ва на бошқа нарса сабабли уруш эълон қилиб бўлмайди, жанг қилиб бўлмайди. Бу ҳолатлардан бошқа ҳолатларда бировнга жанг эълон қилиш ҳаддан ошиш ва зулм бўлади.

^[231] Фитна калимаси Қуръонда имтиҳон (Аъроф 7/155), муаммога дучор қилиш, мусибатга тушириш (Аъроф 7/27), жанг (Бақара 2/191), жаҳаннам азоби (Зариёт 51/10-14) каби фарқли маъноларда келади. Бақара 2/102-оятга ҳам мурожаат қилишингиз мумкин. Урушга сабаб бўладиган ишни юзага чиқариш – ўша урушда қатнашиб кимнидир ҳалок қилгандан ҳам ёмондир.

^[232] Урушни тўхтатиб, тинчлик ҳақида келишув тузмоқчи бўлган Ислом ва мусулмонларнинг душманларига нисбатан қандай иш олиб боришлиги ҳақида билиш учун (Анфол 8/61-62) оятига қаранг. Ислом ва мусулмонларга душманлик қилмаётган ғайридинлар ва бошқа миллатлар аро қандай муомала қилишлик ҳақида билиш учун (Мумтаҳина 60/8-9) оятига қаранг.

^[233] Динда мажбурлаш бўлмагани сабабли (Бақара 2/256), бу оятда талаб қилинган нарса – ҳаммани мажбурий мусулмон бўлиши эмас (Юнус 10/99), балки, Аллоҳни ер юзидаги тартиби ўрнатилишидир (Фатҳ 48/28). Аллоҳнинг ердаги тартиби эса – (миллати, ирқи, дини, жинсидан қатъи назар) тартиб ва қонун-қоидаларни бузмаган тақдирда, ҳар ким тенг ҳуқуқли ва эркин яшай оладиган адолатли жамият ва муҳит барпо қилинишидир. Инсонлардан ким қайси динни хоҳласа ўша динда яшашга ҳақли (Каҳф 18/29).

^[234] Демак, Ислом қонунларига кўра, ким Ислом ва мусулмонларга қарши душманчилик қилиб жанг бошласа, айнан ўшаларга қарши аввало мудофаа ва ҳимоя учун, ҳамда Ислом ва мусулонларга нисбатан қилинаётган ҳақсизлик ва тазиқларга якун ясаш учун жанг қилинади. Агар улар жангни тўхтатсалар, мусулмонлар ҳам жангни тўхтатиши шарт. Нисо сурасининг 38-оятига кўра, мусулмонларга қарши жанг бошлаганлар агар жангни тўхтатса, мусулмонлар улардан ўч олиш мақсадида уруш бошламайди ва қасос олмайди. Мусулмонларга қарши уруш очганлар жангни тўхтатиб, тавба қилсалар уларни ўтмишдаги гуноҳлари кечирилади. Лекин, уруш тугаганидан кейин кимки зулм ва ҳақсизлик қилишда давом этса, ундай кимсаларга албатта қилган жиноятларига мувофиқ жазо берилади.

^[235] Ҳаром ойлар – Зулқаъда, Зулҳижжа, Муҳаррам ва Ражаб ойлар.

^[236] Яъни, Ҳаром ойлардаги тақиқларга риоя қилиш ўша тақиқларга риоя қилганларга нисбатан қўлланилади. Ҳаром ойлигига қарамасдан уруш очган кимсаларга қарши уруш очилади, Ҳаром ойда турибмиз деб қараб турилмайди.

^[237] Аллоҳ йўлида сарф-харажат қилиш деганда ҳарбий бюджет учун сарфланадиган маблағ ҳам назарда тутилади (Анфол 8/6). Жамиятдаги муҳтож, кимсасиз, қаровсиз, кам таъминланган, боқувчисиз, қарзга ботган кимсаларга қилинадиган сарф-харажат ҳам шу оят ҳукмига киради. Ўз қўлларингиз билан ўзингизни ҳалокатга ташламанглар дегани – имонингизни, юртингиз ва ватанингизни ҳимояси учун ҳарбий бюджет ташкил қилинглар, акс ҳолда сизларга душман тарафидан уруш очилиб жанг бошланиб кетса, ўз вақтида ҳарбий бюджет учун маблағ ажратилмаганлиги, шу сабабли ҳарбий қурол-яроқ ва ҳарбийларни етишмовчилиги юзага чиқиб ўзингизни ҳимоя қилолмай ҳалок бўлиб йўқ бўлиб кетасизлар, дегани бўлади. Бунга эса ўз вақтида мол-мулкингиздан сарф-харажат қилмаганингиз сабаб бўлади.

^[238] Муҳсин калимасидан иккита фарқли маъно чиқади:

• Бировга моддий яхшилик қилувчи.
• Ўз вазифасини ёки қилаётган яхши ишини пухта, чиройли ва маромига етказиб бажарувчи (Лисан, Муфрадот). Яхшилик қилиш ҳар иккала маънони ҳам ўз ичига олади.

^[239] Мусулмонлар бошланғичда саъй қилмас эди. Бу оят шунга ишорат қилади ва бундан кейин саъйни ҳам бажариб, Ҳаж ва Умра ибодатларини мукаммал адо этинглар, дегани бўлади. Жоҳилият давридаги Араблар Сафо билан Марво тепаликларига Исаф ва Ноила номли иккита бут қўйиб қўйишган. Шу сабабли, мусулмонлар саъйни тарк қилишган эди (Ибн Ҳажар Асқалоний, Фатҳул Борий, Шарҳи саҳиҳи Бухорий). Ўша бутлар сабабли мусулмонлар тарафидан вақтинча саъй қилинмай қолинганини билдиради. (Бақара 2/196) оятдаги буйруқ, Ҳаж ибодатини мукаммал бўлиши учун Сафо ва Марвони саъй қилиш шарт эканини ва уни тарк қилиб бўлмаслигини билдиради.

^[240] «Ҳадй» ва «маҳалл» калималарига берилган маъно учун бу оятларга мурожаат қилиниши мумкин: (Ҳаж 22/28)

^[241] Ҳаж ибодатлари бажариладиган кунлар аввалдан ҳаммага маълум бўлган қурбонлик қилинадиган кунлардир (Ҳаж 22/28).  Барча ҳожилар бир жойга йиғиладиган Зулҳижжанинг 9- куни Ҳажжул-Акбар куни ҳисобланади (Тавба 9/3). У куни Арафотга чиққан ҳожилар кечаси Муздалифада тўхтаб, кейин Минога қараб селдек оқиб тушадилар (Бақара 2/198).  Ундан кейин Каъбани тавоф қилишади (Ҳаж 22/29). Зулҳижжанинг 10-кунидан 13-кунига қадар тўрт кун қурбонлик байрамининг қурбонлари кесилиб, ҳаж ибодатлари тамомланади (Бақара 2/203).  Бу оятга кўра ҳаж ойлари уч ой бўлса-да, ҳаж ибодатлари Зулҳижжанинг 9-дан 13-гача бўлган  кунларда бажарилади.

^[242] Оятдаги фусуқ калимаси – шарият белгилаган чегарани бузишдир (Муфрадот). Ҳажга бориб ҳаж амалларини қилмаслик ҳам, тақиқланган ишларга қўл уриши ҳам «фосиқлик» дейилади.

^[243] Ҳажга борган ҳар ким ўзига етарлик егулик ёки етралик маблағ оволиши керак. Чунки ҳеч ким у ерга мол-мулк ва егулик тарқатгани бормайди. Ҳаж мавсумида у ердаги инсонларнинг асосий қисми мусофир ва хизматчи бўлади. Етарли маблағ ёки егуликсиз борган кимсалар, ҳаж вақтида фикру хаёли кимдан қанча қарз олсам экан, ёки ким менга қанча ёрдам қилар экан хаёл билам банд бўлиб қолиб, катта имкониятни қўлдан бой бериб қўяди.

^[244] Бу оятдаги (тижорат ва ризқ) ибораларини Ҳаж 22/28 ояти боғлами билан биргаликда изоҳлаб таржима қилдик. Ҳаж сурасининг 22- оятига кўра, ҳажга борганлар эҳромга кирмаган ҳолатлатда тижорат ва бошқа ҳар турли иқтисодий манфаатлар билан машғул бўлиш мумкин экани билдирилган.

^[245] Бу оятдаги зикр қилинглар ибораси намоз ўқишга ишорат қилади. Чунки, махсус бир вақтда ёки маълум бир маконда зикр қилиш ибораси,махсус ибодатга ишорат қилади. Муздалифага ўз вақтида етиб келган ҳожилар у ерда шом ва хуфтон намозларини ўқишади. Кеч қолганлар эса бомдод намозини кутади. Тоҳа 20/14 оятида «Мени зикрим учун намоз ўқи» амри берилгани учун, бу оятдаги зикр намозга ишорат қилади. Шу боис, Муздалифада ҳеч бўлмаса битта фарз намоз ўқилади. Тай қабиласидан Урва б. Мударрисдан шу мазмундаги бир ривоят бор: “Муздалифада Расулуллоҳга етиб келдим ва шундай дедим: “Тай тоғидан келдим, уловим паришон бўлди, ўзимни ҳам қийнадим. Валлоҳи, тепасига келиб дам олмаган биронта қум тепалиги қолмади, мен ҳожи бўла оламанми? Расулуллоҳ шундай деди: «Кимки биз билан бирга шу (тонг) намозини ўқиса ва аввалроқ – кечаси ёки кундузи Арафотга келган бўлса, у киши ҳажини тамомлаган ва тафасини ерига келтирган бўлади.» (Абу Довуд, Маносик 69, Термизий ҳаж 57, Насоий, Маносик 211, Ибн Можа, Маносик 57, Аҳмад Ибн Ҳанбал 4/261.) Тафас – ҳадисга кўра, Арафот ва Муздалифадаги тўхталишдир. «Тафасларини адо қилсинлар» буйруғи уларни фарз эканини кўрсатади.

^[246] Бу оятга кўра ҳожилар Муздалифадан тушаётганида ва ундан кейин жону дилдан мағфират сўрашлари ва Аллоҳдан кўп-кўп неъмату икромлар сўраб олиши керак.

^[247] Қазо – бир ишни тўлиқ ва тўғри бажаришига айтилади (Мақойис). Бундан ташқари, бир ишга қарор бериш (Исро 17/23) ва бир ишни тамомлаш (Фуссилат 41/12) маъноларда ҳам қўлланилгани каби, ишни тўлиқ ва пухта қилиш маъноалрида ҳам ишлатилади. Бу ҳақдаги бир оят шундай: (Тоҳа 20/72) Демак, ибодат масалаларидаги қазо калимаси ўша ибодатни пухта адо этилишига ишорат қилади. Бу оятдаги қазо калимаси ҳам намозни тўлиқ ва пухта қилиб қадо қилиш деган маънони билдиради.

^[248] Демак, дунёда бахтли яшашни хоҳлаган кишилар ҳам керакли ишларни амалга ошириш ва ҳаракат қилиш керак экан. Дунёда ҳам охиратда ҳам бахтли яшашни хоҳлайдиган мусулмонлар ҳам керакли ишларни амалга ошириши ва Аллоҳга дуо қилиш билан биргаликда тинимсиз саъй-ҳаракат қилишлари ҳам керак. Мақсадга эришиш учун қуруқ дуо билан кифояланиш тўғри эмаслигини бизга мана шу оят очиқлаб беряпти. Чунки, оятда қилган дуолари учун улуш ва насиба берилади деб эмас, қилган саъй-ҳаракатларидан насиба берилади деб жавоб келмоқда. Бу оят мусулмонлар учун  жуда муҳим ва зарурий бир масала ҳисобланади.

^[249] Бу ибора қуйидаги оятларга кўра, Аллоҳнинг ҳисоб-китоб қилишига, кофирларни жазолаб, мўминларни мукофотлашига оз қолганига ишорат қилади. Қомар 54/1, Анбиё 21/97, Наҳл 16/1.

^[250] Ҳаж ибодати Аллоҳнинг буйруғи бўлганлиги учун, Ҳаж кунларига қўшиш ёки айириш ҳам Аллоҳнинг амридадир. Оятдаги кунлар – Қурбон байрами кунига қўшилган кунлардир. Агар ҳожилар ўша кунларда адо этиладиган – Аллоҳни ёд этиш вазифасини икки кун адо этмай, учинчи куни адо этсалар ҳам, ёки учинчи кунига қолдирмай, биринчи ва иккинчи кунлари адо этиб қўйсалар ҳам бўлади. Лекин, эҳромда тақиқланган ишларга қўл урмасликлари керак.

^[251] Мусулмонлар нафақат ҳожига бориб эҳромга кирганларида, балки бутун умр ўзларини ножўя хатти-ҳаракатлардан, уруш-жанжалдан, фисқу фужурдан узоқ тутишлари кераклигини билдирмоқда бу оятда. Чунки, Аллоҳ ҳар доим ҳозиру нозирдир.

^[252] Бу оятга «(Сени ёнингдан) айрилиб кетганида», деб таржима қилганлар ҳам бўлган.

^[253] Ҳалок  – ундаги бор нарсани йўққа чиқаришдир. Жумладаги маъно оқишига қараб – чиритиш, тугатиш, вайрон қилиш, барбод қилиш ва йўқ қилиш каби маънолар берилади. Оятдаги «ҳарс» калимаси деҳқончилик орқалик тирикчилик қилиш деган маънони ҳам билдиргани учун, оят «инсонларни тирикчилик қилишига қарши чиқади», инсонларни тирикчилигини бузади”, каби маъноларга ҳам далолат қилади.

^[254] Исломга кирган инсон тинчлик ва бехавотирлик йўлига кирган бўлади. Исломга тўлиқ амал қилган инсон ўзини шайтоний – ёвуз ишлардан сақлаган, натижада дунёда ҳам ёмон оқибатлар келишидан ҳамда охиратда Аллоҳнинг ғазаби ва лаънатига, азоб ва уқубатига дучор бўлишдан сақлаган ҳамда, саломатлик юрти бўлган жаннатга киришига ўзи сабаб бўлган бўлади. Аллоҳ инсонларни ўша саломатлик юртига чақиради (Юнус 10/25). Мўминларни Исломга тўлалигича киришга чақириқ – давомли Ислом аҳкомларига риоя қилишга, ҳар доим куфрга қарши чиқиб имон тарафида бўлишга, ёмонликка қарши чиқиб яхшилик тарафида бўлишга чақириқдир.

^[255] Шайтон инсонларга фақат ёмон ва жирканч ишларни, Аллоҳ ҳақида билмаган нарсаларини гапиришни буюради (Бақара 2/169), у ўзига яқин кимсаларни қўрқитади, юрагига ваҳима солади (Оли Имрон 3/175), у инсонларга, айнан мусулмонларга Қуръонни қўйиб тоғутларга бориб муҳокамалашишга буюради ва шу иш орқали инсонни буткул йўлдан оздиришни хоҳлайди (Нисо 4/60), инсонларни хом-хаёл ва пуч мақсадларга ичини тўлдириб қўяди (Нисо 4/128), сархуш қилувчи моддалар истеъмол қилишга, қимор ўйнашга, бут-санамларга таъзим қилишга ва фолга ишониб амал қилишга чақиради ва шу иш орқали ораларини бузишни хоҳлайди (Моида 5/90), у тавба-тазарру қилиб юрмайдиган инсонларга қилаётган ёмон ишларини чиройли қилиб кўрсатиб қўяди (Анъом 6/43), мусулмонларни Қуръонни менсимайдиган тоифалар орасида давомли ўтиришга ва улар билан доим бирга бўлишга чақиради ва ўша суҳбатларда Аллоҳни ва Унинг оятларини унга унуттириб қўяди (Анъом 6/68), у инсонларнинг аврат ва уят жойларини бир-бирига очиб кўрсаттиришга чақиради (Аъроф 7/20), инсонларни Аллоҳнинг китобидан узоқлаштиришга чақиради (Аъроф 7/175). Инсон учун нимаики зиён ва зарар келтирса, демак у иш орқасида шайтон ва шайтонлашиб кетган инсонлар туради.

^[256] Араб тили қоидасида бир ишни айнан ўзига ёки бошқасига нисбат бериш бор. Масалан: Сажда сурасининг 11- оятида «Сизларни ўлим малаги вафот эттиради» дейилган бўлса, Зумар сурасининг 42- оятида «Ўлим вақтида жонларни Аллоҳ вафот эттиради» дейилган. Кўриниб турибдики, бир оятда ўлим малаги қиладиган ишни бошқа бир оятда Аллоҳ Ўзига нисбат бермоқда. Бунинг сабаби – ўша ишни фариштага Аллоҳ буюрган бўлади. Ёки ар-Роҳман сурасида Аллоҳ: «Қуръонни Раҳмон ўргатди» дейилган. Лекин бошқа оятда эса «Унга шиддатли қувват эгаси (Жаброил) ўргатди» деб келтирилган. Бунда ҳам ҳикмат шуки, Муҳаммад алайҳиссаломга Қуръонни Жаброил алайҳиссалом Аллоҳнинг изни билан ўргатган. Исро сурасининг 81- оятида ҳам мана шу оятдаги қоидага ўхшаш қоида ишлатилган ибора бор. У оятда «Ҳақ келди ва ботил йўқ бўлди», дейилган. Биламизки, ҳақ деганда ҳақ дин ва ҳақиқат назарда тутилади. Дин ўз оёғи билан келиб қолмайди. Уни кимдир сўз ва ҳаракати билан келтирган бўлиши, яъни кимдир унга сабабчи бўлиши керак.

Бундан ташқари, баъзи бир таржимонлар бу оятга айнан Аллоҳнинг Ўзи келади, деб араб тили қоидалари ва бошқа алоқадор оятларга эътибор қилмасдан таржима қилишади. Араб тилида «Келиш ва келтириш» калималари ҳаракатланадиган бирон бир тирик мавжудотни бир макондан бошқа бир маконга келиб-кетиши учунгина ишлатилмайди. Балки, тузатиши керак бўлган ишга ёрдам беришни қасд қилган киши учун ҳам ишлатилади. «Келдим» сўзи ўзбек тилида ҳам баъзан мажоз бўлиб ишлатилади. Масалан: «Китобнинг таҳорат бобига келдим.» Бу билан ўша киши китобнинг ичига кириб келган дейилмайди. «Келди» ёки «Келади» сўзлари Аллоҳга нисбат ишлатилганида, Аллоҳнинг зотини келиши ёки бир макондан бошқа маконга кўчиши каби маънолар берилмайди. Балки, Унинг амри келганига ёки белгилаган вақти келганига далолат қилади. (Қўшимча маълумот учун Имом Мотрудий ва Роғиб тафсирларига қаранг.)

Демак, баъзи бир муҳим масалаларда қандайдир ишларда Аллоҳ айнан Ўз зотига нисбат бериб келтиради.

^[257] Бу нарса ё қиёматнинг келишига ёки осмондан азоб ёмғири ёғишига ишорат қилади. Ҳар иккаласини ҳам инсоният тўхтатиб қололмайди. Аллоҳ таоло тарафидан бирон-бир иш (бало-офат ёки жазо) амалга оширилиши учун, Аллоҳнинг келиши ёки кўриниши, ёхуд азоб фаришталарни кўринишини кераги йўқ. Аллоҳни «бўл» деган амри кифоя. Ҳатто қиёмат қойим қилиб юбориш ҳам Аллоҳга бир лаҳзалик иш.

^[258] Бақара 2/117.

^[259] Аллоҳ таоло инсонни яратиб, унга қандай яшаш кераклигини унинг ўз яратилиш фитратида ўргатиб қўйди. Инсоният асосан еб-ичиб ва эр-аёл бир-бири билан қўшилиб ҳаётини давом эттиради. Лекин Аллоҳ таоло еб-ичишга ҳам, эр-хотинликка ҳам ўлчов ва қоида ўрнатиб қўйган. Улардан шариат буюрган миқдорда – ҳаддан ошмасдан истеъмол қилишни Аллоҳнинг ўзи уларга зийнатли қилиб кўрсатиб қўйган. Еб-ичишга ва аёли билан қўшилишга инсоннинг яратилиш табиатининг ўзида иштиёқ бўлади. Бу нарса унга Аллоҳ таоло тарафидан берилган. Лекин, кимки еб-ичишда ҳалолни қўйиб ҳаромга қўл урса, ёки никоҳни қўйиб зинога қўл урса, ундан кейинги қилаётган ишларини уларга шайтон чиройли қилиб кўрсатиб қўяди. Шунинг учун баъзи оятларда «Аллоҳ зийнатлаб қўйди», деб келтирилган бўлса, яна бошқа оятларда «шайтон зийнатлаб қўйди», деб келтирилган.

^[260] Оятга кўра ҳар бир пайғамбарда китоб бўлган.

^[261] Китобни ўқиганлар ё ўз ихтиёри билан тўғри йўлга юради, ёки ўз ихтиёри билан хато йўлни танлаб хатога қўл урадилар.

^[262] Кимки тўғри йўлни танласа ва керакли ишни қилса, ана ўша инсонни Аллоҳ ҳидоят қилади. Кимки залолатни танласа, Аллоҳ уни залолатга гирифтор қилади. Ҳидоят ва залолатни инсоннинг ўзи танлайди (Ҳуд 11/108, Исро 17/15, Намл 27/92). Аллоҳ ҳидоятни ана шундай қулларига муносиб кўради (Шўро 42/13).

^[263] Аллоҳнинг имтиҳонидан сабр-бардош билан яхши ўтганларга Аллоҳ албатта ёрдам беради. Аллоҳ сабрликлар билан биргадир (Бақара 2/153, Анфол 8/46).

^[264] Нимани сарфлаш ҳақидаги саволга (Бақара 2/219) оятда жавоб берилган. Бу оятда эса қаерга сарфлаш ҳақида кўрсатма берган.

^[265] Ҳаром ойлар тўртта. Улар: Зулқаъда, Зулҳижжа, Муҳаррам ва Ражаб ойлар (Тавба 9/36).Ҳаром ойлар тўртта. Улар: Зулқаъда, Зулҳижжа, Муҳаррам ва Ражаб ойлар (Тавба 9/36).

^[266] Фитна калимаси Қуръонда имтиҳон (Аъроф 7/155), муаммога дучор қилиш, мусибатга тушириш (Аъроф 7/27), жанг (Бақара 2/191), жаҳаннам азоби (Зориёт 51/10-14) каби фарқли маъноларда келади. Бақара 2/102-оятга ҳам мурожаат қилишингиз мумкин. Урушга сабаб бўладиган ишни юзага чиқариш – ўша урушда қатнашиб кимнидир ҳалок қилгандан ҳам ёмондир.

^[267] Жиҳод – душманни, шайтонни ёки орзу ҳавасларини босимига қарши Аллоҳни буйруқларини адо этиш учун сарфланган катта куч ва ғайрат дегани (Муфрадот). Баъзи ўринларда душманга қарши мудофаа учун жанг қилиш маъноларида ҳам ишлатилади.

[268] Ҳазрати Умар ибн Хаттоб хамрни шундай таърифлаган: «Хамр – ақлни тўиб қўювчи нарсадир» (Бухорий ва Муслим).

^[269] Инсонни яхшиликлардан ва асл яратилишидаги хулқ-атворидан узоқлаштирадиган ҳаракатларга  «исм» дейилади (Муфрадот). Хомр (Маст қилувчи ичимлик ва гиёҳлар) ва қимор инсонни Қуръондан ва намоздан (Моида 5/91) ва асл яратилиш табиатидан жиддий маънода узоқлаштиради. Зотан Аллоҳ таоло тақиқлаган нарсаларнинг барчасига назар соладиган бўлсак, уларни барчасида ҳам фойдасидан кўра зарари кўпроқ бўлиб чиқади. Бизни яратган Раббимиз бизга нима фойда ва нима зарар эканини Ўзи жуда яхши билгани учун, Унинг амрига сўзсиз амал қилиб юрсак, ҳам соғлом, ҳамда тинч-хотиржам ҳаёт кечирамиз. Аъроф 7:33 оятда Аллоҳ таоло وَالْاِثْم – ал-исм дея гуноҳнинг ҳар турини ҳаром деб буюрган. Бу оятда ҳам хомр-маст қилувчи ичимлик турини «исм» деб келтирган.

^[270] Бу оятга кўра, истеъмол қилганда инсонни вақтинча ақлини ва эс-ҳушини олиб қўядиган ичимлик ва гиёҳ турлари инсон учун зарарли ва ҳаромдир.

^[271] Оятдаги авф сўзи – умумий эҳтиёжидан ортган ва кўпайган деган маъноларни билдиради (ас-Сиҳоҳ, Мақойис). Аъроф сурасининг 95-оятига кўра эса, бир кишини бой эканини билдиради. Бир инсоннинг уйи, зарурий уй жиҳозлари, ўзини ва қарамоғидаги кишиларнинг емоқ-ичмоғи, зарурати учун керакли бўлган улови, хусусий ишхонаси ва шу каби нарсалар – кишининг умумий ва зарурий эҳтиёжлари сирасига киради. Анъом сурасининг 160-оятига кўра, ҳосилдорликларнинг садақаси (ушри, яъни ўндан бири) йиғим-терим куни амалга оширилади.

^[272] Аҳзоб сурасининг 4-5 оятларига кўра, асраб олинган фарзандликнинг ҳеч бир жиҳати боқиб олувчи ота-оналари учун ўз фарзанди сифатида қабул қилинмайди. Шу ҳукмга кўра, Зайд ўз хотини Зайнабдан ажрашганидан кейин Расулуллоҳ у билан никоҳланган. Буни ҳикмати эса, боқиб олинган фарзандлар ҳеч қачон ўз туққан ва туғдирган фарзанди ҳукмига кирмаслиги инсонлар зеҳнига жойлашиб қолиши учундир.

^[273](Нисо 4:6 оятда етимларга ва уларнинг мулкларига нисбатан қандай муомала қилинши кераклиги очиқланган. Ана ўша оятда анча-мунча енгиллик берилган. Агар Аллоҳ «Етимларга тегишли мол-мулкка асло қўлингизни текказманглар» десайди, етимларни оталиққа олиш, улардан қолган меросни асраб-авайлаш ва шу каби масалаларда  турли қийинчиликлар юзага келган бўларди.

^[274] Динидан қатъи назар уйланиш ҳаром бўлган аёллар Нисо сурасининг 22-24 оятларида баён қилинган. 25- оятида эса, номусли ҳур аёлларга уйланишга кучи етмаганлар, номусли асира аёлларга уйланишига рухсат берилган, бироқ, асира аёлга уйлангандан кўра, сабр қилгани яхши экани айтилган. Тавба сурасининг 31- оятида эса, яҳудий ва христианларнинг барчаси мушрик экани маълум қилингани ҳолда, Моида сурасининг 5- оятида яҳудий ва христианларнинг номусли аёлларига уйланишга рухсат берилган. Мана шу оятларга кўра, уйланишда аввало ҳур ва номусли мўмина аёллар, кейин номусли мўмина асира аёллар, кейин номусли мушрика аёллар тавсия этилади. Бу эса, ғайридинлик никоҳга таъсир қилмаслигини билдиради. Зотан, бу масала Таҳрим сурасининг 10-11- оятларида ўрнакли ҳолда келтирилган. Пайғамбар алайҳиссалом Жувайрия билан уйланиш учун унга Исломга киришини талаб қилмагани, ўзининг қизи Зайнаб эри Абул-Ос мусулмон бўлмагани ҳолда у билан ҳижратнинг 6- йилигача бирга яшагани, ҳамда Пайғамбар алайҳиссалом эр ёки хотиннинг динини деб бирорта ҳам оилани ажраштириб юбормагани, юқоридаги оятларни ҳаётига татбиқ қилганини кўрсатади.

^[275] Оятдаги المحيض калимаси ҳам ой кўриш ва ҳамда нифос (туғруқдан кейин келадиган) қонини билдиради (Мақойис). Умму Салама онамиздан қилинган ривоятда ҳам, нифос калимаси ҳайз кўрган аёл учун ҳам бир хил маънода ишлатилганини, яъни маҳиз калимаси ҳам нифос ҳамда ҳайз қони учун ишлатилганини билдиради (Бухорий, Ҳайз 4).

^[276] Одатли вақтида аёллар билан жинсий муносабатда бўлишдан бундан кейинги жумлада қайтарилган. Бу оят эса, аёлларга жисмонан ҳамда руҳан қийинчилик келтириб чиқарилиши мумкин бўлган ҳар қандай ножўя хатти-ҳаракатдан ва сўздан сақланиш кераклигини билдирмоқда. Бундай ҳолатларда аёлларга ҳайзли ҳолатини юзига солиб ҳам бўлмайди.

^[277] (Бақара 2/187 ва 223 оятларга кўра, аёлига фақат олд аврат жойидангина яқинлашиш мумкин.)

^[278] Экинзор – ундан ҳосил олинадиган жойдир. Демак, фарзанд кутиладиган ерга алоқа қилиш шарти билан хоҳлаган шакда яқинлик қилиш мумкин.

^[279] Аллоҳ таоло Пайғамбар алайҳиссаломнинг ичган қасамини буздирган (Таҳрим 66/1-2). Демак, ичган қасами бирон бир яхшиликка моне бўлиб қолса уни албатта бузиш керак.

^[280] Оятдаги «ийло» калимасида умуман қасам маъноси йўқ. Лекин баъзилар бу оятга қасам ичса деб таржима қилади. Хафалик, жаҳл, зиҳор ёки бошқа сабабларга кўра аёлидан узоқ қолишга қарор берган эрлар, аёлидан фақат тўрт ой узоқ қолиши мумкин. Агар тўрт ой ичида аёлига қайтмаса, бешинчи ойнинг бошидан бошлаб талоқ муддати бошланиб кетади. Агар тўрт ой ичида аёли билан қовушса, оиласи ва никоҳи яна давом этади. Агар бу ишга эркак киши қасам ичмаган бўлса, қасамини бузгани учун кафорат бермайди. Бу оят зиҳор ояти билан боғлиқдир. Зиҳор қилган эркаклар ҳам энг кўп тўрт ой аёлидан ёлғиз қолиши мумкин. Зиҳор – эр ўз хотинини ёки хотинининг боши, юзи ёки орқа қисмини ўзига ҳаром қилиш учун, абадий турмуш қуриши тақиқланган бирон бир аёл билан таққослашини англатади.

^[281] Агар эр тўрт ой давомида аёлига қайтмаса, муддат охирида талоқ ҳукми бошланган бўлиб, аёл талоқ қилинган ҳукмига киради ва ўша кундан бошлаб идда кутиш бошланади.

^[282] Ажрашиш иши фақатгина аёлларни поклик вақтида амалга оширилиши керак. Ажрашгандан кейин идда сақлаш вақтида аёллар уйларидан чиқмаслиги (Талоқ 65/1) ва ётоқда ўзлари ёлғиз қолишлари керак. Бу ҳолат, эр билан аёлни ажрашиш ёки ажрашмаслик ҳақида сўнги берадиган қарорига ойдинлик киритади. Агар ажрашадиган бўлса, идда ичида  эр-хотин ўртасида фарзандга сабаб бўладиган алоқа қилинмагани боис, ўртада фарзанд бўлиб ажрашишликни олди олинган бўлади. Бақара сурасининг 222-оятига кўра, одатли вақтларида аёлларга яқинлик қилиб бўлмагани учун, оятдаги «қуру» калимаси поклик муддатини билдиради. Демак, эри тарафидан ажрашилган (талоқ қилинган) аёллар эрини уйидан кетиш учун уч поклик муддатича идда сақлайдилар.

^[283] Агар эри талоқ бериб ажрашишга қарор бериб бўлганидан кейин, яна аёли билан оилани давом эттириб кетишни хоҳлаб қолса, қайтиб яшаши учун фақатгина уни яхши ниятда экани маълум бўлганидан кейингина аёлига қайтишига изн берилади. Зотан, ҳеч бир эркакка аёлини ёмон ниятда хотин қилиб олиб қолиш ҳалол бўлмайди. Агар аёл ажрашишни хоҳласа, эр тарафидан ҳам аёл тарафидан ҳам биттадан ҳакам келади (Нисо 4/35).

^[284] Талоқ сурасида кўрсатилган шаклдаги талоқ икки марта бажарилади холос. Бирданига уч талоқ қилиш Қуръон ва Суннатда умуман йўқ. Бундай талоқ Аллоҳнинг амрига ва талоқ масаласидаги қарорига мутлақо зиддир.

^[285] Агар аёл киши ўз ихтиёри билан эридан ажрашмоқчи бўлса, эр ва аёл тарафидан биттадан ҳакам тайинланади (Нисо 4/35). Агар ҳакамлар ростдан ҳам аёл эри билан яшашни хоҳламаётгани ва шунда қарорли эканини билсалар, ҳакамларни қарорига кўра аёл эри берган маҳр ва ҳадяларни ҳаммасини ёки бир қисмини ерига қайтариб бериб (Нисо 4/19-21), ўз ихтиёри билан эридан ажрашади.

^[286] Аввалги оятда ги «Ўша талоқ икки марталикдир» иборасига кўра, бу оятга «учинчи марта талоқ қилса» деб маъно бердик. Бу ҳолатда эркак киши сўнги имкониятидан фойдаланиб бўлган ҳисобланади.

^[287] Маълумки, Аллоҳ таоло Қуръонни ўзига хос услуб билан Ўзи очиқлаб берган (Ҳуд 11/1-2, Аъроф 7/52). Қуръонни очиқлаш услубини ҳам Қуръонга жойлаштирган. Демак, Аллоҳ таоло тарафидан амалга оширилган ўша тафсилот ва баёнотга, ўша услубни билган илм ҳайъатигина эришиши мумкин (Фуссилат 41/3, Оли Имрон 3/7).

^[288] Никоҳни давом эттириш ва яна бир оила бўлиб чиройли ҳаёт кечириш нияти бўлмагани ҳолда, турли сабабларга кўра, шунчаки аёлини ўз ҳолига ташлаб қўймаслик мақсадида уни худди ажрашмагандек уйда олиб қолиш мумкин эмас.

^[289] Аёл киши эрини ўзи танлайди. Шу сабабли уни танлови маъруфга уйғун бўлиши керак.

^[290] Бу оятларда исми тафзил маъно бериш тўғри келмагани учун, калималарга сифати мушаббаҳа маъно берилган.

^[291] Талоқ 65:6.

^[292] Эмизикли боласи бор аёлни эри вафот қилса, уни моддий таъминоти эрнинг ворисларига юклатилади.

^[293] Эри вафот қилган хотин, иддаси тугаганидан кейин ўзи хоҳлаган кишига маъруфга кўра эрга тегишига тўсқинлик йўқдир. Аза 3 кун бўлади, идда эса, 4 ой ва ўн кундан ошиқча бўлмайди.

^[294] Эри тарафидан талоқ қилинган аёлларни бошқа эрга тегишидан олдин кутиши керак бўлган муддати уч поклик, эри ўлган аёлларни кутиш муддати тўрт ою ўн кун, ҳомиладор аёлларни муддати туққунига қадар. Ундан кейин бошқа эрга тегишлари мумкин.

^[295] Бақара 237-оятга кўра, маҳри белгиланмай туриб талоқ қилинган аёлларга маъруфга мос равишда маҳрни ярмини бериш буюрилган. Бу айтилган маъруфга мос равишдаги маҳрни ярми – эрни имкониятидан келиб чиқиб белгиланган миқдордир. Чунки, Аллоҳ ҳеч кимга кучи етмайдиган нарса буюрмайди (Бақара 2/233). Баъзи бир фиқҳшунослар аёлларнинг маҳр мислини аёлларни ҳолатига қараб белгилайди. Бу эса маҳр ҳақидаги оятларга зид. Аёл киши белгиланган маҳрини тўлиқ олиши учун ўртада эр-хотин қовушиши содир бўлиши шарт эмас. Эр-хотин чимилдиқда ёлғиз қолиши ҳам маҳрни тўлиқ олишга етарли асос бўлади (Нисо 4/20-21).

^[296] Никоҳ агар эр тарафидан бузилса, у ҳолатга талоқ дейилади. Агар аёл ўз ихтиёри билан эридан ажрашмаётган бўлса, никоҳни бузиш ҳаққи эр қўлида бўлади. Агар никоҳ аёл тарафидан бузилса, у ҳолатга ифтидо дейилади. Аёл киши ифтидо ҳуқуқига эса, эр ва аёл тарафидан келган икки ҳакамнинг берган қароридан кейин эга бўлади. Ана ўшанда аёл эри берган маҳр ва ҳадияларни ҳаммасини ёки бир қисмини эрига қайтариб бериб, ўз ажрашишга қарор қилиши мумкин (Бақара 2/229).

^[297] Яъни, маҳрни келишиб қўйган-у, лекин қўл теккизмай туриб талоқ қилган аёлларига бериши керак бўлган маҳрни ярмини бермай ўзида ушлаб қолиш ҳаққига эга бўлган эрлар, талоқдан кейин маҳрни ҳаммасини бериб, ўз ҳақларидан воз кечиб юборишлари тақвога яқин экани баён қилинмоқда.

^[298] Қуръон таълимотига кўра, эркаклар аёлларни ҳам ҳимоя қилади ва ҳамда уларни моддий томондан таъминлаб туради. Эркак киши асосан мана шу жиҳатдан жавобгар бўлади. (Нисо 4/34). Шунинг учун, асл вазифаси бўлган нарсани – моддий ёрдамларини баъзисини қайтариб олмаслиги ўз шаъни ва ғурурига яхши бўлади.

^[299] Кун – бир кундуз ва бир кечадан ташкил топади. Аввал кундуз келади кейин кеча (Ясин 36/40). Буларни бирлаштирган ва айириб турган нарса кечанинг бошланишидир. Демак, бир кеча ва бир кундуздан ташкил топган бир куннинг ўртаси – кеча билан кундузни айириб турувчи шом вақти ҳисобланади. Ракатлари қаср бўлмаслиги, кеча билан кундузни ўртасида эканлиги, пешин, аср ва бомдод намозидан фарқли ўлароқ ярми жаҳрий ва ярми махфий ўқилиши ва бошқа сабабларга кўра, шом намози энг ўрта деб номланган бўлиши мумкин. Ундан ташқари, араб тилида кўпликнинг энг ози уч бўлади. Учга яна битта ўрта намоз қўшилса тўртта бўлади. Лекин тўрттани энг ўртаси бўлмайди. Демак, оятда айтилганидек энг ўрта намоз бўлиши учун яна битта бўлиши керак. Шу билан намозлар беш вақт бўлади: пешин билан аср намози кундузги икки намоз, хуфтон билан бомдод кечадаги иккита намоз, шом эса кеча билан кундузни айириб турадиган вақтда ўқиладиган бешинчи энг ўрта намоз. Шом намозидан аввал кундузи икки маҳал намоз ўқилади, кейин ҳам тонг отгунигача яна ики маҳал намоз ўқилади. Бу ҳам шом энг ўрта намоз эканини билдиради. Ўрта намоз ҳақида турлича ривоятлар бор. Аммо улар орасида шомни ўрта намоз деган ҳадислар оятга мувофиқ келади.

^[300] Бу оятда қўрқувни таърифи келтирилмаган. Бу оятдаги қўрқув, ҳар кимни ўз шароитидан келиб чиқиб эътиборга олинадиган қўрқув. Қандайдир сабабга кўра намозни рукнлари билан ўз вақтида адо қилолмай қолишдан қўрққан киши, ушбу оятда кўрсатилганидек, юриб кетаётиб ёки минган ҳолатда бўлса ҳам намозини ўз вақтида адо этиши керак. Нисо 4/102- оятида айтилган жанг майдонидаги қўрқув умуман бошқа қўрқув. Чунки, жанг арафасидаги намозлар икки ракатдан бир ракатга туширилишига рухсат берилган жанг сафаридаги намозлардир. Бундан ташқари, жанг майдонида юриб ёки минган ҳолатда ўқишга рухсат берилмаган. Ўша Нисо 4/102- ояти ва ушбу оятнинг далолат қилишича, ҳеч бир нарса намозни вақтида ўқимай қолдиришга сабаб бўлмайди.

^[301] Бақара 2/152- оят ва изоҳига қаранг.

^[302] Ўлган инсон бировга васият қилолмагани учун, бу оятдаги васият калимасига Нисо 4/12-оятдагидек, Аллоҳнинг инсонларга қилган васияти маъносида таржима қилинади. Бу оятнинг кириш қисми ушбу суранинг 234- ояти  билан бир хил бўлгани учун, ҳар иккала оятни биргаликда тушунадиган бўлсак, эри ўлган аёл иддасини эрининг уйида кутишини ва бошқа керакли вазифаларни жойига келтириш ишини назорат қилиб турилиши, вафот этган кишини таниган-билган узоқ-яқин кишиларига юклатилгани каби, ўлган эркакнинг ортда қолган аёлини бир йил муддатга етадиган қилиб моддий таъминотини қилиб беришлик ҳам бу оятга кўра Аллоҳ таоло тарафидан васият қилинган (амр қилинган) бир вазифаси экани ўртага чиқади.

^[303] Эри вафот қилган аёллар, эрини вафотидан кейин, дарров эрини уйини ташлаб чиқиб кетиши мумкин бўлганидек, 4 ою 10 кун иддаси якунланиши биланоқ бошқа эрга тегиб кетишга ҳам ҳаққи бор.

^[304] Бу оятдаги Қуръон мезонига кўра деган иборадан – Талоқ 65/6 оятдаги қарор назарда тутилади. Ўша оятда талоқ қилинган аёлларни оладиган нафақаси ҳақида айтилган.

[305] Бу оятдаги ўлим ва тириклик мажозийдир. Яъни, ҳақиқий ўлиш ва ҳақиқий тирилиш эмас.

^[306] Жанг масаласи учун ушбу суранинг 190- ояти ва изоҳига қаранг.

^[307] Бошқарувга ва барча ваколатга эгалик қила оладиган кишига малик дейилади. Бу оятга кўра малик – бош қўмондондир. Чунки, у жангда барча ваколатларга эгалик қилади ва жангни бошқара олади.

^[308] Мулк деганда ризқ, ҳукмдорлик, бошқарув, мол-давлат ҳам тушунилади. Лекин, оятдаги маъно оқишидан ҳукмронликдан насиба деган маъно чиқади.

^[309] Бошқарувга ва барча ваколатга эгалик қила оладиган кишига малик дейилади. Бу оятга кўра малик – бош қўмондондир. Чунки, у жангда барча ваколатларга эгалик қилади ва жангни бошқара олади.

^[310] Бу оят баъзи пайғамбарларнинг фазилати бошқа баъзи пайғамбарлардан фарқ қилишига далолат қилади. Биз уларни пайғамбарликда ажратмаймиз. Лекин, фазилат, илм  ва мақомда бир-биридан фарқли бўлишган.

^[311] Илтифот. Қаранг: Бақара 2/49 оят ва изоҳи.

^[312] Бу оятни Луқмон 33 ва Шуаро 88 оятлар билан биргаликда ўқилса, бу ҳақда яна-да кўпроқ маълумотга эга бўлинади.

^[313] Бу оят ваҳдати вужуд тушунчасини рад этади. Ваҳдати вужуд – Аллоҳдан бошқа борлиқ йўқ, Аллоҳдан бошқа борлиқлар Унинг зоти, сифати ва исмларининг намояндасидир деб ишонишдир. Бу оят бундай бузуқ эътиқодни мутлақо рад қилмоқда. Аллоҳдан бошқа борлиқлар ҳам Аллоҳ яратган ҳақиқий маънодаги бор нарсалардир. Алоқадор оят: Рум 30/8.

^[314] Аллоҳнинг Ўзигагина хос бўлган сифатлар ҳақида баён қилинган оятларда қўлланилган «عند-инда» калимасига «Аллоҳнинг ҳузурида» деб эмас, балки «Аллоҳнинг ҳукмида» ёки «Аллоҳга оид бўлган» деб маъно берилади (Қаранг: Муфрадот ва бошқа маъонил-Қуръон китобларига). Бунга бир-қанча оятлардан мисол келтирамиз: وَعِنْدَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ – қиёмат илми Унинг ҳукмидадир/Унинг Ўзига оид илмдир (Зухруф 43:85). وَعِندَهُۥ مَفَاتِحُ ٱلۡغَیۡبِ لَا یَعۡلَمُهَاۤ إِلَّا هُوَۚ – ғайб калитлари Унинг (Аллоҳнинг) Ўзига оиддир. Уларни Ундан бошқаси билмайди (Анъом 6:59).

Баъзилар бу оятни далил қилиб, қиёмат куни баъзи инсонлар Аллоҳ жаҳаннамга ҳукм қилган гуноҳкорларни Аллоҳнинг ҳукмидан қутқариб жаннатга олиб кириб кетади, деган тушунчани илгари суради. Ҳолбуки, бу оятда қиёмат ҳақида ҳам, бир инсон бошқа бир инсонни қутқариши ҳақида ҳам сўз очилмаган. Қолаверса оятдаги «يشفع-яшфаъу» феъли ўтимсиз (лозим) маъносида ишлатилган. Агар мутааддий (ўтимли) феъл бўлганида жумла тўлиқ бўлиши учун мафъул ҳам бўлиши керак эди. Демак бу оятдаги «яшфаъу» феълига (Марям 19:87) оятдан англашиладиган маъно берилади. Яъни, «(Дунёдалик вақтида) Раҳмондан аҳд олган кимсадан бошқа ҳеч ким (Илоҳий) шафоатга/оқланишга эга бўлмайди.»

Шафоат ҳақидаги яна бошқа оятлар учун қаранг: (Анъом 6:51), (Сажда 32:4), (Зумар 39:43-44), (Ғофир 40:18), (Нажм 53:26).

^[315] Муфассир Замахшарий ва Розийни билдиришича, бу оятдаги «курси» калимасига ҳокимият ва чексиз ва таърифсиз куч-қудрат дея маъно берилади. Чунки, бу калима балоғатдаги мажоз қоидасига кўра таржима қилинади. Имом Мотрудий тафсирига ҳам қаранг.

^[316] Тоғут – ёвузлик, зўравонлик, ҳаддан ошишлик, жафокашлик, зулм ва жабр қилувчи кимса деган маъноларни англатади. Ундан ташқари, нотўғри дин ва адолатсиз/мустабид тузимни ўзини ҳамда улардан бирига бошчилик қилаётган шахга ҳам тоғут дейилади. Бунга аввало Фиръавн мисол бўлади. Қуръон оятларига кўра қуйидаги сифатлардан бирига эга бўлиб, ҳаддан ошганларга тоғут дейилади: 1.         Инсонларни ёруғликдан қоронғиликка, ҳидоятдан залолатга, фаровонлик ва кенгликдан муаммо ва ташвишли ҳаётга етаклаётган кимсалар. 2.   Куфр йўлини Ислом ва мусулмонларнинг йўлидан кўра тўғри дейдиганлар. 3.            Инсонларни қаттиқ залолатга етаклаётган шайтон сифат инсонлар. (Бақара 2/257, Нисо 4/51, 60)
Инсонларни йўлдан адаштиришга бел боғлаган инсонларни ҳам, шайтонни ҳам тоғут дейилади.

^[317] Ёруғлик деганда, имон, илм, адолат, фаровонлик, бахт-саодат ва эмин-эркинлик тушунилади. Зулмат эса айнан унинг зидди.

^[318] Таврот, Эзра 1 ва 4-бобларда бу шаҳар Қуддус экани, оятдаги шахс эса Узайр алайҳиссалом экани айтилган.  Қуръон оятлари тасдиқлаган аввалги илоҳий китоблардан ҳам изоҳда фойдаланиш мумкин. Лекин, Қуръондан аввалги китобларга эҳтиётан тарихий манба сифатида қарашимиз мумкин. Улардан имон-эътиқод ва амал тарафлама фойдаланмаймиз. Зотан, Қуръон ўзидан аввалги келган илоҳий китобларни тасдиқловчи ва назорат қилиб текшириб турувчи бўлиб келган (Бақара 2/41, 91, 97, Оли Имрон 3/3, Моида 5/48 ва яна бу ҳақида ўнларча оят бор.)

^[319] Бу оятда, Аллоҳ йўлида мол-мулкидан сарфлаб турадиганларни мақоми ва мартабаси тушунтириляпти. Аллоҳ йўлида моддий ёрдам кўрсатмасдан бахиллик қиладиганларнинг ёмон оқибати шундай баён қилинади:

“Эй Аллоҳга ишониб-суянганлар! Билимдонлар ва диндорларнинг кўпчилиги ростдан ҳам инсонларнинг мол-мулкларини нотўғри йўллар орқали ейди ва уларни Аллоҳнинг йўлидан тўсади. Олтин-кумуш (мол-давлат) йиғиб, уларни Аллоҳ йўлида сарфламайдиган кишиларга аламли азобни хушхабарини етказ! Ўша олтин-кумушлар Жаҳаннам ўтида қизитилиб, уларнинг пешоналари, биқинлари ва орқаларига тамға қилиб босиладиган куни уларга шундай дейилади: «Бу – фақатгина ўз шахсий манфаатингиз учун йиққан хазинангиздир. Йиққан хазинангизни азобини тотинглар энди!» (Тавба 9/34-35)

^[320] Демак, яхши натижага эришиш учун, қилаётган ишингиздан аввал, айниқса нафақа ва эҳсон қилишда яхшилаб ўйланиб, риё қилиб қўйишдан, миннат ва озор бериб қўйишдан сақланиб нафақа қилиш керак, садақа қилгандан кейин миннат қилмаслик ва ранжитадиган сўз ва ҳаракатлардан узоқ туриш керак.

Катта имкониятларга эга бўлган киши, кун келиб қийин аҳволга тушиб қолиши ҳам мумкин. Дунё ва ундаги нарсалар ўтинчи ва фонийдир. Охират эса яқин ва ундаги нарсалар абадий ва мангудир. Охиратдаги нарсаларга эришиш учун дунёдаги ўткинчи нарсалардан Аллоҳ йўлида сарф қилиб қолиш керак.

^[321] Бақара 2/254, Оли Имрон 3/92.

^[322] Шу даражада нафақа ва эҳсон қиладиганлар ҳам борки, уларни бераётган эҳсонини кўрганлар, бу кетишда ўзи муҳтож ҳолга тушиб қолади, дейдиганлар ҳам бўлади. Ўша ваҳима ва қўрқувни хаёлларга шайтон келтиради. Лекин, Аллоҳдан оладиган ажрга тўлиқ ишонган мўминлар йўлларида давом этаверадилар.

^[323]

^[324] Ақл билан қалбни бирлашишига лубб дейилади (ал-Айн). Бундай кишиларга «улул-албаб», яъни соғлом ақл ва соғлом фикр эгалари дейилади. Улар сўзни эшитиб, уни энг гўзалига эргашадиганлардир (Зумар 39/18). Бошқача қилиб айтганда, виждонли киши дейилади.

^[325] Аллоҳни розилигидан бошқа нарса кутмаган ҳолда назр қилиш жуда яхши амал. Бундай назр бундан бошқа оятларда ҳам мақтаб келтирилган. (Оли Имрон 3/35, Инсон 76/67.)

^[326] Бу оятдаги садақа закот бўлиши ҳам, бошқа шаръий тўловлар учун ишорат қилаётган бўлиши ҳам мумкин. (Қаранг: Тавба 9/60, Ҳаждаги тўлов: Бақара 2/196, Аёлларнинг маҳри: Нисо 4/4, Хун тўлаш: Нисо 4/92, Назрини бериш: Тавба 9/75, жамиятни тиккалаш учун динидан қатъий назар олинадиган тўлов: Тавба 9/103.)

^[327] Юз калимаси баъзан бир зотнинг айнан ўзига ишорат қилади. Арабларда «важҳан-наҳар» деган сўз бор. яъни, кундузнинг юзи. Бу билан улар кундузнинг ўзига ишорат қилаётган бўлади (Муфрадот).

^[328] Бу ва бундан бошқа оятларга кўра, муҳтож кимсани шахси, дини, ирқи, миллати, ёши ёки жинсига қаралмайди. Ким ёрдамга муҳтожга бўлса, кимлигига қарамай унга ёрдам бериш керак (Инсон 76/8, Бақара 2/219, Тавба 9/60).

^[329] Оятдаги “тахоббат” ёпишиб олиб ақлини машғул қилиш, миясини чалғитиш, бошини айлантириш маъноларида ҳам келади (Лисан). Шайтонни хийласи ва чалғитиши учун Бақара 2/208 оят изоҳига қаранг.

^[330] Оятдаги «ямҳақу» феъли бебарака қилиб қўйиш, яхшилигини озайтириш, фойдасини камайтириш, деган маъноларни билдиради (ал-Айн).

^[331] (Рум 30/39) оятига ҳам қаранг.

^[332] Қарз сифатида берилган мулкни устига юклатилган қўшимчанинг ҳар тури судхўрлик ҳисобланади. Қоғоз пул олиб-сотишдаги фарқ бунга кирмайди. Чунки, оят давомидаги «ҳақсизлик қилмайсиз ва қилинмайсиз» иборалари, қарзни тўлаётган вақтдаги пулни қийматини тушиб кетишига риоя қилиш кераклигини билдиради.

^[333] Ақлсиз – лаёқатсиз, мол-мулкини қадр-қийматини билмаган, мол-мулкини бекорчи жойларга сарфлаб ташлайдиган киши.

^[334] Кучсиз — ёш гўдак, ногирон ёки катта ёшли мўйсафид киши.

^[335] Гувоҳлар ишончли кишилар бўлиши керак (Моида 5/106-108, Талоқ 65/2).

^[336] Жумлада «ақсоту» ибораси исми тафзил бўлгани учун, қарзни ёзиб қўйиш фарз эмас, балки тавсия эканини билдиради. Иккита тўғри нарсани ён-маён келтирилганда, улардан бирига тўғри дейилса, иккинчисига тўғрироқ дейилади. Бирига хато иккинчисига тўғри дейилмайди. Бундай ибора гувоҳлар ҳақида оятларда ҳам келтирилган. (Қарнаг: Моида 5/106-108.) Оятларни тавсия ёки қатъий буйруқ эканини ажрата олмайдиган кимсалар, бу оятга қараб қарзни ҳар қандай ҳолатда ҳам ёзиб қўйиш фарз деб фатво берадилар. Бу ҳукм Қуръон ва Суннат бутунлигига зид ҳукм бўлади.

^[337] Оятга кўра бир-бирига ишонганлар, қарз олди-бердини ёзмаслиги, гаров олмаслиги ва гувоҳ ҳам олиб келмаслиги мумкин. Шунинг учун, оятдаги «гувоҳлик учун соғломроқ» ифодаси, гувоҳлик учун яна бир соғлом йўл борлигини ва ҳар иккаласи ҳам тўғри эканини билдиради.

^[338] Иср – янги келадиган расулга (элчи орқали юбориладиган китобга) ишонишдир. Иср луғатда юклатилган оғир бир вазифага айтилади (Лисан).  Қўшимча маълумот учун (Оли Имрон 3/81, Аъроф 7/157) оятларга қаранг. Бундай юк Уммати Муҳаммаддан олиб ташланган. Чунки, Муҳаммад алайҳиссалом сўнги пайғамбардир (Аҳзоб 33/40). Аллоҳ Ўзининг китобини тўғри тушунишни, унга амал қилишни ва бошқаларга ҳам етказишни насиб қилсин. Бандаларини яхшиликларга муваффақ қилган Аллоҳ улуғлик ва буюкликда тенгсиздир. Унга олқишу мақтовлар бўлсин. Элчиси жаноби Муҳаммадга биздан дуои саломлар бўлсин.

^[339] Бу ҳарфларга «ҳуруфи муқаттоа» ва «ҳуруфут-танбеҳ» дейилади. Қуръони Каримнинг бундан бошқа яна 28 та сураси мана шундай, яъни ўқувчи ва эшитувчининг диққатини ва фикрини жалб қилиш учун араб тилига хос бир қоида билан бошланган. Ҳуруфи муқаттоадан кейин келадиган оятлар асосан Қуръоннинг асл моҳияти, мазмуни ва ўзидаги усул ва қоидаларни, Қуръоннинг нозил бўлишидаги мақсади ва Пайғамбар алайҳиссаломнинг Қуръонга нисбатан юклатилган вазифаси ҳақида баён қилиб берувчи оятлар келган. Пайғамбар алайҳиссаломга буларнинг маънолари ҳақида ҳеч қандай савол берилмаган. Бу эса, у ҳарфларда турли илоҳий сирлар яширилмаганини, аксинча уларнинг маъно ва моҳияти очиқ-равшан бўлганини билдиради. Яъни танбеҳ ҳарфларидир. Демак, бу ҳарфлардан қасд қилинган нарса; булардан кейин ўқиладиган оятларга ўқувчи ва эшитувчиларнинг диққатини жалб қилишдир. Ўзбек тилида бу каби ҳолатларда «Диққат! Диққат!» калимаси фойдаланилади.

^[340] Қуръон ўзидан аввал юборилган барча илоҳий китобларни Аллоҳдан келган ҳақ китоб эканини тасдиқлайди ва ҳимоя қилади. Шу сабабли, уларга қўшиб қўйилган иборалар ёки улардан чиқариб юборилган ҳукм ва оятларни ўрганиш учун, албатта Қуръонга мурожаат қилиш керак. (Қаранг: Моида 5/48.)

^[341] Аллоҳнинг ҳидоят қилиши 4 (тўрт) хил бўлади:

Аллоҳ Ўзининг борлигини, бирлигини ва инсонга ҳар нарсадан яқин эканини ҳар томонлама кўрсатиб-билдириб қўйишидир. Мана шу сабабли Аллоҳ таолонинг иккинчи ўринга қўйиб, ундан бошқа нарсаларни биринчи ўринга қўйишни ширк деб билдиради ва бу гуноҳни мағфират қилмайди (Нисо 4/48). Ундан ташқари, нотўғри йўлга кириб қолганлар ва хато ишларга қўл урганларга бир шаклда сездириб огоҳлантириб қўяди (Шамс 91/8-10, Анъом 6/125).

Яхшини ёмондан ажрата олиш хусусияти ва иқтидори берилган инсонга тўғри ва ҳақни топиб олишида раҳбарлик қилишидир. Бу ҳақидаги бир оят шундай: (Зарият 51/20-21)

Элчилари орқали юборган Ўзининг китоби билан инсонларга йўл кўрсатишидир. Шу боис Аллоҳ таоло тарафидан Набийларига юборилган ҳар бир китобнинг ўртоқ (бир хил) номи «ҳуда» яъни раҳбар ва қўлланмадир.

Тўғри йўлда юришни хоҳлаган кимсаларни Аллоҳ Ўз йўлига қабул қилиш ва уни тўғри йўлда эканини тасдиқлашидир (Қаранг: Иброҳим 14/4).

Аллоҳнинг элчилари ва уларнинг ворисларига нисбат бериладиган ҳидоятга (Қуръондаги йўлга) етаклаш, бошлаш, даъват қилиш, кўрсатиб қўйиш деб айтилади.

Қуръон тўғри йўл кўрсатувчи қўлланма бўлиши учун, мусулмонлар дину дунё ишларидаги муаммо ва ихтилофларига ечим излаш мақсадида унга самимий, шубҳа қилмаган ва қатъий ишонган ҳолда мурожаат қилишлари лозим. Ана шундагина Қуръон ҳар бир мусулмонни ҳаётидаги муаммоларига тўғри ечим чиқариб беради. Аллоҳ таоло бу ҳақда шундай марҳамат қилади:

«Шубҳасиз бу Қуръон энг тўғри йўлга бошлайди.» (Исро 17/9)

Демак, Қуръонда кўрсатилган ҳар бир йўл энг тўғри йўлдир, хоҳ у оилавий бўлсин, хоҳ иқтисодий, хоҳ муомала-маданиятига боғлиқ бўлсин.

^[342] Фурқон – ҳақни ноҳақдан ажратиш ёки ажратган деган маъноларни билдиради. Бу сўзни араб тилида кўплик шакли бўлмагани учун, жумладаги маъно оқишига қараб бирлик ёки кўплик маъноси берлади. Фурқон сифати Аллоҳ нозил қилган барча китобларда бор (Анбиё 21/48). Бундан ташқари, ўзини хатолардан сақлаб юрувчи ва ножўя ҳатти-ҳаракатлардан узоқ юрувчи инсонларга ҳам Аллоҳ ана шундай Фурқон, яъни ҳақни ноҳақдан ажрата олиш иқтидори бериб қўяди (Анфол 8/29).

^[343] Интиқом – жиноят билан жазо ўртасида мутаносиб бир мувозанат барпо қилишдир (Ал-Айн).

^[344] Бу оятга кўра, инсонларнинг ўзига хос муайян ўлчамлари (эркак ёки аёл экани ёхуд бошқа хусусиятлари) азалда эмас, оналарининг қорнида белгиланиб қўйилиши ўртага чиқмоқда. Марям сурасининг 67 ва Инсон сурасининг 1-2 оятларига кўра эса, қадарчилар иддао қиладиган инсон ҳақидаги азалий маълуотлари асоссиз экани билинмоқда.

^[345] Қисқа ва лўнда қилиб бирон бир ҳукм билдирган оят муҳкам оят дейилади, ўша муҳкам оятлар мавзу ва ҳукм томонлама унга хзшаган бошқа муташобеҳ оятлар билан очиқланиб тафсир қилинади (Ҳуд 11/1-2). Қуръонни тафсир қилиш усули ҳам мана шундай.

^[346] Қуръони Карим асосан ҳукм ифодаловчи муҳкам оятлардан ва уларни очиқлаб-тафсирлаб берувчи муташобеҳ оятлардан иборат. Зумар сурасининг 23-оятида: «Аллоҳ сўзларнинг энг гўзалини – муташобеҳ ва масоний қилиб юборган» дейилган. Масоний – иккиталиклар дегани. Демак, бу ва бунга ўхшаш бошқа оятларга кўра, Қуръони Карим оятлари муҳкам ва муташобеҳ ўлароқ, энг камида иккиталик ёки ундан ҳам кўп бўлган бир-бирига боғлиқ оятлар ташкил топган, ҳамда Қуръондаги ҳукмга мана шу шаклда эга бўлиш мумкин.

^[347] Муташобеҳ – бир-бирига ўхшаш дегани. Ҳукм ифодаловчи оятга ҳам маъно жиҳатидан, ҳамда ҳукм жиҳатидан ўхшаш оятларга муташобеҳ оятлар дейилади.

^[348] Таъвил – Қуръон истилоҳига кўра, Аллоҳнинг оятлар орасида алоқа ва боғлиқлик кўрсатиб қўйишига ишорат қилинади.

^[349] Бу оятда келтирилган илм – оятларни оятлар билан очиқлаб тафсир қилиш илмидир (Аъроф 7/52). Аввалги илоҳий китобларга ишонганлар орасида ҳам бу илмга эга бўлганлари бўлган (Нисо 4/162).

^[350] Ақл билан қалбни бирлашишига «лубб» дейилади (ал-Айн). Бундай кишиларга «улул-албаб», яъни, соғлом ақл ва соғлом фикр эгалари дейилади. Улар сўзни эшитиб, уни энг гўзалига эргашадиганлардир (Зумар 39/18). Бошқача қилиб айтганда, виждонли киши дейилади.

^[351] Моида 5/36.

^[352] Намл сурасининг 13 ва 14-оятларига қаранг.

^[353]“Каззаба” феъли Қуръонда лозим феъл бўлиб ҳам, мутааддий бўлиб келади. Лозим бўлиб келганида «кўп ёлғон гапириш» (Анъом 6/148, Юнус 10/39) маъносида келади. Баъзи оятларда эса, жар ҳарфи билан мутааддий бўлиб келиб; бир нарсага қарши ёлғон гапириш ва ёлғон муносабат билдириш деб маъно берилади (Анъом 6/21, 157, Аъроф 7/37, тоҳа 20/48), Жар ҳарфисиз мутааддий бўлиб келган ўринларда эса, ёлғонга чиқариш маъноси берилади (Оли Имрон 3/184, Ҳижр 15/80, Шуаро 26/176).

 

^[354] Бадрда Маккадан келган кофирлар мусулмонларга нисбатан икки баробардан кўп бўлган, лекин Аллоҳ таоло мўминларни кўзига кофирларни камроқ қилиб — ўзларига икки баробар қилиб кўрсатган. Бу билан Аллоҳ мўминларни қалбига хотиржамлик солган ва у нарса уларга руҳан далда бўлган. Бадрда мусулмонлар Маккадан келган жангчилар билан карвон ўртасига тушиб қолиши (Анфол 8/42), мусулмонлар уч мингта малак билан руҳан дастакланиб турилиниши (Оли Имрон 3/124), мўминларни қалби хотиржамликни ҳис этиши учун ўша куни ширин бир уйқуга толиб қолиши ва улар узра роҳат-фароғатлик туйғуси пайдо бўлишига сабаб бўладиган ёмғир ёғиши, (Анфол 8/11) буларнинг барчаси  Аллоҳнинг мўминларга қилган ёрдами ва яхшилигидир.

^[355] «Шаъа» феълининг масдари – бир нарса қилиш, бир ишни амалга ошириш ва мавжуд бир предметни англатувчи маъноларни билдирадиган ”шайъун = شيء”дир (Муфрадот). Аллоҳ таоло ҳамма нарсани маълум бир ўлчов ва қоиадага кўра яратади (Қомар 54/49, Раъд 13/8). Имтиҳонга тобеъ бўлган нарсаларни яхши ва ёмон деб иккига ажратган (Анбиё 21/35). Аллоҳ таоло ҳаммани тўғри йўлда бўлишини хоҳлайди (Нисо 4/26), лекин фақатгина тўғри йўлда юришни хоҳлаб керакли ва тўғри ишларни амалга оширганларнигина тўғри йўлда деб тасдиқлайди ва тўғри йўлга қабул қилади (Нур 24/46). Ҳар бир инсонга қилаётган ишини яхши ёки ёмон эканини унинг ўзига Аллоҳ билдириб сездириб қўяди (Шамс 91/7-10).

Демак, шаъа = شاء феълининг фоили Аллоҳ бўлса, «керакли ишни қилди ёки қилса», агар фоил инсон бўлса «танлаган ва тутган йўлининг керакли ишини бажарди ёки бажарса» мазмунида маъно берилади. Бу ҳақидаги бир оят шундай: (Наҳл 16/93)

Демак, оятнинг мазмуни шундай бўлади; «Агар Аллоҳ сизларни бу дунёга имтиҳон учун яратмаган ва ҳар бир қулига тавба қилишга муҳлат ва имкон бермаса эди, сизларни бу қилган ишингиз учун ҳозирни ўзидаёқ сизларни жазолаган бўларди.»

Қуръонда бўлмаган қадарчилик ишончини Исломга киргизмоқчи бўлганлар жуда катта ўзгартириш ва бузишни амалга оширган ҳолда “шаъа = شاء” феълига ирода, яни хоҳиш ва истак деган маънони хослаб қўйишган. Бу нотўғри таржимани тафсирларга, ҳатто кейинчалик ёзилган таржима ва луғат китобларига ҳам жойлаштириб, кўплаб оятларнинг маъноларини бузиб юборишган. Юқорида ўрнак қилиб келтирилган оятга улар шундай маъно беришган: «Агар Аллоҳ хоҳласа, сизларни бир уммат қилар эди. Лекин хоҳлаган кимсани залолатга кетказади ва хоҳлаган кимсани ҳидоят қилади. Ва албатта қилиб юрган ишларингиздан сўраласизлар.» (Наҳл 16/93) Шундай қилиб, Қуръоннинг баъзи оятлари бошқа баъзи оятларига зид ва хилофли бир китоб қилиб кўрсатишни уддасидан ҳам чиқдилар. Ҳолбуки, Қуръонда хилоф ва зиддият йўқдир (Каҳф 18/1, Нисо 4/82).

^[356] Чорва ҳайвон деганда асосан қўй, эчки, сигир ва туянинг эркагу урғочиси назарда тутилади (Анъом 6/143-144).

^[357] Каҳф сурасининг 7-оятига кўра, Аллоҳ таоло имтиҳон учун шундай қилган. Демак, ҳалол ва зийнатли бўлган нарсалардан фойдаланишда меъёрдан ошмаслик, ҳаромга қўл урмаслик ва дунё зийнатларини охират ҳаётида бериладиган жаннат зийнатларидан кўра устун кўриб, охиратни унутиб қўймаслик керак, шунда ўша зийнатли нарсаларнинг имтиҳонидан ўтиб олади.

 

^[359] Саҳарларда туриб дуо ва ибодат билан машғул бўладиганларга бериладиган ажру мукофотнинг қанчалик улуғлигини  ва уларнинг фазилати ҳақида Сажда 32:15-17 оятларига қаранг.

^[359] Аллоҳни борлиги ва бирлигини билмаган ва тан олмаган инсон жуда ҳам кам. Шу боис, Қуръон Аллоҳни борлигини тасдиқлаш учун эмас, Унга бошқа нарсаларни шерик қилмаслик ҳақида кўп огоҳлантиради ва ўша нарсадан қаттиқ тақиқлайди. Тошдан ясалган ҳайкалларни илоҳ эмаслигини ҳамма билади ва буни ҳеч ким иддао қила олмайди (Анбиё 21/52-56). Лекин, ўша ҳайкаллар ва тошларни кимларнингдир хотираси учун барпо қилишади, ундан кейин унинг руҳи ва руҳониятини ҳурмат қилаяпмиз деб, аста секин ўша ўлиб кетган инсонни муқаддаслаштиришни ва ундан ёрдам сўраб, мадад сўрашни бошлаб юборишади. Бу каби фойдасиз ва шикр ишларни ажрата олиш учун Аллоҳнинг китобини яхши тушуниш керак. Ундаги ҳукмларга тўғри бир шаклда улаша олиш учун эса, Қуръонда кўрсатилган ҳикмат услубида илм олиш керак.

^[360]Аҳли китобларни ўзаро ихтилофига сабаб бўлган ўша маълуот — ўзларига берилган илоҳий китобларни тасдиқловчи Қуръон келганлиги ҳақидаги маълумотдир (Оли Имрон 3/84-85).

^[361] Бу ҳақида қўшимча маълумот учун қаранг: Бақара 2/213, Шўро 42/14, Жосия 45/17.

^[362] Бу оятга кўра, ўзига илоҳий китоб улашмаган кимсага уммий дейилади. Қуръон нозил бўлган даврда Маккалиларнинг қўлида ҳам илоҳий китоб бўлмагани учун, уларга ҳам уммий дейилган. Ўзлари ишонган илоҳий китобнинг ичидагилардан бехабар инсонларга ҳам уммий дейилади (Бақара 2/278). Араб тилидаги уммий калимаси ўзбек тилида «оми» деб ҳам билинади.

^[363] Бу оятдаги «хабарини етказ» буйруғи аввало пайғамбаримиз Муҳаммад алайҳиссаломга буюрилган. У кишини қаршисида эса, пайғамбарни ўлдирган биронта ҳам шахс бўлмаган. Ҳеч ким отаси ёки аждоди қилган гуноҳ учун жавобгарликка тортилмаганлиги учун (Нажм 53/38), бу ва бу каби оятларда келтитиладиган «қатл-муқотала» калималарига мажозий ўлароқ «пайғамбарликни ўлдиришга уринган» ёки «пайғамбарга душманчилик» ёки «жанг қилган» деб маъно берилади, пайғамбарларни ўлдирган деб маъно бериб бўлмайди.

^[364] Яҳудийлар бу гапларни Тавротга илова қилинган сўзлардан олишган. Тавротга кейинчалик тафсир этилиб киргизилган бу ёлғон сўзлар «Сўзли Таврот» деб билишадигани ва бизнинг анъанавий тушунчамизга кўра ҳам Қуръонда бошқа яна тиловат қилинмайдиган ваҳий бор деб иддао қилинадиган — Талмутда келтирилган. Ўша Талмутга кўра «Ёмонларнинг жаҳаннамдаги жазоси 12 ойда тугайди. Бу муддат ичидаги жазо уларнинг гуноҳига каффорат бўлади.» (Т. Шаббат 33-б.) Демак бу оятга кўра, бу иддаонинг соҳиблари яҳудийлардир. Ўзини мусулмон деб танитган баъзи бир уламолар ҳам бу хусусда яҳудийларни ортда қолдиришни ҳам эплашган. Ўша «уламоларнинг» тўқиб чиқарган ривоятига кўра, пайғамбаримиз Муҳаммад алайҳиссалом Муоз ибн Жабалга шундай деган эмиш: «Кимки қалбдан тасдиқ қилган ҳолда Аллоҳдан бошқа илоҳ йўқлигига ва Муҳаммадни Аллоҳнинг элчиси эканига шаҳодат келтирса, Аллоҳ унга жаҳаннамни ҳаром қилади.» (Бухорий, Илм 49) Яҳудийлар гуноҳкорлар жаҳаннамда 12 ой қолади деса, оятлардан хабарсиз мусулмонлар улардан ҳам қолишмасдан, юқоридаги ривоятга асосланган ҳолда: қалбида имони бор гуноҳкорлар умуман жаҳаннамга кирмайди, дейишади.

^[365] Қуёш ва ой ўз орбитасида давомли айланиб тургани учун, кеча билан кундуз ҳам давомли алмашиб туради (Ясин 36/40).

^[366] Бу оятга ва бу ҳукмга алоқадор бошқа оятлардан баъзилади шулар: Нисо 4/144, Моида 5/51, Мумтаҳина 60/1, Анфол 8/73.

^[367] Инсон ҳаёти таҳликага тушган ҳолатда, қалбидаги имон-эътиқодини яшириб туриши мумкинлиги ҳақидаги яна бир оят қуйидагича: (Наҳл 16/106). Демак, бу иики оятга кўра, инсон ҳаёти хавф остида бўлган ҳолатда кофирларга бўлган адоватини ва қалбидаги имонини яшириб туриши мумкинлиги ўртага чиқади. Лекин, бу қийин аҳволга тушиб қолгандаги бир рухсат, холос.

^[368]Инсон ичига сингдириб олган, зеҳнига жойлаштириб олган ва ўшани мақсад қилиб қўйган ҳар нарсадан жавобгарликка тортилади (Бақара 2/284). Қиёматда инсонларнинг ичидаги сирлари ҳам ўртага қўйилади (Одият 100/10).

^[369]Каҳф 18/49, Ҳаққо 69/25.

^[370]Ҳар бир пайғамбар ўз давридаги инсонлар орасидан танлаб олинади. (Қаранг: Мадорикут Танзил, Имом Насафий.)

^[371] Муҳаррор — Ота-онаси ва бошқа ҳар кимнинг хизматидан ажраган ва ўз ҳуррияти ва ихтиёри билан Аллоҳга хизмат қилиш учун тайинланган, дегани. Аллоҳнинг динига хизмат қилади деб нийят қилиб фарзанд сўраганлар, болаларини ана шу шаклда тарбиялашлари керак.

^[372] Бу оятга кўра, Марям онамизни яратилиш хусусиятида ўсимликни ривожланиб етишишишига ўхшаш бир хусусият борлиги ўртага чиқади. Наботот турига кирувчи аксарият гулларда ҳам эркаклик ҳамда аёллик моддаси бўлади, шу боис, у гуллар уруғлантирилишда асалариларга ёки бошқа воситаларга муҳтож бўлмайдилар. Марям онамизга руҳ уфланиш воқеаси ҳақида билдирилган оятларнинг бирида эркак киши учун ишлатиладиган замир кўрсатилган бўлса (Таҳрим 66/12), яна бирида аёл кишига ишлатиладиган замир ишлатилгани. (Анбиё 21/91) ояти  юқоридаги сўзни яна-да қувватлантиради. Қиёматда қайтадан яратилиш ҳам шундай бўлади (Аъроф 7/29).

^[373] Марям 19/11, Сод 38/21.

[374] Оятдаги в-ж-д моддасига кўриш, топиш, имконият яратиш каби маънолар бериш мумкин. Имконият яратиш маъноси Моида 5:6-оятда ҳам келтирилган.

^[375] Ишорат йўли орқали дегани Марям сурасининг 11-оятида ваҳий йўли орқали деб ҳам изоҳланган. Чунки, ваҳий калимасининг маъноларидан бир маъноси ҳам ишорат йўли орқали гаплашишдир.

^[376]Оятда билдирилган хусусиятлар Исо алайҳиссаломнинг хусусиятларидир. Аслида ҳар бир инсон энг гўзал хислатлар ва фазилатлар билан яратилади (Тин 95/3-6). Аллоҳдан ваҳий оладиган инсонларга жуда ҳам оғир вазифалар юклатилиши сабабли, улар ўша вазифаларни уддасидан чиқа оладиган даражада кучли ва иқтидорли бир шаклда ва гўзал ахлоқда яратиладилар Қалам 68/4).

^[377] Таврот ҳам, Инжил ҳам Аллоҳнинг китоби бўлганлиги, ҳамда улардаги ҳукмлар тўғри ҳукмлар бўлганлиги учун, «китоб ва ҳикмат» ибораларидан кейин «Таврот ва Инжил» атфи баён ўлароқ келтирилган.

^[378] Яратиш икки хил бўлади; бири аввалда бўлмаган нарсани пайдо қилиш бўлиб, бу ишга фақатгина ягона Аллоҳ қодирдир (Анъом 6/101).Иккинчиси, бор бўлган нарсани шаклини ёки хусусиятини ўзгартириб ясашдир. Бу ишни Аллоҳдан бошқа борлиқлар ҳам – агар илми ва иқтидори етса қилиши мумкин (Мўминун 23/14).

^[379] Яҳудийларга нималар ҳаром қилингани Оли 3/93-оятда билдириб ўтилган.

^[380] Оятдаги «Менга итоат қилинг»ибораси «Сизларга Раббингиздан оят олиб келдим» иборасидан кейин келгани — пайғамбарлар оятдан гапираётганда уларга сўзсиз итоат қилиш кераклигини билдиради. Чунки, улар ўқиётган оятлар уларнинг шахсий фикрлари эмас, балки Аллоҳнинг сўзлари ва Унинг буйруқлари бўлади.

^[381]Инсоннинг қилган ишига қараб, агар у иши Аллоҳ таоло тарафидан қабул қилинса, ана ўшанда у инсон яхшилардан деб ёзиб қўйилишини, инсоннинг бахтли ёки бахтсиз бўлиши азалда ёзиб қўйилмаслигини бу ва бунга ўхшаган оятлардан билиб оламиз.

^[382] «Ёмон режа туздилар» дея маъно берилган  калима المكر = макр калимаси бўлиб; бировни мақсадидан қайтариш, билдирмасдан йўлидан айириш деган маъноларни билдиради. Ёвуз шайтонлар ўзларини васвасасига юрадиган ёвуз инсонларни онгига жойлашиб олиб, биргаликда инсонларни йўлдан оздиришга уринишади, шайтоннинг тузоғига тушиб қолган инсонлар қолган инсонлар ўзларини яхши диндор деб ўйлашлари учун турли ўйинлар ва турли тадбирлар таёрлайди ва инсонларни  ўша режалари орқали йўлдан оздиришга уринади. Бу уларнинг макридир, тадбиридир. Аллоҳ таоло эса, ёвуз жин ва инсонларнинг тузоғига/тадбирига тушиб қолган кишини қалбида бир сиқилиш пайдо қилиб, сездириб  қўяди (Шамс 91/80), шунда инсон ёвузларнинг васвасасидан сақланишга уринса ва Аллоҳнинг йўлига юриш учун интилса,  Аллоҳ унга чиқиш йўлларини кўрсатиб қўяди (Талоқ 65/2, 4) ва Аллоҳ Ўзининг розилигига эришадиган йўлларга йўллаб қўяди (Анкабут 29/69). Бу ҳақидаги яна бир оят қуйидагича: «Аллоҳ бир қавмни йўлига қабул қилганидан кейин уларни сақланишлари керак бўлган нарсаларни уларга очиқ-ойдин кўрсатиб бермай туриб, уларни йўлдан чиқишини тасдиқламайди.» (Тавба 9/115) Мана бу Аллоҳнинг тадбиридир. Йўлига чиққан қаршиликларга енгилмасдан, тўғри йўлни истаган ҳар инсон ҳидоятга элтувчи йўлларни  албатта топади (Анкабут 29/69).

^[383] Исо алайҳиссаломни бир тоифа яҳудийлар ўлдирмоқчи бўлиб юришар эди (МК. 11:18м Юҳ. 11:53-54). Аллоҳ таоло Исо алайҳиссаломни улардан сақлаб қолишини ва шармандаларча душман қўлида ўлиб кетишидан ҳимоя қилишини ва ўз ажали билан ўлишини билдириб, Аллоҳ таоло Исога таскин берган. Исо алайҳиссалом қандай қилиб саломат ва хотиржамликда туғилган бўлса, ўлиши ҳам ўшандай саломатлик ва хотиржамликда бўлган (Марям 19/33). Исони яҳудийлар ўлдира олмаганининг яна бир далили Нисо 4/157-158.

^[384] Зумар сурасининг 42-оятига кўра, вафот — ишини тугаган руҳни бадандан чиқиб кетишидир. Исо алайҳиссаломнинг руҳи Аллоҳ таоло тарафидан олинганидан кейин, унинг илк суҳбати охиратда бўлиши билдирилгани учун (Моида 5/117), бу оятдаги вафот Исо алайҳисаломни ўлганлигини билдиради. Исо қайта дунёга келади деган мазмунда бирорта ҳам оят йўқ.

^[385]Бу оятда Исонинг руҳи юксалиши билдирилган, бу оятга қараб баъзилар Исо осмонга кўтарилган дейишади. Ҳолбуки, ўлган ҳар бир инсоннинг руҳи осмонга кўтарилади, лекин оятларни тан олмаган (кофир)ларнинг руҳи учун осмон эшиклари очилмайди (Аъроф 7/40).

^[386] Исони Одамга ўхшаш тарафи шундаки, Одамнинг ҳам отаси бўлмагани каби, Исонинг ҳам отаси бўлмаган. Одамнинг онаси ер бўлган, Исонинг онаси эса Марям онадир (Нуҳ 71/17, Сажда 32/7-9, Мўминун 23/12-14).

^[387] Демак, мусулмонлар ўзларини Аллоҳга таслим бўлганлигини амалда кўрсатиши керак. Чунки, инсонлар кўзда кўрган нарсасига гувоҳ бўлади. Мана шундай қилиб мусулмонлар бошқа диндаги кишиларга намуна ва ўрнак бўлиб яшаши керак. Аллоҳ бизни мусулмон ҳолда вафот этишимизни насиб этсин, амин.

^[388] Бақара 2/242.

^[389] Араб тилида бирон нарсани қўлга нисбат берилганида, ўша нарса унинг ихтиёрида ва унинг бошқарувида эканига далолат қилади. Барча яхшиликлар Аллоҳнинг иродасига боғлиқ. Аллоҳ бермагунча ва рухсат бермагунча ҳеч кимга ҳеч қандай яхшилик улашилмайди.

^[390] Динор — Пайғамбаримиз Муҳаммад алайҳиссалом даврида пул сифатида ишлатилган Византия олтинидир. Ушбу тангалардан, бугунги кунда Истанбул Археология Музейларида топилган энг оғирлари 4,35 гр келади.

^[391]Уммий калимаси учун Оли Имрон 3/20-ояти ва изоҳига қаранг.

^[392] Барча аҳли китоблар зиммасига юклатилган аҳд  — ўзларидаги илоҳий китобни тасдиқлаб келадиган элчига ишонишдир. Қайси бир аҳли китоб Муҳаммад алайҳиссаломга ишонса, шунда у Аллоҳ тарафидан унга юклатиган аҳдга (жавобгарликка) риоя қилган бўлади (Бақара 2/40-41, Оли Имрон 3/81).

[393] Оятдаги «тил» тил орқали тўқиб чиқариладиган нутқларга ишорат қилади.

^[394] Агар сизга кимдир  Аллоҳ ҳақида гапираётганида ёки Унинг ҳукмлари ҳақида гапираётганида, унинг гапларига шубҳа қилиб қолсангиз, албатта ундан ўша гапига Аллоҳнинг китобидан далил сўранг (Соффат 37/157). Аллоҳ ҳақида ёки Унинг ҳукмлари ҳақида гапираётган киши Аллоҳнинг китобини қўйиб бошқа нарсалардан далил келтириб гапиришга ҳаққи йўқ. Чунки, Аллоҳ ҳақида билмаган нарсасини гапириш шайтондандир (Бақара 2/169, Аъроф 7/33).

^[395] Аллоҳ пайғамбарлардан сўз олиши — уларга юборган китоби орқали уларнинг умматларидан ҳам сўз олишига ишорат қилади. Чунки, ҳар бир пайғамбар умматига Аллоҳдан келган илоҳий китоб ва ундаги ҳукмларни етказади. Улардан олинган ўша сўзга кўра, ҳозирги кундаги барча аҳли китоблар Қуръонга ишонишлари келтиришлари керак.

^[396] Бу оятда билдирилган оғир юк — келгуси пайғамбарга ва ўша пайғамбар олиб келган илоҳий китобга ишониш юкидир. Бу юк уммати Муҳаммадга юклатилмаган (Аъроф 7/157). Чунки Муҳаммад алайҳиссалом сўнги пайғамбардир (Аҳзоб 33/40), Қуръон ҳам то қиёматгача барча инсоният учун огоҳлантирувчи ва йўл кўрсатувчи дастурдир (Фурқон 25/1).

^[397] Машҳур 7 қироатдаги Ҳафс ва Дуррий қироатидан бошқа барча қироатда “يبغون — ябғувна” ибораси “تبغون — табғувна” шаклида келгани учун, бу жумлани унга кўра таржима қилдик. Зотан, ҳар иккала қироатда ҳам маъно ҳукм томонлама ўзгармайди.

[398] Оли Имрон 3:19.

[399] Оятдаги «юнзарун» иборасидан «уларга муҳлат берилмайди» деб маъно берса ҳам бўлади.

^[400]Ўлимини билиб қолган ҳеч кимдан тавбаси қабул қилинмайди (Нисо 4/17-18). Фиръавн ҳам ўлишини билиб қолганидан кейин тавба қилган, лекин унинг ҳам тавбаси қабул қилинмаган (Юнус 10/90-91). Бу оятда қабул қилинмайди деб келтирилган тавба — ўлим олдидан тавба қилганларнинг тавбасидир (Мўминун 23/99-100).

^[401] Бақара 2/136. Оли Имрон 3/84. Нисо 4/162. Моида 5/46.

^[402] Яҳудийлар бу гаплари билан Яъқуб алайҳиссаломга ёлғон тўнкашяпти. Яъни, Аллоҳ ҳалол қилган нарсани Яъқуб ўзича ҳаром қилиб олган деб иддао қилишмоқда. Ҳолбуки, Аллоҳ ҳалол қилган нарсани ҳеч бир пайғамбар ҳаром қилишга ҳаққи йўқ, шу қаторда пайғамбаримиз Муҳаммад алайҳиссаломга ҳам (Таҳрим 66/1). Яҳудийларнинг бу иддаоси ёлғон эканини Оли Имрон сурасининг 146-оятидан яна-да кенгроқ бир шаклда билиб олсак бўлади.

^[403] Бу оятга кўра, далил ва исбот даъвогардан талаб қилинади.

^[404] Иброҳим алайҳиссаломнинг Ислом шариатига қандай амал қилганини билиш учун қаранг:: Мумтаҳина 60:4, Бақара 2:134, 135, 258, Оли Имрон 3:67.

^[405] Ибодат учун илк бор қибла сифатида қурилган байт Каъбадир. Довуд алайҳиссалом даврида қибла Байтул Мақдисга бурилган. Севимли пайғамбаримиз Муҳаммад алайҳисссалом даврида эса, қибла яна қайтадан Каъбага бурилган (Бақара 2/142-150).

^[406] Масжидил Ҳаром ҳудудини Бакка дейилади. Бошқа бир шевада Макка дейилади.

^[407] Мақом калимаси ҳам бирлик ва ҳам кўплик учун бир ҳил қўлланилгани учун, унга кўплик маъносини бердик. Бу ердаги مَقَامُ إِبْرَاهِيمَ – بَيِّنَات آيَاتٌ = нинг бадали куллиси бўлиб, مَقَامُ калимасига кўплик маъноси берилганда жумла тўғри тушунилади. Ўшанда оятнинг маъноси тўғри таржима қилинади. Иброҳим дуо ва ибодат учун турган ерлар: Арафот, Муздалифа, Мино, Каба, Сафо ва Марводир. Ҳаж ибодатлари ана ўша жойларда бажарилади. Бақара сурасининг 125-оятида, ўша ерларни (Ҳаж мавсумида) дуо ва ибодат ерлари қилиб олиниши кераклиги билдирилган. Агар бу оятда айтилган мақоми Иброҳим бизга ўргатилган — Каъбанинг ёнидаги муҳофаза қилиб қўйилган ўша тош бўлганида эди, ҳажга борган ҳар бир мусулмон киши ўша ерда туриб дуо ва ибодат қилиши фарз бўлиб қолар эди.

^[408] Бу оят Иброҳим алайҳиссалом қилган дуонинг (Бақара 2/126) ижобат бўлганини билдиради.  Оят қуйидагича: “Бир кун Иброҳим: «Эй Роббим! Бу ерни тинч бир шахар қил. Бу ернинг аҳолисидан – Аллоҳга ва охират кунига ишонадиганларига мева-чевалардан эриштир»,- деганида, Аллоҳ шундай деди: «Ораларидан оятларни тан олмаганларини ҳам озроқ вақт манфаатлантираман, кейин уларни жаҳаннам азобига ҳайдайман. Қандай ҳам ёмон аҳволга келиш бу!»

^[409] Аллоҳнинг динига қўшимча иловалар, нотўғри ҳукмлар, оғир ва кераксиз масалалар қўшиб қўйиш билан инсонларни бу диндан узоқлаштиришга уринаётган яҳудийлар ўша даврдаёқ ўз фаолиятларини бошлаб юборишган. Шунинг учун, ундай кимсаларнинг тузоғига тушиб қолмаслик, Исломга кейинчалик яҳудийлар тарафидан киргизиб қўйилган ёлғон ҳукмларни ажратиб чиқариб юбориш учун Қуръони каримни маҳкам ушлаш керак. Чунки, бу каби маълумотлар дунёдаги ҳеч қайси китобда ёзилмайди. Яҳудийларнинг бундай кирдикорларини фақатгина мана шу Аллоҳнинг китобигина баён қила олади.

^[410] Ҳозирги кунда бу ҳолат шундай даражага келдики, инсонларни нафақат яҳудийлар, балки мусулмон «уламоларининг» аксарияти ҳам Қуръондан ва унда кўрсатилган Аллоҳнинг динидан қайтарадиган, уни ўқиса адашади дейдиган, Қуръонни ўз она тилида ўқиб бўлмайди дейдиган бўлиб кетди. Яъни, яҳудийлар бошлаган ишни эндиликда мусулмон «уламоларининг» ўзлари «маромига» етказиб бажаришяпти, яҳудийларга ҳам ҳожат қолмади. Буюк Эгамиз — Аллоҳ бизни афв этсин, қалб кўзларимизни очсин, китобидан ва ундаги ҳақ диндан айирмасин.

^[411] Тиловат – тушуниб ўқишга ҳам, битта мавзуга алоқадор оятларни бирин-кетин ўқишга ҳам айтилади.

^[412] Зухруф сурасининг 43-44-оятларига кўра бу оятдаги «ҳаблуллоҳ» иборасига «Китобига» деб маъно бердик. Анъом 6/155, Аъроф733, Зумар 39/55 оятларга ҳам қаранг. Ундан ташқари, севимли Пайғамбаримиз шундай деган: «Қуръон Аллоҳнинг мустаҳкам арқонидир.» (Термизий, Фазоилул Қуръан 2906, Дорамий, Сунан, Фазоилул Қуръан 3374. )

^[413] Аллоҳнинг китобидан айрилиб кетиб, ҳар бири ўзига бир диний йўлбошчи сайлаб олиб, динларини парчалаб юборганлар ҳақида Аллоҳ таоло шундай марҳамат қилади: «Эй Муҳаммад! Динини парчалаб, ҳар бири бир кишининг тарафдори бўлиб олганларга келсак, сени улар билан ҳеч қандай алоқанг йўқ. Уларни иши фақат Аллоҳга қолган. Кейин уларга Аллоҳ қилмишларини айтиб беради.» (Анъом 6/159)

^[414] Бу оятга ушбу суранинг 110-ояти ҳамда Тавба сурасининг 71-оятларига қараб маъно бердик. Бу оятдаги «мин» ҳарфига табйиний маъно бердик. Демак, мўминларнинг барчаси бир-бирини яхшиликка чақириши, ёмонликдан қайтариши керак. Ислом уммати асосан мана шу фазилати билан бошқа дин ва миллатлардан ажралиб туради. Бундай бир жамият энг яхши жамият ҳисобланади (Оли Имрон 3/110).

^[415]

Ислом динидан қайтган муртадлар ҳақида ўхшаш оятлар: Бақара 2:217, Моида 5:54.

^[416] Ушбу суранинг 104-оятидаги ҳукмга асосан, мусулмонлар ҳар доим бир-бирини ҳаққа даъват қилиб юриши, яхшиликка чорлаб, ёмонликлардан қайтариб юриши керак. Инсонлар ичида энг муваффақиятли ютуққа эришадиганлари ҳам зотан ана шундай — бир-бирини ҳаққа ва сабр-бардошга чақирадиганларидир (Аср 103/1-3).

^[417] Улар қўрқитиш, дўқ-пўписа қилиш, ҳақорат қилиш, камситиш каби фақатгина қалбга озор берадиган ишдан бошқа нарсага ярамайди.

^[418] Аллоҳдан келган аҳд Мумтаҳина сурасининг 8 ва 9-оятларида, инсонлардан олинган аҳд эса, Тавба сурасининг 4 ва 7-оятларида билдириб ўтилган.

^[419] Тун уч қисмга бўлинади. Қуёш ботганидан кейинги илк қисмда шом ва хуфтон намозлари ўқилади, қуёш чиқишидан олдинги вақтда саҳарлик қилинади, кейин бомдод намози ўқилади, туннинг ўртаси бўлган иккинчи қисмида эса фарз намозлар ўқилмайди. У вақтда тун намози бўлган таҳажжуд намози ўқилади. Бу ҳақида кенгроқ маълумот олиш учун қаранг: Муззаммил 73/20, Ҳуд 11/114, Исро 17/78-79, Тоҳа 20/ 130, Рум 17/18.

^[420] Сажда қилган ҳолатда Қуръон ўқиб бўлмагани учун, бу оятдаги «сажда қилган ҳолатида» иборасини «намоз ўқиган» ҳолат деб таржима қилдик. Зотан сажда намознинг энг асосий рукнларидан бири ҳисобланади. Инсон сурасининг 26-ояти ҳам бу таржима ва изоҳни кучлантиради.

^[421] Қалам сураси 68/17- 33 оятларга ҳам қаранг.

^[422] Бақара 2/75.

^[423]Анфол 8/43-44 оятларда Аллоҳнинг ёрдами баён қилинган.

^[424] Оят сўнгидаги жумлаларга кўра,  шукр қилиш — унга юклатилган ва ундан талаб қилинган вазифани бажаришдир. Бу оят шунга далолат қилади.

^[425] Пайғамбарларга юклатилган вазифа фақатгина Аллоҳдан келган буйруқни етказиб қўйиш, холос. Умматидан жавобгарликка тортилиш, ёки умматини муҳофаза қилиш вазифаси ҳеч бир пайғамбарга юклатилмаган (Шўро 42/48), (Анъом 6/107), (Ҳуд 11/12), (Қасос 28/56, (Жин 72/21-23).

^[426] Қарз сифатида берилган мулкни устига юклатилган қўшимчанинг ҳар тури судхўрлик ҳисобланади. Қоғоз пул олиб-сотишдаги фарқ эса, бунга кирмайди. Чунки, Бақара сурасининг 279-оятидаги «ҳақсизлик қилмайсиз ва қилинмайсиз» иборалари, қарзни тўлаётган вақтдаги пулни қийматини тушиб кетишига риоя қилиш кераклигини билдиради. Рибо (судхўрлик) ҳақида қўшимча маълумот учун қаранг: Бақара 2/275, 276, 278-280, Рум 30/39.

^[427] Қасос 28/83 ояти охират ҳаёти хали ҳануз яратилмаганига, шу билан бир қаторда жаннат ва жаҳаннам ҳам дунё ҳаёти тугаганидан кейин яратилишига ишорат қилади. Бу ва бу каби оятлардаги «тайёрлаб қўйилган» деб таржима қилинадиган иборалар, лафзи ўтмиш замонга далолат қилса-да, у нарса аниқ ва шубҳасиз бўладиган иш бўлгани учун, келажак феъли билан эмас, ўтмишга далолат қиладиган — мозий феъли билан келтирилган. Бази ўринларда хали ҳануз бўлмаган ишларга бўлди, ёки хали ҳануз демаган нарсасига «деди», деилади (Тоҳа 20/125). Бу ҳам, ўша нарса аниқ содир бўлишига далолат қиалди.

^[428] Дунёда инсонларни қилган ишлари ва олиб бораётган фаолиятлари сабабли уларнинг қадр-қиймати, мақом ва мартабалари, имконият ва имтиёзлари фарқли бўлгани каби, охиратдаги мақом ва мартабалар ҳам фарқли бўлади (Исро 17/21). Шунинг учун, мусулмонлар охиратдаги мақоми ва Аллоҳнинг ҳимояси учун қўлдан келганича ҳаракат қилиб илдамлик кўрсатишлари керак.

^[429]Қуръонда билдирилган тарихий воқеалардан ибрат олиш учун, оятларда келтирилган жойларда ва у ерларда яшаб ўтган қавм ва қабилаларнинг тарихини кўз билан кўришликда жуда катта фойда бор. Аввало, Қуръонга бўлган имон ва ишонч ортади, ҳамда тарихий оятлар ҳақида яна-да кучли тафаккур ва тушунча ҳосил бўлади.

^[430] Бу оятни агар тавба сурасининг 122-ояти билан биргаликда ўқийдиган бўлсак, бу оятдаги «шуҳадо» калимаси жангда вафот этиб ўлган кишиларни эмас, балки, жангда бўлиб ўтган ҳодисаларга —  ким ғолиб ва ким мағлуб эканига, жанг мобайнида Аллоҳ таоло тарафидан келган ёрдамга гувоҳ бўлиб, кўрган ва билган нарсаларини бошқа инсонларга айтиб берадиган кишилар экани ўртага чиқади.

^[431]«Аллоҳга ишондим» деган гапи билан-ла жаннатга кириб кетилмайди. Ҳар бир мусулмон ҳаёти давомида турли имтиҳонлардан ўтказилади (Анкабут 29/2). Унутмайлик, бу дунё имтиҳон дунё. Аллоҳ таоло олиб ҳам синайди, бериб ҳам (Фажр 89/15-16).

^[432] Демак, ўлим онидан ҳар кимнинг ажали биткани ва жони олиниши ёзиб қўйилади.

^[433] Бу оят, ҳар бир кофир айни вақтда мушрик ҳам эканини билдиради.

^[434] Жанг майдонида келишмовчиликка тушиб қолганида қилиши керак бўлган ишлари шулардан иборат эди: «Эй Мўминлар! Ҳақни тан олмаган (кофир)ларга қарши жангда (ҳарбий ҳолатда) дуч келганингизда асло ортга ўгирилиб қочманглар. Ўша куни ким ортга чекинса, энди у Аллоҳнинг ғазабига йўлиқади, унинг борадиган жойи жаҳаннам бўлади. Қандай ҳам ёмон аҳволга келишдир у! Жангга ўзгача бир услуб ва ўзгариш киритиш ёки бошқа бир қисмга қўшилиш мақсадида чекиниш бундан мустасно.» (Анфол 8/15-16).

^[435] Жанг тугамай туриб ғаниматга кўз тикканлар мунофиқлар бўлган (Тавба 8/15-16).

^[436] Бу ҳолат бадрда ҳам содир бўлган эди. Лекин, Аллоҳ таоло (Бадрда) мўминларга ғалаба бераман деб сўз бергани учун (Рум 30/1-5), Бадрда мўминларни ғолиб қилган (Анфол 8/67-69).

^[437] Муҳаммад алайҳиссалом элчилик сифати ила жангда мусулмонларга жанг ҳақидаги Аллоҳнинг оятларини ўқиб эслатаётган эди (Анфол 8/15-16, Нисо 4/84).

^[438] Ўлиб қолиши мумкин бўлган инсон агар ногирон ҳолда тирик яшаб қолса ҳам ҳурсанд бўлади. Ёки, ҳамма тиши тўкилиб кетиш арафасида турган бир инсоннинг ҳамма тишлари эмас, балки ярми тўкилмай қолса ҳам ҳурсанд бўлади. Аллоҳ таоло ҳам ўшанда мусулмонларга ўлимни жуда яқин келтириб кўрсатиб қўйди (ҳаммаси ўлиб кетиши ҳам мукин эди), лекин ҳаммаси ўлиб кетмади, фақат мағлуб бўлдилар ва жонлари омон қолди.

^[439] “Жаҳолат ва жоҳилият” атамаси арабларнинг исломдан олдинги диний ҳаётига нисбатан ишлатилади. Шунингдек, бу сўз ҳозирда, одамлар ва жамиятларнинг жинояту гуноҳлари ва исёнларини ҳам англатади.

^[440] Бу оят жангда вафот этган кишининг ҳам, ҳаётда қолган кишининг ҳам Аллоҳга кўра савоби ва мартабаси тенг эканини билдиради. Шаҳидларнинг мақоми улуғ, жангда ғолиб бўлган ғозийларнинг савоби кам деган нарса йўқ.

^[441] Мадина даврида Расулуллоҳга нисбатан қилинган нотўғри ишлар жуда ҳам оғир эди. Масалан; баъзилар ўз юртини ҳимоя қилиш учун Уҳуд жангига ҳам чиқмаган (Оли Имрон 3/155), баъзилар эса, жангга отланиб йўлга чиққанидан кейин, ярим йўлда ортга қайтиб кетган (Оли Имрон 3/152). Жанг вақтида баъзи кимсаларнинг душманга қарши етарлича жасорат кўрсатмагани боис, барча мусулмонлар чекинишга мажбур бўлиб қолишган. Жангда душманни тамоман енгиб бўлмай туриб ғанимат олиш мумкин эмаслигини била туриб (Муҳаммад 47/4, Анфол 8/67), баъзилар ғанимат йиғишга киришиб кетишган (Оли Имрон 3/152). Бу фурсатдан фойдаланиб қолган душман қўшини, яна қайтадан жангга киришди ва мусулмонларни ғолиб бўлай деб турган ҳолатида мағлубиятга учратди. Ўшанда ҳар ким ўз жонини сақлаб қолиш пайига тушиб қолди. Расулуллоҳни ўзини ёлғиз ташлаб, ҳамма тоққа қочишга уринди (Оли Имрон 3/153). Кейин эса, шунча кўргилик етмагандай, Расулуллоҳ ғаниматдан уриб қолди деган туҳмат ҳам ўртага чиқди (Оли Имрон 3/161). Лекин, шунча бўлиб ўтган ишга қарамасдан, Расулуллоҳ атрофидагиларга яна ҳушмуомалалик ва ҳалимлик билан муомала қилишда давом этди. Шу иши билан Расулуллоҳ бизга чиройли ўрнак қолдириб кетди.

(Ниса 4/113)

^[442] Яъни, Аллоҳ рози бўладиган ишларда давомли юрган киши.

^[443] Бадр жангида мусулмонлар душман тарафидан етмиш кишини ўлдирган ва яна етмиш кишини асирга олишган. Уҳуд жангида эса, мусулмонлардан етмиш киши шаҳид бўлган (Ибн Касир).

^[444]  Оли Имрон 3/152 оятда Уҳуддаги мағлубият сабаби билдирилган.

^[445] Жанг ҳақидаги Аллоҳ қўйган ўлчовга амал қилмаганлар мағлуб бўладилар. Жанг ҳақидаги Аллоҳнинг ўлчовлари қуйидаги оятларда ўз ифодасини топган: (Анфол 8/15, 16,  45-47, 57, 67, 68, Муҳаммад 47/4).

^[446] Улар ҳақида Тавба 9/42-50 оятларда айтиб ўтилган.

^[447] Бу оят ушбу суранинг 154-оятида тафсилотли бир шаклда баён қилинган.

^[448] Ўша вақтдаги ҳақиқий фидой шаҳидлар ёнидаги ғозийларни ва ўзидан кейинги қаҳрамонларни руҳлантириш учун, шаҳид бўлиб ўлиш ҳеч қандай хавф эмаслигини, бу боис ғамга тушмаслиги кераклидан хабар бериб кетишган экан.

^[449] Ўшанда Расулуллоҳ ушбу оятни ўқиб, уларни мана шу оятга амал қилишга чақирган бўлиши мумкин: «Ўша қавмни изига тушиб қувишда сусткашлик қилманглар. Агар қийналаётган бўлсаларинг, улар ҳам сизлар каби қийналишмоқда. Ундан ташқари, улар умид қилиб кута олмаётган нарсани сизлар Аллоҳдан умид қилиб кутяпсизлар. (Жангни оқибатини) Биладиган ва (ҳаракатимизга қараб) тўғри қарор берадиган Аллоҳдир.» (Нисо 4/104)

^[450] Мусулмонларга қарши бирлашганлар – Маккага қайтиб кетган кофирлар бўлган.

^[451] Ушбу оятда келтирилган кофирлар ва уларнинг қилмишлари ҳақида билиш учун Моида сурасининг 41-оятига қаранг.

^[452] Аллоҳ Ўзи муносиб билган қуллларидан пайғамбарлар ва элчилар танлаб олиши ва уларга ваҳийни қандай қилиб юбориши ҳақида билиш учун Шўро 42/51, Жин 72/26-28 оятларига қаранг.

^[453] Амал дафтарига нималар ёзиб қўйилишини билиш учун қаранг: (Каҳф 18/49).

[454] Тавротда яҳудийларда қурбонгоҳга бориб қурбон кесиб, уни ўтда куйдириш ибодати борлиги ва уларга келгусида Мисрдаги дарёдан тортиб буюк Фурот дарёсигача бўлган жойларни – Хайин, Ханаз, Кадмон, Хет, Париз, Рафа, Амор, Канъон, Гиргош, Ёбус халқларининг ерларини берилиши ҳақида келтирилади (Ибтидо 15, 17, Левилар 13, 16, 1 Шоҳлар 13, 38). Яҳудийлар бу гаплари билан Расулуллоҳдан ҳам шундай шариат олиб келишини талб қилган бўлиши ҳам мумкин, ёки ўша қурбон маросимини тилга олган ҳолда, аслида ўша қурбонгоҳда яҳудийларга берилиши ваъда қилинган ерлар берилишини талаб қилган бўлишлари ҳам мумкин. Бу билан улар Муҳаммад алайҳиссаломга ва Қуръонга имон келтиришдан олдин ўзларининг шахсий манфаатларини  шарт қўяётган бўлади. Таврот ва Инжил матнлари хоинлар тарафидан ўзгартирилгани ва матнларга иловалар киритилгани боис, ҳозирги қўлимиздаги Таврот ва инжилдаги хабаарлар қанчалик тўғри эканини айтолмаймиз. Шу боис улар орасидан тарихий манба сифатида фақатгина Қуръон тасдиқлаган хабарларга ишонамиз, холос.

^[455]  Зубур — ҳикмат тўла китоблар дегани (Зажжож, Маонил Қуръон). Оли Имрон 3/81-оятга кўра, барча пайғамбарларга китоб ва ҳикмат берилгани учун, бу зубур калимасига «ҳикмат тўла китоблар»дан бошқа маъно бериб бўлмайди. Зубур калимаси  Наҳл 16/43-44 Шуаро 26/196, Фатир 35/25 ва Қомар 54/43 оятларда ҳам айни маънода келмоқда. Бу забурлардан бири Довуд алайҳиссаломга ҳам берилган (Нисо 4/163, Исро 17/55). Анбиё 21/105 оятда алиф-лом билан келтирилган шакли эса, Довуд алайҳиссаломга берилган Забурга ҳам, бошқа набийларга берилган забурга ҳам ишорат қилади.

^[456] Бу оятни атрофлича тушуниб тафаккур қилиш учун Оли Имрон 3/120 ва Бақара 2/155 оятларни ҳам биргаликда ўқинг.

^[457] Аллоҳнинг китобини инсонларга очиқ-ойдин тушунтириб бериш вазифаси фақатгина пайғамбаримизнинг вазифаси эмас, балки, китобдан хабари бор барча мусулмонларнинг ҳам вазифасидир (Наҳл 16/44, Моида 5/15).

^[458] Оятларни яширганларнинг оқибати қандай бўлишини билмоқчи бўлсангиз, Бақара 2/159-162, 174-176-оятларга ҳам қаранг.

^[459] Булар баъзи оятларни яширганликлари учун, ўтгинчи бир қадр-қиймат, ёки бир оз моддий таъминотга эга бўладилар. Лекин, булар бу қилган ишлари билан мақталишга қониқмайди ва бунга рози бўлишмайди, балки ўзларини Аллоҳни динига энг катта хизмат кўрсатаётган кишилар дея мақталишни хоҳлашади.

^[460] Инсоннинг ён тарафлари қўллари ва оёқлари ҳисобланади. Руку ва сажда ҳолатида оёқ ва қўл устида турилади.

^[461] (Наҳл 16/43-44 ва Анбиё 21/24).

^[462] Бу оятда келтирилган яхши кишилар Фотиҳа сурасининг 6-7 оятларида келтирилган кишилардир. Бу ҳақида Нисо 4/69-оятга ҳам қаранг.

^[463] Ҳар эркак бир аёлнинг ўғли, ҳар аёл бир эркакнинг қизи. Бу томонлама ҳеч кимни бошқа биридан афзаллик томони йўқ. Ибодат масаласида ҳам эркак ва аёлларни тенг эканини билиш учун Мумтаҳина сурасининг 12-оятига ҳам қарашингиз мумкин.

^[464] Аллоҳ таоло инсониятнинг жуфтини ҳам инсон қилиб яратди. Бу қонун ҳайвонлар ва қушларда бир хил. Ўхшаш оятлар: Наҳл 16:72, Рум 30:21, Шўро 42:11. Бу оятда Одамнинг жуфти Одамнинг ўзидан ёки унинг қовурға суягидан яратилган, деган гап йўқ. Оятдан «инсоннинг жуфти инсондир» деган маъно ҳамда «бой ҳам камбағал ҳам, эркак ҳам аёл ҳам, ёш ҳам қари ҳам инсондир, миллати, ирқи, жинсидан қатъий назар барча инсондир» деган маъно чқиади. Баъзилар яратилиш ҳақидаги жумлаларни шундай таржима қилади: «У сизларни (илк аждодларингизни) бир нафсдан (тупроқдан) яратди, жуфтини ҳам ундан (тупроқдан) яратди ва ўша жуфтликлардан кўплаб эркак ва аёллар таратди». Бу маъно ҳам Қуръон бутунлигига мос ва тўғри келади.

 

^[465]  Етимларга қачон ва қандай қилиб мол-мулкларини бериб қўйилиши кераклиги Нисо 4/6- оятда баён қилинган.

^[466] Бу оят қарамоғида етими бор бўлиб, у етимга ота-онасидан мерос қолган мол-мулки ҳам бўлиб, ўша етим улғайиб катта бўлгунча етимни мулкини асраб-авайлаб туриш вазифаси юклатилган инсонларга тегишли. Демак, етимлар вояга етиб, уларнинг мулкини ўзига топшираётганда, уларга ўзингизнинг мулкингиздан бериб, уларнинг ўз меросини ўзингизда ушлаб қолманглар, деган ҳукм билдирилади.

^[467] Бу оятга кўра, аввало жамиятдаги етим қизларга уйланиш керак, агар уларга нисбатан адолатли бўла олмасликдан қўрқса, ҳур аёл-қизлардан 4 тагача уйланишга рухсат берилган. Агар 2, 3, ёки 4 та аёл билан бирга яшашда адолатсизлик қилиб қўйишдан қўрқса, битта ҳур аёлга, ёки битта асира аёлга уйланиш кераклиги айтилган. Лекин, биттадан кўп аёлга уйланишда ушбу суранинг 128 ва 129- оятларга амал қилиш шарти билан уйланиш керак.

^[468] Агар асира бўлса ҳам у аёл билан очиқча никоҳланмасдан алоқа қилиш зинодир. Бу ҳақда Нур 24/32-33 оятларда баён қилинган. Бу оятларга эътибор бермаган кишилар, асира аёллардан жория сифатида никоҳсиз фойдаланишни жоиз деб билганликлари учун, юқоридаги оятга ҳатто оятни матнида ҳам бўлмаган “اقتصار = иқтисор — кифояланинглар” феълини кўплик шаклини оятга киргизишга мажбур бўлишган. Араб тилини яхши билган киши, бу оятга иқтисор маъносини беришни умуман иложиси йўқлигини англаб етади. Чунки, “ма малакат айманукум = ما ملكت أيمانكم” жумласи “воҳидатан = واحدة ” калимасига атф қилинган. Ҳолбуки, маътуф билан маътуфун алайҳни омиллари фарқли бўлмайди. “Воҳидатан = واحدة ” калимасининг омили “انكحوا — никоҳланглар” бўлса, «ма малакат айманукум/қўл остингиздаги» сўзининг омили ҳам «никоҳланглар» бўлади. Демак, бу оятда, биттадан ортиқча аёлга уйланиб ўрталарида адолатсизлик қилиб қўйишдан қўрқса, битта асира ёки битта ҳур аёлга никоҳланишга буюрилмоқда.

^[469] Баъзи муфассирлар бу жумлага «Ҳаётда бола-чақа кўпайиб, улар билан овора бўлиб, дин хизмати ва бошқа охират ишларидан чалғиб қолиб, барча вақтингиз оила масалалари билан банд бўлиб қолмаслик учун», деб таржима ва тафсир қилишган.

^[470] «Қалин пуллари» деб маъно берилган калима «содуқа»дир. Сидқ хоҳ сўзда бўлсин хоҳ бошқа шаклда бўлсин, барибир у бир нарсадаги қувватни ифода қилади. Қувватли бўлгани учун тўғри сўзга сидқ дейилади, кучсиз бўлгани учун ёлғон сўзга кизб дейилади. Аёлига берилган содуқо (қалин пул/маҳр) катта куч ва қувватга эга бўлгани учун, унга ҳам мана шу ном берилган (Мақойис). Бу ҳақида Нисо 4/20-21 оятларда билдириб ўтилган. Келинга бериладиган қалин пулини қизнинг валийлари белгилаб беради. Никоҳ ҳам уларнинг розилиги билан тузилади. Бу нарса — никоҳ Қуръон ва маъруфга кўра амалга ошишининг шарти ва ҳаддидир (Бақара 2/221, 232). Бу суранинг 6- оятида, никоҳ қилиб оила қурмоқчи бўлган ҳар иккала ёш жисмоний ва ақлий етуклик ёшига тўлган бўлишлари шарти ҳам айтиб ўтилган. Жисмоний ва ақлий етуклик ёшига тўлмаган ёш йигит ва қизларни никоҳлаш Қуръонда — Аллоҳнинг динида йўқ.

^[471] Сафиҳ – ақлсиз, ақли ожиз, ёки аҳмоқона ҳаракат қиладиган, деган маъноларни билдиради. Бу оятда келтирилган «сафиҳ» кимсалар — кейинги оятларда сифатлантирилган — ҳали ҳануз ақлий ва жисмоний етукликка эга бўлмаган ёш йигит ва қизлардир. Мол-мулкини кераксиз ва беҳуда жойларга сарфлаб йўқотиб юборадиган кишилар ҳам назарда тутилган.

Демак, бу оят иккита ҳукмга ишорат қилади. 1. Ҳали ҳануз жисмоний ва ақлий етуклик ёшига тўлмаган етим болаларни қўлига яқинларидан мерос бўлиб қолган ўз мол-мулкларини ишониб топшириб бўлмаслиги. 2. Жамиятда ақли норасо бўлган ёш ёки ёши катта бир инсон бўлса, унга тегишли ўзининг мол-мулки ҳам бўлса у инсонга ўша мол-мулкини бериб бўлмаслиги, балки унга тегишли бўлган мулкни тижорат ёки бошқа йўллар билан фойдага киргизган ҳолда, уни емоқ-ичмоғи, кийим-кечаги ва ётоғини таъминлаб турилиши керак. Агар ўша ақли норасо бўлган инсонни қўлида мол-мулки бўлмаса ҳам, уни таъминоти ўша маҳалла-қишлоқ ёки яшаб турган жамият аъзолари зиммасига юклатилади.

Бу оятдан яна бир ҳикмат чиқадики, инсон ўзининг фарзандига ҳам то синаб кўрмагунча катта мол-давлатни бошқаришни топшириб бўлмас экан. Чунки, унинг ҳаётини давом эттириш учун Аллоҳ таоло тарафидан берилган ризқни аҳмоқлик қилиб беҳуда сарфлаб, йўқ қилиб юбориши мумкин.

^[472] «Чиройли сўз» ҳам маъно томонлама ҳам ахлоқий томонлама тўғри ва фойдали созълардир. Кейинги оятда ўзларини мол-мулкига эга бўла олишлари учун рушд, яъни ақли расо бўлиб етишишини шарт қилмоқда. демак, ўша ёш етимларга уларни ақли етук ва расо бўлиб тарбия топадиган сўзлар сўзланиши керак.

^[473] Бу оят — жисмоний ва ақлий етуклик чоғига тўлмаган ёшларни никоҳланиши мумкин эмаслигини яққол далилидир. Ҳар бир эркак ўзи уйланаётган аёлига маҳр бериши шарт. Маҳрни аёлни ўзи олиши кераклиги учун у ҳам вояга етган бўлиши керак. Никоҳ қураётган ҳар иккала ёш никоҳ қуришидан аввал бошқа биров билан зино қилиб қўймаган бўлишлари ҳам шарт (Нисо 4/4, 24, 25, Моида 5/5). Агар зино қилиб қўйган бўлса, энди у қиз ёки бола ўзига ўхшаб зино қилиб қўйган бири билан ёки бошқа бир мушрик/мушрика билан никоҳланади (Нур 24/3). Зино қилиб қўйганидан кейин, қилган ишидан қаттиқ пушаймон бўлиб қайтган ва ўзини тузатган бўлса, ана ўшанда у бир номусли кимса билан никоҳланиши мумкин (Нур 24/5, Фурқон 25/68-70). Оятлар шунчалик очиқ ва баёнотли ҳолда келтирилганига қарамасдан баъзи бир фиқҳ уламолари Талоқ сурасидаги битта калимани маъносини алмаштириб олиб, вояга етмаган ёшларни никоҳлашга фатво бериб юбориши, баъзи бир тафсир китоблари ҳам бунга дастак бўлиши — уларни йўлдан чиққанини кўрсатади.

^[474] Маъруф — билинган дегани. Бу билим Қуръондан ёки Қуръон ҳукмига қарши бўлмаган анъана ва урфдан олинади. Буни зидди мункардир. Демак, етимни молига Қуръонда кўрсатилган мезонга кўра яқинлашиш керак.

^[475]

Яъни, ўлган одамнинг ўлишидан олдин қарамоғида бўлган этимлари ва тириклида ёрдам бериб юрган мискин-бечоралари у ўлганидан кейин чорасиз ва қаровсиз  ҳолга тушиб қолган кишилардир. Булардан олдин энг бошида ўлган кишининг аёллари келади (Бақара 2/240).

^[476] Демак, уларни оч-наҳор қолмайдиган даражада меросдан уларни мажбурий эҳтиёжларини қондирадиган даражада бериб қўйиш керак. Ҳамда, меросни қандай тақсимланиши Аллоҳ таоло тарафидан белгилаб қўйилганини ва уларга меросдан ортиқча бериб бўлмаслигини чиройли бир шаклда билдириб қўйиш керак.

^[477]

Зуҳо 93/8-10, Маун 107/1 ва 2-оятларда айнан мана шу оятни очиқлаб берувчи ҳукмлар бор. Бу оятларни биргаликда ўқиладиган бўлса, кимга қандай муомала қилиниши кераклиги очиқча ўртага чиқади. Бундан ташқари, етимларга нисбатан қилинадиган яхшиликлар ва муомалалар ҳақида кўпроқ маълумот учун қаранг: Анъом 6/152; Исро 17/34; Каҳф 18/82; Инсон 76/8; Фажр 89/17; Балад 90/15; Зуҳо 93/6, 9; Бақара 2/83, 177, 215, 220; Нисо 4/2, 3, 8, 10, 36, 127, Анфол 8/41; Ҳашр 59/70.

^[478] Ушбу Нисо сурасининг 2, 3 ва 6-оятларига амал қилмаганлар етимларнинг молини ҳақсиз еган ва катта гуноҳга қўл урган бўлади. Демак, улар бу ишларидан тавба қилмай, етимларнинг молини ўзларига қайтариб бермай вафот этсалар, улар охиратда бошқа гуноҳкорлардан фарқли бир азобда азобланишади, яъни қорниларига ўт тўлдириб ейди.

^[479] Меросни тақсимлаш меросхўрларни эмас, бошқа мусулмонларни вазифаси. Аллоҳ таоло бу ҳақда шундай буюрган: Бақара 2/180-182.

^[480] Бу ердаги ҳукмлар маййитни отаси ва онаси меросчи бўлса қўлланилади. Агар отаси меросчи бўлса, онасини болалари Нисо 4/12- оятдаги калола ҳукмига кўра мерос оладилар. Фақат онаси меросхўр бўлса, отасининг меросхўрлари Нисо 4/176- оятдаги калола ҳукмларига кўра мерос оладилар. Меросчи бўлиб фақатгина ака-укалари қолган бўлса, Нисо 12-оятга кўра онасининг болалари, Нисо 176-оятга кўра эса отасининг болалари меросчи бўладилар. Бу тақсимотларнинг барчаси жуфтларини улуши ажратиб берилганидан кейин берилади.

^[481] Қолганини отаси олади.

^[482] Ота бир ака-укалар она бир ака-укалардан кўра яқин бўлгани учун, отани олган мероси кейинчалик уларга қолади. Зотан, Нисо 4/176-оятга кўра, отаси ва боласи бўлмаган бирини ота бир ака-укалари унга ўз болалари каби меросчи бўладилар. Нисо 4/120 оятга кўра, онаси ва фарзанди бўлмасдан ўлган бирини она бир ака-укалари ўз болаларини ўрнига ўтмайди. Улар оналарини ўрнига ўтади, худди оналари каби меросдан энг кўп учдан бир улуш оладилар.

^[483] “ал-васийят” – бировга юклатилган маълум бир вазифа дегани (Лисан). Икки фарқли васият бор; 1- Аллоҳ юклаган меросни тақсимлаб бериш вазифаси (Бақара 2/180-181, Нисо 4/11), 2- мерос қолдирган кишига қарзига алоқадор бўлган вазифа. Белгилаб қўйилган қарзга васият дейилмайди. (Бақара 2/282) Чунки у ёзиб қўйилган ҳужжат бошқа нарсага эҳтиёж қолдирмайди. Агар бундай ҳужжатли қарз ҳавола бўлмаса, ўлишини билиб қолган киши қарзини энг камида иккита гувоҳ олдида эътироф қилиб васият қолдириш керак. (Моида 5/106-107) Мерос ҳақидаги оятларда «васият ва қарз» шаклида эмас, балки «васият ёки қарз» ифода келиши — ҳар иккаласи ҳам қарз эканини, аммо ўртада шундай бир фарқ борлигини билдиради. Асосийси қарзни ёзиб қўйишдир. Пайғамбаримиз шундай деган: «Мусулмон киши васият қилиб қолдириши керак бўлган қарзи бўлса, ўша васиятини ёзилган ҳолда олдида олиб юрмасдан икки тун ўтказиши жоиз эмас.» (Бухорий, Васоё 1; Муслим, Васият, Муқаддима; Абу Довуд, Васоё)

^[484] «абаукум» сўзининг маъноси оналарни ҳам ўз ичига олгани учун, оят «оиладаги катталар» деб таржима қилинди. “абнаукум” ҳам эркак ҳамда қиз фарзандларни ифода қилади. Чунки, бу оятдан аввал улар ҳақидаги ҳукмлар баён қилиняпти. Бу маънони мана шу оятда ҳам кўришингиз мумкин: (Наҳл 16/72)

^[485] Мерос тақсимотида аввал завжини улуши берилади, ундан ортган улушлар қолганларга тарқатилади. Аллоҳ таоло шундай буюради: Нисо 4/33.

^[486]  Моида 5/106-оятдаги эркакларни аёллари учун васият қолдириш вазифаси юклатилган. Аллоҳ таоло шундай буюради: (Бақара 2/240)

^[487]

^[488]  Она бир бўлган ака-укалар ўртасида меросдан улуш тарқатилаётганида, эркак ва аёлдан ҳар бирига тенг улуш берилади. Ота бир бўлган ака-укалар сингари битта эркакка иккита қизни улушичалик қилиб бериш қоидаси бу ерда ишламайди. Чунки, она бир бўлган ака-укани яқинлиги ва фойдаси ота бир бўлган ака-укачалик бўлмайди. Ота бир бўлган акани ота бир бўлган опа-сингилга қараш вазифаси бор.

^[489]  Баъзи бир Ислом ҳуқуқшуносларига кўра, инсон мол-мулкини учдан бирини васият қилиб қолдириши мумкин. Улар буни исботлай оладиган бирорта ҳам оят ва ҳадис топа олмаганликлари учун, улар меросхўрларни барчасига зарар етказишган. Набийимиздан «Қайси садақа яхшидир?» деб сўралганида, мана шу жавобни берган эканлар: «Саломат ва зиқна/эҳтиросли, камбағал бўлиб қолишдан қўрқадиган, бой-бадавлат бўлиш умидида юрган вақтингда берган садақангдир. Жон ҳалқумга келгунча кечиктириб, ана ўшанда «бу фалончига, шу фалончига» дема. Чунки, энди у мол-мулк фалончиники бўлиб бўлди.» (Бухорий, Закот 10; Муслим, 92 (1032)).

^[490] Ўз ишини эгалари билан келишмовчиликка тушиб қолган ўринларда Аллоҳга ва Расулига олиб боринглар дегани – Қуръонга кўра ҳукм қилинглар дегани бўлади. Қаранг: Моида 5/48. Нур 24/54.

^[491] «Ўтга» деб таржима қилинган калима накра бўлгани учун, охиратдаги ҳаммага маълум бўлган «дўзах» ёки «жаҳаннам» деб таржима қилмадик. Бу оташ дунё ҳаётидаги оташ бўлиши мумкин. Яъни, Аллоҳнинг чегараларини бузиб, мерос тақсимлашда зулм қилган кишиларнинг ҳаёти ва яшаш тарзи жаҳаннамга айланиб қолиши мумкин. Бу нарса Аллоҳнинг ғазабига, меросхўрларнинг қарғишига қолгани сабабли бўлиши мумкин.

^[492]  Қуръонда зинонинг ҳар қандай турига фаҳш дейилади (Исро 17/32).

[493] Жоҳиллик 2 хил бўлади; 1. Билмасдан қилиб қўйиш, 2. Ўзини боса олмай бир ишга қўл уриб қўйиш.

^[494] Юнус алайҳиссалом ва унинг халқи ўлим билан юзма-юз келишидан аввал тавба қилиб олганликлари учун Аллоҳ уларни тавбаларини қабул қилди (Анбиё 21/87-88). Нуҳ алайҳиссалом ҳам ўзини ўғли деб билган болани қутулиб қолиш умиди борлигида тавбага чақирди (Ҳуд 11/42-43). Фиравн эса, ўлим билан юзлашганида тавба қилди (Юнус 10/90-92). Унақа тавбани ўлаётган ҳар бир кофир қилади, лекин улардан бундай тавба қабул қилинмайди (Мўминун 23/99-100, Сажда 32/12-15). Гуноҳидан тавба қилмай ўлган мўминлар ҳам ўлганидан кейин дунёга қайтиб яхши ишларни амалга ошириб қолишни орзу қилиб қоладилар, бироқ, муҳлат тугаб бўлган, ғишт қолипидан кўчиб бўлган бўлади (Мунафиқун 63/9-11). Набийимиз шундай деган: «Аллоҳ қулларини тавбасини жонлари ҳалқумига келгунга қадар қабул қилади.» (Термизий, Даавот 98; Ибн Можа, Зуҳд 30; Аҳмад б. Ҳанбал, 2/132, 153).

^[495] Ўз ихтиёри билан ажрашмоқчи бўлаётган аёлни ажрашишига йўл қўймай, уни мажбуран никоҳида ушлаб қолиш ёки берган нарсаларини қайтариб олиш мақсадида аёлини ўз ихтиёри билан эридан ажралиб кетишига мажбурлаш мақсадида оилада турли қийинчилик ва зўравонликлар чиқариш ҳам ҳаром амал экани бу оятдан маълум бўлмоқда. Демак, аёлла ўз ихтиёри билан ажрашмоқчи бўлса ҳам ўз эркларига қўйиб бериш керак, яшамоқчи бўлса ҳам қўйиб бериш керак. Аёлларни эрладиган ўз ихтиёрлари билан ажрашиб кетиш ҳуқуқи Бақара 2:229, Нисо 4:34-35, Мумтаҳана 60:10-11 оятларида келтирилган. Ҳуқуқшунослар аёлларни қўлларидан бу ҳуқуқни тортиб олишиб, ўрнига барча ихтиёр ва қарор эркак кишини қўлида бўлади, деган мухолаани масаласини ўртага қўйишгани учун, бу ҳақдаги барча оятлар каби бу оятга ҳам нотўғри ва бошқача маъно беришга мажбур бўлиб қолишган.

^[496]  Ўхшаш оятлар:  Нур 24:6-10.

^[497] Чиройли дея таржима қилинган калима «маъруфдир». Маъруф – Ҳам Қуръон мезонига мувофиқ, ҳамда ақлан чиройли деб билинган нарсадир (Муфрадот).

^[498] Аёлини ножўя ишга қўл урганини даъво қилган эркакни битта ўзини сўзда қилган гувоҳлиги кифоя бўлгани боис, (Нур 24/6-10) бу хусусда аёлига туҳмат қилган эркак катта гуноҳга қўл урган бўлади.

^[499]

Баъзи бир фиқҳшуносларга кўра, балоғат ёшига тўлмаган болаларни никоҳлаш, яна бошқаларига кўра эса бокира қизларни отаси мажбурлаб турмушга бериб юбориши ва мажбуран қилинган никоҳ ҳисобга ўтиши айтилган. Бундай аёл-қизлар ўз эрларидан мустаҳкам бир сўз олиши мумкин бўлмагани учун, бу оят бу турдаги никоҳлар ҳисобга ўтмаслигига далил бўладиган оятлардан биридир. Ундан ташқари, никоҳ жараёнида эркаклар уйланаётган қизларга катта ва масъулиятли аҳд беришлари кераклиги ўртага чиқади. Ҳозирда умматда бу нарса Ислом умматида кўринмай қолган.

^[500] “Абу” калимасига боғлиқ бўлган калималар давомийликка далолат қилади. Яъни, отангиз деганда отангиз ҳам, отангизни отаси ҳам, ундан кейинги аждодларингиз ҳам киради. Ўғил ва қиз деганда ҳам шундай. Демак, бу оятга кўра набираси ва набирасини набирасини ҳам никоҳлаб бўлмайди.

^[501] Никоҳ ўзагидан турланган калималар Қуръонда оила қуриш маъносида экани очиқча баён қилинади. Никоҳ деганда фақатгина оила қуриб, бирга яшаш деган маъно чиқади.

^[502] Ҳаром қилинган нарса оила қуриш экани ҳам бу оятдан ҳамда аввалги оятлардан очиқча англашилиб турибди.

^[503] Мусулмон-кофир, ҳур-асир, оилали-оиласиз деб ажратмасдан, номусини сақлаган барча аёллар Қуръондаги ҳукмлар билан ҳимоя остига олинган ва уларга «муҳсона» яъни, улар худди қалъанинг ичида сақланиб қўриқланган, деб таъриф берилган. Аёллар орасидаги ҳур бўлганларига бу калима Моида 5/5-оятда келтирилган, Нур 24/4 ва 33-оятларда эса у калима ҳур аёлни ҳам асира аёлни ҳам ўз ичига олган. Аёл киши никоҳ сабабли энди эрининг ҳам ҳимояси остига олинади ва аввалгидан ҳам кучли муҳсанага айланади. Бу оятдаги муҳсона оила аёл ҳақида айтилган.

^[504] «Оталарингиз никоҳлаган аёлларни никоҳламанглар» амри билан бошланиб мана шу ергача санаб ўтилган аёлларни никоҳлаш ҳаром. Бу оятда келтирилган ”Қўл остингиздаги (асира аёллар) дан ташқари оилали аёлларни никоҳлашингиз ҳам ҳаромдир” мазмунидаги оятни ҳукми билан, оилали бўлса-да, агар уни эри ўз юртида қолиб кетган ва у аёл асирга тушиб қолган бўлса, энди уни ўз оила-аъзолари (ота-онаси ёки унга яқин бўлган қариндош)ларидан рухсат олинган ҳолда никоҳланишга рухсат берилган. Чунки, Муҳаммад сурасининг 4-оятига кўра асирга тушиб қолган аёллар асло жориялаштириб олиниши мумкин эмас. Уларни ё бирон бир қаршилик олиб, ёки бекорга озод қилиб ўз юрти ва оиласига юбориш керак. Уни озод қилиш учун оиласидан фидя берилмаган ва уни бекорга қўйиб юборилмаган асира аёллар энди мусулмон эркаклар билан бирга никоҳланиб оила қуриши натижасида, уларни мана шу йўл билан асирликдан озод бўлишига Аллоҳ таоло тарафидан имкон яратилган. Ташқаридан бири ёки ўзи уни қўл остида бўлиб турган эркак кишидан унга уйланиш таклифи билдирилган аёлда энди маҳр олиш ҳаққи пайдо бўлади. Агар асира аёлга уйланмоқчи бўлган эркак киши моддий томондан кучи етса, асира аёлга энг камида фидя бадалини маҳр сифатида бериши керак бўлади (Қаранг: Нисо 2/25) ва мана шу шаклда у аёл озодликка эришади. Агар асирага уйланмоқчи бўлган эркак киши озодлик учун бериладиган фидясини тўлашга кучи етмаса, асира аёл белгилаган маҳр-мислни бериб никоҳланиши керак. Қолган қисмини эса эр-аёл биргалашиб меҳнат қилиб пул топиб, ҳамда мўминларни берган закотлари билан тўпланган ҳолда фидяни тўлаб, ҳур аёл савиясига тамоман ўтиб олади. Қандай бўлмасин, асира аёл оила қуришдаги келишув (никоҳ аҳди)ни тузишда доимо бир тараф бўлиб туради, ва оила қуриш учун асира аёлдан албатта розилиги ва ихтиёри сўралади, оиласини изни ва Қуръон мезонига кўра (маъруфга мос равишда) никоҳ қилинади. Маҳр бадалини бу асира аёлнинг ўзигина олади. Бунга бировни ҳаққи бўлмайди. Асира аёлларни хонадонларда ишлатилишига (улардан никоҳсиз шаҳвоний мақсадларда  фойдаланишга) Қуръон ҳеч қачон йўл қўймайди. Аҳзоб сурасининг 50-оятида Набийимиз Муҳаммад алайҳиссалом учун фақатгина битта Мория онамизни маҳрсиз никоҳлашига махсус рухсат берилган. Аммо, минг афсуски, асри саодатдан кўп ўтмай бу ҳақидаги барча оятларнинг маъноларига ўзгартиришлар киргизилган ҳолда, асира аёллар билан никоҳсиз жинсий алоқа қилишга йўл чиқариб олишган.

^[505] Бу оятга кўра, ҳур аёл билан никоҳланишга кучи етадиган эркак киши асира аёл билан никоҳланиши мумкин эмас. Ҳур бир аёл билан никоҳланган эркак киши, ҳур аёлини устига яна битта асира аёлни никоҳлаб ҳам ололмайди. Агар асира аёлга уйланмоқчи бўлса, аввал у аёлни озод қилади (Қаранг: Муҳаммад 47/4) ва ундан кейин никоҳланади. Уйланмоқчи бўлган асира аёлини озод қилиш учун тўлайдиган фидясини унга бериладиган маҳр сифатида  асира билан келишиб олса ҳам бўлади. Набийимизга фай сифатида берилган ва жангда енгилиб асирга тушмаган Мория онамиз Аҳзоб 33/50-ояти билан ҳалол қилингани учун, у билан бир оила бўлиб яшай олган (Қаранг: Таҳрим 66/1-2). Аммо жангда енгилиб асирга тушган Жувайрия, Сафийя ва Руҳайна оналаримизни озодликка эриштирганидан кейин никоҳлаган.

^[506]  Ҳар бир аёл бир эркакни қизи, ҳар бир эркак киши ҳам бир аёлни ўғли бўлади. (Ҳужурот 49/13)

^[507] Жангда асирга олинган шахслар мусулмон оилаларга тарқатилади ва улар мусулмонлар билан бир оила бўлиб яшайди ва мусулмонлар тарафидан уларга бир оиладек муносабат билдирилиб, ўзлари еган-ичган нарсадан едириб-ичиради, ўзлари кийган нарсадан кийинтиради (Нур 24/58-59, Инсон 76/8). Асирлар қайси оилага берилса, энди улар вақтинча худди ўша оилага мансуб деб қаралади. Асирни уйига олиб, унга едириб-ичираётган ва уни моддий томондан таъминлаётган мусулмон оила фақатгина уни никоҳлашда кимга ва нима эвазига никоҳлашни ҳал қила олишга эга бўлади, холос. Асира эса, никоҳланиш ёки никоҳланмаслик қарорини ўзи беради ва унга бериладиган маҳрга ҳам ўзи эгадорлик қилади. Никоҳланганидан кейин уни ўзи ёки эри фидяни қолганини ҳам тўласа, ана ўшанда у асира аёл қарамоғидаги оиладан тамоман озод этилади ва ҳур деб қабул қилинади.

^[508] Юқоридаги оятни изоҳида айтиб ўтилганидек, ҳур-асир, оилали-оиласиз деб ажратилмасдан барча аёлларга «муҳсана» яъни, гўё бир қалъа ичида сақлаб ҳимоя қилинадиган деб таъриф берилган ва улар билан асло никоҳсиз жинсий алоқа қуриб бўлмаслиги билдирилган. ҳам мана шу иккита оятни ҳамда Нисо 4/3 ва Нур 24/32-33- оятларда очиқ-равшан қилиб келтирилганидек, асира тушган аёллар билан уларга никоҳланишсиз бошқа ҳеч қайси йўл орқали фойдаланиб бўлмайди. Бу оят асира аёл эрга тегиши учун худди бир ҳур аёл каби ўз ирода ва хоҳишига эга эканини билдиради. Уни никоҳ жараёнини ва келишувларини назорат остига олиш эса, унга қараб турган мусулмон оилага юклатилган. Бу оят ва Бақара сурасининг 232-оятига кўра, асир ушлаб турган оиланинг асирдаги ваколати — асира аёлни берадиган қарори маъруфга мос ёки мосмаслигини назорат қилиб туришдангина иборатдир. Бунга алоқадор бўлган оятларнинг барчасини мазмунини Пайғамбар алайҳиссалом шундай баён қилиб берган: “(Никоҳланмоқчи бўлган аёл) Агар валийси билан келиша олмаса, султон (шу ишда ваколатли шахс) валийси бўлмаган кишининг валийси бўлади. (Абу Довуд, Никоҳ 56; Ибн Можа, Никоҳ 12; Насоий, Никоҳ 35)

^[509] Зинога 100 қамчи жазо берилади. Зинога қўл урган аёл агар ҳур бўлмаса, ҳур аёлга бериладиган жазонинг ярми, яъни 50  дарра/қамчи берилади. Зино қилган эркак ва аёлни тошбўрон қилиш (ражм) ҳукми йўқ. Зотан, тошбўрон қилиб ўлдиришни ярми деган жазони ўзи ҳам йўқ (Нур 24/2 ва 4).

^[510] Бу оятга кўра, бир эркак бир асира аёлга уйланмоқчи бўлса ва уни бунга моддий томондан кучи етса, аввал аёлни озод қилади, кейин никоҳланади.

^[511]  Оятдаги «Суннат» калимаси барча пайғамбарлар юрган тўғри йўлни билдиради. Пайғамбарлар юрган йўлда юрмаган кишилар дунё ва охиратини қўлдан бой беради (Исро сураси 76-77, Каҳф 18/55). Суннат Аллоҳ белгилаб қўйган йўл бўлгани учун, Қуръони Каримнинг учта оятида Суннат калимаси «Суннатуллоҳ/Аллоҳнинг суннати» шаклида лафзи жалолага изофа бўлиб келган (Аҳзоб 33/38, 62, фатҳ 48/23).

^[512]  Ирода — хоҳлаш дегани. Аллоҳ таоло инсонлар имтиҳондан ўтиб олишини хоҳлайди, бироқ ҳар ким ҳам буни бажара олмайди. Чунки, Аллоҳ «Бўл!» деб буюрмагунича Аллоҳ хоҳлаган нарса амалга ошмайди (Ясин 36/82). Бу ва бундан кейинги оятларга кўра, Аллоҳ имтиҳонга алоқадор бўлган масалаларда «Бўл!» деган буйруғини фақатгина керакли ишни амалга оширган қуллари учунгина бериши маълум бўлмоқда.

^[513] Аллоҳ таоло бандаларига ҳар бир масалада енгиллик бўлишини хоҳлайди, лекин инсонларнинг ўзлари уларга берилган енгиллик ва қулайликлардан фойдаланмасдан, ўзларига ўзлари муаммо ва машаққат орттириб, диндаги ҳукмларга ўзларича қўшимча ҳукмлар ва иловалар киритиб олишади. Натижада инсонларни Аллоҳнинг динига қизиқтириш ва жалб қилишни ўрнига, уларни диндан узоқлаштириб бездиришга сабабчи бўлишади.

^[514]Ботил калимаси алиф-ломли бўлгани учун, барча ботил — нотўғри йўлларни ўз ичига олади. Ботил йўллар: Ўлчов ва тарозидан уриб қолиш (Мутоффифин 83/1-3, Исро 17/35), фоиз ейиш (Бақара 2/275, 278-279, Оли Имрон 3/130), куч билан тортиб олиш (Каҳф 18/79), ўғрилик (Моида 5/38), етимни молини ейиш (Нисо 4/2, 6, 10), хотинига берган нарсасини ажрашиб кетаётиб тортиб олмоқ (Бақара 2/229), бировни молини ноҳақ еб кетиш учун ваколатли кишиларга пора бериш (Бақара 2/188).

^[515]Оятдаги бу ибора тўлдирувчидир. Бундай ибораларни жумлалардан ажратиб маъно бериш ўқувчига ҳам ўқиб берувчига ҳам қийинчилик туғдиради. Бир-биримизни мол-мулкимизни ер эканмиз, олди-берди қилишда ҳақсизлик қилмасдан, ўзаро рози-ризочиликка асосланган ҳамда тўлиқ бир тижорат фаолияти орқали бўлиши кераклиги билдирилмоқда. Бунга бир мисол: Порани олган киши ўз розилиги билан олса ҳам,  берган киши ҳам ўз розилиги билан берса ҳам, барибир оятда тўлдирувчи бўлиб келган тижорат шартига тўғри келмайди, шу сабабли пора орқали бир мулкка эга бўлиш ҳаром. Араб ва туркий тилларда тижорат ва савдо деб — фойда олиш мақсадида қилинган товар ва хизмат алмашувига айтилади.

^[516] Тақиқланган катта гуноҳларнинг баъзилари шулар: Оятларни ва ундаги ҳукмларни яшириш (Бақара 2/159-163, 174-177), ширк (Нисо 4/48), зино қилиш (Исро 17/32, Нур 24/2), номусли ва пок аёлга зинокор деб туҳмат қилиш (Нур 24/4, 11-13), одам ўлдириш (Фурқон 25/68), етим молини ейиш (Нисо 4/2, 6, 10), тарози ва ўлчовдан уриб қолиш (Мутоффифин 83/1-3, Исро 17/35), ўгирлик (Моида 5/38), Ислом аҳкомларида Аллоҳ белгилаб қўйган чегараларни бузиш (Нисо 4/14), ўзи тўқиган ёлғонни Аллоҳдан деб гапириш (Ҳуд 11/18), ҳаром нарса ейиш (Бақара 2/273, Моида 5/3, Анъом 6/145, Наҳл 16/115), жангдан қочиш (Анфол 8/15-16), фоиз орқали фойда топиб ейиш (Бақара 2/275, 278-279, Оли Имрон 3/130), ота-онага ёмон муомала қилиш (Исро 17/23) ва мутакаббирлик қилиш (Нисо 4/36), сархўш ва маст қилувчи ҳар қандай ичимлик ёки гиёҳларни истеъмол қилиш ва қимор ўйнаш (Моида 5/90-91, Бақара 2/219), ҳаром ойларда жанг қилиш (Бақара 2/217), никоҳи ҳаром бўлган аёл-қизлар билан никоҳланиш (Нисо 4/22-24), инсонларни масжидлардан тўсиш (Бақара 2/214), Аллоҳдан ваҳий олдим (пайғамбарман) деб иддао қилиш (Анъом 6/93) ва оятлардан юз ўгириш (Анъом 6/157, Тоҳа 20/124-127), Қуръонга тушунарсиз бир китоб деб қараш (Зуҳруф 43/36-39).

Булардан ташқари яна Қуръони Карим оятларида ҳар қандай фаҳш турлари ва гомосексуализм, Аллоҳнинг оятларини маъноларини бузиш, пул ва товарларни эркин ҳаракатланишига тўсқинлик қиладиган ҳар турли террор ҳаракатлари (безорилик) катта гуноҳлар деб ҳар бири алоҳида айтиб ўтилган.

^[517] Бу оятни мана шу суранинг 29-ояти билан бирга ўқилса, яна-да тушинарли ва фикр юритишда қулай бўлади.

^[518] Бу оятга кўра, меросдан илк бошда эр ва аёлнинг улуши берилади.

^[519] Ҳаётда баъзи масалаларда эркаклар ва баъзи масалаларда аёллар устун келади. Мана шу фарқ сабабли инсониятда ва оилада бири томонидан йўл қўйилган камчиликни иккинчиси тўлдириб кетади ва ҳаёт шундай давом этади. Бундай масалаларда томонлардан бири иккинчисига аҳамият бермаслиги керак. (Нисо 4/32) Аёлларга берилган баъзи бир хислатлар эркакларда йўқ, эркаларга берилган баъзи бир хислат ва фазилатлар эса аёлларда йўқ. Демак, аёллар ҳам эркаклардан баъзи хусусларда устун бўлса, эркаклар ҳам баъзи хусусларда аёллардан устун туради.

^[520]  Яъни, маҳр бериш ва оилани барча моддий таъминоти эркак кишиларга юклатилган (Бақара 2/233, Нисо 4/4, 24, Талоқ 65/6).

^[521] Аллоҳ аёлларни ҳимоя қилганини қуйидагича тушунамиз: Бир аёлни зино қилган деб иддао қилган киши тўртта гувоҳ олиб келишга мажбур экани (Нисо 4/15, Нур 24/4,6,13) оятларида айтилган, оиладаги барча моддий таъминот эркакларга юклатилган, бундан ташқари, аёл-қизларни никоҳланиш ва оила қуриш ва ажрашиш ҳуқуқини маҳр билан молиявий томонлама таъминлаб қўйган, агар эр ажрашиб кетса, аёлга маҳр ва тўяна сифатида берилган нарсаларни эри қайтариб оломаслигини ҳам билдириб ўтган. Мана шу шаклда Аллоҳ таоло аёлларни ҳимоя қилиб қолган (Бақара 2/229 Нисо 4/20-21).

^[522] «Ҳеч ким кўрмаса ҳам» деб берилган маъно фил-ғойб = في الغيب тақдиридаги  лил-ғойб = للغيب  калимасидир. Бешта ҳиссий аъзо билан билиб бўлмаган нарсага ғайб дейилади. Кўринмаган, эшитилмаган, яъни унга гувоҳ бўлинмаган нарса инсонлар учун ғайб дейилади. Аёл кишини зино қилганини аниқлаш учун тўртта гувоҳ талаб қилинади (Нисо 4/15). Демак, ҳар иккала оятда ҳам «лил-ғойб» ифодаси билан гувоҳлар бўлмаган ҳолат ҳақида айтилмоқда. Хулқи ёмон аёллар мана шу фурсатдан фойдаланиб ахлоқсизлик қилиб қўйишлари мумкин. Аммо, яхши аёллар эса, Аллоҳга ич-ичидан ишониб-суянгани сабабли бундай ишларга ҳеч ким кўрмайдиган жойда ҳам қўл урмайдилар.

^[523]  «Кетиб қолишидан» деб таржима қилинган калима «нушуз»дир. Нушуз — бир киши кетадиган вақт секингина ўрнидан туриб кетишига айтилади (ал-Айн). Бу ҳақдаги бир оят қуйидагича: (Мужодала 58/11) «Нушуз» калимаси эркак киши учун ишлатилса «аёлини ташлаб кетиши» деб маъно брилади. Бу ҳақдаги оят қуйидагича: «Агар бир аёл эри уни ташлаб кетиши/нушузи ёки юз ўгириб кетишидан қўрқса, ўзаро бир турли келишиб олишларида ҳар иккаласига ҳам гуноҳ бўлмайди. Келишиб олиш яхши. Нафсларга қизғониш сингиб кетган. Агар чиройли келишиб олсангиз ва масъулиятли ёндашсангиз, (билингки) Аллоҳ қилаётган ишларингизни ич тарафидан ҳам хабардордир.» (Нисо 4/128) Мана шу сабабли ҳам бу оятга «аёл киши эрини ташлаб кетиши» деб маъно беришга мажбур бўлдик.

^[524]  Эркак кишини аёлидан маълум муддат узоқ қолиши — аёлини берадиган қарорини кўздан кечиришида ёрдам беради ҳамда ажрашиб кетмоқчи бўлган аёлни бирга яшашни хоҳламай турган эридан ҳимоя бўлиб қолишдан сақланган бўлади. Мана шу муддат ичида эркак киши аёлини уйдан чиқармаслиги керак. Аёлни уйдан чиқармай ушлаб туриш — нафақат аёл балки эркак кишини учун ҳам ажрашишдаги асос бўлади (Талоқ 65/1).

^[525] «Тинч қўйинглар» деб маъно берилган «зорб» калимасининг ўзак маъноси — бир нарсани бошқа бир нарсани устига қўйиб мустаҳкамлаш, дегани (Муфрадот). Турли вазиятлар ва ҳолатларда фарқли маъноларда ишлатиладиган бу феълнинг маъноси урилган ёки мустаҳкамланган нарсага кўра ўзгариб туради (Ал-Айн). Бу оятни маъноси учун мос келадиган ўша калиманинг иккита маъноси бор: воз кечиш ва ташлаб қўйиш. Бу ерда эркак киши аёлини ётоғидан айрилганидан кейин, аёлидан ажрашиб кетмасдан, уни ўз ҳолига қўйиб, қарорига аниқлик киритиб олиши ва ажрашиб кетиш ёки кетмасликни аёл ўз ирода ва ихтиёри билан танлаб олишига имкон яратиб берадиган чиройли бир маъно берилиши керак. Чунки, аёлнинг эридан ажрашиш ёки ажрашмаслик қарори унинг ўзи хоҳишига боғлиқ. Буни эса оятни давоми очиқлайди.

^[526] «Кўнгилдан қабул қилиш» итоатнинг Араб тилидаги сўзлик маъносидир. Буни зидди икроҳ, яъни мажбурлашдир (Муфрадот). Бир ишни калтаклаб қилдиришга икроҳ, яъни мажбурлаб қилдириш дейилади. Динимизда эса мажбурлаш ва зўрлаш йўқ (Бақара 2/256). Агар зарб калимасига «уриш» деб маъно берсак, ўша зарб калимасидан кейин келган «Агар улар сизларга итоат этсалар» ифодаси зарб калимасига уриб-калтаклаш деб маъно бериш нотўғри эканини ва буни иложиси йўқлигини баён қилади. Бу оятдаги зорб калимасига берилиши мумкин бўлган ягона тўғри маъно ажрашмоқчи бўлган аёлни уйдан чиқариб юбормасдан, ўз ҳолича ушлаб туриш бўлади. Чунки Аллоҳ таоло Қуръони Каримда эркакларга қандай ҳуқуқ берган бўлса, аёлларга ҳам худди шундай ажрашиш ҳуқуқи берган (Бақара 2/229).

^[527] Бу ҳукм эр-хотинга эмас, балки эр-хотинни ораси бузилиб ажрашиб кетиш хавфи туғилганини билиб қолган ҳар иккала тарафни яқинларига юклатилади. Оиладаги муаммони фақатгина эр тараф ҳал қилишга ҳаққи йўқ.

^[528] Аллоҳга ва охират кунига ишонишда ва Аллоҳ берган нарсалардан Аллоҳнинг розилиги учун сарф қилинишида ҳеч қандай зиён ҳам зарар ҳам йўқ. Бунда фақатгина инсоннинг ўзига фойда бўлади, холос. Бу оятдаги савол тариқасидаги сўроқ жумласи, қаттиқ огоҳлантирув ва таг маъно ифодалайди. Яъни, агар бу ишда ҳеч қандай зиён бўлмаса, нега унда ўша бахиллар бу ишни қилмаяпти экан, деган маъно чиқади.

^[529] Қаранг: Моида 5/117.

^[530] Жунублик эр-хотинни бирга бўлиши оқибатида юзага келадиган органик ҳолат, бу ҳолатга бошқа сабаблар орқали тушиб қолса ҳам у инсонга шаръан жунуб дейилади.

^[531] Бу иборалар сафарда бўлишга эмас, хоҳ узоқ масофа бўлсин, хоҳ яқин бўлсин, ҳар қандай ҳолатда ҳам йўлда бўлишни билдиради.

^[532] Ҳожатхона деганда – ҳожатхонага алоқадор ишлар назарда тутилган. Буларга ел келиши, енгил ва оғир ҳожат чиқариш ишлари киради. Бундан бошқа ҳолатларда таҳорат синмайди.

^[533]  Оргазм ҳолат асосан эр-хотинни ўртасидаги жинсий алоқа туфайли юзага келади. Лекин бошқа бир йўл орқали ҳам юзага келган оргазм ҳолат ҳам мана шу ҳукм остига киради.

^[534]

Оятдаги «лам тажидуу » ибораси сув ишлата оладиган аҳволда бўлмасангиз дегани бўлади (Муфрадот). Калима маъноси учун Талоқ сурасининг 6-оятидаги «من وجدكم» иборасига ҳам қаранг.  (Мадорикут Танзил, Имом Насафий, Нисо 4/43 оят тафсирига ҳам қаранг.) Оятдаги «сув ишлатишга имкон топа олмасангиз» ибораси – агар сув топиб олсачи деган саволга йўл очади. Демак, агар сув топа олса албатта таҳорат олиши керак бўлган, лекин қандай? Ахир таҳоратни қандай олиш ҳақидаги оят бундан кейинги сурада – Расулуллоҳни вафотидан 4-5 ой олдин тушган, лекин Расулуллоҳ ундан аввал ҳам намоз ўқиган, таҳорат олган, хўш, қандай олган? Бу саволга Анъом сурасининг 83-80-оятларда жавоб берилади. Яъни, Расулуллоҳга ҳали ҳануз бир масалада тўлиқ оят тушмаган бўлса, ўша масалада ўзидан аввалги пайғамбарларга нозил бўлган илоҳий китоблардаги ҳукмларга амал қилиб туришлик буюрилган.

^[535]«соийд» — устки ва юқори қатламига юксалган нарсага айтилади. Дунёнинг устки қатмига (Каҳф 18/8) ҳам, тупроқнинг устки қатламига ҳам (Каҳф 18/40) соийд дейилади.

^[536] 44 ва 45-оятлардан шундай ҳукм чиқади: Аллоҳнинг Китобидан хабари бўла туриб, ўзи ундаги ҳақ йўлда юрмай, бошқа нотўғри йўлларга кириб кетган, ўзидан бошқаларни ҳам у Китобдаги йўлдан бошқа йўлда юришга даъват қиладиган кимсалар Аллоҳнинг Китобига ҳам, унга амал қилмоқчи бўлган мусулмонларга ҳам маънавий душмандир. Ундай кимсаларни айтаётган гапларини яхшилаб текшириб кўриб кейин амал қилиш керак, агар Аллоҳнинг китобидан бошқа йўлларга даъват қилишда давом этаверсалар, ундай кимсалардан узоқ туриш керак. Чунки Аллоҳ уларни душман деб атади.

^[537] 44 ва 45-оятлардан шундай ҳукм чиқади: Аллоҳнинг Китобидан хабари бўла туриб, ўзи ундаги ҳақ йўлда юрмай, бошқа нотўғри йўлларга кириб кетган, ўзидан бошқаларни ҳам у Китобдаги йўлдан бошқа йўлда юришга даъват қиладиган кимсалар Аллоҳнинг Китобига ҳам, унга амал қилмоқчи бўлган мусулмонларга ҳам маънавий душмандир. Ундай кимсаларни айтаётган гапларини яхшилаб текшириб кўриб кейин амал қилиш керак, агар Аллоҳнинг китобидан бошқа йўлларга даъват қилишда давом этаверсалар, ундай кимсалардан узоқ туриш керак. Чунки Аллоҳ уларни душман деб атади.

^[538] Мусулмонлар Аллоҳнинг оятларини эшитганларида айтилиши керак бўлган “эшитдик ва итоат этдик, яъни «бош устига» демасдан, гапни айлантириб, бошқа томонларга буриб, ёки «эшитдик», «эшитганман», биламан сўзидан кейин «итоат этдим», «бош устида» демасалар, айнан ушбу оятда айтилган яҳудийларга ўхшаб қолиши мумкин. Шу боис, мусулмонлар Аллоҳнинг оятлари ўқиб тушунтирилганида «Раббимизнинг амри бош устига» дейишлари керак. Ана шундай кимсалар – оятлар тиловат қилинганда имони ортадиган ва қалблари ларзага келадиган мўминлардир. (Қаранг: Анфол 8/2)

^[539] Оятдаги биринчи жумла “سَمِعْنَا وَعَصَيْنَا = самиъна ва асойна” дир. Бу жумлани бир маъноси «Эшитдик (тушундик) ва маҳкам ушладик», яна бир маъноси эса «Эшитдик (тушундик) ва қарши чиқдик» шаклида бўлади. Чунки асо = عصى” феълида бир-бирига зид иккита маъно бўлиб; бири – маҳкам ушлаш, яна бири – осийлик қилиш/қарши чиқишдир (Бақара 2/93). «Самиъна ва асойна» жумласидан салбий маъно чиқиши билан бирга ижобий маъно ҳам чиқариш мумкин, бироқ, «асойна» дейишни ўрнига «атоона» дейилса, яна-да ўзларига яхши бўлар эди. Чунки, «атўна» сўзидан ҳеч қандай салбий маъно чиқмас ва буни ҳеч ким кўчма маъно сифатида қўллана олмас эди. Иккинчи жумла “وَاسْمَعْ غـَيْرَ مُسْمَعٍ = васмаъ ғойро мусмаъин” жумласидир. «Ғойри мусмаъин» жумласини ҳам иккита маъноси бор. Бири — эшит, илтимос. Сенга гап гапириш бизга эмас аммо…” яна бир маъноси эса «Эшит, эй гап тингламас!» шаклида келади (Намл 27/80). Агар фақатгина “اسْمَع = исма” дейилса эди, бу калимани салбий маънога буриб бўлмас эди.

Оятдаги учунчи “رَاعـِنَا = роина” жумласига «Бизни назорат қилиб тур» деб маъно берилса ҳам бўлади. Лекин калима бир иш биттадан ортиқ фоил тарафидан бажарилиши мумкин бўлган مفاعلة = муфоала ўзагидан турлангани учун, унга «бир-биримизни назорат қилиб турайлик», маъноси берилиши ҳам мумкин. Бу эса — Яҳудийлар ўзларини Аллоҳни Элчиси билан тенг кўришмоқчи бўлатётганини ифода қилади. Ҳеч ким унга элчилик вазифаси ҳақида «бир-биримизни кузатиб турайлик» деёлмайди (Нур 24/63, Ҳужурот 49/3).

Муфоала қолипи бир инсон ишни ўзи ёлғиз қилиши, деган маънони ҳам ўз ичига олиши мумкин. Шу сабаб роина=رَاعـِنَا калимасига «Бизга қараб тур/Бизни етаклаб юр» деб маъно бериш ҳам мумкин. Ана шунда улар «Бизни ҳайвонга қараб тургандек қараб тур/Бизни ҳайвонни еталагандек етала» деган таг ва кўчма маъноларда Расулулллоҳни камситган бўлиб қолишади. Агар раъина رَاعـِنَا калимасини ўрнига унзурна انظُرْنَا десалар эди, «бизни назорат қилиб тур» дан бошқа маънога бура олишмас эди.

^[540]  Қаранг: Аъроф 7/163-166.

^[541] Яъни, агар бир инсон Аллоҳга ширк қўшса ва тавба қилмасдан ўлса, Аллоҳ у гуноҳни асло мағфират қилмайди. Ширкдан бошқа гуноҳларни эса, тавба қилмай ўлган кишилардан ҳам мағфират қилиши мумкин. Демак, ширк амали тавба билан кечирилади, тавбасиз ўлган бўлса кечирилмайди. Ундан бошқа гуноҳлар эса, тавба билан кечирилади, тавбасиз ҳам кечирилиши мумкин.

^[542] Нажм 53/32 оятига қаранг.

^[543] Тоғут – ёвузлик, зўравонлик, ҳаддан ошишлик, жафокашлик, зулм ва жабр каби маъноларни англатади. Ундан ташқари, нотўғри дин ва адолатсиз/мустабид тузимни ўзини ҳамда улардан бирига бошчилик қилаётган шахга ҳам тоғут дейилади. Бу ҳақида қўшимча маълумот учун қаранг: Бақара 2:257, Нисо 4:51, 60, тоҳа 20:43-45, Қоф 50:27, Нозиот 79:37, Алақ 96:6.

^[544] (Исро 17/100)

^[545]

Араб тилида эркакларга ҳам, аёлларга ҳам жуфт/заавж дейилади. Демак, жаннатда эркаклар ҳам аёлар ҳам ёлғиз қолмайди. Жаннатдаги ғилмон, вилдон ва ҳурлар ҳеч кимга хотин ёки эр сифатида берилмайди (Духон 44/54, Тур 52/20-24, Воқеа 56/17-24, Инсон 76/19).

^[546] Қўйиқ соялар нима ва қандай эканини билиш учун қаранг: (Ясин 36/56, Мурсалат 77/41.)

^[547] РАСУЛ – ҳам элчига, ҳамда элчи орқали юборилган нарса (мактуб, хабар, китоб) учун ишлатилади (Муфрадот). Аллоҳ инсонларга Ўз буйруқларини етказиш учун инсонлар орасидан элчилар танлаб олиши ва ўша элчи ҳам унинг уммати ҳам айнан битта нарсага – Аллоҳдан келган илоҳий буйруққа бўйсуниши керак бўлгани учун, расул дейилганда аввало элчи орқали юборилган буйруққа урғу берилади. Агар жумладаги маъно оқишига тўғри келмаса, расул деганда буйруқни олиб келган элчи назарда тутилади. Шу боис, Қуръонда ер олган Расулуллоҳ = رسول اللّه ва ар-Расул = الرسول сўзларидаги асл урғу Қуръон ва ундаги оятларга қаратилган. Уҳуд жангида Пайғамбаримиз ўлгани ҳақида гап тарқалаётганида мана шу оят тушгани ҳам айнана шунга ишорат қилади: «Муҳаммад элчи, холос. Ундан олдин ҳам элчилар келди-ю кетди. Агар у ўлса ёки ўлдирилса (Муҳаммад келтирган нарсадан) ортга ўгириб кетасизларми?» (Оли Имрон 3/144). Муҳаммад алайҳиссалом Аллоҳнинг сўнги элчиси бўлгани боис, ҳозир бизнинг қўлимиздаги расул – Қуръондир. Зотан, Расулуллоҳнинг вазифаси Қуръонни етказишдан иборат бўлган, у киши ўз вазифасини гўзал бир ҳолатда адо этиб кетди. Энди қўлимизда у киши олиб келган Аллоҳнинг китоби – Қуръон бор. (Наҳл 16/35, Моида 5/67.)

[548] Тоғут – ёвузлик, зўравонлик, ҳаддан ошишлик, жафокашлик, зулм ва жабр каби маъноларни англатади. Ундан ташқари, нотўғри дин ва адолатсиз/мустабид тузимни ўзини ҳамда улардан бирига бошчилик қилаётган шахга ҳам тоғут дейилади. Бу ҳақида қўшимча маълумот учун қаранг: Бақара 2:257, Нисо 4:51, 60, тоҳа 20:43-45, Қоф 50:27, Нозиот 79:37, Алақ 96:6.

^[549] Муҳаммад сурасининг 19-оятида Аллоҳ жаноб пайғамбаримизга мўминлар ҳаққига дуо қилишни, Аллоҳдан уларни мағфират қилиши учун илтижолар қилишини буюрган.

^[550] Бу оятга ва оятдаги воқеликка алоқадор бошқа оятларни ҳам биргаликда ўқилганида, бу оятдаги «нафсингизни ўлдиринглар» ибораси ҳақиқий маънода эмас, балки мажозий экани маълум бўлмоқда. Чунки, Мусодан кейин буқага сиғинганларга ҳам шундай буюрилган, лекин орқасидан уларнинг гуноҳлари мағфират қилингани билдирилган (Бақара 2/51-54, Аъроф 7/152-153). Ундан ташқари, Мусо алайҳиссаломнинг умматини буқага сиғинишга даъват қилган Сомирий ҳам, улар орасидан сургун қилингани ва ўлдирилмагани ҳам, бу оятдаги «нафсларингизни ўлдиринглар» иборасига мажозан маъно берилиши кераклигини кўрсатади (Тоҳа 20/95-97).

^[551] Оли Имрон 3/200, Анфол 8/60.

^[552] Аллоҳ йўлида жанг қилаётган мўминлар орасида ғолиб бўлишдан кўра шаҳид бўлиб кетиш орзуси кўпроқ ва кучлироқ бўлиши ҳақидаги гаплар кўп учрайди. Ҳолбуки, бу оятда ғолибга ҳам шаҳидга ҳам бир хил мукофот ва мақом берилиши баён қилинган.

^[553] Оли Имрон 3/152-153, Ясин 36/82, Тағобун 64/11.

^[554]  Қаранг: Нисо 4/79, Оли Имрон 3/154 ва 186, Шўро 42/30, Мулк 67/2, Анкабут 29/2,3, Муҳаммад 47/31, Бақара 2/214.

^[555] Оли Имрон 3/152-153, Шўро 42/30.

^[556] Қуръон Аллоҳнинг китоби бўлгани учун, унда оятлар аро ҳеч қандай зиддият, бир-бирига қарши ҳукмлар ва ихтилоф йўқ. Шунинг учун ҳам, уммат агар Қуръонни маҳкам ушласа ихтилофга тушмайди.

^[557] Булар ушбу суранинг 77-оятида келтирлган қўрқоқ ва заиф мусулмонлар, ёки мунофиқлар бўлиши ҳам мумкин.

^[558] Ҳужурот 49/6.

^[559] Расулуллоҳ Уҳуд жанггида ўзи ёлғиз қолиб кетса ҳам, жанг майдонини ташлаб қочиб кетмаган.

^[560]

 Мадинага кўчишдан бош тортиш оқибатида ўзига ўзи зулм қилиб қўйганлар ҳақидаги бошқа оятлар ушбу суранинг 97-98- оятларда.

^[562]  Қаранг: Бақара 20-оятнинг изоҳи. Бу ердаги қонунлар шу оятларда очиқланган: (Юнус 10/102-103, Рум 31/47, Ғофир 40/51, Соффат 37/171-173)

^[563] Бу ҳукм кофирларга қарши жанг қилинаётган вақтда жанг майдонида юз беришига боғлиқ бўлган ҳукмлардир. Жанг майдонидан бошқа ҳолатларда содир этилган қотилликларга қасос ҳуқуқи қўлланилади (Бақара 2/178).

^[564] Бунинг сабаби Наҳл 16/28 ва 87-оятида билдириб ўтилган.

^[565] Жангда таслим бўлган кишини имонга кирган ёки кирмаганига қаралмайди, душман жон ва мол хавфсизлигини ўйлаб таслим бўлиши уни ўлдирмасликка кифоя қилади. Расулуллоҳнинг қизи Зайнабнинг эри Абулос ва Тай қабиласининг раиси бўлган Адий ибн ҳатим Мадинага келишган эди. Лекин, мушрик бўлсалар ҳам, улар ўлдирилмаган.

^[566]

Буларни ким экани Тавба 9/91 ва Фатҳ 48/11-оятларда очиқланган.

^[567] Баъзи кимсалар инсонларни жонини оладиган битта фаришта (Жаброил) бор деб билади. Ҳолбуки, Қуръон оятлари жон олувчи фаришталар биттадан кўп эканини билдиради (Анъом 6/61, наҳл 16/28-32). Ҳар кимни жонини унинг ўзига муваккал этиб тайинланган жон олувчи фаришта олади (сажда 32/11). Бизгача етиб келган соғлом ҳадисларда ҳам азроил деган фаришта номи келтирилмаган. Балки, «малакул-мавт» деб номланади. (Қаранг: Бухорий, Жаноиз 69, Анбиё 31; Муслим, Фазоил 157, 158; Термизий, Тафсир 7; Ибн Можа, Жиҳод 10; Муснад 2:269, 351, 4:287, 5:395.)

^[568] Бу оят ҳамда Анкабут 29/56-оятларда билдирилганидек, холис Аллоҳга ибодат қилишдан ман этилган жойлардан кўчиб кетиш кераклиги кўрсатилган.

^[569]  Айнан мана шу оятда келтирилган кишилар Нисо /88-91- оятларда айтиб ўтилган Маккалик мушриклар.

^[570] Бундан кейинги оятда сафарда ўқиладиган икки ракаатли намозни қандай ўқиш кераклиги кўрсатилган. Бу оятга кўра Пайғамбар алайҳиссалом ўша намозни тўлиқ икки ракаат ўқиган, ёнидагилар эса бир ракаатдан ўқишган. Демак, сафарга чиққанда намозлар аслида икки ракаатдан ўқилади, сафарда душманни ҳужумидан қўрқув пайдо бўлган ҳолатда эса, ўша икки ракаатли намозни бир ракаат қилиб ўқиса ҳам гуноҳ бўлмаслиги билдирилган.

^[571] Бу оят намоз ва жамоатни қанчалик аҳамиятга эканини кўрсатади.

^[572]

[573] Араб тилида «катаба» феълига «ёзмоқ, тузмоқ, буйруқ бермоқ, тақдир қилмоқ, қайд этди» каби фарқли маънолар берилади.

^[574] Муҳаммад 47/4, Анфол 8/67.

^[575]

Ўхшаш оятлар: Бақара 2/213, Моида 5/48 ва 49.

^[576] Бу оятдан фақат тил билан «Астағфируллоҳ» деб қўйиш чиқмайди. Чунки гуноҳларни кечирилиши учун, ёмон оқибатларга олиб келувчи тақиқланган ишлардан тийилиш (Анфол 8/38), ана ундан кейин ўша қилган иши (тавбаси) учун Аллоҳдан кечирим талаб қилиши керак (Ҳуд 11/3). Гуноҳ ишлардан тийилмай, гуноҳда давом этиб, минг марта истиғфор айтгани у инсонга фойда бермайди.

^[577] Бу ва бу каби оятлар шунга ишорат қиладики, Аллоҳ буюрган буйруқлар бажарилмаса, қайтарган тақиқлардан узоқ турилмаса, Моида сурасининг 27- ва Аҳзоб сурасининг 17- оятидаги исмат масаласи фойда бермайди.

^[578] Ҳеч ким ўзимга хиёнат қилай деб бир иш қилмайди, лекин оқибатда қилган хиёнати ўзига зарар берганида, у ўзига ўзи хиёнат қилган бўлиб қолади. Алдов ҳам шундай. Оқибатда алдовининг зарари ўзига келганида, ўзини алдаган бўлиб қолади. Ҳар ким ўз қилмишининг гарови бўлгани учун, Ғофир 40/ 17, Жосия 45/22, Муддассир 74/38, хиёнат ва алдов ишига киришган кимсалар ана ўша ишни бошлаши биланоқ ўша ишининг зиёни озига нисбат берилишни бошлайди.

^[579] Қилаётган ишларини Аллоҳдан яшира олмасликларини тан олсалар ва буни тушиниб етсалар эди, бундай ишга асло қўл урмаган бўлишарди (Мужодала 58/7). Аллоҳга ҳеч нарса махфий қолмайди (Оли Имрон 3/5).

^[580] Вакил — бир кимсани номидан иш бажарувчи, уни фойдаси учун хизмат қиладиган, суянч бўладиган ва бу хусусда тўлиқ ҳуқуқ берилган кимса дегани. Бунга кўра оят шундай тушунилади: «Қиёмат куни уларни тарафини олиб дўзахдан чиқиши учун ким жон куйдиради? Улар учун ким жавоб беради?» Қиёматда ҳеч ким мушрик ва мунофиқларни тарафини олмайди.

^[581] «У (мунофиқ)лар ўзлари кофирлик қилганидек, сизларни ҳам кофирлик қилишингизни, натижада улар билан бир хил бўлиб қолишингизни орзу қилмоқда. …» (Нисо 4/89, Аҳли Китоблардан кўпчилиги ишониб суянганингиздан кейин, сизларни (Қуръонни) тан олмайдиган аҳволга келтириб қўйишни хоҳлайди. Уларга ҳақиқат ойдин бўлганидан кейин ҳам, ўзлари орасида пайдо бўлган ҳасад/кўролмаслик туфайли шундай қилишади. ..” Бақара 2/109, Исро 17/74).Ҳатто Аллоҳнинг элчиси – Муҳаммад алайҳиссаломни адаштиришга уринган бу кофир ва мунофиқлар уммати Муҳаммадни аллқачон йўлдан оздиришга ҳаракатни бошлаб бўлишган. Шунинг учун ҳар доим тадбирли ва диққатли бўлишимиз керак. Аллоҳнинг китобидан асло узоқлашмаслигимиз керак.

[582]

^[583]Бундай мушриклик ва мушриклар ҳақида қуйидаги оятларда ҳам атрофлича баён қилинган: (Юнус 10/18, Нажм 53/20-28). Баъзи муфассирлар «Санамларга дуо қилишмоқда» деб тафсир қилган.

^[584] Шайтонни холис инсонларга ҳеч қандай зарари темайди, уларга кучи ва васвасаси таъсир қилмайди. Шайтон фақатгина ич-ичидан шайтонга – шайтонийликка эргашмоқчи бўлганларни, шайтон каби бузуқлик қилмоқчи бўлганларни адаштиради (Иброҳим 14/22, Аъроф 7/16-17, Ҳижр 15/36-40, Исро 17/62, Сод 38/82-83).

^[585] Маккалик мушриклар ўзлари тўқиб чиқарган бутлари учун қурбонлик қиладиган ҳайвонларни аввалдан белгилаб қўйиш учун уларни қулоқларини тешиб қўйишар ва бир муддат ўз ҳолига ташлаб қўйишарди (Қаранг: Моида 5/103).

^[586]

 «Аллоҳим Сен нима десанг шу!», деган кимса ўзини Аллоҳга таслим қилган дейилади. Бундай кимсага муслим, мусулмон дейилади. Аллоҳ нимани ҳаром деса ҳаром, ҳалол деса ҳалол деб билиш керак.

^[588] Иброҳим алайҳиссалом ҳақни ҳар жойда ҳар кимга айта олган кишидир. Ҳатто отасига ҳам тутган йўли нотўғри эканини айтган, оқибати тошбўрон (қувғин) ёки алангали ўтга ташланиши мумкин бўлган жазолардан ҳам қўрқмаган. Ҳақни ҳақ эканини ҳар доим ҳар кимга айта олиш – Иброҳим алайҳиссаломни диний яшаш тарзи дейилади. Инсонлар Иброҳим алайҳиссаломдан воз кечиб юбормагунча, у киши бошқа ерларга кетмади. Бироқ, охирида халқи ундан юз ўгирганида халқининг ширк амалларидан ва Аллоҳга исёнкорлик қилишидан воз кечиб, инсоният учун яхши бир ўрнак ва намуна бўлиб яшашни давом эттирди. Сўнг Аллоҳ унга ва унинг зурриётига катта бахт ва салтанат берди.

^[589]Фатво — ҳар қандай бир масалада сўралган саволга далилга асосланган ҳолда берилган жавобдир (Юсуф 12/43, Намл 27/32.) Бу оятга, ҳамда ушбу суранинг 176-оятига кўра, диний фатвони аввало Аллоҳнинг Ўзи беради. Инсонлардан фатво сўралганида, ҳар доим ўша берган фатвосига Аллоҳнинг китобидан далил сўралиши ҳам керак. Акс ҳолда, берилган жавоб Аллоҳнинг китобидаги динидан эмас, ўз фикри ва тахминидан берилган бўлиши ҳам мумкин.

^[590] Нисо 4/2-3.

^[591] Инсоннинг ич-ичига қизғончиқлик сингиб кетган. Инсонлар кўпинча ўша қизғончиқлик орқали синалади. Ундан ўзини қутқариб яшаш керак (Маориж 70/19-22, Ҳашр 59/9, тағобун 64/16).

^[592] Аёл киши эрини ўзига нисбатан қўпол муомала қилаётганини, кўнгли аста-секин совуётганини, кўп ўтмай ажрашиб кетиши ёки никоҳида бўлиб турса ҳам тамоман воз кечиб юборишидан қўрқса, ўша эрини ўзидан совушига сабаб бўлган нарсани олдини олган ҳолда эри билан келишиб олишида гуноҳ бўлмайди. Эркак киши аёлидан асосан хулқи ўзгариб кетса, бемор бўлиб ярай олмаса, бошқа аёлга кўнгли тушиб қолса, иккинчи аёлга уйланмоқчи бўлса вҳ. к. ҳолатларда совуши ва эътибор бермай қўйиши мумкин. Демак, мана шу ва бошқа ҳолатларда эри билан ўзаро келишиб яшаши ва эридан аёллик нуқтаи назаридан келиб чиқиб талаб қилишга ҳақли бўлган баъзи ҳуқуқлари талаб қилмаслиги ва бошқа ҳақларида ҳам қайсарлик қилиб олмасдан, келишиб яшаши бутунлай ажрашиб кетишидан кўра яхши иш бўлади. Келишиб олгандан кейин эса, яна ўша совуқлик ва эътиборсизликни давом эттирмасдан, ҳар иккала тараф ҳам масъулиятли ва Аллоҳдан қўрқиб ўзларини хатодан тийиб юришлари керак.

^[593] Яъни, келишиб олганидан кейин тақво қилиб, масъулиятни ҳис қилиб яшасалар бир-бирига ёмонлик қилмасалар, ана шундай эр-хотинни ўтмишидаги хатоларини Аллоҳ мағфират қилиши ва уларга ундан кейин бахтли ҳаёт инъом қилиши мумкин.

^[594] Бу оятдан икки хил мазмун чиқиши мумкин. 1. Эр бошқа аёлга, аёл ҳам бошқа эрга тегиб, иккаласи ҳам бир-бирига муҳтожликни сезмай қолиши. 2. Аёл эрининг бойлиги сабабли бой яшаётган, ёки эр аёлининг бойлиги сабабли бой яшаётган бўлса, ажрашганидан кейин иккаласини ҳам бир-бирига моддий эҳтиёжи тушмайқолиши, айтилмоқда.

^[595] Анъом 6/133.

^[596] Яъни, Аллоҳни розилиги учун ва охиратда қаршилигини олиш учун қилинадиган ишни дунё манфаати учун қилаётган кишилар шуни унутмасинки, бу дунёда қўлга киритиладиган нарсалар ҳам, охиратда эришиладиган нарсалар ҳам барчаси Аллоҳникидир. Аллоҳ имкон бермагунча ҳеч ким ҳеч қачон ҳеч нарсага эга бўлмайди. Мусулмон киши аввало Аллоҳ ризосини истаган ва охират мукофотини кўзлаган ҳолда амал қилиши керак. Лекин, дунёлигини ҳам унутмаслиги керак. Мана шунда Аллоҳ унга ҳар иккала дунёлигини ҳам беради. бироқ, кимки охиратга алоқадор ишларни дунё манфаати учун амалга оширса, уни қилган ўша иши учун охиратда яхши қаршилик берилмайди. «Ким охират ҳосили хоҳласа, уни ҳосилини орттириб берамиз. Ким дунё ҳосилини хоҳласа, унга ундан берамиз. Унга охиратда ҳеч нарса берилмайди.» (Шўро 42/20)  (Бақара 2/201-202)

^[597] Яъни, кофирликда ўлганларнинг гуноҳларини Аллоҳ кечирмайди ҳам, уларга нажот йўлига чиқиш ҳам бермайди (Оли Имрон 3/90-91).

^[598] Барча куч-қувват ва иззат Аллоҳга хос, керакли ишни қилиб, унга муносиб бўлган инсонларга Аллоҳ иззат беради, азиз қилади. Кофирлар билан яқин дўст тутинмаслик, уларни мўмин-мусулмонлардан кўра афзал ва яқин билмаслик, мўминларга меҳрибон кофирларга эса қилмишларига яраша қаттиқ муомала қилиш, акс ҳолда нифоқ ва иккиюзламачиликка кириб қолиш ҳақидаги  оятлар қуйидагича: Оли Имрон 3:26, Нисо 4:144, Моида 5:55, Юнус 10:65, Фотир 35/10, Фатҳ 48:29, Мунофиқун 63/8.

^[599] Бу оятнинг далолат қилишича, қайсики бир мусулмон гуноҳ иш қилаётганлар орасига кириб қолса, уни қайтариб ўзгартиришга кучи ета туриб гуноҳ ишдан қайтариб ўзгартирмаса, ёки қайтариб ўзгартиришга кучи етмаса-ю, лекин улардан айрилиб кетмасдан, улар билан бирга қолиб кетса, ҳар иккала ҳолатда ҳам у инсон ўша гуноҳкорларга ҳам гуноҳда, ҳамда уларга келадиган бало ва уқубатда шерик бўлиб қолади. Демак, мункар ва гуноҳ ишни кўрган инсон имкон қадар у ишга қарши чиқиши ва уни ўзгартириши керак. Агар кучи етмаса улардан (у ердан) айрилиши керак. Ўхшаш оят: (Анъом 6/68)

^[600] Мунофиқларнинг хийла-найранглари турлича бўлади. Улар ва уларнинг аломатлари ҳақида баъзи оятлар шундай: (Моида 5/52, Тавба 9/98). Нисо 4/72, Ҳаж 22/13, Аҳзоб 33/19, Тавба 9/127, Мунафиқун 63/4.

^[601]

^[602] Кофирларни диний томондан ҳам, дунёвий томондан ҳам бошлиқ ва сирдош дўст тутиб бўлмайди. Диний томондан бошлиқ қилиб олмаслик – диний масалаларда улардан ҳеч қандай ҳукм олмаслик, уларга диний лавозим бермаслик, улар айтган диний масалаларни тасдиқламаслик, уларга диний манбаларни тарқатишда ва чоп этишда ишонч билдирмаслик ва шу каби ҳолатлар назарда тутилади. Чунки, улар доим имкон пойлаб туришади. Имкон топиши биланоқ динни бузишга, мусулмонларни диндан қайтариб юборишга уринишади «Эй Аллоҳга ишониб-суянганлар!  Агар оятларни тан олмаган (кофир)ларга итоат этсангиз, сизларни ортингизга қайтариб (диндан чиқариб) юборади[127], натижада зиёнкор бўласиз-у қоласиз.» (Оли Имрон 3/149), (Бақара 2/75, Нисо 4/46, Моида 5/13, 41). Дунёвий томондан уларга мансаб ва лавозим беришни тақиқлаган оят: «Эй Алллоҳга ишониб-суянганлар! Сиздан бўлмаганларни амалдорликка (мансабдорликка) олманглар – улар сизларга қўлидан келганча ёмонлик қилади, сизларни машаққат чекишингизни орзу қилади. Уларни душманлиги оғзиларидан ошкор бўлиб турибди, ичида яширган душманлиги еса ундан ҳам баттар. Сизларга (бу ҳақидаги) оятларни (ҳам) очиқлаб бердик. Агар ақлингизни ишлатсангиз (Сиздан бўлмаганларни амалдорликка (мансабдорликка) олмайсиз!)» (Оли Имрон 3/118).

^[603] Жабрланган инсон унга нисбатан қилинган адолатсизлик ва ҳақсизликни ифода қилиши мумкин. Бироқ, юқоридаги оятга кўра, унга нисбатан қилинган адолатсизликни ифода қилишдан бошқа нарса қилишга ҳаққи йўқ. Яъни, энди у ҳам қарши тарафга ҳақсизлик қилмайди, уни ҳақорат ҳам қилмайди. Қилинган битта ёмонликнинг жазоси айнан унга тенг бўлган жазо билан жазолашдир, холос. (Қаранг: Шўро 42/40-41).

^[604] Аллоҳ ширкдан бошқа ҳар қандай гуноҳни кечириши, ўша гуноҳга жазо бермаслиги ҳамда унга яхшиликлар ато этиши мумкин. (Нисо 4/48)

^[605] Чақмоқ урганлиги ҳақидаги яна бир оят шу: Бақара 2/55-56.

^[606] Мусо алайҳиссалом Мисрдан чиқиб кетганидан кейин, Тур тоғига чиқиб кетади ва халқидан 40 кеч алоҳида қолади. Шунда халқи ораларида Ҳорун пайғамбар бўлишига қарамасдан, уларга Сомирий ясаб берган бузоқни Сомирийни гапига кириб муқаддаслаштириб, унга илтижо қилишни бошлаб юборишган. Уларга ҳатто Ҳорун алайҳиссалом ҳам қарши чиқа олмаган ва қайтара олмаган. (Тоҳа 20/83-89)

^[607] Оятдаги воқеаларни очиқлаб берган бошқа оятлар: Бақара 2/58-60, 93.

^[608] Исо алайҳиссаломни бир тоифа яҳудийлар ўлдирмоқчи бўлиб юришар эди (МК. 11, 18, Юҳ. 11, 53-54). Аллоҳ таоло Исо алайҳиссаломни улардан сақлаб қолишини ва шармандаларча душман қўлида ўлиб кетишидан ҳимоя қилишини ва ўз ажали билан ўлишини билдириб, Аллоҳ таоло Исога таскин берган. Исо алайҳиссалом қандай қилиб саломат ва хотиржамликда туғилган бўлса, ўлиши ҳам ўшандай саломатлик ва хотиржамликда бўлган (Марям 19/33).

^[609] Оятдан шу нарса маълум бўладики, Исо алайҳисаломни ўлдирдик деб ўйлашади, лекин ўлмаган бўлади. Шу боис улар Исо ўлди деб ўйлаб воқеа жойидан кетишган, Исо алайҳиссалом Мўминун сураси 50-оятда айтилган жойга онаси Марям билан кўчиб кетади.

^[610] Оли Имрон сурасининг 55-оятига кўра, Исо алайҳиссалом ўлган. Зумар сурасининг 42-оятига кўра вафот – иши битган руҳни бадандан айрилишига айтилади. Аллоҳ бадандан руҳларини икки хил шаклда олади. 1. Инсон уйқуга кетганида, 2. Инсон ўлганида. Аллоҳ исо алайҳиссааломни ҳам вафот эттирган (Марям 19/33). Руҳ компютерни ишлаш системаси каби инсондаги барча маълумотларни ўзида сақлаб қолади. Шу сабабли Аллоҳ таоло ҳам ухлаган инсонни ҳамда ўлган инсонни руҳини сақлаб қолади. Чунки уйқудан қайта уйғонганда ҳам ўлимдан қайта тирилганида ҳам ўзини руҳини ташиб ўзлигида давом эта олиши керак. Ўша дастурни бошқа компютерни ичига жойлаштириб қўйса, яна аввалгидек ишлаб кетаверади. (Қаранг: Мўминун 23/100 ва Таквир 81/7) Исо алайҳиссалом вафотидан кейинги илк суҳбати охиратда бўлгани учун (Моида 5/117) ҳозир у ўлган. Исони дунёга қайтиб келиши деган нарса Аллоҳнинг Китобида йўқ. Исони Аллоҳга юксалиши – барча яхши инсонларнинг руҳи каби самога юксалишидир (Маориж 70/4, Аъроф 7/40).

^[611]

Ўлим онидан аввалги имон ва тавба фойда бермагани учун (Нисо 4:18, Анъом 6:158, Юнус 10:90-91, Ғофир 40:85) Исо алайҳиссалом охиратда уларнинг фойдасига эмас, балки зарарига гувоҳлик келтириши билдирилган (Моида 5/116-118).

^[612] Яҳудийларга ҳаром қилинган нарсалар учун қаранг: (Анъом  6/146, Наҳл 16/118.) Муҳаммад алайҳиссалом келганидан кейин уларга яна қайтадан пок нарсалар ҳалол қилинган (Аъроф 7/157).

^[613] Тавротга кейинчалик қўшиб қўйилган ёлғон иборалар орасида шу жумлалар ҳам бор: «Яқинларингизга пул-маблағ , емоқ-ичмоқ ёки бошқа  ҳар қандай фоиз келтирадиган қарз берганингизда, ундан фоиз олмайсизлар. Бегоналардан фоиз олаверасизлар, лекин яқинларингиздан фоиз олмайсизлар. Шундай қилингларки, мол-мулкка эга бўлиш мақсадида бир жойда борганингизда ҳар ишда Тангрингиз Рабб сизларни қутласин.» (Тасния, 23-боб)

Тавротда келтирилган «Бегоналардан фоиз олаверасизлар» жумлалар Қуръондаги рибо/фоиз оятларининг барчасига зид келмоқда. Демак, бу жумлалар Тавротга кейинчалик киргизиб қўйилган (Илова қилинган).

^[614]Ботил калимаси алиф-ломли бўлгани учун, барча ботил — нотўғри йўлларни ўз ичига олади. Ботил йўллар: Ўлчов ва тарозидан уриб қолиш (Мутоффифин 83/1-3, Исро 17/35), Олди-соттида ёлғон гапириш, фоиз ейиш (Бақара 2/275, 278-279, Оли Имрон 3/130), куч билан тортиб олиш (Каҳф 18/79), ўғрилик (Моида 5/38), етимни молини ейиш (Нисо 4/2, 6, 10), хотинига берган нарсасини ажрашиб кетаётиб тортиб олмоқ (Бақара 2/229), бировни молини ноҳақ еб кетиш учун ваколатли кишиларга пора бериш (Бақара 2/188).

^[615]  Оли Имрон 3/7.

^[616] Оятда китоб сўзини ўрнига забур сўзи келтирилган. Забур — ҳикмат тўла китоб дегани (Зажжож, Маонил Қуръон ва Иъробуҳу). Оли Имрон 3/81-оятда барча набийларга китоб ва ҳикмат берилгани билдириб ўтилгани учун, бу оятда забур сўзи алиф-ломсиз келгани — Забур Довуд алайҳиссаломга хос бир китоб бўлмаганини, аксинча бошқа набийларга ҳам берилган китоблардан бир итоб эканини кўрсатади. Бундан ташқари Оли Имрон 3/84-оятнинг изоҳига ҳам қаранг.

^[617] Аллоҳ таоло Мусо алайҳиссалом билан гаплашгани ҳақидаги бошқа тафсилотлимоятлар қуйидагича: (Шўро 42/51, Аъроф 7/143, Тоҳа 20/11 ва давоми, Қасос 28/30 ва давоми.

^[618] Юқоридаги оятга алоқадор оятлардан яна баъзилари: (Тоҳа 20/134, Қасос 28/47.)

^[619] Жин 72/26-28.

^[620] Исо алайҳиссалом Аллоҳдан бир руҳ экани Исо инсон эмаслигини ёки у бошқача бир борлиқ эканини билдирмайди. Чунки ҳар бир инсонда Аллоҳ таоло тарафидан берилган руҳ бор. Барча инсонлар каби Исо алайҳиссаломга ҳам руҳ у онасининг қорнида эканида киргизилди. (Қаранг: Анбиё 21/91)

^[621] Тақиқланган «Уч» нима экани Моида сурасининг 72 ва 73-оятларида билдириб ўтилган.

^[622] Калола – отаси ва/ёки онаси ва фарзанди бўлмай ўлган инсондир. Онаси ва боласи бўлмай ўлган бўлса,  она бир ака-укаларига мерос қандай тегиши ҳақида Нисо сурасининг 12-оятида айтиб ўтилди. Бу оятда ҳам, отаси ва фарзанди бўлмасдан ўлган ота бир ака-укалар ҳақидаги ечимлар айтиб ўтилди.

^[623] Булар ушбу оятларда келтирилган: Бақара 2:173, Моида 5/95, Наҳл 16:115

^[624]  Булар Маносик ал-Ҳаж дейиладиган ва Ҳаж ибодати адо этиладиган жойлар ҳисобланган Каъба, Сафо ва Марво, Арафот, Мино ва Муздалифадир. Булар — Аллоҳга қуллик қилишнинг нишоналаридир. Уларни фақат Аллоҳ белгилайди. Буларни кўпайтириш ёки камайтириш, вақтидан илгарилатиш ёки кечиктириш, ҳар қандай зиён-заҳмат етказиш каби ишлар – Аллоҳни шиорларига ҳурматсизлик, яъни уларни ҳалол деб ҳисоблашлик бўлади.

^[625] А-қолаид – Қурбонлик учун аталган ҳайвонни ажратиб билдириб туриши учун уни бўйнига тақиб қўйилган тақинчоқ, белги ва нишонага айтилади. Ҳарамдаги қурбонлик ҳайвонларни бўйнига дарахтларнинг ички қобиғи бойлаб қўйилар эди. У нарса уларни тақинчоқлари ҳисобланар эди. Бундай тақинчоқлари бўлмаган қурбонлик ҳайвонларга «ҳадй» дейилади. (Тобарий)

^[626] Жоҳилият даврида Каъбани атрофида бутларга атаб қурбонлик қилиниши учун бир қанча тошлар тиккалаб қўйилган эди. У тошлар олдида қурбонлик қилинар ва оша ҳайвонларни қонини ўша тошга суркаб қўйилар эди. Мана шу оят билан ўша тошларни олдида сўйилган ҳайвонлар мусулмонларга ҳаром қилинди. (Розий, Тафсири Кабир 11/285)

^[627] Зино қилмаган аёл-қизлар.

^[628] Бош қисмида миқдор кўрсатилмагани сабабли, бошни тамомига ёки бир қисмига масҳтортса ҳам етарли ҳисобланади. 4 мазҳабни ўзаро бу хусусидаги ихтилофлари ҳам миқдор кўрсатилмагани сабабли бўлган.

^[629] Бу сура Расулуллоҳнинг вафотидан 3-4 ой олдин нозил бўлган. Ундан аввал Расулуллоҳ ҳаёти бўйича таҳоратда оёқларини ювиб юрган. Шу боис, оёқларни масх қилишдан кўра, уларни ювиш ҳақидаги ривоятлар кўпроқ келган. Яъни, Расулуллоҳ 22 йил ёки ундан ҳам кўпроқ оёқларини ювган бўлса, вафотидан 3-4 ой олдин оёқларига масх қилиб юрган. Шунинг учун, Расулуллоҳ таҳорат олганида оёқларини ювган деганларга ҳам тўғри айтингиз деймиз,  маҳсисига масх тортган деганларга ҳам тўғри айтдингиз деймиз, оёғининг ўзига масх тортган деганларга ҳам тўғри айтдингиз деймиз. Лекин, Расулуллоҳ таҳоратда оёқларига ёки маҳсисига масх тортишни, таҳоратни қандай қилишни ўргатадиган битта-битта мана шу оят нозил бўлганидан кейин бошлаган. Шу билан, таҳоратда оёқларни ювиш ҳукми масх тортиш ҳукмига алмаштирилган.

 

Таҳоратда  оёқларни ювиш эмас, балки масх тортиш кераклиги ҳақида оятда учта далил бор.

 

1- Далил: Оятдаги «وَامْسَحُوا بِرُءُوسِكُمْ وَأَرْجُلَكُمْ إِلَى الْكَعْبَيْنِ – бошларингизга ва оёқларингизни тўпиғигача масх қилинглар» деган очиқ амр[1].

 

2- Далил: Оятдаги « فَامْسَحُوا بِوُجُوهِكُمْ وَأَيْدِيكُمْ مِنْهُ» очиқ амр.

Оятдаги бу иборалар таҳорат олиш учун сув топилмаганда қандай қилиб таяммум олишни ўргатади. Таяммум фақат юз ва қўлга тортилади. Таяммумда бир қоида бор, у – таҳоратда ювиладиган юз ва қўлларни масх қилиниши, масх қилинадиган бош ва оёқлар эса ўз ҳолича – ҳам ювилмай ҳамда таяммум қилинмаслиги. Демак, таҳоратда ювиладиган аъзолар таяммумда масх қилинади, масх қилинадиган аъзолар ҳеч нарса қилинмайди.

 

3- Далил: Оятдаги «وَلِيُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكُمْ» ибораси.

Аллоҳ таоло уммати Муҳаммадга таҳоратда ҳам енгиллик берди ва таҳорат масаласидаги енгиллик неъматини тамомлаб берди. Чунки, ўтмишдаги умматларда таҳорат олганда иккала оёғини ювиш фарз бўлган, бизда эса оёқларни ювиш ҳукми масх қилиш ҳукми билан насх қилиниб алмаштирилди. Мана шу нарса – оятда келган Аллоҳнинг неъматини тамомлаб берилиши бўлади.

Бу билан таҳоратда оёқларни ювиш мумкин эмас, деган гап чиқмайди. Чунки, оёқлар ювилганида энг камида 5-6 марта масх қилинган бўлади ва ювганда ҳам масх қилинган ҳукмига киради.

Маълум бўлдики, таҳоратда икки оёқнинг ҳукми ювиш эмас, балки масхдир. Бироқ, оёқда бирон бир нажосат бўлса, оёқни ювиб, ўша нажосатни кетказиш фарз бўлади, ана ўшанда фақат масх қилишнинг ўзи етарсиз бўлиб қолади. Худди шунингдек, агар оёқларда нажосат, қон, ҳар қандай ифлослик ёки инсонларни таъбини хира қиладиган бирор нарса бўлса, дарҳол оёқларни ювиб олиш керак, айниқса масжидларга киришдан олдин, агар-чи таҳорати бўлса ҳам. Шунинг учун, масх ояти нозил бўлганидан кейин ҳам Пайғамбар алайҳиссаломдан оёқларини ювиш ҳақидаги ривоятлар келиб турган бўлиши мумкин.
Оятдаги (إلى الكعبين) ибора – таҳоратда масх фақатгина икки қадамга олинишини, оёқнинг тамомий қисмига олинмаслигини ифодалайди. Таҳоратда оёқларга масх тортилаётганда оёқлар қандай ҳолатда бўлиши айтиб ўтилмаган. Яъни, оёқларга масх тортилаётганида оёқда маҳси, пайпоқ, ёки ҳар қандай қишки ёки ёзги оёқ кийим бўлиши айтиб ўтилмаган. Шунинг учун, Пайғамбар алайҳиссалом масх ояти нозил бўлганидан кейин таҳорат олаётганида оёғида нима бўлса ўша нарсанинг устига масх тортиб олган.

Биламизки, Пайғамбар алайҳиссалом таҳорат олаётганларида агар оёқлари покиза бўлса оёқларини ўзига, оёқларида тоза маҳсиси бўлса маҳсисига ёки оёғида тоза пайпоғи бўлса пайпоғига масх тортиб олган.
Оёқлари, маҳсиси ёки пайпоғи тоза ва покиза бўлса деган нарсадан мақсад – оёғига масх тортаётганда оёғида, маҳсисига масх тортаётганда маҳсисида ёки пайпоғига масх тортаётганда пайпоғида ҳеч қандай нажосат бўлмаслиги керак деган маънони билдиради.

^[630] Жинсий алоқа ёки бошқа йўллар орқали содир бўлган органик ҳолат.

^[631] Бу жумла ҳожатхонага алоқадор ишлар таҳоратни бузишини билдиради. Оятда келтирилган «аёлларингиз билан бир ерда бўлсангиз» жумласи эса, жинсий органик ҳолат ғуслни бузишини билдиради.

^[632] Яъни, таҳорат ёки ғусл қилиш учун сув топа олмасангиз. Сув билан таҳорат олишда қўлларни тирсакларгача ювинглар, деб ишорат қилиб белгилаб берилади. Таяммумда эса фақатгина қўллар дея келтирилди ва тирсаклар айтилмади. Шу сабабли таяммум қилишда икки қўлни ўзини бўғимлари билан бирга тоза тупроқ билан силаб қўйиш қўлни таяммуми дейилади.

^[633] Қуръон Аллоҳнинг китоби эканини тушуниб етган кишилар, Аллоҳга ич-ичидан сўз беради ва унга амал қилиб яшашга қалбининг бир учидан бўлса ҳам ният қилиб қўяди. Қаранг: Бақара 2/285.

^[634]   Бу қарз Аллоҳни розилиги учун ва унинг йўлида бир мусулмон ўзини моллари ва жонларидан қилинган сарф-харажатлари ҳисобланади. (Қаранг: Бақара 2/245), (Ҳадид 57/11, 18), (Тағобун 64/17), (Муззаммил 73/20).

^[635]

Саййиат калимаси  (Бақара 2/217- оятга кўра ГУНОҲ), (Аъроф 7/193-оятига кўра ЁМОНЛИК), (Аъроф 7/195- оятга кўра ХАТО).

^[636]   Аллоҳ Таоло бу оятда икки хил амр берган: бири уларни «афв» қилиш, яна бири «софҳ» қилиш. Афв – қилган ёмон ишига жазо бермаслик дегани. Сафҳа – Қилган ёмонлигини йўқ деб билиш, ёмонлик қилмагандек муомала қилиш, ёмонлик қилувчига нисбатан қилинадиган муомала ва муносабатларда янги саҳифа очиш деган маъноларни ифодалайди. «Яхши муомалада бўлиш»  бу маъноларни ўз ичига олади. Қўшимча маълумот учун Бақара сурасининг 109- оятида қаранг.

^[637]   Бу ҳақиқатнинг бир қисми – келажак пайғамбарга ишониб, уни қўллаб қувватлаш вазифаси эди. Қаранг: Бақара 2/286 ва изоҳи.

^[638]  Афв – луғатда артиб юбормоқ, ўчириб юбормоқ, қилган ишини юзига солмаслик деган маъноларни билдиради. Бу оятдаги маъноси эса ошкор қилмасликни билдиради.

^[639]   Қўшимча маълумот учун Фурқон 25/68, Бақара 2/178, Муҳаммад 47/4, Моида 5/33 оятларига қаранг.

^[640]  Каҳф 18/110 оятга қаранг.

^[641]   Ҳидоят — Тўғри йўлга етакловчи раҳбар, раҳнамо, йўлбошчи, дастур деган маъноларни билдиради.

^[642]   Оли Имрон 3/81-82 ва Анъом 6/83-39- оятларга қаранг.

^[643]   Инсонларни имтиҳон учун эмас, балки мажбурий куч билан итоат эттириш ўлчовига кўра яратса эди, ҳолат фарқли бўлар эди.

^[644]   Тўлашиб тортишишни ўрнига яхши ишларда илдамлик кўрсатишда давом этишимиз кераклигига ишора қилинмоқда. Қаранг: Бақара 2/147-148.

^[645]   Валий камиса ҳамкор, ҳомий, яқин дўст, раҳбар, бошлиқ, энг яқин қариндош деган маъноларни ҳам ўз ичига олади. Айни суранинг 56- оятига кўра, валий калимасига «тарафдор» маъноси берилиши мумкин эканига ҳам ишора бор. Аллоҳни, Расулини ва мўминларни валий қилиб олганлар – Аллоҳнинг тарафдорларидир ва улар ғолиб келувчилардир” деган маънони ифода қилмоқда. Бу оятдан шу нарса маълум бўладики, ҳамкорлик, дўстлики, тарафдорлик, ҳомийлик, биродарлик ва шу каби нарсаларда мўминлар бўла туриб, уларни қўйиб ғайридинларни улардан афзал билиб ғайридинларга ён босиб кетганлар, айнан ғайридинларнинг ўзи бўлиб қолади. Нисо 4/144 оят ҳам айнан шунга буюрмоқда.

^[646]   Зулм – бирон бир нарсани уни ўзига хос бўлмаган ўринда қўлланиш дейилади. Қисқача қилиб айтганда ҳақсизлик/ноҳақлик дейилади. Бу нарса ё камайтириш ёки кўпайтириб юбориш билан, ё  вақтини ёки ўрнини алмаштириб қўйиш билан содир этилади. Масалан, кавлаш керак бўлмаган ерни кавласа, ерга зулм қилди дейилади. Зулм уч хил бўлади;

1. инсон билан Аллоҳ ўртасидаги зулм бўлиб, бу энг катта зулм ҳисобланади. Куфр, ширк ва мунофиқлик мана шу тоифага киради.
2. Инсонни ўзи билан бошқа инсонлар ўртасидаги зулм. Бундай ҳолатларда мазлумга золимдан ҳақи олиб берилади.
3. инсонни ўзига ўзи қилган зулми ҳисобланади. (Муфрадот)

^[647]   Бошқа диндагилар, айниқса яҳудий ва христианлар мусулмонларга дўст бўлмайди ва бўла олмайди ҳам. Улар фақат бир-бирининг дўсти бўлади, бир-бирларини қўллаб қувватлайди. Баъзан уларни мусулмонларга яқинлашишига гувоҳ бўламиз, лекин бу уларни ўз манфаатлари йўлидаги хатти-ҳаракатларидир. Мусулмонлар буни асло унутмаслиги ва ўзаро дўстлик ришталарини мустаҳкамлаши ва кучайтириши зарур. Мусулмонларни орасига кириб олган иккиюзламачи мунофиқлар уларни кофирларга мойил қилмоқчи бўлишади. Имон аҳли бу кабилардан ҳам эҳтиёт бўлиши ва хабардор бўлиши керак.

[648] Тоғут – ёвузлик, зўравонлик, ҳаддан ошишлик, жафокашлик, зулм ва жабр каби маъноларни англатади. Ундан ташқари, нотўғри дин ва адолатсиз/мустабид тузимни ўзини ҳамда улардан бирига бошчилик қилаётган шахга ҳам тоғут дейилади. Бу ҳақида қўшимча маълумот учун қаранг: Бақара 2:257, Нисо 4:51, 60, тоҳа 20:43-45, Қоф 50:27, Нозиот 79:37, Алақ 96:6.

^[649]   Аллоҳ таоло бениҳоя сахийдир. Муносиб бўлган кишига беҳисоб ризқ ва неъмат бера олади.

^[650]   Яъни, улар ер ости ва ер усти бойликларидан фойдаланган, қилган тижоратларидан фойда ва қилган зироатларидан мўл-ҳосил олган ва шундай қилиб тўкин-сочинликда яшашган бўлар эдилар. Аллоҳ нозил қилган китобга тўлиқ амал қилиш, кишини ҳам маданий ва ҳам иқтисодий жиҳатдан инсоният жамиятининг олдида обрў-эътибор билан биргаликда бахт-саодат ва тўкин-сочинликда яшашнинг энг юқори палласига олиб чиқади. Илоҳий китобни тарк қилиб, ўз шахсий манфаати фалсафасига кўра ҳаёт кечиришга уринаётган кишилар ҳар жиҳатдан орқада қолади, камбағаллик, йўқсиллик, паришонлик ва хорлик ичида яшайди. Осмондан ёғадиган ёмғир ёғмай қолса ёки ер остидаги фойдали моддалар йўқ бўлиб кетса, ҳеч ким қайтариб ўрнига қўя олмайди. Инсонларнинг аксарияти бу ҳақда тафаккур қилмайдилар.

^[651]   Собиийлар ҳақида Бақара 2/62- оятда маълумот берилди.

^[652]   78-90 оятлар, ёмон ишлардан бир-бирини қайтариб тўсмаслик Аллоҳга исён қилиш ва ҳаддан ошиш эканини ифода қилмоқда.

^[653]   Яъни, Эй Аллоҳ! Бизларни Қуръон ҳақ китоб эканига, Қуръонни олиб келган Муҳаммад алайҳиссалом ростдан ҳам сен аввалги китобларда айтган элчи эканига гувоҳ бўлиб имонга кирганлардан қилгин. Шаҳодат калимасига ҳам боғлиқдир бу оят.

^[654]   Қуръонда ҳалол деб айтилган нарсаларни бошқа манбаларга асосланиб ҳаром қилиб олиш – ҳаддан ошишдир.

^[655]

Араб тилида  «ал-химор»  –  бошни тўсадиган матога, «алхомр» эса ақлни тўсувчи нарсага айтилади. Бу калиманинг кунимиздаги маънолари – маст қилувчи ичимлик дейилади.

^[656]    Таваккалчи ўйинлар деб маъно берилган оят араб тилида майсир учта оятда маст қилувчи нарсалар билан ёнма-ён келади. (Бақара 2/219, Моида 5/90-91) Осонлик билан мол-давлатга эришиш мақсадида пул маблағни тикиб таваккал қилиб ўйналган ҳар қандай ўйин юқоридаги оят ҳукмига киради, уларнинг барчаси қимор ҳисобланади.

^[657]   Маъбад ва зиёратгоҳлардаги қурбонлик кесиш учун махсус тайёрларб қўйилган тошлар, атаб яқиладиган ўт-оловлар учун махсус дарахт ва маконлар, қадимги диний маросимлар ўтказиладиган тошлар юқоридаги оятда айтилган адном тоифасига киради.

^[658]   Жоҳилият араблари сафарга чиқиш, жанга бориш, уйланиш, шубҳали гўдакларни насабини тайинлаш, тижорат билан шуғулланиш, қудуқ очиш ва ҳатто қимор ўйнаш ёки ўйнамаслик каби ўзларига муҳим деб ҳисобланган ишларида уни қилишлик ёки қимаслик тўғрисида бир қарорга келиш учун ёғочдан тақалган ва унга қанот ҳам ясалмаган нозик ва узун ўқлардан фойдаланишган. Ўша ўқларга «бажар» ёки «бажарма» деган маънодаги ёзувлар ёзишар ва у ўқларни бир идишга ташлаб улардан танлаб олишар эди. Нима деб ёзилган ўқни олса, демак, бошламоқчи бўлиб турган ишини хайрли ёки хайрсиз эканига ўша ўқдаги ёзувга ишонишар ва унга кўра ҳаракат қилишар эди.

^[659]   Яъни, Аллоҳга ва Расулига итоатсизлик қилиб қўйишдан эҳтиёт бўлинглар. Оятларда «Аллоҳ ва Расули» дея келтирлган жумлалар, аксарият ҳолларда « Аллоҳга, яъни Аллоҳни элчиси олиб келган оятлар ва ҳукмларга бўйсунинглар» деган маъноларни ифода қилади. Чунки «Аллоҳга итоат қилинглар» деган сўздан кейин уни эшитган мусулмонлар: “Аллоҳга қандай итоат қилайлик? Биз Уни кўрмасак, эшитмасак, У билан юзма-юз гаплашмасак… каби саволлар бериши мумкин эди. Лекин, Оятларда бундай саволларга ўрин қўйилмаган.

^[660]   Бу оят, тавба қилиб ўзини ва қилган гуноҳ ишларини тузатган кишиларни тавбадан аввал ееб-ичган ярим нарсалари ҳақида баён қилмоқда ва айниқса, 90- оятда тақиқланган «хомр»дан яъни, еганда, ичганда ва бошқа турли йўллар билан истеъмол қилганда маст ва сархуш қилувчи нарсаларни истеъмол қилган нарсаларидан жавобгарликка тортилмаслигини билдиради.

Қилган гуноҳ ишларидан тавба қилиб ўзини тузатганлар ва Аллоҳга йўналган кишилар ҳақида бошқа оятлар ҳам бор, улар қуйидагича: (Аъроф 7/153, Наҳл 16/119, Тоҳа 20/82, Фурқон 25/68-71)

^[661]   Аллоҳни кўрмаса ҳам ғойибона қўрқадиганларни, ёки ич-ичидан Аллоҳдан қўрқадиганларни деб ҳам маъно бериш мумкин. (Бақара 2/1-2 оятлари ва изоҳига мурожаат қилинг.)

^[662]   Жоҳилият араблари баъзи баҳоналар билан баъзи ҳайвонларни бутларига атаб уларни ўз ҳолига ташлаб қўйишар эди. Масалан, уларни сув ва ўтли жойларга бўш қўйиб юборишар, сигирларини соғмас, минмас эдилар. Мана шундай қилиб уларни юқоридаги исмлар билан аташар эди. Улар бу ишларни ўз хоҳишлари билан қилсалар ва ўз хаёллари билан атасалар-да, бу номларни берилишини ва бу ишларни бажарилишини Аллоҳга буюрди деб Аллоҳга бўҳтон қилишар эди. Аллоҳ таоло уларни бу каби даъволарини ёлғон эканини ўртага қўймоқда.

^[663]   Яъни, вазиятни ўзгартириш, ёки ёлғон қасам ичиш, ё бўлмаса меросга хиёнат қилиш мақсадида гувоҳлик қилишгани сезилиб қолса.

^[664]   Имон қалб ва ундаги тасдиқдан ташкил топганлиги сабабли,  қалбдаги имонни Аллоҳдан бошқа ҳеч ким билмайди. Демак, Аллоҳни элчиларига нисбатан берилган жавоб қанчалик самимий эканини пайғамбарлар билишмайди, ёлғиз Аллоҳ билади. Айниқса, улар вафот этганидан кейин уммати нима аҳволга тушганидан ҳам хабари бўлмайди.

[665]

^[666] Биз истеъмол қиладиган егуликларнинг шаклланиб пайдо бўлиши сув билан тупроқнинг бирлашмасига боғлиқ. Демак, лой нафақат Одам ва Ҳаввонинг, балки барча инсониятнинг асосий моддияти ҳисобланади. Бу ҳақидаги бошқа тафсилотлик оятлар Сажда сурасининг 7 ва 9, Мўминун сурасининг 12 дан 14- оятларида баён қилинган.

^[667] Вужуд яратилиши асносида белгилаб қўйилган ажал – табиий биологик умрнинг якуни ҳисобланади. Ҳар бир инсоннинг вужуд ўлчами онасининг бачадонидалигида белгилаб қўйилади (Абаса 80/17-19).

^[668] Иккинчи ажал, яъни ажали мусаммо – ёлғиз Аллоҳ биладиган энг сўнги тириклик тарихидир. Ўша ажал келганида бир сония ҳам кечикмасдан инсон вафот этади. Баъзи бир нотўғри хатти ҳаракатлар ўша ажали мусаммони қисқартириб қўйиши мумкин. Агар тавба қилиб ўзини тузатса, ажали мусаммоси яна жойига тушиши мумкин. Юнус алайҳиссалом қиссаси унга мисол бўлади (Қаранг: Соффат 37/139-149).

^[669] Кўриб турганингиздек ажал икки қисм бўлади: бири Аллоҳ таоло фаришталарга ҳам билдириб қўйган ажал, яна бири эса, фақат Аллоҳ биладиган ажал. Бу оятда ажал маликаси накра ҳолатида такрорланиши ҳам айнан шунга ишора қилади. Чунки, накра исм такрорланса худди Шарҳ сурасидаги «юсрон» калимасига ўхшаб фарқли нарсаларни ирода қилади.

^[670]

Зухруф 43/84, Мулк 67:16-17.

^[671] Ҳақни тан олгиси келмаганларга ҳеҳ қандай ҳужжат-далил фойда бермайди. Ҳатто осмонлардан эшиклар очилиб турса ва улар у ердан чиқиб-тушиб турсалар ҳам ишонмай туриб оладилар (Ҳижр 14/14-15).

^[672] Лут алайҳиссаломда бўлгани каби, келган фаришталар фақатгина жазо олиб келиш учун келади. Фаришталар фақатгина белгиланган бир иш учун юбориладилар, огоҳлантириш учун эмас (Қаранг: Ҳижр 15/8)

^[673] Яъни, Аллоҳ инсонлар орасидан танлаб элчи қилиб юборган инсонга ишонмасдан, турли баҳоналар билан Аллоҳдан фаришта-элчи юборишини талаб қилишса ва Аллоҳ уларга фариштани элчи қилиб юборса, уларни Муҳаммад алайҳиссаломга ишонмасдан уни ёлғончига чиқараётганликлари боис, фариштани кўрганда уни ҳам ёлғончига чиқарадиган ҳолда ташлаб қўйиши мумкин эди. Аллоҳ ҳар нарсага бир ўлчов ва қонун қўйган. Инсонларга элчи қилиб инсон юбориши ҳам бир ўлчовдир. Аллоҳдан ваҳий олишга, олган ваҳийни инсонларга шартсиз ва қайтсиз етказиб беришга лаёқатли ва сабр-тоқатли кишиларни танлаб, ана ўшаларга фаришта орқали ваҳий юборади. Улардан бошқаларга фаришталарни элчи қилиб юбормайди.

[674] Ўхшаш оятлар: Раъд 13:32, Ҳижр 15:11, 95, Анбиё 21:41, ясин 36:30, Зухруф 43:7.

^[675] Аллоҳ бизга Ўз Рабблик ва Илоҳлик вазифасини адо этиб бизларга ҳаёт, ризқ-у рўз, ноз-у неъмат бериб қўйибдими, энди биз ҳам ўз вазифамиз бўлган қуллигимизни адо этиб қўяйлик. Масъулиятли бўлайлик.

^[676] Аллоҳнинг дини фақат Исломдир (Оли Имрон 3/19). Шу боис, аввалги пайғамбарларнинг барчаси ўз умматлари орасидан илк мусулмони бўлган. Чунки, Исломга – Аллоҳнинг динига мансуб кимсаларга мусулмон дейилади. Бу Қуръондан аввалги китобларда ҳам ёзиб қўйилган (Ҳаж 22/78). Бу оятларга кўра Муҳаммад алайҳиссалом инсониятнинг энг биринчи мусулмони эмас, балки ўзига ваҳий қилиб буюрилаётган буйруқларга таслим бўлганлар орасидаги энг биринчи мусулмон шахсдир.

^[677] Бақара 2:89.

^[678] Охиратда ҳеч ким ёлғон гапиролмайди (Набаъ 78/38). Мушриклар дунёда ўзларини мушрик эканини тан олмайди (Зумар 39/3). Шунинг учун улар бу дунёда ўзларини мушрик эмаслигига Аллоҳ номи билан ҳам қасам ичишади. Аллоҳ ила ораларига қўйиб олган авлиёларини эса, Аллоҳга яқин мартабага улаштиришга васила қилиб олишади (Зумар 39/3). Бу ҳам катта хато.

^[679] Яъни, охиратда авлиёлар уларни Аллоҳнинг азобидан ва адолатли ҳукмидан қутқариб қолади, шафоат қилиб қолади, деб тўқиб чиқарган тушунча ва иддаолари ҳам йўққа чиқади, ҳукмда Аллоҳга ҳукмда шерик бўлади деган шахслари ҳам уларни ташлаб кетади. Уларнинг энг бошида шайтон бўлади. Чунки, шайтон ҳам инсонни куфрга киргизиб қўйиб, кейин ўзи ундан айрилиб кетади (Ҳашр 59/16). Охиратда бировни қутқариб қолиш ҳам, бир-бирига ёрдам бериш ҳам бўлмайди (Бақара 2/48, 86, 123, Духон 44/41).

^[680] Қуръонни ҳидоятига мушарраф бўлиш учун тақво, масъулият, Аллоҳдан ич-ичидан қўрқиш ва тўғридан-тўғри Қуръонга йўналиб-боғланиш каби ишларга эга бўлиш керак. Ясин 36/11, Бақара 2/1-3, Ғофир 40/13-оятлар шунга ишора қилмоқда. Аллоҳ ана шундай кимсаларни Қуръон билан ҳидоят қилади.

^[681] Аллоҳ учун қилаётган яхши ва тўғри ишларида сабр-бардош билан ҳаракат қилувчилар билан Аллоҳ бўлади. Чунки, Аллоҳ сабрлилар билан биргадир (Бақара 2/153, Анфол 8/46). Аллоҳнинг бу ва бундан бошқа сўзларини ҳам ҳеч ким ўзгартира олмайди.

^[682] «Аллоҳ муносиб билса бизларнинг барчамизни бир уммат қилиб қўтарди» Моида 5:48.

^[683] «Улар оятларни кўрмаганга олишларини кўриб жаҳлинг чиқиб, ўзингни боса олмасдан сенга юклаган вазифамиздан ташқарига чиққан ҳолда зўрлаб ёки мажбурлаб бир иш қилдиришга ва бировга бирон нарсани мажбурлаб уқтиришга уринма» маъносини ифодалайди. Араб тилидаги «Жаҳл» калимаси берган «ўзини тута олмайдиган, ўзини билмай қолган» маънолар учун Ҳуд 11/46 ва Юнус 12/33- оятлар ва изоҳларига қаранг.

^[684] Исро 17/59 оятга кўра, Муҳаммад алайҳиссаломга пайғамбарлик аломати берилмаган. Уммати Муҳаммадга пайғамбарлик белгиси сифатида Қуръон кифоядир. Мўминлар Қуръон ва ундаги оятлар билан кифояланиши керак (Анкабут 29/51). Ушбу суранинг 35-оятида ҳам Қуръондан бошқа мўъжиза керак бўлса, ўзинг ё ер остига кириб, ёки осмонга чиқиб бир мўжиза олиб кел, деб Расулуллоҳга хитоб қилинган. Демак, уммати Муҳаммадга Қуръондан бошқа мўжиза берилмаган. Мўъжиза талаб қилганликлари ҳақида яна қўшимча ўхшаш оятлар: Анъом 6:7-8, 37, Юнус 10:15-16, 20, Ҳуд 11:12, Раъд 13:27, Ҳижр 15:7, 14-15, Исро 17:59, 90-93, Анбиё 21:5, Фурқон 25:4-7, 21, Анкабут 29:50-51, Зухруф 43:50.

^[685] Инсон кўзига кўриниши ёки кўринмаслигидан қатъий назар, осмонларда-ю ердаги барча тирик мавжудот инсонлар каби умматдир – уларнинг ҳам ризқи, тасарруфи, қиладиган иши ва ажали белгилаб қўйилган.

^[686] «Ал-Китоб» калимасидаги алиф-лоф аҳди зеҳний бўлгани учун ҳамма билган Қуръон – Аллоҳнинг китоби назарда тутилади. Чунки, бу оятда ундан бошқа маъно беришга ҳеч қандай бошқа қорийна ёки ишорат йўқ. Демак, Қуръонда Ислом динига алоқадор барча нарсага етарлича ечим бор. Бунинг учун Қуръон илмини ўрганиш ва самимий ҳолда таслим бўлиш керак.

^[687] Аллоҳ таоло ҳар бир ишини бир қонун ва ўлчовга кўра қилади. Чунки У ҳар нарсага ўлчов қўяди (Бақара 2/106, Фатир 25/1). Қулларидан кимни ҳидоят қилса ҳам Ўз ўлчовига кўра ҳидоят қилади, кимни залолат қилса ҳам, Ўз ўлчовига кўра залолат қилади. Залолат ва ҳидоятдаги ўлчови бандалардаги ихтиёр қонунидир. Аллоҳ инсонларга танлаш ихтиёри берган; ким ҳидоятни танласа ва бунга қарор бериб қатъий турса, Аллоҳ уни ҳидоятда деб қабул қилади ва уни энди Аллоҳдан бошқа ҳеч ким адаштира олмайди (Зумар 39/37). Аллоҳ кимни залолатда деб билса ва уни ўзи танлаган залолатига ташлаб қўйса, уни ҳидоят қилувчи бўлмайди (Аъроф 7/186).

^[688] Эшитиш, кўриш ва қалб кўзи инсонни бошқа ҳайвонлардан асосий нуқтада ажратиб турадиган хусусиятлари ҳисобланади. Бу нарса вужудга руҳ пуфланиши натижасида ҳосил бўлади. Қаранг: Сажда 32/9 ва изоҳи.

[689] Ўхшаш оятлар: Қоф 50:45, Анъом 6:7, Иброҳим 14:52, Анбиё 21:45, Фурқон 25:52, Сабаъ 34:50.

^[690] Макка мушрикларининг баъзи раис (зодагон)лари Расулуллоҳга келиб: «Ёнингдаги Билол, Суҳайб, Аммор каби фақир инсонларни ўзингда узоқлаштир, шундагина биз сенга эргашамиз», деганида, Расулуллоҳ: «Мен мўминларни ўзимдан узоқлаштира олмайман (ҳайдай олмайман)», деб жавоб беради. Шунда улар: «Ундай бўлса бизга алоҳида бир кун ажрат, улар учун ҳам бир кун ажратасан», деб талаб қилишди. Расулуллоҳ қийин аҳволга тушиб қолган мана шу ҳолатда ушбу оят нозил бўлган. (Фарқли ривоятлар учун қаранг: Мадорикут Танзил, Имом Нафасий, Ибн Можа 3346, Саҳиҳи Муслим 2413, Имом Аҳмад 3985,)

^[691] Араб тилидаги саламун алайкум жумласининг маъноси – сизларга саломатлик (эсон-омонлик, хотиржамлик) тилайман дегани бўлади. Баъзилар эса, сизларга Аллоҳни «доруссалом» номли жаннатини тилайман деган маънони ҳам ўз ичига олади дейди.

^[692] Аллоҳ таоло ҳақ йўл билан ноҳақ йўлни аниқ қилиб ажратиб қўйган (Исро 17/81, Сабаъ 34/49).

^[693] Бу оятнинг далолати бўйича, Аллоҳдан бошқасига дуо қилиш Ундан бошқасига ибодат қилиш билан бир хил гуноҳ бўлади.

^[694] «Оятларни тан олмаганлар ўшанда: «Эй Аллоҳ! Агар бу Қуръон сен тарафингдан юборилган бир ҳақиқат бўлса, тепамизга осмондан тош ёғдириб юбор, ёки аламли азоб юбор», дейишган ҳам.» (Анфол 8/32)

^[695] Вафот калимаси ўлимга ҳам уйқуга ҳам ишлатилади (Муфрадот). Ўлим инсон ҳаётини руҳ ва бадан томонлама тўлиқ тўхташидир. Уйқу эса қисман тўхташидир. Уйқу ўлимнинг бир нави бўлгани боис, Қуръон оятларида «вафот» калимаси «тун» ёки «кеча» калималари билан келтирилганида «уйқу», «ухлатиб қўйиш» каби маъноларда ишлатилади.

^[696] Бир жумлада ҳам мавт-ўлим ва ҳамда вафот калималари биргаликда келтирилганига қараганда, булар бир нарса эмаслиги аниқ бўлади. 60-оятга кўра уйқу ҳам ўлимнинг бир тури ҳисобланади. Инсон ҳар кеча уйқуга кетганида ундаги руҳ қисман вақтинча ўз фаолиятини тўхтатади ва уйғонганда қайта фаолият тўлиқ бсоҳланади. Ўлган кишининг руҳи эса то қиёматда қайта тирилгунга қадар баданда фаолият юритмайди. Мавзуга алоқадор кўпроқ маълумот учун Зумар 39/42 оятга қаранг.

^[697] Мушриклар асосан Аллоҳга дуо ва ибодатда шерик қўшади. Аллоҳ буни қатъий тақиқлаган (Жин 72/18, Каҳф 18/110, Ғофир 4/14).

^[698] Муҳаммад алайҳиссаломни пайғамбар эканига Қуръондан бошқа аломат/мўжиза берилмагани учун (Исро 17/59, Анъом 6/35, Анкабут 29/51), ҳамда Зухруф сурасининг 44-оятида билдирилганидек, биз фақатгина Қуръондан жавобгарликка тортиламиз. Қуръонга нисбатан ёлғон ёки эътиборсизлик қилишимиз оқибатида, ушбу суранинг 65- оятда кўрсатилганидек турли фирқаларга бўлиниб кетишимиз ва ўзаро талашиб тортишиб бир-биримизга қарши куч ишлатишгача боришимиз ва бу нарса Аллоҳ таоло қўйган ўлчовга кўра нотўғри қилган ишларимизнинг самараси ўлароқ қутулиб бўлмас қадар бўлиши маълум қилинмоқда. Ўзини мусулмон деб танитаётганлар орасида содир бўлаётган муаммою жанжаллар ва беқарорлик ҳолати айнан юқоридаги оятларда таҳдид қилиб огоҳлантирган нарсалар билан мос келмоқда. (Ўхшаш оятлар учун қаранг:  Қомар 54/1-8, Мулк 67/16, Набаъ 78/1-5)

^[699] Оят тафсилоти Нисо 4/140-оятда.

[700] Оятдаги «яттақун» иборасига «гуноҳдан сақланадиганлар» деб маъно берса ҳам бўлади.

^[701] «Дунё ҳаётига алданиб ўйин-кулги ва беҳуда нарсаларни ўзларига дин қилиб олганларни тарк қил», деган маъно бериш ҳам мумкин. (Қаранг: Имом Мотуридий, Таъвилот.)

^[702] Яъни, ҳақиқий борлиқлар ҳолида яратди. Аллоҳ ерда ҳам осмонда ҳам сохта нарса яратмади, Унинг барча яратган нарсаси ҳақиқийдир ва У яратган нарсаларнинг ўзи ҳақ билан ноҳақни, тўғри билан хатони ажратиб бериш хусусиятига эгадир. Осмонлар ва ер Аллоҳнинг яратган оятларидан эканига қатъий ишонч ҳосил қилиш учун қуйидаги оятларга қарашингиз мумкин: (Нуҳ 71/15-17, Жосия 45/12-13, Бақара 2/164, Оли Имрон 3/190, Анъом 6/99, Юнус 10/6, Юнус 10/101, Раъд 13/2).
«Қиёмат куни ҳақдир» – деганда, қиёмат кунини ҳақлигига ҳам, қиёмат кунида ҳақиқатларга гувоҳ бўлишимизга ҳам ишорат қилаётган бўлади. «Бу китоб ҳақдир» – десак ҳам, бу китоб тўғри эканини ва бу ичидагилар ҳам тўғриларни ва ҳақиқатларни баён қилиб берувчи эканига  ишорат қилади.

^[703] Охирги учта оятга кўра, Иброҳим алайҳиссаломнинг халқи қуёш, ой ва юлдузларни ҳам муқаддаслаштириб, уларга ҳам сиғинишган. Иброҳим алайҳиссалом ўз халқида кўрган нарсасини ўзига рабб деб эътиқод қилишни бошлаган, уларнинг барчаси кўздан ғойиб бўлиб, Иброҳимга ҳеч қандай йўл кўрсатмагани учун, уларнинг асл ва ҳақиқий рабб эмаслигини англаб етган. У ҳақиқий Эгасини излагани учун, Аллоҳ уни халқи орасидан танлаб олди ва уни ўз халқига элчи этиб юборди. Кейин у халқини ўша сиғинаётган нарсаларидан қайтаришни бошлади.

^[704] Зулм – ҳар қандай нотўғри иш учун ҳам ишлатилади (Муфрадот). Бу оятда имонга нисбатан қилинаётган нотўғри ишга бўлган ширкка урғу берилмоқда. Чунки, ширк энг катта зулмдир, энг буюк хато ишдир (Луқмон 31/13).

^[705] 73- оятдан эътиборан Иброҳим алайҳиссалом Аллоҳни борлиги ва бирлиги ҳақида олиб борган шахсий фикр ва мулоҳазалари, изланишлари ва ён-атрофидаги нарсаларга қараб фикр юритганлиги ҳақида сўз бормоқда. Мана шу шаклда ҳар бир ақлли инсон тафаккур қилиб изланса, Аллоҳни борлиги ва бирлиги ҳақида қатъий бир ишончга эга бўлади ва Аллоҳга ич-ичидан ишониб сўз беради. Бундай ҳолатлар инсонлар ҳали балоғат ёшига етмасдан бурун содир бўлганлиги учун, бу ҳолатлар ҳам Иброҳим алайҳиссалом балоғат ёшига тўлар-тўлмас вақтларда юз берганини айтишимиз мумкин. Иброҳимни ўша вақтда ҳали ҳануз пайғамбарлиги ўртага чиқади. Аллоҳ таоло бу ҳақида шундай марҳамат қилади: «Роббинг одам болаларидан — уларнинг белларидан ўзларининг наслларини олган вақтда ўзига ўзини гувоҳ қилиб: «Мен сизларни Эгангиз эмасманми?» – дейди. Улар: «Ҳа, Эгамизсан, биз бунга гувоҳ бўлдик», дейди.» (Аъроф 7/172). Халқ орасида «Аласту би-роббикум» деган машҳур бир гап бор. Ўша гап мана шу оят мазмунидан олинган. Оят бу воқеани Аллоҳ одам болаларининг белларидан ўзларини наслига сабаб бўладиган зурриётларини (тухумларини) чиқараётган вақтда содир бўлишини билдирмоқда.

^[706] Барча пайғамбарлар ширкдан огоҳлантириб ўтилган. Улардан қайси бири ширкка қўл урса, қилган барча ишлари йўқ бўлиб кетиши билдириб ўтилган (Зумар 39/65).

[707] Нисо 4:133, Моида 5:54.

^[708] Бу фақатгина Пайғамбаримизга берилган буйруқ. Унга ҳануз ваҳий юборилмаган мавзуларда Таврот ва Инжилга амал қилиб туришлиги буюрилган. Мана шу сабабли, Маккада ва Мадинада намоз ўқиётганида Каъбага эмас Қуддусга қараб намоз ўқиган. Намозни Каъбага қараб ўқиш ҳақидаги оят нозил бўлгунча барча мусулмонлар мана шу шаклда Қуддусга қараб намоз ўқишган. Моида сурасини 3- ояти нозил бўлиши билан биргаликда Уммати-Муҳаммадга буюрилган Дин асослари ва ҳукмлари тамомлангани, бундан кейин фақатгина Қуръонга амал қилиниши ва барча ҳукмлар Қуръондан олиниши ва унга кўра ҳаракат қилиб амал қилиниши кераклиги билдирилган.

^[709] Оятни давомида шунга аниқ ишора борлиги учун, Яҳудийлар деб тафсилий таржима қилдик.

^[710] Барака – фойдаси ва манфаати кўп нарсага айтилади (Муфрадот). Қилган ишларида манфаат ва яхшилик кўп бўлган инсонларга ҳам муборак инсон дейилади. Ҳаммадан ҳам қилган ишларида яхшилик ва фойда кўп бўлган зот Аллоҳ бўлгани учун, Мулк сурасининг биринчи оятида У ўзини муборак дея таърифлаган.

^[711] Фалақ сурасининг 113/1-оятида ҳам айнан мана шу сифатнинг ўзаги келтирилган бўлиб; бўлувчи, ёрувчи, портлатувчи деган маъноларни ифодалайди. Аллоҳ вужудга келтириб яратадиган нарсаларнинг барчаси, ўз жуссасига қараб ёрилиш ва портлаш натижасида пайдо бўлади.

^[712] Юлдузлар орқали йўл топа олиш учун, фалакиёт илмига эга бўлиш керак. Оят мана шунга ишорат қилмоқда.

^[713] Аллоҳ таоло икки жуфт – эркак ва аёлни ўлчов белгилаган вақтда битта нутфадан яратади (Нажм 53/45). Аввал уруғ пайдо бўлади, сўнг унга эркак ё аёллик, ёки бошқа ўлчовлари белгиланади (Абаса 80/18-19). Уруғдан нутфа пайдо бўлиши учун унга она бачадони керак бўлади. Юқоридаги оят бачадонни мустақор ва муставдаъ дея икига ажратди. Мустақор – уруғлантирилганидан кейин бачадонга ёпишиб турган вақти, муставдаъ – ҳомилани туғилиб онанинг баданини тарк этган жойини билдиради. Инсон дунёга келишидан олдин онасининг бачадонида етишиб таёр бўлгани учун, Аллоҳ таоло аёлларни экинзорга ўхшатган (Бақара 2/223).

^[714] Оят тўлиқ ва содда тушунилиши учун, араб тилидаги илтифот санъати бу оятда таржима қилинмади. Чунки, Туркий забон миллатларда бу илтифот санъати таржималарда берилмайди, чунки кўп ўринларда мос келмайди.

^[715] Бу гапни гапирганлар мушриклар экани мана шу оятларда баён қилинган: (Соффат 37/149-150, Наҳл 16/57).

^[716] Аллоҳга ширк қўшиш асосан дуо ва ибодат масалаларида бўлади (Каҳф 18/21). Кўринмас борлиқлардан бири ёвуз Иблисдир. Ундан бошқа кўринмас мавжудот ҳам бор. Иблиснинг йўлига эргашиб, унинг айтганларини бажариб ёвузлик қилиб юрган кимсалар, Аллоҳнинг эмас, ўша ёвузнинг айтганини қилган бўлади. Иблиснинг айтганларини сўзсиз бажариб юриш унга ибодат қилган деб ҳисобланади (Марям 19/44, Ясин 36/60-61, Сабаъ 34/41, Соффат 37/95-96).

^[717] Яъни, инсонларнинг кўриш қобилиятлари Аллоҳни кўриб, Унинг моҳиятини англаб ета олмайди. Аллоҳ эса, кўзларни ва кўзлардаги кўриш қобилиятини ҳам кўради ҳамда моҳиятини тўлиқ билади. Аллоҳ нафақат кўз ва кўз билан кўриш қобилиятини кўради, балки қалб билан кўриш қобилиятини ҳам кўриб туради. Шу сабабли ҳам оятларда «Аллоҳ қалбдаги нарсаларни билади», маъно ифодаловчи жумлалар бор.

^[718] Яъни, инсонларни ҳидоятга ёки залолатга Аллоҳни Ўзи мажбурлаб киргизганда эди, ҳеч бир инсон ширк амалига қўл ура олмас эди. Лекин, бу дунё имтиҳон дунёси бўлганлиги учун, инсонлар залолатни ҳам ҳидоятни ҳам ўзлари танлаб оладилар. Ким нимани танлаган бўлса ва қайси йўлга муносиб бўлса Аллоҳ унга ўша йўлда юришига имкон бериб қўяди. Қўшимча маълумот учун қаранг: (Таъвилот, Имом Мотрудий, Иброҳим сураси 4- оят очиқламаси.) Ўхшаш оятлар: Моида 5:48, Анъом 6:35, 149, Юнус 10:99, Ҳуд 11:118-119, Раъд 13:31, Наҳл 16:9, 93, Сабаъ 32:13, Сажда 32:13, Шўро 42:8.

^[719] Мушрикларнинг қилган ишларидан Расулуллоҳ жавобгар бўлмайди (Бақара 2/119).

^[720] Аслида инсонларга қилаётган ёмон ишларини шайтон зийнатлаб кўрсатади (Анъом 6/43, Анфол 8/48, Наҳл 16/63, Намл 27/24, Анкабут 29/38). Лекин, ёмон инсонлар ўз ихтиёрлари билан ёмонлик қилишни хоҳлаганлари учун, ундай кишиларни шайтон васваса қилиб, ишларини зийнатлаб бериши учун шайтонга Аллоҳ имкон берган. Шу сабабли баъзи ҳолатларда гуноҳкорларга қилмишларини зийнатлаб кўрсатиш иши Аллоҳга нисбат берилади. Бунга эса, уларнинг ўзларини танлови ва саъй-ҳаракатлари сабаб бўлади.

^[721] Исро 17/59 оятга кўра, аввалги умматлар ўзларига келган аломатларни/мўжизаларни ёлғонга чиқаргаликлари сабабли, Аллоҳ таоло Муҳаммад алайҳисслаомга Қуръондан бошқа мўжиза бермаган. Бу эса, биз умматларга Аллоҳнинг марҳаматидир. Бу оятда ҳам айнан ўша мавзу таъкидланмоқда. Демак, Қуръонга ишонмасдан, ундан бошқа мўжиза сўраганларга агар Аллоҳ мўжиза кўрсаттириб қўйганида ҳам, улар барибир ишонмаслигини билдириб қўймоқда. Ўхшаш оят: Анъом 6:157.

[722] Ундай кимсаларни Аллоҳ ўз қилмишлари сабабли қалб, кўз ва қулоқларини ҳақникўриш ва англаршдан тўсиб қўяди. Чунки, уларнинг ўзлари шуни хоҳлашади ва бунга ўзлари сабабчи бўлади. Алоқадор оятлар: Бақара 2:88, Нисо 4:155, Наҳл 16:107-108.

^[723] Тоҳа 2/117-122.

^[724] Араб тилидаги «ҳақ» калимасидан кўплаб маънолар назарда тутилади. «Қиёмат куни ҳақдир» деган ибора – қиёмат кунини ҳақ эканини, ҳамда қиёмат кунида ҳақиқатларга гувоҳ бўлишимизни ва ҳақиқатларни ўз кўзимиз билан кўришимизни ифодалай олади. Худди шундай «Бу китоб ҳақдир»  десак ҳам, бу китоб ҳақ/тўғри эканини ва ҳамда бу китобни ичидагилар тўғриларни ва ҳақиқатларни баён қилишини билдиради.

^[725] Гўшти ҳаром бўлган ҳайвонлар батафсил тушунтириб ўтилган оятлар учун қаранг: Бақара 2/173. Анъом 6/145 ва Наҳл 16/115. Бу оятларда ҳайвонни сўйиш шарти ҳам, басмала айтиш шарти ҳам, сўядиган инсон имонли ёки имонсиз бўлиш шарти ҳам айтилмаган. Басмала фақат Қурбон Байрамида сўйиладиган қурбонликлар учун шарт қилинган (Ҳаж 22/28 ва Анъом 6/145).

^[726] Сўйилаётганда фосиқлик қилиб сўйиш нима ва қандай экани ҳақида ушбу суранинг 145- оятида айтиб ўтилади. 145- оятга кўра, Аллоҳнинг номини айтмасдан бошқа нарсани номини айтиб сўйиш фосиқликдир. Билмаганлиги ёки эсидан чиқиб Аллоҳ номини айтмай сўйилган ҳайвон гўшти фосиқлик ила сўйилган ҳисобланмайди ва ҳаром боълмайди.

^[727] Шубҳали ҳолатларда ейиш мумкин. Чунки, ҳеч бир ҳалол нарса шубҳа билан ҳаром бўлмайди. Бир қанча саҳоба Расулуллоҳга: «Эй Аллоҳнинг Элчиси! Баъзи бир инсонлар бизга гўшт олиб келишмоқда. Сўяётганларида Аллоҳ номини айтган ёки айтмаганини билмаймиз. Ўша гўштдан еймизми ёки емаймизми?»,- деб савол берди. Шунда Расулуллоҳ шундай жавоб берди: «Сизлар Аллоҳ номини айтинглар ва енглар!» (Бухорий, Забоиҳ 21. Абу Довуд Азоҳий 13-19. Ибн Можа Забоиҳ 4.)

^[728] Бундай маъно берилгани учун қаранг: Маонил Қуръон, Абу Жаъфар ан-Наҳҳос.

^[729] Маккада ҳам шундай бўлган. У ердаги етакчи жиноятчи ва кофирларга ўша ерда Ислом ва мусулмонларга қарши хийла-найранглар қилишларига Аллоҳ имкон бериб қўйган. Бу дунё имтиҳон дунё бўлгани учун, исён, хийла ва маъсиятни ирода қилган жиноятчилар ва зодагонларга Аллоҳ имкон бериб қўяди. Лекин, ўша қилмишларининг ёмон оқибати ўзларига қайтишидан хабарлари йўқ. Бу билан Аллоҳ мўминларни имтиҳон қилади, кофирларни эса гуноҳга ботиб юришига қўйиб беради. Агар ўлгунга қадар тавба қилиб қайтса, Аллоҳ афв этиши мумкин, агар тавбасиз ўлиб кетса, қилиб юрган жиноятлари сабабли охиратда аламли азобга дучор бўладилар. Буларга нисбатан мусулмонлар доимо зийрак, тадбирли ва эҳтиёт бўлиши керак.

^[730] Анъом сурасининг 160- оятига кўра, Аллоҳнинг мукофоти ёки жазоси банданинг қилган савобли амали ёки гуноҳ амалига боғлиқ бўлади. Жиноятчига жиноятидан ортқича жазо берилмайди, солиҳ инсонларга ҳам, қилган яхши ишларидан камайтириб қолинмайди.

^[731] Бу оятнинг яна бир ўхшаши Ҳужурот сурасининг 7- оятидир. Аллоҳ Унга ишонган қулларини қалбини ҳидоятга муваффақ қилиб қўяди (Тағобун 64/11). Аллоҳга ишонган ва  яхши ишларни амалга оширганларни, ўша ишончи сабабли Аллоҳ уларни энди ҳидоятда ва имонда собит қилади ва ҳидоятга муваффақ қилади (Юнус 10/9). Аллоҳнинг розилигига интилган ва қўлидан келганича фидокорлик қилганларга, Аллоҳ турли осон йўлларни кўрсатиб қўяди (Анкабут 59). Ҳидоятда давомли юрган кимсаларнинг ҳидоятини Аллоҳ орттириб қўяди (Марям 19/76). Ихтилофга тушиб қолган кимсаларни Аллоҳнинг Ўзи ҳидоятга солиб қўяди (Бақара 2/213). Аллоҳга ишонганларни ҳидоят қилади Аллоҳ (Раъд 13/27). Мана шу оятларга кўра, Инсон қачон ҳақ йўлда юришни хоҳласа ва ўша қарорида туриб ҳақ ва тўғри йўлда юришда давом этса, Аллоҳ ҳам унинг қалбини Исломга тамоман очиб қўяди, имони ва ҳидоятини ва тавфиқини орттириб қўяди. Лекин, буларнинг бари учун инсон аввал ўзи бу йўлни танлаши ва барқарор бўлиши шарт. Бу эътиқод учун қаранг: Имом Мотрудий, Таъвилоти Аҳли Сунна, Иброҳим сураси 4- оят тафсири.

^[732] Бу оятда Аллоҳ таоло яна бир табиат қонунига ҳам ишорат қилиб ўтмоқда. Ердан юқорига 20.000 метр узоқликдаги баландликка кўтарилган инсонда агар махсус нафас олиш асбоби бўлмаса, уни нафас олиши қийинлашиб ўлади. Демак, имонга киришни истамаётган инсонларга ҳидоятдан гапирилса, худди ҳаво қатламидан баландликка кўтарилиб кетиб нафаси қисиб ўлаётган кишидек қийналиб кетишини билдирмоқда.

^[733] Залолатда юрган кишини Аллоҳ бир-қанча йўллар орқали огоҳлантириб қўяди. (Тавба 9/115, Шамс 91/8-10). Ҳар турли огоҳлантирувларга қарамасдан залолат йўлидан қайтмаган ва ўша йўлда қолмоқчи бўлган кимсаларни залолатини тасдиқлаш ва шунда қолдириб қўйиш учун, ундай кимсаларнинг қалбини Исломга тор қилиб қўяди. Ана энди ундай кимсаларни Аллоҳнинг Ўзидан бошқа ҳеч им ҳидоят қилолмайди. Унинг учун банда аввало тавба қилиши ва Аллоҳдан ҳидоят сўраши керак.

^[734] Аллоҳ бир нарсани пайдо қилиши Унинг иродаси ва буйруғи билан содир бўлади. Инсонларнинг бир нарсани амалга ошириши эса, ўша ишни хоҳлаши ва шу йўлда керакли ишларни бажариши орқали содир бўлади. Инсон бир нарсага эришмоқчи бўлиб, ўша йўлни танлаши билангина ҳеч нарсага эриша олмайди.

[735] Жин ва шайтонларни инсонлардан фойдаланиши – инсонларни ўзларининг ёвуз йўлларига эргаштира олиши ва шу ишларидан лаззат олишидир. Инсонларни жин ва шайтонлардан фойдаланиши эса – улар маъсият ва гуноҳ ишларни инсонларга чиройли кўрсатиб қўйишини қабул қилиши ва ўша сабабли гуноҳга қўл уриши ҳамда ўша гуноҳни қилиб лаззатланишидир (Ал-Муяссар фил-Гориб). Зеро баъзи инсонлар дунё ҳаётида жинлар ва шайтонларга ибодат қилиб ўтадилар (Сабаъ 34:41).

^[736] «Аллоҳ хоҳлаган вақт бундан мустасно», деб таржима қилганлар ҳам бор. Биз берган таржимага кўра, мушрик бўлмаган ҳолда жаҳаннамга кирганлар у ерда мангу қолмаслигига ишора бор. Қаранг: Нисо 4/48 оят ва изоҳи. Аллоҳ ширкдан бошқа гуноҳларни кечириши мумкинлигини билдиргани сабабли, мушрик бўлмаган ҳолда жаҳаннамга кирганлар у ердан вақти келганда чиқишлари мумкин. Аллоҳ белгилаб қўйган қонун мана шунга ишорат қилади.

^[737] Ўхшаш оятлар: Анфол 8:33, Ҳуд 11:117, Исро 17:15, Қасос 28/59.

^[738] Бу оятга кўра, Аллоҳ буюрмаган бир шаклда закот ва бошқа фарз бўлган тақсимотларда Аллоҳ буюрмаган бир шаклда тақсимлаш нотўғри экан, бу бир нави мушриклик экани ўртага чиқади. Агар бу тақсимотни Аллоҳнинг Ўзи ўргатган бўлсайди, оятда «заъм — иддао» дея келтирилмаган бўларди. Аллоҳнинг ҳукмига инсон ҳукмини қўшиб қўйиш, Аллоҳнинг сўзидан бошқасини сўзини устун тутиб иш қилиш ҳам бир нави мушрикликдир. Аллоҳнинг зотига ва сифатига шерик қилиш билан Унинг ҳукмига шерик қилиш бир хил гуноҳдир.

^[739] Аллоҳга ва шерикларига насиба ажратиш дегани – закот ва ушр каби ёки бошқа ҳолатларда Аллоҳ буюргани учун шунга шунча ажратамиз, фалончилар айтгани учун шунга шунча ажратамиз деб ҳукмда Аллоҳга бошқаларни шерик қилиш дегани.

^[740] Моида 5/103.

[741] Бегуноҳ болалар, айниқса бегуноҳ ҳода ўлдирилган қизлар ҳақида қиёматда ҳисобот топширилади (Таквир 81:8).

^[742] Боғ-у роғлар, экин майдонлардан олинган ҳосилдан ҳам закот/садақа бериш кераклигига мана шу оят далил бўлади.

^[743] Оятдаги «фаршан» калимасига берилган маъно учун қаранг: Ибн Қутайба, Ғарибул Қуръон; Маонил Қуръон, Абу Закариё ал-Фарро; Маонил Қуръон, ан-Наҳҳо, Ибн Аббос тафсири.

^[744] Бу оят ҳам исроф қилмасликка, ҳамда ушбу суранинг 138-140, 142-144-оятларда билдириб ўтилганидек, Аллоҳ ҳаром қилмаган нарсаларни ўзларича ҳаром қилиб олмасликка буюрмоқда. Аллоҳ ҳаром қилмаган нарсани ўзича ҳаром деб олиш – ҳукмда ўзини Аллоҳга шерик қилиш бўлади.

^[745] Аллоҳдан бошқасининг номи айтилмаса-да, лекин «Бисмиллоҳ» айтмай сўйилган (аслида ҳалол бўлган) ҳайвонларнинг гўшти ҳаром эканига бирорта ҳам оятда далил йўқ. Қуйидаги оятлар шунга далолат қилади: (Бақара 2/173, Моида 5/3, Анъом 6/145, Наҳл 16/115.) СЎяётганда басмала айтиш фақатгина қурбон байрамида сўйиладиган қурбонлик учун шарт қилинган (Ҳаж 22/28, 34-36).

^[746] Демак, нотўғри эътиқод ва хато тушунчалар билан ҳаёт кечириш оқибатида ҳам инсонга турли балолар келиши мумкин.

^[747] Чунки, Аллоҳ бир ишга бўл деб буюрганидан кейин ўша ишни бўлмай қолиши мумкин эмас. Аллоҳ нимага бўл деган бўлса албатта бўлади. Аллоҳ инсонларни яратганидан кейин уларга яхши-ёмонни танлаш ихтиёри бериб қўйган. Ким ҳидоят йўлини танласа ҳидоят қилади ва унга ёрдам ҳам беради, ким залолат йўлини танласа залолатига имкон беради.

^[748] Ўзини Худога тенг қилиш гуноҳларнинг энг каттасидир, яъни ширкдир. Бу инсонлар ўз орзу-истакларини ёки кибр-у ҳавосини Аллоҳ билан ўзларини орасига қўйиб оладилар. (Қаранг: Фурқон 25/43)

^[749] Ота-онага яхшилик қилиш ҳақидаги оятлар: (Бақара 2/83, Нисо 4/36, Исро 17/23, Аҳқоф 46/15.)

^[750] Ҳақли сабаб билан деганда нима назарда тутилганини билиш учун қаранг: (Бақара 2/179, Моида 5/33, Бақара 2/190)

^[751] Етимларнинг мол-мулкларини керакли ўринда қандай тасарруф қилиш кераклиги ҳақида билиш учун қаранг: Нисо 4/6, Бақара 2/220.

^[752] Гувоҳлик берган вақтингизда ёки ваколатли ҳолда бир ишга ҳукм берган вақтингизда яқин инсонларингизга ёнбосиб тарафини олманг деган маънони билдиради. Қаранг: Тавба 9/75-77.

^[753] Аъроф 7/156.

^[754] Бақара 2/210, Наҳл 16/26, Ҳашр 59/2.

^[755] (Нисо 4:18), (Мунафиқун 63:10-11).

^[756] Чунки, уларнинг динлари ота-боболарига тақлид қилишдан иборат бўлган, қўлларида далиллари ҳам бўлмаган. Расулуллоҳнинг ва у кишига эргашган мўминларнинг қўлида эса Яратган Эгаси тарафидан юборилган нурли китоб – очиқ-ойдин ҳужжати бўлган. Ҳозирги кунимизда ҳам, Аллоҳнинг китобини қўйиб, турли оқим ва фирқаларга, мазҳаб-у тоифаларга бўлиниб, Аллоҳнинг китобидаги Исломни қўйиб, ўрнига кейинчалик ихтиро қилган йўлларни ўзига дин қилиб олганлар Аллоҳнинг йўлидан адашган бўлади. Қуръонда бирлашмаган мўминлар ҳам шу оят ҳукмига киради. Қуръонда бирлашишлик Аллоҳнинг амридир, фарздир. Шунда мўминлар илоҳий марҳаматга сазовор бўлади, азоб-уқубатлардан қутулади.

^[757] (Қасос 28/84, Мўмин /40/40.)

^[758] Аллоҳнинг дини фақат Исломдир (Оли Имрон 3/19). Шу боис, аввалги пайғамбарларнинг барчаси мусулмон бўлган. Чунки, Исломга – Аллоҳнинг динига мансуб кимсаларга мусулмон дейилади. Бу Қуръондан аввалги китобларда ҳам ёзиб қўйилган (Ҳаж 22/78). Бу оятларга кўра Муҳаммад алайҳиссалом инсониятнинг энг биринчи мусулмони эмас, балки ўзига ваҳий қилиб буюрилаётган буйруқларга таслим бўлганлар орасидаги энг биринчи мусулмон шахсдир.

^[759] Бу оятдан шу нарса маълум бўладики, Аллоҳнинг ғофур ва раҳим сифати бўлмаса ва қулларига тавба имкони бермаса эди, бандаларнинг қилган жиноятлари учун дархол жазо бериб қўйган бўлар эди.

[760]  Бу ҳарфларга «ҳуруфи муқаттоа» ва «ҳуруфут-танбеҳ» дейилади. Қуръони Каримнинг бундан бошқа яна 28 та сураси мана шундай, яъни ўқувчи ва эшитувчининг диққатини ва фикрини жалб қилиш учун араб тилига хос бир қоида билан бошланган. Ҳуруфи муқаттоадан кейин келадиган оятлар асосан Қуръоннинг асл моҳияти, мазмуни ва ўзидаги усул ва қоидаларни, Қуръоннинг нозил бўлишидаги мақсади ва Пайғамбар алайҳиссаломнинг Қуръонга нисбатан юклатилган вазифаси ҳақида баён қилиб берувчи оятлар келган. Пайғамбар алайҳиссаломга буларнинг маънолари ҳақида ҳеч қандай савол берилмаган. Бу эса, у ҳарфларда турли илоҳий сирлар яширилмаганини, аксинча уларнинг маъно ва моҳияти очиқ-равшан бўлганини билдиради. Яъни танбеҳ ҳарфларидир. Демак, бу ҳарфлардан қасд қилинган нарса; булардан кейин ўқиладиган оятларга ўқувчи ва эшитувчиларнинг диққатини жалб қилишдир. Ўзбек тилида бу каби ҳолатларда «Диққат! Диққат!» калимаси фойдаланилади.

^[761]Динда, диндаги ҳалол-ҳаром ва имон-эътиқод масалаларида фақат Қуръонга – Аллоҳнинг  амрига итоат қилинади, бунга амал қилишда Расулуллоҳ ўрнак қилиб олинади (Аҳзоб 33/21, Мумтаҳина 60/6). Ибодат ва сўзсиз итоат Аллоҳдан бошқа ҳеч кимга қилинмайди. Аллоҳнинг созлари ва амрларига қарши бўлса ҳам, диндорлар ва билимдорарнинг айтганига сўзсиз амал қилиб кетаверишлик, ўша диндор ва билимдонларни ўзларига илоҳ қилиб олиш бўлади ва бу диндан чиқишга олиб келади (Тавба 9/31). Пайғамбарлар ҳам асло умматларини ўзига ибодат қилишга буюрмаган, балки, Аллоҳнинг оятларига амал қилишга буюрган (Оли Имрон 3/79). Демак, Қуръонга зид бўлган масалаларда, ҳеч кимнинг гапига итоат қилинмайди, ҳеч кимнинг ҳукмини Аллоҳнинг ҳукмидан устун тутилмайди. Қуръонга сўзсиз амал қилиш кераклиги ҳақида Муҳаммад алайҳиссаломнинг ўзига ҳам алоҳида оят тушган (Моида 5/49).

^[762]Насиҳат ҳақидаги ўхшаш оятлар:  (Юсуф 12/103, 106, Анъом 6/116).

^[763]Юнус 10/50 оятга қаранг.

^[764] Қиёматда саволга тутилиш ҳолатини тафсилотли маълумоти учун қаранг: (Моида 5/109, Қасос 28/65.)

^[765]Аллоҳ қулларига яқиндир (Бақара 2/186). Аллоҳ доимо қулларини кузатиб туради (Фажр 89/14). Аллоҳ доим қуллари билан биргадир (Ҳадид 57/4). Мана шунинг учун Аллоҳ ҳеч кимдан узоқ ва бехабар қолмайди.

^[766]Қиёматда ҳар кимнинг ўз қилган хато ва гуноҳ ишлари ўзини ҳалок қилади. Бунга ўзининг қилган яхшиликлари ёмонликларидан кўра оз бўлгани сабаб бўлади (Мўминун 23/103). Ҳар ким ўз қилмишинг гарови бўлади (Муддассир 74/38).

^[767]Инсониятни қолган бошқа тирик мавжудотдан ажратиб турадиган шаклу шамойилларидан кўзга кўринадиган бир фарқи шуки, инсон териси иссиқда ҳам совуқда ҳам ташки кимимга муҳтож бўлади. Бошқа тирик мавжудотлар эса иссиқда ҳам, совуқда ҳам кийим киймайди.

^[768]Иблис самода ўз вазифасини бажарадиган малаклардан бири бўлган. Аллоҳга осий бўлганидан кейин, фаришталик мақомидан қувилган, самода қиладиган иши қолмагани учун, самодан ҳам қувилган. Ўша кундан бошлаб, унга ҳам, унга эргашган барча жинларга ҳам самога чиқиш тақиқланган. Энди улар самога яқинлаша олмайди (Ҳижр 15/16-18, Соффат 37/6-20).

^[769]Иблис Аллоҳдан қайта тириладиган кунгача яшаб қолишни сўраган, чунки унга муҳлат берилмаса ўлиб кетишини билган. Лекин Аллоҳ унга қайта тирилиш кунгача эмас, балки, Аллоҳдан бошқа барча тирик мавжудот ҳалок бўладиган кунгача яшаб қолишга муҳлат берган (Ҳижр 15/37-38). Аллоҳдан махсус топшириқ олмаган жинлар вақти келганида ўлиб кетади. Махсус топшириқ олганлари эса, барча борлиқларнинг жони узиладиган дунёнинг сўнги кунигача яшашга муҳлат олган. У кунда Аллоҳдан бошқа ҳар нарса ҳалок бўлади (Қасос 28/88, Роҳман 55/26-27).

^[770] Иғво – киноявий маънода «Қўйнини пуч ёнғоққа тўлдириш» дегани бўлади. Иблис ўз қилган нотўғри ишининг жавобгарлигини Аллоҳга тўнкамоқчи бўлган. Ўз гуноҳини Аллоҳга тўнкашлик эътиқоди шайтондан мерос қолган. Бу жуда ҳам катта хато тушунчадир.

^[771]Одам алайҳиссалом дунёда, мана шу ердаги лойдан яратилган (Бақара 2/30, Тоҳа 20/53-55, Ҳижр 15/28-29, 33). Одам алайҳиссалом ерда яратилгани, ҳамда илк яшаган жойи ер юзи бўлгани учун, унга дунёдаги нарсаларнинг исмлари ўргатилди (Бақара 2/30-31). Ер юзи у учун ҳам унинг аёли учун ҳам, уларнинг наслидан келган барча инсоният учун ҳам ҳаёт кечирадиган жой этиб тайинланган (Аъроф 7/25). Одам ва Ҳавво кирган жой охиратдаги жаннат эмас, чунки охиратдаги жаннатда имтиҳон, залолат, маъсият, тақиқ, қайтиб чиқиш, алдаш ва алданиш, ношукрлик, ҳайдалиш каби ҳолатлар асло йўқ.

Араб тилида илдизли ўсимликлар билан қопланган ерга жаннат дейилади. Ўзбек тилида бундай маконга боғ ёки бўстон дейилади. Дунёдаги боғу роғларга ва яшинлик ўсиб чиққан ерларга ҳам жаннат ёки жаннатмакон дейилади. Жаннатмакон юртим дейилишининг сабаби ҳам шу. Каҳф сурасининг 34- оятида ҳам шундай келтирилган. Қўшимча маълумот учун Бақара 2/35 оят ва изоҳига қаранг. Бундан ташқари, тавротда ҳам шундай келтирилган: «Парвардигор Эгамиз шарқда – Адан деган жойда боғ барпо қилиб, Ўзи яратган одамни ўша боққа қўйди.» (Таврот Ибтидо 2:8)

^[772]Имом Замахшарийга кўра مَلكَيْنِ  — маликайни шаклида ўқилади. Тоҳа 20/120 оят ҳам буни таъкидлайди.

^[773](Бақара 2/36)

^[774]Тақво либоси дегани – инсонни иссиқ-совуқдан, айб жойлари кўриниб қолишидан ва ёмон назар билан қарашдан ҳимоя қилиб сақлайдиган кийим дегани. Инсондан бошқа кийим киядиган борлиқ йўқ. Инсонлар мана шу хусусиятлари билан дунёнинг ҳар ерида ва ҳар қандай иқлимда жон сақлаб қолиб, ўз ҳаётларини давом эттиришлари мумкин (Наҳл 16/81, Анбиё 21/80).

^[775] Аллоҳ таоло илк инсоният жуфтини тупроқдан қандай яратган бўлса, демак барча инсонлар қиёматда ердан ана шу шаклда яратилиб чиқарилади (Анбиё 21/104). Бироқ инсон бу дунёдагдан фарқли хусусиятларда яратилади (Воқеа 56:61).

^[776]Аъроф 7:26.

^[777] Марям 19/61 ва Фурқон 25/63 оятларга, ҳамда ушбу оятнинг давомидаги жумлаларга  кўра, оятдаги ибад калимаси Аллоҳнинг мўмин қулларига ишорат қилади. Дунёдаги зеб-зийнатлар ва чиройли нарсалар асосан Аллоҳга ишониб суянадиган мўминларга тегишлидир. Аммо, Аллоҳ дунёда мажбурий бир тизим ва мажбурий йўналиш пайдо қилмагани сабабли, мўмин бўлмаган инсонлар ҳам дунёдаги зийнатлардан манфаатланиши мумкин.

[778] Қуръон оятлари араб тилида нозил бўлган ва араб тилида батафсил тушунтириб берилган (Фуссилат 41:3) ҳамда Аллоҳ таоло тарафидан махсус илм асосида очиқлаб берилган (Аъроф 7:52). Уни ўз ақли ва онгги билан очиқлашга уринганлар ўзини Аллоҳни ўрбига қўйгандек бўлади (Ҳуд 11:1-3). Демак Қуръонни бошқаларга батафсил тушунтириб бера олиш учун араб тиилини яхси билиш керак.

^[779]Оятдаги фаҳш калимасини қабиҳ-жирканч иш деб таржима қилдик. Фаҳш калимаси Исро 17/32 оятда зино маъносида, Намл 27/54-58 оятда эса баччабоз деган маъноларда келган.

^[780]Гуноҳ турлари дея таржима қилинган калима “исм — اثم” бўлиб, тўғриликдан ва ҳақиқатдан узоқлаштирадиган ҳар турли хатти-ҳаракатни билдиради.  Инсонни яхшиликлардан ва асл яратилишидаги хулқ-атворидан узоқлаштирадиган ҳаракатларга  إِثْم = исм дейилади (Муфрадот)

^[781]Ажал икки хил бўлади (Анъом 6/2). Вужуд яратилиши асносида белгилаб қўйилган ажал – табиий биологик умрнинг якуни ҳисобланади. Ҳар бир инсоннинг вужуд ўлчами онасининг бачадонидалигида белгилаб қўйилади (Абаса 80/17-19). Бу биринчи турдаги ажал. Иккинчи турдаги ажали мусаммо – ёлғиз Аллоҳ биладиган энг сўнги тириклик тарихидир. Ўша ажал келганида бир сония ҳам кечикмасдан инсон вафот этади. Баъзи бир нотўғри хатти ҳаракатлар ўша ажали мусаммони қисқатириб қўйиши мумкин. Агар тавба қилиб ўзини тузатса, ажали мусаммоси яна жойига тушиши мумкин. Бунга мисол қуйидаги оят: (Соффат 37/139-149).

^[782]Ҳузн — хафа бўлиш, ғам чекиш, қайғуга ботиш деган маъноларни англатади. Бундан кейинги 36- оятда оятларга ёлғон муносабат билдирадиган ва ўзини катта тутиб қолганларни менсимайдиган кишиларнинг охир-оқибат борадиган жойлари айтилганига кўра, бу оятдаги тақводор ва солиҳ қулларни борадиган жойи жаннат экани маълум бўлади. Демак, ғам-қайғу чекмаслик жаннатда бўлади, улар жаннатда ҳеч нарсани ғамини емайдилар, хафа бўладиган иш ҳам қилмайдилар ва уларни ҳеч ким хафа қилмайди. Бу оятдан «Энди улар хафа бўлишга сабаб бўладиган ишларни қилишмайди», деган маъно ҳам чиқади.

^[783]Ўзини оятдан катта тутиш деганда, ўз хоҳишини Аллоҳнинг оятларидаги ҳукмлардан устун билиш деган маънони ҳам ифодалайди. Оят ҳукмини менсимаслик оятдан ўзини катта тутиш бўлади.

^[784]Китоб калимасини Каҳф сурасининг 49 ва Исро сураснинг 14-оятларига кўра тафсилий таржима қилдик. «Уларга юборилган илоҳий китобда огоҳлантирилган нарса уларга учрайди», деб маъно берган муфассирлар ҳам бўлган. Ҳар иккала маъно ҳам, Қуръоннинг бошқа оятларига зид келмайди. Чунки, Қуръонда берилган ваъда албатта содир бўлади, амал дафтарига ёзилган гуноҳлар ҳам ўз эгаларини қиёматда топади.

^[785]Тафсилот учун қаранг: (Аҳзоб 33/66-68, Иброҳим 14/21.) Аллоҳга ширк қўшган ва ноҳақ одам ўлдирганарга азоб қолганлардан кўра икки баробар ортиқ берилади (Фурқон 25/28-29). Чунки, катта гуноҳ билан кичик гуноҳни албатта фарқи бўлади.

^[786] Яъни, улар абадий жаннатга кирмайди, дегани. Маъно ва тафсилотлар учун Маонил-Қуръон ва Горибул-Қуръон китобларига қаранг.

^[787]Инсоннинг руҳиятида ҳосил бўладиган бузилишларга ғилл дейилади. Қуръон кўнгиллардаги нарсага шифо бўлади Юнус 10/57. Аллоҳ руҳларни инсонларни ичига пуфлайди Ҳижр 15/29, Ҳижр 15/47, Сажда 32/9, Сод 38/72, Таҳрим 66/12, Руҳ нима экани Исро 17/85 оятда баён қилинган. Шайтонлар айнан мана шу жойга васваса қилади Нас 114/5.

^[788] Агар бу оятдаги эсон-омонлик тилаги пайғамбарлар ва Аллоҳ таоло Аъроф тепалигига жойлаширган муҳтарам кишиларнинг дуоси бўлса, демак, бу ҳолат улар жаҳаннам аҳлининг кофир ва золим эканига гувоҳлик беришганини билдиради. Улар ўзларини жаҳаннамдан сақланиб қолиши учун Аллоҳга илтижо қилиши эса, хали ҳануз ўзлари ҳам жаннатга кирмаганини, кетинчалик лабатта жаннатга киришларини билдиради. (Қаранг: Имом Мотрудий, Таъвилот).

^[789]«Дунё ҳаётига алданиб ўйин-кулги ва беҳуда нарсаларни ўзларига дин қилиб олганларни тарк қил», деган маъно бериш ҳам мумкин. (Қаранг: Имом Мотуридий, Таъвилот.)

^[790]Оятда илм калимаси – оятларни оятлар билан тафсир қилиш усулидир. Қаранг: (Оли Имрон 3/7, Нисо 4/166, Ҳуд 11/1-2 ва изоҳлари.)

^[791] Улар асло имкони бўлмаган нарса талаб қилишади. Чунки, қиёматда Аллоҳдан бошқа ҳеч ким бировни шафоат қилолмайди, оқламайди ва ҳеч ким ортига, яъни имтиҳон учун яратилган дунё ҳаётига қайтарилмайди. Шафоат – бир кишини ўзига ўхшаган бирига шерик қилиб қўйиш, бошқа бир инсондан шерик ва йўлдош бўлишини сўраш, ҳар қандай ишда шериклик қилиш ёки ҳимоясига олиш (оқлаш) деган маъноларни билдиради (Ал-Айн, Муфрадот) Қўшимча маълумот учун қаранг: (Бақара 2:48) ва (Бақара 2:255) оят ва изоҳлари.

^[792]Арш – юқори бошқарув ваколатини билдирувчи мажозий қўлланмадир. Туркий тилларда ҳукмрон инсонлар учун бу мақом «тахт», «лавозим», «мансаб» ёки «ҳукмронлик» деб номланади. Ҳукмрон инсонлар қўл остидагиларни бошқариши учун албатта битта тахтга муҳтож бўлмаганидек, Аллоҳ таоло батариқи аъло ҳеч қандай тахт ёки ўриндиққа муҳтож эмас. У бир нарсага «Бўл» дейиши биланоқ пайдо бўлишни бошлайди (Бақара 2/117, Оли Имрон 3/47, Анъом 6/173, Марям 19/35, ясин 36/82).

^[793]Қуёш ва ойни, кечаю кундузни бизга хизмат қиладиган қилиб яратилганини билиш учун қаранг: Иброҳим 14/33, Наҳл 16/12, Анкабут 29/61, Луқмон 31/29, фатир 35/13, Ясин 36/47, Зумар 39/5.

^[794] Дуода ҳаддан ошишнинг бир тури – Аллоҳга дуо қилаётиб ўртага бошқа бирини ҳам қўшиб дуо қилишликдир, ёки Аллоҳдан бошқасига дуо қилишликдир. Аллоҳ ҳар иккаласидан ҳам қайтарган (Жин 72/18, 20).

^[795]Ёмғир ёғиши учун шамолни қиладиган вазифаси борлиги фан томонлама аниқланмоқда. (Ҳижр 15/22)

^[796]Ҳар бир илоҳий китобнинг сифати зикрдир. Зикр – тўғри маълумот, эслатма, насиҳат, хабар деган маъноларни билдиради. Қуръоннинг ҳам яна бир номи зикрдир (Ҳижр 15/9). Чунки, Аллоҳдан келган ҳар бир илоҳий китоб тўғри маълумотларга ва насиҳатларга тўладир.

^[797]Тафсилоти учун қаранг: (Ҳуд 11/94, Шуаро 26/189)

^[798]Аллоҳни элчилари модомики ўз халқи орасида экан, Аллоҳ уларни азобламайди (Қаранг; Анфол 8/33). Шунинг учун Солиҳ пайғамбар улардан айрилган.

^[799]Лут алайҳиссаломнинг аёли хиёнат қилган (Таҳрим 66/10).

^[800]Вулқон куллари оситда қолганлар, Лут алайҳиссаломга ишонмаган кишилар бўлган. Жазо олиб келиш билан вазифаланган фаришталар билан Иброҳим алайҳиссалом ўртасида шундай суҳбат бўлиб ўтган: Зориёт 51/31-36

^[801]Лут қавмига ёққан ёмғир – сижжил ёмғри бўлган. Қаранг: (Ҳижр 15/74, Фил 105/4- ояти ва изоҳи).

^[802]«Мамлакатда ислоҳот олиб борилиб умум-тартиб белгилангандан кейин, энди ўша тартибни бузманглар» деган маъно ҳам чиқади.

^[803] Ўхшаш оятлар: Моида 5:26, 68.

^[804]Оятда айтилган кишилар, пайғамбар келганидан кейин ҳам Исломга кирмаган ва Аллоҳнинг оятларига бепарволик қилган кишилардир. Аллоҳга ялиниб-ёлвориб тавба қилганларида, балки азобдан қутулиб қолишарди. Буни кейинги оятдан билиб оламиз.

^[805]Бу нарса Аллоҳнинг қонуни – суннатуллоҳдир. Бу суннат инсонлар Аллоҳнинг китоби таблиг қилинганидан кейин, ага у халқ оятларни тан олмаса қўлланиладиган жазо қонунидир. Қаранг: (Анъом 6/42-45)

[806]

Демак, улар ўзларига етган яхшилик ва фаровон кунларни Аллоҳдан деб шукр қилишмагани, аксинча бу нарсалар ота-боболаримизда ҳам бўлиб ўтган, булар ҳаёт қонунлари каби эътиқодлари учун жазога гирифтор бўлишган.

^[807]Зуҳо калимаси кеча ёки кундуз калималари билан ён-ма ён келишига қараб маънолари ўзгариб туради. Қаранг: (Тоҳа 20/59, Аъроф 7/98).

[808] Оятларда «кофирларнинг қалбларининг муҳрланиши» бу ўз ҳатти-ҳаракатлари ва иродаларининг натижасидир. Улар аввал кофирликни танлаган ва шу йўлда оёқ тираб олишган. Шу боис Аллоҳ уларнинг қалбларини то тавба қилмагунча муҳрлаб қўяди. Ўхшаш оятлар: Бақара 2:7, 88, Нисо 4:155, Тавба 9:87, 93, Юнус 10:74, Наҳл 16:108, Рум 30:59, Ғофир 40:35, Муҳаммад 47:16, Мунафиқун

63:3.

^[809]«Сизларни юртингиздан чиқариб юбормоқчи, бунга нима буюрасизлар?», деган гап Фиръавнга тегишли. Араб тили қоидасига кўра, мухотоб ким бўлишидан қатъий назар, бир кишига «сизлар» деб хитоб қилинмайди. Фиръавн бир киши бўлганлиги учун, оятдаги «сизлар» нима буюрасизлар?” жумласи Фиръавн ёнидаги етакчи зодагонларига қараб айтган гапи бўлади.

Оятларни бутун ҳолатда тушунадиган бўлсак, Фиръавн ва атрофидаги кишилар қаттиқ саросимага тушиб қолганини кўрамиз. Чунки, улар Мусо кўрсатган нарса сеҳр эмаслигини барчаси билиб тургани ҳолда, бир-бирига «бу сеҳргарликдир» деб тасалли беришмоқда. «Мен сизларни олий роббингизман» деб турган Фиръавнни ўзи ҳам ва ёнидаги сеҳргарлари ҳам Мусо кўрсатган нарсага қарши ҳеч нарса қила олмаслигини билиб, Фиръавн ёнидагиларни ўзига жалб қилиш учун гапни бошқа тарафга буриб юбориши, у қаттиқ қўрқувга тушиб қолганини билдиради. Қолаверса, Мусо алайҳиссалом Фиръавн ва уни ёнидагиларни юртларидан ҳайдаб юборишга эмас, аксинча ўзи ва Исроил авлодларини у юртлардан олиб чиқиб кетишга уринган.

Мана шу ҳолатда Фиръавн бир сиёсат ўйини қилади. Яъни, Мусони ҳақ эканини билади, у кўрсатган нарса сеҳр эмаслигини ҳам билади. Лекин, халқи ва ёнидагилар Фиръавндан айрилиб кетишидан қўрқиб, уларни ичига ёлғон қўрқув солиб уларни ўзига тобе ҳолатда ушлаб қолишга уринади. Бундай ҳолат Дунё тарихидаги сиёсий ўйинларда ва ҳамда кунимизда ҳам юз бериб турмоқда. Замонамизда юз бераётган бундай ҳолатларга «пропаганда» дейилади.

^[810] Тоҳа 20:20.

^[811]«Фиръавн ва одамлари шаҳарга хор ва разил ҳолатда қайтдилар»,  ёки «Ғурури поймол бўлган, иззат-обрўси тўкилган ҳолда майдондан чекиндилар», шаклида таржима қилса ҳам бўлади.

^[812]Бу оят Мусо алайҳиссломга берилган дин ҳам Ислом эканини кўрсатади. Зотан, Аллоҳнинг дини ягона Исломдир (Оли Имрон 3/19).

^[813]Яъни, Аллоҳ таоло ёмонлик қилганларни жазолашни бир қонун қилиб қўйган. Уларни бошига бало-офат келиши Мусо ва унинг ёнидаги мўминларнинг шумлигидан эмас, балки, ўзларини қилган гуноҳлари сабабли келган. Аллоҳ инсонлар қилиб турган барча ишлардан хабардор бўлгани учун, уларни огоҳлантириш ёки жазолаш учун уларга турли бало-офатлар юбориб туради – балки шу билан тавба қилиб қолсалар. Лекин, инсонларни кўпчилиги бошига келган балоларни, ишлари юришмай қолишини бошқаларни шумлигига тўнкайди ва ўзларини гуноҳсиз деб билади.

^[814]Аллоҳнинг бану Исроилга берган сўзи учун қаранг: (Аъроф 128-129, Шуааро 57/59, Қасос 28/5, Духон 44/25-28.)

^[815]Юксалтирган нарсалари бинолар бўлиши ҳам мумкин, ўзларининг қадриятлари бўлиши ҳам мумкин.

^[816]Исроил авлоди ёнларида Аллоҳнинг элчси бўлгани ҳолда, илк бор учрашган залолат қавмнинг залолатини кўриб-ла ҳақдан узоқлашишга мойил бўлиб қолган. Бундай бўлиб қолишдан сақланиш кераклиги ҳақидаги оятлар учун қаранг: (Юнус 10/12-14, Тоҳа 20/85-97, 115-122). Турли мўжизалар билан келган пайғамбари ёнида бўла туриб, имон-эътиқодида мустаҳкам тура олмагн кимсаларга ўзини билмас, ўз қадрини билмас жоҳил дейилади.

^[817]Рисолаларим дегнда – сени элчи этиб тайинлаганим деган маъно ҳам чиқади, сенга берган оятларимдеган маъно ҳам чиқади.

^[818]Фиръавн ва хонадони ҳам, Од ва самуд халқи ҳам Мисрда яшаган (Имом Насафий, Мадорикут Танзил).

^[819]Ундай кимсалар қилган ишининг самарасини дунёда кўриб бўлган бўлади (Аҳқоф 46/20). Охират учун ҳеч қандай иш қилмагани учун, бирон бир яхши иш қилган бўлса ҳам, уни ё риёкорик ёки эвазнии дунёнинг ўзида олиш учун қилган бўлса, Аллоҳ уларга охиратда савоб ва мукофот бермайди.

^[820] Мусо Аллоҳ билан сўзлашаётганида қавмини Сомирий адаштириб бўлагнини билдириб қўйган эди. Ҳорунни уларга қилган насиҳатини қабул қилишмаган. Шунинг учун халқига ғазабланган ҳолда қайтган (Тоҳа 20/86-90).Мусо билан биродари Ҳорун ўртасидаги суҳбат учун қаранг: (Тоҳа 20/93-94,

^[821] Саййиаат – Бақара 2/21- оятга кўра гуноҳ; Аъроф 7/193- оятга кўра ёмонлик; Аъроф 7/195- оятга кўра эса хатодир.

^[822] Бу – аввалги умматларга юклатилган вазифа бўлиб, янги шариат ва янги илоҳий китоб билан келадиган пайғамбарга ишониш ва уни қўллаб-қувватлаш вазифасидир. Қаранг: (Бақара 2:286) ва изоҳи.

^[823] Қуръонда уммий калимасини уч хил маъно ва таърифи бор:

1. Уларга китоб берилмаган кимсалар (Оли Имрон 3/20),
2. Ўзлари имон келтирган китобни ичидагилардан бехабар кимсалар (Бақара 2/78),
3. Маккалик одам.

Пайғамбар алайҳиссалом ҳам аввал илоҳий китобдан хабари бўлмаган (Шуаро 42:52-53), (Анкабут 29:47-48). Лекин бу оятларда Набий алайҳиссаломга бу маънода уммий дейилмаган. Сўнги Набий Исмоил алайҳиссаломнинг наслидан келиши ва Маккадан чиқиши Таврот ва Инжилда ёзиб қўйилгани учун (Аъроф 7:157-158), (Таврот/Тасния 18, 18,19, Мазмурлар 84). Бу оятлардаги уммий калимаси Маккалик пайғамбар деган маънони ишорат қилади.

^[824] Шаҳарга кириш буйруғига қарши чиққан яҳудийлар: «Эй Мусо! У ерда жуда ҳам зўравон қавм бор. У ердан чиқиб кетмагунча, ҳаргиз биз у ерга кирмаймиз. Улар у ердан чиқиб кетсагина кирамиз» (Моида 5/22), деган. Гўёки Аллоҳ уларга ўша шаҳарга кириб жанг қилинглар дегандек «Эй Мусо! Модомики улар у заминда экан, у ерга умуман кирмаймиз. Сен ва яратган Эганг иккингиз бориб уришинглар! Биз шу ерда ўтириб турамиз» (Моида 5/24), ҳам дейишган.

^[825]Тарихий манбаларда булар Самбатян халқи номи билан машҳур бўлишган. Улар шанба кунги тақиқни суиистемол қилишгани учун, Асур қироллиги тарафидан босиб олинган ва уларга қул бўллиб қолишган. Кейинчалик бошларига яна қандай балолар келгани номаълум.

^[826]Ҳар бир мусулмон атрофида юз бераётган ҳодисаларга нисбатан лаёқатсиз ва эътиборсиз бўлмаслиги ва ҳар қандай ҳақсизликларга қарши қўлидан келганча салбий муносабат билдиришда фаол бўлиши кераклигига айнан мана шу оят ишорат қилмоқда. Акс ҳолда дунёда ҳам охиратда ҳам бошимизга бало-офатлар келса, яратган Эгамиз – Аллоҳга нисбатан айтадиган узримиз бўлмайди.

^[827]Кейинги оят билан биргаликда ўқиб тушунадиган бўлсак, улар симо жиҳатидан эмас, балки сифат ва феъл-атвор жиҳатидан маймунларга айланиб қолишгани ва маймунлардек одобсиз ва пасткаш бўлиб қолишгани ўртага чиқади. Ўхшаш оятлар: Бақара 2/65, Нисо 4/47.

^[828]166- оятда билдирилганидек, улар жисмонан маймунга айланишмаган, балки руҳий, маънавий ва ахлоқий томондан маймунсифат бўлиб қолишгани. Чунки, Аллоҳ таоло маймунларни имтиҳон қилмайди ва Қуръонъон маймунларга хитоб қилмайди, балки инсонлар ва жинларга хитоб қилади.

^[829]Ўхшаш оят: (Бақара 2/80, Оли Имрон 3/24)

^[830]Муслиҳ – хатони тузатиш, тартиб ўрнатиш, яхшилаш, ўртани тузатиш, дину дунёсини ислоҳ қилишга ҳисса қўшиш ва бузғунчилик ва тартибсизликнинг зиддидир (Муфрадот, Лисанул Араб).

^[831]Бақара 2/63, 93, Нисо 4/154.

^[832]“Белларидан наслларини олиш – наслига сабаб бўладиган туҳумларини олиш дегани. Бу нарса аёлларда илк туҳум ҳужраси бачадонга тушиши (илк маротаба одат қони кўриш асносида), йигитларда эса, сперма шаклланиш жараёни бошланган вақтларда юз беради. Бошқача қилиб айтганда, йигит ва қизлар балоғат ёшига тўлар-тўлмас, ўз фитратлари ва ақлу идроклари билан бу борлиқнинг албатта бир яратувчиси ва бошқариб турувчиси бор эканини ич-ичидан ҳис қилишни ва аста-секин тан олишни бошлайдилар. Натижада ўша ёшгача ички дунёсини қийнаб келаётган ягона яратувчи ҳақидаги саволларини бермай қўяди. Чунки энди улар бу нарсага ич-ичидан ишониб бўлишган бўлади. Мана шу асл фитратидаги яратувчига бўлган ишончини кейинчалик тўсиб-беркитиб ҳаёт кечирган инсонларга – ўзини ҳақдан тўсган (кофир) ва нонкўр деб айтилади. Ўз орзу-истакларини ягона яратувчининг қонунларидан устун  билганлар, кейинчалик ичидаги яратувчига бўлган ишончларини яширишга уринадилар. Шу тариқа атеист ва кофир бўлиш яшашни бошлайдилар.

^[833]Мана шу икки оятга кўра, уларга элчи етиб бормаган инсонлар, асосан ягона яратувчини тан олиш ёки тан олмасликдан ва унга шерик қўшиш ёки қўшмасликдан жавобгарликка тортилади. Элчи етиб борган инсонлар эса, уларга улашган илоҳий китобдан жавобгарликка тортилади (Зухруф 43/44, Аъроф 7/6).

^[834]Оятлардан узоқлашишнинг ҳукми ҳақидаги яна бир оят: Зухруф 43/36-37.

[835] Ўхшаш оятлар: Бақара 2:257, Оли Имрон 3:17, Нисо 4:40, Аъроф 7:160, Тавба 9:70, Юнус 10:44, ҳуд 11:101, наҳл 16:33, 118, Каҳф 18:49, Анкабут 29:40, Рум 30:9, Ғофир 40:31, Фуссилат 41:46, Зухруф 43:76.

^[836]Ким нимага лойиқ бўлса, Аллоҳ унга шуни беради Лайл 96/5-11.

^[837]Одатда бу оятни «Инсонлар ва жинларни кўпини жаҳаннам учун яратдик» шаклида нотўғри таржима қилишади. Аслида Аллоҳ инсонлар ва жинларнинг барчасини нима учун яратганини қуйидаги оятдан билиб оламиз: «Жин ва инсонларни фақатгина Менга қуллик қилиши учун яратдим» (Зарият 51/56). Бу оятга кўра, юқоридаги оятга беришган маънолари асло қабул қилинмайди, тўғри бўлишини эҳтимоли ҳам йўқ. «Яратиш» деб таржима қилган калималари ذرأ бўлиб, қуйидаги оятда у — «ҳайвон ва ўсимликларни етиштириш» деган маънода келтирилган: (Анъом 6/137). Қуйидаги оятга кўра эса, Аллоҳ инсонни ҳам ҳудди бир ўсимлик каби етиштиради: (Нуҳ 71/17). Шу оятлар эса, охиратдаги қайта тирилиш ҳам мана шу шаклда амалга оширилишини билдирмоқда: (Мўминун 23/79, Зухруф 43/11). Кўриб турганингиздек, ذرأ феъли етишиб чиқишига имкон бериш, етиштириш, деган маъноларни ҳам билдиради.

Инсонни ердаги бошқа мавжудотлардан ажратиб турадиган нарса – руҳ уфланиши натижасида инсонга берилган эшитиб англаш, кўриб англаш ва виждон соҳиби бўлиш каби хусусиятлардир (Сажда 32:9). Инсон бўла туриб бу хусусиятларсдан фойдаланмаганлар ҳайвон кабидир, ҳатто ҳайвондан ҳам баттар. Яъни сўйгани бақса индамай бақилиб кетадиган, ўриб еб юборгани етиштирилиб ундирилса, индамай етишиб ўрилиб кетаверадиган ўсимликлар каби бўлиб қоладилар. Чунки ақлини ва виждонини ишлатмаганлар ўзини жаҳаннамга ўтин бўлишга тайёрлаётганлар бўлади. Оятларда жаҳаннам билан бирга ёнма-ён келтирилган нарса жаҳаннамни ўтинидир. Бунга алоқадор оят қуйидагича: «Ҳақсизлик қилганлар жаҳаннамга ўтин бўладилар.» (Жин 72/15). Мана шу оятлар сабабли бу оятни шундай таржима қилдик.

^[838]Виждон, басират ва англаб-тушуниш инсонлар ва жинларга руҳ билан бирга берилган хусусиятлардир. Мана шу хусусиятлари билан улар имтиҳон қилинадиган борлиқлар қаторига қўшилади. Қаранг: (Сажда 32/9)

^[839]Аллоҳни қизлари дея тўқиб чиқарган Лот, Манот ва Уззо исмларни Аллоҳнинг исмларидаги баъзи ҳарфларни олиб ташлаб ихтиро қилиб тўқиб чиқаришган. Аллоҳ исмидан Аллот, ал-Азиз исмидан ал-Узза ва Аллоҳни ал-Маннон исмидан ал-Манот деб турлича номлар тўқиб чиқаришган (Жалолиддин Суютий, Тафсиру Жалолайн).

^[840]Қуръоннинг ўзи ҳам, ичидаги ҳукмлар ҳам ҳақ ва тўғри бўлгани учун, унинг яна бир номи ҳам «Ҳақ»дир (Бақара 2/91, 119). (Қўшимча маълумот учун қаранг: Аср сурасининг тафсири, Тафсири Жомеул Баён, Ибн Жарир ат-Тобарий; Алжамиу Лиаҳкамил Қуръоан, Алқуртубий; Маолимут Танзил, ал-Бағовий.)

^[841]Балки қилаётган жиноятларидан қайтиб қолишар деб, Аллоҳ уларга турли мусибатлар юбориб туради. Бунга бир ўрнак оят: Анъом 6/42-45.

^[842] Ўхшаш оятлар: Юнус 10:32, Жосия 45:6, Мурсалат 77:50.

^[843]Аллоҳ таоло тарафидан ўз ихтиёрига ташлаб қўйилган ва гуноҳда ҳаддан ошиб тентираб юрган кишилар асосан мунофиқлар ва Аллоҳнинг оятларини ёлғонга чиқарган кишилар бўлади Нисо 4/143, Анъом 6/39.

^[844]Қиёматнинг аҳволи ҳақида маълумот учун қаранг: Иброҳим 14/48, Анбиё 21/104, Набаъ 78/28-30, Инфитор 82/1-3. Таквир 81/ 1-13, Залзала 99/1-3.

^[845] Аллоҳ таоло инсониятнинг жуфтини ҳам инсон қилиб яратди. Бу нарса ҳайвонлар ва қушлада ҳам шундай. Ўхшаш оятлар: Наҳл 16:72, Рум 30:21, Шўро 42:11. Бу оятда Одамнинг жуфти Одамнинг ўзидан яратилган, деган гап йўқ. Оятдан «инсоннинг жуфти инсондир» деган маъно ҳамда «бой ҳам камбағал ҳам, эркак ҳам аёл ҳам, ёш ҳам қари ҳам инсондир, миллати, ирқи, жинсидан қатъий назар барча инсондир» деган маъно чқиади.

 

^[846]Бу оятдаги «афв»сўзини Бақара сурасининг 219- оятига кўра «ортиқча» деб маъно бердик.

^[847]Жоҳил – ўзини тута олмаган, ўзини билмаган, ўзини бошқара олмаган, билимсиз-нодон деган маъноларни билдиради.

^[848]Васваса учун Аннос сураси ва изоҳига қаранг.

^[849] Басоир сўзига сабабни келтириш билан мусаббабни қасд қилиш қоидасига кўра маъно бердик. Қуръон оятлари ақлу фаросат, идрок ва зеҳнни ортишига туртки бўлади, ҳамда қалб ва виждонни уйғонишига сабаб бўлади. Инсонларнинг қалб кўзлари асосан оятлар билан очилади. Шу сабабли кўплаб оятларда “Ақлини ишлатишмайдими, фикр юритмайдиларми, ўйлаб кўрмайдиларми, мазмунидаги оятлар келтирилган.

^[850]Жамоат билан намоз ўқиётганда имомининг қироатини эшитган намозхонлар қироат қилмайдилар. Имомнинг қироатини эшитолмаганлар эса, намоз асносида ўзлари Қуръон ўқийдилар. Намоздан ташқари ҳолатда ҳам, агар бир кишидан сизга Қуръон ўқиб беришини илтимос қилсангиз ва у сизга Қуръон ўқиб бераётганида, уни жон-қулоғингиз билан эшитишингиз ва сукут сақлашингиз керак.

^[851]Оятдаги «ғудувв» ва «осол» Пешин билан Аср вақтини ифода қилади. Чунки, Раъд сурасининг 15- оятида Осмондагилар, ердагилар ва ундаги соялар ҳам Аллоҳга сажда қилиши билдирилган. Ўша соялар эса ғудувв ва осол вақтларида сажда қилиши айтилган. Биламизки, ерда соялар фақатгина осмонда қуёш чиқиб турганида пайдо бўлади. Соя қуёш сабабли пайдо бўлиши эса, Фурқон сурасининг 45- оятида билдирилган.

^[852] Нисо 4:172 ва Зумар 39:75-оятларга кўра бу оятга «муқарраб малаклар» деб изоҳ бердик.

^[853] Жангда қўлга киритилган нарсаларни қандай тақсимлаш ҳақида ушбу суранинг 41- оятида баён қилинган.

^[854] Рум 30:2-6- оятларда Румликлар Форсларни енгадиган куни мўминлар ҳам шод бўлади деб сўз берилган эди. Ўшанда Расулулллоҳ Маккада бўлган. Бадрдаги жанг мана шу чиқишда бўлган.

^[855] Икки гуруҳдан бири – Макка аскарлари, яна бири – ҳимояси кучсиз ҳолда келаётган Маккаликларнинг тижорий карвони.

^[856] «Аллоҳнинг сўзлари» деб таржима қилинган калима кўплик шаклида бўлгани учун, у энг камида учта бўлиши керак. Улар қуйидагича:

1. Румликлар билан Форслар жанг қиладиган куни Мусулмонларни ҳурсанд бўлиши.
2. Исро 17/76-77-оятларда айтилгани каби Маккадан мушрикларни чиқариб юборилиши.
3. Бақара 2/191-оятда айтилганидек бу иш Мусулмонлар тарафидан амалга оширилиши.

^[857] «Бадрда ниҳоятда (чорасиз) қийин аҳволда еканинггизда, Аллоҳ сизларга ёрдам берди…” (Оли Имрон 3/123)

^[858] Аллоҳ керакли ишни керакли шаклда амалга оширган кишиларга ёрдам беради. (Қаранг: Оли Имрон 3/13) Ҳар нарса Аллоҳ қўйган қонун-қоидалар ва ўлчовларга кўра бўлади. фаришталар билан далда бериб ёрдам бериш ва айниқса бадрдаги каби ёрдам бериш фақат Аллоҳга хос.

^[859] Ўхшаш ва тафсилотли оят: Оли Имрон 3/154.

^[860] Оят сўнгидаги уриш буйруғи фаришталарга эмас, балки мўминларга нисбатан айтилган. Чунки, агар фаришталар ҳам жанг қилишганида ва инсонларни бўйинларига ва бармоқларига урганларида эди, бирорта ҳам мушрик тирик қолмаган бўлар эди (Анъом 6/8, Ҳижр 15/8). Демак, у фаришталар жазо ва бало учун эмас, балки мўминларга руҳий далда бўлиш учун келган.

^[861] Бу оят билан Аллоҳ мўминларни қалбидаги заифлик ва қўрқувни йўқ қилиб юборди ва қалбига хотиржамлик ва сабот берди. Чунки, ҳимоя учун бўлса ҳам жангга борган мўминларнинг қалбига ҳаяжон, қарши тарафидаги душманнинг ортида қоладиган оиласи, бола-чақаси кўз ўнгидан ўтади, одам ўлдириш деган оғир бир ҳолат билан юзма-юз бўлган вақт бўлади. Ўша нарсаларни ўйлаб сустлик қилмаслик учун жанг ҳолатидаги барча ҳаққоний қатлда мўминларга жавобгарлик ва қилган ишида иккиланиш бўлмаслиги учун, уларни Аллоҳнинг Ўзи ўлдирди деб жангни давом эттиришга буюрмоқда. агар бундай бўлмаса, мўминларни кўнгли бўшлик қилиб ёки иккиланиб қолиб, ўзларини ўлимига, сўнгра яна бошқа инсонларнинг ноҳақ ўлимига сабаб бўладиган золимларнинг ҳаётда қолишига сабабчи бўлиб қолишади. Демак, имонини, оиласини ва юртини ҳимоя қилиш учун қилинаётган жангга чиқишни Аллоҳнинг Ўзи буюрган деб собит қадам бўлиш керак.  Жангга алоқадор ўхшаш оятлар: Оли Имрон 3/145, 156.

[862] Тарихий манбалар ва тафсир китобларида келтирилишиҳcа, бадр жангидан олдин Маккалик аскарлар ва уларнинг катталари Аллоҳдан «Ким ҳақ бўлса ўшани ғолиб қил» деган мазмунда дуолар қилишган. Шу боис, оятда уларнинг ўзлаари хоҳлаган ғалаба келгани айтилмоқда, дейилади тафсирларда. Бу ғалаба уларнинг фойдасига эмас, балки зиёнига келган.

^[863] Агар кофирлар ҳақсизлик қилишдан тийилмасалар, аввалги золим халқлар бошига тушган бало-офатлар уларнинг ҳам бошига тушиши мумкинлигини билдириб қўйган. Аллоҳнинг балоси келганида ҳеч кимга на куч-қудрати ва на тарафдорлари ёрдам беролмай қолади. Ўхшаш оят: Тавба 9/38-39, Муҳаммад 47/7.

^[864] «ас-сумму» – Эшитиш (эшитганини тушуниш) ҳисси йўқларга айтилади. Ҳаққа қулоқ солмайдиган, ҳаққа мойил бўлмайдиган кимсаларни «суммун» деб аталади (Муфрадот). Кўзи, қулоғи, ақли ва виждони бўла туриб, ҳақни кўрмайдиган кимсалар охир-оқибат ўзларини жаҳаннамга ўтин бўлишига сабаб бўлади (Аъроф 7/179, Ҳаж 22/46).

^[865] Аллоҳ таоло инсонларни ичини ҳам билгани учун, уни ичида ҳақни тан олиш ихтиёри йўқлигини ҳам, унда яхшилик йўқлигини ҳам ва ҳақни уларга мажбуран сингдириб қўйса барибир улардан бир яхшилик чиқмаслигини ҳам билади. Шу боис Аллоҳ — Ўзига интилиб, ҳақни излаганларга ҳақ ва ҳидоят беради. Аллоҳ бировни мажбурлаб ҳидоят қилиб жаннатга киргизмайди. Инсонни қилган иши сабабли унга ажр-мукофот беради. Лекин, ҳидоят ва ҳақни излаб-топиш имконини Аллоҳ беради. Бу — Аллоҳнинг фазлидир.

[866] Инсонни охиратда мангу яшатадиган нарса иймон ва амалдир. Мангу бахтли ҳаёт охиратда жаннатда бўлади. Жаҳаннамдагилар яшаб яшагандек бўлмайди, ўлай деса ўлолмайди. Алоқадор оятлар: Тоҳа 20:74, Аъло 87:13.

^[867] Шахс билан унинг қалби орасига кириши – қалбига келган мойиллик ва хаёлларни ҳам билишига ишорат қилади. Аллоҳ таоло инсонни қалбидаги нарсани ҳам билгани учун, қилмоқчи бўлган нарсаси яхши ёки ёмон нарса эканини инсоннинг қалбига илҳом бериб билдириб-сездириб қўяди (Қаранг: Тавба 9/115, Шамс 91/8-10).

^[868] Ён-атрофда бўлаётган зулмга бепарво бўлганларга кун келиб қилган эътиборсизликлари, зулмга қарши чиқмагани учун, уларга ҳам вақти келиб бошига фитна тушади. Золимларни куйдирадиган оташ зулмга ёнбосганларни ҳам биргаликда куйдириб кетади (Ҳуд 11:113).

^[869] Инсондан инсонга ишониб топширилган омонатлар масаласи ҳаммага аён. Аллоҳдан бизга Қуръон орқали омонат этиб топширилган ва бизнинг омонатларимиз экани билдирилган нарсалар – амри-маъруф ва наҳий мункар қилиш омонати (Оли Имрон 3/110), адолат ўрнатиш ва Аллоҳ учун гувоҳликда тутиб бериш (Нисо 4/135, Моида 5/8), яхшиликларда ўзаро кўмаклашиш (Моида 5/2) – мана шулар Аллоҳ тарафидан инсониятга юклатилган асосий омонат ҳисобланади (Аҳзоб 33/72). Бунга энг бошида мўминлар риоя қилишлари керак.

^[870] Оятдаги «Лав» қўшимча лав қўшимчасининг жавобидаги ҳодиса йўқ бўлгани учун, шартидаги нарса ҳам бўлмаслигига далолат қилади (ал-Лубоб, Ибн Одил). Демак, Назр ибн Ҳориса оят тўқишга ҳаракат ҳам қилмаган, тўқимаган ҳам.

^[871] Аллоҳнинг уйлари бўлмиш масжидларда инсонларга асл ҳақиқатни гапириб етказиш ва уларга асл ҳақиқатдан таълим бериш ўрнига, беҳуда ва ёлғон, уйдурма ва бидъат каби бемаъни ва бефойда мавъизалар билан халқни чалғитиб юрадиган «дин пешволари» айнан мана шу оят ҳукмига тушиб қолади. Чунки, улар ҳақни яшириш, инсонларни ҳақдан тўсиш каби жуда ҳам катта гуноҳга қўл ураётган бўлади. Энг ачинарлиси эса, улар ўзларини ўша ишлари билан умматтага катта хизмат қиляпмиз,диндан гапиряпмиз каби иддаоларидир. Аслида эса, оятга кўра уларнинг «ибодатлари» бекорчи шовқин-сурон солиш ва инсонларни ҳақдан тўсишдир.

^[872] Жаҳаннамга кирганлар бир хил жазоланмайдилар. Ҳар ким ўз қилмиши ва жиноятига яраша жазо олади (Қасос 28/84).

^[873] Агар душманчиликни бошлаб мўминларга қарши жанг бошласалар, уларга қарши мудофаа учун жанг қилиш фарз бўлади (Бақара 2/190). Ўхшаш оятлар: (Аҳзоб 33/60-62, Фатҳ 48/22-23.)

^[874] Бақара 2/190.

^[875] Бу оятлар ҳам, Бақара сурасининг 190- ояти ҳам мўмин-мусулмонларга қарши жанг бошлаган ғанимларга қарши жанг қилиши кераклигини билдирмоқда. Тинч турган давлатлар ёки тинч аҳолига қарши ҳеч қачон ва ҳеч қаерда жанг қилинмайди, зулм ва ҳақсизликка қарши чиқиб, мазлумларни олдини олиб ҳимоя қилиш бундан мустасно (Нисо 4/75). Бу оятларга кўра, жанг асосан мудофаа учун амалга оширилади.

^[876] Фурқон куни – Бадр жанги бўлиб ўтган кун.

^[877]Мусулмонларга Маккада берилган ваъда (Рум 30/4) ҳақ эканини ҳамма кўриши учун шундай қилинган.

^[878]Оли Имрон 3/13.

^[879]Расул (رسول) «Бировга элчи орқали юборилган сўз» маъносини билдиргани каби, ўша сўзни етказиб берувчи элчига ҳам айтилади (Муфрадот). Аллоҳнинг Элчиларини вазифаси – Аллоҳнинг сўзларини инсонларга етказиб беришдир. Шу боис, Қуръонда ер олган Расулуллоҳ = رسول اللّه ва ар-Расул = الرسول сўзларидаги асл урғу Қуръон ва ундаги оятларга қаратилган. Уҳуд жангида Пайғамбаримизни ўлгани ҳақида гап тарқалаётганида мана шу оят тушган: «Муҳаммад фақат элчидир. Ундан олдин ҳам элчилар келдию кетди. Агар у ўлса ёки ўлдирилса ортга ўгириб кетасизларми?» (Оли Имрон 3/144). Муҳаммад алайҳиссалом Аллоҳнинг сўнги элчиси бўлгани боис, бизнинг мухотобимиз бўлган Расул – Қуръондир. Мана шу сабабли ҳам Расул калимасига «Элчи/Элчи олиб келган оятлар» деб маъно бердик. Расулуллоҳни вазифаси эса Қуръонни етказиш/таблиғ қилишдангина иборат бўлган, у киши ўз вазифасини гўзал бир ҳолатда адо этиб кетди. Энди қўлимизда у киши олиб келган Аллоҳнинг китоби бор. (Наҳл 16/35, Моида 5/67.)

^[880]Бу оятга кўра, ҳали уларга кўрсатиб қўямиз, бизни кўриб қўйишсин деб мақтаниш учун жангга чиқиб бўлмаслиги ўртага чиқмоқда. Жангга чиқишда Аллоҳ буюргани учун чиқяпман деб ният қилиб чиқиш керак. Аввалги оятда мўминларни жангда талашиб-тортишмасликка буюрган эди, бу оятда эса, ғанимни албатта енгамиз деб эмас, Аллоҳ насиб қилса ва имкон берса енгамиз деб, ўзини босиб, пухта режа ва тартиб билан жангга киришиш кераклиги буюрилмоқда. Бу иккала оятдан шу нарса маълум бўладики, ҳатто ғолиб бўлиши аниқ бўлиб қолганда ҳаддан ошмаслик ва доимо эҳтиёткорликни қўлдан бой бермаслик, ҳамда кучли ва қудратли бўлган тақдирда ҳам тажовуз ва зулм қилмаслик керак.

^[881] Шайтон васвасани қилиб қўйиб, кейин инсонни бошига бало тушаётганида ўзини четга олиб қочади ва ўзини оқлашни бошлайди (Ҳашр 59/16).

^[882] Бу оятдаги мунофиқлар Маккадан келган мунофиқлар бўлган. Уларга қандай муомала қилиш кераклиги Нисо сурасининг 88-91-оятларида айтиб ўтилган.

^[883] Юрагида касали борлар – имон-эътиқодида шубҳа бўлган, имони заиф, имонида тараддуд қиладиган ва айниқса қалбан ишонмагани ҳолда, сўзда «Мен ҳам Худога ишонганман», деб алдаб юрадиган кимсалардир (Бақара 2/10).

^[884] Зумар 39/42-оятга кўра вафот — иши тугаган руҳни бадандан айрилишидир.

^[885] «Юзлари ва орқаларига» калималари мажозан англашиладиган бўлса, «Истиқболи ва ортда қолган ҳаётига ёмон муносабат билдиради, яъни сени истиқболинг ҳам ёмон бўлади, ўтмишинг ҳам ёмон ўтди», деган мазмун ўртага чиқади. Бу каби иборалар Туркий тилларда ҳам ишлатилади. Масалан: «Юзинг порласин, юзинг кулсин» дейди. Бу дегани – истиқболинг ва келажагинг порласин, ва келгусида ҳурсанд бўладиган ҳаёт кўргин, дегани бўлади.

^[886] Демак, кофирларни жони чиқаётганида фаришталар уларга энди уларни борар жойи жаҳаннам бўлишини қандайдир бир услубда билдириб қўяди.

^[887] Раъд 13/11.

^[888] Ҳафс бин Осимдан бошқа Шуъба, Қолун, Варш, Баззий, Қунбул, Дуррий, ва Сусий қироатларининг барчаси «яҳсабанна» феъли тои мухотоб билан келгани учун, оятга «Қарши чиққанларни енга оалди деб ўйлама…» шаклида таржима қилса ҳам бўлади. Ўхшаш оятлар: Анъом 6:134, Тавба 9:2-3, Юнус 10:53, Ҳуд 11:20.

^[889] Расулуллоҳ минбарда туриб юқоридаги оятни ўқиди ва уч маротаба: «Огоҳ бўлинглар! Қувват – ўқ отишдир!», деди. (Муслим, Аморат боби; Абу Довуд, Сунан, 2514; Термизий, Сунан, Анфол сурасининг тафсир; Ибн Можа, Сунан, 19/2813)

^[890] Аллоҳ идора этиб туришга ва дўстликка ҳам кифоядир (Нисо 4/45), билиб туришда ҳам кифоядир (Нисо 4/7), гувоҳликка ҳам кифоядир (Нисо 4/79), Вакилликка ҳам кифоядир (Нисо 4/81), ҳисоб-китоб қилишга ҳам кифоядир (Аҳзоб 33/39).

^[891] Ҳарриз-таҳриз – қизиқтириш, аҳамиятини билдириш ва тайёрлаш дегани.

^[892] “Маъа” калимаси Аллоҳ лафзидан кейин келса ва маъа калимасидан кейин маълум бир шахслар келтирилса, шунда маъа калимасига “ёрдам» деган маъно берилади. Чунки маъа калимасида шараф ва иззат маънолари ҳам бор. (Муфрадот مع моддаси) Шунда «Аллоҳ бардошлиларга ёрдам беради» деган маъно чиқади.

^[893] Арз – ер дегани. У калима маърифалик алиф-лом билан келгани учун маълум бир ерни, яъни жанг олиб борилайтган майдонни ифода қилади.

^[894] Муҳаммад 47/1-6 оятларига қаранг.

^[895] Кейингилик – жанг майдонида душманни енгиб бўлиб, жангдан қочган ғанимларини ортидан қувиб қайтиб душманчилик қилолмайдиган даражада мутлақ ҳокимият ўрнатишингиз ва Маккани фатҳ қилишингизни хоҳлаётган эди.

^[896] Аввалроқ ёзиб қўйилган қарор – Румлилар Форсларга ғолиб келадиган куни мўминларни хурсанд қилиши ҳақидаги оятдир (Рум 30/1-6).

^[897] Ўлжа ҳақидаги яна бир оят: Анфол 8/41. Фидя ҳақидаги яна бир оят: Муҳаммад 47/4.

^[898] Бақара 2/218 ва унинг изоҳига қаранг.

^[899]Бу оятдаги валий – ҳар иккала тарафдан бир-бирига нисбатан талаб қилинган диний, моддий, сиёсий, ҳуқуқий ва ҳар тарафлама бир-бирига бўлган ҳомийлик, тарафини олишлик, орқасида туриб бериш, яқин дўстлик ва ҳимоя қилиш деган маънолардаги жавобгарликдир.

^[900] Аҳолисининг катта қисми мусулмон бўлмаган юртлардаги мусулмонларга нисбатан ёрдам қўлини чўзаётганида, у ердаги ғайридинларга қарши ҳеч қандай зарар етказмаган ҳолда ҳаракат қилиш керак. Акс ҳолда, у ерда мусулмонларга нисбатан катта фитна ва можаролар юзага чиқиши мумкин.

^[901] Фитна калимаси учун қаранг: Имтиҳон — (Аъроф 7/155), Алдов — (Аъроф7/27), Жаҳаннам азоби — (Зарият 51/10-14), Жанжал, жанг — (Бақара 2/216).

^[902] Яъни, Маккадаги Мусулмонларга ёрдам берамиз деб юритилган сиёсат ва ҳар қандай ёрдам агар икки давлат (икки халқ) орасида тузилган келишувларга зид бўлган ҳолда ёки уларга қарши бир ҳолатда бўлса, у ерда яшаб турган Мусулмонларнинг фойдасига ижобий эмас, аксинча, уларнинг зарарига бўладиган салбий оқибатлар юзага келади. Можаро ва келишмовчиликлар ва катта тартиббузарлик ва бузғунчиликлар юзага келади. Охир-оқибат у ердаги Мусулмонларни зулмига ва қатлига сабаб бўлиши мумкин.

^[903] Мўминларни бир-бирига дўст ва жавобгар экани ҳаммага маълум. Шу билан бир қаторда, қариндош-уруғчилик деган нарса ҳам бор. Мерос масаласида мўмин ёки кофир эканига қаралмайди. Аксинча, меросда энг яқин қариндошлардан бошлаб тақсим қилинади. (Қаранг: Нисо 4/7-11, 33, 176, Аҳзоб 33/6, Луқмон 31/15.)

^[904] Катта ҳаж куни Қурбон байрамининг биринчи куни.

^[905] Юқоридаги эълон ҳаром ойларнинг иккинчи ойи бўлган Зулҳижжада билдирилган. Бу оятда айтилган ойлар «ал-Ашҳур ал-Ҳаром» деб билинган тўртта ҳаром ой эмас, балки иккинчи оятда айтилган дахлсизлик деб айтилган тўрт ойдир. Бу ойларга «ҳаром ойлар» дейилишини сабаби – уларга бу ойларда тегиб бўлмаслиги учун берилган. Чунки у ойларда аҳдини бузган мушрик бўлса ҳам уларга тегиш ҳаром қилинган.

^[906] Мадинадаги Мусулмонлар билан тузилган Келишувни бузган ўша Маккали мушриклар аввал ҳам Муҳаммад а.с.ни ўлдиришга уринишган, уни ва унинг яқинларини Маккадан чиқиб кетишга мажбур қилишган. Аллоҳнинг пайғамбарига нисбатан қилган уларнинг бу жиноятлари учун уларга берилган тўрт ой муддат ичида Маккадан чиқиб кетиши жазоси тайинланган эди, агар у ерда қолиб хавф туғдиришда давом этсалар, ушланган жойида ўлдирилишга рухсат берилган. ушбу суранинг 11-оятига кўра, агар улар тавба қилиб ўзларини тузатсалар ва буни ўз ҳаракатларида акс эттирсалар, энди уларга белгиланган жазо ижро қилинмаслиги билдирилган.

^[907] Ҳудайбия келишуви ҳижрий 6 йили, Зулқаъда (м. 628, Март) ойида тузилган. Мусулмонлар билан сулҳ тузилганидан кейин мушриклар дунёвий манфаатлар учун ўша сулҳни буздилар. Айтилишича, Абу Суфённиг биргина зиёфатини деб улар ўртадаги сулҳни бузишган.

^[908] Аллоҳ тло тавбакорларни қанчалик яхши кўришини, қанчалик кечиримли эканини мана шу оятдан ҳам билиб олса бўлади. Чунки, аввал Аллоҳга ёлғон тўнкаган, пайғамбарни ёлғончи деган, кейин пайғамбарга ва унга эргашган мўминларга қарши турли фитналар уюштирган, бир-неча марта Ислом ва мусулмонларга қарши жанг қилган инсонларга ҳам тавба имкони бермоқда.

^[909] Оятга алоқадор тафсилотли ҳукм ва маълумотлар: Анфол 8/30, Тавба 9/40, Исро 17/76, Муҳаммад 47/13, Мумтаҳина 60/1.

^[910] Бу ва бу каби барча оятлар сўзда мусулмон бўлиб олиб, амал қилмайдиган, амал қилса ҳам қилаётган амалларини риё учун қилаётган ва ўзларини бошқа самимий ва холис мусулмонларга тенг қилаётган мунофиқлар ҳақида нозил бўлган. Бу ҳақидаги яна бошқа оятлар: Бақара 2/214, Оли Имрон 3/142, Анкабут 29/2. (Қаранг: Имом Мотрудий, Таъвилоти Аҳли Сунна.)

^[911] Бу оят ҳар бир мушрик кофир ва ҳар бир кофир мушрик эканини ишорат қилади. Ҳар бир ақлли инсоннинг хилқати яратувчи бир эканини тасдиқлайди. Ҳар бир шахс ўзи қилаётган иши қандай эканини виждонига қараб билиб олади (Қиёмат 75/14).

^[912] Шайтон инсонлари Аллоҳнинг тўғри йўли устида туриб васваса қилади. Аллоҳнинг уйи эса Унинг масжидларидир. Инсонлар ҳидоят ва ҳақни Аллоҳнинг уйидан истайди. Демак, агар масжидларга ҳақиқий маънода хизмат қила оладиган ва масжидга чин маънода маъмурлик қила оладиган мўминларни тайинлаб қўйилмас экан, улар аста секин инсон ва жин тоифасидаги шайтонларнинг васвасасига алданиб, тўғри йўлдан тойиб қолишлари мумкин, натижада ўзларидан ташқари улар хизмат қилаётган масжидга келаётган намозхонларни ҳам йўлдан оздириши ва уларни Аллоҳнинг тўғри йўлидан узоқлаштириб юбориши мумкин.

Оятнинг давомида «Аллоҳдан бошқа ҳеч кимдан чўчимайдиган» жумласи ҳам жуда муҳим. Бу жумла холис бир мўмин бўлиши шарт эканига ҳам ишорат қилади. Демак, диний масалаларда фақатгина Аллоҳдан қўрқадиган ва фақатгина Ундан чўчийдиган мўминлар-гина масжидларга маъмур бўлиши керак.

^[913] Бу ва бу каби оятларда “Аллоҳ золимларни ҳидоят қилмайди” деган ҳукмлар бор. бу дегани – золим инсон то зулмидан тавба қилиб, ҳаққа мойил бўлиб, тўғри йўлни танлаб кирмагунча, Аллоҳ ундай кимсаларни мажбуран тўғри йўлга солмайди, дегани бўлади. Кофир, мушрик, золим ёки фосиқ киши ўз хатоларидан қайтиб ҳидоят ёлига кирмоқчи бўлса, Аллоҳ албатта унга йўл кўрсатади ва ҳидоят қилади. Чунки, бу ва бу каби оятларда “Золимлар тавба қилиб ҳидоятга кирмоқчи бўлса, Аллоҳ уларга қарши чиқади” дейилмаган.

^[914] Бу оятдаги валийлик – уларнинг тутган куфр йўлида уларга ҳақиқий ёки зоҳирий маънода мувофиқ иш тутмасликка, уларни куфрга буюрган буйруқларига итоат этмасликка, токи имонга – имон йўлига кирмагунча уларни йўлига эргашмасликка ва уларни қаттиқ севмасликка ёхуд уларга сир айтмасликка ишорат қилаётган бўлиши мумкин.

^[915] Ҳунайн – Макка билан Тоиф ўртасидаги бир водий. Ҳунайн жанги мусулмонлар ва Ҳавозин қабиласи ўртасида Макка фатҳ қилинганидан 20 кун ўтиб содир бўлган. Ҳунайн уруши мусулмонлар ва Ҳавозин қабиласи ўртасида Макка фатҳ қилинганидан 20 кун ўтгач содир бўлди. Расулуллоҳ Маккага қилган сафаридаги мақсадини Абу Бакр хориж ҳаммадан яширган эди. Макка фатҳига келган мусулмонлар жамоасини Ҳунайн қабиласи уларга нисбатан очилган уруш деб ўйлаб, мусулмонларга қарши Сакиф иштирокида катта армия тузган. Макка фатҳ этилгандан кейин вазиятдан хабардор бўлган Пайғамбар алайҳиссалом катта қўшин билан Ҳавозинга қарши юриш қилди. Аммо жанг майдонида анча олдин жойлашган Ҳавозин қабиласи бу ҳудуднинг барча манбаларини ўз фойдаларига ишлатган ва уруш бошида мусулмон армиясини тарқатиб юборган. Жами 300 га яқин шаҳид бўлган уруш мусулмонлар фойдасига бўлди, Муҳаммад алайҳиссалом чекинаётган қўшинларни қайта тузди ва иккинчи ҳужумни амалга оширди.

^[916] Ҳудайбияда аҳдлашган мушриклар аҳдномада белгиланган муддатгача маккада қолиши мумкин эди. Демак, бу оятда айтилган мушриклар ўша Ҳудайбия келишувини бузган мушриклардир. Чунки, Бақара сурасининг 216-оятига кўра Маккада кофирлар ҳам яшаб юриши мумкинлиги билдирилган. Имон ва куфрнинг асоси инсоннинг қалбида яширинган бўлади, у ерга ҳеч ким босим ўтказа олмайди, мажбур бирон нарсага ишонтира олмайди. Шунинг учун ҳам Аллоҳ таоло Бақара сурасининг 256-оятида “Динда мажбурлаш йўқ”- деб буюрган. Бир инсонни фақатгина диний эътиқодини деб бирон бир юртдан қувиб чиқариш – диндаги энг катта мажбурлаш ҳисобланади.

^[917] Яъни, ушбу суранинг бошида билдирилган 4 ой ичида яшаб қолиши, кейин улар Маккани тарк қилиши буюрилган.

^[918] Баъзилар мана шу оятларни асос қилган ҳолда мушриклар то қиёматгача Масжидул-Ҳаромга кирмайди деб иддао қилади. Ҳолбуки, алоқадор оятларнинг барчаси биргаликда ўқисак, барча мушриклар эмас, балки аҳдини бузиб мўминларга қарши жанг очган мушриклар экани, ҳамда Масжидул-Ҳаромга эмас, балки Маккага шаҳрига экани маълум бўлади.

^[919] Жизя – жазонинг фарқли турини англатувчи масдар бўлиб, “маълум бир жазо” дегани бўлади. Ўша маълум жазо қайси жазо эканини қуйидаги Муҳаммад 47:4 оятидан билиб оламиз. Жангда мағлуб бўлганини тан олиб, ўша жазони ўз қўллари билан бериши керак бўлган ҳолат – асир тушиб таслим бўлишларидир. Уларни тўлайдиган тўловлари – бекорга озод қилинмаган асирларнинг тўлайдиган фидяларидир. Анъанавий динда кунимизгача давом этиб келган, яъни ғайридинларнинг эркакларидан олинадиган қўшимча солиқ тури бўлган жизянинг ҳеч қандай далили йўқ.

^[920] Анкабут сурасининг 46- оятида зулмкор бўлганларидан бошқа ҳеч бир аҳли китобга қарши жанг қилмасликни буюрилган. Бу оятда айтилган ғайримуслим диндорлар орасидаги зулмкорлари – бизга қарши жанг бошлаганлар ҳисобланади (Бақара 2/190).

^[921] Аллоҳнинг сўзидан, Аллоҳнинг ҳукмидан кўра бошқаларни сўзи ва ҳукмини афзал билиш ва устун кўриш – ўша инсонларни ўзига робб қилиб олиш дейилади.

Адий ибн Ҳатим айтади: “Мен Расулуллоҳни ёнига келдим, бўйнимда олтин хоч бор эди. Расулуллоҳ менга: «Эй Адий, шу бутни ташлаб юбор!»- деди. Кейин Расулуллоҳдан юқоридаги оятни тингладим. Расулуллоҳ айтдики: “Улар бу (билимдон ва диндор)ларга ибодат қилишмаган. Лекин, улар нимани ҳалол деса ҳалол деб, нимани ҳаром деса ҳаром деб кетаверишган. Уларни ўзларига робб қилиб олишлари мана шундай бўлган.» (Термизий, Тафсирул-Қуръан 10.)

^[922] Қуръон ва ундаги ҳукмларга ким қанчалик қарши чиқмасин, барибир Аллоҳ уни ўртага чиқаради. Қуръон ва ундаги ҳукмлар мукаммал тарзда нозил бўлиб бўлган (Моида 5/3). Энди ундаги ҳукмларни ҳаётга татбиқ қилиш қолди, холос (Соф 61/8). Ўхшаш оятлар: Тавба 9:32, Нуҳ 71:7.

^[923] Қайси диннинг пешвоси ёки билимдони бўлишидан қатъи назар, агар у инсон охиратдан кўра дунёни, Аллоҳнинг ҳукмидан кўра ўз орзу-истакларига эргашишни афзал билса, у ўша кундан бошлаб инсонларнинг мол-мулкини ноҳақ еб кетишни ва инсонларни асл ҳақ йўлдан – Аллоҳнинг йўлидан тўсишни бошлайди. Инсонлар ўзлари орасидаги билимдонлар ва диндорларни илоҳлаштириб ва уларни муқаддаслаштириб олганидан фойдаланиб, уламо ва диндорлар инсонларнинг мол-давлатини ҳар турли ботил йўллар орқали еб кетиши мумкинлиги ҳақида Аллоҳ таоло баён қилиб қўйди.

^[924] Чорасиз ва фақир инсонлар бойлардан ёрдам сўраганида, бахил бойлар имкони бўла туриб мискин ва фақирларга ёнбошини қилиб, ёки орқасини қилиб юз ўгиради, ёки юзига тик қараб ёрдам бермаслигини билдириб кетаверади. Мана шу сабабли ҳам уларга шундай жазо берилса керак.

^[925] Ҳаром ойлар – Зулқаъда, Зулҳижжа, Муҳаррам ва Ражаб ойлар.

^[926] Ой тақвими билан қуёш тақвими ўртасида 11 кун фарқ бор. Шу боис ҳаж мавсуми қуёш тақвимига кўра ҳар йил 11 кун ортга қайтади. Бу ҳолат Макка аҳолисининг асосий моддий ва иқтисодий ҳолатини тиккалаб турадиган ва тижоратни авж олдирадиган мавсумни доимий бўлишига қаршилик қилади. Чунки, кўпчилик инсонлар қиш фаслларининг совуқ кунларида узоқ ҳаж сафарига чиқишга бир неча сабабларга кўра иккиланиб қолади. Айнан мана шу ҳолатни тузатиш учун Макка аҳли қомарий ойларни бир йил Аллоҳнинг амрига кўра, яна бир йил эса ўз манфаатларига кўра тартибга солишга уринишарди. Мана шу хийланинг номи “насийъ” дейилади. Қуёш йили ой йили билан ҳар 33 йилда тенглашади.

^[927] Қалбида касали бор, ўз табиий фитратини бузиб ўзини умуман ўзгартириб юборган, гуноҳ ишларга ҳам жисмонан ҳамда руҳан ўрганиб кўникиб қолган ва ёмон ишлардан завқ оладиган кимсаларга шайтон қилаётган жирканч ишларини чиройли қилиб кўрсатиб қўяди. Қаранг: Анъом 6/43, Анфол 8/48, Наҳл 16/63, Намл 27/24, Анкабут 29/38.

^[928] Расулуллоҳга душманчилик қилаётган Маккалик мушриклар Расулуллоҳни ўлдиришга, даъватини тўхтатиб қолишга ва сургун қилишга келишиб олиб, мана шу сўзда бирлашишган эди. Аллоҳ уларнинг бу сўзини йўққа чиқарди. Аллоҳ энг яхши тадбир ва режа тузувчидир. Зотан, Аллоҳ Соффат 37/171-173 ва Мужодала 58/21- оятларда Ўз элчиларини қутқариб қолиши ҳақида сўз берган.

^[929] Бу оят Табук ғазотига бормай мусулмонлардан айрилган мунофиқлар ҳақида тушган. (Асбабун-Нузул лил-Воҳидий, Байрут.)

^[930] Яъни, имонини ва ватанини ҳимоя қилиш учун қилинадиган жанг мўминларнинг зиммасидаги бурчи бўлгани ҳолда, улар жангга чиқмаслик учун сендан асло рухсат сўрамайди, деган мазмун ифодалайди.

^[931] Бу оятдаги гуноҳ – узрсиз ҳолда жангга чиқмасликка рухсат сўрашдир.

^[932] Мунофиқлар ўзларини мусулмонлар билан бир сафда деб кўрсатиб, уларнинг орасига кириб олиб, мусулмонлар ўртасида ғийбат, чақимчилик, фисқ-у фасод, қўрқув ва шубҳа тарқатиб фитна қилишга ва мўминларни муаммога тиқишга уринишади. Мунофиқларнинг характери ва феъл-атвори ҳақида қўшимча маълумот учун қаранг: Бақара 8, 9, 10…21 ва Мунофиқун сураси.

^[933] 49-оятдан бошлаб то 60-оятгача асосан мунофиқлар ва уларнинг характер ва хийлалари ҳақида хабар берилади. Мунофиқларни Жаҳаннамга тушиши асл фитнага тушиши ҳисобланади. Чунки энг катта қийинчилик ва муаммоли ҳаёт тарзи Жаҳаннамда бўлади. Фитнанинг маъноларидан бири — қийнаш, муаммога солишдир.

^[934] Бу оятлар мунофиқларнинг Табук жанггига чиқишдан аввалги ҳолатини баён қилиб беради. Айнан мана шундай деб жангга чиқмасликка рухсат сўраган шахс Жадд ибн Қайс экани ва бу гапнинг тагида учта фарқли маънолар бўлганини ҳам билдиришган: 1. Менга рухсат бермасанг ҳам берсанг ҳам мен барибир жангга бормайман, шунинг учун ҳам мени шу ерда қолишим учун рухсат бер. Рухсат бермасанг ҳам шу ерда қолсам катта гуноҳга қўл урган бўламан, мени бу гуноҳга ишни қилишимга сабабчи бўлма. 2. Менга рухсат бер ва мени қийнама. Чунки ҳозир жуда иссиқ, мен эса иссиққа чидолмайман. 3. Агар мен урушга борсам, оилам ва мол-давлатим зое бўлади. Шу сабабли менга рухсат бер ва мени хонавайрон бўлишимга сабабчи бўлма (Тафсир Тобарий, Тафсир Кабир, Анворут-Танзил, Тафсир Абу Ҳайён Андалусий).

^[935] бу оятдаги ёзиб қўйиш деганда иккита маъно чиқади:

1. Аллоҳ таоло бошқа оятларда Аллоҳ йўлида мол-у жони билан жанг қиладиган мўминларга жаннат бераман, деб ваъда қилган ва у Қуръонда ёзиб қўйилган (Тавба 9/111, Соф 61/10-13). Бизга ўлганимиздан кейин мана шу нарса тегади, деган маъно ҳам чиқади.
2. Ҳадид сурасининг 22-оятига кўра, ер юзида ёки инсоннинг ўз вужудида бирон бир ҳодиса юз беришидан олдин уни Аллоҳ таоло бир дафтарга ёздириб қўяди. Демак, Аллоҳ таоло мана шу нарса бўлсин, деб ёздирганидан кейин бир иш юзага чиқади, унгача ҳеч нарса содир бўлмайди. Агар Аллоҳ ўша ишни бўлишини раво кўрмаса ва ёздирмаса ва “Бўл” деб буюрмаса ҳеч нарса бўлмайди. Демак, бизнинг ҳаракатимиз ва ниятимизга қараб Аллоҳ бизга нимани раво кўриб ёзса мана шу нарса бўлади, деган маъно чиқади. Зотан, ҳар иккала маъно ҳам ҳақ.

^[936] Икки яхши оқибатнинг бири ғалаба ва нусрат, иккинчиси жаннатдир. Мўминлар учун бу икки оқибатнинг ҳар иккаласи ҳам яхшиликдир.

^[937]

Бу оятдаги садақани баъзилар закот деб айтган бўлса, яна бошқалар умумий халқдан йиғилган хайрия пуллар деб айтган. Садақа билан садоқат айнан битта калимадан турланади. Садақа – инсонни Аллоҳга бўлган садоқатини кўрсатади. Ушбу суранинг 103- оятига кўра Расулуллоҳ Мадинада яшайдиган мўмину-мунофиқларнинг барчасидан садақа олган. Бу – мусулмонни Аллоҳга бўлган садоқатини, ғайри динни яшаб турган давлатига бўлган садоқатини кўрсатади. Садақа ва керакли ишларга инфоқ-эҳсонлар инсонларнинг ўзига керакли бўлган эҳтиёжидан ортганидан олинади (Бақара 2/219).

^[938] Фақир – давомли моддий ёрдамга муҳтож кимсаларга айтилади. Масалан, ишга яроқсиз ҳолдаги ҳар турли ногиронлиги бор кишилар, боқувчиси йўқ оилалар, моддий таъминотдан узилиб қолган қариялар ва.ҳк. Мискин – доимий эмас, нимадир сабаб бўлиб вақтинчалик ишсизликка тушиб қолган ёки ўз моддий эҳтиёжини вақтинчалик уддасидан чиқа олмаётган кимсалардир. Бу ҳақида шундай ривоят бор: “Мискин – бир бўлак ёки икки бўлак егулик билан кифояланадиган киши эмас, лекин эҳтиёжи бўла туриб уялганидан ёки бировдан қайта-қайта садақа сўрай олмагани учун ҳеч кимдан ёрдам сўрамайдиган кишидир.» (Бухорий, Закот, 53; Муслим, Закот, 101; Абу Довуд, Закот, 23; Насоий, Закот, 78.)

^[939] Исломга кирса Ислом ва мусулмонларга катта фойдаси тегиши умид қилинган кимсаларга закот ва садақалардан берса бўлади. Чунки, Расулуллоҳ Ҳунайн жангидан кейин Макканинг зодагонларидан бўлмиш Сафвон ибн Умайяга бир миқдор мол-давлат берган. Шунда Сафвон:  “У менинг энг ёмон кўрган инсоним эди, лекин  у менга моддий ёрдам беришда давом этди ва менинг энг севимли кишимга айланди.» (Аҳмад ибн Ҳанбал, Муснад, 153.)

^[940] Бу оятга кўра закотлар тўрт тоифадаги инсонларнинг шахсан ўз қўлига берилади, яна тўрт хил жойларга сарфланиши учун алоҳида вақф (фонд) очилади. Ҳаммаси бўлиб саккиз ўринда ишлатилади. Тўрт тоифа инсонни ўз қўлига берилиши ва яна тўрт хил ҳолат бўйича керак бўлганида сарфланиши учун фонд ташкиллаштирилишини оятдаги “лом” ва “фий” ҳарфлари баён қилиб беради. Оятни бошидаги тўрт тоифа учун лом ҳарфи, қолган тўртта ўрин учун эса фий ҳарфи ишлатилган.

^[941] Ҳамма гапга қулоқ солаверади – узри бўлса ҳам, ёки узри бўлмаса ҳам кечирим сўраб келган ҳар кимнинг узрини қабул қиладиган, ҳаммани дардини бирдек эшитадиган кимсага айтилади. Расулуллоҳнинг хулқи ва одоби жуда ҳалим ва кечиримли бўлгани учун, узр сўраганларнинг асосли узри бўлса ҳам бўлмаса ҳам кечириб юборган. Чунки, Расулуллоҳ нафсонияти учун бировдан интиқом олмаган (Бухорий, 3520, Муслим, 2327, Абу Довуд, 4785, Имом Аҳмад, 26404). Ҳатто Расулуллоҳга нисбатан пасткаш деб айтилган сўз учун ҳам жавоб қайтармаган (Мунофиқун 63/8).

^[942] Бир куни мунофиқлар йиғилиб қолади. Улардан Жулос ибн Сувайд ва Вадийъа ибн Собит ҳам бўлиб, улар Пайғамбар алайҳиссалом ҳақида бўлмағур гаплар тўқишиб, у кишини ҳақорат қилиб мазах қилади. Улар орасида Омир ибн Қайс деб чақириладиган бир болакай ҳам бўлади. Шунда улар:  “Агар Муҳаммад ҳақ бўлса, биз унда эшакдан ҳам ёмон эканмиз-да”, дейди, буни эшитган болакайни жаҳли чиқиб: “Аллоҳга қасамки, Муҳаммад нимаики деган бўлса у ҳақдир ва сизлар эшакдан ҳам ёмонсизлар” деб, Расулуллоҳни олдига бориб хабар беради. Расулуллоҳ уларни чақиртириб, улардан бу ҳақда сўрайди, улар “Омир ёлғон гапиряпти” деб қасам ичишади. Шунда Расулуллоҳ: “Аллоҳим! Ёлғончини ёлғонидан ростгўйни ростлиги ўртага чиқиб ошкор бўлмагунча бизни айирмагин”, деб дуо қилади. Шунда улар ҳақида мана шу (61-62) оятлар нозил бўлади. (Суютий, ад-Дурр, 3/253. Воҳидий, Асбоби Нузул) Ўшанда мунофиқлар Расулуллоҳ ҳақида “У қулоқ, ким нима деб борса ҳаммага қулоқ солиб эшитаверади”, дейишгани айтилади. Расулуллоҳ ҳар кимни ҳар қандай дардини ва гапига қулоқ солиб эшитар эди, мунофиқлар эса Расулуллоҳни бу гўзал хислатини ҳам ёмон тарафга буриб, у ҳаммага қулоқ солиб кетаверадиган қулоқ”, деб орқасидан ҳақоратли гаплар тарқатишар эди. Бундай мунофиқлар кунимизда ҳам учраб туради. Инсонларни орқасидан турли-туман гаплар тарқатишиб, кейин ислоҳ вақтида ёки гувоҳлар олдида гапидан тониб олишади ва ростгўйларни ёлғончига чиқариб юборади. Бу оятлар мусулмонлар жуда ҳам эҳтиёткор бўлишлари ва сиддиқлар билан бирга бўлишига далолат қилади.

^[943] Бир куни ансор мусулмонлар Расулуллоҳни ҳақорат қилган мунофиқларнинг ёнига боришганида, мунофиқлар асло бу ишга қўл урмагани ҳақида Аллоҳга қасам ичишади. Аллоҳ уларни (ундай кимсаларни) ёлғончи эканини билдириб қўйган. Демак, бу оят ансор мусулмон ва уларга ёлғон қасам ичган мунофиқлар ҳақида нозил бўлган. Бу – мусулмонлар ниҳоятда зийрак ва тадбирли бўлиши кераклигига ишорат қилади.

^[944] Бу оятнинг сабаби нузули ҳақидаги бир ривоят қуйидагича: Абу Маъсар ва Муҳаммад ибн Каъб ва бошқаларнинг билдиришича, мунофиқлар орасида бир одам шундай деди: “Кўриб турибман, орамизда Қуръонни ўқиб-ўрганиб у билан машғул бўлаётганларнинг ошқозони бизникидан ҳам иштаҳали, тил томонлама биздан ҳам ёлғончи ва душман билан юзлашишда бизнинг энг қўрқоқларимиздир.» Унинг бу сўзлари Расулуллоҳга етиб борди ва уни чақиртирди, Расулуллоҳ уловига миниб йўлга чиқиб кетаётганида мунофиқ келиб: «Эй Аллоҳнинг Элчиси! Биз шунчаки ҳазиллашиб лақиллаб турган эдик”. деди. Шунда Пайғамбаримиз ушбу суранинг 65 ва 66-оятларини ўқиди.

^[945] Ушбу суранинг 71- оятида мўминлар ҳам бир-бирининг ҳимоячи дўсти экани, Анфол сураснинг 73- оятида кофирлар ҳам бир-бирининг ёрдамчи дўстлари экани билдирилган. Бу оятда мунофиқлар ҳам бир-бирининг ёрдамчилари, мунофиқликда бир-бирига кўмакдош экани билдирилган. Шунинг учун мўминлар кофирларни ҳам, мунофиқларни ҳам ўзларига раҳбар, ёрдамчи ва эътимод қилинадиган шахс сифатида кўрмаслиги керак, уларга ишонмаслик керак.

^[946] Аллоҳни унутдилар дегани – Аллоҳнинг неъматини унутди дегани. Чунки, тўғри маънодаги унутиш гуноҳ ҳисобланмайди (Бақара 2/286). Мунофиқлар Аллоҳнинг неъматини ва унга шукр қилишни унутди, қилган ишларига жавобан Аллоҳ ҳам уларни худди унутгандек аҳволга солиб қўйди. Яъни, улар Аллоҳдан тавфиқ сўрамади, Аллоҳ ҳам уларга тавфиқ бермади. Ихлос сўрамади, Аллоҳ ҳам уларга ихлос насиб қилмади.

^[947] Жумлага маҳаллан насб эъроб бериб, тақдиран феълий жумла қилиб таржима қилинди.

^[948] Мўминлар дунёда ҳам охиратда ҳам бахтли яшашга ва дунёда яшар экан, охиратлигини ҳам унутмаслиги керак (Бақара 2/201). Дунёдаги имкониятлардан охират учун ҳам насиба ажратиб яшаган солиҳ қулларга Аллоҳ таоло дунёда ҳам бахт-фароғат ва катта имконият ва неъматлар бериб қўяди. Қаранг: Анкабут 29/27.

^[949] Қуръонда Мадян калимаси 10 ерда келган. Аʼроф 7/85-92, Ҳуд 11/84, Анкабут 29/36 оятларга кўра Шуайб пайғамбар бўлиб юборилган халқ яшаган юртга айтилган. Тоҳа 20/40, Қасос 28/22-28 оятларда эса, Мусо а. с. Мисрдан чиқиб кетиб уйланган қишлоқ учун ҳам ишлатилган. Тавба 9/70, Ҳаж 22/44 оятларда ҳам шундай келган. Ҳижр 15/78, Шуаро 26/176, Сод 38/13 ва қоф 50/14 оятларда эса, ўша юртни Ашобул-Айка деб ҳам айтилган.

^[950] Оятнинг сўнгида Аллоҳ Ўзининг Азиз деган исмини келтиришидан ҳикмат шуки, юқоридаги сифат ва хислатларга эга бўлган мўминларга Аллоҳ Ўз иззатидан, ғалабасидан ва устунлигидан беради, дегани бўлади. Чунки иззат ва азизлик Аллоҳга хос, уни фақат унга муносиб бўлган мўмин қулларига беради. Агар мўминлар иззатли ва ғолиб бўлмасалар, демак улар айбни ўзларидан қидириши ва юқоридаги мўминларга хос бўлган фазилатларга эга бўлган ҳолда яшашлари керак бўлади.

^[951] Юқоридаги оятларда мунофиқларни ёмон ва жирканч хислатларини баёнидан кейин, бу оятда мўминларни гўзал табиатлари ва фазилатлари ҳақида баён қилмоқда. Аллоҳ таоло мўминларнинг барчаси шундай бўлишга буюрган, улар доим амри маъруф ва наҳий мункар қилиб туриши керак (Оли Имрон 3/104). Пайғамбарим алайҳиссаломдан бу оятга алоқадор шундай ривоят бор: «Расулуллоҳ: «Мўмин мўмин учун бир қисми бошқа бир қисмини боғлаб мустаҳкамлаб ушлаб турадиган битта бино кабидир», деди ва бармоқларини бирлаштирди (Бухорий ва Муслим, Абу Мушо ал-Ашъарийдан). Яна бир ҳадисда шундай дегани айтилади: «Мўминларни бир-бирига бўлган самимий дўстлиги ва ўзаро яхшилик қилишлари худди битта вужуд кабидир (шундай бўлиши керак). Агар ўша вужуддаги битта аъзо (нимадандир) шикоят қилса, қолган барча аъзолар у учун иситма чиқариб безовта бўлишда ва бедорликда бирлашади (Бухорий ва Муслим, Нўмон ибн Баширдан).

Бу оятни яна-да мукаммал тушуниш учун Оли Имрон сурасининг 104 ва 110-оятлари ва изоҳларига қаранг.

^[952] Бу оятдаги кофир ва мунофиқлар ушбу суранинг бошидан бери тушунтириб келинаётган, айниқса 68-оятда билдирилган мунофиқ ва кофирлардир. мана шуларга нисбатан қаттиқ қўл бўлишга буюрилган.

^[953] Аҳдига вафо қилмаслик мунофиқлик экани мана шу оятдан маълум бўлади.

^[954] Қалбидаги нифоқ – мунофиқликда давомли қолиб кетиш, ёки ўрталарида ўзаро нафрат ва адоват пайдо қилиб қўйиш бўлиши ҳам мумкин. (Қаранг: Моида 5/14, ва 64).

^[955] Мунофиқлар ўзлари қилган эҳсонларини фақат мақтаниш ва риёкорлик учун қилишгани учун, қолган мўминларни ҳам шундай гумон қилиб, булар риё учун эҳсон қиляпти, деб гап тарқатишган. Нимани топса шуни садақа қилгани келган мўминларни эс устидан кулишган. Бу ҳолат ҳозирги кунимизда ҳам давом этмоқда.

^[956] Аллоҳ йўлдан чиққан кимсаларни йўлга солмайди – фосиқликни танлаган вақтида ҳақ йўлга муваффақ қилмайди, ёки дунёда фосиқ бўлиб яшагани учун охиратда жаннат йўлига юргизмайди, деган маъно чиқади (Имом Мотрудий, Таъвилот).

^[957] Узри сабабли жангдан ортда қолувчилар – аёллар, ёш болалар, беморлар ва ёши улуғ кексалардир. Узрсиз ҳолда жангдан қолиб кетадиганлар мунофиқлардир.

^[958] “Итоатсиз” деб таржима қилинган сўз “фосиқ калимасининг кўплик шакли бўлган “фосиқун”дир. Фосиқ — ақл ва фитратга хилоф ич қилувчи, Аллоҳнинг буйруғини тарк қилувчи, Ҳақ йўлдан адашиб кетувчи, гуноҳ (жиноятга) қўл урувчи, Аллоҳнинг айтганини сўзсиз бажаришдан бош тортувчи, Ислом шариат тақиқлаган ишни амалга оширувчи, деган маъноларни билдиради. (Қаранг: Муфрадот, Лисан, Муъжам, Қомус, ас-Сиҳоҳ, ф-с-қ моддаси)

^[959] Мунофиқнинг охиратдаги жазоси аниқ. Унинг дунёдаги азоби – ўзи ич-ичидан ишонмагани ва ёқтирмагани ҳолда мўминлар сафида ўз яқинларига қарши жангларда қатнашиб туриши, ўзлари хоҳламаган ва севмаган инсонларга хайр-эҳсонлар қилиши, қалбдан ишонмагани ҳолда мусулмонларга ҳам жисмонан ҳамда моддий ёрдамлар бериб туриши ва шу каби Ислом аҳкомларини мажбуран бажариб туришидир.

^[960] Бу оятдаги заифлар тоифасига ёши кексайиб мункиллаб қолган қариялар, туғма ногиронлиги бўлган кимсалар – кўрлар, чўлоқлар, ўта нимжон касалманд кимсалар ва шулар каби инсонлар киради. Беморлар деганда – вақтинча бемор бўлиб қолган шахслар киради.

^[961] Яъни, уларнинг “баъзи хабарлари” деганда, 95-оятдаги — улар энг зарарли инсонлар экани, улар ўзини тузатмаслиги ва ундай мунофиқларнинг борар жойи Жаҳаннам эканини — ҳақидаги хабар бўлиши ҳам, ёки 47-оятдаги — улар мусулмонлар билан жангга чиқмайдилар, агар чиқсалар ҳам фитна қилиш ва муаммо туғдириш учун чиқишлари ҳақидаги хабарлари бўлиши ҳам мумкин. (Имом Мотрудий.)

^[962] Уларнинг ҳақни тан олмаслиги ва мунофиқлигига асосан илмсиз жоҳил экани сабаб  бўлган. Чунки Имон тасдиқ орқали ҳосил бўлади, тасдиқ эса фақатгина илм (идрок) орқали эришилади. (Таъвилоти Аҳли Сунна, Тавба 9/97-оят тафсири).

^[963] 97 ва 98- оятларда Аллоҳ таоло закотларини бермай юрадиган мунофиқларни хабарини билдириши билан мўминларни ҳам огоҳлантирмоқдаки, агар бир мўмин закотини ўз вақтида ва ўз ўрнида адо қилмаса, у ҳам ушбу оятларда айтиб ўтилган мунофиқларга ўхшаб қолиши мумкин. Оятларда мунофиқларнинг ёмон хислатларини зикр қилиниши – мусулмонларни огоҳлантириш учун бўлади. Мунофиқлар ҳақидаги оятларни ўқиганда, у оятлардан фақатгина маълумот олиш учун эмас, балки ўша мунофиқларни қилган ишидан узоқ бўлиши ва уларга зид иш тутиши кераклигини ҳам билиб олиб, ундан узоқ бўлиш керак.

^[964] Бу ва бу каби оятларда келтирилган раҳмат сўзи жаннатга ишорат қилади. Чунки, жаннатга кирадиган инсонларга Аллоҳ уни Ўзининг фазл-у марҳаматидан келиб чиқиб беради.  Агар Аллоҳ марҳамат қилиб жаннатни бермаганида, ҳеч уни Аллоҳдан мажбуран ёки талаб қилиб ололмас эди. Солиҳ мўминларни жаннатга киргизиши – Аллоҳнинг энг катта яхшилиги ва раҳматидан биридир.

^[965] 97-оятда чўл араблари кофирлик ва мунофиқликда жуда ҳам қаттиқ экани айтилган эди, 99- оятда эса улар орасида имонли ва инсофлилари ҳам борлиги ва улар Аллоҳнинг мағфирати ва раҳматига мушарраф бўлиши ҳақида айтилмоқда. Демак, чўл арабларининг ҳаммаси ҳам бадавий эмас.

^[966] Бу оятдаги муҳожирлар – Пайғамбар алайҳиссалом даврида имонини ва жонини сақлаб қолиш учун Маккадан кўчиб кетган мусулмонлар. Бу оятдаги Ансорлар – Маккадан кўчиб келган мусулмонларни қўллаб-қувватлаб ёрдам берган, ўзидаги имкониятлардан уларга ҳам улашган мусулмонлардир.

^[967] Пешқадам деганда Исломга киришда бўлиши ҳам мумкин, муҳожирлик ёки ансор бўлишда бўлиши ҳам мумкин (Имом Мотрудий, Таъвилот).

^[968] Аллоҳ таоло Пайғамбар алайҳиссаломга мунофиқларнинг баъзи хислатларини танитиб қўйган. Расулуллоҳ ўша хислатлари орқали мунофиқларни таниб олар эди. Масалан: Гапириш оҳангидан (Муҳаммад 47/30), намозга эрикиб зўрғалатдан келишидан (Нисо 4/142), ёки юқоридаги оятларда айтилгани каби, узри бўлмагани ҳолда жгндан қолиб кетиши орқали. Лекин, бу оятда янада эҳтиёт бўлишини билдириб, сен асло мунофиқлигини билмайдиган устагар мунофиқлар бор деб огоҳлантириб қўймоқда. Ҳатто Расулуллоҳ ўз ёнидаги ўзини саҳоба кўрсатиб юрган инсонларни қайси бири мунофиқ эканини ажрата олмаган бўлса, биз бу даврда жуда ҳам эҳтиёт бўлишимиз, огоҳ бўлишимиз керак.

^[969] Мунофиқларни дунёда икки маротаба жазоланиши – мусулмонларни ич-ичидан севмагани, уларни ўзига душман деб билгани ҳолда уларга инфоқ-эҳсон қилишга мажбур бўлиши, ҳамда ич-ичидан уларни ўзларига дўст деб билган кофирларга қарши жанг қилиши ва жанг майдонида ўлдириб юборилишидир. Улар учун бу жуда катта жазо бўлади. Улар дунёда ҳам охиратда ҳам қолган кофирларга нисбатан икки баробар кўп жазо олади. Чунки, кофирлиги бир гуноҳ, мусулмонлар орасида ўзларини мусулмон кўрсатиб алдаб юриши яна бир гуноҳ.

^[970] Қуйидаги оятларга кўра, бир жамиятда яшаб турган ҳар бир шахсдан дини, ирқи, миллати ёки насабидан қатъий назар, уларнинг барчасидан яшаб турган жамиятига бўлган садоқатини ифодаси ўлароқ садақа олинади: (Мўминлардан: Тавба 9/71-72, 88-92, 99-100. Мунофиқлардан: Тавба 9/61-70, 73-83, 93-98, 101. Ҳамда Тавба 9/102- оятда айтиб ўтилгани каби, кофирлигини тан олган инсонлардан ҳам садақа олишини буюрилган. Мўминлардан олинган садақага закот дейилади. Бу – уларнинг  Аллоҳ ва расулига бўлган ишончини ва садоқатининг нишонаси бўлади. Расулуллоҳ Мадина халқидан олган садақалари билан уларнинг ўзларининг тараққиёти ва иқтисодиёти учун, ҳамда халқ орасидаги моддий ёрдамга муҳтож кимсаларга ёрдам бериш учун сарф қилган. Зотан, садақалар жамиятдаги бойлардан олиниб, аввало моддий ёрдамга муҳтож кимсаларга  берилиши кераклиги ҳақида Ушбу суранинг 60- оятда баён қилинган.

^[971] Баъзилар бу оятга «уларнинг ҳаққига дуо қил». Бундан аввалги ва кейинги оятларда айтиб ўтилган кимсалар мунофиқлар бўлгани учун, биз бундай маъно бермадик. Чунки, минофиқларнинг ҳаққига дуо қилиб бўлмайди. Расулуллоҳ уларнинг ҳаққига қанча дуо қилса ҳам фойдаси йўқлиги бошқа оятда билдириб ўтилган: Тавба 9:80. «Ва солли алайҳим – уларга давомли дастак бўл», деб таржима қилиниши – араб тили қоидасининг талабидир. Қаранг: Зажжож (в. 311) «солат» калимасининг асл ўзак маъноси «лузум» узлуксизлик ва давомийликдир…  «Намоз — Аллоҳ таоло давомли адо этилишини буюрган ибодатлардан бири бўлгани учун, беш вақт намозни «салот» деб атаган, дейди Зажжож (Лисанул-Араб). Солат калимасига намоз деб таржима қилиш учун, бу калима «иқомат» амри билан бирга ёнма-ён келиши керак.

^[972] Оятдаги «Элчи” Муҳаммад а.с. бўлиши ҳам мумкин, ёки амалларни ёзиб турувчи элчи фаришта бўлиши ҳам мумкин. Тавба қилган ёки қилмаган бўлишидан қатъий назар, инсон қилган иши барибир кун келиб очиққа чиқади. Ана шунда мўминлардан кимлардир барибир ўша ишга гувоҳ бўлади ва инсоннинг мунофиқ ёки самимий экани ўртага чиқиб ошкор бўлади. Бу оят мунофиқлар учун таҳдид ва огоҳлантирувдир.

[973] Бу оятда келтирилган кишилар Ушбу суранинг 118-оятида зикр қилинадиган шахслар бўлиши мумкин (Маонил-Қуръон, Имом Фарро).

^[974] Бу оятга кўра динда бўлиниш Ислом ва мусулмонлар учун энг катта зарар экани ўртага чиқмоқда. Оли Имрон сурасининг 103-оятига кўра эса, динда бир бўлиш ва бўлинмаслик раҳмат ва буюк неъмат экани билинмоқда. Шу боис Аллоҳ таоло кўплаб оятларда Қуръонни маҳкам ушланглар ва бўлинманглар, деб буюрган.

^[975] Бу оят, масжидда Аллоҳ ва Расулига қарши бўлган инсонларнинг буйруқларини кутиб ўтириб, айнан улар айтгандек ҳаракат қилишга тайёр турган мунофиқ ва сотқинларга ишорат қилмоқда.

^[976] Бу оятга кўра, мўминларга зарар етказилаётган, масжидларда ўтириб олиб ўзлари ҳам динга қараши фаолиятда бўлиб, ҳамда бошқаларни ҳам шунга тарғиб қиладиган, масжидларда ҳақ ва ҳақиқатлар қолиб, ботил сўзлар билан мусулмонларни чалғитаётган, мўминларни Аллоҳнинг Китобида бирлаштиришни ўрнига, ўртасини айириб ташлаётган, Аллоҳ ва расулига қарши фикр юритадиган инсонларни у ерда кутиб олиб, улар нима деса шу ишларни амалга оширишга тайёр турган масжидлар масжиди зирор дейилади. Ундай масжидларда намоз ўқилмайди.

^[977] Расулуллоҳ Мадинага борганда пайғамбарлик ва элчилик фаолиятини асосан Масжиди-Набавийда олиб борган.

^[978] Бу оят бир мажоздир. Уларнинг барпо қилган нарсалари қурган уйлари ёки шахарлари эмас, балки ўзлари тўқиб олган динлари, сиёсатлари ёки хом-хаёлларидир.

^[979] “Ҳидоят қилмайди” деган жумладан “Ҳидоят ва ҳақ йўлга мажбурлаб киргизмайди” деган маъно ҳам чиқади, “Охиратда жаннат йўлига йўлламайди” деган маъно ҳам чиқади. Чунки, золимлик қилгани ҳолда тавба қилмай ўлган кимсаларни Аллоҳ жаннатга раво кўрмайди. Энг катта зулм бу ширкдир.

^[980] Бу оятни нозил бўлиши ҳақида муфассирлар фарқли сабаблар келтиришган. Лекин улар келтирган сабабларни тўғри бўлиши эҳтимолдан узоқ эканини айтиб ўтиб, Имом Мотрудий шу мазмундаги жумлаларни келтирган: Расулуллоҳ а. с. мунофиқларни мунофиқлиги аниқланмай туриб уларни ҳақига мағфират тилаб дуо қилган бўлиши мумкин. Мунофиқлиги аниқ бўлганидан кейин эса, уларга мағфират тилаб дуо қилишни тўхтатган. Лекин, баъзи бир таъвилчилар: дуо қилинаётган кишилари аниқ кофир экани маълум бўла туриб ҳам Расулуллоҳ амакиси ва ота-онасидан бирининг ҳақига мағфират тилаб дуо қилди, деб айтади. Бу таъвилни тўғри бўлиши эҳтимолдан узоқдир. (Имом Мотрудий, Таъвилот.)

^[981] Бу ва Иброҳим сурасининг 40-41-оятлари кўра Иброҳим алайҳиссалом ота-онасини ҳақига Аллоҳдан мағфират сўраб дуо қилган. Отасининг аниқ кофир экани маълум бўлганидан кейин эса у ишидан воз кечган. Худди шундай, Расулуллоҳ ҳам баъзи бир мунофиқларни мунофиқлиги, мусулмон қиёфасидаги мушрикларни мушрик экани аниқ маълум бўлмай туриб ҳам уларга дуо қилган бўлиши мумкин. Бироқ, кимнинг мунофиқ экани ва кимнинг мушрик экани аниқ маълум бўлганидан кейин айнан уларнинг ҳақига дуо қилишдан ман қилинди.

^[982] Мушрикларни ҳақига истиғфор талаб қилиб дуо қилишни тақиқлаган оятни туширмай  туриб билмасдан дуо қилиб қўйган мўминларни Аллоҳ таоло адашганлар деб ҳукм қилмади. Аммо, кимки тақиқланган ҳукм оятлари нозил бўлганидан кейин ҳам ўша тақиқларга қўл урса ва шу ишда оёқ тираб олса, Аллоҳ таоло уларни адашган деб ҳукм қилади.

Бу оят яна шунга ҳам ишорат қиладики, бирон бир ҳукм насх этилганини, яъни, унинг ўрнига ундан енгилроқ ҳукм жорий қилинганини билмай туриб, эски ҳукмга амал қилиб келганлар – агар қилган ишлари савобли иш бўлса албатта ажрини олади, агар гуноҳ бўлса ундан жавобгар бўлмайдилар. Лекин ҳаромни ҳаром эканини билганидан кейин билиб туриб унга қўл урса, аниқ гуноҳкор бўлади. Ибодатларда ҳам насх масаласини ўрганганидан кейин албатта янги ва енгил ҳукмга оʼзгартириш керак. Рамазон кечаларида аёли билан қўшилиш ва таҳорат масалалари бунга яққол мисол бўлади (Бақара 2/187, Моида 5/6).

^[983] Бу оят, муҳожир ва ансорларнинг Уҳуд ва Ҳунайн жангларида ёки бошқа вақт йўл қўйган хатоларини мағфиратига ишорат қилган бўлиши мумкин. Расулуллоҳни эса, Табук жангига бормасликка рухсат бергани учун, ёки Бадрда асир олгани учун мағфират қилинганига ишорат бўлиши мумкин (Тавба 9/43, Анфол 8/67).

^[984] Самимий инсонлар билан бирга бўлинглар жумласини қуйидагича тушуниш мумкин:

• Аллоҳни сизлардаги ҳақига аввало ўзингиз ҳам риоя қилинглар ва ўша нарсага вафо қиладиган мўминлар билан бирга бўлинглар.
• Аллоҳ сизларни сафарга чиқиш ва Расулуллоҳ билан бирга жанг қилиш хусусида имтиҳон қилиш учун туширган оятлари хусусида тақво қилинглар, сафар ва жангга чиққан мўминлар билан бирга бўлинглар.
• Аллоҳ ва расулига (элчига юборилган китобга) зид иш қилиб қўйишдан аввало ўзингизни сақланглар ва Аллоҳ ва расулига (элчига юборилган китобдаги буйруққа) бўйсунадиган мўминлар билан бирга бўлинглар.

^[985] Соф 61/4.

^[986] Юрагида касали борлар – имон-эътиқодида шубҳа бўлган, имони заиф, имонида тараддуд қиладиган ва айниқса қалбан ишонмагани ҳолда, сўзда «Мен ҳам Худога ишонганман», деб алдаб юрадиган кимсалардир (Бақара 2/10, Анфол 8/49, Аҳзоб 33/12, 60).

^[987] Қалбида Қуръон оятларига нисбатан ишончсизлик касали бор кимсаларга ҳар сафар бирон бир сура ёки оят тиловат қилинса, уларда Қуръонга бўлган ишонч ортишини ўрнига, улардаги қайсарлик, тан олмаслик ва менсимаслик феъли ортаверади. Чунки, ҳар сафар бирон бир оят эшитганида уни тан олмаслик учун қандайдир янги бир ёлғон тўқишга ва оятга нисбатан қандайдир нотўғри йўналиш ва бузуқ фикр юритишга уринади. Натижада бу иш уларнинг асосий иши ва феъли-атворига айланиб қолади ва борган сари ҳақ ва ҳақиқатлардан узоқлашиб бораверади. Улар бу ишидан тавба қилмаса, мана шу ҳолда кофир бўлиб ўлиб кетади. Бақара 2/10, Исро 17/82, Фуссилат 41/44- оятларга қарашни тавсия қиламиз.

^[988] Ўхшаш ояталр: Аъроф 7:54, Ҳуд 11:7, Фурқон 25:59, Сажда 32:4, Қоф 50:38, Ҳадид 57:4.

[989] Араб тилида «шафъ» деган сўз ўз ўрнида оламларда яратилган махлуқот ва мавжудот маъносини ҳам англатади. Зеро, бу оятда қиёмат, савоб ёки гуноҳ мавзуси йўқ. Балки, борлиқларни яратилиши ҳақида бўлгани ва «шафъ» калимасида махлуқот маъноси борлиги боис, бу оятдаги «шафийъ» калимасига «яратилган махлуқот» деб маъно берилди.

^[990] Яъни, ҳар ким қиёматда мажбуран Аллоҳнинг ҳукмига қайтади, у кунда фақат Аллоҳнинг айтгани бўлади, Унинг ҳукми ижро қилинади, ҳеч ким ўзича бир ишга қўл ура олмайди, имтиҳон ҳаёти тугаган бўлади, мулкдорлик ва вақтинчалик ҳукмронлик тугайди, Аллоҳ нима берса шуни олинади, нима жазо берса тотилади, нима неъмат берса яшалади. У кунда фақат Аллоҳ ҳукм қилади (Ғофир 40/16).

^[991] Қуйидаги ҳар иккала оятда ҳам ойга нур таратувчи дейилган: (Юнус 10/5, Нуҳ 71/16). Шу боис ойга «нур ва нур таратувчи», дейиш мумкин. Фурқон 25/61-оятдаги (قَمَرًامُّنِيرًا) ибораси ҳам буни тасдиқлайди. Набаъ 78/13 да қуёшга «иссиқлик ва ёруғлик манбаи» дейилгани учун, демак ой ёруғликни қуёшдан олади. Фурқон 25/61-оятда ойни ботиш жойлашиш нуқталари (манозили) борлиги ва у нуқталар орқали йилларнинг сони ва вақтларини билиб олишлиги билдирилган.

^[992] Ғофил, ғафлат = (الغفلة) — етарлича диққат эътибор бермаслик ва бепарволик сабабли юзага келган хатони англатади.

^[993] Бу оят имон амали билан имон бўлишига ишорат қилади. Чунки, Аллоҳ имон билан амални иккаласини бир-биридан ажратмасдан имон деб номлади.

^[994] Аҳзоб 33/44 ва Ясин 36/58-оятларда Аллоҳ таоло тарафидан жаннат аҳлига салом етказилиши билдирилган. Раъд 13/23-24, Наҳл 16/32 ва Зумар 39/73-оятларда жаннат аҳлига фаришталар тарафидан салом берилиши билдирилган. Марям 19/62 ва Воқеа 62/56-оятларда эса, жаннатдагилар ҳам бир-бирига салом бериши билдирилган. Бу оятдаги салом юқоридаги барча салом турларини (Аллоҳдан келган салом, фаришталарнинг ва ўзаро бир-бирининг саломларини) ўз ичига олган бўлиши ҳам, ёки фақатгина жаннатдагиларни бир-бирига берадиган саломи бўлиши ҳам мумкин.

^[995] «Уларга оятларимиз тиловат қилинганида «Бўлди, эшитдик. Айтсак биз ҳам худди шундай (оят) айтаверамиз. Бу – аввалгиларнинг ёлғон-елпи гапларидан бошқа нарса эмас», дедилар. Ўшанда улар: «Эй Аллоҳ! Агар бу (Қуръон) сен тарафингдан юборилган ҳақ (китоб) бўлса, тепамизга осмондан тош ёғдир, ёки бизга аламли азоб юбор», дейишган.» (Анфол 8/31-32) баъзи инсонлар Аллоҳдан ўзларига мана шу шаклда азоб келишини талаб қиладилар. Лекин, Аллоҳ ҳар нарсага бир ўлчов белгилаб қўйган ва ҳамма нарсага ажал белгилаган.

^[996] Қуръон калимаси  — бир орага келиш, бирлашиш, жамланиш деган маъноларни билдиради. Шу боис Исро сурасининг 78-оятидаги وَقُرْآنَ الْفَجْرِ иборасига «шафақларнинг бирлашиши» деб маъно берилади. Бу каби хулоса олишга ҳикмат дейилади. Қуръондан тўғри ҳукм олиш/ҳикмат услубини янада фарқли изоҳлар билан тушуниш учун Ҳуд сурасининг 1-2, Оли Имрон сурасининг 7, Фуссиилат сурасининг 3-оят ва изоҳларига қаранг.

^[997] Оли Имрон 3/84, Анъом 6/21, 93, 144, Аъроф 7/37, Каҳф 18/15, Тоҳа 20/61, Анкабут 29/68.

[998] Ўхшаш оятлар: Бақара 2:213, Баййина 98:4.

^[999] Расулуллоҳдан мўъжиза талаб қилганларга мана шу оят жавоб бўлган. Исро сурасининг 59- оятида Расулуллоҳга мўъжиза берилмагани ва унинг сабаблари айтилган. Анкабут сурасининг 50 ва 51- оятларида, Муҳаммад алайҳиссаломга нега мўъжиза берилмаган каби эътироз билдирганларга қаттиқ танбеҳ берилган ва мўъжиза ўлароқ Аллоҳнинг китоби кифоя экани айтилган.

[1000] Аллоҳ таоло инсонлар орасидан баъзиларига пайғамбарлик ва элчилик каби махсус вазифалар топширгани каби, малоикалар (фариштлар) орасидан ҳам баъзиларига махсус вазифалар топширган (Ҳаж 22:75). Амалларни ёзиб борилиши ҳақидаги ўхшаш оятлар: Оли Имрон 3:181, Нисо 4:81, Зухруф 43:80, Жосия 45:29, Қоф 50:17, Инфитор 82:10-12.

^[1001] Сиротул-мустақим – мана шу дунёда яшаб ўтишимиз керак бўлган тўғри йўлдир. қилдан ингичка, қиличдан ўткир бўлган кўприк — мана шу дунёдаги имон ва куфр ўртасига қўйилган маънавий кўприкдир. Ундан эсон-омон ўтиб, имон ва амали билан жони узилган киши жаннатга киради, куфру исёни билан ўлган киши, дунё ҳаётидаги имтиҳон кўпригидан ўтолмаган бўлиб, жаҳаннамга киради.

[1002] Ўхшаш оят: “Аллоҳни қўйиб, қиёматгача унга жавоб қайтара олмайдиган кимсаларга дуо-илтижо қиладиганлардан ҳам адашганроқ ким бор?! Улар буларнинг дуоларидан бехабардир.” (Аҳқоф 46:5)

^[1003] Аллоҳ таоло Ўзининг ягона яратувчи эканига, яратишда ҳам уни идора қилиб бошқариб туришига ҳам, қуллик қилинишга фақат Ўзи ҳақли эканига ҳам очиқ-ойдин далиллар келтириб қўйди. Далил ва ҳужжат билан келтирилган нарса албатта ҳақ экани баён этилди. Демак, на далили ва на ҳужжат бўлмаган нарса доим залолат ва ёлғон бўлади.

^[1004] Қуръон илмини эгаллаш – назми ва лафзини ёдлаш, маъносини тушуниш учун тафаккур ва тадаббур қилиш билан бўлади. Макка аҳлининг аксарияти Қуръонни ўқимай, эшитмай, тадаббур ва тафаккур қилмай туриб, кўр-кўрона унга қарши чиқишган. Бир нарсани ёлғон ёки рост ва ҳақ эканини билиш учун аввал унга қаралади, у ҳақида фикр юритилиб, тадаббур қилинади. Тўсатдан бир нарсани ёлғон дейиш тўғри эмас.

^[1005] «Эртаю кеч Раббига дуо қилиб, Унинг розилигини истайдиганларни ўзингдан ҳайдама. Уларнинг зиммасига сенинг ҳисоб-китобинг юклатилмаган. Сенинг зиммангга ҳам уларнинг ҳисоб-китоби юклатилмаган. Уларни ҳайдасанг,  ҳақсизлик қилувчи-золимлардан бўлиб қоласан.» (Анъом 6/52), (Нур 24/54, Анкабут 29/18).

^[1006] Ғофир сураси 84-85 ва Анъом сураси 158- оятларга суянган ҳолда, оятда келтирилган замирни очиқча Аллоҳ дея таржима қилдик.

^[1007] Ғфир сурасининг 84- оятига кўра, бу оятдаги зулмни ширк деб изоҳладик.

^[1008] Ҳадид 57/22.

[1009] Бир мусулмон одам Аллоҳнинг дўсти бўла олиши учун аввало у мўминларни ўзига энг яқин дўст деб билиши ва шу  ғоя асосида ҳаракат қилиси керак. Шунда Аллоҳ ўша инсонни Ўзига дўст деб қабул қилади ва Аллоҳ дўстларига берилган ваъдаларга мушарраф бўлади (Тавба 9:71, Бақара 2:257).

^[1010] Улар Фиръавн ва унинг хонадони ва зодагон-амалдорлари азобни кўрмагунча Аллоҳ ва Расулига ишонмаслигини ваҳий орқали билиб олишганидан кейин шундай дуо қилишган.

^[1011] Бу оят Аллоҳ таолонинг имон ҳақидаги ўзгармас қонуни – Анъом сурасининг 125- оятида келтирилган «суннатуллоҳ» га ишорат қилади. Имон ҳақидаги Аллоҳнинг қонуни қуйидагича:

• Аллоҳ Ўзига йўналган кишини ҳидоят қилади. (Раъд 13/27, Шўро 43/13
• Аллоҳ золимларни ҳидоят қилмайди. (Бақара 2/258, Оли Имрон 3/86, Моида 5/51, Анъом 6/144, Тавба 9/19, 109, Қасос 28/50, Ҳаққо 46/10, Соф 61/7, Жумъа 62/5)
• Аллоҳ итоатсиз-фосиқларни ҳидоят қилмайди. (Моида 5/108, Тавба 9/24, 80, Соф 61/5, Мунофиқун 63/3)
• Аллоҳ ҳақни тан олмаган кофирларни ҳидоят қилмайди. (Бақара 2/264, Моида 5/67, Тавба 9/37, Наҳл 16/107)
• Ўз ихтиёри билан йўлдан озган кишиларни Аллоҳ ҳидоят қилмайди. (Наҳл 16/37)
• Аллоҳ ёлғончиларни ҳидоят қилмайди. (Зумар 39/3)
• Аллоҳ ҳаддан ошувчи каззобларни ҳидоят қилмайди. (Ғофир 40/28)

Демак, Аллоҳга интилган, ўзини тузатишга ҳаракат қилиб, ҳақ ва адолат сари интилган киши Аллоҳ ҳидоят қилади. Тўғри йўлга киришни истамаган кишини Аллоҳ мажбурлаб ҳидоят қилмайди. Бу оятлардан шу нарса маълум бўладики, ҳидоятга эришиш учун Аллоҳнинг  рухсати – самимий ҳолатда Аллоҳга йўналишдир.

^[1012] Жин 72/18, Шуаро 26/213 оятларга кўра «Дуода ҳаддан ошган» дея изоҳ бердик.

^[1013] Ҳарқ – Қуръоннинг яна бир номидир (Бақара 2/91, 109, 119, Нисо 4/170 ва бошқа оятлар.)

[1014] Бу ҳарфларга «ҳуруфи муқаттоа» ва «ҳуруфут-танбеҳ» дейилади. Қуръони Каримнинг бундан бошқа яна 28 та сураси мана шундай, яъни ўқувчи ва эшитувчининг диққатини ва фикрини жалб қилиш учун араб тилига хос бир қоида билан бошланган. Ҳуруфи муқаттоадан кейин келадиган оятлар асосан Қуръоннинг асл моҳияти, мазмуни ва ўзидаги усул ва қоидаларни, Қуръоннинг нозил бўлишидаги мақсади ва Пайғамбар алайҳиссаломнинг Қуръонга нисбатан юклатилган вазифаси ҳақида баён қилиб берувчи оятлар келган. Пайғамбар алайҳиссаломга буларнинг маънолари ҳақида ҳеч қандай савол берилмаган. Бу эса, у ҳарфларда турли илоҳий сирлар яширилмаганини, аксинча уларнинг маъно ва моҳияти очиқ-равшан бўлганини билдиради. Яъни танбеҳ ҳарфларидир. Демак, бу ҳарфлардан қасд қилинган нарса; булардан кейин ўқиладиган оятларга ўқувчи ва эшитувчиларнинг диққатини жалб қилишдир. Ўзбек тилида бу каби ҳолатларда «Диққат! Диққат!» калимаси фойдаланилади.

^[1015] Қуръони Карим асосан ҳукм ифодаловчи – муҳкам оятлардан ва уларни очиқлаб-тафсирлаб берувчи – муташобеҳ оятлардан иборат (Оли Имрон 3/7). Зумар сурасининг 23-оятида: «Аллоҳ сўзларнинг энг гўзалини – муташобеҳ ва масоний қилиб юборган» дейилган. Масоний – иккиталиклар дегани. Демак, бу ва бунга ўхшаш бошқа оятларга кўра, Қуръони Карим оятлари муҳкам ва муташобеҳ ўлароқ, энг камида иккиталик ёки ундан ҳам кўп бўлган бир-бирига боғлиқ оятлар ташкил топган, ҳамда Қуръондаги ҳукмга мана шу шаклда эга бўлиш мумкин. Муҳкам оятлар масаланинг асосини ихчам ва аниқ равишда ўртага қўяди. Муташобеҳ отарлар эса, ҳукм ва маънода муҳкам оятга ўхшайди ва улардаги ҳукмларни тафсирлаб тушунтириб беради. 2- оятда бунинг сабаби ҳам келтирилган. Яъни «Аллоҳдан бошқасига қуллик қилмаслигингиз учун.» Демак, Қуръондаги ҳукмий оятларни инсонлар ўзларича тафсир қилсалар, уни эшитган ва ўқиган инсонлар у тафсирий ҳукмни Аллоҳнинг ҳукми деб ўйлайди ва ўша тафсирга асосан амал қилишни бошлайди. Натижада, Аллоҳнинг ҳукмига эмас, инсонларнинг ҳукмига амал қилган бўлиб қолади. Шунинг учун, Қуръондаги ҳар бир ҳукмни унга алоқадор бўлган муташобеҳ оятлар билан бирга ўқиб, оятлар ўртасидаги боғлиқликни ўз жойига келтириб, ана ундан кейин у ҳақида фатво бериш керак.

^[1016] Хушхабар бериш ва огоҳлантириш хусусияти Қуръоннинг ўзида ҳам бор (Фуссилат 41/4). Қуръон уни тушуниб ўқиган инсонга ичидагилар билан хушхабар беради ва огоҳлантиради. Мўминларни даъватни мана шу Қуръон билан қилишлари керак. Энг соф ва таъсирли, ҳақ ва ҳақиқатлар Қуръонда мужассам. Қуръонни етказиш Пайғамбар алайҳиссаломнинг вазифаси эди. Пайғамбарнинг таблиғ ишини давом эткизаётган мўминларга салом бўлсин!

^[1017] Тавба ҳақида билиш учун қаранг: (Нисо 4/17-18)

^[1018] Ажал ҳақида билиш учун Анъом сурасининг 2- ояти ва изоҳларига қаранг.

^[1019] Баъзи кофирлар Расулуллоҳнинг ёнидан ўтаётиб Қуръонни эшитмаслик учун ҳатто кўкракларини буриб қайрилиб кетишган (Таъвилот).

^[1020] Оятдан «Қаерда яшаб қаерда тирилишини ҳам билади» деган маъно ҳам чиқади. Содир бўлаётган ҳамма нарса давомли ёзиб борилмоқда. (Қаранг: Ҳадид 57/22)

^[1021] Дунёга келган ҳар бир ақлли киши имтиҳон учун келади. Ҳеч ким имтиҳон қилинмай қолмайди. Ҳуд 11/7, Мулк 67/2.

Дунё ҳаёти имтиҳон бўлгани учун (Мулк 67/2), бандаларни ҳидоят ва залолатини ўзларининг ихтиёрига топшириб қўйган. Аллоҳнинг имтиҳони бандаларнинг имтиҳони каби эмас. Инсонлар кимни нимага лойиқ эканини билмагани учун синов ва имтиҳон ўтказади. Аллоҳ эса, ҳар бир бандани ўзини қандай инсон эканини, қандай мукофот ва жазога лойиқ эканини ўз ихтиёри билан қилган ишлари орқали ўзини ким эканини ўзига – мўмин ёки кофир, шукр қилувчи ёки нонкўр эканини хабарини билдириб қўйиш учун ҳаётга келтиради. Ҳаёт давомида уларга турли мусибатлар ва инсонни ўзини ўзи қилган иши билан билиб олиши ва бунга дунё ва охиратда барча гувоҳ бўлиши учун имтиҳонга солади.

^[1022] Мусулмон киши асло умидсизликка тушиб бўлмайди, Аллоҳнинг раҳматидан ноумид бўлиб қолмайди (Юсуф 12/87, Зумар 39/53). Умидсизликнинг оқибати нонкўрлик ва куфрга олиб боради. Намозхон мусулмонлар асло тушкунликка ва жазавага тушмасликлари керак (Маориж 70/19-22).

^[1023] Бу оятларга кўра, демак инсон ўта тушкунликка ҳам тушиб бўлмайди, ўта ҳурсанд бўлиб фахрланиб ҳам бўлмайди. Неъмат берилганида ҳам Аллоҳга ҳамд айтиб, ўз вазифасида давом этиши керак, мусибат келганида ҳам сабр ва қаноат қилиб, ўз вазифасида давом этиши керак. Ҳолбуки, мўминдаги аксарият ҳолат имтиҳон учундир.

^[1024] Бундай аҳволга тушиб қолиб, ваҳий қилинган оятлардан баъзисини тарк қилишини олдини олиб, Аллоҳ таоло Расулуллоҳнинг қалбини мустаҳкамлаб қўйган (Исро 17/74). Агар ундай қилмаганида, кофирлар ҳатто Расулуллоҳни ҳам Қуръон йўлидан оздиришга журъат қилишган эди (Юнус 10/15). Шунинг учун эҳтиёт бўлиш керакки, сизни Қуръондан узоқлаштирмоқчи бўлаётганларнинг ўзларидан аввал ўтиб кетган етакчилари Расулуллоҳни ҳам шундай қилишга уринган. Бундай инсон тоифасидаги шайтонлардан Аллоҳга сиғиниб паноҳ сўраймиз.

^[1025] Бақара сурасининг 23 ва 24- оятларида ҳам бу оятдаги каби Қуръонга шубҳаси борларга қарши танқид келган.

^[1026] Аллоҳ дунё хоҳлаганга дунё, охират хоҳлаганга охират бераман деган. Лекин, керакли ишни қилиш шарти бор. қуруқ хоҳиш-истак ёки дуо билан бўлмайди. Мақсадга эришиш учун албатта керакли ишни қилиш керак, ҳаракат қилиш керак (Бақара 2/200-202). Мўминлар ҳар иккала дунё учун яхшилик сўраши керак. Асло дунёда ҳам кофирлардан ортда қолмаслик керак. Дунёдаги насибасини унутмаслик керак (Қасос 28/77).

^[1027] Қилган ишидан фақат дунёвий манфаат кўзлаганлар учун охиратда ҳеч қандай насиба берилмайди. Уларнинг насибаси фақат жаҳаннам бўлади (Исро 17/18-21, Шўро 42/20). Бу оятлар мўминларга ҳам кофирларга ҳам тегишли. Мўмин бўла туриб қилган ишини фақат риё учун ёки фақат дунёвий манфаатни кўзлаб қилган бўлса, унинг амалига дунёда жавоб қайтарилади, охиратда савоб берилмайди. Чунки, Аллоҳ фақат тақводорлардан қабул қилади (Моида 5/27).

[1028] Демак, Қуръон аниқ яратган Раббидан келган ҳақ китоб эканига ишонган ва бунга шаҳодат келтирган/гувоҳ бўлган кишигина амал қила олади. Унга тўлиқ ишонмаган ва шаҳодат келтиролмаган киши Қуръонга тўлиқ амал қилолмайди, унга эргаша олмайди. Бунинг учун эса Қуръонни албатта ҳар ким ўзи тушунадиган она тилида ўқиши керак. Ўхшаш оятлар: Аҳзоб 33:45-46, Фатҳ 48:8-9.

^[1029] Охиратда энг катта зиён қилувчилардан яна бири – Аллоҳнинг оятларини тан олмаган ва Аллоҳга йўлиқишга ишонмаган кимсалардир. Уларнинг ҳатто яхши-ёмон амаллари ҳисоб-китоб ҳам қилинмайди, барча ишлари ҳабата бўлиб йўққа чиқади. (Каҳф 18/103-106).

^[1030] Энг ёмон кўрлик қалби кўр бўлишдир (Ҳаж 22/46). Улар ҳайвондан ҳам батта бўлади (Аъроф 7/179, Фурқон 25/44).

^[1031] Бундай гаплар Қурайшлик мушриклар тарафидан Пайғамбар алайҳиссаломга ҳам айтилган.

^[1032] Оятдаги яхшилик – пайғамбарлик, китоб ва динни ўз ичига олади. Уларнинг ҳар бири Аллоҳнинг раҳматидир.

^[1033] Бу оят бировни мажбурлаб динга киргизиш йўқлигига ишорат қилади. Динда асло мажбурлаш ёқ (Бақара 2/256, Кафирун 109/6).

^[1034] Қилган даъвати ва таблиғи учун пул сўраш қаттиқ таъқиқланган (Ясин 36/21, Тур 52/40, Қалам 68/46). Чунки, охират ишини дунё топиш учун қилиш катта гуноҳлар турига киради. Унинг қилган амаллари охиратда ҳабата бўлиб кетади.

^[1035] Қуръонга ишонмаслик, унинг ҳукмини менсимаслик, уни ёлғонга чиқариш ва уни масхара қилиш Аллоҳ наздида катта жиноятдир.

^[1036] Бу ва бу каби буйруқлар тақиқ учун эмас, балки тасалли учун ҳамда хафагарчилигини йўқотиш учун бўлади. Бу билан хафа бўлиш ёки қайғуриш ҳаром экани билинмайди. Пайғамбар алайҳиссалом қавмининг қайсарлиги ва ҳақни та олмаслигидан хафа бўлган. Шунинг учун бундай оятлар нозил бўлган: Каҳф 18/6, Шуаро 26/3.

^[1037] Кемани қандай ясашни Аллоҳ таоло Ўзи ўргатган. Оят шунга ишорат қилади.

^[1038] Бу азобни улар тезроқ келишини талаб қилишган эди (Ҳуд 11/32). Лекин, Аллоҳ ҳар нарсага бир ўлчов қўяди. Бу каби азоблар Аллоҳ айтган ва белгилаган вақтда содир бўлади.

^[1039] Таннур қайнаганида ибораси – ердан сув фаввора бўлиб қайнаб чиққанида, ёки кеманинг пар қозони ишга тушганида деган маъноларни билдиради.

^[1040] Бу нотўғри ишдир деганда – кофирлар билан бирга бўлиб ғарқ бўлган ўғлинг учун Аллоҳга илтижо қилишинг нотўғри ишдир деган маъно ҳам чиқади, ҳамда у бола нотўғри ишнинг самарасидир деган маъно ҳам чиқади. Тобарий тафсирида сувда ғарқ бўлган бола Нуҳ пайғамбарнинг ўғли эмаслиги ҳақидасги ривоятлар келтирган. Таҳрим сурасининг 10- оятига асосланган ҳолда, Нуҳнинг аёли Нуҳга хиёнат қилган – деган хулосага келган. Бошқа муфассирлар эса, Нуҳнинг ўғли мунофиқ бўлганини таъкидлайди.

^[1041] Ушбу суранинг 37- оятида ғарқ бўладиганлар золимлар бўлиши билдирилган эди. Шунинг учун, ғарқ бўлган ўғлинг ҳақида илтижо қилма деган маъно чиқади.

^[1042] Бу оятга кўра, Нуҳ алайҳисслаомнинг қавмигина сувга ғарқ бўлгани, сувга ғарқ бўлмаган улардан бошқа инсонлар ҳам бўлгани маълум бўлади. Зотан, аввалги пайғамбарлар фақатгина ўз қавмига пайғамбар бўлиб келган. Нуҳ сурасида ҳам тўфон балоси Нуҳ қавмига келгани айтилади. Бу ҳақида қўшимча маълумот Нуҳ сурасаида батафсил баён қилинади.

^[1043] Пайғамбар алайҳиссаломга аввалги пайғамбарлар каби сабр-бардошли бўлишга буюрган (Аҳқоф 46/35) ва уларнинг ҳаётидаги керакли қиссалари билдириб қўйилган.

^[1044] Аллоҳнинг ҳар бир қилган иши тўғридир, ҳақдир. У асло бандаларга зулм қилмайди, инсониятнинг ўзи ўзига зулм қилиб олади.

^[1045] Аксарият оятлардаги лаънат калимасига азоб дея таржима қилинади. Чунки, лаънат азобга сабаб бўлади, Аллоҳнинг лаънатига дучор бўлган киши азобланмай қолмайди.

[1046] «Муайян белгилаб қўйилган» деганда айнан исмлари ёзиб қўйилган деган маъно чиқмайди. Ўша тошларни белгилаб қўйилиши, шунча огоҳлантиришга ҳам қулоқ солмай Аллоҳга исён келтирганларга бало бўлади, деб тайинлаб қўйилган бало тошлари, деб тушунилади.

[1047] Ушбу оятдаги «солат» калимасига даъватинг, ибодатинг, имонинг, дининг ёки намозинг деб таржима қилса ҳам бўлади (Ибн Атийя, ал-Муҳаррар ал-Важиз). Зеро, бу калималарнинг ҳар бири бир-бирига боғлиқдир ва самимий ҳамда тўғри бир шаклда амалга оширилган ибодатлар инсонни турли ёмонликалардан қайтаради (Анкабут 29:45). Кўпинча кофир кимсалар мусулмонларни ўзини эмас, балки Ислом динини масхара қиладилар (Моида 5:57). Шуайб а.с. нинг кофир қавми ҳам бир маънода унинг динини масхара қилган бўлиши мумкин.

^[1048] Шуайбни заифлиги ҳам иқтисодий жуда бой-бадавлат бўлмаганини ҳамда жисмонан заиф бўлганига ишорат қилиши мумкин.

^[1049] Тошбўрон агар мажоз учун келган бўлса, ундан ўлдириб юбориш ёки сургун ёхуд ҳамма нарсадан маҳрум қилиб юбориш назарда тутилади.

^[1050] Инсонга нисбатан ишлатилган азизлик – куч-қувватда устунликни ёки ҳурмат-иззатни ёхуд олий насабликни билдиради.

^[1051] Инсон ҳаётда кимга ва кимнинг ишига эргашаётганини яхшилаб ўйланиб кўриши керак. Акс ҳолда, дунёда эргашган етакчилари Фиръавн каби охиратда жаҳаннамга етаклаб кетиши мумкин.

^[1052] Аллоҳ дунёда ҳам охиратда ҳам ҳеч кимга зулм қилмайди (Бақара 2/281, Анъм 6/160). Ҳар бир миллат ўзига-ўзи зулм қилади.

^[1053] Яъни, Аллоҳ уларга бундан ҳам каттароқ ва гўзалроқ мукофот бермагунча шундай давом этади (фахруддин Рози ва Минор тафсирлари), ёки инсоният учун янги бир давр очилмагунча жаннат ва жаҳаннам аҳли ўз ҳолича қолади.

[1054] Бу ва бундан олдинги оятдаги истисно мунқатиъ бўлгани ҳамда араб тили қоидасига кўра оз нарсадан кўп нарса истисно қилиб бўлмагни боис, оятдаги истиснога «зиёда қилиб беради» деб маъно бердик. Бу эса Аллоҳ охир, боқий ва сўнгсиз каби сифатларга эка эканини, бандалар эса фақат абадийликка эга бўла олишини ҳамда Аллоҳ насиб қилса ўша абадийлиги яна давом этишини билдиради. Бандалар асло Аллоҳнинг зоти каби сўнгсиз, ўхири йўқ, ниҳоясиз деган сифатларга эга эмаслигини, Аллоҳ насиб қилганча абадий яшашини билдиради. Бу истисно ва зиёдалик жаҳаннамдагиларнинг ғамига яна-да кўпроқ ва давомли ғам-андуҳ қўшади, жаннатдагиларга эса бахт ва шодлик устига яна-да кўпрок шодлик қўшади. Қўшимча маълумот учун эъробул-Қуръон манбаларига ва Имом Фарро каби араб тили олимларининг Маонил-Қуръон каби асарларига мурожаат қилсин.

^[1055] Аллоҳнинг илгари берган сўзи ушбу суранинг 104- оятида бён қилинди. Яъни, қиёматни қоим қилмай туриб Аллоҳ жиноятчиларни жазолаган бўларди.

^[1056] Бу буйруқ асосан тавҳид, динда фирқаланмаслик ва Қуръонга тўлиқ ишониб амал қилиш ва бошқаларга ҳам етказиб қўйишдир. Бунга Шўро 42/14, Фуссилат 41/30, Аҳқоф 46/13 оятлар ҳам ишорат қилади.

^[1057] Бу оятдаги оташ жаҳаннам оташи бўлиши ҳам мумкин, ёки мазлумнинг бошига тушган дунёдаги офат-бало дегани бўлиши ҳам мумкин. Золимга қарши туриб, мазлумни ёнини олинмаса, ўша муҳитдаги бошқа инсонларга ҳам зулм навбатма-навбат етиб келади.

^[1058] Бу оят кундалик беш вақт фарз намозга ишорат қилади. Кундузинг икки бўлими – пешин ва аср намозига ишорат қилади, кечанинг кундузга яқин вақтлари – шом, хуфтон ва бомдод намозига ишорат қилади.

^[1059] Сабр – ҳар қандай ҳолатда ўз позитсиясини ўзгартирмаслик, ҳар қандай ҳолатда ҳам ҳақ йўлда давом этиш каби маъноларни билдиради. Оятга кўра, ҳақ йўлда сабр-бардошли бўлиш энг гўзал хислатлардан биридир. Аллоҳ ҳақ йўлда сабр қилувчилар билан биргадир (Анфол 8/46).

Ўтмишдаги барча пайғамбарлар сабрли бўлган (Анбиё 21/85). Сабр – мутавозе ва итоатгўй инсонларнинг фазилатларидан биридир (Ҳаж 22/34-35).

[1060] Яъни, мана шундай фазилатли иш бўлмиш даъват ишини, амри-маъруф наҳий-мункар амалини бажарган инсонлар нажот топишган. Ҳозирги кунимизда ҳам зулм ва адолатсизликдан, беҳаёлик ва зўравонликдан инсонларни қайтармасак, зиммамиздаги бу шарафли ишни бажармасак, уларга келадиган бало бизга ҳам тегмай ўтмаслиги аниқ. Зеро, юқоридаги оятда золимларга ёнбосган кишига золимга тегадиган оташ унга ҳам тегмай ўтмаслиги билдирилган.

^[1061] Яъни, бирон бир юртнинг барча аҳолиси бузғунчига айланиб кетганидагина уларни ҳалок қилади. ораларида миллатни тўғри йўлга бошловчи солиҳ қуллар бўлган юртларни бутунлай ҳалок қилиб юбормайди.

[1062] Ихтилоф қилиш инсон табиатида бор нарса (Бақара 2/30). Лекин, нафсидан кўра ақл ва виждонини устун тутганлар ҳаққа қарши ихтилоф қилмайди.

^[1063] Нисо 4/69.

[1064] Бу ҳарфларга «ҳуруфи муқаттоа» ва «ҳуруфут-танбеҳ» дейилади. Қуръони Каримнинг бундан бошқа яна 28 та сураси мана шундай, яъни ўқувчи ва эшитувчининг диққатини ва фикрини жалб қилиш учун араб тилига хос бир қоида билан бошланган. Ҳуруфи муқаттоадан кейин келадиган оятлар асосан Қуръоннинг асл моҳияти, мазмуни ва ўзидаги усул ва қоидаларни, Қуръоннинг нозил бўлишидаги мақсади ва Пайғамбар алайҳиссаломнинг Қуръонга нисбатан юклатилган вазифаси ҳақида баён қилиб берувчи оятлар келган. Пайғамбар алайҳиссаломга буларнинг маънолари ҳақида ҳеч қандай савол берилмаган. Бу эса, у ҳарфларда турли илоҳий сирлар яширилмаганини, аксинча уларнинг маъно ва моҳияти очиқ-равшан бўлганини билдиради. Яъни танбеҳ ҳарфларидир. Демак, бу ҳарфлардан қасд қилинган нарса; булардан кейин ўқиладиган оятларга ўқувчи ва эшитувчиларнинг диққатини жалб қилишдир. Ўзбек тилида бу каби ҳолатларда «Диққат! Диққат!» калимаси фойдаланилади.

^[1065] Қуръон илоҳий баёнотдир. Унда илоҳий таълимот, аввалгиларнинг қиссалари, яратилиш ўтмиши ва келажаги каби инсоният учун асос бўладиган муҳим масалалар баён қилинган. Қуръон ўзи ҳам равшан китобдир, ҳамда ўзидаги барча ҳукмларни очиқча ўртага қўювчидир (Наҳл 16/89).

^[1066] Араб тилида ақл юритиш деганда яхшилаб тушинишга ҳам ишлатилади. Қаранг: Бақара 2/75.

^[1067] «Биз кучли жамоамиз» деб таржима қилганлар ҳам бўлган.

^[1068] Насиҳат – бировни фойдасини кўзлаб гапириш ёки шу йўсинда ҳаракат қилиш дегани. Ўзбек тилида жонкуярлик ҳам айни маънони билдиради.

^[1069] Яъқуб алайҳиссалом пайғамбар бўлишига қарамай, ўғли Юсуфни улар қаерга ва қайси қудуққа ташлаганини билмаган. Чунки, ғайбни Аллоҳдан бошқа ҳеч ким билмайди. Аллоҳ билдирмагунча ҳеч бир пайғамбар ғайб хабаридан хабардор бўлмаган (Жин 72/27).

[1070] Бу оятлардан маълум бўладики, Юсуф алайҳисаслом ҳатто зиндонда туриб ҳам инсонларни тавҳидга, Аллоҳнинг динига ва адолатга чақирган, бир кунини ҳам беҳуда ўтказмаган. Бу ҳам биз мусулмонлар учун ибрат ва дарс бўлиши керак. Ҳар қандай вазиятда ҳам инсонларга ҳақни етказиш, уларни тавҳидга чақириш ва тўғри йўл кўрсатишимиз керак.

^[1071] Юсуф алайҳиссалом илк бошқа қишлоқ хўжалик ва молия вазири бўлган. Кейин эса, бош вазир бўлган (Юсуф 12/78, 88).

^[1072] Яъни, агар уни сизлар билан бирга юборган тақдиримда ҳам, уни сизларга эмас, Аллоҳга ишониб юбораман, деган маъно чиқади (Таъвилот).

^[1073] Яъни, ўғирланган буюм кимнинг юкидан чиқса, у инсоннинг ўзи жазо сифатида ушлаб қолинган.

^[1074] Яъни, укаси Бинямин бундай сабабга кўра Мисрда ушлаб қолинишини биз қаердан билайлик. Шунинг учун сенга берган сўзимизни тутолмадик, деган маъно чиқади.

^[1075] Яъни, Аллоҳ берган яхшиликни Ундан бошқа ҳеч ким беролмайди, У қилган инъомни бошқаси беролмайди. Бандани бергани Аллоҳ берган нарсага ҳеч қачон тенг келмайди.

^[1076] Бу оятдаги «аҳодис» ибораси ё оятларга ёки тушлар ҳақидаги гапларга ишорат қилади (Мадорикут-Танзил, Имом Насафий). Агар оятларга ишорат қилса, Аллоҳнинг сўзларини тушунтириб бериш илмига эга эканига далолат қилади, агар тушлар ҳақидаги гапларга ишорат қилса, тушларнинг таъбирини билишига далолат қилади. агар оятларни тушунтиришга ишорат қилса, унга иккала илм ҳам берилган бўлади. Зотан, Аллоҳ Ўзи муносиб билган лойиқ қулига илму ҳикмат ҳам ҳукмронлик ҳам бериб қўяди.

[1077] Бу ҳарфларга «ҳуруфи муқаттоа» ва «ҳуруфут-танбеҳ» дейилади. Қуръони Каримнинг бундан бошқа яна 28 та сураси мана шундай, яъни ўқувчи ва эшитувчининг диққатини ва фикрини жалб қилиш учун араб тилига хос бир қоида билан бошланган. Ҳуруфи муқаттоадан кейин келадиган оятлар асосан Қуръоннинг асл моҳияти, мазмуни ва ўзидаги усул ва қоидаларни, Қуръоннинг нозил бўлишидаги мақсади ва Пайғамбар алайҳиссаломнинг Қуръонга нисбатан юклатилган вазифаси ҳақида баён қилиб берувчи оятлар келган. Пайғамбар алайҳиссаломга буларнинг маънолари ҳақида ҳеч қандай савол берилмаган. Бу эса, у ҳарфларда турли илоҳий сирлар яширилмаганини, аксинча уларнинг маъно ва моҳияти очиқ-равшан бўлганини билдиради. Яъни танбеҳ ҳарфларидир. Демак, бу ҳарфлардан қасд қилинган нарса; булардан кейин ўқиладиган оятларга ўқувчи ва эшитувчиларнинг диққатини жалб қилишдир. Ўзбек тилида бу каби ҳолатларда «Диққат! Диққат!» калимаси фойдаланилади.

^[1078] Анфол 8/32.

^[1079] Бу ва бу каби яна бошқа оятларда Муҳаммад алайҳиссаломга қарши чиққан кофирлар у кишининг пайғамбар эканига далил бўладиган Қуръондан бошқа далил берилишини талаб қилгани билдирилмоқда. Ундайларга жавобан  Анкабут 20:51-оятда шунда: «Қуръон кифоя эмасми?! Мазмунида оят нозил бўлган. Ундан ташқари. Исро сурасининг 59- ояти ва Анъом сурасининг 35- ояти Муҳаммад алайҳиссаломга у кишини пайғамбарлигига далолат қиладиган Қуръондан бошқа бирон бир мўжиза берилмаганига далолат қилади.

^[1080] Оятдаги «ғудувв» ва «осол» пешин ва аср вақтига ишорат қилиши Аъроф 7/205 оятида билдириб ўтилган. Ўша оят эса, пешин ва аср намозларини баланд овозда эмас, паст овозда ўқилишига мана шу оят далил бўлади.

^[1081] Бу оятда Маккалик мушрикларга таҳдид қилинган. Чунки, Макка ҳар тарафдан Мусулмонларнинг қўлига ўтишни бошлаган. Зотан, Маккалик мушрикларга таҳдид қилинган нарсаларнинг бир қисми ҳам шу бўлади.

^[1082] Яъни, ҳар қандай режани кўриб-билиб турувчи ҳам, қилинган режага қарши тадбир қилиб, ёмон режаларни амалга оширган кишиларни жазолаш ҳам Аллоҳга хос.

^[1083] Иброҳим сураси, Маккада тушган, 52 оятдан иборат. Тушиш тартиби 72, ёзилиш тартиби 14.

[1084] Бу ҳарфларга «ҳуруфи муқаттоа» ва «ҳуруфут-танбеҳ» дейилади. Қуръони Каримнинг бундан бошқа яна 28 та сураси мана шундай, яъни ўқувчи ва эшитувчининг диққатини ва фикрини жалб қилиш учун араб тилига хос бир қоида билан бошланган. Ҳуруфи муқаттоадан кейин келадиган оятлар асосан Қуръоннинг асл моҳияти, мазмуни ва ўзидаги усул ва қоидаларни, Қуръоннинг нозил бўлишидаги мақсади ва Пайғамбар алайҳиссаломнинг Қуръонга нисбатан юклатилган вазифаси ҳақида баён қилиб берувчи оятлар келган. Пайғамбар алайҳиссаломга буларнинг маънолари ҳақида ҳеч қандай савол берилмаган. Бу эса, у ҳарфларда турли илоҳий сирлар яширилмаганини, аксинча уларнинг маъно ва моҳияти очиқ-равшан бўлганини билдиради. Яъни танбеҳ ҳарфларидир. Демак, бу ҳарфлардан қасд қилинган нарса; булардан кейин ўқиладиган оятларга ўқувчи ва эшитувчиларнинг диққатини жалб қилишдир. Ўзбек тилида бу каби ҳолатларда «Диққат! Диққат!» калимаси фойдаланилади.

^[1085] Бандаларни ҳидояти ва залолатини Аллоҳ эмас, бандаларнинг ўзлари танлайди. Банданинг танлови ва қилган ишига қараб, ё ҳидоят қилади ёки адаштиради.

^[1086] Яхши дарахтда мустаҳкам илдиз, ўзини кўтариб турадиган мустаҳкам тана ва мева бўлади.

^[1087] Интиқом – қандай жазога ва қандай муомалага яраша бўлса, шундай жазо беришни билдиради.

^[1088] Ҳижр сураси, Маккада тушган, 99 оят. Тушиш тартиби 54, ёзилиш тартиби 15.

[1089] Бу ҳарфларга «ҳуруфи муқаттоа» ва «ҳуруфут-танбеҳ» дейилади. Қуръони Каримнинг бундан бошқа яна 28 та сураси мана шундай, яъни ўқувчи ва эшитувчининг диққатини ва фикрини жалб қилиш учун араб тилига хос бир қоида билан бошланган. Ҳуруфи муқаттоадан кейин келадиган оятлар асосан Қуръоннинг асл моҳияти, мазмуни ва ўзидаги усул ва қоидаларни, Қуръоннинг нозил бўлишидаги мақсади ва Пайғамбар алайҳиссаломнинг Қуръонга нисбатан юклатилган вазифаси ҳақида баён қилиб берувчи оятлар келган. Пайғамбар алайҳиссаломга буларнинг маънолари ҳақида ҳеч қандай савол берилмаган. Бу эса, у ҳарфларда турли илоҳий сирлар яширилмаганини, аксинча уларнинг маъно ва моҳияти очиқ-равшан бўлганини билдиради. Яъни танбеҳ ҳарфларидир. Демак, бу ҳарфлардан қасд қилинган нарса; булардан кейин ўқиладиган оятларга ўқувчи ва эшитувчиларнинг диққатини жалб қилишдир. Ўзбек тилида бу каби ҳолатларда «Диққат! Диққат!» калимаси фойдаланилади.

[1090] Ўхшаш оят: Мўминун 23:70, Қалам 68:51.

[1091] Инсонларга фаришталарни элчи қилиб юбориш мунсиб ва тўғри иш бўлмайди. Ер юзидагилар инсон бўлгани боис, уларга элчи бўлиб инсонлар келади. Агар ер юзига инсонлар эмас, балки фаришталар жойлаштирилганида, унда ерга фаришталар элчи бўлиб келишар эди (Исро 17:95). Демак, инсонларга инсон эмас, фариштани элчи қилиб юбориш ҳикматли иш бўлмайди.

^[1092] Ушбу суранинг 6- оятида Расулуллоҳга нозил бўлган ваҳийни зикр деб айтилган. Демак, зикр – ваҳийнинг тўплами бўлган Қуръоннинг яна бир номидир.

[1093] Қуръон нозил бўлгандан бери шу кунгача Қуръоннинг машҳур 7 қироатининг матнидан бирорта ҳарф ёки бирорта сўз ҳам алмаштириб қўйилмаган. Бу ҳам Қуръоннинг мўжиза эканига ва ягора яратувчи – Аллоҳ тарафидан муҳофаза қилиниб келинаётганига далилдир.

^[1094] Соффат 37/7-9, Жин 72/8, Мулк 67/5, Жин 72/9.

^[1095] Жон – кўзга кўринмас борлиқларнинг отасидир. Яъни, жинларнинг илк яратилгани.

[1096] «Самум» калимаси ёқиб юборувчи, зажар каби вужудга кириб зиён келтирувчи каби маъноларни англатади.

[1097] Бу оятдаги сажда хизматига кириш, бўйсуниш ва ҳурмат кўрсатиш каби маъноларни англатади. Зеро, сажда деганда фақат бошни ерга қўйишгина тушунилмайди.

^[1098] Ихлос – имон-эътиқодда фақат Аллоҳга боғланиш.

[1099] Оятда «қоддарна» яъни лафзан таржима қилинса «тақдир қилдик» деб айтилади. Унда у аёл бегуноҳ ҳалок бўлганмикин, ўз тақдирининг қурбони бўлганмикин деган турли мулоҳазаларга сабаб бўлади. Аксинча, у аёлнинг шахсан ўзи ўша тақдирга муносиб иш қилган, пайғамбар бўлмиш эрига хиёнат қилган ва адашган кофирлар сафини танлаган (Аъроф 7:83, Таҳрим 66:10). Шунда Аллоҳ таоло уни ўша сафдошлари билан бирга ҳалок қилишга қарор берган. Шу тариқа у аё ўз тақдирини ўзи танлаган, Аллоҳ эса ўша тақдирни содир этишига қарор берган.

[1100] Бу сўз Муҳаммад алайҳиссаломга нисбатан ёки малакларни Лут пайғамбарга айтган сўзлари бўълиши мумкин.

^[1101] Ҳозирда бу жой Иордания давлатида.

[1102] Ўхшаш оятлар: Анъом 6:73, Юнус 10:5, Иброҳим 14:19, наҳл 16:3, анкабут 29:44, Рум 30:8, Зумар 39:5, Духон 44:39, Жосия 45:22, Аҳқоф 46:3, Тағобун 64:3.

[1103] Бу ва бу каби оятлар кофирларнинг хийла-найрангларига ғам чекиб ички туйғуларини жиловлай олмайдиган даражада ғазабланиш ёки ундан қаттиқ таъсирланиш каби ҳолатларга тушиб қолмаслик кераклигига ишорат қилади. Ўхшаш оятлар: Бақара 2:109, Зухруф  43:89, Наҳл  16:127.

^[1104] Қуръон оятлари маъно жиҳатидан энг камида иккиталик бўлади ва улар бир-бирини очиқлаб беради (Зумар 39/22-23). Оятдаги «масоний» калимаси такрорланадиган, бирлашадиган ва мақталадиган каби маъноларни англатади. Бу сифатларнинг барчаси Қуръонга мос сифатлардир. Лекин оятдаги «сабъ» ибораси айнан нимага ишора қилишини баён қилишдан ҳозирча ожиз қолдик. Аввалги муфассирларнинг Сабъи-масоний ҳақида турлича қарашлари бор. Улар бир-бирига ихтилофли бўлгани учун уларни келтирмасликни афзал билдик.

[1105] Яҳудий ва насронийлар ўзларига юборилган илоҳий китобларни айириб ташлашган, ўз нафси ва манфаатига тоғри келадиганларига амал қилишиб, қолганларини беркитишган, ҳукмини тўхтатмоқчи бўлишган. Улар эндиликда Қуръонга ҳам шундай муносабатда бўлишга уринмоқда, мусулмонларни Қуръонга тўлиқ амал қилишарига қаршилик қилишмоқда.

^[1106] Наҳл сураси, Маккада нозил бўлган, 128 оятдан иборат, нозил бўлиши тартиби 70, ёзилиш тартиби 16.

^[1107] Абул-Бақо «аломат» калимасини тақдирдаги феълнинг мафъули қилиб тарким қилган (Эъробул-Қуръон, Дарвиш).

^[1108] Яъни, Ислом ва мусулмонларга қарши барпо қилган тузимлари ўзларининг бошларига бало бўлган.

[1109] Тоғут – ёвузлик, зўравонлик, ҳаддан ошишлик, жафокашлик, зулм ва жабр каби маъноларни англатади. Ундан ташқари, нотўғри дин ва адолатсиз/мустабид тузимни ўзини ҳамда улардан бирига бошчилик қилаётган шахга ҳам тоғут дейилади. Бу ҳақида қўшимча маълумот учун қаранг: Бақара 2:257, Нисо 4:51, 60, тоҳа 20:43-45, Қоф 50:27, Нозиот 79:37, Алақ 96:6.

^[1110] Инкорчилардан мурод, Муҳаммадга бирон бир (ёрдамчи) фаришта келса ёки у билан бирга яна битта огоҳлантирувчи келса бўлмасмиди” деган кофирларга тегишли (Маони аз-Зажжож). (Қаранг: Анъом 6/8)

^[1111] Зикр – барча самовий китобларнинг ўртоқ номидир.

[1112] Ўхшаш оятлар: Юнус 10:12, Исро 17:67, Анкабут 29:65, Рум 30:33, Луқмон 31:32, Зумар 39:8, Шўро 42:48.

[1113] Ўхшаш оятлар: Наҳл 16:62, Исро 17:40, Соффат 37:149-153, Зухруф 43:15-16, Тур 52:39, Нажм 53:21.

^[1114] Кофир ва золимлар дунёда бир-бирининг дўстидир. Золим ва кофирларнинг эса энг яқин дўсти тоғутлардир. Бу каби зулм ва куфр асосидаги дўстликларнинг барчаси охиратда душманчиликка айланиб қолади (Зухруф 43/67). Фақатгина тақво узра, яъни бир-бирини гуноҳдан сақлаш мақсадида, Аллоҳ учун тутилган дўстликлар душманчиликка айланмайди.

[1115] Ҳаётда бой инсонлар ўз бойликларини қўл остидаги инсонларга бериб қўйиб, ҳур ва қулликда ёки бой-камбағалликда улар билан бир хил бўлиб олмагани каби, Аллоҳ ҳам Ўз ҳокимиятини бандаларига топшириб қўймайди. Аксинча, бандаларга эҳтиёжа яраша мулк, неъмат ва ризқ бериб туради.

^[1116] Бақара 2/146, Анъом 6/20, Аъроф 7/127 оятларга кўра, ушу оятдаги неъматни Муҳаммад алайҳиссалом деб инкорчиларни эса аввалги аҳли-китоблар деб таъвил қилганлар ҳам бўлган. Улар Муҳаммад алайҳиссаломни пайғамбар эканини таниб-билиб туриб ҳам, уларнинг кўпчилиги тан олмади.

[1117] Ўхшаш оятлар: Юнус 10:28029, Иброҳим 14:22, Марям 19:82, Фурқон 25:18-19, Қасос 28:63, Анкабут 29: 25, Рум 30:13, Сабаъ 34:41, Фотир 35:14, Аҳқоф 46:6.

^[1118]  (Бакара 2/106, Фуркан 25/4–6) Алмаштирилган оятлар аввалги илоҳий китблардаги оятлар бўлиши ёки Қуръондаги бир ҳужжат ва далилни ўрнига келган бошқа далил бўлиши ҳам мумкин.

^[1119] Аллоҳ таолонинг Ғофур ва Раҳим сифатларининг ёнма-ён келиши, Аллоҳ Ўзи муносиб билган бандасини жаҳаннамдан қутқариб жаннатга киргизишига далолат қилади. Чунки, охиратдаги мағфират жаҳаннамдан қутқаришга, раҳмат эса жаннатга ишорат қилади.

^[1120] Маккага аҳлига, айна мушрикларга келган ўша азоб, аввалги оятда айтиб ўтилган очлик ва қўрқув азобидир. Ундан ташқари, Тавба сурасига кўра, Макка мушриклари орасида аҳдини бузганлари маккадан сургун қилиб юборилиши билдирилган.

^[1121] «Айт: «Аллоҳнинг сизга берган ризқини сизлар ҳаром ва ҳалол қилиб олаётганингизни ўйлаб кўрдингизми?» «Сизларга Аллоҳ рухсат бердими ёки Аллоҳга ёлғон тўнкаяпсизларми?»- де.» (Юнус 10/59)

^[1122] Бу оятдаги аламли азоб Расулуллоҳ келтирган китобга ва ундаги ҳалол-ҳаромга риоя қилмаганларга тегишли. Қуръондаги ҳалолни ҳалол деб, ҳаромни ҳаром деб билиш керак. Унга ўзича ҳалол-ёки ҳаром қўшиш мумкин эмас.

^[1123] Яҳудийларнинг ҳақсизлиги ва кўплаб инсонларни Аллоҳнинг йўлидан тўсгани учун, илгари уларга ҳалол қилинган пок нарсаларни ҳаром қилганмиз. Ундан ман қилинган бўла туриб фоиз олишлари ва инсонларнинг мол-мулкларини нотўғри (ботил) йўллар орқали еб кетишлари ҳам сабаб бўлган. Ораларидаги кофирларига аламли азоб тайёрлаб қўйдик.

^[1124] Жоҳиллик – ё билмасдан, ёки ўзини босолмасдан деган маъноларни билдиради.

^[1125] Бу оятдаги ҳикмат – Қуръондан чиқарилган тоғри ҳукмлар ва Қуръондаги насиҳатлардир.

^[1126] Муҳсин калимасидан иккита фарқли маъно чиқади:

• Бировга моддий яхшилик қилувчи.
• Ўз вазифасини ёки қилаётган яхши ишини пухта, чиройли ва маромига етказиб бажарувчи (Лисан, Муфрадот).

^[1127] Исро сураси, Маккада тушган, 111 оятдан иборат. Тушиш тартиби 50, ёзилиш тартиби 17.

[1128] Оят бутунлиги илтифот қоидасига риоя қилинган ҳолда таржима қилинди.

^[1129] Бу оятдаги Қуръонни ҳидоят қилишига, «Йўл кўрсатади, чақиради, баён қилиб беради» деб маънолар берса ҳам бўлади. Қуръон унга ишонган ҳаммага йўл кўрсатади, лекин унга имон ва ишонч билан ёндашиш керак. Унга ишонмаган-золимларга фақат зиён орттиради.

^[1130] Оятдаги «амр» феълига берилган маъно учун қаранг: Имом Мотрудий, Таъвилот, Маонил-Қуръон, Зажжож ва бошқа маонил-Қуръон китоблари.

^[1131] Фурқон 25/63.

^[1132] Марям 19/88-91.

^[1133] Ушбу суранинг 45 ва 46- оятларига, ҳамда  Исро 17/82 оятга ҳам қаранг. Қуръон унга имонан ёндашган кимсаларга йўл кўрсатади ва у орқали инсон зулматлардан нурга чиқади. Охиратга ишонмай туриб оладиган, Қуръонга ишонмайдиган ва уни писанд қилмаган ва ҳаётининг марказига қўймаган инсонларга фақат зиён орттиради.

^[1134] Осмонлар ва ерни бошқарилиши Аршга боғлиқ бўлгани учун айнан Арш айтиб ўтилди. Осмонлар ва ернинг эгаси ҳам, ундаги табиат қонунларини тузган ҳам Аллоҳ бўлгани учун, энди у яратган ою қуёшни ёки денгизлару булутларнинг доимий ҳаракатланиб туриш тизмини ҳеч ким бузолмайди, ўзгартиролмайди.

^[1135] Фуссилат 41/11.

^[1136] Қабр азоби йўқлигига мана шу оятнинг зоҳири далолат қилади (Имом Мотрудий, Таъвилот).

^[1137] Инсонларга даъват қилаётганда ҳам, биров билан мунозара қилаётганда ҳам чиройли гапириш, ҳатто кимдир ёмонлик қилиб қўйса ҳам иложи борича унга чиройли жавоб қайтариш Қуръоний таълим ва тавсиядир (Наҳл 16/125, Мўминун 23/96, Фуссилат 41/34).

^[1138] Зубур – ҳикмат тўла китоблар дегани (Зажжож, Маонил Қуръон). Оли Имрон 3/81-оятга кўра, барча пайғамбарларга китоб ва ҳикмат берилгани учун, бу зубур калимасига «ҳикмат тўла китоблар»дан бошқа маъно бериб бўлмайди. Зубур калимаси  Наҳл 16/43-44 Шуаро 26/196, Фатир 35/25 ва Қомар 54/43 оятларда ҳам айни маънода келмоқда. Бу забурлардан бири Довуд алайҳиссаломга ҳам берилган (Нисо 4/163, Исро 17/55). Анбиё 21/105 оятда алиф-лом билан келтирилган шакли эса, Довуд алайҳиссаломга берилган Забурга ҳам, бошқа набийларга берилган забурга ҳам ишорат қилади.

^[1139] Намл 27/62.

^[1140] Бу оятдаги ишорат қилинган, Аллоҳни қўйиб ёрдамга чақириладиган ва дуо қилинадиган шахслар деганда фаришталарни ҳам, бут-санамларни ҳам, ўлган инсонларни ҳам ўз ичига олади. Ким ёки нима бўлишидан қатъий назар, Аллоҳдан бошқасидан маънавий ёрдам сўралмайди. Аллоҳ тарафидан келадиган азобни Унинг Ўзидан бошқа ҳеч ким тўхтатиб қололмайди.

^[1141] Лавҳул-Маҳфуз Аллоҳ ҳузуридаги она – асл китобдир (Раъд 13/39, Зухруф 43/4). Қуръон ҳам унга ёзиб қўйилган (Воқеа 56/77-78).

^[1142] Муҳаммад алайҳиссаломга Қуръондан бошқа мўжиза берилмаган. Бу ҳақидаги оятлар: Раъд 13/7, Ҳижр 15/14-15, Анкабут 29/51, Анъом 6/35.

^[1143] Лаънатланган дарахт заққум дарахти экани ривоят қилинган (Саҳиҳи Бухорий). Бундан ташқари Соффат сурасининг 62-64 оятларида, бунга ишорат қилинган оятлар бор.

^[1144] Шайтоннинг аскарлари Анъом сурасининг 112 ва ан-Нос сурасида келганидек, инсон ва жинларнинг ёвузларидир.

^[1145] Бу оятдаги буйруқ кўринишида келган барча иборалар таҳдид ибораларидир. Бу эса, шайтонга қўйилган лаънат тамғаси давомли ва қилган жиноятига кўра яна ҳам ортишига далолат қилади. бу оятдаги буйруқлар талаб иборалари эмас.

[1146]

Ҳижр 15:40.

^[1147] Бақара 2/166, Анкабут 29/35, Сабаъ 34/31 оятлар бу оятдаги «имом» калимаси йўлбошчи деган маънода эканини қўллаб-қувватлайди. Баъзилар бу калимага «китоб» дея таржима қилган. Агар ўша калима китоб деб таржима қилинса, ҳар бир умматга берилган илоҳий китоб назарда тутилган бўлади. Чунки, ҳар бир уммат ўзи имон келтирган илоҳий китобидан жавобгарликка тортилади. Уммати Муҳаммад албатта Қуръондан жавобгарликка тортилади (Зухруф 43/44).

[1148] Тоҳа 20/124-126.

^[1149] Бу оятдаги «мақом» калимаси агар бу дунёга алоқадор бўлса Мадина шаҳри назарда тутилган бўлади, буни келгуси оятда қўллаб-қувватлайди.  Агар охиратга алоқадор бўлса, кечаси туриб намоз ўқигани учун бериладиган алоҳида бир жаннатдаги мақом бўлиши мумкин . (Кечаси туриб нафл намоз ўқийдиганлар учун бериладиган даража ва савоблар ҳақида Сажда сурасининг 16-17 оятларда келтирилган.)

^[1150] Бу каби «келди», «тушди» каби калималарга тақдири изофий ва мажозий маъно бериладиган ўринлар кўп келади. Чунки, келди деганда ўз оёғи билан келган нарсагина айтилмайди. Бунга мисол: Фажр 89/22- оят.

^[1151] Бақара 2/148.

^[1152] Каҳф сураси, Маккада тушган, 110 оят. Тушиш тартиби 69, ёзилиш тартиби 18.

^[1153] Илм феълига берилган маъно учун қаранг: Фахруддин ар-Розий, Розий Тафсири.

^[1154] Қандай ухлатиб қўйган бўлсак, шундай уйғотдик, деган мазмун чиқади.

^[1155] Келгусидаги оятдан маълум бўладики, бу оятдаги йиллар ҳақидаги маълумот кимларнингдир таҳминан айтган гапларидир. Шунинг учун, Ибн Масъуд ўз мусҳафида «Қолу – айтдиларки» ибораси билан ёзган. (Қатодадан нақл қилинади; Тобарий, Замахшарий ва Розий.)

^[1156] Оятдаги «Абсир ва асмиъ» иборалари мақташдаги муболағани билдиради (Ибн Касир).

^[1157] Эрта-ю кеч яратган Эгасига дуо қилиб, Унинг розилигини истайдиганларни ўзингдан ҳайдама. Уларнинг зиммасига сенинг ҳисоб-китобинг юклатилмаган. Сенинг зиммангга ҳам уларнинг ҳисоб-китоби юклатилмаган. Уларни ҳайдасанг,  ҳақсизлик қилувчи (золим)лардан бўлиб қоласан. (Анъом 6/52)

 

^[1158] Инсоннинг имон-эътиқоди ҳам, куфр-у ширки ҳам ўзи учун, амаллари ҳам ўзи учун. (Исро 17/7, Фуссилат 41/46, Жосия 45/15.)

^[1159] Аъроф 7/50.

[1160] Бу оятдаги «лекин» истидрок учундир. Яъни, боғ эгасининг суҳбатдош дўстининг нотўғри тушунчасига қарши гап гапиришидан олдин дўстига билдирган эътирозидир.

^[1161] Қориа 101/5, Муззаммил 73/14, Намл 27/88.

^[1162] Мусо илм олиш учун ортидан юрган ўша Аллоҳ тарафидан илм ва топшириқ берилган банда фаришта экани маълум. Чунки, у билган нарсани ҳатто Мусо алайҳиссалом ҳам билмаган ва у қилган ишларига Мусо эътироз билдирган.

^[1163]Оятдаги «хошийнаа» феълига «билдик» маъносини берса ҳам бўлади. (Қаранг: Фахруддин Розий.)

^[1164] Тиловат — тушунтириб ўқиб бериш, тушунадиган қилиб ўқиш, бир мавзуга алоқадор оятларни кетма-кет ўқиш дегани.

^[1165] Сабаб – ҳар қандай илм ёки куч орқали мақсадга улаштирувчи нарсага айтилади (Мадорикут-Танзил, Имом Насафий).

^[1166] Агар Зулқорнайннинг ўзи пайғамбар бўлмаган бўлса, унинг ёнида бир пайғамбар бўлиши мумкин. У орқали унга буйруқ етиб борган бўлиши мумкин. Ёки, Аллоҳ унинг қалбига илҳом солган бўлиши ҳам мумкин (Имом Мотрудий, Таъвилот).

^[1167] «Уларни» деганда барча инсониятга ёки айнан Яъжуж ва Маъжужларга ишорат қилган бўлади (Мадорикут-Танзил, Имом Насафий).

^[1168] Марям сураси, Маккада тушган, 98 оятдан иборат. Тушиш тартиби 44, ёзилиш тартиби 19.

[1169] Бу ҳарфларга «ҳуруфи муқаттоа» ва «ҳуруфут-танбеҳ» дейилади. Қуръони Каримнинг бундан бошқа яна 28 та сураси мана шундай, яъни ўқувчи ва эшитувчининг диққатини ва фикрини жалб қилиш учун араб тилига хос бир қоида билан бошланган. Ҳуруфи муқаттоадан кейин келадиган оятлар асосан Қуръоннинг асл моҳияти, мазмуни ва ўзидаги усул ва қоидаларни, Қуръоннинг нозил бўлишидаги мақсади ва Пайғамбар алайҳиссаломнинг Қуръонга нисбатан юклатилган вазифаси ҳақида баён қилиб берувчи оятлар келган. Пайғамбар алайҳиссаломга буларнинг маънолари ҳақида ҳеч қандай савол берилмаган. Бу эса, у ҳарфларда турли илоҳий сирлар яширилмаганини, аксинча уларнинг маъно ва моҳияти очиқ-равшан бўлганини билдиради. Яъни танбеҳ ҳарфларидир. Демак, бу ҳарфлардан қасд қилинган нарса; булардан кейин ўқиладиган оятларга ўқувчи ва эшитувчиларнинг диққатини жалб қилишдир. Ўзбек тилида бу каби ҳолатларда «Диққат! Диққат!» калимаси фойдаланилади.

^[1170] Оятдаги бош калимаси сочдан киноя қилиб келтирилган. Шунинг учун сочимга оқ тушди деб таржима қилинди.

^[1171] Закариё алайҳиссаломнинг ўзидан кейин унинг даъватини ва диндаги хизматини давом эттирадиган бирини ўрнига қолдиришни истаган. Оятдаги «валий» калимасига муфассирлар дўст, ҳамроҳ,  фарзанд, издош каби маъно беришган Ўхшаш оятлар: Оли Имрон 3:38, Анбиё 21:89-90.

^[1172] Кечаси-ю кундуз деб маъно берилишининг сабаби, айнан мана шу қиссадан хабар берилган яна бир оятда «Уч кун» деб келтирилган. Ваҳий калимасига ишорат деб маъно берилишига ҳам ўша оят туртки бўлади. (Қаранг: Оли Имрон 3/41.)

^[1173] Закариё алайҳиссалом ҳамма аъзоси соппа-соғ бўла туриб, уч кеча-ю уч кундуз гапира олмагани, аёлини ҳомиладор бўлганига ишорат бўлган (Имом Насафий, Мадорикут-Танзил).

[1174] Оли Имрон 3:41 оятга асосан бу оятдаги «ваҳй» калимасига «ишора» деб маъно берилди.

^[1175] Аллоҳнинг амрига қарши чиққан кишига осий дейилади.

^[1176] Оли Имрон 3/33 ва 35, Таҳрим 66/12 оятларга кўра, Марям онамиз Имроннинг қизидир. Марям онамиз Ҳорун алайҳиссаломнинг синглиси бўлган (Марям 19/28). Имрон оиласи деган иборалардаги Имрон билан Марям онамизнинг отаси бўлмиш Имрон орасида 1.800 (бир минг саккиз юз) йил борлигини билдирган Имом Замахшарий.

^[1177] Одам ва Исо алайҳиссаломлар иккаласи ҳам отасиз дунёга келган. Одамнинг онаси замин бўлса, Исонинг онаси Марям бўлган. Манашу тарафлама Исо қиёматда қайта тирилиш учун бир илмдир. (Қаранг: Зухруф 43/61)

[1178] Оятдаги «совм» калимаси луғатда емоқ-ичмоқ ва ёки юриш каби жисмоний фаолиятларнинг биринидан тийилишга айтилади (Муфрадот). Қуръони каримдаги «совм» калимаси гаплашмаслик рўзаси маъносида келади. Емоқ-ичмоқ ва жинсий алоқадан тийилиш рўзаси учун эса «сиём» калиамси ишлатилган (Бақара 2:183, 187, 196, Нисо 4:92, Моида 5:89, 95, Мужодала 58:4).

[1179] Сиддиқ – Аллоҳни борлиги ва бирлигига ишонган ва уни тасдиқлаган ҳамда ўша ишончига садоқат билан ҳаёт кечирган кишиларга бериладиган сифат ва фазилатдир. Бу сифат уммати-Муҳаммад ичра илк бор саҳоба Абу Бакрга берилган. (Аллоҳ ундан рози бўлсин). Қўшимча маълумот учун Имом Фарро ва Имом Зажжож каби олимларнинг Маонил-Қуръон асарларига қаралсин.

^[1180] Шайтонни буйруғини сўзсиз бажариш шайтонга ибодат қилиш бўлади.

^[1181] «Бас қилмасанг» деганда ё илоҳларимиз ҳақида гапиришни бас қилмасанг, ёки сен келтирган янгича имон-эътиқоддан воз кечмасанг, деган маънолар чиқади.

^[1182] Оятдаги «рожм» калимаси тошбўрон қилиш, қатл қилиш, қаттиқ ҳақорат қилиш, юртидан бадарға қилиш, унга барча нарсани чеклаб қўйиш ва ҳақиқий маънода тошбўрон қилиш деган маънолар учун ишлатилади.

^[1183] Уларга берилган энг яхши неъмат пайғамбарлик ва илоҳий китоб бўлган.

^[1184] Шуаро 26/84.

^[1185] Расул – элчи дегани, набий – Аллоҳдан ваҳий олган дегани. Ваҳий олган кимсаларга «пайғамбар» дейилади. Демак, ҳар бир пайғамбар элчи бўлади, лекин ҳар бир элчи пайғамбар бўлмайди.

^[1186] «Нажийя» калимасига «Нажот» маъноси берган муфассирлар ҳам бўлган (Фахруддин Розий).

^[1187] Инсонларни ҳам шайтони бўлади (ан-Нос 114/4-6), гуноҳда бошчилик қилганлар, гуноҳда шериклик қилганларга ҳам Қуръонда баъзан шайтон деб аталади (Бақара 2/14, Аъроф 7/27-30).

^[1188] Битта динга мансуб бўлган кимсаларга ҳам шиа дейилади (Соффат 37/83), битта миллатга мансуб бўлганларга ҳам шиа дейилади (Қасос 28/15).

^[1189] Ширкдан сақланган кишиларни афв этилиши умид қилинади. Лекин, тавба қилмаган бўлса, ширк гуноҳи кечирилмайди (Нисо 4/48,116).

^[1190] Бу оятда айтилган кофир киши Ос ибн Воил ёки Валид ибн Муғийра экани ҳақида фарқли ривоятлар бор.

^[1191] «Азобни узатиб қўямиз» деганда, давомли азоблаймиз ёки ҳар бир айтган куфр сўзи учун азоб қўшиб қўямиз, деган маъноларни ўз ичига олади.

^[1192] Анъом 6/94.

^[1193] Юнус 10/18, Ҳуд 11/54.

^[1194] Шафоат – Аллоҳ ҳузурида Аллоҳ тарафидан оқланишдир. Бу шафоат фақат Аллоҳнинг Ўзига хос (Зумар 39:44). Бу оятда ҳам жиноятчилар Аллоҳ ҳузурида Унинг шафоатига лойиқ бўлмайди, оқланишга эга бўлмайди, деган маъно чиқади.

^[1195] «Сени тилингда» ибораси араб тилида дегани. Зотан, ҳар бир пайғамбарга келган ваҳий ўз она тилида келган. (Қаранг: Иброҳим 14/4.)

^[1196] Тоҳа сураси Маккада тушган, 135 оятдан иборат. Тушиш тартиби 45, ёзилиш тартиби 20. Сура бошидаги ТО! Ҳа! Ҳақида билиш учун Бақара 2/1 оятига қаранг.

[1197] Бу ҳарфларга «ҳуруфи муқаттоа» ва «ҳуруфут-танбеҳ» дейилади. Қуръони Каримнинг бундан бошқа яна 28 та сураси мана шундай, яъни ўқувчи ва эшитувчининг диққатини ва фикрини жалб қилиш учун араб тилига хос бир қоида билан бошланган. Ҳуруфи муқаттоадан кейин келадиган оятлар асосан Қуръоннинг асл моҳияти, мазмуни ва ўзидаги усул ва қоидаларни, Қуръоннинг нозил бўлишидаги мақсади ва Пайғамбар алайҳиссаломнинг Қуръонга нисбатан юклатилган вазифаси ҳақида баён қилиб берувчи оятлар келган. Пайғамбар алайҳиссаломга буларнинг маънолари ҳақида ҳеч қандай савол берилмаган. Бу эса, у ҳарфларда турли илоҳий сирлар яширилмаганини, аксинча уларнинг маъно ва моҳияти очиқ-равшан бўлганини билдиради. Яъни танбеҳ ҳарфларидир. Демак, бу ҳарфлардан қасд қилинган нарса; булардан кейин ўқиладиган оятларга ўқувчи ва эшитувчиларнинг диққатини жалб қилишдир. Ўзбек тилида бу каби ҳолатларда «Диққат! Диққат!» калимаси фойдаланилади.

^[1198] Ўхшаш оятлар: Тоҳа 20:117-118, Каҳф 18:6, Шуаро 26:3, Фатир 35:8.

^[1199] Умумий олганда Қуръон карим бутун инсониятга тўғри йўл кўрсатадиган китобдир (Қаранг: Бақара 2/185, Оли Имрон 3/4, Анъом 6/91). Лекин, Қуръон фақат унга ишонган ва тақво қилганларга фойда беради (Қаранг: Бақара 2/2). Бундан бошқа яна кўплаб оятлар шунга далолат қилади. Тақводорлик – ҳар бир иш ва ҳаракатда жавобгарликни ҳис қилиш, ҳаётга масъулият билан ёндашишдир. . Аллоҳдан андиша қилиш ва Аллоҳга нисбатан масъулиятли бўлиш ҳам айнан тақво калимасининг мазмунини ўз ичига олади.

[1200] Арш – Юсуф 12:100 оятига кўра араб тилида салтанат бошқарувчисининг мақомига, султон ёки подишоҳ ўтирадиган тахтга айтилади. Демак, арш узрадир деганда, бошқарувчи эгаллади, бошқаришни бошлади, деган маънолар чиқади.

^[1201] Зикр калимаси улуғламоқ, олқишламоқ, шарафламоқ каби маъноларни ҳам  ўз ичига олади (Мақойис, Ибн Форис). Бу ва бу каби оятлардан маълум бўладики, намоз ва рўза тутиш ибодатлари аввалги пайғамбарлар ва уларнинг умматиларига ҳам буюрилган ва то ўша даврлардан мусулмонлар бажариб келган муҳим бир ибодат туридир. Бунга далолат қилувчи яна бошқа оятлар: Бақара 2:183, Юсуф 10:87.

[1202] Бу савол бир нарсани билиб олиш учун эмас, балки, тасдиқлаттириш ва унга диққат-эътибор қараттириш учун берилган саволдир. Бундай саволга «истифҳоми-тақририй» дейилади.

[1203] Шуаро 26:13, Қасос 28:34.

^[1204] Бу иккала оятни “Токи Сенинг буйруғингни кўпчилик бўлиб бажарайлик, Сени кўпчилик бўлиб ёд этайлик”, шаклида таржима қилса ҳам бўлади.

[1205] Мусо алайҳиссаломнинг онаси элчи-пайғамбар бўлмагани учун, у аёл олган ваҳий руҳоний тушда билдирилган ваҳий экани маълум бўлади. Чунки, Аллоҳ ёки ваҳий (руҳоний туш), ё парда ортидан (маънавий илҳом) ёки элчи юбориб, у орқали ваҳий қилиш йўли билан бандалари билан гаплашиши мумкин (Шўро 42:51).

^[1206] Қасос 28/7.

^[1207] Шуаро 26/14, Қасос 28/15, 18, 21, 33.

^[1208] Яъни, Мусо а.с. Аллоҳга, унинг динига хизмат қилиши учун етиштирилган.

^[1209] Зухруф 43/54.

[1210] Бу ерда «оят» калимаси далил, ҳужжат, хабар, ибрат, кўрсатма, мўжиза каби фарқли маъно берса ҳам бўлади. Зеро, оят ўз ўрнида бу маъноларнинг ҳар бирини ўз ичига олади.

^[1211] Раъд 13/3, Наҳл 16/15, Анбиё 21/31, Нуҳ 71/19-20.

^[1212] 63 ва 64- оятдаги иборалар сеҳргарларга тегишли бўлиши ҳам мумкин, Фиръавн ҳузуридаги амалдорларга тегишли бўлиши ҳам мумкин.

^[1213] “Ризқи давомлидир” дея таржима қилинган калималарни маҳзуф бўлган калималарнинг маъноларини бериб таржима қилдик. Бунга ушбу оятнинг 131-ояти далил бўлади. Ундан ташқари, 71- оятда Фиръавн «Шунда, қайси биримизнинг азоби қаттиқ ва доимий эканини билиб оласизлар», дегани билдирилган эди. Бу оят унга жавобан айтилган бўлиши ҳам мумкин.

[1214] Яъни,  жаҳаннам азобидан қутилиш учун ўлиб йўқ бўлиб кетмоқчи бўлади, лекин ўлолмайди. Бахтли яшай дегани билан, энди жаҳаннамда бахтли яшолмайди.

^[1215] Ғофир 40/29.

^[1216] Бедана уларга тирик ҳолатида учиб келган. Улар уни овлаб тирикчилик қилишган. Баъзилар тайёр пишган бедана тушган дейди, лекин оят матни буни инкор қилади.

^[1217] Ҳалол ризқларда ҳаддан ошишлик – тўйгандан кейин ҳам ейиш, керагидан ортиқча ейиш, гуноҳ ишларга ва унга сабаб бўладиган жойларга сарфламасликка ишорат қилади.

^[1218] Ғазабга йўлиқиш дегани, Аллоҳнинг азобига гирифтор бўлиш деганидир. Тарихда Аллоҳнинг ғазабига дучор бўлганлар орасида ҳалок бўлмаган ҳеч бир қавм бўлмаган. Улар ўз қилмишлари ва ҳаддан ошишлари сабабли ҳалок бўлган.

[1219] Исроил халқи Мусо а.с. билан денгиздан ўтишганидан кейин ўша ерларда санамларга сиғинадиган бир халққа дуч келишган эди. Ўшанда улар Мусодан «Бизга ҳам шунақа бир илоҳ тайинлаб бер» деб сўрашган эди. Шунда Мусо уларни жоҳил қавм эканини айтган (Аъроф 7:138). Мусо а.с. тоққа чиқиб кетганидан кейин уларнинг бундай маъбудларга майли борлигини билган Сомирий дарҳол бу фурсатдан фойдаланиб, уларга овоз чиқарадиган бир бузоқ ясаб бериб, уларни ўша бузоққа сиғинишга даъват қилган (Аъроф 7:148, Тоҳа 20:88).

^[1220] Аъроф 7/138, Бақара 2/155. Улар Илоҳни кўзлари билан кўришни хоҳлашар эди. Шунинг учун улар Сомирийнинг ёлғонига жуда осонлик билан алданиб қолишган.

[1221] Демак, ўша даврда Аллоҳнинг тавҳид асосидаги динидан қайтиб, ота-бобларининг динига, яъни мушрикликка қайтган муртадлар умматдан ажратиб қўйилган, кўп нарсалардан маҳрум қилинган.

^[1222]Тоҳа 20/124, Исро17/97.

^[1223]Баъзан замирлар оятдаги маъно оқишидан маълум бўлгани учун, маржеъсиз ҳам замир келиб туради (Фатир 35/45). Шу сабабли, бу оятдаги замирни ер деб таржима қилдик.

[1224] Оятлардан маълум бўладики, қиёматда ўзларининг бут-санамлари, ёки ўзлари илоҳлаштириб олган кимсалари уларни шафоат қилиб қутқариб қолади, деб иддао қилиш мушриклар ишидир ва уларнинг эътиқодидир (Анъом 6:94, Юнус 10:18). Уларга қарши эса Аллоҳ таоло «Шафоат тўлалигича Аллоҳга хос» деган мазмунда ваҳий юборган (Зумар 39:44). Демак, мусулмонлар қиёматда Аллоҳдан бошқасини шафоатини кутишлари бу бир мушриклик эътиқодидир, хатодир.

^[1225] ”Олдиларидагини ва ортларидагини” иборасидан ”ўтмишини ҳам келажагини ҳам”, ”Билган нарсаларини ҳам, билмаган нарсаларини ҳам”, «ёнидаги бор нарсаларини ҳам, қилиб ўтган ишларини ҳам» каби фарқли маънолар чиқади. Борлиқдаги яратилган мавжудотлар Аллоҳнинг илмини асло тўлиқ қамрай олмайдилар.

^[1226] Аллоҳ ҳузурига солиҳ амаллар билан борган кимсалар, зулмдан, яъни қилмаган иши учун жазо берилишидан ҳам қўрқмайди, чўчимайди, қилган яхши ишларига савоб берилмай қолишидан ҳам қўрқмайди. Албатта, Аллоҳ адолатли ҳукм қилади. Аллоҳ мўминларга жуда олийжанобдир, эзгулик улашувчидир.

^[1227] Бу оятдаги шошилма ибораси ушбу суранинг 105- ояти билан бирга боғланади. Яъни, сендан бир нарса ҳақида сўрасалар, у ҳақидаги оятлар тушмай туриб, улар ҳақида жавоб беришга шошилма, деган маъно чиқади. Жаброил ўқиб беришидан олдин ўзинг ўқишга шошилма, деган маъно чиқади деган муфассирлар ҳам бор. (Қаранг: Фахруддин Розий, Мафотиҳул-Ғайб.)

^[1228] Одам алайҳиссаломга боғда тақиқланган дарахтдан емаслигини буюрган эди. Лекин Одам унутиб қўйди ва ундан истеъмол қилди. Натижада, яшаб турган Жаннатмакон бўстондан чиқариб юборилди.

^[1229]Сажда калимасининг асл маъноси бўйин эгишдир. Кейинчалик бу калима фақатгина Аллоҳга бўйсуниш ва Унга ибодат қилиш учун ишлатиладиган бўлди. Сажда икки хил бўлади: 1) Ихтиёрий сажда (Нажм 53/62). Мажбурий сажда (Раъд 13/15), (Муфрадот).

^[1230]Бу ва кейинги оятлар ҳамда Бақара сурасининг 38 ва 39- оятларга кўра, Одам алайҳиссаломга бўстондан чиққанидан кейин пайғамбарлик берилган ва унга кейин илоҳий китоб берилган.

^[1231] «Ҳудан» калимасига оятдаги маъно оқишига қараб «китоб» деб таржима қилинади. (Қаранг: Имом Насафий, Мадорикут-Танзил) Зотан, келгуси оятда ўша «ҳудан» ибораси «зикр» бўлиб такрорланган. Зикр эса, барча илоҳий китобларнинг ўртоқ номидир.

^[1232] Дунё ҳаётда Қуръонни, унинг ҳукмини, унга амал қилишни унутган кимсалар, охиратда энг катта неъматлардан маҳрум бўладилар. Уларнинг энг биринчи маҳрумияти кўзларини кўр ҳолда тирилишидир. Кейин, жаҳаннамда ҳам Аллоҳнинг неъматларидан маҳрум бўлиб қоладилар. Зотан, жаҳаннам азоб ва жазо юртидир.

^[1233] Инсонларнинг қилган яхши-ёмон ишлари учун асл жазо ёки мукофот қиёматда берилади. Уларга берилган ваъда қиёматдир (Қомар 45/46).

^[1234] Наҳл 16/62, Анкабут 29/53, Фатир 35/45, Ҳашр 59/3.

^[1235] Бу оят кунлик беш вақт фарз намозларга ҳам, нофила намозларга ҳам, таҳажжуд намозига ҳам ишорат қилади.

[1236] Солат – диний мажбуриятларнинг барчасини ўз ичига олади. Шулар қатори кундалик беш вақт намозни ҳам.

^[1237] Бу оятдан, бировга яхши ишни буюришдаги энг фойдали ва таъсирли йўли – аввало ўзи ҳам ўша ишни амалга ошириши экани чиқади ҳамда, бировга яхшилик қилишни буюриб, ўзи қилмаслик тўғри иш эмаслиги ҳам чиқади.

^[1238] «Сендан ризқ сўрамаяпмиз» ибораси турли маъноларни ўз ичига олади: Сени Менга қилаётган ибодатларинг, намоз-у ниёзингдан Мен ҳеч қандай ризқ ва манфаат олмаяпман, Мени шаъним ва улуғлигимга ибодатларингни ҳеч қандай таъсири йўқ; Мен сендан ибодатни талаб қиляпман, Сендан ризқ талаб қилмаяпман (Зориёт 51/57).

^[1239] Тақво – масъулиятли ёндашиш, дунё ва охират хусусида жавобгарликни ҳис қилиш, ёмонликлардан тийилиш каби маъноларни англатади.

^[1240] Аҳли китоблардаги Таврот ва Инжилда Муҳаммад алайҳиссаломнинг сифатлари ёзилган бўлган. Бундан ташқари аввалги илоҳий китоблар араб тилида бўлмаган. Муҳаммад алайҳиссалом эса, ўтмишдаги воқеалар ва аввалги китоблардаги ҳукмларни энг тўғри шаклда (ваҳий асосида) айтиб берган. Мана шунинг ўзи Муҳаммад алайҳиссалом Аллоҳнинг элчиси эканини ҳамда Қуръон Аллоҳнинг китоби эканига далил бўлади.

^[1241] ”Уларни“ деганда, ушбу суранинг 130-оятидаги Расулуллоҳга нисбатан ҳақоратли ва туҳматлик гап гапираётган инкорчиларни кўрсатади.

^[1242] Анбиё сураси, Маккада тушган, 112 оятдан иборат. Тушиш тартиби 73, ёзилиш тартиби 21.

[1243] Бу ва кейинги оятлардаги сифатларнинг барчаси мушрикларга тегишли бўлгани учун, аксар муфассирлар бу оятдаги инсонлар деганда мушриклар қасд қилинган дейди. Зеро, бундай инсон ҳам кофир ҳам мушрик бўлади.

[1244] Ўхшаш оятлар: Аъроф 7:185, Анбиё 21:97, Қомар 54:1.

[1245] Ўхшаш оятлар: Исро 17:90-93, Фурқон 25:7-8, Анкабут 29:50.

[1246] Исро 17:59.

^[1247] Бу оят ушбу суранинг 3- оятидаги билдирилган уларнинг «Муҳаммад сизга ўхшаган одам» деган гапларига эътирозий жавоб бўлади. Чунки, Муҳаммад алайҳиссаломни пайғамбар эканини ва у кишига илоҳий ваҳий келганига ишонмаган кимсалар, у сиз билан бизга ўхшаган одам-ку, деб инкор қилишган. Лекин, ўзлари билганки, аввалги пайғамбарлар ҳам инсон бўлган.

^[1248] Бу оятдаги зикр калимасига «шараф» деб маъно берганлар ҳам бор. Агар шараф деб таржима қилинса, бу китобга амал қилиб яшасангиз, дунё ва охиратда шарафли инсон бўласиз, деган маъно чиқади. Ўхшаш оят: (Зухруф 43/44). Яна бошқалар «маълумот» деб талқин қилган ва бу маълумот асосан 106-сурада келтирган дейди.

^[1249] Мақсадсиз қилинган ишга ҳам лаъб дейилади (Муфрадот).

^[1250] Оятдаги «лаҳв» калимасига аёл ёки фарзанд деб маъно берганлар ҳам бўлган. Лекин бу нарса далилсиз хослаш турига киради (Қаранг: Умдатул-Ҳуффаз). «Лаҳв» калимасига аёл ёки бола деб маъно бериш ҳақиқатдан узоқдир (Имом Мотрудий, Таъвилот). Бундан олдинги оятлар Аллоҳ бекорчи нарсалар билан машғул бўлмаслиги ҳақида келгани учун, бу оятдаги «лаҳв» калимасига ҳам «бекорчи нарса» деб маъно бердик. Зотан, у калимага фарзанд ёки аёл деб маъно берганлар, киноя сифатида ишлатадилар.

^[1251] Яҳудийларнинг баъзилари Узайрни Аллоҳнинг боласи деган бўлса, баъзи христианлар Исо Аллоҳнинг ўғли деди, бошқалар эса фаришталарнинг Аллоҳнинг қизлари деб иддао қилиб, Аллоҳ ҳақида ёлғон гапириб мушрик бўлдилар.

^[1252]Баъзилар бу оятга асосланиб, қиёмат куни маҳшарда фаришталар ва баъзи яхши инсонлар бошқа гуноҳкор инсонларни жаҳаннамдан қутқариб қолади, деб иддао қилади. Ҳолбуки бу оятда қиёматда деб айтилмаган. Бу оятдаги шафоат мавзуси мана шу ҳаётга тегишлидир.

[1253] Ўхшаш оят: Нур24:45.

[1254] Оятда «самони ҳимоявий том қилдик» ибораси келтирилган. Бу 20- юз йилдаги илмий тадқиқотлар билан тасдиқланган. Ерни ўраб турган атмосфера зарарли метеоритлар ва нурларни фильтрлаш орқали дунёдаги тирикликни сақлаб туради. Бундан ташқари, яна бир қатлам дунёни ҳалокатли нурлардан ҳимоя қилади. Буларнинг барчаси дунё Аллоҳ таоло томонидан ўзига хос тарзда ҳимоя қилинишини кўрсатади. Муҳими, бундан 1400 йил муқаддам Қуръонда «Биз осмонни ҳимояланган том қилдик» ояти ила келтирилганидир.

[1255] Ўхшаш оят: Ясин 36:40.

[1256] Ўхшаш оятлар: Оли Имрон 3:144, Зумар 39:30. Бу оятлар Муҳаммад а.с. дан аввал яшаб ўтган ҳар бир пайғамбар вафот этганига, шулар қатори Исо а.с. ҳам вафот этганига далил бўлади.

^[1257]Бу оятдаги зикрга Қуръон деб маъно беришимизга Анъом сурасининг 33- ояти туртки бўлди.

^[1258] Фуссилат 41/53.

^[1259] Анъом 6/31, Аъроф 7/187, Зухруф 43/66, Муҳаммад 47/18.

^[1260] Бақара 2/162, Оли Имрон 3/88.

^[1261] Яъни, қилмишларининг жазосини чекдилар, қилган гуноҳлари бошларига бало бўлди.

^[1262] Баъзи инсонлар осмонлар ва ерни бошқарувида қандайдир авлиёлар ва пирларни Аллоҳга шерик қилиб оладилар, баъзиалр эса қиёматда бизни шафоат қилиб қутқариб қолади, деб иддао қиладилар ва уларга дуо қиладилар. Бу иддаоларнинг барчаси ботил эканини юқоридаги ва мана шу оят очиқлаб беради: (Аъроф 7/197).

^[1263] Ўша даврларда ҳам Макка ҳамда бошқа юртлар аста-секин мусулмонлар тарафидан Исломга даъват этилиб, фатҳ қилинаётган эди. Мана шу томонлама Макка мушрикларига ер юзи бора-бора тор келишни бошлаган.

^[1264] Ҳақни қабул қилмайдиган кишиларнинг қалблари қотиб кетади. Мана шу сабабли улар ҳақни эшитмасликка уринади ва гўёки қулоқлари кар инсондек ҳеч нарса эшитмагандек тураверади.

^[1265] Мусо алайҳиссаломга берилган илоҳий китобдаги хусусиятлар, Одам алайҳиссаломдан то Муҳаммад алайҳиссаломгача келган пайғамбарларга берилган китобларнинг барчасида бор. Яъни, Аллоҳдан келган ҳар бир китоб мана шундай хусусиятга эга.

^[1266] Муборак сўзи Қуръон учун ишлатилганида – кўп фойдали, қутлуғ, бахт келтирувчи маъноларни англатади.

[1267] Бундан кейинги оятлар ва Анъом 6:74-77 оятларда айтилган ҳолатлар Иброҳим а.с. ҳали балоғат ёшига етмай туриб ҳақиқатни излашни бошлаганини, ёшлигиданоқ ҳаққа талпинган ва ақл-идроки билан залолат ва разолатни ажрата олишни бошлаган.

^[1268]Акиф – луғатда бир нарсага юзланиш ва унга таъзим қилиб мулозамат қилишдир. Эътикоф – шариатда, Аллоҳнинг розилигига яқинлашиш мақсадида масжидда вақт ўтказишдир (Муфрадот).

^[1269]Иброҳим уларга ўзларининг бут-санамлари орқали бир режа тузган. Ҳақни кўрсатиб қўйиш учун бутларидан фойдаланган.

^[1270] Соффат 37/98.

^[1271] Иброҳим алайҳиссалом ўз юртидан қочиб Фаластинга ҳижрат қилиб кўчиб келган. Лут алайҳиссалом ҳам қавмига бало келишидан олдин Фаластинга қочиб чиққан.

^[1272] Бу оятга кўра, инсонларни тўғри йўлга бошловчи киши аввал ўзи яхшиликларни амалга ошириши керак. (Қаранг: Тафсири Кашшоф)

[1273] «Ибодат» калимасига берилган маъно учун Фотиҳа сураси ва изоҳига қаранг.

[1274] Ўхшаш оятлар: Шўро 42:8, Инсон 86:31.

^[1275] Сод 38/36, Сабаъ 34/12-14.

^[1276] Сод 38/36. Тафсирларда бу юрт Шом экани айтилади.

[1277] Ўхшаш оятлар: Намл 27:17, Сабаъ 34:12-14, Сод 38:37.

^[1278] Тафсирларда айтилишича, Айюб алайҳиссаломнинг қўлидаги мол-давлати кетган, кейин саломатлигини йўқотган, ҳатто унинг оиласи ҳам ундан узоқлашиб кетган. Буларнинг барчасига сабр қилган. Баъзилар у катта гуноҳ қилгани учун шундай бўлди, деб иддао қилгани учун, бу туҳматга бардош қилолмай, Аллоҳга илтижо қилган.

^[1279] Зуннун – Юнус а.с. нинг лақабидир. Соффат 37/142 ва Қалам 68/48.

^[1280] Юнус алайҳиссалом элчилик вазифасини тарк қилиб, қавмини ташлаб чиқиб к етган. Кейинчалик уни денгизда катта балиқ ютиб юборган. Оятдаги зулматлар деганда тунинг қоронғилиги, денгиз туби ва катта балиқ ичи тушунилади. (Қаранг: Соффат 37/139-148.)

^[1281] Бу оятдаги дуодан ўлганимдан кейин менинг вазифамни давом эттирадиган бирини насиб қил, деган маъно ҳам чиқади, мен ўлганимдан кейин мени ҳақимга дуо қилиб эслаб турадиган бир меросхўр бер деган маъно ҳам чиқади. Бу маънолар агар ворис калимасига ўтимли маъно берсак шундай бўлади. Агар ўтимсиз маъно берилса, «Зотан сен ворис/эгадор бўлиб қолувчиларнинг энг яхшисисан» деган маъно чиқади. Бу маъно Ғофир сурасининг 16- оятига ўхшашдир.

[1282] Оятдаги «уфлаш» ибораси қиёс учун келган. Яъни, буни инсонга руҳни жойлаш деб тушунилади. Буни бир ақлли телефонга ўзига хос программа/дастур жойлаш каби тушунса ҳам бўлади.

^[1283] Исо алайҳиссаломнинг Одам алайҳиссаломга ўхшайди. Иккаласини ҳам отаси йўқ, лекин Одамга оназамин оналик қилган бўлса, Исо алайҳиссаломга Марям она оналик қилган. Одам билан Исони дунёга келишида Аллоҳнинг «Бўл!» деган амри асос бўлган, ҳеч қандай эркак кишининг фаолияти ва сабаби бўлмаган. (Қаранг: Оли Имрон 3/47, 59). Ер юзида инсондек мукаммал бир борлиқ яратилиши ҳам бир Илоҳий қудтар ва чексиз илмдан далолат ва белги бўлса, Исони отаси оламга келиши ҳам Илоҳий қудратдан бир далолатдир.

^[1284] Уммат калимасидан ўз ўрнида дин ҳам назарда тутилади (Муфрадот). Аллоҳ ҳузуридаги мақбул дин битта-ю битта Ислом динидир (Оли Имрон 3/19, 85). Ўтмишдаги барча пайғамбарлар ва уларнинг умматлари битта динга мансуб бўлишган. Яъни, Аллоҳдан келган Ислом динига мансуб бўлган. Кейинчалик, ихтилофлар ва низолар келтириб чиқаришиб, динларини бузиб-парчаладилар.

[1285] Ўхшаш оятлар: Бақара 2:213, Анъом 6:159, Ҳуд 11:118, Мўминун 23:53, Рум 30:31-32,

^[1286] Бу оятга «Биз ҳалок қилган (шаҳар-юрт) аҳолисига маҳрумият бўлди – улар эски ҳолатига қайта олмайдилар», шаклида таржима қилганлар ҳам бўлган. Лекин, кейинги оят билан биргаликда ўқилса, мавзу қиёмат куни Аллоҳ ҳузурига қайтмаслиги имконсиз экани ҳақидалиги аён бўлади.

^[1287] Яъжуж ва маъжуж деб араб тилида барча кофир ва бузғунчи инсонлар учун ҳам ишлатилади. Қиёмат бўлганда қайта тирилмайдиган ҳеч ким қолмайди, ҳатто Яжуж ва Мажужлар ҳам. Шунда барча инсоният Рабби томон – Унинг ҳукми томон маҳшарга тўланиб келадилар. Ўхшаш оят: (Ясин 36/51)

[1288] Бу оятни «Жаҳаннамдагилар бировнинг дардига қулоқ солмайди» деб талқин қилганлар ҳам бор.

^[1289] Бу кишилар катта гуноҳларга қўл урмаган ёки ундан тавба қилиб қайтган ва ўзини тузатган мўмин кишилардир. (Қаранг: Нисо 4/31, Нажм 53/32) Аллоҳ таоло мўминларнинг барчасига жаннат ваъда қилган. Уларнинг амаллари ва ихлосига қараб жаннатда фарқли даражалар беради (Нисо 4/95).

[1290] Бу оятни тўғри тушуниш учун қуйидаги оятлар билан бирга ўқишни тавсия қиламиз: Юнус 10:4, Намл 27:64, Рум 30:11, 27.

^[1291] Забур – ҳикмат тўла китоб дегани (Зажжож, Маонил-Қуръон). Маълумки барча пайғамбарга ҳикматли китоб берилган (Оли Имрон 3/81). Бу оятдаги Забур барча илоҳий китобларга ишорат қилади (Фахруддин Розий). Баъзи саҳобалар бу калимани «Зубур» шаклида ўқиши ҳам бунга далил бўлади.

^[1292] Бу оятдаги “арз” ибораси охиратдаги жаннатга ишорат қилади. Зеро, Зумар 39:74 оятда «арз» ибораси жаннат замини деб келтирилган. Мўминун 23:1-11 оятларда жаннатга мерос қолувчи бандаларнинг сифатлари баён қилинган.

Иброҳим 14/52, Жин 72/23.

[1293] Ибодат – бош эгиб итоат қилишдир (Абдулқоҳир Журжоний, Имом Наҳҳос, Имом Зажжож), бош эгиб буюрилган ишни қилишдир (Фахруддин ар-Розий). Буни ўзбек тилида сўзсиз итоат қилиш дейилади. Мана шу оятга амал қилган инсон ўзини Аллоҳнинг бандаси эканини сўз ва амал билан тасдиқлаган бўлади. Амалсиз қуруқ гап билан ибодат бўлмайди. Аллоҳдан бошқа ҳеч кимни айтгани сўзсиз ва шартсиз амалга оширилмайди. Акс ҳолда, Аллоҳдан бошқасига қуллик бошланади.

 

^[1295] Аллоҳ тарафидан юборилган элчиларнинг барчаси инсонларга қилинган Аллоҳнинг яхшилиги ва марҳаматидир. Исо алайҳиссалом учун ҳам бу каби ибора ишлатилган (Марям 19/21). Шунингдек, Аллоҳ тарафидан келган ҳар бир илоҳий китоб ўз даврида унга ишонган кишилар учун Аллоҳ тарафидан келган бир яхшилик бўлган (Духон 44/5-6). Агар инсониятнинг барчаси Қуръонга ишонса эди, барчаси Аллоҳнинг раҳматига мушарраф бўларди. (Қўшимча маълумот учун қаранг: Имом Мотрудий, Таъвилоти Аҳли Сунна.)

^[1296] Ҳаж сураси, Мадинада тушган, 78 оят. Тушиш тартиби 103, ёзилиш тартиби 22.

^[1297] Қиёмат куни кофирларга бериладиган азобни агар ёш болалар кўрса, уларнинг сочлари ўша заҳоти оқариб кетади (Муззаммил 73/17).

^[1298] Аллоҳ ҳақида илмсиз талашиб-тортишадиган инсонлар шайтонга эргашган бўлиши бу ва 8-оятда очиқча баён қилинди. Зотан, Аллоҳ ҳақида билмаган нарсасини гапириш қатъий ҳаромдир (Аъроф 7/33). Шайтон инсонга Аллоҳ ҳақида билмаган нарсасини гапиртиришга буюриб, мана шу йўл орқали ҳам адаштириб юборади (Бақара 2/169). Аллоҳ ҳақида билмаган нарсасини гапирган одам, Аллоҳга бўҳтон қилган бўлади. Аллоҳга бўҳтон қилганлар золимлардир (Оли Имрон 3/93). Ундай кимсалар асло нажот топмайди (Юнус 10/69).

^[1299] Ёпишқоқ қон – бачадонга ёпишган эмбрионга айтилади.

^[1300] Бу оятда Аллоҳ таоло ҳам дунёдаги яртилиш жараёнини ва охиратдаги қайта тирилиш жараёнини тушунтириб беряпти. Қайта тирилишдан шубҳа қилган киши илк яратилишга ва ўз яратилишига назар солсин.

^[1301] Яъни, ҳосил беришга тайёр бўлади.

^[1302] Жуфт-жуфт деганда, ўсимликлардаги эркак ва аёлига ишорат бўлади. Ўсимликларда ҳам уруғланадигани ва уруғланмайдигани бўлади. Бунга чанглатиш дейилади.

^[1303] Бу оятнинг далолати бўйича, инсонларни қиёматда қайта тирилиш жараёни худди бир уруғни  ер остида етишиб униб чиқиши каби бўлади. Буни очиқлаган яна бошқа оятлар: (Аъроф 23/25, Рум 30/19, Зухруф 43/1). Инсоният илк бошдақандай яратилган бълса, шундай такрорланади (Анбиё 21/104).

^[1304] Бу оятдаги «бўйин товлаб» ибораси ва бунга ўхшаш фарқли иборалар аслида киноя сифатида келтирилади. Яъни, ҳақдан юз ўгириш, ҳақни тан олмай қайсарлик қилиш маъноларида келади. Ушбу сурасининг 11 ва Оли Имрон сурасининг 144- оятидаги иборалар ҳам шундай.

^[1305] Инсонлар қилган гуноҳларни кўпроқ қўллари билан қилгани учун оятда «қўлларинг» ибораси келтирилган. Бу ибора, қилинган ҳар қандай гуноҳ ва жиноятни ўз ичига олади, хоҳ қўл билан қилсин, хоҳ тил билан, хоҳ дил билан. Буларнинг барчасига жавобгар бўлади.

^[1306] Динлар аро Ислом ва мусулмонларга энг ёмон душманчилик қиладиганлар яҳудийлар ҳамда, дуо ва ибодатларида Аллоҳга шерик қўшадиган – мушриклардир (Моида 5/82).

^[1307] Баъзилар бу оят Муҳаммад а.с. ҳақида деб иддао қилади. Ундай эмас. Бу оят ушбу суранинг 11-оятидан бошлаб тушунтирилган ибодатларда беқарор, бошига мусибат тушса ибодатдан юз ўгирадиган инсонларга тегишли. Ундай инсонлар ўзини қийнаётган масалаласи юзасидан керакли барча чораларни кўрган ҳолда ёлғиз Аллоҳга илтижо қилиши керак. Ундан бошқа ҳеч кимга суянмаслиги керак. Ким Аллоҳга суяниб-таянса, У унга кифоя қилади (Талоқ 65:3).

^[1308] Юқоридан бери Аллоҳдан бошқасига дуо қиладиган кишилар ҳақида турли ибораларда оятлар келди. Айниқса 11-оятда имон билан куфр орасида иккиланиб юрадиган киши ҳақида оят келди. Бу оят ўша кишилар орасида тўғридан-тўғри Аллоҳнинг Ўзига дуо қилсам бўлармикан ёки бўлмасмикан, ўртага воситачи қўшаймикан ёки қўшмаймикан, деб иккиланаётган кишиларга, тўғридан-тўғри Аллоҳнинг Ўзига дуо қилиши айтиляпти.

^[1309] Қуръони Каримни нозил бўлиш сабабларидан бири, Аллоҳ Қуръондаги оятлари ила инсонларни зулматлардан нурга олиб чиқиш учундир (Ҳадид 57/9). Кимки Қуръонга ишонса, уни тушунишга ҳаракат қилса, унга амал қилса, икки дунёсини ҳам обод қилади, зулматларда қолиб кетмайди.

^[1310] Раъд сурасининг 27- оятда ҳам Аллоҳ ҳидоятда юришни хоҳлаган ва Аллоҳга йўналган бандани ҳидоят қилишини билдирган. Аллоҳга йўналган қулини Аллоҳ ҳидоят қилмай қўймайди. Аллоҳ бировни мажбуран адаштирмайди, залолатни танлаган ва ўша йўлда юришга қарор берган бандасини эса, мажбуран тўғри йўлда юргизмайди. Ўхшаш оятлар: Юнус 10/108, Исро 17/15.

^[1311] Яҳудийлик Довуд алайҳиссаломдан кейин пайдо бўлган. Довуд а.с Яъқуб а.с. нинг Яҳудо номли ўғлининг наслидан келгани учун, улар ўзларини шундай атайдилар.

^[1312] Марям 19/12 ва Анъом 6/12 оятларнинг ишоратига кўра, собиийлар Яҳё а.с. га тушган илоҳий китобга ва Гинза номли китобга ишонган кишилардир.

^[1313] Мажусийлар – ўтга сиғинадиган, ўтда илоҳий бир куч борлигига ишониб, уни муқаддаслаштирадиган кишилардир. Баъзилар Зардуштийлик динини мажусийлик деб айтгам.

^[1314] Айириб қўяди, деганда «Ҳукм қилади» деган маъно ҳам чиқади. (Қаранг: Бақара 2/113).

^[1315] «Аллоҳнинг динидан бошқа (дин)ни хоҳлаяпсизларми? Ахир, осмонлару ердагиларнинг барчаси ихтиёрий ёки мажбурий равишда Унинг динига/яратишдаги фитратига таслим бўлган-ку! Сизлар Унинг ҳукмига чиқариласизлар.» (Оли Имрон 3/83) Осмонлар ва ердагиларнинг барчаси Аллоҳга сажда қилиши, Аллоҳ яратган табиатда У яратган хилқатга кўра яшашидир. Аллоҳни тан олмаган кофирлар хоҳласа ҳам хоҳламаса ҳам барибир Аллоҳ яратган ерда яшайди, У яратган нарсалардан фойдаланади. Яратувчини тан олмагани билан, ҳеч бир кофир ўзини-ўзи ярата олмайди. Бу нарса бир нави Аллоҳга мажбурий сажда қилиш бўлади.

[1316] Бундан олдинги оятдан маълум бўлдики, инсоният асосан иккига бўлинади; бири Аллоҳга бўйсунувчи, яна бири Унга ишонмайдиган, Унга исён қиладиган тараф. Мунофиқлар ҳам кофирлар қаторидадир.

[1317] Нисо 4:56, Духон 44:43-46, Инсон 76:4.

^[1318] Кофирлик қилганларга ўз жиноятларига яраша жаҳаннамда бериладиган азоблар ҳақидаги ўхшаш оятлар: Раъд 13/5, Сабаъ 34/33, Ғофир 40/71, Ҳаққо 69/32, Муззаммил 73/12, Инсон 76/4.

^[1319] Жаннатда сўриалрда ёнбошлаган ҳолда ўтирадилар (Ҳакф 18/31). Жаннатда эсон-омонликда бўладиалр (Духон 44/51).

^[1320] Энг гўзал сўз Аллоҳнинг сўзидир, энг гўзал сўз Қуръондир. (Қаранг: Зумар 39/23). Дунё ҳаётидаги энг тўғри ёл Исломдир. Бу йўл борлиқларни яратган эгаси тарафидан буюрилган йўлдир. (Қаранг: Оли Имрон 3/101, Анъом 6/126, Шуро 42/52-53)

^[1321] Иброҳим алайҳиссалом Каъбанинг ёнига жойлашганидан кейин, ўша жойларни покизалигига қараб туриш вазифаси юклатилган. Иброҳим алайҳиссалом Каъбани асосидан бошлаб қайта тиккалаган (Бақара 2/127). Каъба Одам алайҳиссалом даврида қурилган (Оли Имрон 3/96). Бу оятдан маълум бўладики, масжидларда беминнат хизмат қилиш пайғамбарга юклатилган шарафли вазифалардан биридир.

^[1322] Каъбанинг масъулияти Иброҳим ва ўғли Исмоил алайҳиссаломларга юклатилган (Бақара 2/125). Каъбани пок тутиш деганда, ширкка олиб келувчи маънавий нопокликлардан ҳамда, ҳар турли моддий нопокликлардан поклаш дегани маъно чиқади. Масжидга хизмат қилиш энг шарафли ишлардан бири ҳисобланади.

^[1323] Бу оятга кўра, Иброҳим алайҳиссаломдан аввал ҳам ҳаж ибодати бўлган. Чунки, билинмаган ва янгитдан бошланадиган нарсага эълон қил дейилмайди, балки, ўргат ёки бошла деб айтилади. Зотан, ер юзидаги илк қурилган ибодат қилинадиган уй Каъбадир (Оли Имрон 3/96).

^[1324] Манфаат деганда, ҳаж сафарида йўлдаги турли тижоратларни ҳам, Маккага борганда эҳромга киришдан аввал ва эҳромдан чиққанидан кейин қиладиган ҳар турли ҳалол тижоратни ҳам ўз ичига олади. Бундан ташқари Аллоҳнинг розилиги ва мағфирати энг катта маънавий манфаатдир.

^[1325] Оятдаги «тафас» калимаси ҳаж арконларига ишорат қилади. қаранг: Имом Мотрудий, Таъвилоти Аҳли Сунна ва Имом Насафий, Мадорикут-Танзил.Абдуллоҳ ибн Аббос ва Абдуллоҳ ибн Умар шундай деган.

Тай қабиласидан Урва ибн Мударрис, Муздалифада Расулуллоҳга етиб олди ва шундай деди: “Тай тоғидан келдим, уловим паришон бўлди, ўзимни ҳам қийнадим. Валлоҳи, тепасига келиб дам олмаган биронта қум тепалиги қолмади, мен ҳожи бўла оламанми? Расулуллоҳ шундай дер эди: «Кимки биз билан бирга шу (тонг) намозини ўқиса ва аввалроқ – кечаси ёки кундузи Арафотга келган бўлса, демак у киши ҳажини тамомлаган ва тафасини ерига келтирган бўлади.» (Абу Довуд, Термизий, Насоий, Аҳмад, Дорамий, Ибн Можа ва Ибн Ҳиббон ривоят қилган.)

Тафас – ҳадисга кўра Арафот ва Муздалифадаги тўхталишдир. «Тафасларини адо қилсинлар» буйруғи уларни фарз эканини кўрсатади.

^[1326] Эҳромга киришдан аввал қурбонлик қиламан деб назр қилган инсон, бу оятга кўра, ўша назрини эҳромдан чиққанидан кейин адо этади.

^[1327] Чорва ҳайвонлар қандай ҳолатларда ҳаром бўлишини билиш учун қаранг: Бақара 2/173, Моида 5/3, Анъом 6/145, Наҳл 16/115.

^[1328] Аллоҳдан бошқасини номи айтилиб, ёки бошқасига атаб сўйилиш учун тиккалаб қўйилган тошлар ёки бошқа нарсалар мана шу оят ҳукмига киради. Чунки, юқоридаги изоҳда келтирилган оятларнинг барчасида, гўшти ҳалол бўлган ҳайвонларни Аллоҳдан бошқасига атаб сўйиш ифлосликдир деб аталган. Бут-санамларга сиғиниш ҳам, бут-санамларга атаб қурбонлик қилиш ҳам, ўша гўштлардан ейиш ҳам бир хил ҳаром ишдир.

[1329] Алоқадор оятлар: Нисо 4:48, 116, Иброҳим 14:18, Нур 24:39-40.

^[1330] Қурбонликка сўяман деб олиб борган ҳайвонларидан, токи қурбонлик вақти келгунча бемалол сут-қатиғидан баҳраманд бўлиб туриш ёки миниб фойдаланиш мумкин. Кейин, уни Ҳарам ҳудудига сўйилади.

^[1331]Қурбонликка мол, қўй, туя ёки эчки сўйилади (Анъом 6/142-144).

^[1332] Зумар 39/45.

^[1333] Бу оятдаги бадани етишган иборасини Пайғамбар алайҳиссалом «мусинн» деб ифодақилган (Муслим, қурбонлик боби). Яъни, сут тишлари тушган ҳайвонлар дегани. Мана шу оятда ва ҳадисдан олинган ҳолда, қурбонликка қўй ва эчки бир ёшни, мол икки ёшни, туя тўрт ёшни тўлдирган бўлиши керак деб айтилган.

^[1334] Аллоҳ тақводорлардан/ўз ишини масъулият билан бажарадиганлардан қабул қилади (Моида 5/27). Яъни, қилаётган ибодатларини масъулият билан бажараадиган, ибодатига риё ва шрик каби хатоликлар аралаштирмайдиган, холисАллоҳ учун қиладиган кишилардан қабул қилади.

^[1335] Бу иборалар Қурбон байрами намозига далолат қилади. Шунинг учун байрам намозларида бошқа намоларга нисбатан «Аллоҳу Акбар» деб айтиладиган такбир кўпроқ айтилади. Намоздан кейин ҳам хутбада кўп-кўп такбир айтилади. Байрам намозлари қуёш кўтарилганидан кейин ўқилишига Тоҳа сурасининг 59-ояти далолат қилади. Бу оят, аввалги умматларда ҳам байрам намози бўлганига ишорат қилади.

^[1336] Муҳсин калимасидан иккита фарқли маъно чиқади:

1. Бировга моддий яхшилик қилувчи.
2. Ўз вазифасини ёки қилаётган яхши ишини пухта, чиройли ва маромига етказиб бажарувчи (Лисан, Муфрадот).

^[1337] Аллоҳ таоло ер юзида вақти-вқти билан ёмон инсонларнинг ёонлиги ва бузғунчиликларини яхши инсонлар орқали бартараф қилиб туради. Агар бундай қилмаганида эди, ер юзи фасодга тўлиб кетган бўларди, (христианларга оид) монастир ва черковлар, (яҳудийларга оид) ҳавралар ва ичида кўпроқ Аллоҳнинг номи ёд этиладиган масжидлар вайрон қилиб юборилган бўларди (Бақара 2/251, Ҳаж 22/40).

^[1338] Мўминларга фақат душман тарафидан ўзларига қарши жанг бошланганида-гина жанг қилишга рухсат берилган (Бақара 2/190). Учта қизил чизиқ бузилмагунча, дини, ирқи, милларидан қатъий назар, ҳеч ким билан жанг қилинмайди. Аксинча, инсонлик жиҳатидан яхши ва адолатли муомала қилинади. (Қаранг: Мумтаҳана 60/8-9)

[1339] Душман ҳужум қилганда қандай ҳаракат қилиш кераклиги ҳақида Анфол ва Тавба сураларида батафсил баён қилинган.

^[1340] Яъни, Аллоҳ ёрдам берадиган кишиларнинг сифати мана шундай бўлиши керак. Аллоҳ шундай кимсаларга ёрдам беради.

^[1341] «Накир(и)» иборасига «Мени тан олмаслик қандай бўлар экан» деб маъно берган муфассирлар ҳам бор. Ҳар иккаласида ҳам маъно бузилмайди. Зотан Аллоҳ Уни тан олмаган-кофирларга қаршилик қилиб жазолаган.

^[1342]Оятдаги «Биър» ва «Қаср» калималарини «уруш» калимасига атф қилиб маъно айтганлар ҳам бор. Бу ҳолатда, «Ташландиқ қудуққа ва кимсасиз муҳташам қасрларга айланиб қолди» шаклида таржима қилинади.

^[1343]Кўрган ва эшитган нарсасидан ибрат олмаган, у ҳақида тафаккур қилиб ўйланмаган кимсаларга қалби кўр дейилади.

^[1344] Сажда 32/5.

^[1345] Сабаъ 34/38, Фуссилат 41/40, Шўро 42/35.

^[1346] Ўтмишдаги ҳар бир пайғамбарга Аллоҳ муқаддас вазифа – Аллонинг динини етказиш вазифасини юклаган. Улар эса, ўша вазифани энг чиройли шаклда амалга оширишни мақсад қилиб буюк орзулар қуриб, уни амалга оширишга киришиши биланоқ, ҳам инсон ҳам жин шайтонларидан бўлган пайғамбар душманлари унга қаршиликлар қилишган, қўлларидан келганича унга, унинг пайғамбарлигига ва даъватига тўсқинлик қилишган. Бунга ўхшаш ҳолат ҳозирда ҳам давом этмоқда. Баъзи бир дин душманлари Аллоҳнинг дини ёйилишига қарши чиқиб, Ислом ва мусулмонларнинг йўлларига тўғоноқ бўлмоқдалар. Мусулмонлар бундай ҳолатларда ортга чекинмаган, таслим бўлмаган ва умидларини узмаган ҳолда, йўлларида давом этишлари керак. Ҳар қандай ҳолатга бардош қилиб, Аллоҳдан йрдам сўраб йўлда давом этишлари керак. Аллоҳнинг динини етказиш энг шарафли вазифалардан биридир. Бу иш пайғамбарлардан мерос қолган ишдир.

^[1347] Жин 72/26-28.

^[1348] Қиёматда фақатгина Аллоҳ ҳукм қилишлиги, у куни Ундан бошқа ҳеч ким ҳукм қиломаслиги ҳақидаги ўхшаш оятлар: Фотиҳа 1/4, Анъом 6/73, Фурқон 25/26, Ғофир 40/16.

^[1349]Жон ва имон юзасидан мажбур бўлиб ўз юртидан бошқа юртга кўчиб кетган кишига айтилади.

^[1350]Жиноятчини жазолашда ҳам, ўч олишда ҳам ҳаддан ошмаслик керак. Агар биров сизга ёмонлик қилган бўлса, уни жазоламоқчи бўлсангиз, сизга етказилган зарардан ортиқча зарар клетирмаслигингиз керак (Шуро 42/40, Бақара 2/194, Наҳл 16/126). Исломда жазо, интиқом, қасос, ўч олиш қонунлари адолат узра барпо қилинган.

^[1351] Кун ва тун айланиб тургани каби, ҳақ билан ботил, зулм билан адолат ҳар доим давом этиб туради. Шу билан Аллоҳ бандаларини имтиҳон қилиб туради. Бир кун ҳақ тараф ғолиб келса, бир кун ноҳар тараф ғолиб келади (Оли Имрон 3/140). Аллоҳ ер юзида бир меъзон қўйган (Раҳмон 55/7-8). Ер юзида адолат ила ҳукм қилишга буюрган (Нисо 4/58).

^[1352] Ботил – яроқсиз, нотўғри, ноҳақ деган маъноларни билдиради. Дуо қилиб ёрдам сўрагани ва қуллик қилгани фақатгина Аллоҳ ҳақлидир. Ибодат қилинишга ва дуо сўралиб ёрдам талаб қилинишга Ундан бошқа ҳеч ким  ҳақли эмас, лойиқ эмас.

^[1353]Латиф – ўз ишини энг нозик масалаларигача, майда икир-чикирларигача яхши биладиган, дегани. Яъни, Аллоҳ ўз ишида ҳеч қандай камчиликка йўл қўймайди.

^[1354]Ўтмишдаги умматларда ҳам қурбонлик ибодати борлиги ушбу суранинг 34-оятида ҳам алоҳида баён қилинган.

^[1355] Бу оятда, Аллоҳ ила орага қўйиб дуо қилинаётган ҳар турли ёлғон-елпи маънавий «илоҳлар» ҳам, бут-санамлар ҳам, ўлган инсонларнинг руҳлари ҳам пашша олиб қочган нарса қанчалик ожиз ва заиф бўлса, улар ҳам шунчалик заиф ва ночор экани баён қилинган.

^[1356] Фатир 35/1.

^[1357] Жиҳод – Қуръон истилоҳига кўра, керак бўлганда душманга, керак бўлганда нафсга, вақти келганда шайтонга, фитна-фасод ва зулмга қарши курашишдир. Аллоҳ йўлида олиб борилаётган курашларда ҳеч бир маломатчининг маломатидан қўрқмаслик — ҳаққи ила курашишнинг бир кўринишидир (Моида 5/54).

^[1358] Аввалги умматларга буюрилган ибодатларга нисбатан бизга буюрилган ибодатлар орасида жуда катта фарқ – енгилликлар бор. Масалан: Рамазондаги, намоздаги, таҳоратдаги ва бошқа ибодат масалаларидаги ҳукмларда енгилликлар берди.

^[1359] Аллоҳ таоло Ўз Китобида Аллоҳга ич-ичидан ишониб суянган ва яхши ишлар билан машғул бўлган инсонларга жуда ҳам чиройли ном бериб, уларни Қуръонда ҳам ва аввалги китобларда ҳам «Мусулмонлар» деб атаган. Мусулмонман деган бир инсон учун бундан бошқа номни ёки лақабни ўзига нисбат бериши мумкин эмас. Дин нуқтаи назаридан Аллоҳ номлаган ном билан кифоялансин. Шунда Мусулмонларни бир-биридан айриб-бўлиб, фирқа-фирқа қилиб, бир-бирига душман қилиб қўёлмайдилар. Бу каби яна бир амр: (Оли Имрон 3/102)

^[1360] Мўминун сураси, Маккада тушган, 118 оятдан иборат. Тушиш тартиби 74, ёзилиш тартиби 23.

[1361] Бу оятдаги «солат» калимаси мусулмон инсоннинг барча диний вазифаларини ўз ичига олади. Кундалик беш вақт намоз ҳам улар орасидандир. Яъни, ҳар бир мусулмон киши динда бирор бир амал қилаётганида камтарлик қилган ва ўша амалига ҳурмат кўрсатган ҳолда масъулият билан адо этиши керак.

^[1362] Лағв – эътибор беришга арзимайдиган нарсага айтилади. Инсоннинг дунё ва охиратига фойдаси йўқ нарсаланинг барчасига лағв дейилади.

^[1363] Араб тилида закот калимасининг асл маъноларидан бири, Аллоҳнинг баракаси туфайли бир нарсани ортишидир. Мол-давлатидан мискин-бечораларга инфоқ-эҳсон қилган одамнинг мол-давлати Аллоҳнинг баракаси ила янада ортгани ва мол-давлатидаги камбағалларнинг ҳаққи чиқиб кетиб поклангани сабабли, эҳсон ва садақа беришга ҳам закот деб нўм берилган. Яна бир маъноси, маънан покланишдир. Инсон ўзини ҳам моддий ҳамда маънавий ёмонликлардан пок сақлаб юриши сабабли, дунёда ҳам охиратда ҳам саодатга сазовор бўлади. Бунинг учун у бу йўлдаги керакли ишларни амалга ошири керак (Муфрадот). Қуйидаги оятлар шунда далолат қилади: (Нисо 4/49, Тавба 9/103, Марям 19/13, 19, Аъла 87/14, Шамс 91/9). Нафсни поклаш «Аллоҳдан бошқа илоҳ йўқ» деб, ўзини ширк ифлослигидан қутқаришдир (Тафсир ар-Розий). Бошқа бир қанча муфассирлар бу оятга Исломдаги муаайн ибодат бўлмиш закотни берувчилар шаклида таржима қилган.

^[1364] Араб тилидаги «азваж» калимаси ҳам эркак кишига ҳам аёл кишга ҳам ишлатилади. Яъни, бу оятни ўқиётган киши агар аёл киши бўлса ўз эрини тушунади, агар ўқиётган киши эркак киши бўлса, бу оятдан ўз аёлини тушунади. «ма малакат аймануҳум» ибораси эса, жагнда мусулмонларга асир тушиб, кейин ўша ерда мусулмонларга турмушга чиққан аёллар тушунилади. Ҳур ёки асира бўлишдан қатъий назар, ҳеч бир аёл киши биилан никоҳсиз жинсий алоқага кириб бўлмайди (Нисо 4/3, Нур 24/32-33).

^[1365] Эр-хотин ўртасида аврат жойлари ҳақида ҳеч қандай маломат бўлмайди.

^[1366] Ҳалол-ҳаромни Аллоҳ белгилайди. Ким бир ҳалолни ҳаром, ёки ҳаромни ҳалол деса ҳаддан ошган бўлади.

^[1367] Каҳф 18/107. Фирдавс — турли ноз-неъматларга тўла, кенг бўстон дегани (Кашшоф).

^[1368] Инсонннинг илк яратилиши лойдан бўлгани учун, то қиёматгача ҳар бир инсоннинг егулик ризқи сув ва тупроқ аралашган лойдан чиқади. Бу ризқни инсондан бошқа жониворлар учун ҳам ризқ қилиб берган.

^[1369] Сажда 32/8.

^[1370] Инсонни яратилиши аввал лойдан бўлган. Кейин унинг насли уруғлантирилган тухум (сперма)дан яратилган. (Қаранг: Сажда 32/7-8.)

^[1371] Инсон дунёдан ўтганидан кейин то қиёматда қайта тирилгунга қадар тирилмайди, қабрда азобланиш учун вақтинчалик тирилмайди. Ўлик инсон ҳеч нарсадан хабар ололмайди. Чунки, ўртада барзах (тўсиқ) бўлади (Муъминун 23/10). Азоб ёки мукофот ҳам қиёматда бўлади.

^[1372] Оятдаги «йўл» калимасига осмонлар, фалак деб маъно берганлар ҳам бор. Баъзилар буни осмонга кўтариладиган йўл деб маъно берган. «сабъ» калимаси баъзан 7 саноғига, баъзан кўплик маъносида ишлатилади (Лисанул-Араб).

^[1373] Аллоҳ таоло яратган нарсаларини билмасдан яратмаган. Ҳар бир яратган нарсасини Ўз илмига асосан яратган. Бунча нарсани яратган зот албатта уларни қайта яратишга ҳам кучи етади.

^[1374] Зумар 39/21.

^[1375] «Сувни кетказиш» деганда, днегиз ва дарёларда бир ердан бошқа ерга оқиб кетиши, парланиб яна самога юксалиб чиқиб кетиши, ерга сингиб кетиши каби сув ҳақидаги барча қонунлар белгилаб қўйилган деган маънолар чиқади. Аллоҳ ҳамма нарсага бир қонун ўлчаб қўйган. Ерга муайян бир миқдорда  сув тушади, кейин ўша миқдордаги сув ерга сингиб кетади ва самога парланиб кетади.

^[1376] Сино тоғ деганда – мевали дарахтлар униб чиқадиган тоғларга (Муқотил тафсири), гўзал тоғларга (Суютий ва Ибн Атийя тафсирлари, Қатода р.адан ривоят қилинган) айтилади (Лисан). Баъзилар, буни муайян битта тоғ деб айтган.

^[1377] Инсонлар экиб ундирмаса ҳам, ишлов бермаса ҳам, Аллоҳ таоло инсонлар учун тоғу тошлардан дарахтлар ва турли фойдафи ўсимликлар ундириб қўяди. У дарахтлардан егулик ва таомларга қўшиладиган ёғлар ва бошқа маҳсулотлар бўлади. Бу эса Аллоҳнинг энг буюк илми ва табиатдаги қонунларидан биридир. Узум ва хурмо боғларни инсонлар ўз қўлалри билан етштиради. Тоғу тошларда эса, инсон қўли тегмаса ҳам, ёққан ёмғорорқали турли мевали дарахтлар униб чиқади.

^[1378] Чорва ҳайвон деганда асосан қўй, эчки, мол ва туя киради. (Қаранг: Анъом 6/143-144.)

^[1379] Миллати, ирқи, жинси, дини ёки насабидан қатъий назар, инсоният бошқа мавжудотлардан кўра мана шу тарафлама фазилатли ва мукаррам қилиб яратилган. Мавжудотлар орасида фақатгина инсон ўзидан бошқа нарсаларни устида ўзи ҳам миниб юради, юкларини ҳам ташиб юради. Бу эса Аллоҳнинг катта меҳрибонлигидир.

^[1380] «Таннур қайнаганидан кейин» дегани, кемани ҳаракатлантирилган вақтга ишорат қилади.

^[1381]Ҳуд 11/40.

^[1382] У ерларда Нуҳ қавмидан кейин Од ва Ҳуд қавми вужудга келган.

^[1383] Буларга Ҳуд а.с. элчи бўълиб келган.

^[1384] Аллоҳ фаровонлик берган бандаларнинг кўплари ўз давридаги пайғамбарлар, ҳалол ва яхши инсонларга душманлик қилиб келган. Улар кўпроқ аишатпарастлар бўлган.

^[1385] Баъзи инсонлар Аллоҳни яратувчи эканига ишонса-да, охиратга ишонмайдиганлари ҳам бор. Булар атеистларнинг фарқли гуруҳларидир. Бундай инсонлар ўлгандан кейин руҳи баданидан чиқиб, яна бошқа бир баданга кириб ҳаётни давом эттиради, деб иддао қилади. Буни ренкарнатсион (руҳ кўчиши) деб аталади. Баъзи бир тариқатларда ҳам шундай нотўғри тушунча бор. Баъзилар эса, шу дунёда яшаб, шу дунёда ўламиз, бошқа ҳаёт йўқ демоқчи ҳам бўлишган. Ўхшаш оятлар: Анъом 6/29, Жосия 45/24.

^[1386] Оятдаги «ҳақ» калимасидан «Ўзлари лойиқ бўлган», «ҳақиқий» ва «адолатли» деган маънолар тушунилади. Ҳар иккала маънода ҳам, Аллоҳ уларга зулм қилмагани тушунилади (Қаранг: Тафсири Кашшаоф, Замахшарий, Таъвилот, Имом Мотрудий ).

^[1387] Ҳуд пайғамбардан кейин у ерларда Солиҳ, Лут ва Шуайб пайғамбарларнинг қавмлари яшаган (Тафсири Насафий).

^[1388] Аллоҳ бандаларга муҳлат беради. У муҳлат ичида агар улар зулмни бас қилмаса, бузғунчиликдан воз кечмаса, ўзини ислоҳ қилмаса, уларга белгиланган ажал келиб, уларнинг барчасини ҳалок қилади. Бирон бир жамиятга ҳалок бўлиш ажали келган бўлса, энди улар ўз ажалини бир кунга ҳам кечиктира олмайди (Аъроф 7/34, Юнус 10/49, Наҳл 16/61).

^[1389] Фиръавн ва унинг етакчи одамлари ўз қавмини ва Бану Исроил қавмини ўзига қул қилиб олган, ер юзида бузғунчилик қиладиган тузим бунёд қилган эди (Юнус 10/83, Қасос 68/4).

^[1390] Мусо алайҳиссаломга Фиръавн ҳалок бўлганидан кейин китоб  берилган. Пайғамбарлар вафотидан кейин умматлари яна адашиб ктмаслиги учун, Аллоҳ таоло пайғамбарларга китоб юборган. Шу тариқа, Аллоҳнинг дини давом этиб келади.

^[1391] Марям она ва Исо пайғамбар иккаласини Илоҳий қудрат ва Илоҳий илмдан далолат ва белги экани ҳақида қўшимча маълумот учун қаранг: Марям 19:16-25, Анбиё 21:91.

^[1392] Кўпчилик муфассирларга кўра, бу оятда хитоб Муҳаммад алайҳиссаломга, лекин буйруқ унинг барча умматларига тегишли, деб айтган. Келгусидаги оят айнан мана шу маънога ишорат қилади.

^[1393] «Покиза нарсалар» деганда, асли ҳалол бўлса-да, айнимаган, яроқлилик муддати тугаб, хусусияти ўзгармаган, деган маъноларни билдиради. Бунга бир мисол; сигирнинг сути ҳалол бўлгани билан, уни иссиқ кунларда 3-4 кун қуёш нури остида сақлаб турса, хусусияти бузилиб айнийди ва ичган инсонни касал қилади. Ундан ташқари, асли умумий ҳалол бўлса-да, табиати тортмаган, истеъмол қилса саломатлигига салбий таъсир қиладиган егуликлардан истеъмол қилмаслик тавсия қилинган.

^[1394] Барча пайғамбарлар якка худоликка даъват қилувчи Ислом дини билан келган. Демак, ҳар бир пайғамбарнинг уммати битта динга мансуб уммат бўлган, битта уммат бўлган.

^[1395] Аллоҳнинг дини ягона Исломдир. Барча пайғамбарларга Ислом динини буюрган. Ҳар бир илоҳий китобдаги дин Ислом бўлган. унёдаги барча диндорларнинг асл манбаи аслида биттадир – илоҳий диндир. Шундай бўлишига қарамай, аввалги илоҳий китобларни ичидаги ибора ва матнларини ўзгартиришиб, ҳар бирини фарқли динларга мансуб китоблар ҳолига келтириб юбордилар. Инсонларга Тавротдаги дин яҳудилик дини, Инжилдаги дин христиалик дини деб тушунтирдилар. Натижада, аслида битта динга мансуб бўлган умматлар фарқли гуруҳларга бўлиниб кетган. Бунинг сабабларидан бири, ўз қўллари билан ёзган китобларига турли диний ягилилар киритиб, уларни ҳам илоҳий ҳукм даражасига олиб чиққани бўлган (Бақара 2/79). Ҳолбуки, илоҳий китоблар бир-бирини тасдиқлайдиган, ягона Исломни тушунтириб берадиган диннинг манбаи эди. Қуръони Карим ҳам Ислом дининг манбаидир.

^[1396] Анъом 6:159, Анбиё 21/93,Рум 30:32,

^[1397] Мусулмон одам қилган ҳар бир яхшилигини ичида қўрқув бўлган ҳолда қилса, яна ҳам мукаммал бўлади. яъни, Аллоҳ бу қилган яхшилигимни қабул қилармикин, самимий ҳолатда қиляпманмикин, Аллоҳ буюрганидек бажаряпманмикин,- деб амалга оширса, қилаётган ишини яна ҳам мукаммал бажаришга ва масъулият билан адо этишга киришади.

^[1398] Китоб деганда Қуръон тушулиши ҳам мумкин, охиратда ўртага қўйиладиган китоб тушунилиши ҳам мумкин. Юнус 10/61, Тоҳа 20/52, Сабаъ 34/3, Ҳадид 57/22, Жосия 45/28-29.

^[1399] Яъни, дин ишидаги бирлик ишини жамоат ва мазҳабларга бўлиб юборганларнинг бундан бошқа яна турли ёмон ишлари ҳам бор. Аввал бирлик ишини буздилар, энди асл мақсадларига эришиш учун қиладиган ишлари бор. диндаги бирлик ишини бузганларнинг аҳволи қанчалик ёмон экани, мана шу оятлардан аён бўлмоқда.

^[1400] Демак, баъзи инсонлар бошига бир бало келмагунча, жиноятидан қайтмайди, ўзини хатокор эканини тан олмайди.

^[1401] Бу оятни Фуссилат 41:26 оят билан бирга ўқилса яна ҳам тушунарли бўлади.

^[1402] Маккаликларнинг аждодларига ҳам элчи сифатида ўз ораларидан Иброҳим ва Исмоил алайҳиссаломлар келган. Уларга ҳам энди яна ўз ораларидан элчи бўлиб Муҳаммад алайҳиссалом келди. Зотан, аввалги элчилар келтирган дин ҳам Ислом дини – тавҳид дини бўлган.

^[1403] Анбиё 21/22.

^[1404] Соффат сурасининг 167-170 оятларига кўра, бу оятдаги зикр Қуръон китобга ишорат қилади. инсонга керакли энг тўғри маълумотлар Қуръонда мужассам, унга амал қилиб, ҳаётига татбиқ қилса дунё ва охиратда шарафли бўлади. Шунинг учун ҳам Қуръонга зикр деб аталади.

^[1405] Бу оятдаги зарар маънавий зарарни ҳам, моддий зарарни ҳам ўз ичига олади. Маънавий зарарга мисол: Анфол 8/22-23. Бундай инсонларга ҳидоятни мажбуран сингдириб қўйилса ҳам, қайсарлиги учун барибир тоғри йўлдан чиқиб кетишган бўлар эди.

^[1406] Ривоятларга кўра, Макка аҳли Пайғамбар алайҳиссаломга нисбатан қўпол равишда қарши чиқишни бошлаган вақтларда, Макка аҳлига қаҳатчилик ва очарчилик каби турли бало-мусибатлар келгани айтилади. Шундай бўлс ҳам, мушрик ва кофирлар тавба қилмаган, йўлга келмаган.

^[1407] Гуноҳ ва жиноятда давом этавериш оқибатида инсонни қалби қорайиб кетади, шайтон унга ўз ишларини чиройли кўрсатиб қўяди. Натижада, бошига тушган турли бало-офатлар ва ҳар қандай насиҳатдан ҳам фойдаланмай қўяди. (Қаранг: Анъом 6/43)

^[1408] Икрима (р.а.) бу оятдаги азоб эшиги жаҳаннамдаги ҳолат деб айтган (Эъробул-Қуръон, ан-Наҳҳос).

^[1409] Кофирларга таҳдид қилинган аозбни Пайғамбар алайҳиссаломга кўрсатилса ҳам, кўрсатилмаса ҳам, пайғамбаримизнинг вазифалари фақатгина етказиб қўйиш бўлган, холос. Уларнинг ҳисоб-китоби Аллоҳга оид (Раъд 13/40). Пайғамбар алайҳиссалом уларнинг орасида экани ҳамда улар Аллоҳдан мағфират сўраб турган вақтида, Аллоҳ кофир ва мушрикларни бало-офат ила азобламайди. У шундай ўлчов қўйган (Анфол 8/33). Дин душманларининг қилмишларидан Аллоҳ бехабар эмас, аксинча, уларга бериладиган азобни белгиланган вақтгача кечиктириб турибди, холос (Иброҳим 14/42).

^[1410] Ёмонликни яхшилик билан бартараф қилиш деганда, сўз ва ҳаракатлардаги ҳақоратлар, туҳматлар, мазах ва истеҳзолар, ғийбат ва бўҳтонлар ва шу каби ҳар турли одобсизлик ва камситишлар назарда тутилади. Оятдаги ёмонликлар деганда, жонига ва молига қасд қилиш каби катта ва қалтис жиноятлар назарда тутилмаган. Чунки, ундай ҳолатларга қарши ҳимоя қилиш буюрилган.

^[1411] Инсонни ёмонликка чақирадиган шайтонлар икки турли бўлади; бири кўзга кўринмас борлиқ бўлган жин тоифасидан, яна бири инсон тоифасидан бўлади. (Қаранг: ан-Нос 114 3-6)

^[1412] Мусулмон одам атрофига инсон ва жин тоифсидаги шайтонлар тўпланиб қолишидан, ўзи билмаган ҳолда шайтонларга дўст бўлиб қолишидан, уларгақўшилиб қолишидан Алоҳга илтижо қилиб паноҳ сўраб туриши керак.

^[1413] Ўлган инсон то қиёматгача тирикларлардан маълумот оломайди, титиклар орасига қайтолмайди, қўшилолмайди.

^[1414] Қиёмат куни ҳисоб-китоб вақтида насл-насаб бировга фойда бермайди. Кимнингдир фарзанди ёки яқин қариндоши бўлишлик ҳеч кимга асқатмайди. Қариндош-уруғлар бир-биридан ҳол-аҳвол сўрамайди.

^[1415] «Яхшиликлари» дея таржима қилинган калима «мавазин» калимаси бўлиб, бандани қилган яхши ишлари оқибатида Аллоҳ ҳузуридаги қадр-қиймати, мақом-у мартабаси, изаат-у шарафи, деган маъноларда ҳам келади. (Қаранг: Имом Мотрудий ва Ибн Касир тафсирлари.)

^[1416] Сабр – ақл ва шариат тақозо қилган нарсаларни қилиш хусусида ўзини тутиб туришдир (Муфрадот).

^[1417] Охират ҳаётига нисбатан дунё ҳаёти жуда ҳам оз ҳисобланади.

^[1418] Аллоҳ таоло бандаларига Ундан бошқа ҳеч кимни илоҳ қилиб олмасликка буюрган (Исро 17/22, 39, Зорият 51/51). Бироқ, мушриклар Ундан бошқа кимларнидир – ўзларининг бузуқ тушунчаларига асосланиб илоҳлик даражасига кўтариб, уларга дуо-илтижолар қилиб юради. Бу оятга кўра, Аллоҳдан бошқасига дуоилтижо қиладиганлар ҳам мушрик, ҳамда кофирдир.

^[1419] Нур сураси, Мадинада тушган, 64 оятдан иборат. Тушиш тартиби 102, ёзилиш тартиби 24.

^[1420]Оятлардаги «туширдик» иборасидан, Аллоҳга бирон бир тараф нисбат бериш келиб чиқмайди. Чунки, Қуръон оятлари тўғридан тўғри Аллоҳдан келмайди. Оятларни Жаброил фаришта Лавҳул-Маҳфуздан олиб келтиради, шунинг учун туширди деб келтирилган. Ундан ташқари, араб тилидаги «инзол» калимасидан ато этдик, бердик деган маънолар ҳам чиқади.

^[1421]Араб тилидаги «тазаккаро» фелига баъзан эслатма олиш, эслаш, эслатмага риоя қилиш каби фарқли маънолар ишлатилади (Раъд 11/19, Фатир 35/37, Зорият 79/35, Фажр 89/23).

^[1422]Баййинат – бир-бирини очиқлаб берадиган, равшан, тушунарли, деган маъноларда келади. Ибн Касир бу иборани тафсир китобида «тушуниб амал қилсинлар» шаклида очиқлаб келтирган (Духон 44/59).

^[1423]Оятда келтирилган «жалда» ибораси суякларига таъсир қилмайдиган даражада инсонни терисига нима биландир уришга айтилади. Баъзилар, буни қамчи деб таржима қилган.

^[1424]Қўлимиздаги Таврот ва Инжилда зинонинг жазоси тошбўрон қилиб ўлдириш шаклида келтирилган. Мадинада Мусулмонлар билан шартнома тузган яҳудий қабилалари ўз динига кўра яшашда давом этишгани сабабли, уларга бериладиган жазони ўзларининг китобларидан олдган. Шунинг учун, Мадина даврида зино қилган кишиларга тошбўрон жазоси берилгани ҳақида ҳам ривоятлар бор. Қуръонда эса, аввалги ҳукм зино қилган аёлларни уй қамоғи, зино қилган эркакни эса токи ўзини тузатгунга қадар ранжитадиган сўзлар билан озор бериш билан белгиланган (Нисо 4/15-16). Кейин, ушбу – Нур сурасининг 2-ояти билан зино қилган эркак ва аёлга юз мартадан қамчилаш ҳукми берилди. Буни Қуръон илмида насх дейилади. Насх учун Бақара 2/106 ояти ва изоҳига қаранг.

^[1425]Зино қилган йигитга қиз бериш, ёки зинога қўл урган қизни келин қилиб олиш асло мумкин эмас. Лекин, қилган ишидан тавба қилиб қайтган ва ўзини тутган бўлса бу бошқа. Чунки, никоҳнинг битта шарти эркак ҳам аёл ҳам номусли бўлиши шарт. (Қаранг: Нисо 4/24-25, Нур 24/26)

^[1426]Исломда фақат аёлларга қилинган туҳмат учун тўртта гувоҳ талаб қилинади. Бундан бошқа ўринларда тўртта гувоҳ шарти йўқ. Эркак кишини зино қилганини исботлаш учун эса, иккита гувоҳ ёки эксперт хулосаси ҳам кифоя қилади. (Қаранг: Юсуф 12/26) Аллоҳ таоло аёлларни қанчалик ҳимоя қилагнини ва қадрлаганини бу оятлардан билиб олса бўлади. Аллоҳ таоло аёлларни муҳофаза қилган (Нисо 4/34).

^[1427]Аёлларга зинода туҳмат қилган эркакни гувоҳлиги қабул қилиниши учун, фақат тавбасинингн ўзи етарли бўлмайди, балки, келгуси ҳаётини тузатишлиги, қайтиб бошқа бировга зино ва фаҳшда айбламаслиги ҳам керак. Оят шунга далолат қилади. Аллоҳ, имкон борида тавба қилиб ўзини тузатганларни гуноҳини кечириб юборади. Инсон ҳар доим Аллоҳдан кечирим сўраб, қилган гуноҳларидан тавба қилиб юриши керак.

^[1428] Бу оятда келтирилган азоб ушбу суранинг 2- оятдиаги 100 қамчи уриш жазосига ишорат қилади. Оилали бўла туриб зино қилган кишиларни тошбўрон қилиш ҳақидаги ривоятлар агар ростдан ҳам Расулуллоҳга оид бўлса, унда ўша ҳодисалар бу оятлар нозил бўлишидан олдин ижро этилгани, кейин, бу оят нозил бўлганидан кейин зинога бериладиган жазо 100 қамчига ўзгартирилгани ўртага чиқади.

^[1429]Оятдаги «усба» калимаси 10 дан 40 гача бўлган бир тўдага ишорат қилади (Тафсири Насафий ва Саолибий).

^[1430]Фархуддин Рози Муқотилдан бу иборада тақдим ва таъхир бор эканини келтирган.

^[1431]Бу оятдаги «ғофилот» иборасидан фаҳш ишларни хаёлига ҳам келтирмайдиган, фаҳш сўз ва ҳаракатлардан бехабар, қалблари фаҳш нарсалардан узоқ деган маънолар чиқади. Ойша онамиз ҳақида ёлғон ва туҳмат гап тарқатилгани сабабли, бу оят нозил бўлган. (Муқотил, Мотрудий, Тантовий ва Насафий тафсирларига қаранг.)

^[1432]Аллоҳ таолони бандаларига бўлган лаънати – охиратда азобга гирифтор бўлиш, дунёда эса Аллоҳнинг раҳмати ва ёрдамидан маҳрум бўлиш дегани. Бир инсондан бошқа бир инсонга қилинган лаънат – бад дуодир, қарғишдир (Мурфадот).

^[1433]Фуссилат 41/20-21.

^[1434]Бу оятдаги «хобис – разил/нопок» ибораси разил сўз ва ҳаракатларга ишорат қилади (Ибн Аббосдан, Саолибий ва Ибн Касир тафсири, Имом Фарро, Маонил-Қуръон). Бу ҳақидаги ривоятларни билиш учун Суютий тафсирига қаранг.

^[1435]Бу оятдаги яхши инсонлар деганда Ойша онамиз ва Софвон р.а. назарда тутилгани айтилади. Чунки, мунофиқлар улар ҳақида туҳмат юштириб, Ойша онамизни зинода айблашган. Аллоҳ таоло буларни асло зинога алоқаси йўқлигини, аслида бу гап-сўзлар қуруқ туҳмат ва бўстон эканини баён қилиб оятлар туширди. Суранинг 4-оятидан бошлаб бу ҳақидаги ҳукмлар зикр қилинмоқда.

^[1436]Нур 24/58-59.

^[1437]Араб тилидаги «тазаккаро» фелига баъзан эслатма олиш, эслаш, эслатмага риоя қилиш каби фарқли маънолар ишлатилади (Раъд 11/19, Фатир 35/37, Зорият 79/35, Фажр 89/23).

^[1438]Карвонсаройлар, меҳмонхоналар, ҳаммомлар, савдо-сотиқ мажмуалари ва шу каби инсонларга хизмат кўрсатиш учун барпо қилинган бинолар шу оят ҳукмига киради.

^[1439] Ўхшаш оятлар:  Муъминун 23/5-7, Аҳзоб 33/35, Маориж 70/29-21.

^[1440]Аллоҳ кўзлардаги фарқли боқишларни ҳам, диллардаги мақсадларни ҳам билади (Ғофир 40/19).

^[1441]Аёл кишини ташқарида очиқ юришига рухсат берилган жойлари – юзи, қўл ва оёқ кафтлари.

^[1442]Араб минтақалари одатда иссиқ бўлгани учун, аёлларни кўйлакларининг ёқалари жуда кенг бўлган. рўмолалрини эса орқаларидан ўраб юрган. Шу сабабли бўйин ва кўкраклари очилиб қолишига сабаб бўлган. Бу оят билан, аёллар бегона эркаклар бўладиган жамоат жойларида бошлари билан бирга бўинлари ва кўкракларини ҳам тўсиб юришлари буюрилган.

^[1443]Аллоҳнинг мағфирати ҳам кенгдир (Бақара 2/115), ибодатларга кенг имкон беради (Бақара 2/261), Унинг фазли – олийжаноблиги ҳам кенгдир (Оли Имрон 3/73). Аллоҳнинг илмида, қудратида, яратишида, хоҳишида имкониятлар чекланмаган. Унга ҳеч ким чеклов қўёлмайди.

^[1444]Бу оят қўл остидаги асира аёллар билан никоҳсиз жинсий муносабатда бўлиш мумкин эмаслигини билдиради. Чунки, 32-оятда, эркак ва аёл асирларни уйлантириш кераклиги буюрилди. Бу оятда эса, уйланишга имкони бўлмаса, иффатини сақлаши буюрилди. Никоҳсиз ҳолдаги жинсий муносабатнинг ҳар тури иффатсизлик ҳисобланади ва бу ҳаромдир (Бақара 2/221, Нисо 4/3, 25, Муъминун 23/6).

^[1445]Бу оятдаги яхшилик иборасидан салоҳият, иқтидор, фойда, манфаат каби маънолар тушунилади. Яъни, асирларни уйланишида ўзларига фойда бўладиган бўлса, уларга рухсат бериш кераклиги айтилган.

^[1446]Асирларга ёрдам беришда Расулуллоҳ ўрнак бўлганлар. Бану Мсталиқ жанггида асирга тушганлар орасидан Жувайрия аёл ҳам бор эди. У Собит ибн қайс қўл остида эди. Жория онамиз Сообит билан шартнома тузган миқдордаги пулни Расулуллоҳдан олиб берди ва ўзи Расулуллоҳга турмушга чиқди. Буни эшитган саҳобалар, Бану Мусталиқда қўлга тушган асирларини озод қилиб юборишган (Абу Довуд ривоятидан мухтасар).

^[1447]Оятдаги «таҳассун» калимасига «турмуш қуришни» хоҳлаган деб маъно берилса, «агар ёш жорияларингиз ёки қизларингиз турмушга чиқишни хоҳласалар, кўпроқ қалин олиш мақсадида уларни турмушга чиқишдан ушлаб қолиб, натижада бирон бир ножўя хатти-ҳаракат қилиб қўйишларига сабабчи бўлиб қолманглар», деган мазмун ҳосил бўлади.

^[1448]Бўйига етиб тенги чиққанидан кейин ҳар қандай қизни турмушга узатиш керак. Акс ҳолда, қизларни ножўя хатти-ҳаракатига ота-оналарининг ўзлари сабабчи бўлиб қолади.

^[1449]Нур – кўришга ёрдам берадиган тарқоқ зиёдир (Муфрадот), кўзга кўринадиган ойдинликдир (Саолиб). Нур калимаси баъзан мажозан ишлатилади. Масалан; нурли инсон, нурли китоб, нурли ҳаёт деб айтилади. Шуаро сурасининг 11-оятида «Аллоҳга ўхшаган ҳеч нарса йўқ» деб билдирилгани учун, Аллоҳни зотига нур ёки зиё деб таъриф берилмайди. Зеро, нурни ҳам зулматни ҳам Аллоҳнинг Ўзи пайдо қилган (Анъом 6/1). Демак, бу оятга икки хил маъно бериш мумкин: «Осмонлар ва ерни Аллоҳ Ўз илми ва қудрати билан ойдинлатиб беради» деб маъно берилади. Ёки, агар бу оятни Моида 5/15, Шўро 42/52, Бақара 2/252, Анъом 6/122 оятлар билан бирга ўқисак, бу оятдаги нур калимасидан имон ва ҳидоят тушунилиб, «Осмонлар ва ердагиларни ҳидоят қилувчи фақат Аллоҳдир» деган маъно чиқади. Ушбу суранинг 40-ояти ҳам бу маънони қўллаб-қувватлайди.

^[1450]Машриққа ҳам мағрибга ҳам мансуб бўлмаган деганда, фақат шарққа ёки фақат ғарбга қараб турадиган эмас, балки кунгабоқар каби қуёшга қараб ҳаракатланаадиган деган маъно чиқади, ёки фақат бир жойдан ўсмасдан, турли жойлардан ўсадиган деган маъно чиқади. Баъзи муфассирлар, бунинг маъноси, у нурнинг манбаси дунёга алоқадор эмас, балки у Илоҳий бир нурдир деб таъвил қилишган.

^[1451]Нур устига яна бир нур деганда, аввалги нур инсоннинг ақли ва қалбига, иккинчи нур эса Қуръон бўлиши мумкин. Инсоннинг ақли ва қалби ҳаётдаги қоронғулик ва муаммоларни даф этиб, ҳаётига ёруғлик киритишда асосий манба ҳисобланади. Унга ёрдам ва далда сифатида яна бир нур – Қуръон нозил қилди (Моида 5/15). Энди Қуръон то қиёматгача бутун инсоният учун ҳаётларини ёритиб берадиганн нур бўлиб қолади. Ундан фойдаланиш учун эса, албатта унга ишониш ва ҳаётига татбиқ қилиш керак. Унга ишонса-ю, лекин амал қилмаса, худди лампани борлиги биладию, лекин ундан фойдаланмай, қоронғулик ва зулматда яшаётган одамга ўхшаб қолади.

^[1452]Инсонларни маънавий ойдинлатувчи нур Қуръондир. Қуръоннинг яна бир номи Нурдир.

^[1453]Изн калимасига баъзан амр ва буйруқ дея маъно берилади. (Қаранг: Имом Насафий, Тафсири Мадорикут-Танзил)

^[1454]Уч туқтага «Ўша нур шундай уйларда бўлади» деб, ёки «шундай уйларда мард инсонлар ибодат қиладилар» деб, кейинги оят билан бирга маъно айтса ҳам бўлади.

^[1455]Қиёмат кунидан қўрқиш – қиёмат куни уни зиёнига ҳукм қилинишидан қўрқиш ва унга қарши чора кўриб яшашдир.

^[1456]Наҳл 16/96-97, Анкабут 29/7, Зумар 39/33-35.

^[1457]Сароб сувга ташна инсонга ҳеч қандай фойда бермагани каби, кофирларнинг қилган амали ҳам охиратда ўзларига ҳеч қандай фойда бермайди. Аксинча, қилган гуноҳларига яраша жазосини олади.

^[1458]Кофирлик қилиб туриб олганларнинг жаҳолати ва залолатини, ҳудди қоронғуликларда қолиб кетиб ўз қўлини ҳам кўролмай қолган инсонга ўхшатилди. Денгиз ичида кемада кетаётган иснон агар бундай аҳволга тушиб қолса, бу тўлқин ва булутлар ҳамда зулматлар бартараф бўлмаса, инсон асло йўлини тополмай қолади, манзилига етолмай қолади. Кофирлар ўзларини шундай зулматларга солиб қўяди. Агар улар Аллоҳ ва Расулига ишонса эди, Аллоҳ уларни зулматлардан нурга олиб чиқар эди (Бақара 2/257).

^[1459]Исро 17/44. Анъом 6/38.

^[1460]«Ҳараакатлантиради» калимасини ўрнига «Ердан осмон сари чиқаради» деб маъно берганлар ҳам бўлган (Таъвилот, Имом Мотрудий).

^[1461]Ер юзида доим бир қонун асосида кеча билан кундузни алмашиб туриши ўз-ўзидан бўлмайди. Бу қонунни қўйган чексиз куч эгаси бор. Буни бошқариб тутувчи эгаси бор,деб ақл юритган ва буни англаб етишга ҳаракат қилган киши, табиатни яратиб бошқариб турган эгаси борлигини ва У зот ягона эканини онгли равишда билиб олади. Бунинг учун инсон табиатга ҳам тафаккур ва тадаббур назари билан қараши керак. Мусулмонлар табиатдаги илмларни ўзлаштиргани сари тараққиёт ва ривожланиш юксалгани сари, Аллоҳнинг илми ва қудратини ҳам кўпроқ танишга эришадилар.

^[1462]Бу оятдаги “мубаййинат-مبينات” калимасини етти қироат олимлари орасида Ҳафсдан бошқа қорилар «муфассалат» шаклида ўқиган. Бу ҳолатда, Аллоҳ тарафидан ўчиқлаб берилган, тушунтириб берилган оятлар деган маъно чиқади. Агар «мубаййинат» шаклида о;қилса, бир-бирини очиқлаб берадиган, тушунтириб берадиган оятлар деган маъно чқиади.

^[1463]Расул калимаси аввало элчи орқали юбрилган мактубга ёки элчининг ўзига ишорат қилади. Оятда ҳам Аллоҳга ҳамда Расулига чақирилган. Лекин ҳукм қилиш феъли бирликни кўрсатади. Энди, Аллоҳ ҳукм қиладими ёки Расулми деган савол туғилади. Жавоб шу: ҳукм қўйган зот Аллоҳдир, Унинг ҳукмлари Қуръонда жамланган, Муҳаммад алайҳиссалом у билан ҳукм қилади. Натижада, ҳукм қилган киши Муҳаммад алайҳиссалом эмас, Аллоҳнинг Ўзи, яъни Унинг китоби бўлади. Пайғамбар алайҳиссаломдан бошлаб то қиёматгача ким Қуръон билан ҳукм қилса, демак у инсон Аллоҳнинг ҳукми билан ҳукм қилган бўлади. Бу оятга кўра, Қуръонга итоатсизлик бир нави мунофиқлик, мукаммал мўмин-мусулмон бўлмаслик ҳисобланади.

^[1464]Ҳукм қилиш учун Аллоҳ ва Расулига (Қуръондаги ҳукмга) чақирилганида, ўзини мусулмон кўрсатган кишилар баъзи сабаблрга кўра итоат қилмай бош тортадилар. Кимлардир қалбида марази борлигидан, кимлардир шубҳа қилганидан ва кимлардир Аллоҳ ва Рассули ноҳақ ҳукм қилади деб қўрққанидан келмай туриб олади. Улар айни золим кимсалардир.

^[1465]Агар сўзида турмаса, амал қилмаса, керакли ишни ўз ўрнида бажармаса, ҳеч қандай қасамни аҳамияти йўқлиги ва кераксизлигини билдиради. Ислом фақат сўздаги иддаодан иборат эмас, амал талаб қилади, фидокорлик талаб қилади. Жаннат чин мўминларнинг учун, сохтакорлар учун эмас.

^[1466]Ҳеч бир элчи ва пайғамбар бошқаларни динга амал қилишга мажбур қилмаган. Пайғамбарларда мажбурлас ваколати бўлмаган. Аллоҳга итоатсизлик қилганлардан улар жавобгар бўлмаган. Улардан Аллоҳнинг Ўзи ҳисоб сўрайди (Раъд 13/40, Ғошия 88/22).

^[1467]Ислом ва мусулмонлар ҳукмронлик қилган юртлар вақати-вақти билан уларнинг қўлидан чиқиб кетган. Бунга эса, ўзларининг кофирлиги сабаб бўлган. Шу тариқа, улар ўзларига ўзлари зулм қилган бўлади. Аллоҳнинг бу ваъдаси то қиёматгача давом этади. чунки У Ўз динини барча динлар устидан ҳоким қилиш учун Элчсии Муҳаммад алайҳиссаломни Қуръон ила юборган (Тавба 9/33, Фатҳ 48/28, Соф 61/9).

^[1468]Ориятли дегани, ўша вақтларда аврат жойларингиз очилиб қолиши эҳтимоли кўпроқ бўлган вақтлардир дегани бўлади. Ўчилиб қолса ор қиладиган тана аъзоларига аврат дейилади.

^[1469]Айни суранинг 33-оятида, никоҳга имкони бўлмаган ёҳлар иффатли юришлари кераклиги билдирилган эди. Бу оятда ёши улғайиб қолган аёлалрга ҳам шундай тавсита қилинмоқда.

^[1470]Қатода (р.а.) «бир-бирингизга» шаклида тафсир қилган (Тафсири Тобарий). Зотан, Бақара сурасининг 84-оятидаги «анфусикум» ибораси «бир-бирингизни»шаклида таржима қилинади. Агар уйда ҳеч ким бўлмаса, ўзига Аллоҳдан дуо ва тилак тилаб киради. Бу ҳадисларда «Ассаламу алайна ва ала ибадиллаҳис-солиҳин» шаклида келган.

^[1471]Элчи, яни Муҳаммад алайҳиссаломнинг даъвати Қуръон бўлган. У кишининг асосий суҳбати Қуръон билан бўлган. У киши Қуръон билан огоҳлантирган (Анбиё 21/45).

^[1472]Бу оятдаги фитна калиамсидан ташвиш, муаммо каби маънолар тушунилади. Расулуллоҳ Аллоҳ буюрган бирон бир ишга чақирганида, уни итоат қилмасдан, унга қарши чиққанларнинг бошига бало келиши ёки жуда ҳам оғир азоб келиши мумкинлиги билдириб ўтилди.

^[1473]Оятда иккинчи шахсдан учинчи шахсга кўчиш ҳолати араб тилида илтифот дейилади. Ушбу оятдаги илтифот қоидаси таржимада олинмади.

^[1474] Фурқон сураси, Макка тушган, 77 оят. Тушиш тартиби 42, ёзилиш тартиби  25. Суранинг номи бўлган «Фурқон» калимаси – ҳақни ноҳақдан ажратиб берувчи деган маънони билдиради.

^[1475]Даъват, огоҳлантириш, жаннат ёки жаҳаннам масалаларига алоқадор болган оятлардаги «оламин» калимасига «барча», «ҳамма», «инсонлар ва жинлар» каби маънолар берилади. Чунки, жаннат ва жаҳаннам, ибодат, таблиғ, савоб-гуноҳ масалалари фақат инсонлар ва жинларга тегишли (Зориёт 51/56).

^[1476]Инсонларни Ислом ва имонга чақириш Аллоҳнинг китоби орқали бўлиш керак. Чунки, Расулуллоҳ ҳам шундай қилган (Анбиё 21/45).

^[1477]Фурқон – ҳақ билан ноҳақни ажратиб берадиган сифатдир. Бу сифат аввалги илоҳий китобларда ҳам бўлган (Бақара 2/53, Анбиё 21/48). Бу Қуръоннинг ҳам ўзгармас сифатидир. Ҳақ билан ноҳақни ажратиб берадиган хислат тақводор мўмин бандаларда ҳам бўлади (Анфол 8/29). Аллоҳ уларга мана шундай қобиият ва фазилат ато этиб қўяди.

^[1478]Аллоҳ таоло яратган ҳамма нарсасига ўлчов белгилаган (Қомар 54/49, Аъла 87/1-3).

^[1479]Маккалик мушриклар фаришта тушиб ёнида юришини ва у билан бирга огоҳлантирувчи бўлиб юришини талаб қилишган. Ўхшаш оятлар: Анъом 6/8, Ҳижр 15/7, Муъминун 23/24, Фуссилат 41/14, Зухруф 43/53. Ўзлари каби иснон ўғли инсонга Аллоҳдан ваҳий келиши уларга иончсиз бир иш бўлиб туйилган. Чунки, Макка мушриклари ҳатто ўз қўллари билан ясаб олган бут-санамлариниҳам муқаддаслаштириб илоҳийлаштириб юборган.

^[1480]Маккалик мушриклар Расулуллоҳдан кўплаб мўжизалар талаб қилишган. Бироқ талаб қилган мўжизаларининг бирортаси ҳам берилмаган. Улар қуйидаги ояатларда баён қилинган: Анъом 6/7-8, Юнус 10/15-16, 20, Ҳуд 11/12, Раъд 13/27, Ҳижр 15/7, 14-15, Исро 17/59, 90-93, Анбиё 21/5; Фурқон 25/4-5, 21, Анкабут 29/50-51, Зухруф 43/53.

^[1481]Жаҳаннамдаги азоб турлари ва у азоблар давомли бўлгани учун, ҳар сараф азобга йўлиққанларида ўзларини ҳалок бўлиб кетишини хоҳлаб қоладилар. Ҳатто, жаҳаннам хизматчисига ҳам нидо қиладиалр (Зухруф 43/77).

^[1482]Ибодатда, дуода ва итоатда Аллоҳга бошқаларни шерик қилиб, уларга сиғинаётган кимсалар қиёматда ўша сиғинаётган сохта илоҳларини ўзларига шафоатчи – оқлаб қолувчи деб иддао қиладилар. Уларга мана шу мақсадда итоат қилади (Юнус 10/18). Лекин улар қиёматда ўзларига сиғиниб итоат қилган кимсаларидан узоқ қолади (Анъом 6/96).

^[1483]Ширк, ибодат ва залолат мавзусидаги оятларда келтирилган «валий-авлиё» калималари «маъбудлар», «илоҳлар» «арбоблар» шаклида тафсир қилинади. (Муқотил ибн Сулаймон ва Исмоил Нисобурий китобларига қаранг.) Агар оятдаги «авлиё» калимасини яқин дўст маъносида олинса, «Биз ҳеч кимни бизни Сенга яқинлаштирувчилар деб қабул қилмаймиз» ёки, «Биз ҳеч ким тарафидан Сендан кўра яқин дўст/хожа қилиб олинишга ҳақли эмасмиз» деган мано чиқади. Ширк масаласида айнан «валий-яқин» калимаси келтирилганининг ҳикмати шуки, кўпчилик мушриклар Аллоҳдан бошқаларига дуою илтижо қиладиганлар ёки номига атаб қурбонликлар қиладиган кишилар, ўша кимсалар уларга қиёматда ўзларига қутқарувчи бўлади деб, ёки Аллоҳга бизни яқинлаштиради (Зумар 39/3) деган нотўғри мақсадда қиладилар. Бу каби оятлар, Аллоҳ ила орасига тушадиган ҳеч ким йўқлигига, бундай мақсадда Аллоҳдан бошқасига дуо қилиш, сиғиниш, ёлвориш каби ишларнинг барчаси нотўғри эканига ишорат қилади.

^[1484]Анбиё 21/24. Барча илоҳий китобларнинг ўртоқ номи зикрдир. Зикр калимасидаги алиф-лом жинс учун ишлатилган бўлиб, барча зикрларни деган маъно чиқади. Яъни, ҳар бир уммат ўз пайғамбари олиб келган илоҳий китобни унутиб юборишган.

[1485] Ўхшаш оят: Сабаъ 34:40-41.

^[1486]Яъни, озларини ёлғончи эканини ҳам рад этолмайди, ўзларига ҳукм қилинган азобни ҳам рад этолмайдилар.

^[1487]Аҳзоб 33/67.

^[1488]Абдуллоҳ, Абу Зар, Аммор ва Билол (р.а.) мусулмон бўлишганида, жоҳил мушриклар тарафидан уларга қаттиқ синовлар келган, азиятлар, камситилишлар, молига ва жонига суиқасдлар уюштирилган. Шунда ҳам улар сабр-бардош билан йўлида давом этдилар.

^[1489]Араб тилидаги «рижо» калимаси «умид қилиш» деган маъно билан биргаликда «қўрқиш,» «андиша қилиш» каби маъноларни ҳам англатади (Муфрадот, Лисан).

^[1490]Яъни, мушрикларнинг қилган ишлари йўққа чиқади, ҳеч қандай фойда бермайди.

^[1491]Баъзи муфассирлар оятдаги «мақийла» иборасини «кундузи ухлаб ором оладиган вақтдаги махсус бир жой» деб айтишган. Ҳамда, жаннат ва жаҳаннам аҳли ҳам маълум вақт ухлайди, деган. (Қаранг: Маонил-Қуръон, ан-Наҳҳос, Тафсирул-васит, Саййид Тантовий)

^[1492]Таквир 81/11, Иншиқоқ 84/1, Инфитор 82/1, Анбиё 21/104, Иброҳим 14/48. Оятларда осмон қиёмат куни фарқли аҳволга келиши айтилади. Бу, оятлар ўртасидаги ихтилоф ёки зиддиятни келтириб чиқармайди, балки, қиёматни бошланиши, ўртаси ва охирида осмон фарқли ҳолатларга келишини билдиради.

^[1493]Қиёматда Аллоҳдан бошқа ҳеч ким ҳеч кимга, ҳеч нарсага ҳукм қилолмайди.

^[1494]Бу оят Уқба ибн Абу Муийт воқеасидан кейин тушган бўлса-да, унинг ҳукми, қайсидир дўстининг раъйига қараб элчи-Муҳаммад алайҳиссалом келтирган Қуръондан юз ўгирган барча золимларга тегишли бўлади. Бу ҳақида яна бошқа бир оятлар: Аҳзоб 33/67, Анкабут 29/25.

^[1495]Абу Ҳурайрадан шундай ривоят қилишича, Пайғамбар алайҳиссалом шундай деган: «Киши ўзининг яқин  дўстининг динига кўра бўлади, шунинг учун сизлардан бирингиз ким билан яқин дўст бўлганига қарасин.» (Абу Довуд, Термизий, ва Имом Аҳмад ривоят қилган.)

^[1496]Шайтонлар инсон ва жинлардан бўлади (Ан-Нос 114/4-6). Уларнинг ҳар бири ўзи адаштирган инсонларни ёрдамга муҳтож бўлган вақтда ёрдамсиз ташлаб кетади.

^[1497]Пайғамбар алайҳиссаломдан шундай ривоят бор: «… Ўша куни саҳобаларимдан бир қанчаси чап тарафга (жаҳаннам тарафига) олинади. Шунда мен: «Булар менинг саҳобаларим-ку! Булар менинг саҳобаларим-ку!», дейман. Менга жавобан: «Сен буларни ортда қолдирганингдан (вафот қилганингдан) буён булар кофирлик қилиб (Исломдан) ортга қайтиб кетишда тўхтамади», дейилади. Сўнгра, мен солиҳ банда (Исо алайҳиссалом) айтганидек: Мен улар билан (дунё ҳаётида) бирга эканимда, уларга гувоҳ эдим… Сен ғолиб ва устун зотсан, тўғри қарор берувчисан», деган гапигача (Моида сураси 117-118-оятлар)», айтаман.» (Бухорий, Пайғамбарлар).

^[1498]Ўтмишдаги ҳар бир пайғамбарни душмани бўлган. Аллоҳ ҳар бир пайғамбарга ёвуз ва жиноятчи кишиларни ўзига дўст эмас, душман деб билиш кераклигини билдирган. Бу Расулуллоҳга тасаллий бўладиган оятлардан биридир.

^[1499]Аллоҳ кўрсатган йўлидан юрсак, Унинг Ўзи бизга ёрдам беради.

^[1500]Исро 17/106.

^[1501]Бу оятдаги «ротл» тушунтириб бериш, тафсир қилиб бериш, тушунтириб ўқиш каби маноларда ҳам келади (Ибн Касир).

^[1502]Ҳорун алайҳиссалом ҳам элчи-пайғамбар бўлган (Тоҳа 20/47, Марям 19/53). Даъват ишларида Мусо алайҳиссаломга ёрдам бериб юрган.

[1503] Оятдаги «Ф» ҳарфи «тафсилийя» бўлгани учун, оятга (оятларни инкор қилишдан қайтмагач” деб изоҳ берилиши керак.

^[1504]Анъом 6/27-31.

^[1505]Яъни, сен ундай инсонни ҳимоя ҳам қилолмайсан, уни қилган ишидан жавобгар ҳам эмассан, ундай инсонни мажбуран имон-исломга ҳам киргиза олмайсан, у сенга қилган ишидан ҳисобот ҳам топширмайди. Балки, ҳар ким ўзи учун жавоб беради. (Қаранг: Анъом 6/52, Нур 24/54)

^[1506]Қуръонда Аллоҳ таоло тарафидан Муҳаммад алайҳиссаломга савол тариқасида юборилган оятларнинг барчаси ё буйруқ ёки тақиққа ишорат қилади (Имом Мотрудий, Таъвилот). Яъни, эй Муҳаммад, ундай деб ўйлама, дегани бўлади.

^[1507]Оятдаги «азоллу» калимасига «гумроҳ» деб маъно берилди. Чунки, «гумроҳ» калимаси ҳам йўлдан адашганини, ҳамда уни камситилганини билдирадиган сўздир.

^[1508]Соя қуёшни таъқиб қилиб туриши унинг далилидир.

^[1509]Оятдаги сояни қисқариши икки хил маънога ишорат қилади; 1. Қуёш ботиши арафасида сояни йўқолиб бориши. 2. Қиёматда қуёш соя бермайдиган даражага келиб қолиши.

[1510] Муҳаммад алайҳиссалом то қиёматгача барчага пайғамбар бўлиб келган (Анъом 6:19, Аъроф 7:158, Ҳуд 11:17, Сабаъ 34:28). Авваллари эса ҳар бир қавмга огоҳлантирувчи келган (Мулк 67:8-9).

^[1511]Абдуллоҳ ибн Аббос (р.а.)га кўра бу оятдаги «ҳува» ишорати Қуръонга далолат қилади (Тафсири Тобарий, Тафсири Байзовий).

^[1512]Қуръон орқали кураш олиб бориш – Қуръонни тушунтириб етказишга қаттиқ бел боғлаш, Қуръонни етказишда қўлидан келганича фидокорлик қилишдир. Бу оят Макка даврининг 5-6- йилларида нозил бўлгани учун, Қуръон билан жиҳод қилиш дегани, қўлига қурол олиб жанг қилиш дегани эмас, балки, Қуръон билан – очиқ ҳужжат билан жаҳолат ва залолатга қарши маърифат ёйиш ва ҳақни чиройли услубда танитишга ишорат қилган бўлади.

^[1513]Наҳл 16/72, Рум 30/21.

^[1514]Анфол 8/73.

^[1515]Тур 52/40, Қалам 68/46.

^[1516]Осмонлар ва ер яратилмай туриб, биз ҳисоблаётган йиллар ва кунлар ҳисоби бўлмагани учун, бу оятдаги кун калимасига «давр» деб маъно бердик.

[1517] Оятдаги охирги жумага «Сен у (Раҳмондан) – Хабардор бўлган зотдан сўра» шаклида маъно берса ҳам бўлади.

^[1518]Юнус 10/5.

^[1519]“Табарока” сифатига «барча яхшиликарнинг манбаи» деб маъно берса ҳам бўлади.

^[1520]Бақара 2/264, Оли Имрон 3/190, Юнус 10/6, Муъминун 23/80.

^[1521]«Салом» деганда тинчлик билан ҳал қиладиалр, жанжал чиқмайдиган шаклда муомала қиладилар, жооҳилона гаплашмайдилар, ҳақорат қилмайдилар деган маънолар чиқади. Демак, мўмин киши жанжаллашмасликни таклиф қилади, масалани тинчлик билан ҳал қилишни хоҳлайди, жуда бўлмаса «саломат бўлинглар!» деб қўя қолади. Жоҳилга жоҳилона жавоб қайтарилмайди.

^[1522] Ибодат, зикр, Қуръон ўқиш, истиғфор (кечирим) сўраш, намоз ўқиш мақсадида тунни бедор ўтказиш ҳақидаги ўхшаш оятлар:  Оли Имрон 3:17,113, Исро 17:79, Тоҳа 20:130, сажда 32:16, Зумар 39:9, Қоф 50:39, Зориёт 51/17-18, Муззаммил 73:2-4, 20, Инсон 76:26.

^[1523]Ҳақли равишдаги қатл қасосда, жанг майдонида ва терроризмга оид ўта оғир жиноятларда. Алоқадор оятлар учун қаранг: Бақара 2/178, Муҳаммад 47/4, Моида 5/33.

^[1524]

^[1525]Қиёматда икки баробар кўп азоб бериладиганлар ўзи ҳам адашиб, яна бошқаларни ҳам тўғри йўлдан адаштирган инсонларга тегишли бўлади (Анкабут 29/13).

^[1526]Ёмонликларни яхшиликларга алмаштириб қўйиши дунёга тегишли бўлиши ҳам мумкин, охиратга ҳам. Дунёга тегишли бўлса, куфр-у исёнини имон-у амалларга алмаштириб қўйиши ва бунга имкон бериши бўлади. Охиратга тегишли бўлса, унда дунёда қилган ёмон ишларини яхшиликларга алмаштириб қўйиши бўлади. Бундай кишилар қиёматда амал дафтарида ёмонликни ўрнига яхшилик ёзиб қўйилганини кўриши ҳақида бир қанча ривоятлар бор. биз Аллоҳдан ҳар иккаласини ҳам сўраб қоламиз. Дунёда ҳам ўз қўлларимиз билан яхшиликлар қилиб ўтишга, охиратда ҳам тавба қилолмай қолган гуноҳ ишларимизни яхшиликларга алмаштириб қўйишини ҳам сўраб қоламиз. Ҳаммамизга тавба-и насуҳ насиб қилсин Роббимиз. Ўхшаш оят Намл 27/10.

^[1527] Оятдаги «шаҳодатуз-зур» иборасини куй-қўшиқ ижро этилаётган жой, ширк, ёлғон гувоҳлик, Қуръон оятларига нисбатан нотўғри муносабат билдирилаётган мажлис, ҳар қандай беҳуда ишлар, ёмонликка тарғиб қиладиган кенгашлар, сархуш қилувчи ичимликлар қўйилган зиёфат ва шу каби ҳар қандай ёмон ишлар содир этилаётган маконлар деб тафсир қилишган муфассирлар. (Қўшимча маълумот учун қаранг: Имом Мотрудий, Таъвилот; Имом Насафий, Мадорикут-Танзил; Ибн Касир, Тафсирул-Қуръанил-Азим.) Ундан ташқари, ёлғон гувоҳлик бермайдилар маъно ҳам чиқади.

^[1528]Демак, Қуръон ўқилганида, тушунтирилганида уни англашга ҳаракат қилиш керак, англаган нарсасига амал қилишга ҳаракат қилиш керак. Қуръон оятлари тушунтирилаётганида мусулмон инсон оятларга қандай муносабат билдириш кераклиги қуйидаги оятларда келтирилган: Тавба 9/124, Марям 19/58, Сажда 32/15.

^[1529]Анкабут 29/58, Сабаъ34/37, Зумар 39/20.

^[1530]Юнус 10/10, Иброҳим 14/23, Аҳзоб 33/44.

^[1531]Яъни, агар Аллоҳ сизларни Исломга даъват қилмаса, сизга пайғамбар юбормаса, сизларга Исломга амал қилишни буюрмаса деган маъно чиқади. (Имом Мотрудий ва Суютий.)

^[1532] Шуаро сураси, маккада тушган, 227 оят. Тушиш тартиби 47, ёзилиш тартиби 26.

^[1533] Бу ҳарфларга «ҳуруфи муқаттоа» ва «ҳуруфут-танбеҳ» дейилади. Қуръони Каримнинг бундан бошқа яна 28 та сураси мана шундай, яъни ўқувчи ва эшитувчининг диққатини ва фикрини жалб қилиш учун араб тилига хос бир қоида билан бошланган. Ҳуруфи муқаттоадан кейин келадиган оятлар асосан Қуръоннинг асл моҳияти, мазмуни ва ўзидаги усул ва қоидаларни, Қуръоннинг нозил бўлишидаги мақсади ва Пайғамбар алайҳиссаломнинг Қуръонга нисбатан юклатилган вазифаси ҳақида баён қилиб берувчи оятлар келган. Пайғамбар алайҳиссаломга буларнинг маънолари ҳақида ҳеч қандай савол берилмаган. Бу эса, у ҳарфларда турли илоҳий сирлар яширилмаганини, аксинча уларнинг маъно ва моҳияти очиқ-равшан бўлганини билдиради. Яъни танбеҳ ҳарфларидир. Демак, бу ҳарфлардан қасд қилинган нарса; булардан кейин ўқиладиган оятларга ўқувчи ва эшитувчиларнинг диққатини жалб қилишдир. Ўзбек тилида бу каби ҳолатларда «Диққат! Диққат!» калимаси фойдаланилади.

^[1534] Инсонлар тушиниб амал қилишлари, тафаккур қилишлари, эслатма олишлари, ақл юритишлари, у орқали ҳидоятга киришлари учун Аллоҳ таоло Қуръонни жуда тушунарли шаклда очиқлаб берган (Бақара 2/219, 221, 242, 266, Оли Имрон 3/103). Бу сирли китоб эмас, аксинча, илм ва маълумот олмоқчи бўлганлар учун ҳам, уқиб амал қиладиганлар учун ҳам очиқ-ойдин ва тушунарли китобдир.

^[1535] Муҳаммад алайҳиссалом қавми Қуръонга ишонмагани учун қаттиқ афсус чеккани ва ўзини қийин аҳволга солиб қўйгани Каҳф сурасининг 6-оятида ҳам билдириб ўтилган. Шу сабабли, бу оят изоҳига ҳам «Қуръонга имон келтирмаётгани сабабли» деб маъно бердик. Зотан, макка мушриклари асосан Муҳаммад алайҳиссаломга келган илоҳий ваҳийга – Қуръонга ишонишмаган эди. Демак, инсонларнинг кофирлиги сабабли бир мусулмон инсон ич-этини еб тушкунликка туш,аслик керак, ўзини еб битирмаслик керак (Фатир 35/8). Ҳар ким ўзи учун жавоб беради. лекин, иложи борича насиҳат қилиб етказиш керак.

^[1536] Бу оят Расулуллоҳ (а.с.) қавмини мўмин бўлишини қанчалик хоҳлаганини, уларга қанчалик ичи оғригани ва имонни илинганини билдиради. Ундан ташқари, ўзингни бунчалик қийнама деган маъно чиқади. Фатир 35/8 оятда ҳам очиқча бу ишдан қайтраган. Ўхшаш оятлар: каҳф 18/6, Фатир 35/8.

^[1537] Имон-эътиқод инсонинг ўз ихтиёрига боғлиқ нарса бўлгани учун, Аллоҳ ҳеч кимни мўмин бўлишга мажбур қилмайди. Дунёни имтиҳон экани мана шунда. Аввалги пайғамбарларга берилган мўжизалар ҳам уларни мажбуран мўмин бўлиши учун юборилмаган. Аксинча, пайғамбарларни ҳақ эканини кўрсатиш учун берилган. Энди қиёматгача мўжиза сифатида давом этадиган нарса Қуръондир.

^[1538] Макка мушрикларининг кўпи Қуръон эшитганида ўйнашиб, менсимасдан эшитар, унга ишонмасдан тинглар эдилар. Натижада кўплари золимларга айлнадилар (Анбиё 21/2).

^[1539] Ҳижр 15/19, Луқмон 31/10.

^[1540] Яъни, табиатга жуда мукаммал қонун қўйган ва шу қонун асосида яратган бир яратувc борлигига, табиарни ўша яратувчи бошқариб турганига далил ва ҳужжат бор.

^[1541] Имом Мотрудий бу оятдаги «нидо» калимасини ваҳий орқали нидо қилиш деб айтган.

[1542] Оятдаги «ҳамза» ҳол учун дея таржима қилинди. Бу таркиб учун қаранг: Имом Замахшарий, Тафсири Кашшоф.

^[1543] Мусо а.с. аввал элчилик вазифасини етарлича бажара оламанмикин деб, муборак вазифани биродари Ҳорунга берилишиниистади. Лекин, Аллоҳ Мусо а.с. ҳам Ҳорун а.с. ҳам биргаликда Аллоҳнинг элчиси бўлиб боришин тайинлади. (Шуаро 26/12-16, Тоҳа 20/9-36, Фурқон 25/35)

^[1544] Мусо алайҳиссалом пайғамбар бўлишидан олдин шаҳарда бир инсонни ўлдириб қўйган эди (Қасос 28/15-21)

^[1545] Аллоҳ таоло Мусога ва Ҳорунга ҳеч ким зарар етказа олмаслигини, чунки уларда мўжиза берилишини, охир-оқибат ғолиб бўлишини билдирган (Қасос 28/35).

^[1546]

^[1547] Бу иборани «Сени худди ўз боламиздек тарбия қилдик» каби таржима қилса ҳам бўлади.

^[1548] Агар кофир калимасига нонкўрлик деб маъно берилса, Мусо а.с.нинг қилган ишлари ва айтганн гапларини Фиръавн ўзига нисбатан нонкўрлик деб қабул қилгани тушунилади. Агар кофир калимасини ма;навий кофлрик деб таржима қилинса, Фиръавн гўёки ўзини илоҳ деб даъво қилгани ҳамда ўзининг ҳам бошқа соҳта илоҳлари борлигини иддао қилгани учун (Аъроф 7/127, Нозиот 79/24), Мусо а.с.га қараб, «сен менга ва илоҳларимизга кофир бўлдинг», деган бўлади.

^[1549] Мусо (а.с.) ўзини ўлдиришга буюрилгани ҳақидаги гапларни эшитганидан кейин Мадянга қочиб кетган (Қасос 28/15-17, 33).

^[1550] Пайғамбарларга пайғамбар бўлишидан олдин илм, тўғри тушунчага эга бўлиш, тўғри қарор бера олиш қобилияти берилади. Ақли, фаҳми ва тушунчаси равон бўлган ҳолатда уларга Аллоҳ ваҳий юборади. Иброҳима.а.с. ҳам пайғамбар бўлишидан олдин кўплаб изланишлар олиб борган, кўп- кўп мулоҳаза қилган. Муҳаммад а.с. ҳам пайғамбар бўлишидан олдин жаҳолатдан безиб Ҳиро ғорига кириб фикр юритар ва ўзи билган – Иброҳим ва Исмоил а.с.олиб келган динга ибодат қиларди. Ўхшаш оят: Қасос 28/14.

^[1551] Ҳақ ва ҳақиқат қаршисида ҳужжат келтира олмай қолган инсонлар кўпинча баҳс жараёнида дарҳол ҳақоратлашга, туҳмат қилишга ўтиб олади. Бу ишлар Фиръавн ва унга ўхшаган мутакаббир инсонларнинг одатидир. Бу каби ҳақоратлар кўплаб пайғамбарлар қатори сўнги пайғамбар Муҳаммад а.с. га ҳам кофирлар тарафидан нисбат берилган (Ҳижр 15/6).

[1552] Ўхшаш оятлар: Аъроф 7:107-108, Намл 27:10-12, Тоҳа 20:22, Қасос 28:31.

[1553] Ўхшаш оятлар: Аъроф 7:107-108, Тоҳа 20:22.

^[1554] Аъроф сурасининг 109-оятидан, Фиръавнни ёнидаги амалдорлари ҳам Мусони сеҳргар дейишгани маълум бўлади. бу эса, ҳам Фиръавнни ҳамда саройдаги амалдорларни қийин аҳволга тушиб қолганига ишорат қилади. шунинг учун, улар Мусони сеҳргар деб туҳмат қилишдан бошқасига ярамай қолишган.

^[1555] Сеҳргарлар қачон ва қаерда тўпланиши Мусо алайҳиссалом белгилаган эди. У кун зийнатланиш, яъни байрам кунининг чошгоҳ вақти эди (Тоҳа 20/59).

^[1556] Ўхшаш оятлар: Аръроф 7/109-112, Тоҳа 20/57-60.

^[1557] Бу оятдаги «Рабб» калимаси аввалги 47-оятдаги «Рабб» калимасидан бадал ёки атфи-баён бўлгани учун, бу оятни бошига «Аниқроғи» ёки «яъни» деб бошлаш керак. Акс ҳолда, бу жумла янги – мустақил жумлага айланиб қолади.

^[1558] Шундай бўлган ибора Фиръавн ва унга эргашганларни оз юртларини ташлаб чиқиб кетиши ва натижада барчаси ҳалок бўлиши мана шундай бўлган деган зеҳндаги маъноларга ишорат қилади.

^[1559] Мерос – ҳеч қандай шартномасиз бирон бир мулкни сизга ўтказиб берилишидир (Муфрадот).

^[1560] Яъни, денгизни соҳилдан узоқлашиб айрилишида ва катта тоғдек бўлиб туришида Мусо (а.с.)ни ҳақиқий пайғамбар эканига далолат қиладиган мўжиза бор эди. Агар ақл юритиб, ортидан қувлашни ўрнига тавба қилиб, Мусони пайғамбар эканига ишонса эди, балки тавбалари қабул бўлар ва мўмин бўлганлари ҳалок бўлмаган бўларди. Зотан, Фиръавн айнан чўкиб кетаётганида тавба қилиб имон келтирган, лекин ўлим асносида тавба қилгани учун Аллоҳ уни имонини қабул қилмаган. (Қаранг: Нисо 4/18, Юнус 10/91.)

^[1561] Оятдаги «назоллу» иборасига «кун бўйи» деб маъно берса ҳам бўлади (Имом Насафий, Мадорик).

^[1562] Фатир 35/14.

^[1563] Ботил тушунчадаги инсонларнинг кўплиги, эскидан давом этиб келгани ҳеч нарсани ҳал қилмайди. Иброҳим а.с.дан мушриклар жамоаси кўп эди, ҳамда бу мушриклик тушунчаси эски даврлардан давом этиб келган эди. шундай бўлса-да, Иброҳим а.с. уларга эътибор бермади, ҳақ ва ҳақиқатни етказишда, ботилга қарши чиқишда давом этди.

^[1564] Бу оятдан икки хил маъно чиқади; 1. «(Модомики бут-санамларга ибодат қилар экансиз) сизлар ҳам, ота-боболарингиз ҳам мен учун душмандир. Мен ўзимга фақат Оламларнинг яратган Эгаси – Аллоҳни дўст тутаман.» 2. «Оламларни яратган Эгаси – Аллоҳга ибодат қилган инсонларгина мен учун душман эмас.»

^[1565] Яъни, менга ризқни Алоҳ беради, осмондан ёмғир ёғдириб, у орқали ердан ризқ ундириб беради, дегани бўлади (Бақара 2/22, Ҳуд 11/6).

^[1566] Иброҳим а.с. ўз давридан бошқлаб то қиёматгача яхши ном билан тилларда достон бўлиб қоладиган бўлди. Энди Қуръонда унинг исми ва садоқати қиёматгача давомли сақланиб қолади. Аллоҳ таоло уни келажак авлодларга чиройли ўрнак қилиб қолдриди (Соффат 37/108). Ҳатто ,пайғамбаримиз Муҳаммад а.с.га ва мўминларга ҳам Иброҳим а.с. миллатига эргашошни буюрди (Оли Имрон 3/95, Наҳл 16/123).

^[1567] Бақара 2/123, Моида 5/36, Муъминун 23/101, Луқмон 31/33, Маориж 70/11, Абаса 80/34,

^[1568] Саломат қалб – имонли, ширк ва нифоқдан холи бўлган қалбдир. Касал қалб – унда куфр ва нифоқ бўлган қалбдир (Бақара 2/8-10). Риё, ҳасад, гина, нафрат каби маънавий касалликлар ҳам қалб касаллиги ҳисобланади. Қалб бузилиши билан барча аъзолар бузила бошлайди. Шунинг учун, инсон қалбини, виждонини соф ушлаб қолишга уриниши керак. Иброҳим алайҳиссалом қалби тоза инсон бўлган эди (Соффат 37/84).

^[1569] Гуноҳ деганда энг аввало Аллоҳга ишонмаслик ва ширк туради. Тақво деганда ҳам, аввало кофирлик ва мушрикликдан сақланиб, соф имон билан яшаганлар киради. Инсон қанча гуноҳдан сақлангани сари, ундаги тақво ортиб боради.

^[1570] Қоф 50/31, Таквир 81/13.

^[1571] Аллоҳга ширк келтириб ибодат ва илтижо қилинаётган сохта илоҳлар на ўзига сиғинганларни ҳам, ўзларини ҳам қутқара олмайди (Аъроф 7/191-192). Қиёматда жаҳаннамга ҳукм қилинганидан кейин, ҳеч ким на ўзини ва на бошқасини жаҳаннамдан қутқариб қололмайди.

^[1572] Намл 27/90.

^[1573] Инсонларни тўғри йўлдан оздиришга уринган ҳар ким бир нави шайтон ҳисобланади ва шайтоннинг лашкари ҳисобланади. Шайтонлар ҳам иснон ҳамда жин тоифасидан бўлади. (ан-Нос 114/1/6).

^[1574] Аъроф 7/38. Сабаъ 34/31-33, Сод 38/61.

^[1575] Шафоат – қўллаб-қувватлаш, тарафини олиш, ёрдам бериш, оқлаш каби маъноларни билдиради. Баъзи мушриклар фаришталарни ўзларига шафоатчи бўлади деб ишонар эди (Юнус 10/18). лекин жаҳаннам аҳлига ҳеч ким шафоат қилолмайди (Муддассир 74/48).

^[1576] Яъни, Иброҳим а.с. қиссасида тавҳид ва Рубубиятга ибрат олмоқчилар учун ибрат бор. лекин, Иброҳим а.с.нинг қавмининг кўпчилиги унга ишонмаган.

^[1577]

^[1578] Макка мушриклари ҳам Аммор ибн Ёсир, Суҳайб ва Билол р.а.лар ҳақида шундай дейишган.

[1579] «Тошбўрон» деганда жисмонан тош билан урилиш билан бир қаторда, барча имкониятлардан маҳрум қилиниш, қувилиш, узоқлаштириш деган маънолар ҳам ифодалайди.

^[1580] Аъроф 7/89.

^[1581] Қомар 54/27-29.

^[1582] Самуд халқи туяни олдирганидан кейин уч кун яшаган, сўнгра ҳалок бўлишган (Ҳуд 11/64-65).

^[1583] Аъроф 7/91.

^[1584] Ҳуд 11/82. Зориёт 51/33.

^[1585] Аллоҳ азоблайман деб ҳукм қилган қулини ҳеч ким азобдан қутқариб қололмайди, ҳеч ким Аллоҳнинг азобига қарши чиқа олмайди.

^[1586] Яхшилик қилинишга муносиб бандаларига Аллоҳ доим яхшилик қилади.

^[1587] Мана шу 192-оятдан то 196-оятгача Қуръон ҳақида батафсил маълумот берилган. Бу маълумотни зеҳнларга жойлаб олиш керак.

^[1588] Оятдаги қалб калимаси жисмоний бир органга эмас, илм, онг, англаш, эслаб қолиш каби маънавий ақл ва зеҳнга ишорат қилади. (Қаранг: Қоф 50/37). Баъзи қалблар бор, лекин улар тушунмайди, англамайди, идрок қилмайди (Аъроф 7/179). Оятлар Расулуллоҳнинг қулоғига эмас, айнан қалбига/зеҳнига тушгани ҳам айнан шунга ишорат қилади. Яъни, Расулуллоҳга ваҳий тушаётганида оятларнинг барчасини тушуниб, ақли етиб қабул қилиб олган.

^[1589] Аллоҳнинг дини фақат битта дин – Исломдир (Оли Имрон 3/19). Қуръонда билдирилган тавҳид асослари аввалги барча илоҳий китобларда ҳам келтирилган. Алоқадор оятлар: Анъом 6/90, Наҳл 16/118, Фуссилат 41/43.

^[1590] Ажам – араб тиидан бошқа тилда гаплашадиган одамга айтилади. Аъжам деб ўз она тилини тўғри – фасоҳатли гапира олмайдиган кишига айтилади (Маонил-Қуръон, ан-Наҳҳос; Маонил-Қуръон ва иъробуҳу, аз-Зажжож, Мафотиҳул-Ғайб, Фахруддин ар-Розий; Мадрикут-Танзил, Имом Насафий). Шунинг учун бу оятга «Араб тилида фасоҳати гапира олмайдиган араб кишига нозил қилсак» деган маъно берилди. Илоҳий китоблар ҳар бир пайғамбарнинг ўз қавмининг тилида тушади, бу Илоҳий қонундир (Иброҳим 14/4).

^[1591] Ҳижр 15/12. Кўпчилик кофирлар Қуръон илоҳий китоб эканини билади, уни оқиб кўради, тушинади, лекин, ундаги буйруқлар унинг нафсига оғир келганидан кейин, дунё ҳаётини охират ҳаётидан устун кўргани сабабли, ўз орзуларини АЛлоҳнинг буйруқларидан устун кўргани сабабли бира тўла жиноятчи кофирга айланиб қолади. Ундай кимсалар, токи азобни кўрмагунича тўлиқ имон келтирмайдилар.

^[1592] Исро 17/15, Қасос 28/59.

^[1593] Чунки, шайтонлар тўғри йўлдаги кишиларни адаштиради. Қуръон эса адашганларни тўғри йўлга солади. Бу бирбирига зид ишлардир.

^[1594] Қуръон оятлари Муҳаммад алайҳиссаломга нозил бўлишидан аввал шайтонлар эшита олмайди (Соффат 37/5-10). Лекин, нозил бўлганидан кейин уни шайтон ва жинлар уни эшитади (Жин 72/1-13).

^[1595] Анбиё 21/45, Муддассир 74/1-2.

^[1596] Араб тилида «қанот ёзиш», «қанотини паст тутиш» деганда кўмакдош бўлиш, ёрдам бериш, камтарлик қилиш, яхшилик қилиш каби маънолар тушунилади.

^[1597] Бу оятга кўра, қилаётган гуноҳлари сабабли қариндош-уруғлардан воз кечилмайди, улардан юз ўгириб сила-и раҳмни тўхтатмайди. Балки, уларнинг қилган ишларидан узоқ турилади, уларни имон-Исломга, яхшиликка, тавба ва ислоҳга чақирилади. Имонингиз сабабли сизга очиқча душманлик қилмагунга қадар, ҳеч ким билан адоватлашиб бўлмайди.

^[1598] Муззаммил 73/2, 20.

^[1599] Шайтонни тушиши деганда шайтонни инсонга дўст бўлиб олгани, васвасаси таъсирига кириб қолгани, шайтонлашиб қолгани тушунилади. Буни очиқлаган ўхшаш оятлар: Аъроф 7/27, Марям, 19/83, Фуссилат 41/25, Зухруф 43/36.

^[1600] Имом Насафий Зажжождан бир нақл қилади: Бир шоир аслида бўлмаган нарса билан (кимнидир) мақтаса ёки ҳажв қилса, халқ ўшани яхши кўриб эргашиб кетаверса, демак улар йўлдан озган кишилардир (Имом Насафий, Мадорикут-Танзил).

^[1601] Оятда келтирилган «ҳайм» калимаси мақташ, ёмонлаш ва бошқа ҳолатларда муболағага берилиб кетиш, ғулувга кириб кетиш билан мисол қилиб келтирилади (Муфрадот).

^[1602] Намл сураси, Маккада тушган, 93 оят. Тушиш тартиби 48, ёзилиш тартиби 27.

[1603] Бу ҳарфларга «ҳуруфи муқаттоа» ва «ҳуруфут-танбеҳ» дейилади. Қуръони Каримнинг бундан бошқа яна 28 та сураси мана шундай, яъни ўқувчи ва эшитувчининг диққатини ва фикрини жалб қилиш учун араб тилига хос бир қоида билан бошланган. Ҳуруфи муқаттоадан кейин келадиган оятлар асосан Қуръоннинг асл моҳияти, мазмуни ва ўзидаги усул ва қоидаларни, Қуръоннинг нозил бўлишидаги мақсади ва Пайғамбар алайҳиссаломнинг Қуръонга нисбатан юклатилган вазифаси ҳақида баён қилиб берувчи оятлар келган. Пайғамбар алайҳиссаломга буларнинг маънолари ҳақида ҳеч қандай савол берилмаган. Бу эса, у ҳарфларда турли илоҳий сирлар яширилмаганини, аксинча уларнинг маъно ва моҳияти очиқ-равшан бўлганини билдиради. Яъни танбеҳ ҳарфларидир. Демак, бу ҳарфлардан қасд қилинган нарса; булардан кейин ўқиладиган оятларга ўқувчи ва эшитувчиларнинг диққатини жалб қилишдир. Ўзбек тилида бу каби ҳолатларда «Диққат! Диққат!» калимаси фойдаланилади.

^[1604]«Ҳуда» калимаси даъват қилувчи, чақирувчи маъноларида ҳам келади. Раъд сурасининг 7-ояти айнан шунга далолат қилади. (Қаранг: Имом Мотрудий, Таъвилот)

^[1605]Бу оятга кўра, Аллоҳ талаб қилгандек мўмин бўлиш учун ҳам имон ҳамда амал бўлиши керак. Ана шунда аввалги оятда билдирилганидек хушхабарга – жаннатаг муносиб бўлади.

^[1606]Кофирларга шайтон амалларини чиройли кўрсатиб қўяди, Аллоҳ унга фурсат беради  (Анъом 6/43, Наҳл 16/63).

^[1607]Ўшанда оила билан Туво водийси ёнидан ўтиб кетаётган бўлади. Тоҳа 20/12, Нозиот 79/12.

^[1608]Яъни, бундан кейин Мен билан мулоқот вақтида қўрқма, омондасан, деб тафсир қилинади.

^[1609]Ўхшаш оятлар:  Нисо 4/119, Тоҳа 20/82.

^[1610]Тоҳа 20/22, Қасос 28/31-32.

^[1611]Исро 17/101, Аъъроф 7/133.

^[1612]Оли Имрон 3/106.

^[1613]Сулаймон Довуднинг ўғли бўлган.

^[1614]Ворис деганда икки хил маъно англашилади: Бири ўлганидан ёки йўқ бўлиб кетганидан кейин ўрнини эгаллаш (Марям 19/40), ёки доимий эгалик қилиш ҳуқуқига эга бўлиш деган маъно англашилади (Зухруф 43/72). Ўзбек тилида кўчма маънода ўтмишдан, ота-боболардан мерос қолган моддий ва маданий бойликларга эгалик қилувчилар, уларнинг иш-ларини давом эггирувчилар учун ҳам ворис ҳамда меросхўрлар деб айтилади.

^[1615]Араб тилида «ҳар нарса» деганда баъзан «кўп нарса» тушунилади. Бу оятдаги «ҳар нарса» ибораси улар сўраган ҳар нарса бўлиши ёки аввалги пайғамбарларга берилган ҳар нарса бўлиши мумкин. (Қаранг: Мадорик, Таъвилот.)

^[1616]

^[1617]Сабаъ 34/15.

^[1618]Билқис мелоддан аввалги 2.000 (икки минг) йилларда яшаган Шураҳлнинг қизи экани, Ўша аёлни номи тафсирларда Билқис деб келади. Сабаъ аслида нир қавмнинг номи бўлган.

^[1619]Қуръондаги «сабил» калимаси Аллоҳнинг йўлига, «китоб» калимаси Аллоҳнинг китобига ишорат қилади. (Қаранг: Таъвилот)

[1620] «Ìàқîìèíãäàí òóğìàñèíãäàí àââàë» âà «Êåëòèğèá қўéèø» èáîğàëàğè ўçèíè ìàқòàø ó÷óí áўğòòèğìà ñèôàòèäà àéòèëãàí áўëèøè ıҳòèìîëè êўïğîқ. Áó êàëèìàëàğíè «îëèá áîğà¸òãàí ìàæëèñèíãíè òóãàòìàñèíãäàí îëäèí ìåí óíè ñåíãà êåëòèğèá áåğàìàí» äåá, ìóáîëàғà øàêëèäà òóøóíñà ҳàì áўëàäè.

^[1621]Шукр – ўзига қилинган яхшиликни тан олган ҳолда, сўз ва ҳаракати билан ўз бурчини адо этишдир.

^[1622]Карим сифати Аллоҳга нисбатан ишлатилганида, Аллоҳнинг неъмат бериши ва яхшилик қилишини чиройли эканига далолат қилувчи исм деб билинади. Агар инсон учун ишлатилса, унинг хулқ-атвори  ва унда кўриниб турган мақтовга лойиқ ишларининг номи деб айтилади (Муфрадот).

^[1623]Зорият 51/31-36, Таҳрим 66/10.

^[1624]Танлаб олинган бандалар деганда барча элчилар ҳам, мўминлар ҳам назарда тутилиши мумкин. (Қаранг: Соффат 37/181, Анъом 6/54.)

^[1625]Оят бошидаги калимага берилган маъно учун Қомусул-Муҳит ва Мақойисга қаралсин.

^[1626]Бу оятдаги «ман» калимаси аввалги оятдаги саволга алоқадор эмас. Бу оятда «аллазий»  маъно берилади (Маонил-Қуръон, Имом Ахфаш). Имом Насафийга кўра «бал» маъноси берилади (Мадорик).

^[1627]Бу оятда илтифот қоидаси бор. яъни учинчи шахсдан биринчи шахсга кўчган.

^[1628]“Оятдаги «яъдилун» феълига баъзан Анъом 6/1 оятдаги каби тенглаштириш маъносида ҳам келади.

^[1629]Наҳл 16/15 ва Анбиё 21/31.

^[1630]Икки денгиз деганда қиталардаги денгизлар тушунилиши ҳам мумкин, ширин сувли ва аччиқ сувли икки денгиз ораси ажратилгани ҳам тушунилиш мумкин.

^[1631]Шак уч қисмга бўлинади; бир нарсани борлиги ёки йўқлиги ҳақида гумон қилиш, ёки бор нарсанинг жинси нимадан экани ҳақида гумон қилиш, ёки баъзи бир сифат ва хусусиятлари ҳақида гумон қилиш. Яъни, қатъий илм ва ишончга эга бўлмасликдир.

^[1632]Мушриклар охират ҳаёти билан қизиқмай қўйганлиги сабабли, улардаги бу ҳақидаги илм ҳам етарсиз бўлиб, ниҳоясига етиб қолган. Бунинг сабаби, улар қиёмат ҳақида билишни истамаяпти, у ҳақидаги маълумотларни кўришни хоҳламаяпти.

^[1633]Шукр уч қисмга бўлинади, қалбдаги шукр, яъни онеъматни тасаввур қилиш, тилдаги шукр, яъни неъмат берувчини мақташ,ҳамда бошқа аъзоларнинг шукри, яъни неъматга муносиб равишқа муносабат билдириш. Шунинг учун маъно оқишига қараб, баъзан қадрига етмайди, ёки бурчини бажармайди, ёки шукр қилмайди деб таржима қилинади.

^[1634]Ҳадид 57/22, Қоф 50/18.

^[1635]Бу оятдаги «мўминлар» иборасини «Қуръонга эргашган ва унга амал қилганлар» деб тафсир қилган Имом Мотрудий.

^[1636]Ҳақни эшитишдан юз ўгирган ва ҳақни тан олмаган инсонларни Аллоҳ Қуръоннинг баъзи оятларида кар, кўр ва соқов деб атаган. Ўликларни эшитмаслиги ҳақидаги яна бир оят: Фатир 35/11.

^[1637]Бу оятнинг далолатича, Аллоҳдан ҳидоят сўраб интилганларга агар Аллоҳ ҳидоят берса, шунда улар ҳидоят топган ва мўмин бўлган бўлади (Таъвилоти Аҳли Сунна).

^[1638]Аллоҳ таоло тарафидан кофирлар учун таҳдид қилиб берилган сўз шу оятларда айтилган: Ҳуд 11/119, Сажда 32/13.

^[1639]Қиёматда ер тилга кириб гапиради. Инсонларга хабар беради. (Қаранг: Залзала 99/1-5) бу ҳолат қиёмат қоим бўлганидан кейинги ҳолат эканига келгусидаги 85- оят ҳам далолат қилади.

^[1640]Марям 19/68-69.

^[1641]Бу савол иборани айнан зиддини ифодалайди. Яъни, пайғамбарларга юборилган ваҳийлар Менинг оятларим эканини билиб туриб ҳам, уни ёлғонга чиқарингиз, деган маъно чиқади. Буни таг маъно дейилади.

^[1642]Қиёматда ёлғончилар гапира олмай қолади (Мурсалат 77/34-35).

^[1643]Бу истисно 89- оятда келтирилган.

^[1644]Унга деганда, Аллоҳниг ҳисоб-китобига, Унинг ҳукмига деб тушунилади.

^[1645]Бу кишилар катта гуноҳларга қўл урмаган ёки ундан тавба қилиб қайтган ва ўзини тузатган мўмин кишилардир. (Қаранг: Нисо 4/31, Нажм 53/32) ундай кимсалар дунё ҳаётида иккала дунёда ҳам чиройли ҳаёт сўрайдиган ва шунга муносиб бўладиган ишлар билан машғул бўлган кимсалардир. Бақара 2/201-202.

^[1646] Қасос сураси, Маккада тушган, 88 оят. Тушиш тартиби 49, ёзилиш тартиби 28.

[1647] Бу ҳарфларга «ҳуруфи муқаттоа» ва «ҳуруфут-танбеҳ» дейилади. Қуръони Каримнинг бундан бошқа яна 28 та сураси мана шундай, яъни ўқувчи ва эшитувчининг диққатини ва фикрини жалб қилиш учун араб тилига хос бир қоида билан бошланган. Ҳуруфи муқаттоадан кейин келадиган оятлар асосан Қуръоннинг асл моҳияти, мазмуни ва ўзидаги усул ва қоидаларни, Қуръоннинг нозил бўлишидаги мақсади ва Пайғамбар алайҳиссаломнинг Қуръонга нисбатан юклатилган вазифаси ҳақида баён қилиб берувчи оятлар келган. Пайғамбар алайҳиссаломга буларнинг маънолари ҳақида ҳеч қандай савол берилмаган. Бу эса, у ҳарфларда турли илоҳий сирлар яширилмаганини, аксинча уларнинг маъно ва моҳияти очиқ-равшан бўлганини билдиради. Яъни танбеҳ ҳарфларидир. Демак, бу ҳарфлардан қасд қилинган нарса; булардан кейин ўқиладиган оятларга ўқувчи ва эшитувчиларнинг диққатини жалб қилишдир. Ўзбек тилида бу каби ҳолатларда «Диққат! Диққат!» калимаси фойдаланилади.

^[1648]Оятда “نتلو — тиловат қилиб беряпмиз” ибораси бор. Тиловат — эслатма бериш ва у орқали тўғри йўлга солиш мақсадида тушунтириб ўқиб беришдир (Саййид Тантовий). Маъносини тушуниб ўқишга ҳам тиловат дейилади (Муфрадот).

^[1649]Фиръабн ўз юртидаги халқни икки қисмга ажратиб юборган. Ўз миллатига мансуб бўлган кишиларни эркин қўяр, Исроил Авлодларини (йеврейларни) эса оятда келтирилган азоблар билан азоблар эди. Бу эса, унинг миллатчи эканига далолат қилади. Фиръавн ва Бану ИСроил ҳақидаги ўхшаш оятлар: Бақара 2/49, Аъроф 7/127, 141, Иброҳим 14/6, Ғофир 40/25.

^[1650]Шуаро 26/52-59.

^[1651]Ваҳий калимаси пайғамбарларга нисбатан ишлатилса – Аллоҳдан элчи-фаришта орқали ҳавий/хабар олишга айтилади. Бошқа ҳолатларда эса, тўғри туш кўриш, зеҳнига сингиб қолиш, қалбига илҳом келиш, каби маъноларни англатади. Мусо алайҳиссаломнинг онаси пайғамбар бўлмагани учун (Юсуф 10/109, Наҳл 16/43), бу оятдаги ваҳийга кейинги маънолар берилади. Лекин, улардан айнан қайси бири орқали бу буйруқ билдирилгани бизга маълум эмас. Уни билишдан масъул эмасмиз. (Қўшимча маълумот учун қаранг: Мафотиҳул-Ғайб.) Баъзилар, ўша даврда Шуайб (а.с.) пайғамбар эди. Балки унга Аллоҳ элчи фаришта орқали ваҳий қилган бўлса, у Мусонинг онасига элчи юбориб билдирган бўлиши ҳам мумкин, деб таъвил қилади.

^[1652]Сандиққа солиб ташлангани Тоҳа сурасининг 39-оятида баён қилинган.Аллоҳ таоло баъзан тушларда ҳам баъзи нарсаларни билдириб қўяди (Юсуф 12/4-5, 43, 49). Демак, Аллоҳ таоло бандаларига баъзан тўғри ишларни кўнглига солиб билдириб қўяди, ўзининг ҳикмати орқали йўл кўрсатиб қўяди.

^[1653]Бу оятдаги “лом-ل”  «Ломи оқибат» ва Лому сайрура” дир. Яъни, «оқибатда» деб маъно берилади. (Қаранг: Мадорик, Зажжож)

^[1654]Аҳқоф 33/15.

^[1655]Муҳсин калимасидан иккита фарқли маъно чиқади:

• Бировга моддий яхшилик қилувчи.
• Ўз вазифасини ёки қилаётган яхши ишини пухта, чиройли ва маромига етказиб бажарувчи (Лисан, Муфрадот).

 

[1656] Òîҳà 20:40, Øóàğî 26:19-21.

^[1657]Гапга Аллоҳни вакил қилиш – ишининг натижасини Аллоҳдан кутиш ва Унга таваккал қилишдир.

^[1658]Мусо алайҳиссалом оиласига нисбатан «Турин туринглар» дея кўплик учун ишлатиладиган калима ишлатган, ҳамда оят бошида Мусо а.с. нинг аёли эмас, «оиласи» деб келтирилди. Бу эса, ўшанда Мусо алайҳиссаломнинг ёнида унинг болалари ҳам бўлганини билдиради.

^[1659]Аллоҳдан ваҳий олган пайғамбарларга ҳеч қандай хавф-хатар ва ғамгинлик бўлмайди. Ўша вақтдан бошлаб Мусо ҳам пайғамбар бўлган.

^[1660]Тоҳа 20/42-48 оятларда Мусо Фиръавнга Аллоҳдан қандай оят билан келгани баён қилинган.

^[1661]Фиръавн ва унга ўхшаган ёвуз етакчилар, ўзларининг ортидан гуноҳга ботиб эргашиб юрган тобеларини жаҳаннам азобидан қутқариб қололмайди.

^[1662]Демак, қиёматгача Фиръавн ва унга эргашганларни инсонлар лаънатлашда давом этади.

^[1663]Моида 5/19.

[1664] Èñğî 17:90-93, Àíêàáóò 29:50-51.

^[1665]

^[1666]Яъни, аввалги илоҳий китобга эга бўлган кишилар, агар ўзларидаги китобни яхши билса ва унга ишонса, ўша китобларни тасдиқлаган сўнги илоҳий китоб – Қуръонга ҳам ишонишлари керак бўлади.

^[1667]Кимки Аллоҳга йўналса, ана шу кимсаларни Аллоҳ ҳам ҳидоят қилади.

^[1668]Анъом 6/94.

^[1669]Аллоҳ таоло йўқдан бор қилиб яратишда Ўзи танлаган ва хоҳлаганини яратади. Ҳеч бир инсонга ўз онасидан эркак ёки аёл бўлиб туғилишни танлаш ихтиёри берилмаган. Мавжудотни яратишда Аллоҳ Ўзи муносиб билган ва Ўзи хоҳлаган шаклда яратади. Яратилишда ҳеч кимни ва ҳеч нарсани танлаш ихтиёри йўқ. Яратганидан кейин эса, бандалари ихтиёр қилган нарсаларидан ҳам Ўзи хоҳлаганини яратади. Яъни, банда нимани хоҳласа унинг барча хоҳиши амалга ошмайди. Баъзи муфассирлар кимни пайғамбар бўлиш ёки бўлмаслиги ҳақида ихтиёр йўқ, деб таъвил қилишган ва бу оятни Зухруф 43/11 оятига жавоб сифатида нозил бўлган деб тафсир қилишган. Вақф қоидасидаги қарашларга кўра, бу оятни қуйидагича фарқли таржима қилганлар ҳам бўлган: «Роббинг Ўзи танлаганини яратади. Уларнинг танлаш ҳаққи бўлган нарсалардан ҳам танлаб олади.»

^[1670]Бақара 2/277, Оли Имрон 3/29, 119, Ҳуд 11/5, Наҳл 16/23, намл 27/25, 74.

^[1671]Аллоҳга охиратда ҳам олқиш ва мақтов айтилади. (Қаранг: Фатир 35/34, Зумар 39/74, Юнус 10/10.)

^[1672]Маҳшарда Аллоҳнинг ҳукми ўтади, кимни жаннатга ҳукм қилса жаннатга, кимни жаҳаннамга ҳукм қилса жаҳаннамга киради.

^[1673]Кеч билан кундуз давомли алмашиб турадиган қилиб қўйилиши, Аллоҳ таолонинг инсониятга қилган марҳаматидир. Агар буни тўхтатиб қўйса, Ундан бошқа ҳеч ким кеча билан кундуз алмашишини йўлга сололмайди.

^[1674]Бу оят араб тилидаги лафф ва нашр қоидасига кўра таржима қилинди.

^[1675]Юнус 10/67, Ғофир 40/61, Набаъ 78/10.

^[1676]Қиёматда ҳар бир умматдан гувоҳлар келтирилади. Бақара 2/144, Нисо 4/41, Наҳл 16/84, 89.

^[1677]Оли Имрон 3/24, Анъом 6/22-24, 138, Аъроф 7/53,  Анкабут 29/13, Аҳқоф 33/28.

^[1678]«Мафотиҳ — калитлар» калимасига «хазиналар» деб маъно берса ҳам бўлади (Саййид Тантовий, Имом Мотрудий, Ибн Атийя).

^[1679]Азоб ва ҳалокатга лойиқ бўлиб қолганида, уларни ҳалок қилишдан олдин улардан сўраб ўтирилмайди. Чунки Аллоҳ ҳамма нарсани билади. Охиратда ҳам гуноҳни қилганмисан ёки қилмаганмисан, деб савол берилмайди. Аксинча, уларни ўзларига ўзларини гуноҳ қилдириш ва айбини бўйнига қўйиш учун ҳисоб-китоб қилинади. Зотан, қилган ишларининг барчаси амал дафтарларига ёзиб қўйилган бўлади (Қоф 50/17-18). Ер юзида содир бўлаётган ҳамма нарса аниқ ёзиб борилади (Анъом 6/59).

^[1680]Охиратни унутиб, фақат дунё хоҳлаган кимсаларга, дунода насибаси берилса-да,  охиратда уларга ҳеч қандай яхшиликдан ҳисса бўлмайди (Ҳуд 11/15-16, Исро 17/18-20). Мўмин-мусулмонлар Аллоҳ таолодан дунёда ҳам охиратда ҳам яхши яшашни сўрашлари керак (Бақара 2/200-202). Дунёни охиратдан устун қўйишлик кофирликка етаклайди. Чунки, куфрга сасодан дунёга бўлган муҳаббат сабаб бўлади (Иброҳим 14/2-3, Наҳл 16/106-107).

^[1681]Анкабут 29/40.

^[1682]Яъни, Аллоҳнинг азоби келганида уни на мол-давлати, на тарафдорлари қутқариб қололмади, унга ҳеч ким ёрдам бермади. Қорун ва унга ўхшаган дунёпараст, зўравон ва кофир кимсалар, ўзларининг мол-давлати ва болаларининг кўплиги сабабли, ҳеч қандай азобга гирифтор бўлмаймиз, деб ўйлайди (сабаъ 34/35-36). Улар ўзларига берилган имкониятлар Аллоҳ тарафидан беилганини, уни хоҳлаган вақт яна олиб қўйишини унутиб қўйишади.

^[1683]Исро 17/30, Анкабут 29/62, Рум 31/37, Сабаъ 34/36.

^[1684]Қуръонни фарз қилди деганда, унга шубҳасиз ишонишни, амал қилишни ва бошқаларга ҳам етказишни фарз қилди, дегани бўлади. Кимки Расулуллоҳга (суннатга) эргашмоқчи бўлса, Қуръонга амал қилиши керак.

^[1685]Қуръон Муҳаммад алайҳиссаломнинг ўз истаги билан нозил бўлмаган. Балки, уни Аллоҳ Ўз ихтиёри ва танлови асосида нозил қилди, уни етказишни ва унга аввало ўзи амал қилишни Муҳаммад алайҳиссаломга фарз қилди.

^[1686]Аллоҳга нисбатан ишлатилган «юз» ибораси Унинг зотига ишорат қилади (Имом Насафий, Мадорик, Ибн Касир тафсири).

^[1687]Қиёматда қайта тирилишдан олдин ҳамма нарса ҳалок бўлади. Охиратда эса инсон ва жинлар яна унинг ҳузурига тўпланади (Бақара 2/203, Оли Имрон 3/158).

[1688] Бу ҳарфларга «ҳуруфи муқаттоа» ва «ҳуруфут-танбеҳ» дейилади. Қуръони Каримнинг бундан бошқа яна 28 та сураси мана шундай, яъни ўқувчи ва эшитувчининг диққатини ва фикрини жалб қилиш учун араб тилига хос бир қоида билан бошланган. Ҳуруфи муқаттоадан кейин келадиган оятлар асосан Қуръоннинг асл моҳияти, мазмуни ва ўзидаги усул ва қоидаларни, Қуръоннинг нозил бўлишидаги мақсади ва Пайғамбар алайҳиссаломнинг Қуръонга нисбатан юклатилган вазифаси ҳақида баён қилиб берувчи оятлар келган. Пайғамбар алайҳиссаломга буларнинг маънолари ҳақида ҳеч қандай савол берилмаган. Бу эса, у ҳарфларда турли илоҳий сирлар яширилмаганини, аксинча уларнинг маъно ва моҳияти очиқ-равшан бўлганини билдиради. Яъни танбеҳ ҳарфларидир. Демак, бу ҳарфлардан қасд қилинган нарса; булардан кейин ўқиладиган оятларга ўқувчи ва эшитувчиларнинг диққатини жалб қилишдир. Ўзбек тилида бу каби ҳолатларда «Диққат! Диққат!» калимаси фойдаланилади.

^[1689] Фитна калимаси Қуръонда сўз оқишига қараб фарқли маъноларда келади; Имтиҳон (Аъроф 7/155), Алдов (Аъроф 7/27), жаҳаннам азоби (Зорият 51/10-14), жанг (Бақара 2/216).

^[1690] Баъзи инсонлар Аллоҳга юзаки ибодат қилади. Аллоҳ уларни ким ва қандай инсон эканини ўртага чиқариб беради (Ҳаж 22/11) Аллоҳ кимнидир яхши нарса билан, кимнидир ёмон нарса билан синовдан ўтказади (Анбиё 21/35).

^[1691] Янги жумла бошида келган “أم” ҳарфи мунқотиъ бўлиб, «балки» маъносида танбеҳ учун келади.

^[1692] Жиҳод – сўзликда жидди-жаҳд, тиришқоқлик деган маъноларда келади. Қуръонда жиҳод – Шайтон, душман ёки ўз орзу-истакларига қарши олиб борилган ҳар қандай жиддий фаолиятнинг умумий номидир (Муфрадот). Жиҳод калимасига фақатгина маъно оқишига қараб «жанг қилиш» деб таржима қилинади. Бу оятдаги жиҳод – Ислом дини учун қўлидан келганида фидокорлик қилиш, яхши ишларда тиришқоқлик қилиш, керак бўлса, бостириб келган душманга қарши имони ва ватани учун жанг қилиш каби ишларни ўз ичига олади.

^[1693] Фуссилат 41/46, Жосия 45/15.

^[1694] Ушбу оятда ўзбек тилига таржима қилганда «йил» маъносини билдирувчи иккита калима ишлатилган. Демак, уларнинг ҳар бири алоҳида бир нарсага урғу беришни талаб қиладиган икки хил йилга ишорат қилади. Араб тилида “سنة” ва  “عام”  «Сана» ва «Ом» калималари «Йил» маъносида келса-да, «Сана» калимаси салбий ва қийин ўтказилган йиллар учун, «Ом» калимаси эса, ижобий ва яхши ўтказилган йил учун ишлатилади. Нуҳ (а.с.)  га нисбатан ишлатилган 950 йил, унинг қавми орасида қолган узоқ вақти уларнинг зиёнига ишлаганига ва ҳидоятга кирган инсонлар жуда ҳам кам эканига ишорат қилади. Яъни, Нуҳ (а.с.) қавми орасида яшаган муддатнинг жуда кўп қисми қийинчиликда ўтганини билдиради. Бу эса, қавмига бало тилаб қилган дуосига нима сабаб бўлганига ишорат қилади. Баъзи муфассирлар, бу оятдаги 950 йил мажозий қўлламда келган бўлиб, Нуҳ алайҳиссалом умрининг жуда ҳам кўп қисмини қавмини даъват қилиш билан ўтказганини билдиради, деб тафсир қилишган.

^[1695] «Буни» деганда ё кема ёки ўша ҳодиса назарда тутилади. Ҳозирда халқаро тадқиқотлар натижасида ўртага чиқаётган аввалги замонлардаги сув тошқини асоратлари мана шунга ишорат қилса керак.

^[1696] “Èëîҳàøòèğèëãàí íàğñàëàğ” деб таржима қилинган «авсон» калимаси, ёлғондан тўқиб чиқарилиб, уйдирилган ҳар қандай моддий ҳамда маънавий ñèғèíèëàäèãàí íàğñàëàğãà àéòèëàäè. Ёғоч ёки тошдан ясалган ҳайкалга сиғиниш билан, ўлган ёки тирик инсонларнинг руҳларига мурожаат қилиб ризқ ёки фарзанд сўраш ҳам айнан бир хил ширк амали ҳисобланади. Бу эса жуда катта гуноҳдир. Бу ишдан тавба қилиб, ўзини тузатмаса, инсонинг қилган барча яхши ишлари йўққа чиқиши турган гап (Нисо 4/48).

^[1697] Иброҳим 21/51-70.

^[1698] Бу ҳақида қўшимча маълумот учун Ҳижр 58/15 ва Зорият 51/32 оятларга қаранг. Лут алайҳиссаломнинг аёли кофир бўлган. Шунинг учун у нажот тополмай ҳалок бўлган (Таҳрим 66/10).

^[1699] «Мустабсир» – кўрган нарсаси ҳақида ақл юритиб, уни ҳақ ёки ноҳақ эканини ажратиб оладиган даражада ақл соҳиби дегани. Демак, уларда ақл бўлгани билан, ҳақ  йўлда юрмадилар, элчиларга ишонмадилар, Аллоҳнинг йўлида юрмадилар. Натижада, элчиларга ишонмаган инсонлардан бошқа барчаси ҳалок бўлди.

^[1700] Аллоҳдан бошқа бировни ўзига ҳимоячи ва идора этиб турувчи дўст тутиб олганлар қаттиқ адашган бўлади. Чунки, ҳаётни ва ўлимни ҳам, ризқни ҳам берадиган Аллоҳдир. Ўргимчак ини уни на иссиқдан, на совуқдан ва на бир фалокатдан сақлаб қололмагани каби, Аллоҳдан бошқаларга сиғиниб паноҳ сўраганлар, ўзларига Аллоҳдан келадиган ҳеч нарсани тўсиб қололмайди. Аллоҳдан бошқасига ишониб қолиб, бирон бир ножўя хатти-ҳаракат қилиб қўйишдан, бирон бир жиноятга қўл уриб қўйишдан эҳтиёт бўлайлик. Бу оят Аллоҳдан бошқаларга дуо қилиб ёрдам сўрайдиган ва Ундан бошқа сохта илоҳларга илтижо қиладиганлар кишиларга қаттиқ огоҳлантирув бўлади.

^[1701] Ҳар бир соҳа ва фанни ўз билимдони ва олими бўлади. Ҳайвонот ва ҳашаротлар оламини ҳам ўзига хос илми ва ҳикмати бор. бу оятда келтирилган урғочи ўргимчак билан эркак ўргимчакни айнан ўша соҳа вакилидан бошқа инсонлар ажрата олмайди ҳам, тушунмайди ҳам. Демак, Аллоҳнинг оятларини ҳақ экани ва бу бир илоҳий хабар эканига кимки ишонмаётган бўлса, бу оятда келтирилган мисол устида излансин ва қарасин-чи, инни ўргимчакнинг қайси бири тўқир экан?!

Ундан ташқари, ширкка кириб қолганларнинг амали ва эътиқоди ўргимчакнинг нимжон инидан ҳам заиф ва яроқсиз экани хабар берилмоқда. Бу эса, мушрикларнинг амаллари пуч эканини билдиради.

^[1702] Бу оятни баъзи муфассирлар «Қуръон тиловат қилиб намозни пухта адо эт» шаклида тафсир қилишган.

^[1703] Булар деганда, Муҳаммад алайҳиссалом ваҳий олган даврларда қўлларида илоҳий китоби бўлмаган Макка мушрикларига ишорат қилади.

^[1704] Ботил аҳли деб ушбу суранинг 52-оятида келтирилган – ботил-асоссиз нарсаларга ишонадиган жоҳил кимсаларга айтилади.

^[1705] Бу оятдаги илм Аъроф сурасининг 52-оятида билдирилган – оятларни оятлар билан очиқлаш илмидир. У илм Ҳуд сурасининг илк оятларида баён қилинган.

^[1706] Бу оят, Аллоҳга ибодат қилишдан ман этилган ёки, Аллоҳдан бошқасига ҳам ибодат қилишга мажбур қилинаётган юртдан чиқиб, бошқа эътиқод эркинлиги берилган юртга кўчиб бориш кераклигини билдиради. Бу ҳақида Нисо сурасининг 97-99 оятларидан батафсил баён қилинган.

^[1707] Яъни, ким қандай ризққа муносиб эканини ҳам, ким муносиб эмаслигини ҳам билади.

^[1708] Бу оят, Аллоҳнинг дини тавҳид эканини кўрсатади. Динда холислик – Аллоҳга на дуода қилишда, на ибодат қилишда Унга ҳеч нарсани шерик қилмасликдир.

^[1709] Муҳсин калимасидан иккита фарқли маъно чиқади:

• Бировга моддий яхшилик қилувчи.
• Ўз вазифасини ёки қилаётган яхши ишини пухта, чиройли ва маромига етказиб бажарувчи (Лисан, Муфрадот).

^[1710] Аллоҳ муҳсинларга ёрдами, ҳидояти, башорати билан яқиндир. Аллоҳ муҳсин бандаларини ёрдамсиз қолдирмайди.

^[1711] Рум сураси, Маккада тушган 60 оят. Тушиш тартиби 84, ёзилиш тартиби 30.

[1712] Бу ҳарфларга «ҳуруфи муқаттоа» ва «ҳуруфут-танбеҳ» дейилади. Қуръони Каримнинг бундан бошқа яна 28 та сураси мана шундай, яъни ўқувчи ва эшитувчининг диққатини ва фикрини жалб қилиш учун араб тилига хос бир қоида билан бошланган. Ҳуруфи муқаттоадан кейин келадиган оятлар асосан Қуръоннинг асл моҳияти, мазмуни ва ўзидаги усул ва қоидаларни, Қуръоннинг нозил бўлишидаги мақсади ва Пайғамбар алайҳиссаломнинг Қуръонга нисбатан юклатилган вазифаси ҳақида баён қилиб берувчи оятлар келган. Пайғамбар алайҳиссаломга буларнинг маънолари ҳақида ҳеч қандай савол берилмаган. Бу эса, у ҳарфларда турли илоҳий сирлар яширилмаганини, аксинча уларнинг маъно ва моҳияти очиқ-равшан бўлганини билдиради. Яъни танбеҳ ҳарфларидир. Демак, бу ҳарфлардан қасд қилинган нарса; булардан кейин ўқиладиган оятларга ўқувчи ва эшитувчиларнинг диққатини жалб қилишдир. Ўзбек тилида бу каби ҳолатларда «Диққат! Диққат!» калимаси фойдаланилади.

^[1713] «Аднал-арз» иборасига «дунёнинг энг паст қисмида» деб маъно берган тафсирчилар ҳам бўлган. Чунки, ўша жанг Ўликденгиз билан ҳозирги Исроил давлати ўртасида содир бўлган. Ҳар иккала маъно ҳам тўғри ва бир-бирини қўллаб-қувватлайди ва яна-да очиқлаб беради.

^[1714] Қиёматда ҳар бир мушрик ўз бут-санамини инкор қилади. уйдуриб чиқарилган ва Аллоҳга баъзи хусусият ва сифатларда тенглаштириб олинган сохта шафоатчи ва сохта илоҳлар ҳам ўзларига ишонган тобеъларини инкор қилади ва бир-бирларини лаънатлайди. (Қаранг: Анкабут 29/25)

^[1715] Қиёмат куни инсоният иккига бўлинади; бир қисми жаннатга, яна бир қисми жаҳаннамга жойлаштирилади. Учинчи қисм бўлмайди. (Қаранг: Шўро 42/7)

^[1716]

^[1717] Ҳаж 22/71.

^[1718] «Аллоҳнинг яратишида ўзгариш бўлмайди», деб таржима қилганлар ҳам бор.

^[1719] Оятдаги «фарроқу» иборасини «фаароқу» деб ўқиганлар ва шунга кўра тафсир қилганлар бор. (Қаранг: Таъвилот). Яъни, «дидидан айрилган» деб таржима қилганлар ҳам бўлган.

^[1720] Аллоҳнинг динидан узоқлашиб, ўзлари тўқиб олган тушунча ва қонунларни ўзларига дин қилиб олган ёки, Аллоҳнинг динига бошқа нарсалар қўшиб олиб, уни ўзларига дин қилиб олган тоифаларнинг ҳар бири ўзининг нотўғри йўналиши ҳақ деб билиб, ўзларини хурсанд қилиб яшайдилар. Аллоҳнинг ҳақ дини Қуръондаги диндир, Муҳаммад алайҳиссалом олиб келган диндир. Қуръонга зид бўлган нарса Аллоҳнинг дини эмас. Ислом динида асл манба ва мезон Қуръондир.

^[1721] Макка мушриклари ўзларини мушрик эканини тан олмас эди, бут-санамларга илтижо қилишини Аллоҳга яқинлик воситаси деб билишар, ўзлареининг моддий ва маънавий уйдирма илоҳларини ўзларига шафоатчи (оқловчи) бўлади деб ҳисоблашар эди (Зумар 39/3, Юнус 10/18). Қуръон уларнинг бу қилмишлари ширк эканини айтиб турадиган аниқ ва ҳақ китобдир.

^[1722]  Баъзан оятлардаги «ҳақ» калимасига «эҳтиёж» деб маъно берилади. Ҳуд сурасининг 79-оятида ҳам айнан шу маъно келтирилган. Қаранг: Ҳуд 11/79.

[1723] Оятдаги «атайтум мин закат» иборасига «судхўрликдан сақланиб покиза ҳолатда берган қарзингиз» шклида таржима қилинса ҳам бўлади. Чунки, закот калимасининг маъноларидан бири поклик, ҳалоллик, тўғрилик ва софликдир. Судхўрликдан тийилиб, ҳалол ҳолатда берилган қарзга ҳам закот дейилса бўлади.

^[1724] Аъроф 7/30, Оли Имрон 3/106.

^[1725] Луқмон сураси, Маккада тушган, 34 оятдан иборат. Тушиш тартиби 57, ёзилиш тартиби 31.

[1726] Бу ҳарфларга «ҳуруфи муқаттоа» ва «ҳуруфут-танбеҳ» дейилади. Қуръони Каримнинг бундан бошқа яна 28 та сураси мана шундай, яъни ўқувчи ва эшитувчининг диққатини ва фикрини жалб қилиш учун араб тилига хос бир қоида билан бошланган. Ҳуруфи муқаттоадан кейин келадиган оятлар асосан Қуръоннинг асл моҳияти, мазмуни ва ўзидаги усул ва қоидаларни, Қуръоннинг нозил бўлишидаги мақсади ва Пайғамбар алайҳиссаломнинг Қуръонга нисбатан юклатилган вазифаси ҳақида баён қилиб берувчи оятлар келган. Пайғамбар алайҳиссаломга буларнинг маънолари ҳақида ҳеч қандай савол берилмаган. Бу эса, у ҳарфларда турли илоҳий сирлар яширилмаганини, аксинча уларнинг маъно ва моҳияти очиқ-равшан бўлганини билдиради. Яъни танбеҳ ҳарфларидир. Демак, бу ҳарфлардан қасд қилинган нарса; булардан кейин ўқиладиган оятларга ўқувчи ва эшитувчиларнинг диққатини жалб қилишдир. Ўзбек тилида бу каби ҳолатларда «Диққат! Диққат!» калимаси фойдаланилади.

^[1727]Энг катта зулм Аллоҳга ширк қўшишдир. Ҳар қандай ҳақсизликка ҳам зулм дейилади.

^[1728]Имом Мотрудий бу оятдаги келтирилган илмнинг асоси учта нарса — ақл, суннат ва Қуръон – деб таъвил қилган.

^[1729]Дунё неъматлари жуда оз ва ўткинчидир (Нисо 4/77). Аллоҳ таоло мўминни ҳам кофирни ҳам дунёда вақтинчалик ноз-неъматлардан баҳраманд қилиб туради.

^[1730]Илк тафсирчилар бу оятдаги «Аллоҳнинг сўзлари» ни Аллоҳнинг илмидир, деб тафсир қилган. (Қаранг: Маонил-Қуръан, ан-Наҳҳос, )

^[1731]Ҳар – бир нарсани тўғри эканига ва ҳақиқий эканига ишорат қилади. Аллоҳ ҳақиқатда ҳам бордир, У ҳақиқий илоҳдир, ундан бошқа ёрдамга чақириладиган ёки ибодат қилинадиган сохта илоҳ ва маъбудлар ёлғон ва ботилдир, аслида йўқдир, тўқиб чиқарилгандир.

^[1732] Сажда сураси, Маккада тушган, 30 оят. Тушиш тартиби 75, ёзилиш тартиби 32.

[1733] Бу ҳарфларга «ҳуруфи муқаттоа» ва «ҳуруфут-танбеҳ» дейилади. Қуръони Каримнинг бундан бошқа яна 28 та сураси мана шундай, яъни ўқувчи ва эшитувчининг диққатини ва фикрини жалб қилиш учун араб тилига хос бир қоида билан бошланган. Ҳуруфи муқаттоадан кейин келадиган оятлар асосан Қуръоннинг асл моҳияти, мазмуни ва ўзидаги усул ва қоидаларни, Қуръоннинг нозил бўлишидаги мақсади ва Пайғамбар алайҳиссаломнинг Қуръонга нисбатан юклатилган вазифаси ҳақида баён қилиб берувчи оятлар келган. Пайғамбар алайҳиссаломга буларнинг маънолари ҳақида ҳеч қандай савол берилмаган. Бу эса, у ҳарфларда турли илоҳий сирлар яширилмаганини, аксинча уларнинг маъно ва моҳияти очиқ-равшан бўлганини билдиради. Яъни танбеҳ ҳарфларидир. Демак, бу ҳарфлардан қасд қилинган нарса; булардан кейин ўқиладиган оятларга ўқувчи ва эшитувчиларнинг диққатини жалб қилишдир. Ўзбек тилида бу каби ҳолатларда «Диққат! Диққат!» калимаси фойдаланилади.

^[1734] Аждодларига пайғамбар келган бўлса-да, лекин шахсан ўзлари ўша пайғамбарга берилган китоб ҳақида гапириб огоҳлантирувчи бирини кўрмаган бўлса, улар ҳам шу оятдаги огоҳлантирувчи келмаган кишилар тоифасига киради. Буни Моида 5/19 очиқлаб беради.

^[1735] Қиёматгача содир бўлган ишлар ёзиб борилади. Кейин, қиёмат куни уларнинг ҳисоб-китоби Аллоҳга ҳавола қилинади.

^[1736] Инсонга берилган руҳ уни бошқа мавжудотдан ажратиб туради. Руҳ орқали инсон эшитиб англаш, кўриб ажрата олиш қобилиятига ҳамда виждонга эга бўлади.

^[1737] Бадандан руҳни айрилишига вафот дейилади, тирик баданни тамомий ҳаракатдан тўхташига мавт – ўлим дейилади.

^[1738] Бу оятга кўра ҳар бир инсонни ўзига тайинлаб қўйилган фариштаси бўлади. зотан, жон олувчи фаришта битта бўлмаслиги ҳақида Наҳл 16/28-32 оятларда баён қилинган. Саҳиҳ ҳадисларда ҳам жон олувчи фаришта «Малакул-мавт» бўлиб келади. Азроил деган ном ва жон олувчи фаришта фақат битта бўлади, деган гап на Қуръонда ва на саҳиҳ ҳадисларда келмаган. (Қаранг: Зумар 39/42)

^[1739] Бу оятдан икки хил маъно ва ҳукм чиқади. 1) Оятлар ўқилаётган вақтда ёнбошлаб ётган бўлса, ёнбошлаган ҳолатидан туриб оятларга ҳурмат кўрсатиб ўтириб олади, агар оятда жаннат васфи келса жаннатни сўраб, агар жаҳаннам васфи келса жаҳаннамдан паноҳ сўраб дуо қилади, агар закот, садақа, инфоқ-эҳсон ҳақидаги оятлар эшитса, дарҳол Аллоҳ йўлида инфоқ-эҳсон қилади. 2) Исро сурасининг 79 ва Зорият сурасининг 2-оятларига кўра эса, тунда таҳажжудга турувчилар, деган маъно ҳам чиқади. Энг афзали, ҳар иккала маъно ва ҳукмга ҳам амал қилишдир.

^[1740] Ўтмишдаги кўплаб қавм ва қабилаларга турли бал-офатлар ва мусибатлар келган. Уларнинг баъзилари огоҳлантириш учун бўлса, баъзилари жазолаш учун келган. Фиръавн ва унинг хонадонига ҳам қон, очарчилик каби огоҳлантириш учун азоблар келган. Демак, инсоният ҳаддан ошаётган даврда Аллоҳ баъзи кимсаларга дунё азобини тоттириб қўяди. Бундай вақтларда инсон аввало ўзини, қолаверса бутун инсониятни тавбага ва ислоҳга даъват қилиши керак. Аллоҳ бизни бундай азоблардан Ўзи сақласин.

^[1741] Қиёматда ким ҳақ ким ноҳақ эканини билдириб, яхши билан ёмонни ўртасини ажратиб қўяди. Лекин, дунёда Аллоҳнинг китоби бўла туриб, битта динга мансуб бўлишларига қарамай, динини бўлиб-парчалаб, фирқаларга бўлиниб, ўзаро тинимсиз ихтилофлар чиқариб, ҳар бир мазҳаб ва фирқа ўзини ҳақ деб, бошқаларни эса ноҳақ деб юргани учун қийматда Аллоҳга жавоб беради. Аслида, мусулмонлар битта китоб узра бирлашишлари керак эди. Аллоҳ шунга буюрган (Оли Имрон 3/103).

^[1742] Аҳзоб сураси, Мадинада тушган, 73 оят. Тóшиш тартиби 90, ёзилиш тартиби 33.

^[1743] Зиҳор – эркак киши ўз аёли билан яқинлик қилмаслик мақсадида, аёлига «Сен онамнинг бели кабисан»  ёки шу каби иоралар ишлатишидир. Бунинг ҳукми ҳақида Мужодалар 58/3-4 оятларда баён қилинган.

^[1744] Анфол сурасининг 8-оятида, мерос масаласида диний биродарлик, имон-эътиқод ёки муҳожирлик эмас, балки қариндош-уруғчилик асос экани баён қилинган. Шундай бўлса-да, қариндошчилиги бўлмаган диний биродарларига моддий ёрдам бериш албатта мумкин экани ушбу оятдан маълум бўлмоқда.

^[1745] Баъзи тафсирчилар бу оятдаги мустаҳкам сўз Аллоҳга ширк келтирмасликлари ҳақидаги ваҳий деб айтишган (Зумар 39/65). Баъзилар эса, пайғамбарларни ўзига ваҳий қилинган нарсани тўлиқ етказишлиги ҳақида сўз олган, деб таъвил қилишади.

^[1746] Қиёматда Аллоҳ пайғамбарларда уларга қавми қандай жавоб қайтаргани ва қандай муносабатда бўлгани ҳақида сўрайди (Моида 5/109).

^[1747] Бу воқеа ҳижратнинг 5 йили содир бўлган деб айтилади. Бу жанг «Хандак ғазоти», «Аҳзоб куни», деб номланади. Ўшанда Ислом ва мусулмонларга қарши турли қабилалардан гуруҳ-гуруҳ жангчилар келган. Улар: Қурайш, Ғатафон, Қурайза ва Назийр қабилалари.

^[1748] Ясриб Мадина шаҳрининг эски номи.

^[1749] Бу оятдаги фитна – Исломдан қайтиб, Исломга ва мусулмонларга қарши жанг қилиш фитнасидир. Келгусидаги оятлар шунга далолат қилади.

^[1750]

^[1751] Бу оятлардан маълум бўладики, инсон Исломдан қайтиб кофир бўлса, уни барча ишлари бекор бўлиб кетади, мунофиқлик ила қилган ишлари ҳам йўққа чиқиб кетади, фойда бермайди. Аллоҳ ҳаммамизга сабот, садоқат ва ихлос насиб қилсин.

^[1752] Қуръонни ким кўп тушуниб ўқиса, ўша киши Аллоҳни кўп зикр қилган бўлади. Чунки Қуръоннинг тамоми зикрдир. Ундаги оятларни албатта тушуниб ўқиш керак.

^[1753] Имом Зажжож, Имом Фарро ва бошқалар бу оятда келтирилган кофирлар Абу Суфён ва унинг аскарлари, деб айтишган.

^[1754] Бу оятга берилган маъно учун Тобарий тафсирига, Буззий ва Қунбулни Ибн Касирдан ҳамда, Дуррий ва Сусийни Абу Амрдан қилган Қуръон ривоятларига қаранг.

^[1755] Бу оятдаги мўмин эркак ва мўмина аёл аввало Расулуллоҳга ва Зайнаб онамизга тегишли бўлади. Ундан кейин барча мўмин ва мўминаларга тегишли.

^[1756]

^[1757] Ўша вақтларда Зайд аёли Зайнаб билан ажрашмоқчи эди. Зайд аёли билан ажрашадиган бўлса, Аллоҳ уни Расулуллоҳни ўзига никоҳлаб қўйишидан қўрқарди. Чунки, қуйидаги оятга кўра, Расулуллоҳ Исломдаги ҳар бир масалада инсониятга ўрнак бўлиши кераклиги билдирилган:

 

«Сизлар учун – Аллоҳдан ва охират кунидан (яхши) умиди борлар, ҳамда Аллоҳни кўп зикр қиладиган[10] (Қуръонни тушуниб кўп ўқийдиган)лар учун Аллоҳнинг элчисида гўзал ўрнак бор.» (Аҳзоб 33/21)

 

Муҳаммад алайҳиссаломни андиша қилишига сабаб бўлган ўрнаклик – боқиб олган ўғли Зайд хотини Зайнабни талоқ илганидан кейин ўзига никоҳлаб қўйилиши билан бу нарсани жоиз экани ҳақидаги ўрнаклиги эди. Ўша даврларда боқиб олган ўғли билан ўз фарзанди бир хил деб қабул қилингани учун, ўгай келини билан уйланиш қабул қилинмас эди. Лекин, Мадинада нозил бўлган шу оят боқиб олган фарзанд асло ўз боласи каби бўлмаслигини баён қилган:

 

«Аллоҳ бир кишининг қалбида иккита қалб яратмаган, зиҳор[11] қилган аёлларингизни сизларнинг оналарингиз қилиб қўймаган, боқиб олган болаларингизни ўз фарзандингиз қилмаган. Булар оғзингиздаги (қуруқ) гапларингиздир. Аллоҳ эса ҳақни айтади ва (тўғри) йўлни кўрсатади. Уларни ўз оталарини номи билан чақиринг, Аллоҳ наздида тўғриси мана шу. Агар оталарини билмасангиз улар диний биродарларингиздир. Юракдан қасд қилиб қилмаган бўлсангиз, хато қилиб қўл урган нарсангизда сизга гуноҳ йўқ. Алоҳ (гуноҳ-у жазони) кечириб юборувчидир, меҳрибондир.» (Аҳзоб 33/4-5)

 

Келгусидаги оятда эса, фақатгина ўз болаларининг талоқ қилган аёллари билан никоҳланиш тақиқланган экани ўртага чиқади:

 

«Ўз пуштингиздан бўлган ўғлиларингизнинг (ажрашган) хотинлари билан никоҳланишингиз… ҳаром қилинган.» (Нисо 4/23)

 

Пайғамбар алайҳиссалом ўзи боқиб олган ўғли Зайдга хотини Зайнаб билан ажрашмаслигини таъкидлаб буюрди, лекин Зайд бунга қулоқ солмади. Кейинчалик, Расулуллоҳ андиша қилган нарсаси рўёбга ошди – айнан Аллоҳнинг Ўзи унга Зайнабни никоҳлатиб қўйди. Буни юқорида келган оятнинг мана шу ибораларидан ўрганамиз:

 

«Зайд хотини билан алоқасини узганида, сени унга уйлантириб қўйдик. Мўминларнинг боқиб олган болалари (талоқ қилиб) хотинларидан алоқаларини узганидан кейин, уларга никоҳланиш масаласида ҳеч қандай муаммо бўлмаслиги учун шундай қилдик. Аллоҳнинг амри бажарилди.» (Аҳзоб 33/37)

 

Бу никоҳни Зайнаб онамиз ҳам хоҳламас эди. Аммо, Аллоҳ таоло қуйидаги оятни нозил қилиб, бу никоҳга на Пайғамбар алайҳиссаломни ва на Зайнаб онамизни эътирози бўлмаслиги кераклигини ҳақида ҳукм қилган:

 

«Аллоҳ ва Расули (яъни Китоби) бир ишни қарорлаштирганида, имон келтирган эркак ва аёлни ўз ишларида танлаш ҳаққи бўлмайди. Ким Аллоҳ ва Расулига (яъни Китобига) қарши чиқса, очиқча адашган бўлади.» (Аҳзоб 33/36)

 

«Аллоҳ ва Расули (яъни Китоби) бир ишни қарорлаштирганида» деган иборани тўғри тушуниш керак. Расул калимасининг биринчи маъноси – бировга юборилган хабар, иккинчи маъноси – ўша хабарни олиб келган элчидир[12]. Элчининг вазифаси эса, ўзига омонат қилиб топширилган нарсага ўзидан ҳеч нарса қўшмасдан уни керакли кишиларга тўлиқ етказиб беришдир[13]. Инсонлар Аллоҳ билан тўғридан-тўғри гаплаша олмагани учун, Ўзининг буйруқларини фақатгина элчилар орқали юборади ва инсонлар уларни элчилардан ўрганади. Демак, расул Исломда иккинчи бир манба эмас, аксинча, Аллоҳнинг сўзларини бизга етказиб берган элчидир. Қуръондаги “Расулуллоҳ – رسول اللّه” ибораси асосан оятларга ишорат қилади. Ўша а оятларга аввало Муҳаммад алайҳиссаломнинг ўзи амал қилиши керак бўлган (Аҳзоб 33/1-2).

 

Барча бу оятларнинг натижаси ўлароқ, юқоридаги Аллоҳ ва расулига итоат қилиш керак деган мазмундаги оятнинг илк мухотоби Муҳаммад алайҳиссалом ва Зайнабдир.

Пайғамбаримиз ҳам, Зайнаб онамиз ҳам Аллоҳнинг амрига сўзсиз итоат қилишиб, Аллоҳ буюрган никоҳни қабул қилишганини келгусидаги оятдан билиб оламиз:

 

«Аллоҳнинг амри (буйруғи) бажарилди.» (Аҳзоб 33/37)

^[1758] Асранди боласи Зайд р.а. аёли Зайнабни талоқ қилганидан кейин, Аллоҳнинг рухсатини амалда ижро қилиб, бу ишда гуноҳ ва маломат йўқлигини кўрсатиб, умматига намуна бўлиши учун, Аллоҳнинг амрига кўра Зайнабга уйланишида у кишига ҳеч қандай маломат ва айб бўлмаган, бўлмайди ҳам.

^[1759] Ўтмишдаги пайғамбарлар ҳақидаги бу ояти билан Аллоҳ таоло Муҳаммад алайҳиссаломга ҳам эслатма беряптики, сен ҳам ўшалар каби Аллоҳдан бошқасидан андиша қилмаслигинг, Аллоҳдан бошқасидан қўрқмаслигинг керак деб, лафзан музорий бўлса-да, маънан буйруқ шаклида бир оят нозил қилган.

^[1760] Бу оятга кўра, Муҳаммад а.с. Аллоҳдан ваҳий орқали китоб ва ҳикмат олган пайғамбарларнинг энг сўнггисидир, энди пайғамбар келмайди. Лекин, Аллоҳнинг оятларини бошқаларга етказадиган, таблиғ ва даъват қилиб халққа Қуръонни етказадиган кишилар келиб туради. Улар ҳам бир нави Аллоҳнинг китобига элчилик қилаётган бўлади.

^[1761] Аллоҳни кўп эслаш, аввало Унинг сўзлари ёзилган Қуръонни тушуниб ўқиш орқали бўлади.

^[1762] Шўро 42/22.

^[1763] Никоҳланганидан кейин аёли билан қовушмай туриб ажрашиб кетган эрлар, аёлига белгиланган маҳрнинг ярмини беради (Бақара 2/237).

^[1764] Аёлларни алмаштириш деганда, бирини талоқ қилиб бошқасига уйланишни ёки, бири вафот этганида ўрнига бошқасини никоҳланишни англатади.

^[1765] Аёллари деганда ўз жинсидан бўлган аёллар тушунилади. Бу ибора мавсуф сифатига изофа қилинган деб айтилади.

^[1766] Бу оятда айтиб ўтилганлар ҳақида гуноҳ йўқлиги айнан уйларига изнсиз киришлик ҳақидадир. Буни Нур 24/31, 58-59 оятлар очиқлаб беради. Бу оятлар бир-бирини очиқлаб беради.

^[1767] Аллоҳ ва фаришталарнинг салавоти мўминларни зулматлардан нурга олиб чиқиши экани ушбу суранинг 43-оятида баён қилинди (Таъвилот). Аллоҳнинг пайғамбарга қилган салавоти – унга ваҳий юбориб, уни зулматлардан нурга, муаммолардан фаровонликка олиб туши, тўғри йўл кўрсатиши ва унга доимо маънан ёрдам бериб туришидир. Душман хийласидан хабардор қилиши, мунофиқларнинг кирдикорларидан дарак бериши, ўтмишдаги пайғамбарлар бошига тушган оғир кунларни эслатиб, бу ҳолатга сабр қилса албатта муваффақият ва ғалабага эришиши эслатиб туриши, жанг майдонларида ёрдам бериши, буларнинг барчаси Аллоҳни пайғамбарга қилган салавотидир, кўмак ва ёрдамидир. Бу ишларни амалга ошишида қатнашган фаришталар ҳам пайғамбарга салавот қилган, яъни, унга нисбатан қилиниши талаб қилинган ҳар турли ёрдам ва кўмакни бажарган ҳисобланади. Демак, мўминлар ҳам доим пайғамбар алайҳиссаломни борида ҳам йўғида ҳам тарафини олиши, кўмак бериши, қўллаб-қувватлаши, унга юклатилган даъват ва таблиғ вазифасига ёрдам бериб давом эттириши керак.

^[1768] Салавот калимасини туб маъноси – бир нарсани орқасида туриб бериш ва уни ташлаб қўймасликдир (Лисан). Бу калимага ушбу оятга «кўмак» деб маъно бериш энг тўғри йўл бўлади. Буни эса ушбу суранинг 43-ояти, Тавба 9/99, 103, Бақара 2/157 оятлар очиқлаб беради.

^[1769] Пайғамбарга толиқ таслимият кўрсатиш қандай бўлишини Нисо 4/65 ояти кўрсатиб беради.

^[1770] Аллоҳни ранжитиш ибораси мажозий маънода келган. Чунки, ҳақиқий маънода ҳеч ким Аллоҳга озор етказиб ранжитолмайди. Баъзи яҳудийлар Аллоҳ бахил, деди (Моида 5/64), баъзилари Аллоҳ муҳтож, деди (Оли Имрон 3/181), бошқалари эса Узайр Аллоҳнинг ўғли, деган бўлса, баъзи насронийлар Масиҳ Аллоҳнинг ўғли, деди (Тавба 9/30). Бу иборалар ила Аллоҳ шаънига нолойиқ гаплар айтишган. Буларнинг бу қилмишлари Аллоҳни ранжитиш дея ифодаланган. Расулуллоҳга етказилган азиятлар эса ҳамма маълум. У кишини сеҳргар, мажнун, Қуръонни ўзи тўқиб олган, шоир ва шу каби туҳматлар билан ҳақорат қилишган. Расулуллоҳ шаънига нолойиқ хатти-ҳаракатлари Расулуллоҳни ранжитиш деб ифодаланган. Келгуси оятда, Аллоҳ ва Расулидан ташқари, мўминларни ҳам ранжитадиган кимсаларга таҳдид оятлари келтирилади.

^[1771] Оятдаги жилбоб калимасидан ҳам ташқи кийим, ҳамда катта рўмол деган маъно чиқади (Лисан). Бу оятга айнан катта рўмол деб маъно берилишининг сабаби, оятдаги «юднийна» ибораси катта рўмолга нисбатан ишлатилади. Таъвилотда ҳам Абу Авсажани жилбоб калимасига рўмолни тепасидан ташлаб оладиган катта рўмол деган ибораси келтирилган.

^[1772] Катталаримиз деганда ёши улуғлар ёки илмли кишилар тушунилади (Мадорик). Демак, Аллоҳ ва Расулига осий бўладиган ишда на катталарга ва на бошлиқларга итоат этилмайди.

^[1773] Осим қироатидан бошқа барча машҳур олти қироатнинг барчасида «кабийрон» ўрнига «касийрон» келган. Шунга кўра таржима қилинди.

^[1774] Тоҳа 20/88.

^[1775] Ҳамлул-омонат иборасига берилган маъно учун қаранг: Мадорикут-Танзил, Имом Насафий ва Кашшоф, Имом Замахшарий.

^[1776] Осмонлар ва ер ҳеч қачон Аллоҳнинг амрига қарши чиқмайди. Қаранг: Фуссилат 41/11.

^[1777] Сабаъ сураси, Маккада тушган, 54 оятдан иборат. Тушиш тартиби 58, ёзилиш тартиби 34.

^[1778]Соф виждон ва ақл билан тафаккур қилган инсон осмонларни кимдир бошқариб турганини билади. Шунинг учун, ундан бирор нарса ерга қулаб тушмаяпти ҳам, бир-бирига урилиб кетмаяпти ҳам. Агар қиламан деганида, Аллоҳ бу ишни қилган бўларди.

^[1779]Бу оятдаги фазл махсус илмга ишорат қилиши мумкин. Чунки, бошқа бир оятда Довуд ва Сулаймон (а.с.) га махсус илм берилгани айтилган (Намл 27/15).

[1780] Оятдаги тоғлар ва қушлар ва темир мажозий маънода келган бўлиши ҳам мумкин. Яъни, куч-қудратли баҳайбат инсонлар, қушлардек узоқ масофаларда бориб чопарлик қилишга уста инсонлар ҳазрати довудга хизмат қилган бўлиши мумкин.

^[1781] Сулаймон алайҳиссалом учун инсон ерда юриб бир ойда борадиган ва қайтиши ҳам бир ойга тенг келадиган масофани кемаларда бир кунда босиб ўтиш илми ва имконияти берилгани айтилмоқда. Тарихий манбаларда ҳам Сулаймон алайҳиссалом денгизларда катта-катта савдо-сотиқ флотлар ташкил қилгани айтилади. Ҳозирда ҳам қуруқликда 2-3 ойда бориладиган манзилларга денгиз орқали керак бўлса 1-2 кунда етиб бориш мумкин. Бу ҳам Роббимизнинг неъматларидан биридир.

[1782] Бу ҳайвон қундуз ва шунга ўхшаган ҳайвон бўлиши мумкин. Чунки, улар ёғочларни тез кемиради.

^[1783]Деҳқончилик ва боғдорчилик маҳсулотларини бошқа давлатларга боришига тўсқинлик қилиш, бу борадаги имкониятларни чеклаш, бошқаларга қийинчилик туғдириб, фақат ўзи учун имконият яратиш жуда ёмон оқибатларга — ўша юртни ҳалокатига сабаб бўлиши ҳақида билиш учун 15-19 оятларига қаранг. Юртлар аро бундай маҳсулотларни алмашуви халққа катта фойда келтиради.

 

 

 

^[1784]Иблисни инсонлар ҳақидаги режаси ва гумони ҳақида билиш учун қаранг: Аъроф 7/16-17, Ҳижр 15/39-40, Сод 38/82-85.

^[1785]Иблис ҳеч қачон ҳеч кимга на қурол, на ўқ отиш, на мажбурлаш ёки шу каби ҳолатлар билан босим ўтказа олмаган,бундан кейин ҳам ўтказа олмайди. Лекин, инсонлар унинг васвасасига – алдовига алданиб қолди, холос.

[1786] Оятдаги «عند – инда» калимасига берилган маъно учун (Бақара 2:255) оятва изоҳига қаранг.

^[1787]Бу оятдаги ваъда – инсонлар қилган яхши-ёмон ишлари учун савоб ёки жазо оладиган ҳисоб куни ҳақидаги ваъдадир (14/22-23).

^[1788]Бу оятдаги жинлар калимасига мажозий маъно берилиб, шайтонлар деб таържима қилса ҳам бўлади. Ёки, изофани ҳазф қилган ҳолда, шайтонлашган жинлар деб таржима қилса ҳам бўлади. Яъни, кофир ва мушриклар шайтонларнинг буйруғига бўйснгани учун, худди шайтонларнинг ўзига ибодат қилгандек баён қилинмоқда. Марям сурасининг 44-оятида ҳам, шайтоннинг амрига қулоқ солиш ҳолати, унинг ўзига ибодат қилиш деб баён қилинган.  Маҳшардаги ҳисоб-китобга алоқадор яна баъзи оятлар: (Юнус 10:28-29), (Иброҳим 14:22), (Наҳл 16:86), (Марям 19:82), (фурқон 25:19-19), 9Қасос 28:63), (Анкабут 29:25), (Рум 30:13), (Фатир 35:14), (Аҳқоф 46:6).

^[1789]Ясин 36/1-6.

^[1790]Бу оятдан, аввалги умматларга берилган баъзи бир имкониятлар Маккаликларга берилмагани билинади.

^[1791]Ботил эътиқод ва тушунчалар ҳақ келиши билан тарқаб кетади, мағлуб бўлади (Исро 17/82, Анбиё 21/18).

^[1792]Осмонлар ва ерда яширилган барча нарсани, келажак ва ўтмишни, кўринган ва кўринмаган, билинган ва билинмаган ҳамма нарсани билади.

^[1793]Бу оятдаги ҳақ калимасига Қуръонга ишорат қилади. Чунки, барча ҳақиқатларни Қуръон ўртага қўйди, барча ҳақиқатни баён қилиб берди, нотўғри эътиқод ва динларни ботил эканини фош қилди.

^[1794]Анбиё 21/18.

^[1795]Аллоҳни бандасига яқинлиги ҳақидаги яна бир оят Бақара 2/186.

^[1796] Ёвуз инсонлар дунёда ўлими келиб қолганини билиб қолганида ҳам, охиратда жаҳаннамга ҳукм қилинганида ҳам пушаймон бўлиб, кошки Аллоҳнинг элчиларига ва улар келтирган Аллоҳнинг оятларига ишонсак ва унга амал қилсак эди, деб қоладилар. Бу ҳақидаги яна бошқа оятлар: Анъом 6/27, Юнус 10/90-91.

^[1797] Оятдаги узоқ ердан ибораси етиб бўлмас, имкони йўқ, улашишни иложи бўлмаган ҳолатга ишорат қилади. яъни, ўлими келиб қолган инсоннинг ҳам, қиёматда қайта тирилган инсоннинг ҳам тавбаси ва имони қабул бўлмайди, буни уларга фойдаси йўқ, дегани бўлади.

^[1798] Фотир сураси, маккада тушган 45 оятдан иборат. Тушиш тартиби 43, ёзилиш тартиби 35.

^[1799] Аллоҳ номи билан алдаш турли хил бўлади. Масалан; Аллоҳ ваъда қилмаган нарсаларни ваъда қилиб, динда бўлмаган ишларни ўртага қўйиши, Аллоҳ буюрмаган ишларни диндан деб васваса қилиб, натижада уни муҳим ва асл ишлардан чалғитиб қўйиши, Қуръонда келтирилмаган дуо ва ибодатлар билан алдаб, уни қилсанг ёки буни ўқисанг фалонча гуноҳинг кечирилади, каби ёлғон тушунча ва ваъдалар билан алдаб қўйиши мумкин. Бу йўл билан Аллоҳга ишонган бандаларни йўлдан оздиришга уринишлар бўлади.

^[1800] Инсоннинг ҳам жиннинг ҳам шайтони бўлади (Анъом 6/112, Нос 114/4-6). Мусулмон доим бундай шайтонлардан эҳтиёт бўлиши керак.

^[1801] Ясин 36/40.

^[1802] Яъни, сени огоҳлантиришинг фақат ўшандай кимсаларга кор қилади, ана шулар сени огоҳлантиришингдан фойдаланди, деган бўлади.

^[1803] Забур – ҳикмат тўла китоб дегани (аз-Зажжож). Оятдаги «Зубур» калимаси «Забур» калимасининг кўплик шаклидир. Забур аввалги илоҳий китобларнинг сифатдош номидир. Оятдан маълум бўладики, Забур китоб фақатгина Довуд алайҳиссаломга берилган битта китоб эмас.

^[1804] Осон ва тўғро тушунилиши учун, араб тилидаги илтифот санъати таржимада олинмади. Шу сабабли, учинчи шахсдан биринчи шахсга ўтиш олинмаган.

^[1805] Мерос калимаси бу каби оятларда «ато этамиз», «насиб қиламиз» «қолдирамиз» каби маъноларда келади (Тамтовий ва ибн Атийя). Расулуллоҳнинг вафотидан кейин Қуръон унинг умматларига мерос бўлиб қолдирилиши, энди бу китобдан уммати жавобгар бўлади дегани бўлади (Зухруф 43/44). Бу оятни келгусидаги оят билан бирга ўқисак, жаннатга меросхўр бўлиш учун аввало Қуръонга меросхўр бўлиш кераклиги ўртага чиқади. Бу дегани, Қуръонга ишониб амал қилиш ва бошқаларга ҳам етказишдир. Қуръони Карим Муҳаммад алайҳиссаломдан умматига қолган меросдир. Чин уммат бўлиш учун Қуръонни маҳкам ушлаши керак. Акс ҳолда, ўзига ўзи зулм қилган золимлардан бўлиб қолади. Энди илоҳий мактуб бўлмиш Қуръонни бутун инсониятга етказиш Ислом умматининг шарафли вазифасидир.

^[1806] Воқеа 56/10-27.

^[1807] Бу оятдан маълум бўладики, Аллоҳдан бошқа ҳеч ким осмонда бирор нарса ярата олмайди, ерда ҳам бирон бир жонли ярата олмайди, осмондан китоб ҳам тушира олмайди. Аллоҳдан бошқасига дуо-илтижо қилаётганлар аниқ адашган золимлардир.

^[1808] Анъом 6/157, Зумар 39/57-59.

^[1809] Ҳамма учун белгиланган муддат қиёматдир. У куни ҳамма ўз қилмишидан Аллоҳга жавоб беради, ва қилмишига яраша жазо ёки мукофот олади. Ўхшаш оят: Наҳл 16/61.

^[1810] Ясин сураси, Маккада тушган, 83 оятдан иборат.

[1811] Бу ҳарфларга «ҳуруфи муқаттоа» ва «ҳуруфут-танбеҳ» дейилади. Қуръони Каримнинг бундан бошқа яна 28 та сураси мана шундай, яъни ўқувчи ва эшитувчининг диққатини ва фикрини жалб қилиш учун араб тилига хос бир қоида билан бошланган. Ҳуруфи муқаттоадан кейин келадиган оятлар асосан Қуръоннинг асл моҳияти, мазмуни ва ўзидаги усул ва қоидаларни, Қуръоннинг нозил бўлишидаги мақсади ва Пайғамбар алайҳиссаломнинг Қуръонга нисбатан юклатилган вазифаси ҳақида баён қилиб берувчи оятлар келган. Пайғамбар алайҳиссаломга буларнинг маънолари ҳақида ҳеч қандай савол берилмаган. Бу эса, у ҳарфларда турли илоҳий сирлар яширилмаганини, аксинча уларнинг маъно ва моҳияти очиқ-равшан бўлганини билдиради. Яъни танбеҳ ҳарфларидир. Демак, бу ҳарфлардан қасд қилинган нарса; булардан кейин ўқиладиган оятларга ўқувчи ва эшитувчиларнинг диққатини жалб қилишдир. Ўзбек тилида бу каби ҳолатларда «Диққат! Диққат!» калимаси фойдаланилади.

^[1812]Бу оятга берилиши мумкин бўлган фарқли маънолар учун Фахруддин ар-Розий тафсирига қаранг.

^[1813]Қиёматда кофирларга ҳақиқий маънода кишан тақилади Ғофир 40/70-77. Бу оят дунёга ҳам охиратга ҳам тегишли бўлиши мумкин. Қуръон оятлари орасида келажак

замон учун баъзан ўтган замон феъли ишлатилади. Бунга яна бир мисол Ясин сураси 51-оят.

^[1814]Қиёмат куни кўзлар қотиб қолади (Иброҳим 14/42). Баъзи тафсирчилар 8 ва 9-оятларни истиора- тамсилийя қилиб, «Гўёки Аллоҳ уларни атайин ғўдайиб юрадиган қилиб қўйгандек, ҳақни кўролмайдиган қилиб қўйгандек…» шаклида таъвил ва тафсир қилган.

^[1815]Қуръондаги кўп маълумотлар Пайғамбар алайҳиссаломга ваҳий қилинишдан олдин инсоният учун ғайб ҳисобланган. Аллоҳ билдирмоқчи бўлган ғайбни ваҳий орқали билдиради (Оли Имрон 3/44).

^[1816]Қуръон фақат Аллоҳдан қўрқадиган ва Қуръонга эргашадиган мўминларга фойда беради (Зорият 51/55).

^[1817]Инсон ўлганидан кейин ҳам унга савоб ёки гуноҳ ёзилиб туради. Ўзидан қолдирган фойдали илм, масжид-мадраса ёки, шу каби инсонларга фойдаси тегиб турадиган йўл, кўприк қуриб кетса, ўлганидан кейин ҳам унга ёзилиб туради. Ўзидан кейин давом этиб турадиган ёмонлик қолдирган бўлса ҳам шундай. Қиёмат сурасининг 13-ояти ҳам шундай ишорат қилади.

^[1818]Бу китоб Лавҳул-Маҳфузга ёки, ҳар бир инсоннинг қилган амали ёзиладиган китобга ишорат қилади. Қиёматда ҳар ким ўз китоби билан келади (Исро 17/71).

^[1819]Тафсирларда бу қишлоқ Антакия экани ва у элчилар Исо алайҳиссалом тарафидан юборилган элчилар экани айтилади.

^[1820]Қалби Аллоҳга бўлган ишонч билан тўлиб-тошган ва бу билан хотиржам бўлган инсонларга ўлим онидан «Жаннатга кир», дейилади. Аллоҳ йўлида ўлдирилган ёки шу йўлда жон берган кишига бериладиган ажр-у мукофот, у йиға оладиган барча нарсадан кўра яхшироқ бўлади (Оли Имрон 3/157).

^[1821]«Ўчиб қолди» ибораси мажозан келтирилган катта аланга билан ёнаётган оташ ўчганида ўчиб кулга айланганидек, даври-даврон суриб ҳаётдан баҳраманд бўлиб яшаётган кофирларнинг ҳаёти ҳам ўчиб қолди, ҳалок бўлишди.

[1822] Оятдаги «олдингиз ва ортингиздаги» ибораларидан қуйидагича маъно чиқади: 1. Бу кетишда келажакда сизну кутаётган аозбдан ўзингизни сақланг, унга дучор бўлишдан ҳимояланиш чораларини кўринг, ўзингизни тузатинг. Яъни, келажакдаги ёмон оқибатлардан сақланинг. Ўтмишда қилиб ўтган ишларингизнин оқибатидан қўрқин, ёки ўтмишда сиз каби гуноҳкорларнинг бошига тушган бало-офатлар сизнинг ҳам бошингизга тушишидан қўрқинг, буни чорасини кўриб, ўзингизни тузатинг.

^[1823]Қиёмат қоим бўлиши даҳшатли овоз билан бошланади.

^[1824]Яъни, қиёмат қоим бўлганида, ҳар ким ўз иши устида қолиб вафот этади. Бозор ва кўчалардаги инсонлар уйларига қайтиб боришга ҳам, бировга бирон бир васиятда бўлишга ҳам улгурмай қолади. Чунки, қиёмат кутилмаганда – тўсатдан келади.

^[1825]Ўлган инсон чириб туроққа аралашиб кетади. Қиёматда яна ўша тупроқдан ажралиб чиқади.

^[1826]Бу пушаймонликни кофирлар айтади. Мўминлар эса Аллоҳга ҳамд айтади. «Аллоҳ сизларни қайта тирилишга чақирадиган кун, Унга ҳамд ила чақириғига жавоб берасиз ва дунёда жуда оз муддат қолдим деб ўйлаб қоласиз.» (Исро 17/52)

^[1827]Асосий мукофот жаннатдир, асосий жаҳаннам эса жаҳаннамдир. Демак, Аллоҳ бандаларини ўз амали билан жаннатга киргизади. жаҳаннамга ҳам шундай.

^[1828]Салом ва саломат сўзлари кўринган ва кўринмаган ҳар қандай бузилишдан (айниб ўзгаришдан) холи бўлишга айтилади (Муфрадот).

^[1829]Шайтонга ибодат қилиш – Аллоҳнинг амрини иккинчи ўринга, шайтонни айтганини биринчи ўринга қўйиш бўлади, ўзига Аллоҳдан кўра шайтонни яқин тутиш бўлади. Аллоҳни эмас, шайтонни йўлига юрган бўлади.

^[1830]Яъни, гапира олмайди.

^[1831]Бу оятдан ҳам мажоз, ҳамда ҳақиқий маъно чиқади. Мажозий маъноси; агар инсонларга бир нарсани кўриб ҳақ ва ноҳақни ажрата олиш қобилияти берилмаганида эди, ҳақни қандай қилиб кўриб ажрата олишар эди, деган маъно чиқади. Демак, ҳам вужудидаги ва қалб кўзи очиқ бўлар туриб, нега ҳақни кўрмайдилар?! Ҳақиқий маъноси эса, агар инсонни кўзсиз яратганимизда, улар йўлда юриш учун қандай кўрардилар?, деган маъно чиқади. Вужудимиздаги кўзимизни очган Роббимиздан, ақлимиз ва қалбимиздаги кўзимизни ҳам очиб қўйишини сўраб қоламиз. Аллоҳ қалб кўзимизни ҳам вужудимиздаги кўзимизни ҳам кўр қилмасин.

^[1832]Инсон кекса ёшга киргани сайин, худди ёш болалардек ҳам жисмоний ҳамда руҳий томонлама заифлашиб қолади. Кўплаб имкониятлари чекланиб қолади.

^[1833]Макка мушриклари Расулуллоҳни ҳақорат қилиб, шоир, Қуръонни ўзи тўқиб олган, сеҳрланиб қолган, мажнун, деб туҳмат қилишган. (Қаранг: Анбиё 21/5, Соффат 37/36)

^[1834]Аллоҳни кофирларга нисбатан айтган сўзи нима экани ушбу оятларда айтиб ўтилган: Ҳуд 11/119, сажда 32/13. Аллоҳ кофирларни жаҳаннамга тўлдираман, деган. Жаҳаннамга эса, огоҳлантирмай туриб киргизмайди. Демак, кимнидир жаннатга ва кимнидир жаҳаннамга кириши учун, уларни нимага лойиқ эканини ўзларига билдириб қўйиш учун огоҳлантирувчи китоб ва элчилар юборади. Демак, кимни жаҳаннамга, кимни жаннатга кириши Қуръон билан ажратилади. Муҳаммад алайҳиссалом пайғамбар бўлиб келганидан кейин, кимга Қуръон етиб борган бўлса-ю, лекин унга ишонмаса, унга амал қилмай нонкўрлик қилса, у ўзини жаҳаннамга киришига сабабчи бўлади.

^[1835]Аллоҳ таолонинг «Ўз қўлларимиз билан» дегани – Биздан бошқасини қўлидан келмайди, бунга фақат Мен эгаман, дегани бўлади. Чунки, йўқдан бор қилиб бир нарса яратиш Аллоҳдан бошқа ҳеч кимни қўлидан келмайди. Аллоҳга нисбатан берилган қўл Унинг куч-қудратига, илми ва иродасига ишорат қилади. (Қаранг: Фахруддин ар-Розий тафсири, Имом Мотрудий тафсири, Имом Насафий тафсири.)

^[1836]Ҳайвонларни керак бўлганида миниб, керак бўлганида сўйиб ейиш учун одамзодга бўйсундириб берган Аллоҳ барча чиройли мақтовга лойиқдир, барча чиройли мақтовга фақат Унга хосдир. Унинг ҳар бир иши чиройлидир.

^[1837]“Иброҳим шундай деди: «Аллоҳ ила орангизга қўйиб, сизларга ҳеч нарсада фойда ҳам зарар ҳам келтира олмайдиган нарсаларга ибодат қиляпсизларми?! Сизлардан ҳам, Аллоҳ ила орангизга қўйиб ибодат қилаётган нарсаларингиздан ҳам тўйдим! Наҳот ақл юритмасанглар!» Улар: «Уни куйдириб, илоҳларингизга ёрдам беринглар! Агар қилсангиз (шундай қилинглар) дедилар.»(Анбиё 21/66-68.) Мушриклар ўзлари билмаган ҳолда Ислом ва мусулмонларга қарши ўзларининг уйдирма илоҳларининг қуллари ва аскарлари бўлиб қоладилар.

^[1838] Соффат сураси, Маккада тушган, 182 оятдан иборат. Тушиш тартиби 56, ёзилиш тартиби 37.

^[1839] Онт – Муқаддас нарсалар ёки кимсалар-нинг номини айтиб, уларни оъртага қоъйиб берилган қатий ваъда; қасам.

^[1840] Илоҳ – шатрсиз ва қайтсиз қуллик қилинадиган зотдир.

^[1841] Маориж 70/40.

^[1842]

^[1843] Ҳижр 15/18 ва Жин 72/9 оятлар бу оятни очиқлаб беради. Яъни, самодаги малаклардан ҳеч қандай шайтон (ёвуз жинлар) яширинча маълумот ололмайди.

^[1844] Инсонни жаҳаннамга киришига сабаб бўладиган энг катта зулм ширкдир.

^[1845] Демак, инсонлар бошқаларни ўзларига ишонтириб эргаштириш учун уларга яхши кўриниб, ишончли кўриниб келади. Шунинг учун, диндан гапираётган инсонни шаклига ёки машҳур эканига эмас, балки гапирган гапини ҳужжати ва далилига қараш керак. Акс ҳолда қиёматда қаттиқ пушаймонликка тушиб қолиш ҳеч гап эмас.

^[1846] Жаннатдаги ичимликларда зарар, бемазалик, ютумсизлик, бош оғриғи, сархушлик бўлмайди. Ўхшаш оятлар: Тур 52/23, Воқеа 56/25, Набаъ 78/35.

^[1847] Ҳурларни тухумга ўхшатилиши, уларнинг ранги оқликда, худди сувда қайнатилиб пиширилган тухум қандай оппоқ бўлса, уларнинг ранги ҳам шунга ўхшаш дегани бўлади. Яширилган, дегани эса, ҳали ҳануз уларга қўл тегмаган, уларга хожасидан бошқаларининг назари тушмаганига ишорат қилади. Улар фақат ўз хожаларига хизмат қилади.

^[1848] Исро сурасининг 60-оятида, бунга ишорат қилинган оят бор. Унда бу дарахтни лаънатланган дарахт деб келтирилган. Яъни, ундан фақатгина лаънатланган кимсалар ейди, дегани бўлади.

^[1849] Фитна калимасининг маъноси  жумладаги мазмунга қараб ўзгариб туради. Масалан; Аъроф 7/155 оятда имтиҳон, Аъроф 7/27 оятда алдов, Зориёт 51/10-14 оятда жаҳаннам азоби, Бақара 2/216 оятда жанг маъносида келган.

^[1850] Шайтон кўзга кўрилмаса-да, инсонлар онгида у жуда хунук ва жирканч бўлиб сингиб қолган. Чунки, ҳар бир шайтон доимо ёмон таъриф билан эсга олинади. Заққум дарахтини шайтоннинг бошларига ўхшатилиши, у дарахнинг кўриниши жуда хунук эканига, унинг таъми жуда ёқимсиз эканига ишорат қилади.

^[1851] Муҳсин калимасидан иккита фарқли маъно чиқади:

 

1. Бировга моддий яхшилик қилувчи.
2. Ўз вазифасини ёки қилаётган яхши ишини пухта, чиройли ва маромига етказиб бажарувчи (Лисан, Муфрадот).

^[1852] Саломат қалб деб, ширкдан холи бўлган ёки қалб касалликларидан холи қалб дегани бўлади.

^[1853] Иброҳим алайҳиссалом бутга сиғинганларни эмас, аввало ўша бутларни синдириб йўқ қилишни бошлади. Бу эса, жиноят қилган шахсни жазолашдан олдин, аввало ўша жиноятга сабаб бўладиган нарсани йўқ қилиш кераклигига ишорат қилади. Демак, инсонларни гуноҳдан қайтариш билан биргаликда, гуноҳга сабаб бўладиган нарсани йўқ қилиш ҳам кераклигини билдиради.

^[1854] Анбиё 21/69.

^[1855] Аллоҳ таоло Иброҳимни қаттиқ имтиҳон қилди – уни узоқ йиллар кутиб, Аллоҳдан илтижолар қилиб тилаб олган севимли фарзандини қурбонлик қилишга буюрди. Иброҳим бу имтиҳондан жуда чиройли ҳолатда ўтиб олди. Бу ва бунга ўхшаш матонати ва фазилатлари сабабли унга то қиёматга тилларда достон бўладиган ҳурмат-у иззат, шонли хотира насиб қилди, оламлар ичра унга салом бўлсин, деди (Соффат 37/109). Иброҳим алайҳиссаломнинг бу қатъияти, Аллоҳнинг амрига қандай сўзсиз таслим бўлиши (Бақара 2/231), ширкдан қандай узоқлашиш кераклиги, ҳақда мйстаҳкам туриши биз умматларга ибрат бўлиши керак. Биз Иброҳим миллатидан эканимизни унутмайлик.

^[1856] «Баъл» калимасини тафсирчилар турли таъвил қилишган. Уни ўша давр тилидаги санам, бут, ёки улардан ҳам аввал ўтган қайсидир шахснинг номи ёки лақаби каби таъвиллар келтиришган. Нима бўлган тақдирда ҳам, Аллоҳни қўйиб Ундан бошқа ҳеч ким ва ҳеч нарсага дуо қилинмайди. Аллоҳдан бошқасига сиғиниш қанчалик ширк (тавбасиз кечирилмайдиган гуноҳ) бўлса, Аллоҳдан бошқасига дуо қилиб илтижо қилиш ҳам шунчалик ширкдир.

^[1857] Аъроф 7/83-84, Ҳуд 11/77-81.

[1858] Бу оятдаги «ҳут» калимасига «катта ғам-андуҳ, қаттиқ муаммо» деб таржима қилса ҳам бўлади. Бу маънога кўра, Юнус пайғамбар энди денгизга улоқтириб юбориламан шекили, бундан қутилиш йўқ, деб ўзини ўзи маломат қилиб ғамга ботган ҳолатида Аллоҳга илтижо қилган, хатолари учун Аллоҳдан кечирим сўраган. Шунда, Аллоҳнинг амри билан кемадагилар ва Юнус пайғамбар тўфондан қутилиб қолган ва бировни кемадан улоқтиришга ҳожат қолмаган.

^[1859] Ўхшаш оятлар: Анбиё 21/87.

^[1860] Оятдаги «юз минг ҳатто ундан ҳам кўп» ибораси Аллоҳга нисбатан ноаниқликни эмас, балки, уларга қараб қанчалигини таҳмин қиладиган кишига кўринадиган сондан хабар берилган. Бу эса, Юнус алайҳиссаломга ишонган уммати бошқа ўзидан аввалги пайғамбарларга нисбатан анча кўп эканини билдиради. Қўшимча маълумот учун Замахшарий тафсирига қаранг.

^[1861] Юнус сурасининг 98-оятига кўра, Юнус алайҳиссаломга тўлиқ имон келтирган қавм ўзининг аввалги қавмидир. Улар гуноҳларидан тавба қилиб, ўзини тузатишган ва ҳалок бўлишдан қутулиб қолишган.

^[1862] Юнус пайғамбар ҳақида қўшимча маълумот учун қаранг: Юнус 10/98, Анбиё 21/87-88, Қалам 68/48-50.

^[1863] Аллоҳ осмонлар, ер ва фаришталарни яратаётганида ҳеч кимни гувоҳ қилмаган (Каҳф 18/51). Фаришталарни қиз деб иддао қиладиган кишиларнинг ёлғон гаплари ёзиб қўйилади ва улардан бу ҳақида сўроқ қилинади (Зухруф 43/19).

^[1864] Бу оятга «Аллоҳнинг самимий бандалари (Аллоҳга бўҳтон қилишдан) мустасно», деб таржима қилса ҳам бўлади.

^[1865] Жаҳаннамга кирадиган кимсалар ким экани Ҳижр сурасининг 42 ва 43-оятларда баён қилинган.

^[1866] Аллоҳнинг ваъдаси ҳақдир. Бироқ, унга эришиш учун унга муносиб бўлиш, унга ҳаракат қилиш ва хато қилмаган ҳолда йўлида давом этиш керак. Шунда Аллоҳ мўминларга ёрдам беради (Оли Имрон 3/146/148). Кимки Аллоҳга, яъни Аллоҳнинг динига ёрдам берса, Аллоҳ ҳам унга ёрдам беради (Муҳаммад 47/7). Аллоҳ ёрдам бериб қўйганидан кейин, у инсонларни ҳеч ким енга олмайди (Оли Имрон 3/160).

^[1867] Сод сураси, Маккада тушган, 88 оятдан иборат. Тушиш тартиби 38, ёзилиш тартиби 38.

[1868] Бу ҳарфларга «ҳуруфи муқаттоа» ва «ҳуруфут-танбеҳ» дейилади. Қуръони Каримнинг бундан бошқа яна 28 та сураси мана шундай, яъни ўқувчи ва эшитувчининг диққатини ва фикрини жалб қилиш учун араб тилига хос бир қоида билан бошланган. Ҳуруфи муқаттоадан кейин келадиган оятлар асосан Қуръоннинг асл моҳияти, мазмуни ва ўзидаги усул ва қоидаларни, Қуръоннинг нозил бўлишидаги мақсади ва Пайғамбар алайҳиссаломнинг Қуръонга нисбатан юклатилган вазифаси ҳақида баён қилиб берувчи оятлар келган. Пайғамбар алайҳиссаломга буларнинг маънолари ҳақида ҳеч қандай савол берилмаган. Бу эса, у ҳарфларда турли илоҳий сирлар яширилмаганини, аксинча уларнинг маъно ва моҳияти очиқ-равшан бўлганини билдиради. Яъни танбеҳ ҳарфларидир. Демак, бу ҳарфлардан қасд қилинган нарса; булардан кейин ўқиладиган оятларга ўқувчи ва эшитувчиларнинг диққатини жалб қилишдир. Ўзбек тилида бу каби ҳолатларда «Диққат! Диққат!» калимаси фойдаланилади.

^[1869]

^[1870] Бу воқеа Муҳаммад алайҳиссалом ёнларида содир бўлгани, у киши билан Макка мушриклари баҳс қилгани, кейин улар Расулуллоҳдан талаб қилган нарсаларига қатъий рад жавоб олганидан кейин, у кишининг ҳузуридан айрилиб кетишгани ривоятларда келтирилган.

^[1871] Бу оятларни Фурқон 25/42 ва Мутоффифун 83/32 билан бирга ўқилса, оятлар бир-бирини очиқлаб беради, шунда улар тўлиқ тушунилади. Мушриклар тарафидан пайғамбар алайҳиссаломга қарши чиқиш ҳолатлари аввалги пайғамбарларда ҳам учраган. Улар аслида, пайғамбарларга эмас, улар келтирган ҳақ дин – тавҳидга қарши чиқишган. Бундай ноҳақликлар ҳозирда ҳам давом этмоқда.

^[1872] Инсон кунлар келиб самога элтувчи йўллар орқали ердан узоқ масофадаги самога юксала олиши мана шу оятдан, ҳамда Ҳижр 15/14-15, Муъминун 23/17 оятлардан маълум бўлган. Яъни, инсон бир йўлини ва илмини кашф қилиб, самога юксала олса ҳам, у ерга чиққани билан на осмондан ваҳий тушира олмайди, на ёмғир ёғдиролмайди, на самода туриб осмонлар ва ерни бошқаролмайди.

^[1873] Аллоҳ ила ораларига бошқаларни қўшиб дуо-ю илтижо ёки таъзим қилиб бош эгадиган кимсалар, ўша нарсаларнинг тайёр лашкарларига айланиб қолади. Лекин улар Аллоҳнинг душмани сифатида ер олади. Аллоҳнинг душманлари эса албатта мағлуб бўлишга маҳкумдир. Алоқадор оятлар: Ясин 36/75, Мулк 65/20, Духон 44/24.

^[1874] Оятдаги қозиқлар иборасига «тоғлардек баланд бинолари» деб маъно берса ҳам бўлади. чунки, Аллоҳ таоло бошқа оятларда тоғларни автод – қозиқ (устун) қилганини билдирган (Набаъ 78/7). Зотан, ўтмишдаги Фиръавнлар давридан қолган худди ерга қозиқ қилиб санчиб қўйгандек узун иншоотлари ва тоғлардек баланд бинолари (пирамидалар) бор.

^[1875] Ўтмишдаги дин душманлари ҳам, Муҳаммад алайҳиссалом давридаги мушрик ва кофирлар ҳам, ундан кейин келган дин душманлари ҳам, ҳозирги даврдагилар ҳам ўладиган жазосидан олдин фақатгина қичқириқни кутади, яъни қайта тирилиш учун чалинадиган сур овозини кутади. Ундан кейин ҳамма нарса аён бўлади.

^[1876] Қуёш кўтарилиб, ер юзини иситишни бошлаган вақтга ўқилган ихтиёрий намозга «Ишроқ намози» ёки «Зухо намози» дейилади.

^[1877] Аслида осмонлар, ер ва улар орасидаги борлиқ мавжудотнинг барчаси Аллоҳниулуғлайди, Аллоҳнинг буйруғини бажаради. Лекин инсонлар уларнинг тасбеҳини тушунмайди (Исро 17/44).

^[1878] Закариё алайҳиссаломни ҳам ибодатхонада махсус хонаси бўлган (Марям 19/11).

^[1879] Довуд алайҳиссалом ҳукм беришда шошилган эди. Иккала тарафни ҳам тўлиқ эшитмай туриб, менга зулм қилди деган гапини ўзидан-ла ҳукм чиқариб адашган эди. Шунинг учун Аллоҳдан кечирим сўраб-тавба қилди. Баъзи муфассирлар у ҳолатни шундай изоҳлайди: Балки тўқсон тўққизта қўйи бор инсон биродарининг қўйини ўзининг қўйларига қўшишидан мақсади яхши бўлган бўлиши ҳам мумкин эди. Масалан, битта қўй билан овора бўлиб, бошқа ишлардан машғул бўлишни ўрнига, уни менинг қўйларимга қўшиб қўйсанг, менинг подам билан бирга юраверади, деган маънода айтган бўлиши ҳам мумкин. Яна бошқа муфассирлар бу иккаласи Аллоҳ таоло тарафидан юборилган иккита фаришта бўлган деб ҳам айтади.

^[1880] Нисо 4/58.

^[1881] Берилган маъно ва изоҳ учун қаранг: Иъробул-Қуръон, лиддарвиш.

^[1882] Қуръони Каримни мубораклиги шундаки, кимки унга ишонса, унга амал қилса ва уни маҳкам ушлаб у билан ҳамнафас бўлиб яшаса, дунё ва охиратда шарафли инсон бўлади, ҳаёти яхшиликка тўлади, инсонлар орасида унинг ўзи ҳам муборак инсонга айланади.

^[1883] «Тахтига жасад ташлаб» деганда мажозий маъно бўлиши ҳам мумкин. Яъни, ҳукмронлиги ниҳоясига етадиган бир ҳолатга дучор қилдик ёки давлати қўлидан кетаётганини кўрсатдик каби маъноларда ишлатилган бўлиши ҳам мумкин. Жасад калимаси Аъроф 7/148 ва Тоҳа 20/88 оятларда ҳам ишлатилган. Ҳолбуки, бу оятлардаги жасад (Сомирий ясаган жасад) айнан тирик ҳайвоннинг жасади эмасди.

^[1884] Шайтонлар ва жинларнинг жисмлари ва шакл-у шамойиллари ҳақида тафсир китобларида келтирилган маълумотлар жуда заиф ва асоссиздир.

^[1885] Бу оятдаги шайтонлар ибораси жинларга, яъни инсонларнинг кўзига кўринмайдиган тирик борлиқларга ишорат қилади. ўхшаш оятлар: Анбиё 21/81-82, Сабаъ 34/12.

^[1886] «Оёғингни бос» ибораси мажозан келтирилган бўлиб, соғайишга ўзинг ҳам ҳаракат қил, излан, интил, бошла, каби фарқли маъноларни билдириши мумкин. Чунки, оятдаги «уркуз» ибораси кўп маъноли сўздир. Оятда ҳам чўмиладиган ҳамда ичиладиган сув ҳақида баён қилинди. Баъзи тафсирчилар Айюб алайҳиссалом ҳам тана ҳамда ички аъзолари билан бемор бўлганини, чўмилиш орқали бадани, Аллоҳ кўрсатган сувни ичиш орқали ички аъзоларидаги касаллиги тузалганини айтган.

^[1887] Бу оятлардан маълум бўладики, Айюб алайҳиссалом бемор бўлиб ётиб қолганида, унга ўзи ҳаракат қилиши кераклиги, интилиб шифо излаши кераклиги, унинг дардига даво ўсимликлар орасида экани, ўша ўсимликлар қўшилган ёки қўшилмаган қандайдир махсус сув билан чўмилиши ва ундан ичиши кераклиги буюрилган. Мана шунда у ноумидликка тушиб гуноҳга ботмаслиги айтилган.

^[1888] Бу оятни таркибида тўрт хил кўриш бор. Шунинг учун, оятга фарқли маъно бериш мумкин. Баъзилар, «Ахласна» феълига «хосладик» деб маъно берган. Ҳар икка маъно дам уларни мақташ билдирилгани учун, ҳар иккала маъно ҳам нотўғри бўлмайди.

^[1889] Бу оятда келтирилган ҳурлар жаннатдаги ҳар бир эркак ва аёл учун берилади. Улар фақат хизматкор қилиб берилади, хотин қилиб эмас. Баъзилар завж калимасининг турли ва асл маъносини билмагани сабабли, баъзи оятларга нотўғри маъно бериш оқибатида, ҳурларни жаннатда эркакларга хотин қилиб беради, деб даъво қилишган.

^[1890] Аъроф 7/38, Аҳзоб 33/30, 68,

[1891]Оятда келган «Малаи-аъло» «катта мажлис, олий мажлис, фаришталар мажлиси» каби маъноларни англатади. Бу мажлис самода бўълиб ўтади. У ерга шайтонлар ва жинлар чиқолмайди (Соффат 37:8)

^[1892] Одам алайҳиссалом ҳақида Бақара сурасининг 30-оятида ҳам айтиб ўтилган. Лекин, у ерда Одамни ердаги фаолияти ҳақида баён қилинган. Бу оятда эса, Одамни нимадан яратилгани билдирилди. Ўхшаш оятлар: Ҳижр 15/28-31.

^[1893] Бу ибора руҳ моддий бир жисмдан иборат нарса эмаслигини билдиради. Чунки, инсон жасади лойдан ташкил топди, лой остидаги яратилиш шакли тамомлангандан кейингина унга руҳ киргизилгани ҳамда, руҳ унинг ичида биргаликда яратилмасдан, унга уфланиш орқали киргизилгани шунга далолат қилади.

^[1894] Ҳамма нарсани Аллоҳ таоло яратган (Анъом 6/102, Раъд 13/62, Ғофир 40/62). Шундай бўлишига қарамай, бу оятда Одам алайҳиссаломни яратилиши ҳақида сўз борар экан, уни Аллоҳ таоло Ўз қўлларим билан яратган деб ифода қилди. Бу эса, Одам алайҳиссаломга ҳурмат кўрсатилишини билдиради. Умумий нарсалар орасида бир нарсани хоссатан келтириши таъзим ва ҳурмат учун ишлатилади, айниқса ўша нарса Аллоҳ таолонинг исмига изофа қилинганида. Бунга яна бошқа мисол: Байтуллоҳ – Аллоҳнинг уйи. Бу иборада ҳам Каъбага ҳурмат жиҳатидан шундай дейилади.

^[1895] Иблис ўшандан кейи Аллоҳнинг ҳузуридаги мартабасидан ва фаришталик мақомидан қувилган. Ундан олдин фаришталар мақомида бўлган. Шунинг учун Одамга сажда қилиш буйруғи унга ҳам тегишли бўлган.

^[1896] Бу оятга кўра жинлар ва фаришталар умумий олганда ажали келганидавафот қилади. Бироқ, Аллоҳ таоло тарафидан махсус вазифа юклатилганлари то қиёмат соатигача тирик қолади. Иблис ҳам ана ўшалар билан бирга қиёматгача тирик қолишни хоҳлаган. Аллоҳ унга муҳлат бэрди. Энди у ҳамма тирик жонзотлар вафот этадиган кунгача (Қасос 28/88, Роҳман 55/26-27) тирик қолади. Ўша маълум кун келганида Аллоҳдан бошқа барча ўлади (Маориж 70/1-4).

^[1897] Яъни, ким Қуръонга амал қилса ўзи учун амал қилган бўлади, ким унга ишонмаса, ёки ишониб туриб ҳам унга амал қилмаса, ундай кимсалар ҳам ўзи учун ишонмаган ва амал қилмаган бўлади.

^[1898] Зумар сураси, Маккада тушган, 75 оят. Тушиш тартиби 59, ёзилиш тартиби 39.

^[1899] Бу ва 5-оятдаги «ҳақ» калимаси «ботил» калимасининг зидди бўлиб, «тўғри мақсадда» деган маъноларни ҳам билдиради.

^[1900]Аллоҳдан бошқасига дуо қиладиганлар, ибодат қиладиганлар, қиёматда бизни қутқариб қолади деб иддао қиладилар. Аслида, улар ўзларига ҳам бошқаларга ҳам ёрдами тегмайдиган кимсаларга илтижо қилаётган бўлади. Ўхшаш оят: Юнус 10/18.

^[1901]Ясин 36/38-40.

^[1902]Яъни, агар бандалари яратган Эгаси бўлмиш Аллоҳнинг амрига қарши чиқсалар, уларга керакли жазони беришга қодирдир, унга бу жазони беришда ҳеч ким қаршилик қилолмайди. Шу билан бир қаторда Аллоҳ жуда кечиримидир – имкони борида тавба қилганларни гуноҳ ва жазосидан ўтиб кечириб юборишга ҳам қодирдир. Унинг афви ва мағфирати чексиздир.

^[1903]Одам ва Ҳавво яратилган нафс уруғлантирилган тухумдир. Фасиҳ Арабчада «завж» калимасини муаннаси йўқ. Аёл эркак кишининг жуфти, эркак ҳам аёлнинг жуфтидир. Одам ҳам Ҳавво ҳам битта нарсадан, яъни уруғлантирилган тухумдан яратилган. Инсон 76/2 оятда «Биз ростдан ҳам инсонни уруғлантирилган кўп аралашмали тухумдан яратдик.» деб келтирилган. Бу оятда эса, «Эй инсонлар! Сизларни битта нафсдан яратган Раббингиздан тақво қилинглар!» деб буюрилганига кўра, агар иккала оятни биргаликда ўқийдиган бўлсак, «Эй инсонлар! Ҳаммангизни (сизларни ҳам жуфтларингизни ҳам) кўп аралашмали уруғлантирилган тухумдан яратган Раббингизга нисбатан гуноҳ қилишдан тийилиб-сақланинглар!» деган маъно чиқади. Мана шу сабабли, инсонни яратилишига боғлиқ қилиб келтирилган оятлардаги нафс калимасига кўпроқ «уруғлантирилган тухум» деб таржима қилдик. Яратилишга боғлиқ бўлмаган ҳолатларда эса, нафс калимасига жумладаги маъно оқишига қараб баъзан бадан, баъзан руҳ ва баъзан бадан билан руҳни бирлашган ҳолати деб таржима қилдик.

^[1904]Анъом 6/143-144.

^[1905]Инсонларнинг Аллоҳнинг динига кириши, Унинг буйруқларини бажариши, тақиқларидан сақланиши Аллоҳга ҳеч қандай фойда ёки зарар келтирмайди. Инсоннинг қилган ҳар бир ўз фойдаси ёки зарарига бўлади. Аллоҳ бандаларининг қилган ишларига эҳтиёжи йўқ (Юнус 10/108).

^[1906]Аллоҳ тарафидан буюрилган дин фақат Исломдир (Оли Имрон 3/19). Аллоҳ Исломдан бошқа динни қабул қилмайди (Оли Имрон 3/85).

^[1907]Баъзи кофир кимсалар мўминларни йўлдан оздириш учун, бизга эргашсанг гуноҳинг учун биз жавоб берамиз дейдилар (Анкабут 69/12). Бу оятда эса, қиёматда ҳеч ким бошқа биров учун жавоб бера олмаслигини билдириб қўймоқда. Қиёматда ҳар ким ўзини қутқариб қолиш билан овора бўлади, ҳар кимга ўз қилмишинг мукофоти ёки жазоси тўлиқ қилиб берилади, ҳеч кимга ҳақсизлик қилинмайди (Наҳл 16/111).

^[1908]Аллоҳ таоло динга киришни мажбурий қилмаган. Ҳар бир инсонда жаннатга тушиш имкони ва ихтиёри бўлгани каби, жаҳаннамга тушиш имкони ва ихтиёри бор. Бу оятда келтирилгани каби, Кафирун сурасида ҳам, Каҳф сурасининг 29-оятида ҳам диний эркинлик берилгани айтилган. Бу эса, ҳеч ким дини сабабли жазоланмаслиги, фақатгина қилинган жиноятга яраша жазо берилишини кўрсатади.

^[1909]Нисо 4/97-98.

^[1910]Бузуқлик, зулм, ёлғон ва фасод аралашмаган ягона тўғри дин Аллоҳнинг дини – Исломдир (Зумар 39/3).

^[1911]Жамиятда мусулмонлар бошқа дин вакилларига нисбатан яхшилик қилишда илғор ва доим олдинда бўлишга буюрилган (Оли Имрон 3/133). Ислом ва мусулмонлар мана шу шаклда бошқа дин вакилларига ёки динсиз инсонларга ҳаётда гўзал ўрнак ва намуна бўладилар Улар инсонларни яхшиликка чақириб, ёмонликлардан қайтарадилар (Оли Имрон 3/110). Ҳатто, мусулмонлар ўзаро ҳам яхшиликларда илдамлик кўрсатиши айтилган (Моида 5/48).

^[1912] Таҳрим 66/6-оятда мўминлар нафақат ўзларини, балки оила-аъзоларини ҳам жаҳаннамдан сақлаб қолишга ҳаракат қилиши кераклиги баён қилинган. Мушриклар ўзларини жаҳаннамга ўтин қилиш билан бир қаторда, оила-аъзоларини ҳам жаҳаннамда ўзларига шерик қилишга чақирадилар (Бақара 2/221).

[1913] Тоғут – ёвузлик, зўравонлик, ҳаддан ошишлик, жафокашлик, зулм ва жабр каби маъноларни англатади. Ундан ташқари, нотўғри дин ва адолатсиз/мустабид тузимни ўзини ҳамда улардан бирига бошчилик қилаётган шахга ҳам тоғут дейилади. Бу ҳақида қўшимча маълумот учун қаранг: Бақара 2:257, Нисо 4:51, 60, тоҳа 20:43-45, Қоф 50:27, Нозиот 79:37, Алақ 96:6.

^[1914] Қуръон оятларига кўра қуйидаги сифатлардан бирига эга бўлиб, ҳаддан ошганларга тоғут дейилади:

• Куфр йўлини Ислом ва мусулмонларнинг йўлидан кўра тўғри дейдиганлар.
• Инсонларни қаттиқ залолатга етаклаётган шайтон сифат инсонлар. (Бақара 2/257, Нисо 4/51, 60)
• Инсонларни йўлдан адаштиришга бел боғлаган инсонларни ҳам, шайтонни ҳам тоғут дейилади.

[1915] Мўминун 23:68, Қасос 28:51, Ҳаққо 69:40, Таквир 81:19 ҳамда Ториқ 86:13-оятларга кўра, оятдаги «ал-қовл» Аллоҳдан келган Илоҳий сўз деб таржима қилинди. Оятдагфи «аҳсанаҳ» иборасини эса, Аъроф 7:145-оятга асосан «чиройли шаклда» деб таржима қилдик. Қуръонга чиройли шаклда амал қилиш учун, Оли Имрон 3:7 оятни яхшилаб тушуниб олиш керак. Акс ҳолда, Қуръонга тўлалигича эмас, балки ўз нафсига тўғри келадиган муташобеҳ оятларгагина амал қиладиган бўлиб қолади.

^[1916]Оятнинг давоми ҳам, Нисо сурасининг 174-ояти ва Аъроф сурасининг 157 ҳам бу оятдаги нур Қуръон эканини кўрсатади.

^[1917]Муташобеҳ – ўзаро ўхшаш маъноли оятлар дегани. Масоний – китобдаги мавзуни икки тарафлама очиқлаб берадиган, ҳар масалани фойда ва зарарини ҳам айтиб ўтадиган, энг камида бир мавзу икки марта такрорланадиган дегани.

^[1918]

^[1919]Қуръони Каримда фарқли сохаларга оид мисоллар келтирилган. Ўша мисол ва ўрнакларни тафаккур ва тадаббур қилган ҳар ким ўзига керакли ибрат олиши мумкин, лекин улардан ўша соха вакиллари ва ўша фан мутахассислари тўлиқ маълумот оладилар, улар тўлиқ тушиниб етадилар. Масалан: урғочи ўргимчак мисоли (Анкабут 41/-43), чивин ҳақида (Ҳаж 22/73), осмонлар, ер ва улар орасидаги яратилган нарсалар, кун билан тунни алмашиб туриши (Бақара 2/164).

^[1920]Каҳф 18/1.

^[1921]Бу оятда тавҳид асосида фақат Аллоҳга қуллик қилувчи холис мусулмон одам билан, турли ихтилофли йўлларга, фарқли мазҳабларга, сохта тариқатларга эргашиб кетиб, Аллоҳнинг соф динига эмас, инсонлар тўқиб чиқарган ихтилофли динларга амалқ илиб эргашадиган одамнинг мисоли келтирилган.

^[1922]Оли Имрон 3/185, Анбиё 21/34-35, Анкабут 29/57.

^[1923]Ушбу оят нозил бўлганида Зубайр ибн Авом: «Эй Аллоҳнинг элчиси! Дунёда орамизда бўлиб ўтганлардан кейин ҳам (қиёматда) бизга хусумат яна такрорланадими?», деди. Расулуллоҳ алайҳиссалом: «Ҳа, унда иш қаттиқ бўлади», деб жавоб берди (Термизий ривояти). Абдуллоҳ ибн Умар: «Бу оят нозил бўлди, бироқ нима ҳақида эканини билмас эдик. «Ким билан хусуматлашамиз? Биз билан аҳли китоб орасида  хусумат бўлмаса, у ҳолда кимлар билан хусуматлашамиз?», деганмиз. Токи фитна келгач, Абдуллоҳ ибн Умар: «Раббимиз ваъда қилган нарса шу экан, шу ҳақида хусуматлашамиз», деди (Ибн Касир, Ибн Адий Ҳатимдан). Баъзи саҳобалардан ривоят қилинишича, ушбу оят нозил бўлганида улар: Ахир биз биродар бўлсак, қандай қилиб (қиёматда) хусуматлашамиз?», дейишган. Вақтики Усмон р.а. зулм ва адоват ила ўлдирилганида, ўша оят улар учун нозил бўлганини ва у ҳақида хусумат қилишларини билиб олишган (Мотрудий, Таъвилот). Яна бир ривоятда, «Токи, ҳар бир ҳақдорга ўзининг ҳаққи олиб берилади», ибораси билан келтирилган.

^[1924]Агар катта гуноҳлардан банда ўзини тийиб юрса, Аллоҳ таоло унинг қолган гуноҳларини ўчириб юборади (Нисо 4/31). Банда модомики чиройли амаллар қилиб юрар экан, унинг кичик гуноҳлари кечирилиб туради (Ҳуд 11/114).

^[1925]Аллоҳ таоло ҳар кимнинг қилмишин кўриб билиб туради. Ҳеч бир жиноятчи жиноятини Ундан яшира олмайди. Агар тавба қилмаса, золимлар, кофирлар, жиноятчилар, шайтон ва шайтонлашиб кетган инсонларнинг барчаси ўзларига муносиб бўлган жазони албатта оладилар. Аллоҳ ҳар кимга керакли ва муносиб бўлган жазони беришга қодирдир. Ундан ҳеч ким қочиб қутулолмайди. Кимларгадир жазони шу дунёда беришни бошлайди, кимларнидир охиратда жазолайди.

^[1926]Бу ва бу каби оятлар жамиятда дин эркинлиги борлигини, ҳар ким ўзи хоҳлаган динига эътиқод қилиши мумкинлиги,жамиятда ўрнатилган қонун-қоидаларни бузмагунча, бировга зулм қилмагунча, ноҳақлик қилмагунча бировни фақатгина дини сабабли жазога тортиш мумкин эмаслигини билдиради. Ўхшаш оятлар: Кафирун 109/1-6, Бақара 2/256, Юнус 10/108. Келгусидаги оят ҳам шунга ишорат қилади.

^[1927]Шафоат ҳақидаги барча оятлар мана шу оят мезонига кўра тушунилиши керак. Шафоат ҳақидаги асл оят мана шудир. Аллоҳдан бошқасидан шафоат кутиш бир нави мушриклик ҳисобланади.

^[1928]Исро 17/46.

^[1929]Аллоҳ таоло ўтмишда ҳам пайғамбарлар орқали юборган илоҳий китоблари билан Ўз ҳукмини келтириб қўйган (Бақара 2/213, Моида 5/44). Ҳозир ҳам мусулмонлар қўлида илоҳий ҳукмларни ўртага қўядиган, ихтилофларга барҳам берадиган китоб – Қуръон бор (Нисо 4/105, Зумар 39/3, Мумтаҳина 60/10). Аллоҳ таоло қиёматда ҳам инсонлар орасида Ўзи ҳукм қилади (Нисо 4/141).

^[1930]Бунга ўтмишдаги Қорун қиссаси бир мисолдир (Қасос 28/76-82).

^[1931]Қасос 28/82.

^[1932]Ушбу оят ҳамда Фурқон сурасининг 68-71 оятлари, банда тавба қилиб Исломга киришидан олдин ҳар қандай гуноҳга қўл урган бўлишидан қатъий назар, агар тавбаси ва Исломга киргани самимий бўлса, унинг тавбаси қабул бўлиши ва уни ҳам Аллоҳ Ўз жаннатига мушарраф қилиши мумкин экани билдирилган. Инсон ҳеч қачон Аллоҳнинг раҳматидан умид узмаслиги керак.

^[1933] Мусо алайҳиссаломнинг қавми ундан ўзлари учун турли илоҳлар ташкиллаштириб бер деганларида, Мусо алайҳиссалом ҳам уларни жоҳиллар деб атаган эди (Аъроф 7/138).

^[1934]Аллоҳ таоло Ўз сўзларини араб тилида нозил қилди. Демак, Аллоҳ Ўз қудрати ва ҳокимиятини танитиш учун инсонлар тушунадиган араб тилида – инсон тилида туширди ва мисолларни инсонлар  тушунадиган ҳолда баён қилди. Аллоҳга нисбатан ишлатилган қўл, ҳовуч, кўз каби сифатлар инсонлар тушуниши учун ишлатилган мажозий баёнлардир. Бу араб тили адабиётига хос бўлган илтифот, мажоз ва киноя санъати дейилади. Аллоҳ таоло бир ишни қилиши учун албатта уни ўз қўлида ушлаши ёки ёнига келиши шарт эмас, у «Бўл» деб буюрса бас, дарҳол содир бўла бошлайди (Наҳл 16/40, Ясин 36/82). Бу оятдаги каби мажозий  сўзлар баъзан ўзбек тилида ҳам ишлатилади. Масалан, «Сени жонинг мени қўлимда» ибораси ишлатилади. Бу дегани, сени ўлдириш ёки ўлдирмаслик менинг ихтиёримда деган маънони билдиради. Бу билан у ўзининг қудрати ва иродаси қарши тарафдаги кишидан кўра кучли эканини билдиради.

^[1935]Анъом 6/91, Ҳаж 22/74.

^[1936]Қиёматда ҳар ким ўз амалларини кўради (Каҳф 18/49). Ҳисоб-китобга ҳар ким ўз амал дафтари ила келтирилади (Исро 17/71). Маҳшарда ҳар ким ўз китоби ўқийди, унга ўша китоби ҳисоб-китоб қилишга кифоя қилади (Исро 17/14).

^[1937]Аллоҳ таоло жаҳаннамни кофирлик қилган инсон ва жинлар билан тўлдираман, деб сўз берган (Аъроф 7/18, Сод 38/85). Бу оятдан маълум бўладики, бир қавмга пайғамбар ва элчи келишининг ўзи ўша қавмни ҳалокатдан сақлаб қолишга кифоя қилмас экан. Аксинча, ўша пайғамбар келтирган нарсага ишониб амал қилиш, унга эргашиш билангина инсон ўзини жаҳаннамдан қутқариб қолиши керак экан. Агар имон ва Исломда бўлмаган бир кишини жаҳаннамдан қутқариб қолишни имкони бўлганида, юқоридаги оятда келтирилган жаҳаннам аҳлини ўз пайғамбарлари қутқариб қолган бўларди.

^[1938]Аъроф 7/43.

^[1939] Ғофир сураси, Маккада тушган, 85 оят. Тушиш тартиби 60, ёзилиш тартиби 40. Суранинг яна бир номи «Муъмин»дир.

[1940] Бу ҳарфларга «ҳуруфи муқаттоа» ва «ҳуруфут-танбеҳ» дейилади. Қуръони Каримнинг бундан бошқа яна 28 та сураси мана шундай, яъни ўқувчи ва эшитувчининг диққатини ва фикрини жалб қилиш учун араб тилига хос бир қоида билан бошланган. Ҳуруфи муқаттоадан кейин келадиган оятлар асосан Қуръоннинг асл моҳияти, мазмуни ва ўзидаги усул ва қоидаларни, Қуръоннинг нозил бўлишидаги мақсади ва Пайғамбар алайҳиссаломнинг Қуръонга нисбатан юклатилган вазифаси ҳақида баён қилиб берувчи оятлар келган. Пайғамбар алайҳиссаломга буларнинг маънолари ҳақида ҳеч қандай савол берилмаган. Бу эса, у ҳарфларда турли илоҳий сирлар яширилмаганини, аксинча уларнинг маъно ва моҳияти очиқ-равшан бўлганини билдиради. Яъни танбеҳ ҳарфларидир. Демак, бу ҳарфлардан қасд қилинган нарса; булардан кейин ўқиладиган оятларга ўқувчи ва эшитувчиларнинг диққатини жалб қилишдир. Ўзбек тилида бу каби ҳолатларда «Диққат! Диққат!» калимаси фойдаланилади.

^[1941] Ушлашга деганда, ўлдиришга, сургун қилиш, барча нарсадан маҳрум қилиш, ҳақоратлаб, фаолиятиг чек қўйиш, масхаралаб обрўсини тўкиш каби салбий маънолар тушунилади. Бу каби қабиҳ ишлар ўтмишда ҳам бўлган, яхши-солиҳ инсонларга тўғаноқ бўлаётганлар ҳозир ҳам бу ишларини давом эттирмоқда.

^[1942] Ўзларига келган пайғамбарлар ва элчиларга ишонмай, уларни тан олмай кофирлик қилиб ҳамда, уларга душманчилик қилгани учун уларни дунёда ҳам азобга гирифтор қилди. Энди уларнинг борар жойи албатта жаҳаннам бўлади. Чунки, Аллоҳ кофирларнинг жойи жаҳаннамдир деган (Оли Имрон 3/12).

^[1943] Бу оятда икки хил фаришталар баён қилинди – аршни кўтариб турувчилар ва унинг атрофидагилар. Унинг атрофидаги фаришталар ҳақидаги яна бир оят Зумар 39/75 да келтирилди. Ҳаққо 69/17 оятда эса, қиёмат куни фаришталар арш атрофига йиғилган бўлади, аршни саккизта фаришта кўтариб туради дейилган. Бу оятлар далил бўладики, Аллоҳ таоло аршда эмас. Чунки, аршни фаришталар кўтариб туради дейилди. Демак, арш кўтариб туришга муҳтож (Қўшимча маълумот учун «Тафсир ар-Розий»га қаранг.) Аллоҳ эса ҳеч нарсага муҳтож эмас. Бундан маълум бўладики, арш – фаришталар Аллоҳнинг ҳукмларини оладиган бошқарув жойидир. Барча фаришталар буйруқларни ўша ердан олади, ваҳий ҳам аршдан олинади, осмонлар ва ер ҳам аршдан бошқарилади. Хулоса қилиб айтганда, Аллоҳ таоло ишни арш орқали бошқаради (Юнус 10/3).

^[1944] Бақара сурасининг 28-оятида, инсон ҳаётга келмай туриб ҳам ўлик экани айтилган. Инсонлар дунё келмай туриб, оталарининг белларида ўлик ҳолатда эди. Бу – биринчи ўлим ҳисобланади. Қачонки оналарининг бачадонларида тўрт ойлик бўлганида, Аллоҳ уларга инсоний руҳ бериб, уларга ҳаёт бахш этади. Қабрга кирган ҳолати эса, иккинчи марта ўлик ҳолати ҳисобланади.

^[1945] Жаҳаннамга тушишнинг асосий сабабларидан бири Аллоҳни борлигини билмаслик эмас, Унга шерик қўшиш экани маълум бўлди. Баъзилар Аллоҳнинг Ўзига имон келтиролмайди. Фақат Аллоҳга ибодат қилиш керак, фақат Аллоҳга дуо қилиш керак дейилса, юз ўгириб қочиб кетадилар (Исро 17/46). Баъзилар эса, таҳвидга даъват қилинганида юраклари сиқилиб кетади (Зумар 39/45).

^[1946] Осмондан ризқ берилиши – осмондан ёмғир ёғдириб, у орқали ердан бизларга ризқ бўладиган нарсалар ундириб беришидир (Бақара 2/22).

^[1947] Аллоҳга йўналган киши элатма олади. Аллоҳга йўналган киши ҳидоят топади (Шуъро 42/13).

^[1948]

^[1949] Ўхшаш оятлар: Наҳл 16/2, Шуъро 42/52, Мужодала 58/22, Қадр 97/4.

^[1950] Дунёнинг сўнги вақтлари яқинлашиб қолди (Қомар 54/1). У вақтни қачон эканини Аллоҳдан бошқаси ошкор қилолмайди (Нажм 53/58). Қиёмат кутилмаганда тўсатдан келади (Аъроф 7/187).

^[1951] Аллоҳга на осмонларда ва на ерда ҳеч нарса махфий қолмайди (Оли Имрон 3/5).

^[1952] Қуръонда келтирилган «қазо» калимаси жумладаги маъно оқишига қара фарзли маъноларда келади. Масалан; ушбу 20-оятда ва Исро 17/23 ҳамда Аҳзоб 33/36 оятларда «буюради», «қарор беради», «ҳукм қилади» деган маъноларда келган. Исро 17/4 оятда эса «ваҳий қилдик» маъносида келган. Фуссилат 41/12 оятда «яратади» деган маънода келган.

^[1953]

^[1954] Ўтмишдаги кофир ва золим жамоалар бошига келган бало-мусибатлар натижасида ҳаммаси дод-фарёд солиб қолган. Шунинг учун у кунни «дод-фарёд», «нолайи фиғон» куни деб келтирилган.

^[1955] Ўтмишдаги барча пайғамбарларнинг душманлари бўлиб, улар келтирган оятларга қарши ботил ила кураш олиб боришган (Ғофир 40/5). Аллоҳнинг оятларини амалдан тўхтатишга уринганларнинг барчаси жаҳаннам аҳлидир (Ҳаж 22/51, Сабаъ 34/5, 38).

^[1956] Қуръонга қарши чиқаётган, Қуръон ҳукмини амалдан қолдиришга уринаётганларга қарши мўминлар қаттиқ ғазабли, қаҳрли бўлишлари вожибдир.

^[1957] Ўша минора пиширилган лойдан (ғиштдан) ясалган (Қасос 28/38).

^[1958] Ўхшаш оятлар: Анъом 6/160, Юнус 10/27.

^[1959] Баъзи тафсирчилар бу оятдаги азобни рўбарў бўлиши фақат Фиръавн ва унинг хонадонига тегишли дейди. Ҳолбуки, Аҳқоф сурасининг 20-оятида, жаҳаннам оташи барча кофирларга тақдим этилиши айтилган. Нафақат бу оятда, балки Қуръони Каримда қабр азобига алоқадор бирорта калима ҳам, қабр азоби ҳақида мавзу ҳам йўқ. Аксинча, кофирлар ва мунофиқларга дунёда ва охиратда азоб берилади дейилган (Оли Имрон 3/56, Тавба 9/74, Раъд 13/34, Фуссилат 41/16). Қабрда азоб эмас, ҳатто ҳаёт ҳам йўқ. Қабрдан турган кишилар қабрда ҳаёт кечиргани, унда азоблангани ёки роҳатланиб ётганини эмас, балки, дунёда жуда ҳам оз фурсат қолганини эслайди, холос (Юнус 10/45, Рум 30/55, Назиат 79/46). Агар қабрда ҳаёт бўлганида эди, инсонлар қабрдан туриб: «Бизни узоқ уйқуга кетган жойимиздан ким уйғотди?» (Ясин 36/51) демас эди.

^[1960] 45-оятдаги ёмон азоб ибораси 46-оятда оташ ибораси билан очиқланди. 46-оят охирида эса қаттиқ азоб деб келтирилди. 49-оятда эса, оташ, жаҳаннам ва азоб калималари битта жумлада жамланиб келтирилди. Буларнинг барчаси, азоб жаҳаннамда берилгани ва у ерда асосан оташ ила азоб берилгани учун, баъзан жаҳаннам калимаси ўрнига ҳам, азоб сўзининг ўрнига ҳам оташ сўзи ишлатилган. Шунинг учун, оятлар яна-да осонроқ тушунилсин деб, маъно оқишига қараб, оташ-النار калимасига азоб ёки жаҳаннам деб мано бердик.

^[1961] Иброҳим 14/21, Сабаъ 34/31, 33.

^[1962] “النار — оташ” калимаси баъзан азоб, баъзан жаҳаннам ва баъзан ўт-олов маъноларда келади.

^[1963] Мўминлар ўз мақсадлари йўлида барча машаққат ва азиятларга сабр қилиб, ўз йўлларида давом этсалар, шунда Аллоҳ албатта ёрдам беради (Бақара 2/2114, Анъом 6/34). Аллоҳга – Аллоҳнинг динига ёрдам берганларга Аллоҳ бу ишларида албатта ёрдам беради (Ҳаж 22/40, Муҳаммад 47/7).

^[1964] Баъзи бир инсонлар осмонлар ва ерни Аллоҳ яратган эканига ишонади-ю, лекин, инсон ўлганидан кейин яна қайта яратишига ишонмайди. Уларга қарши жавобан бу оят ва Ясин сурасининг 77-83 оятлари ҳужжат бўлади.

^[1965]

^[1966] Оят матнида «соат» деб келтирилган калима айнан қиёматнинг ўзига ишорат қилади. Аъроф сурасининг 187-оятида «унинг вақти» яъни соатнинг вақти деб келтирилган ибора бор. бу эса, соат деганда айнана қиёмат содир бўлиши деганидир. Рум 30/12, 14, Луқмона 25/34 оятларда ҳам соат ибораси айнана қиёматга ишора қилади.

^[1967] Бақара 2/186, 200-202 оятлар билан бирга ўқилиса яна-да тушунарли бўлади.

^[1968] Муҳаммад алайҳиссалом Аллоҳдан очиқ-ойдин оятлар келганида уларга ишониб мўмин бўлган, ундаги буйруқларга таслим бўлиб мусулмон бўлган.

^[1969] Ҳаж 22/5.

^[1970] Аллоҳ йўлдан чиққан фосиқларни, кофирларни, ёлғончиларни адаштириб қўяди. Яъни, адашган ҳолатига ташлаб қўяди (Бақара 2/26).

^[1971] Жаҳанамни еттита эшиги бор (Ҳижр 15/44).

^[1972] Сабр ҳақидаги ўхшаш оятлар: Каҳф 18/28, наҳл 16/127, Рум 30/60, Муззаммил 73/10.

^[1973] Инсониятга Аллоҳ тарафидан юборилган элчилар фақатгина Қуръонда номи келтирилганлар деган тушунча нотўғри экани бу оят ҳамда Нисо 4/164 оятидан маълум бўлади. Бироқ, уларнинг аниқ сонини Аллоҳ билади.

^[1974] Ердаги барча мавжудот инсоният учун яратилган (Бақара 2/29). Осмонлардаги ва ердаги нарслар исноният хизматига шай қилиб яратилган (Жосия 45/13). Лекин, кўп инсонлар буни шукрини қилмайди, тушунмайди, англамайди, тан олмайди.

^[1975] Инсонлар чорва ҳайвонлардан олинадиган сут ва бошқа маҳсулотлар билан ҳам ризқлантириб қўйилган (Муъминун 23/21-22). Бу Аллоҳнинг инсониятга қилган буюк олийжаноблигидир.

^[1976] Аллоҳнинг азоби келганида, золим ва кофирларга ўзларининг мол-давлати, обрў-эътибори асло асқотмайди. Бунга яна бир мисол Иброҳим 14/18 оятда келтирилган.

^[1977] Фуссилат сураси, Маккада тушган, 54 оятдан иборат. Тушиш тартиби 61, ёзилиш тартиби 41.

[1978] Бу ҳарфларга «ҳуруфи муқаттоа» ва «ҳуруфут-танбеҳ» дейилади. Қуръони Каримнинг бундан бошқа яна 28 та сураси мана шундай, яъни ўқувчи ва эшитувчининг диққатини ва фикрини жалб қилиш учун араб тилига хос бир қоида билан бошланган. Ҳуруфи муқаттоадан кейин келадиган оятлар асосан Қуръоннинг асл моҳияти, мазмуни ва ўзидаги усул ва қоидаларни, Қуръоннинг нозил бўлишидаги мақсади ва Пайғамбар алайҳиссаломнинг Қуръонга нисбатан юклатилган вазифаси ҳақида баён қилиб берувчи оятлар келган. Пайғамбар алайҳиссаломга буларнинг маънолари ҳақида ҳеч қандай савол берилмаган. Бу эса, у ҳарфларда турли илоҳий сирлар яширилмаганини, аксинча уларнинг маъно ва моҳияти очиқ-равшан бўлганини билдиради. Яъни танбеҳ ҳарфларидир. Демак, бу ҳарфлардан қасд қилинган нарса; булардан кейин ўқиладиган оятларга ўқувчи ва эшитувчиларнинг диққатини жалб қилишдир. Ўзбек тилида бу каби ҳолатларда «Диққат! Диққат!» калимаси фойдаланилади.

^[1979] Шуаро 26/192, Зумар 39/1, Жосия 45/2,

^[1980] Қуръон инсоннинг ҳаётига нур, муаммоларига ечим, руҳига далда, имонига зиёдалик бўлиши учун, аввало унга ишониш ва амал қилиш керак. Акс ҳолда, араб тилини сув қилиб ичиб юборган бўлса ҳам, ёки ўзи араб бўлса ҳам Қуръон фойда бермайди, унга ҳеч нарсани очиқлаб бермайди. Бунга ўша даврдаги Абу Лаҳаб ва Валид ибн Муғира каби инсонлар мисол бўлади.

^[1981] «Арабча Қуръон» ўрнига «Тушунарли Қуръон» деб таржима қилинса ҳам бўлади. Чунки, «араб» калимаси аслида тушунарли, фасоҳатли, очиқ-ойдин каби маъноларни ҳам билдиради.  Араб халқларининг тиллари ўша даврда тушунарли ва аниқ бўлгани учун улар бу номни олган бўлиши керак (Мақойис). Қуръон араб тилида туширилди деганининг яна бир ҳикмати, инсон тилида туширилди дегани бўлади. Араб тили ҳам худди бошқа тиллар каби инсон тилидир, инсонлар гаплашадиган тилдир.

^[1982] Араб тилида закот калимасининг бир маъноси – мол-мулкидан эҳтиёжмандларга бериб ўзини ва молини поклашдир. Яна бир маъноси эса ўзини маънан ҳар турли бузуқликлардан, нифоқ, ширк ва куфрий эътиқод ва тушунчалардан пок тутишдир. Инсон ўзини ҳам моддий ҳамда маънавий ёмонликлардан пок сақлаб юриши сабабли, дунёда ҳам охиратда ҳам мақталиб юришга сазовор бўлади. Бунинг учун у бу йўлдаги керакли ишларни амалга ошириши керак бўлади (Муфрадот). Қуйидаги оятлар шунда далолат қилади: (Нисо 4/49, Тавба 9/103, Марям 19/13, 19, Аъла 87/14, Шамс 91/9). Нафсни поклаш «Аллоҳдан бошқа илоҳ йўқ» деб, ўзини ширк ифлослигидан қутқаришдир (Тафсир ар-Розий). Бундан ташқари, мол-давлатдан ажратиб бериладиган закот амали Мадина даврида фарз бўлгани, бу оят мушрик ва кофирлар ҳақида экани оятдаги закот калимаси нафсни ширк ва куфрдан поклаш ҳақида эканига далолат қилади. Бу ҳақида қўшимча маълумот учун Тобарий тафсирига қаранг.

^[1983] Ернинг ичидаги нарсалар, устидаги жонзотлар ва инсонлар бемалол юра олиши, турган жойларидан қўзғалиб кетмаслиги учун, ерда тепадан ичига тортиб турадиган кучли босимлар пайдо қилган (Наҳл 16/15, Анбиё 21/31). Ер силкиниб кетмаслиги учун, пастдан юқорига ўсиб чиқадиган тоғлар ҳам пайдо қилинган (Мурсалат 77/27).

^[1984] Аллоҳ бир ишни содир бўлишига ҳукм қилса, унга «Бўл!» деса кифоя, ўша нарса ўз-ўзидан Аллоҳнинг илм ва қудрати ила содир бўла бошлайди. Бирон бир хатти-ҳаракатни кераги бўлмайди (Бақара 2/117, Оли Имрон 3/47, Марям 19/35, Ғофир 40/68).

[1985] Жавобгарликни ҳис қилган инсон ҳар қандай ёмонлик ва хатодан ўзини сақлаб қолишга ҳаракат қилади. Масъулиятни ҳис қилиш – инсондаги энг юксак фазилатлардан биридир.

^[1986] Аллоҳнинг душманлари асосан шулардан иборат: Аллоҳга, фаришталарга, элчи-пайғамбарларга  ишонмаган кофирлар (Бақара 2/98), Ислом ва мусулмонларга қарши жанг очган золимлар (Анфол 8/60), Аллоҳга шерик қўшадиган мушриклар (Тавба 9/114), Фиръавн ва унга эргашганлар (Тоҳа 20/39), Қуръонга қарши чиққанлар (Фуссилат 41/26-28), Муҳаммад алайҳиссаломга ва мўминларга душманлик қилган ва ҳақни тан олмаган золимлар (Мумтаҳана 60/1), иккиюзламачи-мунофиқлар (Мунафиқун 63/14).

^[1987] Инсон қулоғи билан эшитган, кўзи билан кўрган ва қалби билан тушунган (ёмон нарсасидан) жавобгарликка тортилади (Исро 17/36). Туҳматчи  ва бўҳтончиларнинг тиллари, қўл ва оёқлари кун келиб гувоҳлик беради (Нур 24/24). Қиёматда баъзи кофирларга гапиришга изн берилмайди. Уларнинг қўл-оёқлари гувоҳлик беради (Ясин 36/65).

^[1988] Бу оятда билдирилгани каби, кофир ва золимларга қиёмат куни узр айтишга ҳам изн берилмайди, розилик тилашига ҳам изн берилмайди (Наҳл 16/84, Рум 30/57). Улар энди жаҳаннам азобидан чиқарилмайди, розилик талаблари инобатга олинмайди (Жосия 45/35).

^[1989] Аллоҳнинг зикридан юз ўгирганларга шайтон яқин дўст бўлиб қолади. Ҳатто, ҳар тарафдан ўраб олади (Зухруф 43/32). Шайтон Аллоҳ ва Расулига ишонмайдиган кишиларнинг энг яқин дўстига айланади (Аъроф 7/27). Гуноҳга муккасидан кетган ва туҳматчиларни шайтон кўпроқ васваса қилади (Шуаро 26/221-223).

^[1990] Маълумки, Қуръони Карим жуда мўжизакор ва таъсирли китоб. Унинг самимий ҳолатда эшитган ва уни тушунган одам, бу албатта илоҳий китоб эканини англаб етади ва Аллоҳга – Унинг ҳукмига таслим бўлади. Шунинг сабабли, мусулмонларнинг сони кўпайиб  тараққий этмаслиги, Ислом ривожланмаслиги, Ислом ва мусулмонлардан кофирлар устун келиши учун, кофирлар нафақат бошқаларни, балки бир-бирига ҳам Қуръонни эшитмасликка буюрар эди. Қуръон ўқилаётганида уни эшиттирмасликка, эшитилса ҳам тушунилмасликка ҳаракат қилишар эди. Кофирлар бу ишлари билан гўёки Аллоҳнинг нурини оғизлари билан сўндирмоқчи бўлишар эди (Тавба 9/23, Софф 61/8). Баъзи кофир кимсалар эса, Қуръон тиловатига қарши чиқиб, қориларга очиқчасига ташланиб қолишига ҳам оз қолади (Ҳаж 22/72). Исломнинг она манба китоби Қуръондир. Қуръон мусулмонларнинг тилидан, дилидан, зеҳнидан ва ҳаётидан қанчалик узайган сари, инсониятдан Ислом шунчалик узоқлашиб кетади. Қуръонга хизмат қилиш – Аллоҳ йўлидаги фидокорликнинг энг улуғ ва шарафли ишларидан биридир. Аллоҳ бизга ҳам шундай хизмат насиб қилсин.

^[1991] Ўхшаш оятлар: Аъроф 7/38-39, Аҳзоб 33/67-68 Сод 38/61.

^[1992] Наҳл 16/31-32.

^[1993] Даъват иши энг шарафли ишдир. Инсонларни яхшиликка буюриб, ёмонликлардан қайтаришда илм ёки ҳужжат керак эмас. лекин, Аллоҳга чақирганда ҳужжат-далил асосида чақиш керак. Пайғамбар алайҳиссаломнинг ва ёнидаги мўминларнинг даъват услуби мана шундай бўлган (Юсуф 12/108). Аллоҳнинг йўлига даъват қилишда албатта ҳикмат билан, чиройли ваъз-насиҳат билан чақириш керак. Аллоҳ шунга буюрган (Наҳл 16/125). Пайғамбар алайҳиссаломнинг ибратли сифатларидан бири, даъват қилувчи эканидир (Аҳзоб 33/45-46). Пайғамбар йўлида юраман деганлар, унинг даъват йўлига ҳам эргашишлари керак, инсонларни Аллоҳнинг йўлига даъват қилиши керак.

^[1994] Муъминун 23/96, Қасос 28/54.

^[1995] Бундан олдинги оят ҳам, бу оятнинг мазмуни ҳам сажда ҳақида бўлгани учун, тасбеҳ сўзига сажда деб маъно берса ҳам бўлади. Буни маъноси Раъд 13/15, Наҳл 16/49, Ҳаж 22/18 оятлар қўллаб қувватлайди. Яъни, барча нарсани яратган Аллоҳ баъзи бир инсонларнинг саждасига муҳтож эмас. Агар барчани ўзига мажбуран сажда қилдиришни хоҳласа, бунга албатта қодир эди. Лекин, инсонларни имтиҳон учун яратди. Инсонларнинг тоат-ибодатлари уларнинг ўзи учун, ўз фойдаси учун бўлади. Аллоҳ ҳеч нарсага муҳтож эмас.

^[1996] Бу оятни Ҳаж 22/5 ояти батафсил очиқлаб беради.

^[1997] Оятларга нисбатан қинғир иш деганда, маъноларини бошқа томонга буриш, Уни ва ундаги ҳукмларни ёлғонга чиқариш, унга ишонмаслик, оятларда келтирилган ҳақиқатдан йироқлашиш каби кўплаб салбий муносабатлар тушунилади (Суютий, Мотрудий, Ибн Касир, Саолибий, Ибн Атийя тафсирларига қаранг).

^[1998] «Азиз китоб» деганда, ҳурматли, шарафли, унга қарши чиққанларнинг унга кучи етмайдиган деган маъноларни англатади.

^[1999] Қуръонга ёлғон гаплар, бўҳтон уйдирмалар, сохта иборалар, кераксиз жумлалар киргизилмайди, бунга ҳеч кимни кучи етмайди. Агар Қуръон Аллоҳдан бошқасининг китоби бўлганида, унда кўплаб ихтилофлар бўларди (Нисо 4/82). Қуръонни Аллоҳнинг Ўзи муҳофаза қилиб қолади (Ҳижр 15/9).

^[2000] Олдидан ҳам ортидан ҳам дегани, ҳеч бир жиҳатдан дегани.

^[2001] Ажам – араб бўлмаган миллатларга айтилади. Аъжам – хоҳ араб бўлсин, хоҳ бошқа миллатга мансуб бўлсин, фасоҳат билан гапира олмайдиган кишиларга айтилади (Саолиб Тафсири, Муфрадот сўзлиги). Ўхшаш оят: Шуаро 26/198-199.

^[2002] Қуръон қалбдаги барча маънавий касалликларга шифодир (Юнус 10/57).

^[2003] Исро 17/46-47.

^[2004] Қуръонга ишонмаган кимсалар, унга самимий қулоқ солмагани учун, уларнинг бу ишлари ҳақиқатни кўришдан кўр бўлишгача олиб келади. Улар асл ҳақиқатни кўролмай қоладилар. Ундай инсонларни Аллоҳ таоло кўзлари кўрса ҳам «кўрлар» деди, тиллари бурро ҳам «соқовлар» деди, қулоқлари эшитса ҳам «карлар» деди (Бақара 2/18, 171). Чунки, илоҳий китобга ишонмагани, самимий эшитмагани, ўқимагани, тафаккур ва тадаббур қилмагани,, ундаги маънолар ҳақида ўйланмагани, ҳақ билан ботилни ажратишга уринмагани учун, уларни ҳайвонларга ўхшатган (Аъроф 7/179, Фурқон 25/44).

^[2005] Ҳуд 11/110.

^[2006] Ҳар кимнинг қилмиши ўзи учун. Ким нима қилса ўзига қилади. биров учун биров жавобгарликка тортилмайди. Бу дунёга ҳар ким имтиҳон учун келган. Мангу ва абадий ҳаётда ҳар ким ўзини қандай яшашга ҳақли эканини ўз танлови ва қилмиши билан дунёда яшаб кўриб, ўзини билиб олгани яратилади. Аллоҳ бандаларини мана шундай имтиҳон қилади. бу ҳақидаги ўхшаш оятлар: Бақара 2/ 2/134, 141, 272, 286, Анъом 6/52, 164, Исро 17/13-15, Луқмон 31/33, Фотир 35/18, Зумар 39/7.

^[2007]

^[2008] Аъроф 7/37.

^[2009] Баъзилар бу оят Утба ибн Рабийъа ҳақида тушган деса, бошқалар Валид ибн Муғийра ҳақида тушган дейди. Мусулмон инсон мана шу 49-50 оятларда келтирилган салбий сифатлардан сақланиши керак. Аллоҳдан умидини узмаслиги, қиёматга бўлган ишончини сусайтирмаслиги керак.

^[2010] Қуръондаги «ароайтум» ибораси, «айта оласизми?», «Кўрдингизми?», «Ўйлаб кўрсангиз-чи!», «айтинг-чи», «нима деб ўйлайсиз?», каби маъноларда келади. Бундай ибора Қуръонда кўплик шаклида 14 ерда келади.

^[2011] Оятдаги «офоқи» калимасидан ҳам уфқлар ҳамда ён-атрофлари деган маъно чиқади. Агар уфрқлар деган маънони олсак, келажакда инсоният фалакиёт илмини ўрганиши оқибатида, фалакиётга оид Қуръондаги маълумотларнинг барчаси ҳақ эканини илмий асос билан ўрганишади. Натижада, бу Қуръон ягона яратувчининг китоби экани очиқча маълум бўлади деган ма;но чиқади. Агар «ён-атфор» деган маънони олсак, Макканинг атрофидаги турли шаҳар-қишлоқларнинг Ислом ва мусулмнлар тарафидан фатҳ этилиши, Аллоҳнинг дини олий бўлиши натижасида, Қуръонга башорат берилган хушхабарлар амалга ошиши натижасида, Қуръон ва ундаги маълумотлар ҳақ экани аён бўлади, деган маъно чиқади. Бу иборанинг учинчи таъвили: Ўтмишдаги ҳалок бўлган қабилаларнинг Қуръондаги хабарлари яқин замонларда тарихшунос олимларва археологиклар тарафидан кашф қилинганида, улар ҳақидаги маълумотлар Қуръонда келганини кўрган олимлар ва уларга ишонган инсонлар, бу китоб ҳақиқий илоҳий китоб эканини аниқ факт орқали ўрганишади дегани бўлади. Қуръоннинг мўжизакор, қисқа бир ибора билан кўплаб маъноларга эга бўлиши мана шу ибора билан ҳам ўз тасдиқини топган. Чунки, ҳоозирга келиб юқоридаги абрча ҳолатлар бирин-кетин ўртага чиқмоқда. Оятдаги иккинчи ибора «ўзларидаги оят-белгиларимизни» ҳам бор. унинг тафсирий мазмуни шуки: инсон она қорнида қандай шаклланиши, сперма қачон гўшт бўлиши, кейин унга суяк қопланиши, қачон руҳ кириши ва шу каби барча маълумотлар Қуръонда келтирилган. Бу маълумотлар эндиги асрларда олимлар томонидан ўрганилмоқда. бу ма;ълумотар Қуръондаги маълумотлар билан юзда-юз тўъғри келмоқда. шу сабабли ҳам кўпчилик етук тиббиёт ва медитсина олимлаари Қуръондаги мўжизавий маълумотларни кўриб Исломга кириб келмоқда.

^[2012] Шўро сураси, Маккада тушган, 53  оятдан иборат. Тушиш тартиби 62, ёзилиш тартиби 42.

^[2013] Бу ҳарфларга «ҳуруфи муқаттоа» ва «ҳуруфут-танбеҳ» дейилади. Қуръони Каримнинг бундан бошқа яна 28 та сураси мана шундай, яъни ўқувчи ва эшитувчининг диққатини ва фикрини жалб қилиш учун араб тилига хос бир қоида билан бошланган. Ҳуруфи муқаттоадан кейин келадиган оятлар асосан Қуръоннинг асл моҳияти, мазмуни ва ўзидаги усул ва қоидаларни, Қуръоннинг нозил бўлишидаги мақсади ва Пайғамбар алайҳиссаломнинг Қуръонга нисбатан юклатилган вазифаси ҳақида баён қилиб берувчи оятлар келган. Пайғамбар алайҳиссаломга буларнинг маънолари ҳақида ҳеч қандай савол берилмаган. Бу эса, у ҳарфларда турли илоҳий сирлар яширилмаганини, аксинча уларнинг маъно ва моҳияти очиқ-равшан бўлганини билдиради. Яъни танбеҳ ҳарфларидир. Демак, бу ҳарфлардан қасд қилинган нарса; булардан кейин ўқиладиган оятларга ўқувчи ва эшитувчиларнинг диққатини жалб қилишдир. Ўзбек тилида бу каби ҳолатларда «Диққат! Диққат!» калимаси фойдаланилади.

^[2014] Бу оятдан аввалги пайғамбарларга ҳам элчи фаришта Жаброил орқали ваҳий юборгани ҳамда, ўша ваҳий орқали диннинг барча ҳукмлари етказилгани маълум бўлади. Ўхшаш оят: Нисо 4/163.

^[2015] Осмонлардаги фаришталар Аллоҳни улуғлаб олқиш айтиб туради. Ердаги баъзи нонкўр инсонлар эса, Аллоҳга нолойиқ сўзлар тўқиб чиқариб, Уни шаънига ярашмаган турли сифатлар нисбат беради. уларнинг сўзларини оғирлигидан осмонлар ёрилай деб туради (Марям 19/90-91).

^[2016] Фаришталар ер юзидаги барча инсонларни эмас, Аллоҳга ишонган, гуноҳларидан тавба қилган ва Аллоҳнинг йўлида юрган бандаларнинг ҳақига дуо қилади (Ғофир 40/7).

^[2017] Мени Аллоҳга яқинлаштиради деб ёки, менга қиёматда шафоатчи бўлади деб ишониб, баъзи кимсаларга қуллуқ қилиш ширкнинг бир туридир. Ундай кимсаларни, Аллоҳ билан ўзини ўртасига яна бошқа кимсаларни илоҳ қилиб олган бўлади (Зумар 39/3, 43).

^[2018] Пайғамбаримиз Муҳаммад алайҳиссалом ҳеч бир кофирдан жавобгар эмас. У кишининг вазифаси ўзига тушган илоҳий буйруқни етказиб қўйиш холос. Бандаларнинг имонга келган ёки келмаганида у киши жавобгар бўлмайди (Моида 5/99, Шўро 42/48). Бировни имонга мажбурлаш ваколати берилмаган (Ғошия 88/22).

^[2019] Пайғамбар алайҳиссалом Аллоҳдан олиб келган имон, амал ихлос, ибодат ва бошқа ҳар қандай ҳукмларга хилоф иш қилганларнинг ҳукмини – жазосини Аллоҳнинг ўзи беради. Уларга Муҳаммад алайҳиссалом ўз шахсиятидан келиб чиқиб ҳукм беролмайди. Аллоҳ нима деса шу.

^[2020] Аллоҳ осмонлар ва ерни бўлиниш қонунида яратган. Бу қонун ҳозирда ҳам давом этмоқда. Инсоннинг яратилиши ҳам, табиатдаги нарсаларни яратилиб жонланиши ҳам уруғи ёрилиб ичидан чиқиши орқали жонланади. Осмонлар ва ер йўқликдан портлаш ва бўлиниш қонунига асосан яратилгани учун, ундаги нарсалар ҳам ҳозирда шундай давом этмоқда.

^[2021] Аллоҳнинг зотига ҳеч қандай мисол, ўхшашлик, қиёс келтириб бўлмайди. Бу қатъий тақиқланган (Наҳл 16/74). Унга тенг келадиган ҳеч ким, ҳеч нарса йўқ (Ихлос 112/4). Инсонлар Унинг қудрати, илми, яратган нарсалари ва бошқаруви ҳақида ўйланиши ва изланиши керак. Унинг зоти ҳақида тафаккур қилинмайди. Унинг зотига ҳеч кимнинг ақли етмайди. Яратилган нарсаларнинг ақли фақат яратилган нарсаларга етади, яратганга эмас.

^[2022] Осмонлар ва ернинг хазиналари ҳам (Мунафиқун 63/7), ҳамма нарсанинг ҳукмронлиги ҳам (Муъмин 23/8, Ясин 36/83), махфий нарсаларнинг илми ҳам (Анъом 6/59) фақат Аллоҳга тегишли. Агар муносиб билса, осмонлар ва ердаги ризқларни йўқ қилиб юбориши мумкин.

^[2023] Бу жумладан, Нуҳ пайғамбарга шариат қилиб берилган диннинг асосий ҳукмлари, Муҳаммад алайҳиссаломга буюрилган дин ҳукмлари билан бир эканини кўрсатади.

^[2024] Аллоҳ Ундан ҳидоят сўраган бандасини ҳидоят қилади, ҳидоятга муваффақ қилади. Ундан ҳидоят талаб қилмаса, сўрамаса, Аллоҳ уни ҳидоятга йўлламайди, муваффақ қилмайди (Имом Мотрудий, Таъвилот). Аллоҳ таоло ҳидоятни, ҳидоятга лойиқ бўладиган бандага ўлчаб белгилаб қўяди. Тўғри йўлни қўйиб, залолатни танлаган бандасига эса, залолатни ёзиб қўяди (Ибн Касир, Тафсири Қуръони Азим).

^[2025] Бақара 2/213, Оли Имрон 3/19, Юнус 10/93, Ҳуд 11/110, Фуссилат 41/45.

^[2026]

^[2027]

^[2028] Орамизда ҳужжат йўқ деганда икки хил нарса тушунилади. 1) Мен ўзим иддао қилиб, сизларни ҳам даъват қилган нарсага керакли барча ҳужжат-далилни келтириб бўлдим. Энди ҳужжат талаб қилишни мазмуни қолмади, деган маъно ҳам чиқади. 2) Сизлар билан мени ўртамда далил талаб қилишни, хусумат қилишни кераги йўқ. мени вазифам етказиб қўйиш, холос. Мен ўз ишимни бажардим, деган маъно ҳам чиқади.

^[2029] Ҳақ калимаси китоб калимаси билан ёнма-ён келганида, ҳақиқатни ўз ичига олган китоб деб таржима қилинади. Чунки, китобдаги хабарлар, буйруқ ва тақиқлар, унда башорат берилган жаннат ва огоҳлантирилган жаҳаннам ҳақ ва ҳақиқатдир.

^[2030] Инсонлар ҳаётини тўғри бир шаклда давом эттириши учун, Аллоҳ таоло ўтмишдаги барча Пайғамбар алайҳиссаломларга китоб билан биргаликда адолат мезонини ҳам туширган (Ҳадид 57/25). Аллоҳ ер юзида адолат мезонини ўрнатди ва уни бузилмаслигини талаб қилди (Роҳман 55/7-8). Аллоҳ бандаларини ҳар бир ишда аввало ўзлари адолатли бўлишига ва бошқалар ўртасида ҳам адолат ўрнатишга буюрди (Наҳл 16/90, Нисо 4/135). Бирон бир қавмга бўлган адоватимиз, уларга нисбатан адолатсизлик қилиб қўйишимизга йўл қўймаслиги керак (Моида 5/8). Мусулмонлар ҳар бир ишни ўз эгасига топширишлари ҳамда, ҳукм қилаётганида адолат ила ҳукм қилишлари керак (Нисо 4/58). Адолатсизлик бўлган жойда зулм авж олади. Ислом доимо мазлумнинг ёнини олиб, золимга қарши туради. Адолатсизлик ила золимлик қилаётган кишиларнинг тарафини олиш – дунё ва охират ҳаётини ўтга ташлаш бўлади. Мусулмонлар асло золим ва зулм тарафини олмаслиги керак (Ҳуд 11/113). Бериладиган жазо қилинган ёмонликдан ортиб кетмаслиги керак (Шўро 42/40). Мусулмонларга нисбатан ҳақсизлик — адолатсизлик қилинганида, улар бир-бирига ёрдам беришлари керак (Шўро 42/39). Диний эркинлик берилмаслиги, инсонларни масжидлардан тўсиш, масжидларни харобага айлантириш энг катта зулм – адолатсизлик ҳисобланади (Бақара 2/114). Имом Термизий ривоятида шундай ҳадис келтирилган: «Эй Каъб, мендан кейин келадиган (золим) амирлардан сенга Аллоҳдан паноҳ сўрайман. Кимки уларнинг эшигига келиб, уларни ёлғонини тасдиқласа ва уларни зулмига ёрдам берса, у мендан эмас, мен ҳам ундан эмасман…»

^[2031] Қиёматни қачон содир бўлиши ҳатто Пайғамбар алайҳиссаломга ҳам билдирилмаган (Аъроф 7/187).

^[2032] Қиёматга ишонмаган кимсалар, қиёматни ва пайғамбаримизни мазах қилиб: «Агар ростгўй бўлсанг қани қиёматни келтир» дейишган (Юнус 10/48, Анбиё 21/38, Намл 27/71).

^[2033] Араб тилида «буъд» калимасидан узоқлик, аниқлик ва ҳалок маънолари тушунилади (Мақойис, Ибн Касир). Ҳуд 11/95 оятда ҳам айнан ҳалок бўлиш маъносида келган.

^[2034] Яъни, кимки қилаётган хайрли ишларини холис Аллоҳ учун қилса, амалга ошираётган хайрли ишларида муваффақиятлар берамиз, йўлларини очиб берамиз, имкониятлар берамиз. Агар амалларини дунёда мол-давлат, обрў-эътибор, мансаб ва амал топиш учун қилган бўлса, дунёда унга нимадир берамиз, лекин қилган иши учун охиратда савоб йўқ, дегани бўлади.

^[2035] Аллоҳ таоло мўмин, яҳудий, собийин, насроний мажусий ва мушриклар орасини қиёмат куни ажратиб ҳукм қиламан деб сўз берган (Ҳаж 22/17, Сажда 32.25). Агар ҳисоб-китоб қиёматга қолмаганида, уларга дарҳол ҳукм ўқилган ва жазо ижро этилган бўларди.

^[2036] Имом Аҳмад, Тобарий ва Ҳоким ривоят қилган ҳадисда ҳам, бу оятдаги севги ва яқинлик Аллоҳга бўлган яқинлик ва севги экани айтилган. Ҳадис матни қуйидагича: «Мен сизларга етказган очиқ-ойдин оят-далиллар ва ҳидоят эвазига, сизлардан ҳақ (ажр) сўрамайман. Мен сизлардан фақатгина Аллоҳни севишингизни ва Унга итоат қилиш натижасида, Унга яқин бўлишингизни истайман.» Пайғамбар алайҳиссалом инсонларни ўзига чақирмаган, балки ҳаммани Аллоҳга даъват қилган, Унинг динига чақирган. Шунинг учун бу оятдаги севги ва яқинликни Пайғамбар алайҳиссаломнинг шахсига эмас, Аллоҳга оид деб таржима қилдик. Жумладаги мавзу кимга ва нимага қаратилган бўлса, севги ҳам ўшанга қаратилган бўлиши керак. Буни очиқлаб берган ўхшаш оят: Фурқон 25/57.

^[2037] Бу оятни Фурқон сурасининг 68-71-оятлари билан биргаликда ўқисак, жуда ҳам очиқ-ойдин мазмун ҳосил бўлади. Яъни, нотўғри йўлидан қайтиб тавба қилган киши битта яхшилик қилган бўлади. Энди, Аллоҳ у бандани тавба қилгани учун, нафақат тавба қилган деб битта яхшилик ёзади, балки, ўтмишдаги барча гуноҳларини савобларга алмаштириб қўяди. Шу билан, Аллоҳ бандасининг битта яхшилигига яна бошқа бир яхшилик қўшиб қўйган бўлади.

^[2038] Бундан бошқа оятларда ҳам, кофир ва мушриклар Пайғамбар алайҳиссалом ҳақида бўлмағур гаплар тарқатиб, у кишини шаънига нолойиқ гаплар тарқатгани хабари келтирилган: Юнус 10/38, Ҳуд 11/13, Наҳл 16/101, Анбиё 21/5.

^[2039] Мушрикларни Пайғамбар алайҳиссалом ҳақида турли туҳматлар қилдилар. Ҳатто, Муҳаммад Аллоҳга ёлғон тўқияпти дедилар. Аллоҳ эса, уларнинг ботил гапларини бу ва бошқа оятлар билан йўққа чиқариб, асл ҳақиқатни ўртага чиқарди. Илоҳий мўжизага тўла бўлган бу муқаддас ва муборак китоб, то қиёматгача, ёлғончи ва туҳматчиларинг ботил сўз ва ҳаракатларини мана шу шаклда йўққа чиқариб, асл ҳақиқатни ўртага қўйишда давом этади. Бундан ўн тўрт аср олдин ягона яратувчи – Аллоҳнинг сўнги ҳақ китоби келди, барча ботил нарсалар йўқ бўлди.

^[2040] Инзол калимаси баъзан туширмоқ маъносида келади, баъзан эса, ё бевосита самодан ризқ тушириш ёки, ризққа сабаб бўлган нарсани учун ишлатилади. Аллоҳ бандаларига неъмат туширди деганда, уларга неъмат берди деб тушунилади (Басоир, Ферузободий, Умдатул-Ҳуффоз, Ҳалабий).

^[2041] Аллоҳ таоло қайси бандасига агар ризқини мўл-кўл қилиб бериб қўйса, ҳадидан ошиб кетишини билиб, уларга маълум бир миқдорда беради. Бу эса Унинг марҳаматидир. Фиръавн ҳам ўзидаги катта имкониятлар ва буюк салтанатга эга бўлгани учун, ўзини илоҳлик даражасига кўтариб олган. Лекин, баъзилар бундай бўлмайди. Қанчалик бой-бадавлат бўлишига қарамай, ҳар бир берилган имконият ва неъматни қадрлаб, ризқининг шукрини ўз вақтида адо этиб туради. Ундай бандаларига Аллоҳ баъзан мўл-кўл ва кўп ризқ беради, баъзан эса мутлақо беҳисоб ризқ беради (Раъд 13/26, Исро 17/30, Сабаъ 34/36). Лекин, инсон унга лойиқ ва тайёр бўлиши керак, ўзи ҳам ҳаракат қилиши керак (Бақара 2/200-202).

^[2042] Рум 30/48-49.

^[2043] Бу оятдаги раҳмат – ўлган ерни жонлантирадиган, бандаларга умид берадиган ўша узоқ вақт кутилган ёмғир бўлиши ҳам мумин ёки, ёмғирдан кейинги чарақлаб чиқадиган қуёш бўлиши ҳам мумкин ёхуд, иккаласидан кейин ердан чиқадиган бандаларнинг ризқи бўлиши мумкин. Раҳмат деганда буларнинг барчасини ўз ичига олади.

^[2044] Инсонлар йўлиққан касаллик, фақирлик, муваффақиятсизлик, мағлубият, зулм остида қолиш ва шу каби турли бало ва мусибатларга ўзларининг қилган гуноҳлар ва қўл ургани хатолари сабаб бўлади. Яна, Аллоҳ бандаларнинг ҳар бир қилган хато ва гуноҳи учун жазоламайди. Агар ҳар бир қилинган хато учун жазолаганида, ер юзида тирик мавжудот қолмаган бўларди (Фатир 35/45). Инсонларнинг хато ва гуноҳлари сабабли ер юзидаги қуруқлик ва денгизларда табиатдаги бузилишлар содир бўлиб туради (Рум 30/41) ва инсонлар қилмишларининг жазосини чекиб туради.

^[2045] Гуноҳ қилса бошига бало юбориш қонунини қўйган ҳам Аллоҳ, тавба қилса балони даф этиб ёрдам беришга ваъда берган ҳам Аллоҳ. Бундан ҳеч ким қочиб қутулолмайди.

^[2046] Ҳар бир мусулмонда мана шу икки сифат доим бўлиши керак – сабр ва шукр. Оғир кунларда ҳам сабр ила вазифаларини адо этишда давом этиб, енгил кунларда ҳам бурчларини бажариб юриш керак.

^[2047] Дунё берилган мол-давлат, бола-чақа, қариндош-уруғлар, имкониятлар, буларнинг барчаси дунёда қолиб кетади. Охиратдан бериладиган нарсалар абадий – мангу қолади. Ҳеч ким дунёдан охиратда имон ва амалдан бошқа нарса олиб кетолмайди.

^[2048] Ғазабланганда кечириб юборадиганлар қуйидаги оятда, жаҳлини босиб, инсонларни ҳар бир хатоси учун жазоламайдиган кишилар деб таърифланган (Оли Имрон 3/134).

^[2049] Исломдаги адолат мезонининг энг устувор намунаси мана шу оят ҳисобланади. Бировга жазо белгилашда, қилинган ёмонликдан ортиб кетмаслиги, кимки орттириб юборса золим ҳисобланиши белгилаб қўйилган. Ислом зулм ва золимга қарши, мазлум ва ҳақиқат тарафидадир.

^[2050] Йўл йўқ деганда, азоблашга, малолат қилишга ва итоб қилишга йўл  йўқ дейилади (Имом Насафий).

^[2051] Исломда асло зулмни ёни олинмайди, золимга ёрдам ва марҳамат қилинмайди, Ислом мазлумлар тарафидадир, ҳақиқат ва адолат тарафидадир. Инсонларнинг мол-мулкига тажовуз қилиш, ноҳақ қон тўкиш, уй-жойларини талон-тарож қилиш, инсонларга жабру ситам етказиш, буларнинг барчаси зулм ва тажовузкорликдир. Уларга ҳар доим қарши чиқиш, бундай кишиларга имкон бермаслик, ҳақиқат ва адолат ўрнатилишига ҳаракат қилиш керак.

^[2052] Агар кучи етса, моддий ва жисмоний зарар етказган кишидан ўз ҳақини олишда ҳеч қандай ёмонлик ва маломат йўқ, бунга Исломда рухсат берилган. Агар кучи етмаса, биров унга ҳақини олишда ёрдам бермаса, ҳақини талаб қилмасдан сабр қилса ва ҳақидан кечиб юборса, ёки кучи етган тақдирда ҳам сабр қилиб, кечириб юборса, ундай кимсаларни маломат қилишга ҳеч кимни ҳақи ёқ. Лекин, бундай қилиш қатъиятли инсонларни қўлидан келадиган ишдир. Моддий ва жисмоний ҳақсизликларда шундай муомала қилинади. Маънавий етказиладиган азиятларда эса, сабр қилиш, гуноҳ иш қилишдан сақланиб тақво қилиш, қаршилик кўрсатиб ҳақорат этиш ва азият етказишдан кўра яхшироқдир (Оли Имрон 3/186).

^[2053] Қиёмат 75/10-13.

^[2054] Лут алайҳиссаломга қизлар, Иброҳим алайҳиссаломга ўғиллар, Муҳаммад алайҳиссаломга ҳам ўғил ҳамда қизлар берган. Яҳё алайҳиссаломнинг эса фарзанди бўлмаган (Саолибий тафсири).

^[2055] Аллоҳ таоло бандаларига Ўз сўзларини учта ҳолатдан бири ила етказади. Иброҳим а.с. каби тушида кўриши ёки қалбга илҳом берилиши каби. Бунга Шамс 91/8 ояти яна бир мисол бўлади. 2) Мусо а.с. каби маънавий парда орқали (Қасос 28/50). 3) Бошқа барча пайғамбарлар каби элчи фаришта (Жаброил) юбориш орқали етказади (Оли Имрон 3/179).

^[2056] Бандаларнинг қилган барча ишлари Аллоҳга қайтади. Уларга Аллоҳнинг Ўзи жазо ёки мукофот беради.

^[2057] Зухруф сураси, Маккада тушган 89 оятдан иборат. Тушиш тартиби 63, ёзилиш тартиби 43.

[2058] Бу ҳарфларга «ҳуруфи муқаттоа» ва «ҳуруфут-танбеҳ» дейилади. Қуръони Каримнинг бундан бошқа яна 28 та сураси мана шундай, яъни ўқувчи ва эшитувчининг диққатини ва фикрини жалб қилиш учун араб тилига хос бир қоида билан бошланган. Ҳуруфи муқаттоадан кейин келадиган оятлар асосан Қуръоннинг асл моҳияти, мазмуни ва ўзидаги усул ва қоидаларни, Қуръоннинг нозил бўлишидаги мақсади ва Пайғамбар алайҳиссаломнинг Қуръонга нисбатан юклатилган вазифаси ҳақида баён қилиб берувчи оятлар келган. Пайғамбар алайҳиссаломга буларнинг маънолари ҳақида ҳеч қандай савол берилмаган. Бу эса, у ҳарфларда турли илоҳий сирлар яширилмаганини, аксинча уларнинг маъно ва моҳияти очиқ-равшан бўлганини билдиради. Яъни танбеҳ ҳарфларидир. Демак, бу ҳарфлардан қасд қилинган нарса; булардан кейин ўқиладиган оятларга ўқувчи ва эшитувчиларнинг диққатини жалб қилишдир. Ўзбек тилида бу каби ҳолатларда «Диққат! Диққат!» калимаси фойдаланилади.

^[2059] Ақл – маълумотни қабул қилишга тайёр бўлган (инсондаги) кучга ҳам айтилади ва ўша куч орқали эришилган маълумотнинг ўзига ҳам айтилади. Анкабут 29/43 оятдаги ақл айнан иккинчи хил ақлга – уқиб-ўрганиб эришилган, инсонни тўғри йўлга соладиган ақлга ишорат қилади. Аллоҳ таоло Қуръонда кофирлар учун ишлатган «ақлсизлар» ибораси, табиий ақл эмас, иккинчи хил ақлга, яъни тушунишга ҳаракат қилмасликка ишорат қилади. Бақара 2/171 бунинг бир мисолидир (Муфрадот). Ўзбек тилидаги «уқиб-ўрганиш» деган ибора, ақл калимасидан ҳосил бўладиган ўша иккинчи маънони англатади. Шунинг учун оятга шундай маъно бердик.

^[2060] «Арабча Қуръон» ўрнига «Тушунарли Қуръон» деб таржима қилинса ҳам бўлади. Чунки, «араб» калимаси аслида тушунарли, фасоҳатли, очиқ-ойдин каби маъноларни ҳам билдиради.  Араб халқларининг тиллари ўша даврда тушунарли ва аниқ бўлгани учун улар бу номни олган бўлиши керак (Мақойис). Қуръон араб тилида туширилди деганининг яна бир ҳикмати, инсон тилида туширилди дегани бўлади. Араб тили ҳам худди бошқа тиллар каби инсон тилидир, инсонлар гаплашадиган тилдир. Ўхшаш оятлар: Юсуф 12/2, Фуссилат 41/3, 44.

^[2061] Она китоб лавҳул-Маҳфуздир (Буруж 85/21-22, Воқеа 56/76-80, Абаса 80/11-16).

^[2062] Ҳаким сифати Қуръонга нисбатан ишлатилганида деганда икки хил маъно чиқади: 1) оятлари ҳукм ифодалайдиган (Ҳуд 11/1). 2) Ичидаги ҳукмлар тўғри дегани. Чунки, тўғри берилган ҳукм ва қарорга ҳикмат дейилади.

^[2063] Ғофир 40/21.

^[2064] Тоҳа 20/53.

^[2065] Наҳл 16/8, Ясин 36/42, Ғофир 50/79.

^[2066] Аллоҳга қайтамиз деганда, ўлганимиздан кейин яна қайтиб тирилиб, яратган Эгамизни ҳузурига ҳисоб-китоб бергани борамиз, деган маъно ҳам чиқади, ҳамда, биз нима қилсак ҳам, ҳар бир ишимизда Аллоҳга қайтамиз, деган маъно ҳам чиқади.

^[2067] Наҳл 16/56-58.

^[2068] Араб тилидаги “жаъала-جعل” феълига жумладаги маъно оқишига қараб, «ҳукм қилди», «айтди», сифатлади, «ҳисоблади» каби фарқли маънолар берилиши мумкин.

^[2069] Мушриклар ўзларга имтиҳон учун берган муҳлати ва ҳаётлари давомидаги ихтиёрий имкониятларини Аллоҳнинг Ўзига қарши далил қилмоқчи бўладир. Яъни, гўёки мушрикларнинг азалий қадарига мажбур мушрик бўладилар деб ёзиб қўйилгандек, ўз гуноҳларини Аллоҳга тўнкамоқчи бўлишади. Аввалги ва кейинги бузуқ эътиқоддаги одамлар шундай иддао қилади ва ёлғон гапиради (Анъом 6/148, Наҳл 16/35). Ундай кимсалар қиёматда ҳам ёлғон гапиришга уриниб, ўзларининг залолатини Аллоҳга тўнкамоқчи бўлади ва: “Агар Аллоҳ бизни мажбуран ҳидоят қилганида, биз ҳам бошқаларни ҳидоятга бошлар эдик деган мазмунда баҳоналар қиладилар (Иброҳим 14/21). Ҳолбуки, Аллоҳ инсонларга ҳақ билан ноҳақни ажратишга ақл, элчилар орқали илм ва огоҳлантирув, танлаш учун ихтиёр бериб қўйган. Энди, ҳеч ким ўз исёни ва куфрини бошқаларга тўнкай олмайди.

^[2070] خرض — х-р-с моддасидан тураган бу калима, Гумон ва тахминга асосланиб гапириш, ёлғон гапириш, ҳеч қандай илмга асоссиз гапириш, кўрмаган нарсасини гапириш деган маъноларни ифодалайди (Муфрадот). «Олди-қочди гап гапириш» бу маъноларнинг барчасини ўз ичига олади.

^[2071] Рум 30/35.

^[2072] Қўлида на бир илоҳий китоби ва на у ҳақида илми бўлмаган ҳолда, ота-боболаридан қолган диний тушунча ва эътиқодга кўр-кўрона эргашиб кетиш қанчалик хатарли экани мана шу оятлардан маълум бўлмоқда.

^[2073] Бу оятлар, Муҳаммад алайҳиссаломдан аввалги пайғамбарларнинг инкорчи ва маишатпараст умматлари ҳам, қўлларида далиллар билан келган ўзларининг пайғамбарига ишонишни ўрнига, ҳеч қандай далил-ҳужжатсиз ота-боболарининг диний эътиқодига тақлид қилиб кетганликлари маълум бўлади. Бу оятлар Муҳаммад алайҳиссаломга тасалли бўлган.

^[2074] Анъом 6/75-79.

^[2075] Иброҳим а.с.дан боқий қолган ўша калима «Ла илаҳа иллаллоҳ» калимаси деб келтирган кўплаб муфассирлар (Мотрудий, Ибн Касир ва Саълабий тафсирларга қаранг). То қиёматгача инсонларни ўша тавҳидга чақириш давом этади. барча инсонлар ўша сўз устида бирлашиши керак. Шунда, ер юзидаги фасод ва ихтилофлар бартараф бўлади.

^[2076] Оли Имрон 3/187, Наҳл 16/44,64.

^[2077] Бу оятдаги раҳмат сўзи пайғамбарлик билан биргаликда бошқа барча дунёвий ва ухравий неъмат ва яхшиликларни ўз ичига қолади. Аллоҳнинг дунёдаги раҳмати – имон ва яхши ишларга муваффақ қилиб қўйишидир. Охиратдаги раҳмати – мангу ва ўлимсиз ҳолда қолинадиган жаннат боғларидир.

^[2078] Кофирларга берилган дунёвий имкониятларни кўриб, мўминлар ҳам кофирликка қайтиб кетиш хавфи бўлмаганида, Аллоҳнинг Ўзи кофирларга жуда ҳам кўп имконият ва неъматлар бериб қўйган бўлар эди. Демак, кофирларга берилган имкониятлар уларни дунёдаги насибасидан баҳраманд бўлишига йўл қўйиб беришидир. Уларга охиратда жаннатдан насиба бўлмайди. Бу дегани, дунёда кенглик ва фаровонликда яшаб бўлмайди дегани эмас, балки, дунёга алданиб, имонидан айрилиб қолмасликка урғу берилмоқда. Дунёдаги зеб-зийнатларни аслида Аллоҳ ҳаром қилмаган (Аъроф 7/32).

^[2079] Аъроф 7/27, Марям 19/83, Шуаро 26/221-222, Фуссилат 41/25.

^[2080] Қуръондан юз ўгирган, ундаги ҳукмлар ва насиҳатларга риоя қилмайдиган, Қуръондаги ҳужжатларга нисбатан етарлича эътибор бермайдиган кимсалар, ҳар нақадар ўзларини ҳақ йўлдамиз деб иддао қилсалар-да, улар аслида адашган кимсалар экани маълум бўлди. Улар ўзларини тўғри йўлдамиз деб ишониб қолишига сабаб, инсон ва жин тоифасидаги шайтоний дўстлари, уларга ҳар бир қилган ишини чиройли қилиб кўрсатиб қўяди, ҳар бир ишини мақтаб олқишлаб туради. Аслида улар шайтонларга дўст бўлиб олган бўлади. Шу сабабли ўзидан кетиб ҳовлиқиб юраверади (Анъом 6/43, Аъроф 7/30, Анфол 8/48, Каҳф 18/104, Наҳл 16/63).

^[2081] Бир хил гуноҳ сабабли жаҳаннамга кирганлар, у ерда бир-бирига бад дуолар қилади, ортиқча азоблар тилайди. Жаҳаннамга тушишида бир-бирини айблайди (Аъроф 7/38). Етакчиларига эргашиб жаҳаннамга тушган золимлар етакчиларига арз қилиб, биз сизларга эргашган эдик, энди азобдан бир ҳисса бўлса ҳам олмайсизларми?, дейди (Ғофир 40/47).

^[2082] Эшитиш ва кўриш қобилияти бўлса-да, бироқ унга ҳақиқатни эшитиш ва кўришда фойда бермаса, ундай кишига ҳам кўр ва кар деб айтилади (Ибн Атийя). Имонга қулоқ солмаган ва имонни кўрмаган одамга ҳам кўр дейилади (Муқотил).

^[2083] Оли Имрон 3/103, Анъом 6/106, Аъроф 7/3,Юнус 10/15, 109, Аҳзоб 33/2, Зумар 39/55, Зухруф 43/43, Жосия 45/18, Аҳқоф 46/9.

^[2084] Бу оятдаги қавм калимасига уммат деганлар ҳам бўлган, Расулуллоҳга эргашган мўминлар деганлар ҳам бўлган. зикр калимасига эса, шон-шараф деб маъно берганлар ҳам бўлган. Қуръон унга ишониб амал қилган кишини шарафланишига сабаб бўлади. Унинг учун эса, унга ишониб амал қилиш керак. Лекин, унга ишонмаса, ишонса-ю, амал қилмаса, билсинки бу ҳақида охиратда жавобгарликка тортилади. Ўхшаш оят: Анбиё 21/10.

^[2085] Аъроф 7/133, Сажда 32/21.

^[2086] Аъроф 7/134.

^[2087] Маккаликлар ҳам Муҳаммад а.с. дан фаришта келишини талаб қилишган (Ҳижр 15/6, Фурқон 25/7). Бироқ, агар фаришта кўринса, уларнинг ҳукми ўқилган, ҳалок этилган бўларди (Анъом 6/8).

^[2088] Кўз олдиларидаги иккита ҳақ пайғамбарга ишонмасдан, мўъжизаларини тафаккур қилмасдан, ақлини ишлатмасдан, Фиръавнни алдов ва хийлаларига ишониб, зулмига рози бўлиб, у билан бирга зулмда давом этган барчаси унга эргашиб денгизда ҳалок бўлди. Бу оятларда ақлли кишилар учун ибрат оладиган ҳодисалар бор.

^[2089] Интиқом сўзи Аллоҳ таоло учун ишлатилган барча оятларда, золимлар ва жиноятчиларга муносиб жазо бериш деган маънода келади. Яъни, Аллоҳ уларнинг гуноҳлари учун уларга муносиб жазо беришини, жиноятлари жавобсиз қолмаслиги ва ёвузликлари жазодан холи бўлмаслиги билдирган. Бу интиқом калимаси Аллоҳ учун ишлатилганида, қасос олди ёки ўч олди деб бўлмайди. Чуники, ҳеч ким Аллоҳга зарар келтиролмайди. Қасос ва ўч олиш эса, келтирилган зарарга нисбатан бериладиган жазо дегани. Ўхшаш оятлар: Оли Имрон /34, Моида 5/95, Аъроф 7/136, Иброҳим 14/47, Ҳижр 15/79, Рум 30/47, Зумар 39/37, Зухруф 4/:25, 41, 55, Духон 44/16.

^[2090] Маккаликлар билардики, Исо пайғамбардан кейин келган насронийларнинг баъзилари, кейинчалик Инжилга илова қилиб киргизилган иборалардаги ихтилофлар сабабли, Исони АЛлоҳнин ўғли деб, уни ўзларига илоҳ қилиб олишган. Маккаликлар христианларнинг мана шу қилмишларини Муҳаммад а.с.га мисол қилиб келтириб, улар Аллоҳнинг ўғли деб иддао қилаётган Исо яхшироқми ёки бининг илоҳларми? Ҳолбуки, биз илоҳларни Аллоҳнинг ўғли демаймиз. Биз фақат булар бизни Аллоҳга яқинлаштирсин деб уларга дуо-илтижолар ва ибодатлар қиламиз (Зумар 39/3), уларга атаб қурбонликлар қиламиз дейишган (Анъом 6/121).

^[2091] Исо алайҳиссаломга берилган энг улуғ неъмат пайғамбарликдир. Ундан бошқа неъматлар ҳам берилган.

^[2092] Аллоҳ таоло ердаги ҳаёт кечиришни ва унда бири кетиб ўрнини яна инсон зоти келиб бошқаришини инсониятга берган (Бақара 2/30). Ер юзидаги барча нарсани инсонларнинг хизматига берган, уларни инсонлар учун яратган (Бақара 2/29).

^[2093] Баъзи инсонлар қиёматда ўлганлар қандай қилиб тирилади, ахир бир инсон тирилиши учун унинг отаси бўлиши керак, уни туғадиган онаси бўлиши керак дейди. Қиёматда отасиз тирилишда шубҳа қиладиганларга Исонинг отасиз туғилиши бир илм бўлади. Қиёматда ҳам инсонлар отасиз тирилиад, Исо ҳам отасиз туғилди. Қиёматда инсонларга она азмин оналик қилади, Исонинг ҳам онаси бўлган. яна бир оятда Исо пайғамбарни илк яратилган Одам пайғамбарга ўхшатган. Чунки, ўшанда Одам Атони яратилишида ҳам унинг отаси бўлмаган, Исо пайғамбарни яратилишида ҳам отаси бўлмаган. Шунинг учун, қиёматда қайта тирилиш аҳқида ҳеч ким шубҳа қилмасин деган мазмунда оят туширилган.

^[2094] Оятлардаги «Менга эргашинглар» деганда, мен Раббимдан келтирган нарсага (Қуръонга) эргашинглар деган маъно чиқади (Тафсирул-Васит, Тантовий). Бу оятни Исо алайҳиссалом қиёматдан олдин қайтиб турилиб келишига алоқадор ҳеч қандай боғлиқлиги йўқ. агар ундай бўлганида, оятда «менга эргашинглар» деб эмас, Исо келганида унга эргашасизлар дейилган бўлмасмиди?! Ҳолбуки, қиёматнинг аломатлари келиб бўлган (Муҳаммад 47/18). Бухорий келтирган ривоятда шундай  ҳади бор: «Мен қиёмат билан бирга мана шу иккаласи каби (ёнма-ён) юборилдим.» Мана бу деб ўрта ва кўрсаткич бармоқларига ишорат қилган. Бундан ташқари, оятдаги «у» замирдан мурод Муҳаммад алайҳиссалом деганлар ҳам бўлган (Тафсири Саолибий, ). Зотан у киши сўнги пайғамбардир (Аҳзоб 33/40).

^[2095] Мужоҳид р.а. бу оятда келтирилган ихтилоф – Тавротдаги баъзи ибораларни ўзгартирилганлиги ҳақидаги ихтилофдир деган (Тафсири Суютий). Қуръони карим ҳам ўзидан аввалги илоҳий китобларни тасдиқлайдиган, уларни назорат қиладиган китобдир. Ундаги ўзгартирилган жойларини баён қилади, яширилган жойлари бўлса ошкор қиладиган китобдир (Моида 5/48).

^[2096] Исо алайҳиссаломга Таврот илми берилган ва ўзига Инжил китоби берилган (Мида 5/110). Унга ишонганлар Инжилга амал қилишлари керак эди.

^[2097] Баъзилар Исо ва Онаси Марямни илоҳ қилиб олган (Оли Имрон 3/55). Баъзилар уни биз ўлдирдик деди (Нисо 4/157). Ҳозирда эса, Ҳозирга келиб, Инжилнинг иборалари ўзгартирилгани ва унга баъзи иловалар қўшиб қўйилгани сабабли, ундаги маълумотлар бир-бирига зид келади. Бир жойда Исо ўлган деса, бошқа жойда учиб кетган дейилади, яна бошқа жойда ўлиб қабридан қайтиб турилиб чиққан дейилади. Қуръон бу ихтилофларга барҳам бериб, уни ҳеч ким суиқасд қилиб ўлдирмагани, у ўз ажали билан ўлганини маълум қилади.

^[2098] Бу оятга кўра, энди насронийлар кутаётган Исо келмайди. Энди фақат тўсатдан қиёмат келади.

^[2099] Тақво – масъулият узра дўстлашганлар қиёматда бир-бирига душман бўлмас экан. Бундан бошқа сифат билан алоқадор бўлган ҳар қандай дўстлик охиратда адоватга айланар экан.

^[2100] Бу оятлардан маълум бўладики, тақводор бўлиш учун аввало Қуръонга, ундаги оятларга шубҳасиз ишониш ҳамда унга – ундаги ҳукмларга таслим бўлиш керак.

^[2101] Араб тилида жуфт деган икки хил маъно тушунилади: 1) Оиладаги ўртоғи: 2) У билан бир хил ҳаёт кечирган киши ёки бир ишда шериклик қилган киши. Бунга Соффат 37/22 оят далил бўлади. (Қаранг: Имом Мотрудий ва Ибн Касир тафсирлари.)

^[2102] Жаннат аҳлига ёш ва ўзгармайдиган хизматкорлар хизмат қилади (Тур 52/24, Воқеа 56/17, Инсон 76/19).

^[2103] Инсонларга дунёда муҳлат берилади, элчилар юборилади, огоҳлантирувчилар етказилади, ақл ва виждон берилади, қалбига илҳом етказилади. Шунда ҳам жиноятда давом этаверса, яратган Аллоҳни тан олмай унга қарши чиқаверса, бундай ҳолатда инсон ўзига ўзи зулм қилган бўлади, ўзига лойиқ оқибатга эришган бўлади. Зотан, инсон мангу ҳаётда қандай ҳаёт кечиришга лойиқ эканини ўзи билиб олиши учун, дунё ҳаётида яшаб кўради, кейин охиратда бериладиган ҳаётдан норози бўлишга ҳаққи қолмайди. Бу дунё ҳаётида ким қандай эканини яшаб кўрсатиб қўймоқда.

^[2104] Жаҳаннамдагилар ўлишига рухсат берилмайди, ўзлари хоҳласалар ҳам ўлолмайдилар (Фатир 35/36).

^[2105] Инфитор 82/10-12.

^[2106] Аллоҳни ҳукми осмонларда ҳам ўтади (Мулк 67/16-17). Унга осмонлар ва ерда ҳеч нарса махфий қолмайди (Оли Имрон 3/5, Юнус 11/61, Иброҳим 14/38, Анбиё 21/4, Ҳаж 22/70). Осмонлардаги ва ердаги ҳеч ким Унинг ҳукмидан қочиб қутулолмайди (Анкабут 29/22).

^[2107] Макка мушриклари ўзлари сиғинадиган бут-санамларини қиёматда бизга шафоат қилади деб ишонар эди (Юнус 10/18). Шунинг учун уларга дуо-илтижолар қиларди. Баъзилари эса, фаришталарни Аллоҳнинг қизлари дер эди (Наҳл 16/52). Бироқ, Аллоҳ рухсат бермаган фаришталар ҳеч кимни оқлашга ҳақли эмаслиги билдирилган (Анбиё 21/28). Шафоат ҳақидаги оятлар мана шу оятлар билан биргаликда ўқилса, яна ҳам тушунарли бўлади: Зумар 39/44, Нажм 53/26. Маҳшар куни ҳеч ким ҳеч кимни шафоат қилмайди, бунда шубҳа йўқ (Бақара 2/254, Инфитор 82/19).

^[2108] Оятдаги «қийлиҳи» иборасида тафсир ва эъроб уламолари фарқли важҳлар келтирган. Биз улар орасида Имом Замахшарийнинг кўришини олиб таржима қилдик. Оятнинг зоҳирий маъноси ва келгусидаги оят шунга далолат қилади.

^[2109] Мушрикларнинг жоҳилона ҳақоратлари, азиятлари ва туҳматларига қарши мусулмонлар ҳам уларга жоҳиллик билан жавоб қайтармаслиги кераклиги мана шу оятдан маълум бўлади. бу оят ҳукми токи мусулмонларга қарши очиқ жанг бошланмагунга қадар давом этган. Маккаликлар мусулмонларга қарши очиқ жанг эълон қилганида, мусулмонларга ҳимоя учун душманга қарши жанг қилиш амри берилган (Бақара 2/190).

^[2110] Духон сураси Маккада тушган, 59 оятдан иборат. Тушиш тартиби 64, ёзилиш тартиби 44.

[2111] Бу ҳарфларга «ҳуруфи муқаттоа» ва «ҳуруфут-танбеҳ» дейилади. Қуръони Каримнинг бундан бошқа яна 28 та сураси мана шундай, яъни ўқувчи ва эшитувчининг диққатини ва фикрини жалб қилиш учун араб тилига хос бир қоида билан бошланган. Ҳуруфи муқаттоадан кейин келадиган оятлар асосан Қуръоннинг асл моҳияти, мазмуни ва ўзидаги усул ва қоидаларни, Қуръоннинг нозил бўлишидаги мақсади ва Пайғамбар алайҳиссаломнинг Қуръонга нисбатан юклатилган вазифаси ҳақида баён қилиб берувчи оятлар келган. Пайғамбар алайҳиссаломга буларнинг маънолари ҳақида ҳеч қандай савол берилмаган. Бу эса, у ҳарфларда турли илоҳий сирлар яширилмаганини, аксинча уларнинг маъно ва моҳияти очиқ-равшан бўлганини билдиради. Яъни танбеҳ ҳарфларидир. Демак, бу ҳарфлардан қасд қилинган нарса; булардан кейин ўқиладиган оятларга ўқувчи ва эшитувчиларнинг диққатини жалб қилишдир. Ўзбек тилида бу каби ҳолатларда «Диққат! Диққат!» калимаси фойдаланилади.

^[2112] Қуръони Каримнинг ўзи ҳам тўлиқ тушунарли ва очиқ-ойдин китоб, ичидаги ҳукмлар, таълимотлар, тавсия ва буйруқлар ҳам аниқ-равшан баён қилинган. Ичида мужмаллик ёки тушунарсизлик йўқ. уни Аллоҳдан келгани ҳам аниқ. Бунда шубҳа ҳам йўқ. шубҳа қилганлар бўлса бу билан бир хил китоб келтириб кўрсинлар!

^[2113] Бу кеча Қадр кечасидир. У кечада Қуръон тушиш бошланган, у кечада Аллоҳнинг осмонлар ва ерга алоқадор буйруқлари фаришталар орасида ажрим қилинади. Фаришталар барча буйруқ ва вазифаларини аршдан олади (Юнус/103, Раъд 13/2, Сажда 32/5).

^[2114] Бу оят Аллоҳнинг буйруқларини олиб тушадиган фаришталарни ҳам, Аллоҳдан пайғамбарларга ваҳий келтирадиган фаришталарни ҳам ўз ичига олади (Фатир 35/1).

^[2115] Оятдаги Рабб калимасига Қолун, Варҳс, Баззий, Қунбул, Дуррий ва Сусий қироатларига кўра маъно бердик.

^[2116] Абдуллоҳ ибн Аббос бу тутунни кўрганини, ўшанда жуда қаттиқ очарчилик келганини айтган (Саолибий ва Ибн Касир). Алоқадор оят: Юнус 10/46, Раъд 13/40.

^[2117] Наҳл 16/103, Фурқон 25/4.

^[2118] Зухруф 43/41-42.

^[2119] Тоҳа 20/47.

^[2120] Араб тилидаги р-ж-м моддасидан турланган калималардан тошбўрон қилиш ёки қувиб солиш деган маъно чиқади.

^[2121] Ўхшаш оятлар: Тоҳа 20/77, Шуаро 26/52-63.

^[2122] Шуаро 26/57-59.

^[2123] Бирон бир қавмни ҳалок бўлишига қарор берилганидан кейин, агар ажали етиб келган бўлса, ҳеч кимга муҳлат берилмайди. Ажал вақти келганидан кейинги тавба ва амалларнинг фойдаси бўлмайди.

^[2124] Оламин калимаси инсонларга нисбатан ишлатилганида асосан замондошлари, бир даврда яшаган кишилар, атрофдагилар деган маъноларда ишлатилади. Бутун оламлардан деган маъно бу каби оятларда берилмайди. Қўшимча маълумот учун Ибн Касир ва Тантовий тафсирларига қаранг.

^[2125] Бир вақтлар Аллоҳ таоло Исроил авлодларини замондошларидан фазилатли қилиб қўйган (Бақара 2/47/122).

^[2126] Юнус 10/48, Намл 27/71, Жосия 45/25,

^[2127] Аввалги Миср ҳукмронларига Фиръавн дейилгани каби, Яман қиролларига ҳам Туббаъ дейилган. Ўша қироллар орасида мана шу оятда келтирилган Қирол мусулмон бўлгани, бироқ қавми кофир бўлгани учун ҳалок этилгани айтилади (Суютий Тафсири).

^[2128] Бу оят инкорчи ва маишатпарастларга қавмларга таҳдид ва огоҳлантирувдир. Агар Аллоҳдан қўрқмай жиноят ва зулмларини давом эттираверса, ўзларидан катта қавмларни ҳалок қилиб юборилганидек, уларни ҳам ҳалок қилиб юбориш мумкинлигини билдириб қўйилган.

^[2129] Оли Имрон 3/191, Анбиё 21/16.

^[2130] Ҳақ деганда, бир ишнинг натижасида уни қилган киши мақталадиган нарсадир. Ботил эса, ўша иши учун ёмонланадиган нарсадир (Мотрудий). Борлиқларни яратган Аллоҳга олқишу мақтовлар бўлсин! У ҳамма нарсани гўзал ва мукаммал яратган.

^[2131] Уларнинг кўпи деганда, бутун инсониятнинг кўпи ёки Маккаликларнинг кўпи деган маъно тушунилади.

^[2132] Соффат 37/21, Мурсалат 77/13-14, 37, Набаъ 78/17.

^[2133] Бу оятдаги «мавло» калимаси яқин дўст, ҳимоя қилувчи, қариндош каби маъноларни ўз ичига олади. Яъни, ҳеч ким ҳеч кимга ёрдам беролмайди (Бақара 2/48, 123, Анъом 6/164, Исро 17/15, Луқмон 31/33, Фотир 35/18, Зумар 39/7, Зухруф 43/67, Нажм 53/38, Мумтаҳина 60/3, Маориж 70/10, Абаса 80/34-37). Фақатгина Аллоҳ марҳамат қилган бандаларга ёрдам берилади.

^[2134] Исро 17/60, Соффат 37/62.

^[2135] Каҳф 18/30-31.

^[2136] Араб тилидаги «завважа» ибораси баъзи ўринларда уйлантириб қўйиш ва никоҳлаб бериш маъносида (Аҳзоб 33/37), баъзи ўринларда эса, қўшиб қўйиш, қўшиб бериш, жуфт-жуфт қилиб бериш деган маъноларда ишлатилади (Шўро 42/50, Таквир 81/7). Бу каби аёл суратидаги хизматкорлар жаннатда хотинлик учун берилмайди. Булар жаннатдаги эркакларга ҳам аёлларга ҳам хизматкор сифатида ва ҳамроҳ сифатида берилади. Қуръони Каримнинг ҳеч бир оятида, ҳурлар эркак кишиларга хотин қилиб берилади деган жойи ёқ. Ҳурлар ҳақидаги ўхшаш оятлар: Соффат 37/48, тур 52/20, Роҳман 55/56, 72, воқеа 56/22.

^[2137] Хотиржам деганда шу нарсалар тушунилади: жаннат мевалари тугаб қолмайди, бундан хавотир олмайдилар, Жаннатда уларга бирон бир мусибат етмайди, бунга амин бўладилар (Аъроф 7/49), уларга жаннатда берилган хизматкорлар ва ноз-неъматлар ҳам улар билан бирга мангу қолади (Воқеа 56/17, Инсон 75/19).

^[2138] Бу оятдаги «мавт – ўлим» калимасига, баъзи муфассирлар Анъом 6/60, Зумар 39/42 оятларни далил қилиб, уйқу деб маъно беришган. Араб тили сўзлигида ҳам баъзан шу маънода қўлланилади (Муфрадот). Агар бу маънони олсак, жаннатда ҳам ухлаб дам олиш бор деган маъно чиқади. Оят матни бу маънони ҳам қўллаб қувватлайди.

^[2139] Араб тилидаги «тазаккаро» фелига баъзан эслатма олиш, эслаш, насиҳат олиш, эслатмага риоя қилиш каби фарқли маънолар ишлатилади (Раъд 11/19, Фатир 35/37, Зорият 79/35, Фажр 89/23). Ибн Касир бу иборани тафсир китобида «тушуниб амал қилсинлар» шаклида очиқлаб келтирган.

^[2140] Қулайлаштирдик деганда, ўқишни ва тушунишни осон қилиб қўйдик дегани бўлади. Чунки, Қуръон очиқ-ойдин ва тафсилотли китобдир (Ҳижр 15/1, Ясин 36/69, Ҳуд 11/1, Фуссилат 41/3). Қуръон тушунарсиз деган одам Қуръонга нисбатан ёлғон гапирган бўлади ва ўзини жоҳил эканини намоён қилган бўлади. Аллоҳми рост сўзловчи ёки гуноҳкор инсони?! Аллоҳ рост сўзловчидир (Оли Имрон 3/95). Оъхшаш оятлар: Марям 19/97, Қамар 54/17, 22, 32, 40.

^[2141] Бу оят Муҳаммад алайҳиссаломга ваъда, кофирларга эса таҳдиддир. Пайғамбар алайҳиссалом ўзига берилган нусрат ва башоратларни кутади, кофирлар эса ўзларига таҳдид қилинган азобларни кутади.

^[2142] Жосия сураси, Маккада тушган, 37 оятдан иборат. Тушиш тартиби 65, ёзилиш тартиби 45.

[2143]           Бу ҳарфларга «ҳуруфи муқаттоа» ва «ҳуруфут-танбеҳ» дейилади. Қуръони Каримнинг бундан бошқа яна 28 та сураси мана шундай, яъни ўқувчи ва эшитувчининг диққатини ва фикрини жалб қилиш учун араб тилига хос бир қоида билан бошланган. Ҳуруфи муқаттоадан кейин келадиган оятлар асосан Қуръоннинг асл моҳияти, мазмуни ва ўзидаги усул ва қоидаларни, Қуръоннинг нозил бўлишидаги мақсади ва Пайғамбар алайҳиссаломнинг Қуръонга нисбатан юклатилган вазифаси ҳақида баён қилиб берувчи оятлар келган. Пайғамбар алайҳиссаломга буларнинг маънолари ҳақида ҳеч қандай савол берилмаган. Бу эса, у ҳарфларда турли илоҳий сирлар яширилмаганини, аксинча уларнинг маъно ва моҳияти очиқ-равшан бўлганини билдиради. Яъни танбеҳ ҳарфларидир. Демак, бу ҳарфлардан қасд қилинган нарса; булардан кейин ўқиладиган оятларга ўқувчи ва эшитувчиларнинг диққатини жалб қилишдир. Ўзбек тилида бу каби ҳолатларда «Диққат! Диққат!» калимаси фойдаланилади.

^[2144] Табиат Аллоҳнинг яратган оятларидир, Қуръон эса нозил қилган оятлари. Ҳар иккаласини ҳам эгаси ягона Аллоҳ бўлгани учун, у иккаласи ўртасидаги қонунларда номуносиблик ва зиддият йўқ. табиатни ўрганган инсон ҳам Қуръонни ўрганган инсон ҳам Аллоҳнинг яратувчи ва ягона зот эканини англаб етади. Табиат илмини ўрганган инсон ҳам Аллоҳнинг илмидан Ўзи муносиб билганча насиба олган бўлади (Бақара 2/255).

^[2145] 3,4 ва 5-оятлар сўнгида «ишонувчи», «қатъий ишонувчи» ва «уқиб-ўрганувчи» шаклида фарқли иборалар келтирилди. 3- оятда ишонувчилар деди. Демак, осмонлар ва ерни борлигининг ўзи, уни яратувчиси борлигига далолат қилади. яратувчига ишонмоқчи бўлганларга учун далил сифатида ер ва осмон етарли далилдир. 2-оятда қатъий ишонувчилар деди. Демак, инсон ўзини яратилишига назар солиб, ўзидаги яратилиш қонунларини тафаккур ва тадаббур қилса, ер юзидаги тирик мавжудотларни яратилишини, уларни буюк бир куч ва қонун асосида ҳаёт кечираётганини, уларни кимдир бошқариб турганини, бу нарсаларнинг яратилиши беҳуда эмас, балки катта бир ҳақ мақсадда яратилгани ҳақида фикр қилса, Аллоҳга бўлган имон-ишончи зиёда бўлади, имонида қатъият ва сабот ҳосил бўлади. Аллоҳга бўлган имонини мустаҳкамлаш учун далил сифатида бунинг ўзи кифоя қилади. 5-оятда уқиб ўрганадиганлар деб келтирди. Демак, бир инсон Аллоҳ табиат ва ундаги нарсаларни Ўз илми ва қудрати асосида яратганини илмий асосда билмоқчи бўлганларга, мана шу табиатда содир бўлаётган нарсалар устида изланиш олиб бориши, унга илмий далил-исбот сифатида кифоя қилади. мана шу учта оятни яхшилаб тушуниб ақл юритадиган инсонларнинг имонлари ва илмлари зиёда бўлади. зеро, осмонлару ер ва улардаги нарсалар ҳақида тафаккур қилиш, ҳар бир ақлли мўминнинг маънавий озуқаси ва имонининг жиловидир (Оли Имрон 3/190-191).

^[2146] Бақара 2/164.

^[2147] Оятдаги «бил-ҳаққ» ибораси жумладаги ё фоилдан ёки мафъулдан ҳол бўлади. Шунинг учун, «ҳақли равишда» ёки «ҳақиқатларни ўз ичига олган китоб» деб таржима қилса ҳам бўлади.

^[2148] Барча борлиқларни яратган Эгасининг сўзларига ишонмасалар, яна қандай сўзга ишонади кофирлар?! Аллоҳнинг сўзлари турганида, уни қўйиб яна кимнинг сўзига имон келтиради бу золимлар?! Сўзларнинг энг гўзали ва энг ишончлиги Аллоҳнинг сўзлари эмасми?! Албатта, энг гўзал сўз Аллоҳнинг сўзидир (Зумар 39/23).

^[2149]

^[2150] Аъроф 7/3, 30, Каҳф 18/102, Анкабут 29/51, Зумар 39/3, Шўро 42/9, 46, Аҳқоф 46/32.

^[2151] Кофирлик деганда тан олмаслик, ишонмаслик, инкор қилиш деган маънолар чиқади.

^[2152] Наҳл 16/14, Фотир 35/12.

^[2153] Аллоҳнинг кунлари деганда, Аллоҳни мўминларга ваъда қилган кунлари, кофирларга таҳдид қилиб оогоҳлантирган кунлари деган маъно тушунилади.

^[2154] Оятда бирон бир шахсга нисбатан қилинган жиноят, тажовуз, зулм ёки шу каби ҳуқуқбузарлик ҳолатлари айтилмагани, ҳамда келгусидаги оятда ҳар бир инсонни қилган яхши ёки ёмон иши ўзининг фойдаси ёки зарарига экани келтирилганидан келиб чиқиб, бу оятдаги мағфират сўзига «парво қилмаслик» деб маъно бердик. Буни улардан юз ўгиришлик деб тушунса ҳам бўлади. Зеро буни бошқа бир ибора билан очиқлаб келтирилган оятлар бор: (Анъом 6/106, Ҳижр 15/94.)

^[2155] Исроил Яъқуб пайғамбарнинг лақабидир. Исроил авлодлари деганда у кишининг зурриёди тушунилади. Яъқуб алайҳиссаломдан кейин то Исо алайҳиссаломгача улар орасидан жуда ҳам кўплаб пайғамбарлар келган, уларга китоблар берилган. Ҳар бир пайғамбар келган даврда у ва унинг умматлари ўз давридаги инсонлардан афзал бўлган. бунга ўша пайғамбарлар ва уларга берилган илоҳий китоблар бўлган. Юсуф, Довуд, Сулаймон, Мусо, Ҳорун, Закариё, Яҳё ва Исо алайҳиссаломлар айнан Исроил авлодидан келган пайғамбарлардир.

^[2156] Бу оятдаги ҳукм калимасидан ҳикмат, яъни тўғри ҳукм чиқара олиш қобилияти, динни тушуниш салоҳияти ва иқтидори деган маънолар тушунилади.

^[2157] Ихтилоф – ҳар ким ўз ҳолатида ёки сўзида бошқасининг йўлидан алоҳида бошқа бир йўл тутишидир (Муфрадот). Битта диндаги инсонларнинг ихтилофи низо, зиддият, мухолифлик, қарама-қаршилик, иттифоқ қилмаслик каби маъноларда келади. Жонсиз нарсалардаги ихтилоф эса, ранги, нави, туси ва шаклидаги фарқлиликни англатади ёки алмашувини билдиради. Масалан, ихтилофул-лайли ван-наҳори деганда, кеча билан кундузни алмашиб туши тушунилади. Шунинг учун, ихтилоф калимасига жумладаги маъно оқишига қараб маъно берилади. Бу оятдаги ихтилоф – диндаги аниқ ҳужжати бор нарсага қарши ҳаракат қилиш, битта динда бўла туриб, бир-бирига қарши чиқиш деган маъноларни англатади.

^[2158] Шариат – сўзликда сувга олиб борадиган йўл дегани. Сув инсон ҳаёти учун энг зарурий моддадир, тирикликнинг ажралмас бир бўлагидир. Сув ҳаётни тўғри ва давомли бўлишида асосий ва катта аҳамиятга эга бўлгани учун, илоҳий шариат ҳам шундай бўлади. мана шу боқишдан келиб чиқиб, шариат истилоҳий маънода инсон ҳаёти тинч ва фаровон равишда давом этиш йўлини кўрсатиб берадиган, инсоният учун ахлоқий ва амалий ҳаёт тизимини кўрсатиб берадиган «қонун», «ҳуқуқ», «диний ва дунёвий низом», «ҳаётий буйруқлар», деган маъноларни англатади.

^[2159] Пайғамбар алайҳиссаломнинг шариати Қуръондир. У киши Қуръонга амал қилиши буюрилган (Анъом 6/50, 106, Аъроф 7/203, Юнус 10/15, 109, Аҳзоб 33/2, Аҳқоф 46/9).

^[2160] Билмайдиганларда деганда фақатгина билимсиз кишиларга эмас, балки билган нарсасига амал қилмайдиган ёки билган нарсаси ҳақида тафаккур қилмайдиган кишилар учун  ҳам ишлатилади. Чунки, аввалги оятларда ўзларига илм келганидан кейин ҳам ихтилоф қилганлар ҳақида баён қилинди. Демак, ихтилоф, низо ва жаҳолатнинг сабаби фақат илмсизлик эмас, ҳасад, кибр ва қайсарлик ҳам сабаб бўлади.

^[2161] Кимки Аллоҳнинг китоби Қуръон ва ундаги аниқ ҳужжат бўла туриб, золимларнинг орзу-ҳавасларига эргашса, шу қилмиши учун агар Аллоҳ унга бир мусибат юборса, ўша золимлар унга ҳеч қандай ёрдам беролмайди, ҳеч нарсада асқатмайди. Шариатга амал қилмаган – золимлар бир-бирининг дўстларидир. Аллоҳ тақводорларга дўстдир.

^[2162] Басоир калимаси «кўрсатмалар» деган маънони ҳам англатади. Ўхшаш оят: (Аъроф 7/203)

^[2163] Илм асосида деганда икки хил маъно чиқади: Аллоҳ у иснонни асло ҳидоятга келишни хоҳламаятганини билиб адаштирди деган маъно ёки, Аллоҳ унга ҳақ билан ботилни билдириб қўйганидан кейин адаштирди деган маъно чиқади. Яъни, Аллоҳ ҳеч кимни ўзига билдирмай адаштирмайди. Залолатни танлаган бандасига залолат йўлини очиб беради.

^[2164] Марям 19/68-72.

^[2165] Исро 17/13-14.

^[2166] Бу оятда Аллоҳга нисбатан ишлатилган араб тилидаги «насия» иборасига «эътиборсиз қолдириш» деб маъно бердик. Яъни, худди унутилгандек муомала қиламиз дегани бўлади. Бу бир киноя учун ишлатилган. Асл маъноси унутиш бўлади. Аллоҳга нисбатан унутиш калимаси ишлатилмайди. Чунки У унутмайди (Марям 19/64, Тоҳа 20/52, 126, Аъроф 7/51, Тавба 9/67, сажда 32/14, Ҳашар 59/19). Бундай маъно берилиши хусусида Саолибий, Мотрудий, Ибн Касир, Тантовий ва бошқа мўтабар тафсирларга ҳам қаранг.

^[2167] Рози қилдириш талаб қилинмайди деганда, тавба имкони ҳам, ортга қайтиш имкони ҳам, яхши иш қилиб олиш имкони ҳам берилмайди. Яъни, Аллоҳни рози қилишга имкон берилмайди.

^[2168] Аҳқоф сураси, Маккада тушган, 35 оятдан иборат. Тушиш тартиби 66, ёзилиш тартиби 46.

[2169] Бу ҳарфларга «ҳуруфи муқаттоа» ва «ҳуруфут-танбеҳ» дейилади. Қуръони Каримнинг бундан бошқа яна 28 та сураси мана шундай, яъни ўқувчи ва эшитувчининг диққатини ва фикрини жалб қилиш учун араб тилига хос бир қоида билан бошланган. Ҳуруфи муқаттоадан кейин келадиган оятлар асосан Қуръоннинг асл моҳияти, мазмуни ва ўзидаги усул ва қоидаларни, Қуръоннинг нозил бўлишидаги мақсади ва Пайғамбар алайҳиссаломнинг Қуръонга нисбатан юклатилган вазифаси ҳақида баён қилиб берувчи оятлар келган. Пайғамбар алайҳиссаломга буларнинг маънолари ҳақида ҳеч қандай савол берилмаган. Бу эса, у ҳарфларда турли илоҳий сирлар яширилмаганини, аксинча уларнинг маъно ва моҳияти очиқ-равшан бўлганини билдиради. Яъни танбеҳ ҳарфларидир. Демак, бу ҳарфлардан қасд қилинган нарса; булардан кейин ўқиладиган оятларга ўқувчи ва эшитувчиларнинг диққатини жалб қилишдир. Ўзбек тилида бу каби ҳолатларда «Диққат! Диққат!» калимаси фойдаланилади.

^[2170] Оятдаги ҳақ калимасига «тўғри мақсадда» яратдик деб маъно берса ҳам бўлади. яъни, беҳудага, бекордан-бекор яратмаган.

^[2171] Фотир 35/40.

^[2172] Мени Аллоҳга яқинлаштиради деб ёки, қиёматда менга шафоатчи бўлади деб ёки, Аллоҳнинг сифатларидан бири унда ҳам бор, шунинг учун дуомда уни ҳам зикр қилсам дуом қабул бўлади деб дуо ва илтижоларида номларини зикр қилаётган кимсалари, дуо қилаётганларга жавоб қайтариб ёрдам бериш тугул, ҳатто уларнинг дуоларидан ҳам ғофилдир, бехабардир. Аллоҳни қўйиб илтижо қилинган кимсалар ўзларига илтижо қилганларни тан олмайди (Юнус 10/29).

^[2173] 5-оятда Аллоҳдан бошқасига ёки Аллоҳ билан ўзини ўртасига қўйиб кимгадир дуо қилган кишининг дуосини, 6-оятда ибодат деб келтирди. Демак, Аллоҳдан бошқасига дуо қилиш, ўша кишига ибодат қилгандек катта гуноҳ бўлади. буни ширк деб аталади. Инсонлар аслида бошларига бир мусибат келиб қолса дарҳол Аллоҳга илтижо қилиб қолади (Анъом 6/14).

[2174] Рисолат даврида бўлганидек ҳозирги кунимизда ҳам Қуръонга бану Исроил/яҳудийлар орасида бир-қанча илмликлари Қуръондаги ваъда ва таҳдидлар, пайғамбарлар тарихи, Яратган зот Ўзини танитиши каби асосий масалаларда айнан бир хил эканига шоҳид бўлиб имон келтирмоқда, тасдиқламоқда. Яҳудий ва бошқа дин мансублари орасидаги илмсизлар эса мутаассиблик ва мутакаббирлик қилиб кофирлик қилмоқда. Аслида одамлар ҳар бир масалада ўша ишнинг мутахассисига ва ўша ишни яхши биладиган илмли кишига итоат қилишлари керак бўлади. Худдики тиши оғриган киши тиш шифокорининг айтганига, бино қурмоқчи бўлган киши уй қурувчи устага. Юсуф пайғамбарнинг саройдаги аёл ўртасидаги воқеага ҳам бир билимли ва тафаккурли инсон гувоҳлик қилиб масалага ойдинлик киритган эди (Юсуф 12:26).

^[2175] Илоҳий китобни раҳбар ва раҳмат бўлиши учун, унга ишониш ва амал қилиш керак. Ишонмаган ёки унга амал қилмаганларга эса, у фақат зиён орттиради (Исро 17/82).

^[2176] Ҳар бир пайғамбарнинг китоби, пайғамбар ўз қавмига яхшилаб очиқлаб бериши учун, унинг ўз она тилида тушунарли ҳолатда туширилган (Иброҳим 14/4). Демак, аввалги илоҳий китоблар араб тилидан бошқа тилларда туширилган.

^[2177] Мўминлар охират ҳаётида асло қўрқмай ва ғамга тушмай яшайди (Зухруф 43/68, Аъроф 7/49). Уларнинг жони узилаётганида ҳам қўрқмайдилар ва ғамга тушмайдилар (Фуссилат 41/30).

^[2178] Бу буйруқ то Одам алайҳиссалом зурриёдидан бошланган. Бу оят, инсон ўзининг ёши қирққа боргача, ота-оналик ҳиссини, унинг машаққатини, болани тарбиялаб ўстириш қандай қийин ва масъулиятли эканини англаб, кейин ўз ота-онасига яна ҳам шафқатли ва марҳаматли бўлиб қолишини эслатади. Бундан ташқари, фарзанднинг ёши қирққа тўлди дегани, унинг ота-онаси анчагина ёши улғайиб қолганини билдиради. Дема, бундай ёшдаги ота-оналарга имкон борича марҳамат қилиш, хизматига шай бўлиш ва доимо ҳақларига дуо қилиш керак (Иброҳим 14/41), (Нуҳ 71/28). Ота-онага яхшилик қилиш ҳақидаги ўхшаш оятлар: (Бақара 2/83), (Нисо 4/36), (Анъом 6/151), (Исро 17/23-24), (Марям 19/14, 32), (Анкабут 29/8), (Луқмон 31/114).

^[2179] Иброҳим ва Исмоил алайҳиссаломлар ҳам келажак зурриёди ҳаққига шундай дуо қилишган: (Бақара 2/128).

^[2180] Аллоҳ шундай ваъда қилган: «Сизларга тақиқланган гуноҳларнинг катталаридан сақлансангиз, сизлардан (бошқа) гуноҳларингизни йўқ қилиб юборамиз ва сизларни ҳурматли бир жойга жойлаймиз.» (Нисо 4/31)

^[2181] Бу оятнинг далолати бўйича, жинлар ҳам ўлиши аниқ бўлади. Баъзи бир муҳлат берилган фаришталар каби то қиёматгаcа яшай олмайди.

^[2182] Бу оятдаги йўлдан чиқишлик кофирликка ишорат қилади. Буни яна бир оятда очиқлаб берилган: (Аҳқоф 46/34)

^[2183] Аҳқоф водийси ҳақида фарқли қарашар бор. Кимдир уни Уммонга яқин бир жой деган, кимдир Яман тупроқлари деган.

^[2184] Илоҳий хабарга таслим бўлмай, ота-боболарининг динларидан воз кечишни хоҳламаган кўплаб кофир кимсалар, тақлидий йўлдан ақлий йўлга ўтолмай жаҳолатда қолиб кетган. Ўхшаш оятлар: (Аъроф 7/70), (Юнус 10/78).

^[2185] Инсон қачонки ақл юритса, тафаккур қилса ва самимий бўлса манфаатли илм ҳосил бўлади. Қайсарлик инсон бошига бало келтиради. Улар Аллоҳнинг оятларига қайсарлик қилишгани, уни инкор қилишгани 26-оятда келтирилади.

^[2186] Араб тилида «нафар» калимаси учдан ўнгача, баъзан ўндан қирққача бўлган бир кичик жамоага ишорат қилади. Ўхшаш оятлар: (Каҳф 18/34), (Жин 72/1-2)

^[2187] Оятда келган “яъя — “يعي калимаси ночор аҳволга тушмаган, тушкунликка тушмаган, чарчамаган каби маъноларни англатади. Ўхшаш оятлар: (Луқмон 31/28), (Қоф 50/15, 38), (Воқеа 56/62)

^[2188] Юнус 10/45, Тоҳа 20, 103, Муъминун 23/112-114, Рум 3055, Нозиот 79/46.

^[2189] Муҳаммад сураси, Мадинада тушган, 38 оятдан иборат. Тушиш тартиби 95, ёзилиш тартиби 47.

^[2190]Аллоҳнинг йўлидан тўсиш деганда, инсонларни Иломга киришига қарши чиқиш, Исломни кенг ёйилишига қарши чиқиш, Исломга амал қилишга қарши чиқиш каби маънолар тушунилади.

^[2191]Ўзини мўминман деб иддао қилса-ю, лекин Аллоҳ ва Расулига, Қуръонга ва ундаги ҳукмларга қарши чиқса, ёки мўминман деса-ю, инсонларни Аллоҳнинг динидан – исломдан тўсса, унга қаршилик қилса, у инсоннинг қилган амаллари бекор бўлиб кетади, ҳеч қандай мукофот ололмайди.

^[2192]Жанг якунига етмай туриб асир олиш Анфол 8/67-68 оятларида ҳам тақиқланган. Уҳуд жанггида Расулуллоҳ айтиб турса ҳам, мусулмонлар бу оятларга амал қилиш кераклигини унутиб қўйишган. Натижада, Аллоҳдан қаттиқ огоҳлантириш олишган.

^[2193]Бу оят ва Анфол 8/67 оят, Ислом жориялик ва қулликка қарши экани, инсониятдан қуллик ва жорияликни йўқ қилиш кераклигига ишорат қилади. Чунки, жангда қўлга олинган эркак ёки аёл асирларни ё тўловсиз ҳолда ёки фидя олиш орқали озод қилиб юборилиши кераклиги билдириб ўтилмоқда.

^[2194]Анфол 8/57.

^[2195]Етти қироат орасида бу оятдаги «қутилу» иборасини «қоталу» шаклида ўқиганлар ҳам бор. Бунда маъно «Аллоҳ йўлида жанг қилганларнинг амаллари» шаклида бўлади. Зеро, Аллоҳ йўлида жанг қилиб, жангдан омон чиқса ҳам, ёки вафот этиб шаҳид бўлса ҳам, ундай кимсаларнинг амаллари асло зое бўлмайди.

^[2196]Аллоҳ чин мўминларга ёрдам беради. Ҳаж 22/40, Рум 30/47, Ғофир 40/51.

^[2197]Яъни, динда мустаҳкам позитсияда туришга имкон беради, жангда ғолиб келишда ёрдам беради, охиратда савол-жавобдан ўтишда ёрдам беради. бунинг учун Аллоҳнинг динига қўлидан келганича ёрдам бериш керак. Динни ёйишга, Аллоҳнинг сўзларини олий қилишга ҳисса қўшиш керак.

^[2198]Қуръонни ёқтирмаслик куфр остонасидир. Кофирлик ана шундан бошланади. Яна бир эшиги дунё ҳаётини охират ҳаётидан устун қўйишдир (Иброҳим 14/3, Наҳл 16/107).

^[2199]Қуръони Каримда бу оятнинг бошида келтирилган «афалам ясийру» ибораси етти марта: Юсуф 12/109, Ҳаж 22/46, Рум 30/9, Фотир 35/44, Ғофир 40/21, 82 ва ушбу сурада келтирилган. Бу калимадан уч хил маъно чиқади: 1. Агар сайр қилганларида, уларнинг аввалги кофирларнинг бошига қандай кунлар тушганини кўришган бўларди. 2. Сайр қилиб, аввалги кофирларнинг бошига қандай кунлар тушганини кўрсинлар. 3. Ахир сайр қилиб, аввалги кофирларнинг бошига қандай кунлар тусганини кўрдиалр-ку! Яъни, тавсия, буйруқ ва хабар маъносида келади (Таъвилот).

^[2200]Маккаликлардан олдин ўша минтақаларда яшаган Од, Самуд ва Нуҳ алайҳиссалом қавми мутлақо ҳалок бўлиб кетган.

^[2201]Кофирлар бошида бало келганида, уларни ҳеч ким қутқариб қололмайди, ёрдам беролмайди.

^[2202]Ўтмишдаги кофир қавмларни ҳалок этилгани ҳақидаги ўхшаш оятлар: Рум 30/9, Фотир 35/44, Ғофир 40/21, 82, Зухруф 43/8, Қоф 50/36.

^[2203]Қуръондаги ҳаққа эргашган киши билан, ундан кўр бўлиб олган киши бир хил бўлмайди. Жаннат аҳли билан жаҳаннам аҳли бир хил бўлмайди (Раъд 13/19, Ҳашр 59/29).

^[2204]Жаннат шароби ҳақидаги яна бир оят: Соффат 37/47.

^[2205]Қуръон илми берилган саҳобалардан энг машҳурлари Абдуллоҳ ибн масъуддир (Муқотил ва Суютий).

^[2206]Улар кофирлик қилиб туриб олишгани учун, Қуръонни аввалгиларнинг афсоналари дегани учун, Қуръондан юз ўгириб қочишгани учун, ҳамда ўзларини шундай эканини тан олишгани учун, Аллоҳ уларга тамға уриб қўяди (Бақара 2/6-7, Анъом 6/25, Исро 17/46, каҳф 18/57, фуссилат 41/5). Энди, то тавба қилмагунча ҳидоятга мушарраф бўлмайдилар, тамғадан қутулолмайдилар.

^[2207]Муҳаммад алайҳиссаломдан тортиб барча саҳобалар аввало Қуръонга ва ундаги оятларга имон келтириб мўмин бўлдилар, унга таслим бўлиб, уни ҳаётларига татбиқ қилиб мусулмон бўлдилар (Бақара 2/286). Энди, то қиёматгача келадиган инсонларга мусулмонлар Қуръон билан даъват қилишлари керак.

^[2208]Қуръон унга ишонган мўминларнинг имонини зиёда қилади (Анфол 8/2, Тавба 9/124). Қуръонга ишонмаган, таслим бўлмаган ёки унга амал қилишни хоҳламаган кишиларнинг эса нафратини ва кофирлигини зиёда қилади (Исро 17/41, 46).

^[2209]Бу ва бунга ўхшаш оятларнинг далолат қилишича, қиймат тўсатдан келади. Уни қачон келишини Аллоҳдан бошқа ҳеч ким билмайди. Зеро, унинг аломатлари келиб бўлди. Муҳаммад алайҳиссаломнинг сўнги пайғамбар бўлиб келиши бунинг ёрқин мисолидир. Ўхшаш оятлар: Анъом 6/31, 47, А;роф 7/187, Юсуф 12/107, Анбиё 21/40, Ҳаж 22/55, Шуаро 26/202, Анкабут 29/53, Зумар 39/55, Зухруф 43/66.

^[2210]Ўлими келиб қолган инсоннинг ҳамда бошига бало келиб ҳалок бўлаётган инсониинг тавбаси қабул бўлмагани учун (Нисо 4/18, Анъом 6/158, Юнус 10/90), қиёмат бошланганидан кейин ҳеч кимнинг тавбаси қабул бўлмайди.

^[2211]Бу ва бошқа оятлардаги каби «бил» амри, билган нарсангда маҳкам тур каби субут ва қарорлиликни англатади.

^[2212]Ғофир 40/55, Наср 110/3.

^[2213]Аввалги умматларда ҳам жангдан бош тортганлари бўлган: Бақара 2/246.

^[2214]Жанг ҳақидаги оятлар нозил бўлганида, қалбларида марази бор – мунофиқлар турли баҳоналар қилиб, ахир жанг бузғунчилк-ку, икки тарафдаги қариндошларнинг бир-бирига қарши чиқиши бўлиб қолади-ку, каби важҳлар келтиришган эди. Аллоҳ толо мунофиқларнинг асл юзини фош этиб, жанг қилмаган тақдирда ҳам, уларўзлари яшаб турган юртларида бузғунчиликлар қилиш орзусида эканини, шахсий манфаатлари йўлида қариндош-уруғчилик ришталарига ҳам риоя қилмасликларини билдириб қўймоқда. Рисолатдан кейинги илк жанг мусулмонларнинг Маккадаги талон-тарож қилинган мол-давлатларини қайтиб олиш мақсадидаги сафари сабабли содир бўлган. Аслида, Макка мушриклари жангни биринчи бошлашган.

^[2215]Қулоғи бўлатуриб ҳақни эшитмаса, кўзи бўлатуриб ҳақни кўрмаса, ундай кимсалар маънан кар ва кўр ҳисобланади.

^[2216]Нисо 4/82, Муъминун 23/68, Сод 38/29.

^[2217]Баъзи имони заиф инсонлар эртага бу ишимдан қайтаман, шундан кейин тавба қиламан, бундан кейинн ўзимни тузатаман деб, шайтонни васвасасига учраб, ёлғон ва асоссиз муҳлатга ишониб қолади. Зеро, инсон қачон ўлишини билмайди. Шунинг учун, тавба имкони келмай қолиши мумкинлигини унутмаслиги керак. Ҳозироқ тавба қилиб, ўзини тузатиши керак.

^[2218]Бу оятлар мусулмонлар орасида ўзларини мусулмон қилиб кўрсатган, лекин Ислом ва мусулмонларни тарафини олиши ҳамда ёрдам бериши керак бўлган вақтларда Ислом ва мусулмонларни эмас, балки Исломгни ёмон кўрадиган кимсаларнинг тарафини оладиган ва уларга ҳар бир буйруғига бўлмаса-да, айрим буйруқларига итоат қиладиган мунофиқлар ҳақида нозил бўлган.

^[2219]Аллоҳ ҳақида ёлғон гапирган, Аллоҳдан бошқасига ибодат ва дуо қиладиган, кофирлик қилган, золимлик қилган инсонларни фаришталар жонларини олаётганида жуда қаттиқ муомала қилади (Анъом 6/93, Аъроф 7/37, Анфол 8/50, Наҳл 16/28). Аллоҳ ва Расулига ишониб, ҳаётда яхши инсон бўлиб яшаганларнинг жонларини олаётганида эса, энг чиройли шаклда муомала қилади (Наҳл 16/32).

^[2220]Агар мунофиқларнинг сирлари бу дунёда фош бўлмаса, охиратда барибир фош бўлади ва қалбларидаги нафратлари ва нифоқлари учун ҳам Аллоҳга жавоб беради (Бақара 2/284, Ториқ 86/9, Одият 100/10).

^[2221]Мунофиқлар ҳақни дангал айтолмайди, гап гапирганида ҳам инсонлар қийналиб тушунадиган қилиб гапиради, турли маъноларга буриб олса бўладиган қилиб гапиради.

^[2222]Жиҳод – душманни, шайтонни ёки ўз орзу-истакларига қарши чиқиб, Аллоҳнинг буйруқларини бажариш учун қилинган ҳар қандай фаолиятдир (Муфрадот.) Шунинг учун, оят мазмуни душманга қарши жанг ҳақида бўлса жиҳод калимасига жанг деб, агар бошқа ҳар қандай фидокорлик талаб қиладиган масала бўлса Аллоҳ йўлида курашиш ёки Аллоҳ йўлида фидокорлик қилиш деб таржима қилинади.

^[2223]Бу оят, Аллоҳнинг динидан бошқаларни тўсганларни ҳам, ўзини тўсган кишини ҳам ўз ичига олади. Яъни, биронви диндан қайтариш ҳам, ўзини динга амал қилмаслиги ҳам бир хил гуноҳ.

^[2224]Мусулмон бўла туриб инсонларни Исломдан Исломга амал қилишдан тўсса, Расулуллоҳ тутган йўлга қарши бўлса, ундай кимсаларнинг сўзда мусулмон экани эътиборга олинмайди; Аллоҳ уларнинг амалларини бектр қилиб юборади. Чунки, энди улар имондан кейин яна куфр сари ортга қайтаётган муртадлар бўлади. Бу оятлар Муҳаммад алайҳиссаломдан олдин аввалги илоҳий китобларга имон келтирган аҳли китобларга ҳам, Муҳаммад алайҳиссалом келганидан кейин ўзини мусулмон деб ҳисоблайдиган кишиларга ҳам тегишли.

^[2225]Бу оят ҳам, Аллоҳ ва расулига итоатсизлик бир нави кофирлик ва муртадлик эканини билдиради. Чунки, мусулмоннинг амали имондан куфрга қайтса ҳабата бўлади. ундай кимсаларга муртад дейилади. Кофирликка фақатгина ишонмаслик сабаб бўлмайди, итоатсизлик ҳам катта сабабдир. Лаънати Иблис Аллоҳга ҳам ишонган, охиратга ҳам ишонган, фаришталар ҳам ишонган. Лекин итоатдан бош тортгани ва итоатдан ўзини устун тутиб, тули баҳоналар қилгани учун кофир бўлган (Бақара 2/34). Шайтон ҳатто кофир бўлиб ла

Натланганидан кейин ҳам Аллоҳга ишонмай қўймаган, охиратга бўлган ишончидан ҳам айрилмаган (Аъроф 7/4).

^[2226]Имон ва Ислом неъматига нонкўрлик қилиш ҳам, Аллоҳни ягона илоҳ эканини тан олмаслик ҳам куфрдир.

^[2227]Жангда устун вазиятда эканида мусулмонлар душманга асло сулҳ таклиф қилиб бўлмайди. Лекин, сулҳни душман тараф киритса, унда қабул қилиш керак (Анфол 8/61).

^[2228]Агар бу дунёда охират учун ҳам керакли амалларни қилиб қолинмаса, бу яшаб ўткизган ҳаёти бекорчи ўйин-кулгудангина иборат бўлиб қолади. Натижада, охиратда яхшилик ва мукофотдан ҳеч қандай насиба ололмайди.

^[2229]Аллоҳнинг раҳмати мана бу оятда яна бир бор намоён бўладики, Аллоҳ йўлида ҳамма мол-кулкингизни сарфлайсиз деса ҳам бўларди. Лекин, мусулмонларга бундай машаққатли буйруқ қилмади.

^[2230]Агар мусулмонлар ўз вақтида ўз ҳарбий мудофааси учун моддий ёрдамлар бермасалар, вақти келиб душман ҳужум қилганида, мудофаси кучсиз бўлгани сабабли мағлуб бўлса, ана ўшанда қилган бахилликлари ўзларининг бошига бало бўлганини англаб етадилар. Шунинг учун, оятда Аллоҳ муҳтож эмас, сизлар ўзингиз муҳтожсиз деб марҳамат қилмоқда. Мусулмонлар Аллоҳ йўлида инсфоқ-эҳсон қилишлари билан ҳам дунёсини, ҳамда охиратини обод қиладилар. Аллоҳ Ўзининг китобини тўғри англашимизни, унга амал қилишимизни ва бошқаларга ҳам етказишимизни насиб қилсин.

^[2231] Фатҳ сураси, Мадинада тушган, 29 оятдан иборат. Тушиш тартиби 111, ёзилиш тартиби 48.

^[2232] Ҳудайбиядаги сулҳ мусулмонларнинг фойдасига бўлган. Бу сура нозил бўлганидан икки йўл ўтиб Макканинг фатҳ насиб бўлди. Ҳудайбидаги сулҳ сабабли икки йил мобайнида кўплаб инсонлар Исломга кирди, жанг учун тайёргарликлар кўрилди, Макка аҳли Исломга қарши чиқа олмайдиган даражада куч тўплашга имкон яратилди. Бу оятлар Расулуллоҳга Макка мушриклари устидан ғалаба қозонишга бир башорат бўлган. Ўшанда Расулуллоҳ жуда хурсанд бўлган.

^[2233] Ислом ҳукмларининг тамомланиб берилиши, Расулуллоҳга берилган энг катта неъматлардан бири бўлган (Моида 5/3).

^[2234] Тўғри йўл деб умумий ёки хос бир ҳолатга айтилади. Агар умумий бўлса Ислом динида собит қолишга муваффақ қилиш деб тушунилади. Агар хос бир ҳолат бўлса, душман билан бўладиган жангдаги тўғри услубга ишорат қилади. Мусулмонлар Бадрда душманга қарши ғолиб келганидан кейин, душман ортидан қувиб бормасдан, ғанимат ва асир олишга киришган. Ўша ортидан бориб Маккани фатҳ қилиш имконлари бор эди. Душман билан бўладиган жангдаги энг тўғри йўл мана шу эди. Бироқ, ўшанда ғанимат ва асир олиш билан кифояланиб қолинган. Шу сабабли уларга танбеҳ берувчи оятлар нозил бўлган (Анфол 8/67-68). Мусулмонлар жангда душман устидан ғолиб келганида кейин, қайтиб мусулмонларга қарши жанг қила олмайдиган ҳолга келтириши керак эди. Бу сура нозил бўлиши билан, Бадрдаги хатони тузатиш имконини беришига башорат қилди. Яъни, жангда қилиниши керак бўлган энг тўғри йўлга муваффақ қилади.

^[2235] Имон зиёда бўлишига далолат қилувчи ўхшаш бошқа оятлар: Оли Имрон 3/173, Анфол 8/2, Тавба 9/124, Каҳф 18/13, Марям, 19/76, Ҳаж 22/54, Аҳзоб 33/22, Муҳаммад 47/17, Муддассир 74/31.

^[2236] Аллоҳнинг динига қарши душманлик қилаётганларни ва ер юзида бузғунчилик қилиб зулм қилаётганларни агар Аллоҳ ҳалок қилмоқчи бўлса, самовий офат юбориб, ёки ерда бирон бирмусибат келтириб ҳалок қила олади. Лекин, баъзан мусулмонларни имтиҳон қилиш учун, ер юзида  инсонлар тарафидан адолат ўрнатилиши учун, золимларга дарс бўлиши ва бошқа бир қанча ҳикматлар сабабли, Аллоҳ мусулмонларга керакли ўринларда жанг қилишга ва Ислом ва мусулмонларнинг душманларини ўз қўллари билан ҳалок қилишга буюради.

^[2237] Расулуллоҳ дунёда ҳам умматига гувоҳ бўлган (Ҳаж 22/78), охиратда ҳам гувоҳ бўлади (Нисо 4/41).

^[2238] Муҳаммад алайҳиссалом бутун инсониятга кифоя қиладиган даражада элчи қилиб юборилган (Сабаъ 34/28). У кишига юборилган Қуръон ва ундаги Аллоҳнинг дини ер юзига ёйилган сари, у кишининг зиммасидаги вазифаси давом этаётган бўлади. Чунки, энди у кишининг даъват ишини умматлари давом эттирмоқда.

^[2239] Моида 5/12, Аъроф 7/157.

^[2240] Ўшанда қасамёд ичган саҳобалар жангда душманга қарши бор кучлари билан жанг қилишга, ҳар қандай ҳолатда ҳам жангда сабр қилишга, жангдан қочмасликка, токи вафот этгунга қадар содиқ қолишга қасамёд қилишган.

^[2241] Ҳудайбия йили (ҳижратning олтинчи йили) Пайғамбар алайҳиссалом ziyorat maqsadida Маккага сафарга чиқмоқчи бўлган. Шунда, Қурайш қабиласидан қўрқишганидан, Мадина атрофида яшовчи араблар ва кўчманчилар у киши билан бирга сафарга чиқишдан қочишган. Расулуллоҳ Makka safaridan maqsadi jang emas, balki ziyorat ekanini билдириб қўйиш учун, ўзи билан бирга Каъбада сўйгани қурбонлик ҳайвонлар олган. Ўшанда, ўша ортда қолиб кетган кимсалар сафар тайёргарлигини кечиктириб қолиб кетишган. Улар Пайғамбар алайҳиссаломни Қурайш, Сақиф, Кинона қабилалари ва Макка атрофидаги қабилалардан иборат катта душманга дуч келади деб билишган. Шу боис уларга Расулуллоҳ билан бирга сафарга чиқишга заиф имонлари йўл қўймаган. Натижада, Расулуллоҳдан кейин ортда қолиб ўтириб олиб: «Муҳаммад ва саҳобалари бу сафардан асло қайтмайди» деган. Шунда, Аллоҳ таоло Расулуллоҳ Маккадан Мадинага қайтмай туриб, ўша мунофиқларнинг сохта узрларини ва ёлғонларини мана шу оятлари билан билдириб қўйган (Имом Тобарий ва Саълабий).

^[2242] Бундай воқеалар, мунофиқларнинг хиёнатлари, каззобларнинг ёлғонлари кунимизда ҳам учраб туради.  Ислом ва мусулмонлар билан бир сафда бўлиш керак бўлган вақтларда турли баҳоналар қилиб ўзини олиб қочадиган, турли баҳоналар қилиб, кераксиз важҳлар тўқиб чиқарадиган мунофиқлар ҳар доим бўлади. Чунки, дунё бор экан, нафс билан шайтон ҳам бўлади. Расулуллоҳнинг сафари жанг учун эмаслигини билсалар ҳам, буни Расулуллоҳ очиқ-ойдин баён қилган болса ҳам, барибир турли гумонларга эргашиб, Расулуллоҳнинг сафидан айрилиб олишган.

^[2243] Ҳайбар жанги олти 629 йили содир бўлган. Мусулмонлар Маккадан келган душманга қарши Мадина атфорида қазилган хандақ (чуқур) бўйида жанг қилаётганида, Мадина ичидаги яҳудийлар ичкаридан туриб Мусулмонларга қарши чиқишган.ҳолбуки, улар мусулмонлар билан шартнома тузган эди. Аллоҳнинг ёрдами ила Хандақ жангида мусулмонлар ғолиб бўлди. Сўнгра, Мадинага ичидаги хиёнат қилган яҳудийларнинг Бану Назир қабиласини қуршовга олишган. Буни Ҳайбар жанги дейилади.

^[2244]

^[2245] Аллоҳ таоло Тавба сурасининг 83 оятида, Ҳудайбияга бормас орқада қолиб ўтириб олган мунофиқлар ҳақида, энди улар мусулмонлар билан бирга жангга чиқмайдилар деб буюрган эди. Расулуллоҳ уларга ўша буйруқни сабаб қилиб, уларни ғанимат олгани бирга боришга тақиқлаганини, оятларни тушунмагани сабабли, Расулуллоҳнинг хатти-ҳаракатини ҳасадга йўйган.

^[2246] Оятда келтирилган ўша кучли қавм Форс ва Рум, Мусайламанинг қавми Бану Ҳанийфа экани айтилган. Бану Ҳанийфа билан Абу Бакр (Аллоҳ ундан рози бўлсин) жанг қилган, Форс ва Рум билан Умар (Аллоҳ ундан рози бўлсин) жанг қилган.

^[2247] Кимлар жангга чиқмасликда узрли экани аён ўлди. Лекин, узри бўлса ҳам жангга чиқса, гуноҳкор бўлмайди. Аксинча, унга ҳам албатта савоб бўлади. Умму Мактум (Аллоҳ ундан рози бўлсин) баъзи жангларда Ислом байроғини ушлаб туриш учун мусулмонлар билан бирга жангга чиққани ривоят қилинган (Насоий ривоятида шу маънода ривоят бор).

^[2248] 628 йили мусулмонлар Маккага зиёратга кетаётганида, Макка аҳли уларни ҳарамга киргизмаслигини ва умра зиёратига рухсат бермаслигини билдирган. Шунда Ҳудайбия ҳудудида 1. 400 (бир минг тўрт юз) атрофидаги мусулмонлар Расулуллоҳга садоқатли бўлишга қасамёд (байъат) қилишган. Бу қасамёд дарахт остида бўлгани учун, ўша дарахтга тарихда «шажаратур-ризвон» деб келинган. Чунки, ўшанда шу оятлар нозил бўлган.

^[2249] Ҳудайбия сулҳидан кейинги биринчи ўлжа Мадинадаги яҳудийлардан олинган ўлжа бўлган. Чунки, Пайғамбар алайҳиссалом мусулмонлар билан Маккага кетишганида, яҳудийлар энди мусулмонлар қайта олмайди деб, Мадинада тузилган шартномани бузиб, Ислом ва мусулмонларга қарши фаолият бошлаган. бузишган.

^[2250] Расулуллоҳ ва саҳобалар умра қилгани чиқа бу сафарида ўзлари билан бирга жанг учу қурол-яроқ олмаган. Бундан фойдаланиб мусулмонларни қрииб ташламоқчи бўлиб, Маккадан қуролли аскарлар келган. Лекин, Аллоҳнинг изни ила мусулмонлар тега олмаган. Ўшанда Маккаликлар билан мусулмонлар ўртасида сулҳ тузилган. Бу сулҳ жуда кўпчилик инсонларни Исломга киришига сабаб бўлган.

^[2251] Ўшанда мусулмонларнинг баъзилари умра қила олишмагани, ўн йил давомида Маккаликлар жанг қилмасликка сулҳ тузилганидан хафа бўлишган. Лекин, бу сабабли кўплаб инсонларни Исломга кирганини ҳамда бошқа катта муваффақиятларни кўриб Ҳудайбиядаги иш энг тўғри иш бўлганини эътироф қилишган.

^[2252] Аҳзоб 33/38, 62, Фотир 35/43, Ғофир 40/85.

^[2253] Ҳудайбияда ҳеч қандай жанг, қон тўкиш ёки ҳужум бўлмаган.

^[2254] Расулуллоҳ Ҳудайбия сулҳидан аввал туш кўрган эди. лекин, Расулуллоҳ ва мусулмонлар ўша (ҳижрий олтинчи) йили Маккага кира олмай, дарахт остидан қасамёд қилиб, қайтиб келишган. Келаси йили умрага бориб, Маккада уч кун бўлиб қайтишган. Бу оятда башорат берилган ғалаба ё Ҳудайбияга ёки Ҳайбарга ишорат қилади.

^[2255] Аллоҳ наздидаги ягона дин Исломдир (Оли Имрон 3/19, 83, 85). Ислом барча динлардан устун бўлади (Тавба 9/33, Соф 61/9).

^[2256] Баъзан Қуръон ўз номи билан эмас, «ҳуда», «раҳмат», «нур» ва шу каби фазилатли номлар ва гўзал сифатлар билан айтилади. Бу оятда ҳам «ҳуда» калимаси Қуръонга ишорат қилади. (Маълумот учун қаранг: Имом Мотрудий, )

^[2257] Меҳрибон деганда бир-бирини ҳурмат қиладиган, яхшилик қиладиган, шафқат қиладиган, яхшиликларда бир-бирига ёрдам берадиган, тарафини оладиган каби маънолар англашилади. Бир-бирига бўлган меҳрибончиликнинг битта намунасини Ҳашр 59/9 оятида кўришингиз мумкин.

^[2258] Дунёдаги аломатлари пешонадаги доғ эмас, балки, уларнинг шахсияти, хатти-ҳаракати, позитсияси ва одоб-ахлоқидир (Тобарий). Зеро, ҳаққоний адо этилган намоз ўз эгасини ҳар турли фаҳш ва ёмон ишлардан қайтариб қўяди (Анкабут 29/45). Ундай холис мўминларнинг юзида қиёматда ҳам нур бўлади (Оли Имрон 3/106, Ҳадид 57/12). Пешонасини ерга қаттиқ босган ҳолда сажда қилиб, пешонасида доғ (аломат) пайдо қилиб оладиганларни Имом Замахшарий қаттиқ қоралаган ва у иш нифоқ аломати деган.

^[2259] Улардан деганда Ҳудайбия сулҳида қатнашган мусулмонларга ҳам, Маккадан келган душман тарафидаги инсонларга ҳам ишорат қилган бўлиши мумкин. Чунки, Ҳудайбияда мушриклар сафида бўлган, лекин кейинчалик Исломга кирган жуда кўплаб саҳобалаар бўлган. Ислом ва мусулмонларга етказилган шунча зиён ва адоватдан кейин ҳам агар тавба қилсалар, Аллоҳ уларннг тавбасини қабул қилишини ва кечиришини ваъда қилган бўлиши мумкин. Агар фақат мусуломларга ишорат қилса, токи вафот этгунча имон ва амалда собит қолган мўминларга башорат қилинган бўлади. Зеро, имондан кейинги куфр барча амалларни ҳабата қилиб юборади. Аллоҳ тавбаларимзини қабул қилсин, гуноҳларимизни кечирсин. Сўнги нафасимизгача мусулмон ҳолда қолишга насиб қилсин.

^[2260] Ҳужурот сураси, Мадинада тушган, 18 оятдан иборат. Тушиш тартиби 106, ёзилиш тартиби 49.

^[2261] Бу ва бу каби оятлардаги «Аллоҳ ва Расули» ибораларига «китобига» яъни, Аллоҳ тарафидан элчиси Муҳаммад алайҳиссаломга юборилган Қуръонга итоат қилинглар” деган маъно берса ҳам бўлади. Аҳзоб 33/36 оят ҳам бунга бир мисол. Зеро, расул калиамси элчига орқали юборилган нарсага ёки элчининг озига ишорат қилади.

^[2262] Бу оят Аллоҳ ва Расулининг буйруқларига қарши чиқишдан, Китоб ва Суннатда бўлмаган нарсаларни дин деб Исломга киргизишдан, Аллоҳ ва Расулига бир ишга буюрмай туриб ҳаракатга киришдан, Аллоҳ ва Расули буюрган вақтдан аввал қилишдан қайтармоқда. Шу боис, Ҳаж, Рўза, қурбонлик каби вақти белгилаб қўйилган ибодатларни ўз вақтидан олдин амалга ошириб бўлмайди. Аллоҳ ва Расулининг сўзи турганида, унга қарши ҳеч кимнинг сўзи ўтмайди.

^[2263] Расулуллоҳнинг ёнида у кишини ҳурмат қилмасдан баланд овозда гапириш гуноҳ экани маълум бўлди. Чунки, бу одобсизлик, менсимаслик ҳисобланади. Аллоҳнинг бандаси ва Элчиси бўлган Муҳаммад алайҳиссаломга бўлган одобсизлик ва ҳурматсизлик шунчалик бўлса, Аллоҳнинг китобига бўлган эътиборсизлик ва ҳурматсизлик қанчалик катта гуноҳ эканини тасаввур қилиш қийин. Мусулмонлар нафақат Расулуллоҳга нисбатан, балки инсонлар билан муомала қилаётганда ҳам доим ҳуш муомала бўлиши керак. Бақириб гапириш эшакни ҳанграшига ўхшатилган (Луқмон 31/19). Баъзи муфассирлар бу оятда Расулуллоҳнинг исмини айтмасдан чақиринглар деб таъвил қилишган. Яъни, «Расулуллоҳ», Набийюллоҳ” деб чақириш керак деб айтишган.

^[2264] Бу оятлардан кейин Абу Бакр ва Умар (р.а.)лар Расулуллоҳ билан гаплашаётганида, худди сир айтаётгандек паст овозда гаплашадиган бўлиб қолишгани ривоят қилинади (Ибн Ҳажар асқалоний, Баззор, ҳайсамий ривоятлари).

^[2265] Мағфират – Аллоҳ бандасини азобдан сақлаб қолишидир (Муфрадот). Демак, мағфират сози гуноҳ сўзи билан бирга келса, гуноҳларни кечирилиши деб тушунилади,

^[2266] Бу оят Пайғамбар алайҳиссаломга қандай муомала қилиш кераклигини билдириш билан бир қаторда, мусулмонлар бир-бири билан ҳам чиройли, малол келмайдиган, безовта қилмайдиган шаклда муомала қилиш кераклигини билдириб қўймоқда. Бу Ислом қанчалик буюк одоб-ахлоқ ва маданият ўргатадиган дин эканини намоён қилади.

^[2267] Бу оятга кўра, ахлоқсиз киши келтирган гапга асосланиб ҳукм қилиб бўлмайди, ишониб бўлмайди. Ўша хабар қачон аниқлаштирилса, шунда эътибор қилинади, ҳукм қилинади. «Мусулмонни сўкиш фосиқликдир, уни ўлдириш эса кофирликдир» (Бухорий, Муслим, Термизий,, Насоий, Ибн Можа ва Аҳмад ривоят қилган). Мусулмонларни ҳақорат қиладиган, сўкадиган кишиларнинг айтган гаплари ва келтирган хабарлари аниқланмай туриб олинмайди, эътибор қилинмайди. Чунки, ундай кишиларга фосиқ дейилади. Улар қачон бу ишидан тавба қилса, ўзини тузатса ва асло бу ишга қайтмаса, ана шунда фосиқлик тамғасидан халос бўлади. Бундай кишиларнинг гувоҳлиги ҳам олинмайди. ъБу оят нозил бўлганида Пайғамбар алайҳиссалом: «Вазминлик (чидамлилик) Аллоҳдан, шошилиш эса шайтондандир.» дегани ривоят қилинган (Термизий ривояти). Бу оят ахлоқсиз киши келтирган хабарга асосланиб ҳукм қилишдан аввал, у айтган нарсани аниқлаштиришга буюради. Зеро, инсоннинг эшитган ва кўрган нарсаси  масъулият ва жавобгарлик талаб қилади (Исро 17/36).

^[2268] Абу Саийд ал-Худрий (р.а.) айтади: «Бу оятда баён қилин ган киши ўзига ваҳий қилинган сизларнинг пайғамбарингиз ва сизларнинг умматларингизнинг энг яхшиларидир. Агар Расулуллоҳ ўша энг яхши умматга эргашса уммат муаммога тушиб қолса, бугун сизларнинг аҳволингиз қандай бўлади?» (Термизий ривояти). Яъни, умматга тааллуқли ишларда аввало Аллоҳ ва расулига қайтилади. Китоб ва Суннат турганда ким бўлишидан қатъий назар, кўпчиликка қараб эргашилмайди (Нисо 4/59).

^[2269] Аъла 87/14, Шамс 91/8-9.

^[2270] Иккита мусулмонни уришиб қолиши ҳам шу оят ҳукмига киради. Ижтимоий ҳаётда тинчлик ва тотувликни таъминлаш учун Пайғамбар алайҳиссалом шундай марҳамат қилганлар: “Мусулмон – бошқа мусулмонлар унинг қўлидан тилидан саломат бўлган кишидир”. Яна бошқа фарқли ривоятларда: «Мўмин – бошқа инсонлар унга моли ва жонини ишониб топширган кишидир» каби фарқли ибораларда келган (Бухорий, Муслим ва бошқа ровийлар тарафидан келтирилган).

^[2271] Аллоҳнинг амрига деганда Аллоҳнинг китобидаги ҳукмига деган маъно чиқади. Зеро бу ҳақида кўплаб ривоятлар бор. Қаранг: Жалолиддин Суютий ад-Дуррул-Мансур, Ибн Жарир Ибн Мунзир ва Ибн Мардавийяларнинг Ибн Аббосдан қилган ривояти ҳамда Муқотил тафсири. Иккита мусулмон ўртасида Қуръон билан ҳукм қилинади ва Қуръон билан ислоҳ қилинади.

^[2272] Бир инсон Исломга кирганидан кейин уни ҳаюдий, насроний,кофир деб чақириб бўлмайди. Шунингдек, тавба қилган мусулмонни ҳам фосиқ, гуноҳкор, осий деб чақириб бўлмайди. Бу оят Исломга кирган бази бир эркак ва аёл саҳобаларни мусулмон бўлганидан кейин ҳам «эй яҳудий» ёки «эй яҳудийнинг боласи» каби аввалги сифатлари билан чақираётган кишилар ҳақида тушган деганлар ҳам бор. Зотан, бировнинг отаси, боласи ёки хотинига нисбат бериб айблаб бўлмайди. Иброҳим алайҳиссаломнинг отаси мушрик эди, Нуҳ ва Лут алайҳиссаломларнинг аёллари хиёнатчи эди, Нуҳ алайҳиссаломнинг ўғли кофир эди.

^[2273] Гумоннинг ёмон оқибатлари ва ҳалокатлари ҳақидаги оятлар: Оли Имрон 3/154, Юнус 10/36, Фуссилат 41/22, Қасос 28/39, Фатҳ 48/ 6, Ҳашр 59/2, Жин 72/7.

^[2274] Гумон – аниқ маълумотга эга бўлмаган тушунча ва фикрдир. Жосуслик – инсон бошқалардан яширган нарсасини очишга уринишдир. Ғийбат – инсонни юзига айтилмайдиган сўзни орқасидан гапиришдир. Орқадан ёмонлаш айнан ғийбатдир. Бу хоҳ сўз билан, хоҳ киноя билан ёхуд ишорат йўли билан бўлса ҳам барибир. Бу уч тақиқ мусулмонларнинг ижтимоий ҳаётидаги бирлик-биродарлик ва иттифоқига путур етказадиган энг хатарли ишлардир. Бу ишларга мункар (Исломда тақиқланган ишлар) дейилади. Бир мусулмон бирон жойда бундай ишга қўл урилаётганини кўрса, қўли билан ёки тили билан қайтариши керак. Ичида норози бўлиб туриши Аллоҳга бўлган имонини заиф эканини кўрсатади. Ғийбат шунчалик хатарли ишки, агар айтган гапи рост бўлса ғийбат, агар ёлғон бўлса туҳмат бўлади.

^[2275] Мадинада Ислом ва мусулмонларнинг зафар қозонаётганини ва Мадинада ҳукмронликни қўлга олганини кўриб, ўзларини мусулмон кўрсатиш учун «Биз ҳам мўмин бўлдик» дейишган. Ҳолбуки, улар мажбур бўлганидан таслим бўлишган эди. демак, фақат сўз билан мўминман дегани билан чин мўмин бўлолмайди. Қачонки Аллоҳ ва Расулига итоат қилса, шунда амаллари сабабли қалбига имон жойлашади.

^[2276] Мен мўминман деган сўзнинг ўзи дин эмаслиги, амалсиз қуруқ гап беҳуда экани мана шу оятдан яққол кўриниб турибди.

^[2277] Миннат – қилган яхшиликларини санаб ўтиш, айтиб бериш ва шу йўл орқали гўёки қаршисидаги одамни қарздордек қилиб қўйишга айтилади. Инсондан инсонга қилинган миннат шундай бўлади. Лекин, миннат калиамси Аллоҳга нисбатан ишлатилганида, кўплаб яхшиликлар қилгани, кўплаб неъматлар бергани англашилади. Чўл арабларидан баъзилари мусулмон бўлганини айтиб, Расулуллоҳга миннат қилишоқчи бўлган. Аслида, ҳеч ким на мусулмон бўлганини на мусулмон бўлишига сабабчи бўлганини миннат қилишига ҳаққи йўқ. Имон Аллоҳнинг изни билан эришиладиган нарсадир. Аллоҳ Ўзи муносиб билган бандасига имон беради. Бизга имон неъматини берган Аллоҳга олқишу мақтовлар бўлсин!

^[2278] Қоф сураси, Маккада тушган, 45 оятдан иборат. Тушиш тартиби 34, ёзилиш тартиби 50.

[2279]

^[2280]Онтнинг давоми оятда келтирилмаган. Чунки, учинчи оятдан онтнинг давоми «Қиёматда инсонлар албатта қайтиб тириладилар» мазмунида бўлади. Буни араб тилида балоғат илми дейилади.

^[2281]Баъзи кофирлар Расулуллоҳни сеҳрланиб қолган деди, кимлардир унинг ўзи сеҳргар деган (Юнус 10/2), яна бошқа кофирлар Расулуллоҳни ёлғончи деган, кўпгина илоҳларни битта илоҳга алмаштирар эканми? – дейишган (Сод 38/4).

^[2282]Яъни, ҳақиқатдан узоқ, бўлиши мумкин эмас, ақл бовар қилмас каби қаттиқ инкор қилувчи иборадир. Кофирларнинг баъзилари қайта тирилишни инкор қилишган.

^[2283]Бу иборалар инсон вафотидан кейин мутлақо чириб йўқ бўлиб кетмаслиги, жасаддан нимадир сақланиб қолишига ишорат қилади.

^[2284]Аллоҳ ҳузуридаги китобда борлиқларни яратилишига оид барча илм, табиат қонунлари, қиёмат вақти ва бошқа Аллоҳнинг Ўзигина биладиган илм ёзилган (Тавба 9/36, Юнус 10/61, Ҳуд 11/6, Тоҳа 20/52, Ҳаж 22/70, Намл 27/75, Рум 30/56, Сабаъ 34/3, Воқеа 56/78).

^[2285]Ҳақ – Қуръон ва ундаги маълумотлар ҳақ, Муҳаммад алайҳиссалом ҳақ пайғамбар, у киши олиб келган Қуръондаги дин ҳақ. буларнинг барчаси ҳақдир.

^[2286]Бу оят табиат илми ёки фазовий илмларни ўрганиш мумкин эмас деган иддаоларга қарши далил бўлади. Табиатни ва борлиқни танигани сари инсонлар Аллоҳнинг қудрати ва чексиз илмини Ўзи изн берган миқдорда ўрганаётган бўлади.

^[2287]Баракатли ёмғир деганда, кўплаб яхшиликларга сабабчи бўладиган, кўп неъматларга восита бўладиган, унда кўплаб фойда ва яхшиликлар бор деб тушунилади.

^[2288]Қиёматда қайта тирилиш ҳақидаги ўхшаш оятлар: Аъроф 7/25, Тоҳа 20/55, Ҳаж 22/6, Рум 30/19, Фотир 35/9, Зухруф 43/11, Қоф 50/42, Нуҳ 71/18.

^[2289]Фурқон 25/38 оятда ҳам қудуқ эгалари ҳақида айтиб ўтилган. Рисолатдан уч юз йиллар илгари пайдо бўлган Росс юрти ҳам бор. Лекин, оят у шаҳарга ишорат қилмайди.

^[2290]Айкаликларга Шуайб алайҳиссалом ҳам Аллоҳнинг элчиси бўлиб борган (Шуаро 26/176).

^[2291]Аллоҳ бандаларига яқиндир – қаердан туриб дуо қилса ҳам эшитади (Бақара 2/186, инсоннинг қалбидан ўтказган нарсаларини ҳам билади (Анфол 8/24), Аллоҳ бизга илми қудрати, ёрдами билан яқин, биз Унинг зотига ақлимиз етмайди, Унинг зотини идрок қилолмаймиз (Воқеа 56/85). Аллоҳ таоло илми ила ҳар ерда ҳозир-у нозирдир (Мужодала 58/7). Кейинги оят билан бирга ўқилиб тушуниладиган бўлса, бу оятдаги яқинлик фаришталарга нисбатан ишлатилади. Чунки, Қуръони Каримнинг баъзи ўринларда буйруқ Аллоҳга тегишли бўлиб, лекин феъл фаришталарга тегишли бўлган ўринларда «Биз» деган ибора ишлатилади. Бунга бир мисол: Ҳижр 15/9 оятида «Зикрни Биз туширдик» мазмун ифодалайди. Муҳаммад алайҳиссаломга Аллоҳ таоло олиб тушмаган, ваҳийни фаришталар олиб туҳган. Лекин, ўша ҳолатда Аллоҳ таоо “”Биз” калимасини ишлатган. Яъни, Аллоҳнионг амри ва иродасига кўра, фаришталар олиб тушган. Шунингдек, Аллоҳнинг амри ва қонунига кўра, амалларни ёзиб турувчи фаришталар инсонга нерв учларидан ҳам яқиндир, деган маъно ҳам чиқади.

^[2292]Ҳар кимнинг айтган гаплари ва қилган ишлари ёзиб қўйилиб, қиёматда китоб шаклида ўзига тақдим қилинади ва ўзига ўқитилади (Исро 17/13-14). Инсоннинг ҳар бир хатти-ҳаракати ҳам ёзиб қўйилади (Оли Имрон 3/181, Нисо 4/81, Юнус 10/21, Каҳф 18/49).

^[2293]Инсон ўлишидан аввал ҳақиқатларга гувоҳ бўлади. ҳаёти давомида ўзи ишонган, лекин кўзлари билан кўрмаган нарсаларга гувоҳ бўлади. Пайғамбар алайҳиссалом

^[2294]Ҳар бир инсон маҳшарга иккита фаришта билан бирга боради. Бири уни етаклаб борса, яна бири дунё ҳаётида унинг қилган амалларига гувоҳ бўлган фариштаси боради. Зеро дунёда ҳар бир инсонга ҳафаза фариштаси бўлади (Анъом 6/61).

^[2295]Инсонлар дунёда кўп нарсаларга эътиборсиз қарайди, кўрган нарсаларига аҳамият қилмайди. Фикр қилиб ўйланмайди. Лекин, охиратда ҳар нарсага жуда эътибор билан қарайдиган бўлиб қолади. Агар дунёда ҳам ҳақиқатларга диққат-эътибор билан аҳамият бериб қараганида, кўрлик қилмаганида, охиратда қийин аҳволга тушиб қолмаган бўларди. Дунёда кўрлик қилганлар охиратда албатта жазосини чекадилар (Анъом 6/104, Исро 17/72).

^[2296]Гуноҳда бир-бирига шерик бўлганлар ҳисоб-китобда ҳам бир тўп бўлиб олиб келиниб, ҳар бири алоҳида жавоб беради. Шунда, ёнидаги шеригини сотиб, ўзига кафил қилмоқчи бўлади ва тортишишни бошлайди. 27-оятда бунинг тафсилоти келтирилади.

^[2297]Ҳақни билиб туриб ҳам тан олмайдиган, ҳаққа қарши ботил билан қаршилик қиладиган кишиларга инодчи дейилади (Ибн Касир, Тантовий).

^[2298]Аллоҳнинг зикридан – Қуръондан юз ўгирганларга инсон ва жин тоифасидаги шайтонлар ҳамроҳ қилиб қўйилади, охиратда бир-биридан нафрат қилади ва азобда шерик бўлади (Зухруф 43/39). Шунингдек, жаҳаннам азобига тушишга сабаб бўладиган гуноҳларда шерик бўлганлар жаҳаннамда ҳам бирга азобланадилар.

^[2299]Илк инсон яратилганидан то Муҳаммад алайҳиссаломгача яшаб ўтган ҳар бир умматда Аллоҳни танитадиган, қиёматдан огоҳлантирадиган огоҳлантирувчилар ўтган (Фотир 35/24). Шунинг учун қиёматда ҳеч кимдан узр қабул қилинмайди (Рум 30/57, Жосия 45/35).

^[2300]Маҳшар куни кимга жаҳаннам ҳукми берилган бўлса у албатта жаҳаннамга киради, кимга жаннат ҳукми берилган бўлса, у ҳам аниқ жаннатга киради. Аллоҳнинг қарори ўзгармайди. Қарорни ўзгартиришга сабаб ҳам қолмайди. Чунки, У энг адолатли ҳукм қилувчи зотдир. Шу боис, маҳшарда мени кимдир қутқариб қолади дейиш ҳом хаёлдир. Аллоҳнинг ҳукмидан ҳеч ким ҳеч кимни қутқариб қололмайди.

^[2301]Ҳуд 11/119 оятда Аллоҳ таоло жаҳаннамни инсон ва жин тоифасидаги ёвузлар билан тўлдираман, деб буюрган.

^[2302]Узоқ эмас деганда икки хил маъно англашилади; 1. Қиёматда жаннат мўминларга жуда яқин жойга келтирилади. 2. Тақводорлар учун жаннатга киришга оз қолди, узоқ эмас, жуда яқин. Биринчи маъно таъкидни, иккинчи маъно башоратни ифодалайди. Зеро ҳар иккаласи ҳам тўғри. Чунки, Зумар 39/73 оятда тақводорлар жаннатга етаклаб олиб борилади дейилган. Бу нарса жаннат қиёматда маҳшарга яқин жойга келтиришига далолат қилади. Жаҳаннам эса ёвуз инсон ва жинлар томон яқинлаштирилади (Шуаро 26/91, Нозиот 79/36).

^[2303]Ўхшаш оятлар: Анбиё 21/103, Фуссилат 41/30.

^[2304]Бу оятдаги ғайб калимаси Аллоҳни, жаннат ва жаҳаннамни, фаришталарни кўрмаса ҳам Аллоҳдан қўрқадиган, ҳамда инсон ўз ёлғиз қолганида ҳам, уни бошқа инсонлар кўрмайдиган ёлғиз ҳолатида ҳам Аллоҳдан қўрқадиган каби икки хил маънога далолат қилади. ҳақиқий имон мана шудир. Қалб фақат Аллоҳга боғлангани сабабли, у ўз ибодатларини Аллоҳдан бошқасига  кўрсатиш учун қилмайди. Дилидан Аллоҳдан бошқасига ўрин қолмайди. (Ясин 36/11, Мулк 67/12)

^[2305]Жаннатда яна қандай неъматлар борлигини тўлиқ ҳеч бир инсон билмайди. Уни Аллоҳ билади. Жаннатда кўз кўрмаган, қулоқ эшитмаган неъматлар бўлади (сажда 32/17).

^[2306] Бу ва бунга ўхшаш оятларга кўра, ҳозирги кундаги имконият ва технологиялар йордамида ҳам айнан ўшалар билан бир хил қуришни имкони бўлмаган тархий бинолар, пирамидалар ва бошқа тарихий иншоотларни бу ва бунга ўхшаш оятарда келтирилган юқори даражада кучли инсонлар қурган. Ҳеч қандай самовий кучлар қурмаган. Ўхшаш оятлар:  (Рум 30:9, Фотир 35:44, Ғофир 40:21, Фуссилат41:15).

^[2307]Бу ва бунга ўхшаш тафсилий оятлардаги “ав-او” ҳарфиба “вов-واو” маъноси берилади (Абдулқоҳир Журжоний тафсири).

^[2308]Мушоҳада – зеҳнини бир жойга жамлаш, эътибор бериш, фикр юритиш, диққат-эътибор бериш каби маъноларни англатади. Маъноларини уқмасдан, ёки эътиборсиз эшитилган Қуръон оятларидан эслатма олиш ва насиҳат олиш бўлмайди. Қуръонни қачон тушуниб ўқиса ёки тушуниб эшитса ва унга саломат қалб ила киришса, унга таслим бўлса, шунда Қуръон унга шифо ва раҳнамо бўлади.

^[2309]Оятдаги кун ибораси даврга ишорат қилади. бу инсонлар ҳисоблайдиган кун эмас. чунки, биз ой ва кунларни қуёш ва ой ҳаракатига қараб белгилаймиз. Зеро ой ва қуёш осмонлар ва ердан олдин бўлмаган, балки биргаликда яратилган (Аъроф 7/54).

^[2310]Аллоҳ учун илк яратиш ҳам, ўлгандан кейин қиёматда иккинчи маротаба яратиш ҳам бир хил бўлади. ҳеч қандай қийинчилик бўлмайди (Луқмон 31/28).

^[2311]Саждалар деганда асосан фарз намозларидаги саждаларга ишорат бўлади. Намоздаги тиловат, рукуъ ва саждалар тугаганидан кейин, намоздан чиқишдан олдин таҳийёт, дуо ва зикрлар ўқиш мана шу оятдан олингани маълум бўлади. Зеро, Муҳаммад алайҳиссаломнинг ибодатлардаги хатти-ҳаракатларининг барчаси Қуръон оятларидан чиқарилган тўғри ҳукмлар ва ҳикматлардир.

^[2312]Қулоқ сол деганда оятларга қулоқ сол, эътиборсиз кишилар каби бўлма деган маъно ҳам чиқади. Ҳамда, кутиб тур деган маъно ҳам чиқади.

^[2313]Исро 17/52 оятида чақиради иборасида келгани учун тушунарли қилиб «чақиради» шаклида таржима қилинди.

^[2314]Инсонлар қабрларидан худди чигиртка инидан қўзғалгандек қўзғалиб чиқадилар (Қомар 54/7).

^[2315]Соънги иборага «Қуръонни етказ» деб таржима қилса ҳам бўлади. Қуръонни етказ деганда уни таблиғ қилиш, тушунтириш, ундаги огоҳлантирувларни эслатиш, Қуръондаги буйруқ ва тақиқлар билан насиҳат қилиш, тушунтириб бериш каби маънолар тушунилади. Пайғамбар алайҳиссаломнинг вазифаси етказиш бўлган. У киши бировни динга мажбур қилмаган. Қуръон бизга зулматларда нур, йўлда раҳнамо, амалларда имом, ҳаётда йўлбошчи ва дастур бўлишини Аллоҳдан сўраб қоламиз.

^[2316] Зориёт сураси, Маккада тушган, 60 оятдан иборат. Тушиш тартиби 67, ёзилиш тартиби 51.

^[2317] Суранинг бошидаги тўрт оят ваҳий ёки бало олиб келувчи, ҳамда ёмғир ва бошқа ризқларни тақсимланишида вазифаланган фаришталарга ишорат қилади.

^[2318]Яъни, сарҳисоб бўладиган қиёмат куни албатта бўлади. Қиёмат кунининг яна бир номи «дин кунидир». Дин – жазо, ҳисоб-китоб, қаршилигини олиш, одат каби маъноларни англатади.

^[2319]Маккалик кофир ва мушриклар Қуръон ҳақида, Пайғамбар алайҳиссалом ҳақида турли бўлар-бўлмас гаплар гапирган. Кимлардир Қуръонни тўқиб чиқарилган, уни Муҳаммадга бошқа бир одам ўргатган каби ёлғон ва бўҳтонлар уюштирган. Яна кимлардир Расулуллоҳни мажнун, сеҳргар, коҳин деб ҳақорат қилган ва ёлғонлар тўқиган. Буларнинг бир айтган гапи иккинчисига қарши бўлган.яъни, ўзларининг гаплари ўзларига қарши бўлган. чунки, агар Расулуллоҳни мажнун десалар, бундай мўжизакор Қуръонни мажнун инсон ўзи тўқиб айтолмайди, агар уни ўзи тўқиб олган деса, аввал Расулуллоҳ ўзларини орасида қирқ йил яшаб бирон бир аввалги илоҳий китобларни ўқиб ёд олмаган. Бу Қуръон Аллоҳнинг китоби экани, бу айнан Муҳаммад алайҳиссаломга нозил бўлгани ҳар томонлама ҳақдир.

^[2320] Яъни, Қуръонга нисбатан ёлғон муносабат билдирган киши, имондан мутлақо буриб қўйилади. Қуръондан адашган киши биратўла ҳақ йўлдан адаштириб қўйилади.

^[2321] Ўхшаш оятлар Юнус 10/48, Қиёмат 75/5. Қиёматга ишонмаган ёки Расулуллоҳни мазах қилмоқчи бўлганлар у кишидан «агар рост гапираётган бўлсанг, қани айтчи, қиёмат ўзи қачон бўлади? » деб саволлар берар эди. Қиёматнинг вақтини Аллоҳдан бошқа ҳеч ким, ҳатто Расулуллоҳ ҳам билмаслигини ўрганиб олишиб (Нозиот 79/42/44), атайин шундай савол беришар эди.

^[2322] Мағфират – гуноҳи учун кечирим сўраш, жаҳаннамдан қутулишни тилашдир. Ўхшаш оятлар: Оли Имрон 3/17, Исро 17/79, Тоҳа 20/130, Фурқон 25/64, Сажда 32/16, Қоф 50/39, Тур 52/49, Муззаммил 73/2-4, 20, Инсон 76/26.

^[2323] Закот, ушр, силаи-раҳм ва шу каби молиявий ибодатлар ҳақидаги бошқа оятлар: Анъом 6/141, Тавба 9/20, 103, Исро 17/26, Рум 30/38, Ҳадид 57/18, Маориж 70/24.

^[2324] Бир инсон яратувчини танимоқчи ва билмоқчи бўлса, у ерга қараб тафаккур ва тадаббур қилса, ёки ўзининг яратилишига қараб тафаккур қилса, яратган зот борлигини, Унинг илми ва қудратини танишга ва ўрганишга мана шу нарса кифоя қилади.

^[2325] Ғофир 40/13 оятда ёмғир ризқ деб келтирилган. Чунки, ердан униб чиқадиган нарсалар осмондан ёғадиган қор ва ёмғир орқали чиқади. Ризқ ва бошқа ваъда қилинган нарсаларни самода экани, улар ҳақидаги ҳукм ва қарорлар самода дегани бўлади.

^[2326] Инон гапираётган гапини айнан ўзи гапирганига қанчалик ишонса, Қуръон Аллоҳнинг китоби эканига ҳам шунчалик ишониши керак.

^[2327] Фаришталарни танимагани сабабли улардан қўрққан (Ҳижр 15/52-53).

^[2328] Ҳуд 11/71-73.

^[2329] Яъни, Лут алайҳиссалом пайғамбар бўлиб юборилган, бузуқлик қилувчи қавмга юборилган.

^[2330] Ўша ҳалок бўлган Лут қавмининг қолдиқлари ҳозиргача сақланиб қолган. У ер ҳозирги Иордания давлатида жойлашган.

^[2331] Юнус 10/90-92.

^[2332]Солиҳ а.с. ўзининг Самуд халқига пайғамбар бўлиб юборилгач (Аъроф 7/73, Ҳуд 11/61), мўжиза сифатида унга битта урғочи туя берилган. Халқига туяга асло ёмонлик қилинмаслик кераклиги ҳақида қаттиқ огоҳлантириш берилган. Бироқ, халқи орасидаги золимлар туяни ўлдиришган, қолганлар ҳам бу ишга қарши чиқишмаган. Бундан ташқари, халқи Солиҳ а.с.ни ўлдирмоқчи ҳам бўлишган (Намл 27/49). Бироқ, Аллоҳ Солиҳ а.с.ни қутқариб қолиб, золим халқни ҳалок қилиб юборган (Намл 27/50-53, Қомар 54/23-29). Бу халқ Шимолий-ғарбий Арабистонда жойлашган.

^[2333]Айд – катта куч, қувват дегани (Муфрадот). Бу калима Қуръонда кўпинча феъл шаклида ишлатилади (Моида 5/110, Оли Имрон 3/13)

^[2334] Ушбу оятда коинот кенгайиб бораётганлиги ҳақидаги илмий ҳақиқат тоъгърисида ажойиб хабар берилган.

^[2335] Инсоният ҳаёт кечириши учун  керакли барча нарса ерда муҳайё қилиб қўйилган, ҳамма нарса ўз меъёрига солиб қўйилган. Белгиланган миқдорда, ўз вақтида ёмғир ёғади, ўз вақтида тўхтайди. Ердаги тортиш кучи сабабли инсонлар ерда муқаррар юра олади. Лекин, инсонларнинг ўз қилмишлари сабабли гоҳ-гоҳида ер юзда ва денгизларда табиатдаги бузилишлар содир бўлади. Бу табиий ҳодисалар баъзан инсонларнинг гуноҳларидан баъзиларини тотиш учун бўлади (Рум 30/41).

^[2336] Яъни, ёлғизлик фақат Аллоҳга хос, Унинг ўхшаши ёқ, мисли йўқ, тенги йўқ, шериги йўқ, жуфти йўқ. яратилган ҳамма нарсанинг жуфти ва зидди бор. лекин яратувчининг жуфти йўқдир. Ўхшаш оятлар: Ясин 36/36, Зухруф 43/12, Қоф 50/7.

^[2337] Юқоридаги оятларда ҳалокатга учраган кўплаб золим ва фосиқ қавмлар қиссалари келтирилди. Золимларнинг бирортаси ҳам ҳалокат келганидан кейин қутулиб қололмаган. Шунинг учун, бало-офат келишидан олдин банда Аллоҳга – Аллоҳнинг динига, ибодатига, тавҳидига қочиб олиш керак. Акс ҳолда, гуноҳлари туфайли офат келганидан кейин қочиш бўлмайди.

^[2338] Аввало бир инсонга Қуръонда, имондан, Исломдан гапирилади, етказилади, огоҳлантирилади. Бироқ, қулоқ солмаса, гуноҳлардан қайтиб тавба қилмаса, ундай кишидан юз ўгириш керак, парво қилмаслик керак. Ҳақни қабул қилмай оёқ тираб турган инсонга вақт ажратиб асабларни бузишнинг, вақтни зое қилишнинг фойдаси йўқ. Пайғамбар алайҳиссалом ҳам инсонларга борича етказиб қўйган, қабул қилмаган одамлардан улардан юз ўгирган.

^[2339] Расулуллоҳ инсонларга Қуръон билан насиҳат қилган, у билан огоҳлантирган (Қоф 50/45). Шунинг учун, у кишига эргашган мўминлар ҳам шундай қилиши керак. Мана шу амал суннат амалдир.

^[2340] Қуръондан огоҳлантириш мўминларга фойда беришлиги, Қуръондан юз ўгирган, уни қабул қилмай оёқ тираб туриб олган кофирларга эса фойда бермаслиги ҳақидаги ўхшаш оятлар: Бақара 2/6,Аъроф 7/164, Ясин 36/10, Мурсалат 77/5-6, Аъла 87/9.

^[2341] Баъзи инсонлар Аллоҳдан бошқаларга ибодат қилаётиб, ўзларини ўша ибодатлари билан Аллоҳга яқин бўлиши учун ибодат қилаётганини иддао қилади (Зумар 39/3), яна кимлардир Аллоҳдан бошқасига ибодат қилишга бизни Аллоҳнинг Ўзи буюрган деб иддао қилади (Аъроф 7/28), яна баъзи кофир ва мушриклар Аллоҳдан бошқасига ибодат қилишимизни Унинг ўзи хоҳлаган деб иддао қилади (Анъом 6/148, Наҳл 16/35). Бу оят ўша нотўғри иддаоларнинг барчасига рад жавоб бўлади. Аллоҳ бандаларни фақат Ўзига ибодат қилишга буюради.

^[2342] Аллоҳни бандаларидан талаб қилган нарсаси фақат тавҳид асосидаги холис ибодатдир. Аллоҳ биздан шуни хоҳлайди. Бизнинг ибодатларимиздан Аллоҳга ҳеч қандай фойда йўқ. қилаётган ибодатларимиз ўзимиз учундир.

^[2343] Ҳар қандай тирик жонзотнинг ризқи Аллоҳга тегишли (Ҳуд 11/6). Чунки, табиатни у яратган, унга қонун-қоида ўрнатган, ёмғирни ҳам У ёғдиради, ерни ҳам У жонлантиради. Аллоҳ ризқни тўхтатиб қўйса, Ундан бошқа ҳеч ким ер юзига ризқ пайдо қилолмайди.

^[2344] Бу оятдаги зулм куфр ва ширкдан бошлаб ҳар қандай ҳақсизликни ўз ичига олади. Имкони борида тавба қилмаганлар албатта азобга гирифтор бўладилар.

^[2345] Тур сураси, Маккада тушган, 49 оятдан иборат. Тушиш тартиби 76, ёзилиш тартиби 52.

^[2346] Яъни осмонга (Анбиё 21/32)

^[2347] 1-оятда Мусо а.с. ваҳий олган Тур тоғига, 2 ва 3-оятда Қуръонга, 4-оятда Каъба (ёки фаришталар ваҳий оладиган буюк мақом)га,  5-оятда самога, 6-оятда Фиръавн ва аскарлари ҳалок бўлган денгизга онт ичилди. Булар инсоният ҳаётида энг катта аҳамиятга эга бўлган нарсалардир.

^[2348] Тоғлар аввалига жойдан қўзғалиб кетади, кейин титилган юнга ўхшаб парчаланиб кетади (Маориж 70/9, Қориа 101/5).

^[2349] Жаҳаннамга асосан Аллоҳ ва охиратга ишонмаган, шубҳа қилган кимсалар тушади. Жаҳаннам асосан ана шундай кимсаларга тайёрланган (Ясин 36/63-64, Соффат 37/21, Духон 44/50, Раҳмон 55/43).

^[2350] Араб тилидаги «завважа» ибораси баъзи ўринларда уйлантириб қўйиш ва никоҳлаб бериш маъносида (Аҳзоб 33/37), баъзи ўринларда эса, қўшиб қўйиш, қўшиб бериш, жуфт-жуфт қилиб бериш деган маъноларда ишлатилади (Шўро 42/50, Таквир 81/7). Бу каби аёл суратидаги хизматкорлар жаннатда хотинлик учун берилмайди. Булар жаннатдаги эркакларга ҳам аёлларга ҳам хизматкор сифатида ва ҳамроҳ сифатида берилади. Қуръони Каримнинг ҳеч бир оятида, ҳурлар эркак кишиларга хотин қилиб берилади деган жойи ёқ. Ҳурлар ҳақидаги ўхшаш оятлар: Соффат 37/48, Тур 52/20, Роҳман 55/56, 72, Воқеа 56/22.

^[2351] Бу оятга кўра, имонли солиҳ бандалар жаннатда ўзларига имон билан эргашган зурриётлари билан бирга қолишга далолат қилади. Ўхшаш оятлар: Раъд 13/23, Ғофир 40/8, Иншиқоқ 84/8.

^[2352] Муддассир 74/38.

^[2353] Жанатдаги шаробларда сархушлик боҳ оғриғи ҳам, маст бўлиб қолиш ҳам бўлмайди (Соффат 37/47).  Жаннатдагилар бир-биридан беҳуда гап-созълар, ёмонликлар ва ёлғон гап эшитмайди. Фақат яхшигап эшитадилар (Воқеа 56/25, Набаъ 78/35).

^[2354] Хизматкор йигитлар ҳақидаги ўхшаш оятлар: Воқеа 56/23, Инсон 76/19.

^[2355] Бу оят иккита маънони ўз ичига олади: 1. Биз дунёдада оила-аъзоларимиз орасида Аллоҳнинг азобидан қўрқадиган кимсалар эдик. 2. Биз дунёда оиламиз ҳақида ўйлаб азобдан қўрқар эдик. Зеро Аллоҳ таоло мўминларга ўз оила-аъзоалрини ҳам жаҳаннамдан сақлаб қолиш чораларини кўришикка буюрган (Таҳрим 66/2).

^[2356] Жаҳаннамдан сақланиб жаннатга киргизилган инсон энг катта муваффақиятга эришган бўлади (Оли Имрон 3/185).

^[2357] Пайғамбар алайҳиссалом асосан инсонларни Қуръон билан огоҳлантирган, у билан насиҳат қилган. У киши шунга буюрилган (Қоф 50/45). Биз умматлари ҳам шундай қилишимиз керак.

^[2358] Коҳин – гайбдан хабар беришини иддао қиладиган одам. Мажнун – ақли заифлашиб қолиб, нима деётганини билмайдиган одам. Кимлардир Расулуллоҳни мажнун деган (Ҳижр 15/6), кимлардир ёлғончи ва унда жинннилик бор деган (Сабаъ 34/8). Расулуллоҳга нисбатан бундай бўҳтон ва ҳақоратлар кўп бўлган. лекин, у киши даъватини ва талиғини тўхтатмаган. Зеро, оят шунга буюради. Қуръонни етказаётган инсонлар ҳам одамларнинг гапларига парво қилмасликлари керак, эътибор бермасдан Қуръонни тушунтиришда, етказишда давом этиш керак. Мана шу йўл Расулуллоҳ юрган йўлдир, мана шу суннати набавийядир.

^[2359] Кофирлар Муҳаммад алайҳиссаломга бирон бир бахтсиз ҳодиса юз бериб вафот этишини кутишган. Мана шунда у кишига эргашган кимсалар яна эски динларига қайтиб кетади деб ўйлашган. Ҳолбуки, Расулуллоҳдан кейин у кишига ваҳий бўлиб келган илоиҳий китоб то қиёматгача сақланиб қолади. У мўминларнинг дастури ва йўлбошчисиз сифатида доим қолади. Муҳаммад а.с. вафот этгани билан, Қуръон йўқолмайди.

^[2360] Қуръонни Муҳаммад алайҳиссалом тўқиб чиқарган эмас. агар у киши Қуръонда бўлмаган бирон бир сўзни Қуръондан деб қўшиб айтганида, у кишига Аллоҳ таоло тарафидан ўлим жазоси берилган бўларди (Ҳаққо 69/44).

^[2361] Кимки Қуръон Аллоҳнинг китоби эмас, у инсон тарафидан тўқилган ёки инсон тарафидан Муҳаммад алайҳиссаломга ўргатилган сўз деса, Қуръондаги бирон бир сура билан бир хил сура келтириб кўрсин, ёки бошқа бир Қуръон келттириб кўрсин (Бақара 2/23, Юнус 10/37-38, Ҳуд 11/13, Исро 17/88, қасос 28/49). Асло бундай қилолмайди.

^[2362] Хазиналар деганда ғайб илми, ризқ, чексиз имконият деган маънолар тушунилади. Осмонлар ва ердаги ҳамма нарса Аллоҳникидир, уларни У бошқаради.

^[2363] Ҳар қандай инсон – у ким бўлишидан қатъий назар Аллоҳ яратган табиатдаги нарсаларга муҳтождир, ундаги қонунларга амал қилишга мажбурдир. Аллоҳ яратган ерда яшайди, Аллоҳ яратган ҳаводан нафас олади ва ҳк. Яъни, ҳеч ким Аллоҳдан беҳожат эмас. Ҳеч ким Аллоҳнинг имкониятларига эга эмас.

^[2364] Наҳл 16/57, Соффат 37/109, Зухруф 43/16, Нажм 53/21-22.

^[2365] Анъом 6/90, Шўро 42/23.

^[2366] Осмонлар ва ерда инсонлардан яширинган кўплаб илмлар бор. Улардан баъзиларини Аллоҳ билдирганича инсонлар изланиб ихтиро қилишлари мумкин (Бақара 2/255). Лекин, Лавҳул-Маҳфуздан ваҳий олиш жараёни, фаришталарнинг сўзлари каби фақатгина пайғамбарларга билдириладиган илмларга пайғамбарлардан бошқа ҳеч ким эга бўлолмайди. Уларни Аллоҳ фата элчи этиб тайинланган пайғамбарларга билдиради (Жин 72/28).

^[2367] Ислом ва мусулмонларга хийла қилганлар аслида ўзлари шайтоннинг хийласига тушиб қолган бўладилар. Қилган хийлаларининг, ёмон режаларининг оқибати ўзларининг бошларига бало бўлади. Дин душманлари вақти-вақти билан динга қарши режа тузиши мумкин. Лекин, Аллоҳ энг яхши режа тузувчидир (Оли Имрон 3/54).

^[2368] Аллоҳ ва Расулига ёки Қуръонга ишонмайман деб туриб олган инсон барибир ишонмайди. Агар бошига осмон парчаси тушиб кертса ҳам, осмонга чиқиб тушса ҳам (Ҳижр 15/14-15). Чунки, қайсарлигидан тавба қилмагунча, улардаги муҳр ва парда кўтарилмайди. Яъни, ишонмайдиган одам қандай мўжиза кўрса ҳам барибир ишонмайди. Ўхшаш оятлар: Анъом 6/7, 25, 109, 111, Аъроф 7/146, Юнус 10/96-97, Ҳижр 15/13-15, Исро 17/92-93, Сабаъ 34/31, Қомар 54/2.

^[2369] Муқотил Ибн Сулаймон ва имом Мотрудий каби муқаддам муфассирлар, бу оятда келтирилган золимлар Маккалик мушриклар экани, оятдаги қиёматдан олдинги азоб эса, Бадр жангидаги қатл этилишлари, очарчиликка дучор бўлишлари ва дунёвий турли азонларга гирифтор бўлишлари деб тафсир қилишган.

^[2370] Аллоҳнинг ҳукмига сабр-бардош қил деганда, Қуръонни етказиш вазифангни нима бўлишидан қатъий назар давом эт, сени ёлғончига чиқаришларига, туҳмат ва бўҳтонларига сабр қил, сенга етказилаётган азиятларга чида, каби умумий маъно чиқади.

^[2371] Қуръони Каримда «тасбеҳ» буйруғи бирон бир вақтга алоқадор бўлиб келганида Аллоҳни поклаб улуғлашга ишорат қилади. Бу оятдаги тунги тасбеҳ Исро 17/79 оятдаги таҳажжуд намозига, юлдузлар боткандаги тасбеҳ Бамдод намозидан аввал ўқиладиган икки ракат ихтиёрий намозга ишорат қилади. Аввалги оятда «турганингда» ифодасини бу оят тунда уйқудан турганингда ва тонгдан олдин уйғонганингда деб очиқлаб бермоқда.

^[2372]Нажм сураси, Маккада тушган, 62 оятдан иборат. Тушиш тартиби 23 ёзилиш тартиби 53.

[2373]Бу оятни араб тили жиҳатидан сўзма-сўз таржима қилинса «ботаётган юлдузга»  каби маъно чиқади. Лекин, кўплаб муфассир олимларнинг, айниқса Имом Аъмашни Мужоҳиддан, у эса саҳоба Абдуллоҳ Ибн Аббосдан қилган ривоятига кўра, келгуси оятлардаги маъно ва мазмун оқиши бу оятдаги юлдуз Қуръон оятларига далолат қилади. Юлдузлар, саҳродаги инсонларга йўл кўрсатгани каби, Қуръон оятлари ҳам чорасиз қолган ҳар қандай кишига тўғри йўл кўрсатади. Ибн Касир бу маънога далил сифатида воқеа 56/75-80 оятларини келтирган. Бу кўришни Имом Мотрудий ҳам Таъвилот тафсирида келтирган.

[2374]Бу оятдаги урғу ваҳий ва Қуръондир. Зеро, келгуси оятлар бунга далолат қилади. (Муқотил Ибн Сулаймон, Имом Фарро, Имом Замахшарий ва бошқа тафсир ва маънони ва ғарибул-Қуръон китобларга қаранг.)

[2375]Мадинада Расулуллоҳга келган ваҳийни Убай ибн Каъб ёзар эди. У киши йўқлигида Зайд ибн Собит ёзарди (Тобарий ва Ибн Абдулбарр ва Ибнул-Асир тарихлари). Расулуллоҳ ваҳий котибларига қайси оятни қайси сурага ва қайси жойига ёзиш кераклигини ҳам айтиб турарди (Аҳмад ибн Ҳанбал, Муснад, Абу Довуд, Сунан, Ҳоким, Мустадрак, Байҳақий, Сунанул-Кубро). Зеро, Расулуллоҳ: «Менга жаброила.с. келди ва: «Инналлоҳа яъмуру билъадли…» оятини шу суранинг шу жойига қўйдиришимни айтди», деган сўзлари бизгача етиб келган (Аҳмад ибн Ҳанбал, Муснад, Суютий, Дуррул-Мансур).

[2376] Бу оятдаги арабча «ав» яъни «ёки» деган ибора Аллоҳга нисбатан ишлатилганида «аслида», «ҳаттоки» каби маънолар берилади. Чунки, У ҳамма нарсанинг ўлчовини ҳам, миқдорини ҳам билади (Имом Замахшарий). Чунки араб тилида бу каби иборалар хабар берувчининг наздида ундан кам миқдорда эмаслиги таъкидлаш учун ишлатилади. Демак, бу ўринларда «ҳатто» деб таржима қилинади (Ибн Касир). Шундай маъно бериладиган ўхшаш оятлар (Бақара 2/74, Нисо 4/77, Соффат 37, 147.)

[2377]Яъни, Жаброилни иккинчи марта кўрган вақтда бошқа тарафга тоймади ҳам, кўрган нарсасини ҳақиқатдан кўрган, кўзлар адашмаган, кўрган нарсасини ёлғонга чиқармади ҳам. Айни суранинг 11-оятида ҳам буни очиқлаб берган оят ўтди. Расулуллоҳнинг кўзлари кўрган нарсани унинг қалби ҳам тасдиқлади, кўзлари кўрган нарсасида адашмади.

[2378]Баъзи мушриклар фаришталарни аёл киши деб таърифлаб, уларни Аллоҳнинг қизлари деб иддао қилишган (Наҳл 16/57). Бошқалари эса қиёматда бизга шафоатчи болади деб шафоатда Аллоҳга шерик қилган ўша бут-санамлари-га аёл кишиларнинг номларини қўйиб олишган. Яъни, илоҳликка нисбат бераётганлари ўша санамларга аёлликни нисбат беришган, лекин ўзлари қиз фарзанд кўрсалар, юзи «қорайиб» тушкунликка тушиб қолган (Наҳл 16/58, Зухруф 43/17).

[2379]Ҳозирги даврда ҳам баъзи кимсалар «фалончи авлиё мени ўлар вақтимда имонимни сақлаб қолади» деб, баъзилари эса «қиёматда менга шафоатчи бўлиб, жаҳаннамдан қутқариб қолади», деб, ўзлари ёки ота-боболари тарафидан тўқиб олинган турли номлар билан номланган шахсларга сиғиниб қолмоқда. Ўша муқаддаслаштирилган сохта номлар «Қутб», «Автод», «Нуқабо», Ғовс» каби номлардир. Бундай ном ёки лақаб билан лақаблангани билан ҳеч бир инсон илоҳийлашиб қолмайди. Аллоҳ таоло бундай мушриклик тушунчасини оқлайдиган бирорта ҳам ҳужжат туширмаган (Аъроф 7/71, Юсуф 12/40).

[2380]Мушриклар ўзлари сиғинаётган бут-санамларини дунёда Аллоҳга яқинлаштиради (Зумар 39/3) ва охиратда бизга шафоат қилади деб (Юнус 10/18) иддао қилишар эди. бу оятлардан ўша нарсалар мутлақо нотўғри экани маълум бўлмоқда. Зеро, келгуси оятда фақатгина Аллоҳ изн берган фаришталар инсонни оқлаши мумкин экани маълум бўлмоқда. Демак, инсон дунёда бир нарсага эришишни хоҳласа ҳам Аллоҳдан сўрасин, охиратда бирор нарсага эришмоқчи бўлса ҳам Аллоҳдан сўрасин. Инсон ўзича чиқариб олган тушунчаларига асосланиб ҳукм чиқариб бўлмайди.

[2381] Шафоат/оқлаш тўлалигича Аллоҳга тегишли (Зумар 39/44). Шафоат калимаси малакларга нисбатан ишлатилганида «Малакларни Аллоҳнинг Ўзи рози бўлган ва изн берган мўмин бандалари учун Аллоҳдан истиғфор сўраши» деб тушунилади. Буни очиқлаб берувчи оятлар: (Мўмин 40:7), (Шўро 42:5). Қиёматда ҳукм ёлғиз Аллоҳникидир. У ҳукмига ҳеч кимни шерик қилмайди (Фотиҳа 1/4, Каҳф 18/26, Ғофир 40/16). Энг ҳурматли фаришталар ҳам фақатгина Аллоҳ рози бўлган мўмин бандаларни қўллаб-қувватлайди (Анбиё 21/26-28). Фаришталарнинг ва мўминларнинг бир-бирига бўладиган шафоати – бир-бирига қилган дуоларидир (Қаранг: Имом Зажжож ва Имом Наҳҳос, Бақара 2/255 оят маъонийси). Зеро, фаришталар мўминлар ҳақига дуо қилиб, улар учун Аллоҳдан мағфират тилаб турадилар (Ғофир 40/7, Шўро 42/5). Уларнинг бу шафоати эса, фақат Аллоҳ рози бўлган бандаларга фойда беради. Мўминлар ҳам бир-бирининг ҳақига дуо қилиб туриши керак (Ҳашр 59/10), Расулуллоҳни ҳам ҳар томонлама қўллаб-қувватлаб туриши ва унга самимий ёндашиши керак (Аҳзоб 33/56).

[2382] Ўхшаш оятлар:  Зухруф 43/19.

[2383] Дунё инсонларнинг кўпи гумон ва тахминга эргашади ва шу асосида ҳаёт кечиради (Анъом 6/116).

[2384]Қуръонни тушунтириб бераётганида ёки Қуръонни даъват қилаётганида ундан юз ўгирган кишига ҳадеб такрорлайвермайди. Чунки, Қуръонни эслатиш унга ишонган кимсаларга фойда беради (Зориёт 51/55).

[2385] Катта гуноҳлардан сақланиб яшайдиган инсонлар ҳақида ўхшаш оятлар: Нисо 4/31, Шўро 42/37.

[2386]Ўхшаш оятлар:  Нисо 4/49, Нур 24/21. Яъни, ҳали ҳануз қиёмат келмай туриб, ҳисоб-китоб қилинмай туриб ҳеч ким ўзини оқлаши мумкин эмас. Кимни қандай амал қилганини, ким амалини холис ёки нохолис қилганини Аллоҳ билади ва шунга қараб уни ё оқлайди ёки бадном қилади.

[2387]

[2388]Бу ва Қиёмат 75/31-32 оятлар Валид Ибн Муғира ҳақида тушгани айтилса-да, бу оят токи қиёматгача ким Қуръондан юз ўгирса ва моддий яхшилик қилишдан бош тортса, ундай кишиларнинг барчасига таҳдид ва огоҳлантирув бўлиб қолаверади.

[2389]Иброҳим ва Мусо пайғамбарларга китоб берилган. Лекин бу оятда у иккаласининг китобини ҳам «саҳифалар» деб номланган. Бу эса, Иброҳимга бир-қанча саҳифаларгина эмас, балки Мусо каби унга ҳам тўлиқ бир китоб берилгани маълум бўлади. Иброҳим ва Мусо пайғамбарларга берилган китоблар ҳақидаги оятлар: Бақара 2/136, Оли Имрон 3/8, Анъом 6/83-89.

[2390]Яъни, мабодо гуноҳида шерик ёки атайин сабабчи бўлиб қолмаса ҳеч ким бировнинг гуноҳи учун жазоланмайди. Инсон ўтмишдаги инсонларнинг ишларидан жавобгар бўлмайди (Бақара 2/134), инсоннинг қилган яхшилиги ҳам ўзига, қилган ёмонлиги ҳам ўзига (Бақара 2/286), биров учун биров ҳисоб бермайди (Анъом 6/52), маҳшарда на ота боласига, на бола отасига бирон нарса қилишга асқатмайди (Луқмон 31/33), гуноҳкор кишининг энг яқинлари бўлса ҳам, гуноҳкорнинг заррача гуноҳини зиммасига олмайди (Фатир 35/18, Мумтаҳина 60/3). Яна бошқа ўхшаш оятлар: Зумар 39/7, Фуссилат 41/46, Жосия 45/15.

[2391] Араб тилидаги «манаа» калимасининг асл маъноларидан бири «ўлчов қўйиш», «ўлчовини белгилаш»дир (Мақойис). Демак, инсоннинг ўлчови уруғланиб пуштга айланаётган вақтда белгиланади. (Замахшарий, Ибн Атийя ва Шавконий тафсирларига қаранг.)

[2392]Ақна – мол-давлатини сақлаб қолиш имкониятига эга бўлган кишига айтилади. Бу имкониятни инсонга албатта Аллоҳ беради.

[2393]Шеъро – тунда самода жуда ҳам порлаб кўринадиган Сириус юлдузидир. Хузўа қабиласининг баъзи инсонлари ўша юлдузга сиғинишгани ривоят қилинади. Аслида ибодат ва илтижо қилишга ёлғиз Аллоҳ ҳақли экани мана шу шаклда билдириб ўтилмоқда. Яъни, қуллик яратилганга эмас, яратганга бўлиши керак.

[2394]Лут қавмининг юрти остин-устун қилинган ва бошларига тошлар ёғилган (Ҳижр 15/74).

[2395] Ўхшаш оятлар:  Аъроф 7/187,

[2396] Ўхшаш оятлар:  Муъминун 23/110.

^[2397] Қамар сураси, маккада тушган, 55 оятдан иборат. Тушиш тартиби 37, ёзилиш тартиби 54.

^[2398] Исро сурасининг 59-оятида Муҳаммад алайҳиссаломга мўжиза берилмагани айтилган. Анкабут 29/51 оятда эса, инсонларга мўжиза сифатида Қуръон кифоя қилиши кераклиги билдирилган. Ой ёрилиш мўжизаси ҳақидаги ривоятлар бу оятга зид келади. Ой ёрилиши ҳам, юлдузларни тўкилиши ҳам, қуёшнинг атрофи ўраб олиниши ҳам, тоғларни жойидан силжиб кетиши ҳам, осмонларни ёрилиши ва ерни ўзгариб кетиши, буларнинг барчаси қиёматда бўлади. Шунинг учун оятдаги ойни бўлинишига ҳам келаси замон маъноси берилди. Зеро, албатта содир бўладиган ишларда ҳали ҳануз содир бўлмаган бўлса-да, араб тилида ўтган замон феъли ишлатилади. Бунга Моида 5/116, Муддассир 74/43 ва бу каби яна бошқа оятлар далил бўлади. Бу каби тафсир ва таъвил шоз бўлса-да бор эканини Имом Мотрудий ва бошқа муфассирлар ҳам келтиришган. Зеро, келгусидаги оят мана шу таржимани ва Имом Мотрудий келтирган илк таъвилдаги таржимани қўллаб қувватлайди. Чунки, келгусидаги оятда кофирларга мўжиза кўрсатилса ҳам барибир имон келтирмаслиги билдирилган. Мўжиза кўрсатилди дейилмаган. Ундан ташқари, араб тилида «иншаққо ал-қомар» сўзи «ишлар аён бўлади», ҳамма нарса ўртага чиқади» каби маъноларда ҳам ишлатилади. Агар оятга шу кейинги маънони берадиган бўлсак, «қиёмат вақти яқинлашиб қолди, шунда ҳамма ишлар ўртага қўйилади/ҳамма нарса аён бўлади» деган маъно чиқади.

^[2399] Ўхшаш оятлар:  Ҳижр 15/14-15.

^[2400] Ўхшаш оятлар:  Шуқаро 26/112.

^[2401] Ўхшаш оятлар:  Ҳуд 11/37-40.

^[2402] Ўхшаш оятлар:  Ҳуд 11/37, Муъминун 23/27.

^[2403] Самуд халқига ҳазрати Солиҳ пайғамбар ва элчи этиб юборилган (Аъроф 7/73).

^[2404] Оятдаги «суур» калимасига «азоб» деб маъно берганлар ҳам бўлган (Имом Зажжож).

^[2405] Ўхшаш оятлар:  Шуаро 26/154-157.

^[2406] Ўхшаш оятлар:  Аъроф 7/77, Ҳуд 11/65, Шуаро 26/157, Шамс 91/14.

^[2407] Лут пайғамбар ва у кишининг тарафдорларини азобдан қутқариб қолиниши, халқнинг бошқа жиноятчи қисми эса ҳалок бўлиши Аллоҳнинг яхшилигидир. Ўз вазифасини тўғри бажариб юрувчи бандаларини Аллоҳ қутқариб қолади, ер юзидан ҳалок қилиб йўқотиб юбормайди.

^[2408] Макка мушриклари илк маротаба Бадр жангида мўминлардан қўрқиб, мағлуб бўлган ҳолда қочишган.

^[2409] Бу оятдаги жиноятчилар аввалги оятларда таҳдид қилинган, яқинда мусулмонлар тарафидан мағлуб бўлиб, ортга қараб қочиши билдирилган Маккалик кофирлардир. Яъни, агар улар кофирлигида давом этсалар, залолатдан ва аҳмоқликдан чиқа олмайдилар, адашган ҳолда ўладилар.

^[2410] Жаҳаннам деб таржима қилинган калима «Сақор»дир. У ҳам жаҳаннамнинг номларидан биридир. Ўзбек тилида аниқ ва равшан тушунииши учун, таржимада ўзбек тилида кўп ишлатилган «жаҳаннам» сўзини олдик.

^[2411] Ўхшаш оятлар:  Фурқон 25/2, Раъд 13/8, Ҳижр 15/21, Аъло 87/3.

^[2412] Алоҳ таоло бирор нарсани бўлишини ирода қилса, «Бўл» дейди ва ўша нарса пайдо бўлишни бошлайди (Бақара 2/117, Оли Имрон 3/47, 59, Анъом 6/73, Наҳл 16/40, марям 19/35, Ясин 36/82, Ғофир 40/68).

^[2413] Инсонларнинг айтаётган гаплари ва қилаётган ишларининг барчаси ўзига тегишли бўлган амал дафтарига ёзиб қўйилади ва охиратда унинг ўзига кўрсатилади ва ўша китобида ёзилган қилмишларига кўра адолат ила ҳисоб-китоб қилинади. Ўхшаш оятлар: Оли Имрон 3/181, Нисо 4/81, Юнус 10/21, Исро 17/13, Каҳф 18/49, Марям 19/79, Анбиё 21/94, Ясин 36/12; Зухруф 43/80, Жосия 45/29, Қоф 50/18, Инфитор 82/10-12.

^[2414] Юнус 10/2.

[2415] Раҳмон сураси, Мадинада тушган, 78 оятдан иборат. Тушиш тартиби 97, ёзилиш тартиби 55. (Баъзи олимлар Маккада тушган дейди).

[2416] Муҳаммад алайҳиссаломнинг пайғамбар эканига ишонмаган баъзи кимсалар у кишига Қуръонни бир инсон ўргатди (Наҳл 16/103), деб бўҳтон қилишган, баъзилари эса Қуръонни Муҳаммаднинг ўзи тўқиб олди (Фурқон 25/4) деган, яна бошқалари «Раҳмонга сажда қилинглар (Фурқон 25/60)» ояти тушганида, «Раҳмон нима ўзи» деб мазах қилишган. Бу оят ўшандай кофир кишиларнинг бўҳтон ва ёлғонларига жавоб бўладиган шаклда, ҳамда бошқа далилларни ҳам ўз ичига олган ҳолда нозил бўлган. Қуръонда баъзи нарсалар Аллоҳга нисбат берилади. Лекин, ўша иш Аллоҳнинг амри ва кўрсатмаси билан бўлаётгани сабабли шундай ёзилади ва айтилади. Аслида, ўша ишни бошқа бири қилаётган бўлади. Масала; Қуръонни Муҳаммад а.с.га Жаброил фаришта олиб тушди ва у ўргатди (Нажм 53/5, Бақара 2/23, 99). Бу ҳолатлар ўша нарсалар Аллоҳнинг амри ва иродаси билан бўлаётганига ишорат қилади.

[2417] Инсон деганда илк яратилган инсон Одам а.с. ҳам тушунилади, барча инсоният ҳам тушунилади. Шунингдек, Иқро 96/4-5 оятларида ҳам аввало Одам а.с. тушунилади.

[2418] Ой ҳам қуёш ҳам белгиланган ҳисоб бўйича фалакда давомли айланиб туради, токи қиёматгача ўз ўқидан чиқиб кетмайди. Аллоҳ таоло уларни маълум бир ўлчов ва қонун билан яратган (Ясин 36/40, Анъом 6/96, Қомар 54/49). Қуёш билан ой доим такрорий айланиб тургани учун, инсонлар ой, кун ва йил ҳисобларини мана шу ой ва қуёш ҳаракатига қараб белгилайди. Буни ҳам Аллоҳ таоло белгилаб берган ва ўргатган (Исро 17/12).

[2419] Ўхшаш оят: Ҳаж 22/18. Коинотдаги юлдузлар ва ердаги ўсимликларнинг сажда қилиши деганда, уларнинг Аллоҳ яратган хусусиятга ва Аллоҳнинг яратиш қонунига мувофиқ ҳаракатланиши тушунилади. Чунки, Наҳл 16/48 оятда сояси бор мавжудотнинг соясини фарқли тарафларга бурилиб туришини уларнинг саждаси деб баён қилинган. Ундан ташқари, уларнинг тасбеҳлари ҳам бор, бироқ инсонлар уни тушунмайди (Исро 17/44).

[2420] Ўхшаш оятлар:  Раъд 13/2, Луқмон 31/10.

[2421] Ҳадид 57/25 оятига кўра мезон адолатдир, адолат билан ҳукм қилишдир. Коинот Аллоҳ қўйган адолат ила барқарор турганидек, ер юзи ҳам адолат ила қарор топади. Адолатсизлик бор жойда тинчлик ҳам, барқарорлик ҳам бўлмайди.

[2422] Ўхшаш оятлар:  Исро 17/35.

[2423] Ер юзидаги нарсалар инсоният учун яратилган (Бақара 2/29).

[2424] Райҳон деганда ширин ҳидли ўсимликлар, истеъмол қилинадиган донли маҳсулотлар ҳамда умумий маънода ризқ ҳам тушунилади.

[2425] Инсон зоти ўзига берилган илоҳий неъматларни кўп-кўп эслаб туриши керак (Аъроф 7/69). Бу ҳам нажот топиб қолишига сабаб бўлади, инсонни нонкўрликдан сақланиб қолишига сабаб бўлади.

[2426] Сурада бу калима 31 марта келтирилган. Илк 8 таси Аллоҳни Ўзининг яратувчи эканини билдирган оятлардан кейин, кейинги 7 таси жаҳаннамга алоқадор оятлардан кейин, кейинги 8 таси жаннат ҳақидаги оятлардан кейин, охирги 8 таси жаннатнинг фарқли мартабалари ҳақидаги оятлардан кейин келтирилган. Демак, жаҳаннамдан сақланиб қолиб, жаннатга кириш учун, аввалги саккизталик мавзуларда келтирилган Рубубиятга (боқлиқларни яратувчиси Аллоҳ эканига) ишониш ва Унинг буйруқларини бажариш керак.

[2427] Ўхшаш оятлар:  Ҳижр 15/26, 28, 33.

[2428] Баъзи оятларда бирлик ибораси билан, яъни машриқ ва мағрибнинг яратган Эгасидир, шаклида келади (Бақара 2/115, 142, 177, 258). Бу оятдаги иккилик ибораси қуёш ва ойнинг ботиши ва чиқишига ишорат қилган бўлиши мумкин. Қуёш ва ойни яратган ҳам, уларга ботиш ва чиқиш қонунларини қўйган ҳам Аллоҳдир.

[2429] Шўр сувли денгиз билан ширин сувли денгиз бир-бирига аралашмай оқади. Аллоҳ мана шундай қонун қўйган. Акс ҳолда, ер юзида ҳаёт бир текисда давом этмаган ва ердаги тирик жонзотлар қирилиб кетган бўларди. Ўхшаш оятлар: Фурқон 25/53, Намл 27/61.

[2430] Сувларни ораси бўлиниб, устида турли кемалар суза оладиган қилиб яратган ҳам Аллоҳдир. Инсонлар учун бу буюк имкониятни ҳам у берган. Бу ҳам улуғ неъматдир.

[2431] Бу оятдаги ҳамда Қасос 28/88- оятда Аллоҳга нисбат берилган «важҳ-юз» иборасига «Ўзи» ёки «зоти» деб таржима қилинади. Каҳф 18/28, Инсон 76/9 оятларда ҳам шундай маънода келган.

[2432] Боқий қолади деганда зотида ўзгариш бўлмайди, йўқ бўлмайди ва ўлмайди, деган маъно чиқади. Агар бу оятни Ғофир 40/16 оят билан бирга ўқийдиган бўлсак, оятдаги «важҳ-юз» деганда Аллоҳнинг ҳукмдорлиги ва султонлиги боқий қолади, Ундан бошқа ҳар кимни ҳукмронлиги тугайди деган маъно ҳам чиқиши мумкин.

[2433]

[2434]

[2435] Аллоҳ таоло осмонлар ва ерни яратганидан кейин, уларни бошқаришга ўтди (Юнус 10/3, 31, Раъд 13/2, Сажда 32/5). Аллоҳ бу ишини асло ташлаб қўймайди, асло назоратидан қолдирмайди, ҳеч нарса Унинг эътиборидан ва илмидан ташқарида қолмайди. Аллоҳ қиёматгача Ўзи хоҳлаган нарсасини яратиб туради (Наҳл 16/8).

[2436] Вақт ажратамиз деганда, ҳозир вақти йўқ дегани эмас, ҳозир бошқа нарса билан банд дегани ҳам эмас. Қиёматда, ҳар кимнинг каттаю кичик қилмишига алоҳида эътибор берилади ва ҳар бир амали инобатга олинади, дегани бўлади.

[2437] Аллоҳ берадиган жазодан ҳеч ким қочиб-қутулолмайди. Шунинг учун, имкон борида, мана шу ҳаётда яхшиликлар қилиб қолиш керак.

[2438] Ҳозирда бу ҳолатни астрономия фанида Галактик туманлик дейилади. Бу нарса бир ёки бир неча қўшни қайноқ юлдузларнинг ултрабинафша нурланиши таъсирида порлаб кўринади. Лекин, қиёматда само тўлалигича инсонларга мана шундай, яъни ранг-баранг қизил ҳолатда кўринади.

[2439] Чунки, ҳамма нарса ёзиб қўйилган бўлади. Қилган ишларини ҳар ким ўз амал дафтарида ёзилган ҳолда кўради (Каҳф 18/49, Исро 17/14).

[2440] Маҳшарда кимнидир юзи қаро бўлади (Зумар 39/60), кимнидир кўзи чақчайиб қолган бўлади (Тоҳа 20/102), кимдир кўр ҳолатда тирилтилган бўлади (Тоҳа 20/124-127). Жиноятчилар яна шунга ўхшаш аломат билан тириладилар.

[2441] Алақ 96/15-16.

[2442] Бу иккита жаннат асосан ўнг тараф эгаларига берилади (Воқеа 56/27-40).

[2443] «Фанан» деб аслида дарахтнинг шох ва новдаларига айтилади. Лекин, бу оятдан новдали ва шохли дарахтлар тушунилади. Чунки, дарахтсиз новданинг ўзи бўлмайди.

[2444] Муҳаммад 47/15.

[2445] Яъни, жаннат меваларидан истеъмол қилиш учун узоқ жойларга борилмайди, яшаётган жойларига, ёнбошлаб ётган сўрилари ва тўшакларига яқин жойда пишиб туради.

[2446] Жаннат аҳлига хизмат қиладиган эркак қиёфасидаги ғилмонлар ва аёл қиёфасидаги хизматкор ҳурлар хизмат қилишда бирин-кетин хизматга шай бўлиб туриши билдирилмоқда. Чиройда эса, кўзни қувнатадиган даражада бўлиши билдирилмоқда. Маржон доналари тақинчоқ сифатида ипга қандай бирин-кетин чизилган бўлса, улар ҳам тартиб-интизом билан хизмат қилади.

[2447] Дунёда яхшилик қилган кишиларнинг мукофоти охиратда албатта яхшилик бўлади, ҳамда қилган ишларидан ортиғи билан мукофотланади. Ўхшаш оят: Юнус 10/26. Инсонлар ҳам ўзларига қилинган яхшиликка албатта яхшилик билан жавоб қайтаришлари керак. Бу оят умумийликни ифода қилади.

[2448] Сувни ўзига хос ёқимли овоз билан, оҳиста оқиб туришига “ –نضخ надх” дейилади. Бундан тезроқ ва кучлироқ оқадиган сувларга “ جرى – жаро” дейилади.

[2449] Дунё ҳаётида яхшиликларда илдамлик қилганларга, охиратда ҳам энг яхши ва энг чиройли мукофотлар берилади. Шу оятга кўра «хойрот» калимасига энг яхши нарсалар деб маъно бердик.

[2450] Тегмаган деганда, улар ҳануз бошқаларга хизмат қилмаган, уларни на инон ва жин тоифаси кўрмаган, дегани бўлади.

^[2451] Воқеа сураси, Маккада тушган, 96 оятдан иборат. Тушиш тартиби 46, ёзилиш тартиби 56.

^[2452] Ёмонлар жаҳаннамга улоқтирилиб хор қилинади, яхшилар жаҳаннамга кўтарилиб ҳурмат қилинади.

^[2453] Ҳар бир умматда яхшиликларда илдамлик қиладиган пешқадамлари бўлади. Ўнг тараф эгалари деганда, Исро 17/71, Ҳаққо 69/19, Иншиқоқ 84/7 оятларига кўра, маҳшар куни амал дафтарини ўнг тарафидан оладиган кишилардир. Ўнг тараф эгалари бўлиш учун аввало Балад 90/11-18 оятларга амал қилиш керак.

^[2454] Бу мақомга эришиш учун қўйилган асосий шартлар учун қаранг: Муъминун 23/57-61, Ҳадид 57/21.

^[2455] Бу сифат Тур 52/24 оятда жаннатда хизмат қиладиган ғилмонлар учун ҳам айтиб ўтилган.

^[2456] Жаннатдаги мартаба ва мақомлар, берилган неъматлар ўзларининг қилган амаллари эвазига мукофот қилиб берилади. Жаҳаннамдаги азоблар ҳам у ердаги ёмонларнинг қилган ёмонликлари эвазига жазо қилиб берилади. Алоқадор баъзи оятлар: Бақара 2/10, Анъом 6/70, 127, Аъроф 7/9, Тавба 9/95, сажда 32/19. Яхшиларни Жаннатда мангу қолиши Аллоҳнинг олийжаноблиги ва марҳаматидир, ёмонларни жаҳаннамда мангу қолиши эса Унинг адолатидир. Чунки, ёмонлар шунга лойиқдир. Адолат – ким нимага лойиқ ва ҳақли бўлса, унга ўз ҳақини ва лойиқ бўлган нарсасини беришдир. Бир сўз билан айтганда; ҳамма нарсани ўз ўрнига қўйишдир.

^[2457] Бу оятдаги «салом-салом» ибораси бирин-кетин айтиладиган саломатлик тилаклари, ҳамда ўзаро икки томонлама бир-бирига билдириладиган эсон-омонлик тилаклари эканини билдиради. Жаннатдагилар фарқли дуо ва тасбеҳлар айтади (Юнус 10/10). Лекин ўзаро муомала қилаётганида бир-бирига озор етказмайдиган, гуноҳга сабаб бўладиган сўзлар айтмайдилар. Чунки, жаннат аҳлининг  қалбларидан ҳар турли ғаразликлар олиб ташланиб, пок ҳолатда кирадилар (Раъд 13/43, Ҳижр 15/47). Жаннатдагиларга фаришталар ҳам эсон-омонлик тилайди (Раъд 13/24).

^[2458] Мана шу сурадаги таърифларга қараб, кўпчилик олимлар жаннатга кирадиган пешқадамлар ва муқарраб бандалардан кўра, бу оятда келтирилган ўнг тараф эгаларининг мақом ва мартабалари пастроқ бўлади, деб айтишган.

^[2459] Махдуд – тикансиз дегани. Баъзи муфассирлар тиканлари ўрнига мева берадиган деб таъвил қилади. Сидр деб соя берадиган дарахтга ҳам, бута ва бутазорларга ҳам айтилади. Шу билан бир қаторда, Сидр деганда меваси гилосга ўхшайдиган, меваси сариқ рангли, лекин мазасиз ва еганда қоринни тўйдирмайдиган мевали дарахт ҳам тушунилади. Мевалари бемаза, тикони кўп бўлгани сабабли, Сабаъ 34/16 оятда салбий маънода келтирилган. Лекин, жаннатда унинг зидди ўлароқ, тикансиз, салқин бериб турадиган, мевалари мукаммал ҳолатда ширин бўлади.

^[2460] Жаннатдаги анҳор сувлари асло айнимайди. Чунки, улар доим оқиб туради (Муҳаммад 47/15).

^[2461] Уларни деганда аввалги оятларда келтирилган ҳурларга ишорат қилиши ҳам мумкин, ёки жаннат аҳлига берилиши баён қилинган неъматларга ишорат қилиши ҳам мумкин. Биз бу ва келгуси оятларни ҳурларга ишорат қилган ҳолда таржима қилдик. Чунки, «атроб» калимаси Сод 38/52-оятда айнан хизматкор ҳурлар учун «тенгқур» маъносида ишлатилган. Агар иккинчи эҳтимолга кўра таржима қилинса, «абкар», «уруб» ва «атроб» калималарига маъно оқишига қараб бир оз фарқли маъно бериш ҳам мумкин эди. ўша калималарнинг фарзли маънолари учун қаранг: Муфрадот, Лисанул-Араб, Мақойису-луға.

^[2462] Жаннатдаги ғилмон хизматкорлар ёш йигитлар қиёфасида бўлганидек, қаср ва саройлар ичида хизмат қиладиган аёл қиёфасидаги хизматкор ҳурлар ҳам ёш қизлар қиёфасида бўлади.

^[2463] Адашган деганда тавҳиддан адашгани, ёлғончи деганда Аллоҳ ва Расулига ҳамда охиратга нисбатан ёлғон муносабат билдиргани тушунилади. бу оят ўша даврда Маккалик мушрикларга хитоб бўлган. ҳозир эса, айнан уларнинг йўлидан давом этаётган барча мушрикларга хитоб бўлади.

^[2464] Ўхшаш оятлар:  Соффат 37/62-66, Исро 17/60.

^[2465] Оятда тўйдирасиз эмас, тўлдирасиз шаклида келтирилган. Зеро, Заққум дарахти қоринни тўйдирмайди, очликни кетказмайди.

^[2466] Туяларда сувга ташналик касали бор. Ўшанда улар ичган сувидан чанқоғи босилмагани сабабли, ё бўккунча, ёки ўлгунча ишади. Жаҳаннам аҳли ўлмагани билан, лекин худди ўлиб қолаётгандек ташна ҳолда қайноқ сув ичадилар.

^[2467] Илк бошқа коинотни Аллоҳ яратганига ишонган инсон, охиратда яна қайтадан ярата олишига ҳам ишонади ва буни тасдиқлайди. Яратувчини тан олмаган киши, охиратда қайта тирилишга ҳам ишонмайди. Демак, инсон ўзини ўзи эмас, балки уни яратувчиси Аллоҳ эканига ишонганидан кейин, охиратга ҳам қатъий ишониши кера эмасми?!

^[2468] Яъни, Аллоҳ қиламан деган ишда ҳеч ким унга қарши чиқолмайди, Аллоҳнинг ишларига биров халақит қилолмайди.

^[2469] Яъни, агар Аллоҳ ҳозирги яшаётган инсониятни йўқ қилиб, Ўзи хоҳлаган ва муносиб билган бандаларини қолдириб, ер юзида янги бир насл пайдо қиламан деса, ҳеч ким унга қарши чиқолмайди (Анъом 6/103, Фатир 35/15-16). Зеро, аввалги наслларнинг қанчадан-қанчаси қирилиб кетиб, ўрнига янги насллар келган.

^[2470] Инсонни мана шу суратда яратишни хоҳлаган ва инсонга мана шу гўзал суратни муносиб билган Аллоҳ, агар хоҳласа, инсониятни бошқа бир ҳайвон суратида ҳам ярата оларди. Лекин, Аллоҳ мана шуни танлади ва инсонга шуни раво кўрди. Демак, буларнинг барчасига қодир Аллоҳ, нега инсонни қайта яратишдан ожиз бўлади?! У ҳеч нарсадан ожиз эмас. қиёмат албатта бўлади, унда ҳар бин жон қайтармадан яратилади. У Аллоҳга жуда осон.

^[2471] Осмондаги булутлардан ёғаётган ёмғир сувлари ичгани ҳам деҳқончилик қилгани ҳам яроқлидир. Агар шўр бўлиб ёққанида ер юзидаги жонзотлар қирилиб кетган бўларди.

^[2472] Инсоният дарахтдан ва оловдан шунчалик кўп ўринларда фойдаланадики, ҳатто уни бирма-бир санаб таърифлаб чиқиш ҳам қийин.

^[2473] Яъни, Роббингни улуғлаб эсла, Уни улуғ ва буук эканини эътироф қилиб ёд эт, унга тасбеҳ аайтиб ибодат қил, деган маънолар чиқади. Шу оят амрига кўра намозда рукуъга борилганда «Субҳана Роббиял-Азим» дейилади. Яъни, Улуғ Роббим пок ва олийдир. Ўхшаш оятлар: Воқеа 56/96, Ҳаққо 69/52.

^[2474] Оятдаги “لا – лаа”  ҳарфига манфий маъно берсак, Қуръонга қарши чиқаётган инсонларга эътироз сифатида «Ёқъ!» деган маъно чиқади. Агар зоида бўлса, унга маъно айтилмайди.

^[2475] Нажм 53/1.

^[2476] Буруж 85/22.

[2477] Қуръонни ҳалол-пок кишилардан бошқаси маҳкам ушлолмасининг, унга тўлиқ амал қилолмасининг сабаби шуки, Қуръон фақат ҳалолликка, адолатга, тўғриликка, ҳақиқат ва яхшиликка буюради. Золим, адолатсиз, жабркаш, зараркунанда ва ахлоқсиз кишилар Қуръонга амал қилиши учун ўша моддий ва маънавий бузуқлик ва ахлоқсизликлардан ўзини поклаши ва тузатиши керак, ҳамда шахсий манфаатларини адолат ва ҳақиқатдан усюн тутмаслиги керак. Ана шундагина АЛлоҳнинг ҳақ китобини маҳкам ушлаши ва унга амал қилиши осон ва муваффақиятли бўлади.

^[2478] Бу оятдан таҳоратсиз Қуръон ушлаб бўлмайди деган ҳукм чиқмайди, бу оятни у гапга алоқаси йўқ. Чунки, оятда «нопоклар ушламасин, таҳоратсизлар қўлини теккизмасин» дейилмаган. Қуръон ўқишдан олдин таҳорат олишга буюрган оят йўқ. Балки, ундан олдин қувилган шайтоннинг ёмонлигидан Аллоҳга сиғинган ҳолда, яъни «аувзу биллаҳи минаш-шайтонир-рожим», ёки «астаийзу биллаҳи минаш-шайтонир-рожим» дейиш буюрилган (Наҳл 16:98).

^[2479] Яъни, сохтакорлик, мунофиқлик, ташқаридан ишонгандек кўрсатиб, амал қиладиган ўринларда силлиққина бошқа йўлга бурилиб кетиш дегани. Демак, Қуръон ишонганидан кейин унинг ҳар бир ҳукмига ишониш ва унга амал қилиш керак.

^[2480] Бу оятга «Ризқингизни ёлғонга чиқаряпсизларми?!» шаклида таржима қилганлар ҳам бўлган. биринчи маънодан «Мақсадларингизга ёлғон орқали етишяпсизларми?!» деган мазмун чиқади, иккинчи маънодан «Аллоҳдан келаётган ризқни бошқасидан деб, ўша ризқингиз ҳақида ёлғон гапиряпсизларми?!» деган мазмун чиқади. Зеро, ҳар иккала ҳолат ҳам Исломда тақиқланган. Ризқ Аллоҳдан, ёлғон эса гуноҳ.

^[2481] Яъни, бир инсоннинг ажали келиб, жони чиқиши арафасида ҳалқумига келиб қолганида, шу ҳолатни кўриб-билиб туриб ҳам, ёнидагилар унга ҳеч қандай ёрдам беролмайди, ўлимдан сақлаб қололмайди. Ҳатто, инсоннинг ўзи ҳам ўзига ёрдам беролмайди.

^[2482] Оятда «Мен унга яқинман» шаклида эмас, «Биз унга яқинмиз» шаклида келгани учун, бу оятдаги кўрмайсизлар” ифодасини «жон олаётган фаришталаримизни кўрмайсизлар» деб тушуниш керак (Анъом 6/51-62). Зеро, жонни шахсан Аллоҳнинг Ўзи эмас, у буйруқ берган жон олувчи фаришталар олади. Аллоҳ таоло бандаларини билиб туриши, кўриб туриши билан, қудрати ва ёрдами билан яқиндир. Ўхшаш оятлар: Бақара 2/186, Анфол 8/24, Ҳуд 11/61, Қоф 50/16, Мужодала 58/7.

^[2483] Яъни, ҳар бир инсон Аллоҳнинг яратишдаги қонунларига тобедир, Унинг табиатдаги қонунларига бўйсундирилгандир. Ажали келганида ўлиш ҳам Аллоҳнинг ўзгармас қонунидир. Бунга ҳар ким бўйсундирилган. Бунга бўйсунмайдиган ҳеч ким йўқ. агар биров Мен Аллоҳ яратган табиат қонунларига бўйсунмас одамман деса, ўлаётган жонни қутқариб қолсин-чи!

^[2484]Аллоҳга яқин бандалар, деганда ушбу суранинг бошларида келтирилган пешқадам-муқарраб бандалар тушунилади.

^[2485] Райҳон деганда ширин ҳидли ўсимликлар, истеъмол қилинадиган донли маҳсулотлар ҳамда умумий маънода ризқ ҳам тушунилади.

^[2486] Ўхшаш оятлар:  Раъд 13/24, Ҳижр 15/46.

^[2487] Яъни, Роббингни улуғлаб эсла, Уни улуғ ва буук эканини эътироф қилиб ёд эт, унга тасбеҳ аайтиб ибодат қил, деган маънолар чиқади. Шу оят амрига кўра намозда рукуъга борилганда «Субҳана Роббиял-Азим» дейилади. Яъни, Улуғ Роббим пок ва олийдир. Ўхшаш оятлар: Воқеа 56/74, Ҳаққо 69/52.

^[2488] Ҳадид сураси, Мадинада тушган, 29 оятдан иборат. Тушиш тартиби 94, ёзилиш тартиби 57. Ҳадид деб темир моддасига айтилади. Бу сўз Қуръонда 6 та оятда келган.

^[2489] Ўхшаш оятлар:  Исро 17/44.

^[2490] Яратилиш ва ўлимнинг қонунларини Аллоҳ белгилаган. Шунинг учун, туғдириш ва ўлдиришга бошқа бир инсон сабаб бўлса ҳам, инсон жонини фаришталар олса ҳам, барибир бу ишларнинг ҳақиқати, яъни ўлдириш ва тирилтириш Аллоҳга нисбат берилади.

^[2491] Аллоҳ Аввалдир, яъни Ундан аввал бор бўлган нарса йўқ, Ўзидан бошқа нимаики мавжуд бўлса, уларнинг барчасини Унинг Ўзи вужудга келтирган, У учун бошланиш ёқ. У Охирдир, яъни У учун якун ва ниҳоя йўқ, ҳамма нарса ҳалок бўлган тақдирда ҳам, Унинг зоти абадий ва мангу қолади (Раҳмон 55/26). Бу тўрттала сифат фақатгина Аллоҳ таолога хосдир. Ундан бошқа мавжудот бу хусусиятларга эга бўлолмайди.

^[2492] Ошкор деганда, Унинг борлиги, бирлиги, илми, қудрати ва бошқа сифат ва ишлари ҳар ерда ошкордир, ҳар бир нарсадан Унинг борлиги ўрганиб олса бўлади, деб тушунилади. Пинҳондир деганда, Унинг зотини қандай ва қанақа эканини ҳеч ким билмайди, ҳеч имнинг илми Унинг зотини идрок этолмайди. Аксинча, ҳар қандай махфий ва пинҳон нарсани У билади ва кўради, ҳамда тўлиқ хабардорбир, деб тушунилади.

^[2493] Ўхшаш оятлар:  Аъроф 7/54, Юнус 10/3, Раъд 3/2, Тоҳа 20/5, Фурқон 25/59, Сажда 32/4, Қоф 50/38. Бу оятлар Аллоҳ таоло ҳамма нарсани яратиб бўлганидан кейин, энди уларни тартибга солишни бошлаганини, мутлақ ҳокимиятни эгаллаганини, ҳамма нарсани бошқариб туришини билдиради. Зеро, оят маъноларининг оқишлари шунга далолат қилади.

^[2494] Агар оятдаги «مع- маъа» калимасига биринчи маъноси берилса, Аллоҳ сизларни кўриб туради, билиб туради, тўлиқ хабардор бўлиб туради, қаерда ва қандай ҳолатда бўлсанглар ҳам, Ундан махфий қолмайсизлар, ишингизни кўриб, гапингизни эшитиб туради, деб тушунилади.  бунга ўхшаш оят: Мужодала 58/7. Агар оятдаги «مع – маъа» калимасига ёрдам маъноси берилса, модомики сизлар Аллоҳга итоатда бўлсанглар,қаерда ва қандай шароитда бўлсанглар ҳам, У сизларга ёрдам беради, дегани бўлади. бу каби иборалар ўзбек тилида ҳам ишлатилади. Масалан: Мен бир дўстимга: «Мен сен биланман», десам, мен сени тарафингни оламан, сенга ёрдам бераман, сени ёлғиз ташлаб қўймайман, демоқчи бўлган бўламан. Бу оятлардан мана шундай маънолар ҳам чиқади. Буни араб тилида балоғат, фасоҳат, мажоз илми дейилади. Ўзбек тилида эса таг маъно, кўчма маъно деб аталади.

^[2495] Оят мазмуни Аллоҳ ҳамма нарсани билиб туриши ва амалларни кўриб туриши ҳақида бўлгани учун, Аллоҳ сизлар билан биргадир, деганда, У Ўз илми билан биргадир, кўриб туриши билан биргадир деган маъно чиқади.

^[2496] Саҳобаларнинг берган сўзлари ҳақидаги оят: Моида 5/7. Ҳар бир мусулмон Аллоҳга мана шундай (эшитдик ва итоат қилдик, деб) сўз бериши ва ўша сўзида туриши керак (Бақара 2/286).

^[2497] Ўхшаш оятлар:  Бақара 2/257, Моида 5/16, Иброҳим 14/1, Аҳзоб 33/43, Талоқ 65/11. Илоҳий китобларнинг барчаси инсонларни зулмдан адолатга, муаммоли ҳаётдан фаровон ва тинч ҳаётга чиқариш учун, зулматлардан нурга етаклаш учун нозил бўлган. Шу қатортда сўнги илоҳий китоб бўлмиш Қуръон ҳам.

^[2498] Бу оятнинг ҳукми қиёматгача давом этади. Яъни, Ислом ва мусулмонлар моддий ва жисмоний ёрдамга муҳтож бўлган вақтда инфоқ-эҳсон қилган ва Аллоҳ йўлида (имонини ва ватанини ҳимоя қилиб) жанг қилган кишилар, ғалабадан ва енгилллик келганидан кейин жанг қилган кишилардан устун бўлади. Шу билан бир қаторда, агар ўша инсонлар то сўнги нафасигача мусулмон бўлган ҳолда яшаб ўтсалар, Аллоҳ уларнинг барчасига жаннатни башорат бермоқда. Аллоҳ йўлидаги фидокорликларнинг мақом-мартабалари ўша вазиятга қараб белгилангани сабабли, уларга бериладиган жаннатдаги мартабалари ҳам фарқли бўлади.

^[2499] Қарз – қаршилиги кутиладиган нарса дегани. Мукофотини фақатгина Аллоҳдан кутиб қилинган моддий яхшиликларга «қарзи-ҳасана» дейилади. Инсонларни инфоқ-эҳсонга яна-да қизиқтириш ҳамда, уларга осонроқ тушинишлари учун, бу ва бу каби баъзи бир оятларда моддий яхшилик «Аллоҳга қарз бериш» шаклида келтирилган. Ўхшаш оятлар: Бақара 2/245, Моида 5/12, ҳадид 57/18, Тағобун 64/17, Муззаммил 73/20.

^[2500] Ушбу фазилатга эга бўладиган мўминларни таърифи ушбу суранинг 19-оятида келтирилган.

^[2501] Ким жаҳаннамга киришдан қутилиб қолган бўлса, демак у киши энг катта кутилишга мушарраф бўлган бўлади (Оли Имрон 3/185). Бу қутилишга эришиш учун Аллоҳ ва Расулига (Қуръонга) итоат қилиш керак (Аҳзоб 33/71).

^[2502] Фитнага ташлаш деганда, мунофиқлик қилиш тушунилади. Кутиб турдинглар деганда, қачон Ислом ва мусулмонларга ғалаба ва муваффақият келса, кейин биргаликда ҳаракат қиламиз, кейин улар билан бирга бир сафда бўламиз деб, мана шу ҳолатда кутиб ўтиравердингиз, деган маъно тушунилади (Нисо 4/141).

^[2503] Баъзи бир мунофиқлар ва қалбида марази бор сохтакорлар Ислом ва мусулмонлар бошига оғир кунлар тушганида, Аллоҳ ва Расулидан шубҳаланиб қолишган (Аҳзоб 33/12). Бундай ҳолат кунимизда ҳам баъзи «мусулмонлар» тарафидан ҳам содир бўлиб турибди. Оқибатда, озгина имтиҳон ёки бирон бир мусибат ортидан имонидан куфрга, амалидан исёнга қайтиб кетмоқда. Аллоҳ бизларни имонда содиқ, амалда холис, имтиҳонларда сабрли ва ҳикматли қилсин (Амин).

^[2504] Алдоқчи шайтон инсонларни кўпинча Аллоҳ билан, яъни Аллоҳ номидан ёлғон нарсалар васваса қилиб, Аллоҳ ваъда қимаган нарсаларни келтириб, Исломда йўқ бўлган амалларни Исломдан деб алдаб қўяди (Луқмон 31/33, Фатир 35/5). Бундан жуда эҳтиёт бўлишимиз керак. Динга амал қилишда қуруқ гапларга, хомхаёлларга, афсона ва тўқима нарсаларга эмас, Аллоҳнинг китобига, Расулининг бизга ўрнак бўлиб Қуръонга амал қилиб яшаб берган энг чиройли намуна бўлиб қолдирган йўлига эргашишимиз керак.

^[2505] Бу оят мўмин-мусулмонларга қаттиқ эслатма ва огоҳлантиришдир. Демак, мўминлар Қуръонга ва ундги буйруқ ва кўрсатмаларга қаттиқ риоя қилишлари, унга қаттиқ эҳтиром кўрсатишлари, сўзсиз итоат қилишлари керак бўлади. Акс ҳолда, қалблар қатиб, тўғри йўлдан чиқиб, фосиқ кимсаларга айланиб қолиш мумкин.

^[2506] Ўлик ер тирилиши ва яна ҳосил берадиган бўлиб жонланиши учун Аллоҳ ёғдирадиган ёмғирга муҳтож бўлганидек, қатиб кетган ва ўлган қалб тирилиб уйғониши учун ҳам Аллоҳ нозил қилган Қуръонга муҳтож бўлади. Қатиб кетган қалб билан ўлик ер ҳақидаги оятларни ёнма-ён келишида албатта ҳикмат бор.

^[2507] Аллоҳ йўлида керакли ҳолатларда моддий ёрдами билан садоқат кўрсатиладиган ўринларга «садақа» дейилади. Зеро, Аллоҳ буюрган ўринларда садақа бериш, имонига бўлган садоқатини кўрсатиш бўлади. Шунинг учун, закот калимаси ҳам баъзи ўринларда «садақа» деб номланган (Бақара 2/276, Тавба 9/60). Аллоҳ учун холис садақа қилиш Аллоҳга чиройли қарз беришдир.

^[2508] Ўхшаш оят:  Ҳадид 57/12.

^[2509] Агар охират ҳаёти учун фойдали ишлар билан машғул бўлиб қолинмаса, бу ҳаётнинг аҳволи бир марталик ёмғир ёғиши ортидан оз фурсатга ўсимлик чиройли ўсиб, кейин қуриб ўтинга айланиб, чириб кетадиган нарсанинг аҳволи билан бир хил бўлади. Яъни, охирати учун амал қилиб қолмаса, ўлар вақтида ёнида ҳеч нарса қолмайди, эришган нарсаларининг барчаси йўқ бўлиб кетади, охиратда дунёдаги нарсаларининг бирортасидан ҳам фойдалана олмайди. Охиратда фақатгина соф имон ва холис амал фойда беради. Дунёнинг ўткинчи ва қадрсиз эканини очиқлаб берган ўхшаш оятлар: Юнус 10/24, Каҳф 17/25, Зумар 39/21.

^[2510] Мусибат калимаси умумий маънода келганида, табиатда содир бўлаётган ҳар қандай яхши ёки ёмон нарса учун ишлатилади (Нисо 4/79). Оятга мана шунга кўра маъно бердик. Келгусидаги оят ҳам шуни тасдиқлайди.

^[2511] Демак, табиатда содир бўлаётган яхши-ёмон ишлар Аллоҳ яратган табиат қонунларига асосан содир бўлаётган бўлади (Тағобун 64/11) ва ўша нарсаларнинг қонуни (Аллоҳнинг Ўзига маълум бўлган) китобга ёзиб қўйилган бўлади. Қўшимча маълумот учун қаранг: Тавба 9/51 ва изоҳи.

^[2512] Яъни, инсоннинг қилган яхшилиги ўзи учун, ўз охирати учун. Инсоннинг қилган яхшилигига Аллоҳнинг асло эҳтиёжи йўқ. Аслида, ҳаммамиз Аллоҳга муҳтожмиз (Фатир 35/15, Муҳаммад 47/18).

^[2513] Инсонлар ўртасида ҳукм қилинганда адолат билан ҳукм қилиш керак (Нисо 4/58), агар яқинларимизнинг зиёнига бўлса ҳам, ҳақда ва адолатда туришимиз ва адолат ўрнатишимиз керак (Нисо 4/135, Аъом 6/152), бирон бир қавмга бўлган нафратимиз уларга нисбатан адолатсизлик қилиб қўйишга ундаб қўймаслиги керак (Моида 5/8), гувоҳликка ҳам асосан адолатли кишилар ўтади (Моида 5/106, Талоқ 65/2), Қуръон оятлари ва ундаги ҳукмларнинг барчаси адолатлидир (Анъом 6/106), адолат талаб қиладиган ва адолат билан ҳукм қиладиган инсонлар ҳар бир даврда бўлади (Аъроф 7/159, 181), пайғамбарлар ва пайғамбарликка душман бўлган кимсалар ўз давридаги адолатли иснонларга ҳам душман бўлади (Оли Имрон 3/21), Аллоҳ таоло адолатли бўлишга буюради (Наҳл 16/90), Расулуллоҳ ҳам инсонлар ўртасида адолат ўртанишга буюрилган (Шўро 42/ 15, Аъроф 7/29), иккита мусулмон тоифа бир-бирилан уришиб қолса ҳам, ўрталари адолат ила тузатиб қўйилиши керак (Ҳужуро 4/9).

^[2514] Бу ва бу каби оятлардаги «Аллоҳнинг билиши» деган маъно англатувчи калималар, аслида «Аллоҳнинг билдириб қўйиши» ёки «белгилаб қўйиши» шаклида таржима қилинади. Чунки, Аллоҳ ҳамма нарсани билади (Бақара 2/29(, (Анъом 6:73). Зеро, Оли Имрон 3/140 оятидаги ёнма-ён келтирилган оятлар мана шу маънони тасдиқлайди. Ўхшаш оятлар: Бақара 2/143, Оли Имрон 3/142, 146, 167, Моида 5/94, Тавб 9/16, Каҳф 18/12, Анкабут 29/3, 11, Саба ъ34/21, Муҳаммад 47/31.

^[2515] Демак, пайғамбарнинг насли бўлиш ҳеч нарсани ҳал қилмайди. Инсонни ҳидоятга ёки залолатга кетиши ўзининг ихтиёрида ва Аллоҳнинг изнидадир. Инсоннинг танловига қараб Аллоҳ ҳидоят ёки залолат беради. Қиёматда ҳеч бир пайғамбар, агар фарзанди ёки бирон бир зурриёди куфрда ўлган бўлса, уни жаҳаннамдан қутқариб қололмайди. У кунда ҳар ким ўзи учун жавоб беради.

^[2516] Ислом роҳибикка, дунёдан кечиб узлат қилишга, одамлардан ажралиб ёлғиз яшашликка, турмушсиз яшашга буюрмайди. Ислом ўртаҳол бўлиб яшашга буюради. Яъни, на дунёдан кечиб юборилади, на дунёда ўта меҳр қўйилади. Мусулмонлар дунё учун ҳам, охират учун ҳам ҳаракат қиладилар ва буни Аллоҳдан ҳам сўраб қоладилар (Бақара 2/221).

^[2517] Агар ғайридинлардан кимки Муҳаммад а.с.га ва Қуръонга ишонса, уларга икки баробар савоб берилади. Бири ўз пайғамбарига ишонгани учун, иккинчиси кейинги пайғамбар Муҳаммад а.с.га ишонгани учун (Қасос 28 /52-54).

^[2518] Маҳшардаги мўминларнинг нури ҳақида ушбу суранинг 12-оятида баён қилинди.

^[2519] Демак, савобни, мукофотни, охиратдаги мақом ва мартабани, жаннатни фақат Аллоҳ беради, кимга нима беришни У белгилайди. Инсон инсонга савоб ёки жаннат беролмайди. Буларнинг барчаси Аллоҳнинг ихтиёрида. Яхши ва ёмон нарсаларнинг барчасини У Ўз қонунига кўра белгилайди.

^[2520] Мужодала сураси, Мадинада тушган, 22 оят. Тушиш тартиби 105, ёзилиш тартиби 58.

^[2521] Ривоят қилинишича, Қуръон нозил бўлишидан олдин араблар орасида агар хотинларини зиҳор қилса, шу бўйи у аёл эри абадий ҳаром бўлиб қолади деган тушунча бўлган. Бир куни Хавла деган аёлни эри Авс зиҳор қилади, у аёл Расулуллоҳга бориб ечим сўрайди, берилган жавобга қаноат қилмай яна такрор-такрор савол беради. Расулуллоҳдан бир хил жавоб олганидан кейин, дардини Аллоҳга айтиб ожизона аҳволидан Аллоҳга шикоят қилади ва сўнгра мана шу оятлар нозил бўлади (Имом Ибн Ҳажар, Ҳайсамий, Заҳабий, Ибн Касир Ибн Аби ҳатимдан ривоят қилиб келтирган).

^[2522] Зиҳор – бир эркак киши ўз аёлига: «Сен менга онамнинг бели кабисан» деб, аёли билан қайтиб жинсий муносабатда бўлмасликка қарор беришидир.

^[2523] Бу жумлага уч хил маъно бериш мумкин:
1) Аллоҳ ва Расулига ишонганингиз учун бу енгиллик берилди.
2) Аллоҳ ва Расулига ишонганингиз учун бу буйруқ берилди.
3) Аллоҳ ва Расулига бўлган ишончингиз ортиши учун бу хабар билдирили.

^[2524] Ўхшаш оятлар:  Анъфол 8/13, Ҳашр 59/4.

^[2525] Ўхшаш оятлар:  Исро 17/47, Тоҳа 20/62, Нисо 4/114, Табна 9/78, Анбиё 21/3, Зухруф 43/8, Мужодала 58/7-8, 10, 12-13.

^[2526] Бу ва бу каби оятлар Аллоҳ таоло ҳамма нарсага гувоҳ бўлиши ва ҳамма нарсани билиши ва эшитишига далолат қилади. яъни, инсонлар ўзаро махфий сир айтиб яширин суҳбат қилаётган бўлса ҳам, Аллоҳ уларнинг сўзларини эшитиб туради, уларни кўриб-билиб туради. Оятдан мана шу маъно чиқади. Чунки, араб тилида “معي – бирга” деганда айнан ўзи ёнида тургани тушунилмайди. Ёрдами у билан бирга деган, ёки ундан доим хабардор бўлиб туради, деган маъноларни англатади. Буни хос ва ом шакли бўлади.

^[2527] Аллоҳ таоло элчиларига ва пайғамбарига «Салом» дея таҳийёт юборади (Намл 27/59, Соффат 37/181). Мусулмонлар ҳам шундан ибрат олишикерак. Бироқ, баъзи кимсалар буни била-туриб, расулуллоҳга нотўғри саломлашиш билан сўз бошлаган. Бу ҳақида Оиша онамиздан шудай риввоят бор: «Баъзи бир яҳудий кишилар расулуллоҳнинг ёнига киришиб: «Ас-саму алайка — сенга ўлим бўлсин» эй Абул-Қосим», деди. Шунда Расулуллоҳ: «Ва алайкум – сизларга ҳам» деди. Оиша онамиз эса: Сизларга ҳам ўлим бўлсин, сизларга Аллоҳ лаънат қилсин ва сизларга ғазаб қилсин», деди. Шунда Расулуллоҳ: «Аллоҳ фаҳш сўзловчини ҳам, фаҳш билан жавоб қайтарувчини ҳам ёқтирмайди», деди. Мен: «Уларни нима деётганини эшитмадингизми?»,дедим. Расулуллоҳ: «мен ҳам уларга: «Сизларга ҳам» деганимни сен эшитмадингми?», деди. Мана шу орада ушбу оят нозил бўлди» (Имом бухорий ва Муслим ривояти).

^[2528] Ўхшаш оятлар:  Нисо 4/114.

^[2529] Шайтон ҳам, Ислом ва мусулмонларнинг зиёнига уюштирилган махфий суҳбат ҳам Аллоҳнинг изнисиз ҳеч кимга ҳеч қандай зарар келтиролмайди. Шунинг учун, бир мўмин ҳадеб атрофида тарқалаётган турли-туман гап-сўзларга парво қилмаслиги, шубҳа-гумонларга киришиб кетмаслиги керак ва Аллоҳга суяниб-таяниши керак. Акс ҳолда, бошлаган ишидан, кўзладан мақсадидан ортда қолиб кетиши ва ўзига руҳий таъсир ўтиб қолишига сабабчи бўлиб қолиши мумкин.

^[2530] Абдуллоҳ ибн Умар Расулуллоҳдан шундай ривоят қилади: «Агар уч киши бўлсангиз, учинчи кишини рухсатисиз икки киши махфий суҳбат қилмасин (пичирлаб гаплашмасин). Чунки, бу уни ғам-ташвишга солиб қўяди» (Имом Муслим ривояти. Фарқли лафзларда Бухорийдан ҳам ривоят бор).

^[2531] Мажлисларда биров учун ўрнидан туриб жой бўшатиш ҳақида фарқли ривоятлар бор. улар орасидан мана шу оятга мос келгани олинади. Яъни, янги келганлар учун мажслига қўшилишига имкон яратилади ва керак бўлса улар учун жой бўшатиб ўрнидан турилади. Чунки, Жумъа куни Расулуллоҳнинг суҳбатига келган баъзи кишилар учун, Расулуллоҳ бошқа саҳобаларни ўрнидан тургазиб юборганлиги ҳақида ривоятлар бор. Улар орасида фақатгина бадр жангида қатнашган саҳобаларни тургазмаган.

^[2532] Аллоҳ таоло Ўзининг ҳикматига кўра, Расулуллоҳ билан ёлғиз ҳолда гаплашмоқчи бўлганларга суҳбат олдидан камбағ ва бечораларга садақа бериб, кейин Расулуллоҳ билан суҳбат қлишга буюрган. Садақа бергани имкони бўлмаган кишилар эса маломат қилинмаган. Лекин, келгуси оятда, имкони бўла туриб садақа беришдан тортинган саҳобаларга огоҳлантириш берилган. Баъзилар садақа бериш ояти кейинги оят билан насх бўлди дейди. Ундай эмас, чунки, насх бўлиши учун, «садақа берманглар», ёки «беришни бас қилинглар» шаклида очиқ ва аниқ ибора бўлиши керак. Бу оятларда эса, субҳат олдидан садақа беришдан қайтариқ йўқ.

^[2533] Бу оятда танқид қилинган кишилар, ўзларини мусулмон кўрсатиб, аслида Ислом ва мусулмонларнинг зиёнига ғайридинлар билан ҳамкорлик қилган ва муслмонлардан кўра ғайридинлар билан яқин дўст бўлиб олган мунофиқлардир.

^[2534] Ўхшаш оят:  Нисо 4/143.

^[2535] Яъни, мунофиқлар давомли бир тарафда турмадйи. Ким ғолиб ва устун келса, ўша тарафга ўтиб олаверади. Расулуллоҳнинг даврида ҳам ўзларини мусулмон кўрсатган яҳудий ёки аъробий мунофиқлар (Тавба 9/101) жуда кўп ёлғон қасам ичишган ва қасамларини ўзларига қалқон қилиб олган. Улардан баъзилари ўзини мусулмон кўрсатиб, инсонларни Аллоҳнинг йўлидан тўсишга уринган. () Мунофиқларнинг қасамлари ҳақидаги баъзи оятлар: Нисо 4/62, 143, Тавба 9/42, 56, 62, 74, 95, 96.

^[2536] Қиёматда кофирлар хор бўлади, мўминлар улардан азиз ва устун бўлади (Бақара 2/212).

^[2537] Элчиларига бериладиган ғалабани Ўзига ҳам нисбат берилиши, пайғамбарларнинг ҳурматини, улар қиладиган жанглар, фидокорлик ва ҳаракатларнинг барчаси Аллоҳ учун қилинади. Шунинг учун ҳам, пайғамбарларга бериладиган нусрат ва ғалабани Ўзига ҳам нисбат бериб келтирган. Энди, Аллоҳ ва Расуллларининг ғолиб бўлиши икки хил маънода бўлади. уларнигн ҳужжат ва далилалрининг ғолиб келиши ёки пайғамбар қатнашган ҳеч бир жанг мағлубиятга учрамаслиги. Уҳуд жангида мусулмонлар тоққа қочиб чиққан бўлсалар-да, аслида улар ғолиб келишган. Ўша жанг Ислом ва мусулмонларнинг катта фоясига ҳал бўлган. мавзуга алоқадор ўхшаш оятлар: Ғофир 40/51, Соффат 37/173.

^[2538] Ўхшаш оятлар:  Тавба 9/23-24, Мумтаҳина 60/1.

^[2539] Руҳ калимасига Қуръон деб таржима қилинди. Чунки, пайғамбарларга ваҳий йўли орқали юборилган илоҳий хабарга ҳам руҳ дейилади. Қаранг: Наҳл 16/2, Ғофир 40/15, Шўро 52/50.

^[2540] Охиратда Аллоҳнинг рози бўлиши – бандасининг қилган амалларини қабул қилиб, унга мукофот беришидир. Банданинг Аллоҳдан рози бўлиши, ўзига берилган ажру мукофотларни севиб қабул қилишидир. Жаннатдаги мўминларнинг барчаси Аллоҳдан рози бўлади. Ўхшаш оятлар: Моида 5/119, Тавба 9/100, Баййина 98/8. Аллоҳ барчамиздан рози бўлсин, имону амалларимизни холис қилсин.

^[2541]Бу оятда сургун қилингани билдирилган ғайридинлар Мадинадаги Бану Назир қабиласидаги яҳудийлар экани айтилади.

^[2542] Аллоҳни рухсатисиз ҳеч нарса бўлмайди. Анъом 6/59, Ҳадид 57/22.

^[2543] Аллоҳ инсонни қалби билан инсонни ўзини орасига кира олади. Қнг: Анфол 8/24.

^[2544] Юртлари ва уйларига қайтиб келишидан умидларини узиб қўйишгани боис шундай қилишади.

^[2545] Бу нарса Аллоҳнинг аввалдан қўллаб келадиган қонунидир. Кимки Аллоҳ ва Росулига қарши жанг қилса, у албатта мағлуб бўлишга маҳкумдир. Қнг: Аҳзоб 33/62, Фатҳ 48/22-23.

^[2546] Яъни, кимларнингдир яҳудийларга тегишли хурмо дарахтини кесгани ҳам, кимлар эса кесмаганлиги ҳам, буларнинг барчаси Аллоҳнинг амрига кўра бўлди. Чунки, Аллоҳ уларга қарши жанг қилишни буюрган. Жанг асносида эса, душманни енгиш учун турли режалар қўлланилади ва қалбларига қўрқув солиш учун, турли тадбирлар қилинади. Зеро, оят давомида «Аллоҳ итоатсиз фосиқларни хорлаш учун қилди» мазмуни келтирилган. Демак, бу ишлар Аллоҳ тарафидан буюрилган. Бунда мусулмонларнинг айби йўқ. Ривоятларга кўра, ўша вақтда дарахтлари кесилаётганини кўрган яҳудийлар, «буни ҳам сизларга Аллоҳ буюридми?» мазмунда ҳақоратомус сўзлар айтишган. Шунда, мана бу оят нозил бўлган, дейилади.

^[2547] Файъ — Ислом ва Мусулмонларга душман бўлган тараф жангсиз чекинганидан кейин улардан қўлга киритилган ўлжалардир. Жангсиз қўлга киритилган ўлжалар билан жанг қилиб қўлга киритилган ғаниматларни бўлиб-тарқатишда фарқ бор. Файълар 7-оятда айтилганидек, жамоат мулки учун белгиланган одамларга тарақтилади, ғаниматларнинг шартлари ва тарқатилиши эса умуман боҳқачадир. Қаранг: Анфол 8/41.

^[2548]Аллоҳни унутиш деганда, Унинг оятларини, оятлардаги ҳукмларини унутиш тушунилади. Буни унутган инсон, ўз оқибатини ҳам унутиб қўяди. Охир-оқибат қиёматда хокисор бўлади ва фосиқ кимсалар билан бирга бўлади. Ўхшаш оятлар: Аъроф 7/51, Тавба 9/67, Тоҳа 20/126, Сажда 32/14, Жосия 45/34.

^[2549]Ал-Мусаввир = (المصور) махсус шакл белгиловчи дегани. Бу шакл ҳарким ажратиб билиб оладиган ҳолатда бўлиши мумкинлигидек, маълум бир шахслар тарафидан ажратиб билиб олиши мумкин бўлган ҳолатда бўлиши ҳам мумкин (Муфрадот). Инсонларнинг бармоқ учларидаги фарқли шаклларни ҳам  У беради.

^[2550]Мумтаҳина сураси, Мадинага тушган, 13 оят. Тушиш тартиби 91, ёзилиш тартиби 60.

^[2551]Яъни, Мадинадаги мусулмонлар Макакдан Аллоҳнинг розилигини истаб, Аллоҳ йўлида курашиш учун чиқишган.

^[2552] Ўхшаш оятлар:  Бақара 2/109.

^[2553]Яъни, Аллоҳ таоло ким кимнинг қариндоши эканига, ким кимнинг фарзанди эканига қарамайди, балки ким нима ва қандай ишларни амалга ошираётганига қарайди. Аллоҳ шунга қараб ҳукм қилади. Чунки жаннатдаги ажр-мукофотлар қилинган амалла эвазига берилади, қариндош-уруғлари ёки ота-она ва болалари ким эканига қараб эмас.

^[2554]Фитналанган деганда икки хил маъно тушунилади:
1) Кофирларни бизни устимиздан ғолиб ва ҳукмрон қилиб қўймаки, бу нарса уларнинг куфру маъсиятига сабаб бўлади.
2) Кофирларни бизга ғолиб қилиб қўймаки, улар бизга муаммо ва мусибатлар келтиради. Ўхшаш оят: Юнус 10/85-86.

^[2555] Мана шу оят мазмунида Расулуллоҳдан ҳикматли сўз келган: «Севганингни меъёрда сев-ки, бир куни севмасликка мажбур бўлиб қолишинг мумкин. Севмаган инсонингни ҳам меъёрда севма-ки, бир кун уни севишинг керак бўлиб қолар.» (Ҳадис мазмунан келтирилди, Термизий, Бирр, 59). Яъни, ҳар бир ишда чегарадан чиқиб кетмаслик керак. Ҳар бир ишни меъёрида бажариш керак. Зеро, дўстлик ва душманлик меъёрини ҳам Аллоҳ белгилайди.

^[2556]Яъни, ўз душмани билан дўстлашган инсон ҳам ўзига, ҳам бошқа мўмин-мусулмоларга зулм қилган бўлади.

^[2557]Мана шу оят нозил бўлганида Умар р.а. иккита аёлини ўз ихтиёрига ташлаб қўяди. Улар бу фурсатдан фойдаланиб, дарҳол Маккага қайтиб кетади. Кейинчалик, улардан бири Абу Суфён билан, яна бири Саффон ибн Умайя билан турмуш қуради (Бухорий, Шурут, 15). Бу оятдан шу ҳикмат чиқадики, ҳеч бир эркак киши аёли агар ғайридин бўлса, уни Исломга мажбур қилолмайди, агар ажрашмоқчи бўлса, мажбуран никоҳида ушлаб қололмайди.

^[2558]Бу оятлар Ҳудайбиядаги келишувдан кейин тушгани айтилади. Демак, келишувдан кейин ҳеч бир мўмина аёл гарчи эри қайтишини талаб қилса ҳам, Маккага қайтариб юборилмаган. Лекин, ўз ихтиёри билан қайтишни хоҳласа, ундай аёллар ушлаб қолинмаган. Сулҳд аэса, эркак ва аёлллар Маккага қайтарилиши таъкидланган эди (Саолабий).

^[2559]Аллоҳга ва охиратга ишонмайдиган кофирлар қабрдагиларни қайтиб турилишидан умид қилмайди (Исро 17/49-98). Оятда мана шунга урғу берилмоқда. Демак, баъзи бир ғайридин инсонлар охиратда ўзларига яхши оқибат бўлишидан мутлақо умидини узган. Ундай инсонлар охиратни ўйлаб иш қилмагани , фақатгина дунёлигини кўзлаб иш қилгани учун, ундай инсонлар билан дўстлашиб бўлмайди. Мўминлар эса, қабрдаги ўликларнинг барчаси кейинги ҳаётда албатта тирилиб чиқади деб ишонади.

^[2560]Соф сураси,  Мадинада тушган, 14 оят. Тушиш тартиби 109, ёзилиш тартиби 61.

^[2561] Исломга дегани — Аллоҳга, Аллоҳнинг буйруқларига  шартсиз ва қайтсиз таслим бўлишга дегани. Чунки таслим бўлишга Ислом дейилади, таслим бўлган кишига эса муслим дейилади. Мусо ва Исо алайҳимуссаломларни ўз халқига қилган даъватини англатган оятдан кейин-ла бу оятни келиши шуни англатадики; барча пайғамбарлар таблиғ қилган дин — Аллоҳга таслим бўлиш динидир. Бу муносабатга Араб тилида Ислом дейилади.

^[2562] Нур Қуръондир (Нисо 4/174). Нур ва ёруғликка оғизда уфлаш билан қарши чиқиб бўлмайди, бу аниқ. Бироқ, шундай бўлса-да, нурга ва уни атрофга ёйилиши ва инсонлар у нурдан фойдалана олмаслиги учун энди бошқа чора ва ҳаракатга ўтадилар, яъни ўша нур ҳақида оғизлари билан ёмон гаплар, туҳматлар, ғийбатлар ва бўҳтоналар айтишадики, мақсадлари инсонлар у нурга нур деб эмас, бир зулмат ва қаронғулик каби назар солсинлар. Нурни тарқалишига қарши чиқиш учун аввало ўша нур бўлган Аллоҳнинг китобини атрофга ёяётган ва инсонларга ўша нурни тушунтираётган инсонларга қарши чиқадилар, ўша инсонлар ҳақида ёлғон ва бўҳтонлар тарқатадилар. Ана шунда инсонлар у илмли кишидан афсалалари совий бошлайди ва нурдан, ҳақдан ва Аллоҳнинг китобидан узоқлашиб қолаверадилар. Лекин уларнинг қилган режа ва тадбирлари ва макр-хийлаларига қарши Аллоҳ ҳам бир тадбир ва режа тайёрлаб қўяди. Аллоҳнинг режаси ва тадбири устундир, У доимо ғолибдир. Аллоҳнинг нури қиёматгача ўчмайди.

^[2563] Оятдаги “متم = мутимму” калимасининг маъноси — ниҳоясига етказиш, охиригача боришда бошқасига эҳтиёж тушмаслик, ниҳоясига етказиш, деган маъноларни билдиради. (Муфрадот, Лисан)

^[2564] Бу оятда исм сифатига изофа қилинган бўлиб, бундай ҳолатларда мавсуф-сифат (الدين الحق) қилиб маъно берилади. (Қаранг: Саълаб, ал-Кашф вал-Баян, Тавба 9/28)

^[2565]Бу дунёда улкан неъматлар ва муваффақиятларга эришиш учун, керакли барча чора-тадбирларни амалга ошириш кераклиги мана шу оятдан равшан аён бўлмоқда. Керакли ишни қилмасдан, фақат дуо билан кифояланишлик Исломда йўқ. Ҳолбуки, бу оят аввало Расулуллоҳга ва ёнидаги саҳобаларга тегишли бўлган. Улар эса, дуолари ижобат ва Аллоҳга энг яқин бандалар бўлган. Ақл-идрокли кишилар учун Аллоҳнинг оятларида ибрат ва дарс бор.

^[2566]Жума сураси, Мадинада тушган, 11 оят. Тушиш тартиби 110, ёзилиш тартиби 62.

^[2567]Бу оятдаги «уммийлар» калимаси Маккаликлар деган маънони билдиради. Қуръонда уммий калимасини уч хил маъно ва таърифи бор:

1. Уларга китоб берилмаган кишилар (Оли Имрон 3/20),
2. Ўзлари имон келтирган китобни ичидагилардан бехабар кишилар (Бақара 2/78),
3. Маккалик кишилар.

Сўнги пайғамбар Исмоил алайҳиссаломнинг наслидан келиши ва Маккадан чиқиши Таврот ва Инжилда ёзиб қўйилгани учун (Аъроф 7/157-158), (Таврот/Тасния 18:18,19, Мазмурлар 84), (Инжил/Матта 21:42-44) Қуръонда у ҳақида айтилган уммий калимаси Маккалик деган маънони билдиради.

^[2568] Уммийлар ҳақида яна бошқа маълумот учун Бақара 78- оят ва уни изоҳига қаранг.

^[2569]Тиловат – оятларни тушуниб ўқиш, тушунтириб бериш, мавзуга алоқадор оятларни кетма-кет ўқиш, деган маъноларни билдиради.

^[2570]Муҳаммада.с. бутун ер юзига, то қиёматгача элчи қилиб юборилган. Ўхшаш оятлар: Нисо 4/79, Анъом 6/19, Аъроф 7/158, Анбиё 21/107, Сабаъ 34/28, Шўро 42/7.

^[2571]Яъни, улар меҳнатини қиладилару, бироқБ роҳатини кўрмайдилар. Охиратда роҳат-фароғат кўриш учун илм ва билимнинг ўзи етарли эмас, унга амал қилиш ҳам шартдир.

^[2572]Аллоҳ таоло бандаларнинг қалбидаги туйғуларини ҳам билади. Шу сабабли, бир банда бир ишни қилиш ёки қилмаслигини олдиндан билади.

^[2573]Расулуллоҳ ҳаётидаги илк Жума намозини ҳижратнинг 5-куни, Бану Салим қабиласининг масжидида, узун бир хутба билан ўқиган.

^[2574]Бу оятда келтирилган Аллоҳнинг зикри Жума кунги хутбага ишорат қилади (Аҳкомул-Қуръон, Жассос). Шунинг учун, хутбада албатта Аллоҳнинг оятлари ўқиб тушунтирилиши керак. Аллоҳни зикр қилиш деганда Уни улуғлаш, шарафлаш, Унинг Ўзига хос сифатларини ёд этиш, буйруқларини эслаш, Қуръон ўқиш каби фарқли ислар тушинилади.

^[2575]Бу буйруқ эркак учун ҳам аёл учун ҳам бирхил. Бу оятда муслим ва муслималар ажратилмаган.

^[2576]Мунафиқун сураси, Мадинада тушган, 11 оят. Тушиш тартиби 104, ёзилиш тартиби 63.

^[2577]Мунофиқ-ёлғончилар ўзларини мусулмон қилиб кўрсатиш учун Аллоҳ ва Расулига ишонишини, ҳамда шаҳодат келтиришганини айтишади. Уларни айтган гапларига оятда қасам дейилди. Чунки, қасам бир нарсани таъкитлаб қувватлаш учун ишлатилади. Улар ўзларини мусулмон қилиб кўрсатиш ва мусулмонларни бунга ишонтира олиш учун қасам ҳам ичишади.

^[2578] «Соддун» калимаси баъзан ўзи бир нарсадан қайтишни, баъзан эса бировни қайтаришни ифодақилади. Ўхшаш оят: Мужодала 58/16.

^[2579] Ўхшаш оятлар:  Бақара 2/8-9-10, Тавба 9/77, 107, Мужодала 58/14, 18.

^[2580]Гуноҳлари сабабли қалблари муҳрланиб қоладиганлар ҳақида ўхшаш оятлар: Бақара 2/7, 88, Нисо 4/155, Аъроф 7/100-101, Тавба 9/87, 93, Юнус 10/74, Наҳл 16/108, Рум 30/59, Ғофир 40/35, Муҳаммад 47/16.

^[2581] Ўхшаш оятлар:  Нисо 4/89, Бақара 2/11-12.

^[2582] Мунофиқлар бир ерга суянмасдан туролмайди. На у тарафга на бу тарафга тўлиқ ўтмаганлиги боис, ҳеч нарсага тўлиқ ишона олмай, таяна олмай ўртада ўзларини кучсиз ҳисоблаб қолиб кетишади ва ҳар он енгилиши мумкин.

^[2583]Ўхшаш оятлар:  Нисо 4/61.

^[2584]Бу гапни мунофиқлар Бану Мусталиқ жанггида айтагни ривоят қилинади.

^[2585]Бу сура Абдуллоҳб. Убайб. Салул ва унинг дўст ва тарафдорлари сабабли Бану Мусталиқ жангидан кейин тушган. Бунга алоқадор ривоятлар қуйидагича: Зайдб. Арқамдан шулар ривоят қилинган: Бир жангда эдим. Абдуллоҳб. Убайни эшитиб қолдим, у шундай дер эди: «Аллоҳнинг Элчисини ёнидагиларга садақа берманглар, шунда улар тарқаб кетишади. Уни ёнидан қайтиб борайликда, кучли/азиз инсонлар кучсиз/хор инсонларни у ердан чиқариб юборади.» Буни эшитиб дарҳол амакимга айтдим, у эса Набий алайҳиссаломга айтган экан, мени чақиртирди. Мен бўлиб ўтганларни барини айтиб бердим. Шунда Набий алайҳиссалом Убайб. Каъб ва уни дўстларига хабар юбориб чақиртирди. Улар келиб асло бундай демаганмиз, деб қасам ичдилар. Шундан кейин Набий алайҳиссалом мени ёлғон ва уларни рост гапирди, деб қабул қилди. Ўшанда шунақа хафа бўлдимки, ҳаётимда ҳеч қачон унчалик хафа бўлмаган эдим. Уйимга бориб ўтирдим. Амаким менга: «Нима учун Расулуллоҳни олдида ёлғончи бўлиб қоладиган ва у кишини хафа қиладиган бундай ишга қўл урдинг, деб мени жеркий бошлади. Ана ўшанда Аллоҳ таоло Мунофиқлар ҳақидаги ушбу сурани туширди. Шунда Расулуллоҳ менга одам юбориб мени ёнига чақаритириб: «Аллоҳ таоло сени оқлади эй Зайд!», деди. (Бухорий, Мунофиқун сурасининг тафсири.)

Термизийнинг бу ҳақидаги ривояти янада кенгроқ келтирилган: Зайд б. Арқам шундай ривоят қилади: «Расулуллоҳ билан бирга жанг қилдим. Орамизда бадавилардан ҳам бир жамоа бор эди. Сувга қараб шошардик. Бадавилар биздан илгарилаб кетди. Ораларидан бир бадавий ўз шерикларидан ҳам ўтиб кетди. Сувга етиб олиб бир ховуз ясадб, атрофини тошлар билан ўрар, устини салқиб қилиб туриш учун ёпиб турар ва дўстларини кутиб турар эди. Ансорлардан бири туясини суғориш учун таёрлаб ўша бадавийни ёнига борди, лекин Ансорга изн бермади. Шунда ҳалиги Ансор аччиғидан ховузни атрофини бузиб юборди. Буни кўрган бадавий хассасини олиб Ансорни бошига уриб жароҳат етказди. Ансор эса ўша заҳоти Абдуллоҳ б. Убайга хабар берди. Ансор унга яқин дўст эди. Буни эшиитган Абдуллоҳ б. Убайни жаҳли чиқди ва бадавийларни назарда тутиб шундай деди: «Расулуллоҳни ёнидагиларга ҳеч нарса берманглар. Шунда уни ёнидагилар тарқалиб кетишади.» Чунки бадавийлар овқат вақтида Расулуллоҳни ёнига келишар эди. Абдуллоҳ айтдики: «бадавийлар тарқалиб кетишганидан кейингина Муҳаммадни овақтини олиб боринглар. Уни ёнида ким қолган бўлса уни ўшалар билан бирга есин.» Ундан кейин шундай деди: «Хали биз мадинага қайтиб борайлик-да, азиз/кучли бўлган мана биз ўша пасткаш/кучсиз бўлган кимсаларни чиқариб юборамиз.»

Зайд айтадики: «Улар бу ҳақда гаплашишаётганида мен Расулуллоҳни маркабини ортида кетаётган эдим. Абдуллоҳ б. Убайни бу гапларини эшитиб қолиб-ла буни амакимга хабар бердим, у Расулуллоҳга бориб айтди, Расулуллоҳ эса Убайни чақиртирдииб сўраган эди, айтган гапини тан олмай инкор қилди. Шунда Расулуллоҳ уни тўғри сўз мени эса ёлғончи деб ўйлади. Амаким келиб: «Расулуллоҳни ва мусулмонларни хафа қилишдан ва ўзингни ёлғончига чиқаришдан нима фойда кўрдинг?» деди. мен шундай бир оғир вазиятга тушиб қолдимки, у ҳолат бировни бошига тушмаган.

Расулуллоҳ билан бирга кетаётган эдик, мен хижолатдан юзимни ерга қаратиб кетаётгандим. Расулуллоҳ қулоғимдан чўзди ва юзимга қараб табассум қилди. Буни ўрнига менга дунёдаги барча бахтни берсалар ҳам қабул қилмаган бўлар эдим. Бир оздан кейин Абу бакр келиб: «Расулулоҳ нима деди?» деб сўради. Мен: »Ҳеч нарса демади, фақатгина зулоғимдан чўзиб, юзимга қараб кулди» деб жавоб бердим. Шунда Абу Бакр: «Хуш хабар», деди. Орқасидан Умар келиб, у ҳам Абу Бакр сўраган нарсани сўради, унга ҳам ўша жавоб бердим. Шундай қилиб тонг ҳам отди. Шунда Расулуллоҳ Мунофиқун сурасини ўқиди. (Термизий, Тафсирул Қуръан, Мунопфиқун сураси 3313-ҳадис.)

^[2586]Бу оятдаги Аллоҳнинг зикри ибораси Аллоҳнинг буйруқларига ишорат қилади. Оятнинг давоми шунга далолат қилади.

^[2587] Ҳaр бир инсонда иккита нафс бор; бири руҳи, иккинчиси бадани. Она бачадонида озуқалантирилган уруғдан яратилиб шакл берилган баданга руҳ берилиши инсоннинг барча аъзоларига шакл берилиб бўлганидан кейингина амалга оширилади. Ана шундай кейин у эшитиб тушуна оладиган, кўриб пайқай оладиган ва кўнгизлдан ҳис қилиб фарқлай оладиган ўзгача бир борлиқ ҳолига келади  (Мўминун 23/12-14 ва Сажда 32/7-9).

Руҳ бадандан худди бир бино каби фойдаланади. Бадан уйқуга кетганида руҳ бинодан фойдалана олиш имкониятидан чекланиб қолади. Юрак уруши тўхтаб ўлган бадан эса, руҳ учун худди йиқилиб вайрон бўлган уй каби бўлиб қолади ва руҳ қайтиб унга кириб фаолият кўрсата олмайди. Бу оятлар ўлган бир усулмон ҳақида баён қилмоқда. Ўлим они келган ҳеч кимга яхши амал қилиб олиши учун қўшимча вақт берилмайди. Энди ўлган бадандан чиқиб кетган руҳ у баданга иккинчи марта Сурга уфланганидан кейингина қайтади. (Таквир 81/7)

^[2588] Тағобун сураси, Мадинада тушган, 18 оят. Тушиш тартиби 108, ёзилиш тартиби 64.

^[2589] Бу оятдан, Аллоҳ таоло инсонни яратганидан кейин, кофир ёки мўмин бўлиш исини банданинг ўз ихтиёрига ташлаб қўйиши, кейин, уларнинг қилмишларини кўриб  туриши маълум бўлмоқда. Зеро, жаннат ва жаҳаннам шунинг учун яратилган. Дунё имтиҳон дунёсидир. Мўмин ёки кофир бўлиш ихтиёри банданинг ўзига тегиши экани ҳақидаги ўхшаш оятлар: каҳф 18/29, Зумар 39/7, Муззаммли 73/19, Муддассир 74/54-56, Инсон 76/3, 29-30, Таквир 81/27-29.

^[2590] Ўхшаш оятлар:  Оли Имрон 3/6, Ғофир 40/64, Инфитор 82/7-8.

^[2591] Баъзи инсонлар гуноҳларининг жазосини ҳам дунёда, ҳам охиратда тотади.

^[2592] Яъни, тарихдаги золим ва кофир жамоалар қилган гуноҳлари сабабли ҳалок бўлиб кетишган. Аллоҳ уларни на ҳаётда қолишига ва на яхши ишлар қилишига муҳтож эмас эди. Уларнинг яхши яшашлари ўзлари учун фойда эди. Зулм ва зўравонликлари, куфру маъсиятлари сабабли, АЛлоҳ уларни ҳалок қилди. Охиратда ҳам гуноҳларига яраша жазолари бор.

^[2593] Оятнинг давоми инсонлар у куни ё жаннатга кириб муваффақиятга эришиши ёки, жаҳаннамга тушиб ҳамма яхшиликлардан маҳрум бўлиб йўқотиши ва зиён кўриши билдирилмоқда. Демак, оятдаги «тағобун» калимаси «олди-берди» «фойда-зиён». «йўқотиш ва эришиш» деган маъноларни англатади. Луғат томонлама бунга ишорат қилмаса-да, бу ва кейинги оятлар мазмуни шунга далолат қилади. Дунё бир бозор кабидир. Унга келган ё фойда кўради, ё зарар. ўша фойда ёки зарарини кўриши охиратда билинади. Бу ҳақидаги ўчаш оятлар: Бақара 2/207, Тавба 9/111, Оли Имрон 3/77.

^[2594] Бу оятдан маълум бўладики, инсоннинг қалбига ҳидоят кириши учун, аввало инсоннинг ўзи интилиши, Аллоҳга ишониши ва шу йўлни танлаши керак. Зеро, Аллоҳ бандалари орасидан ким Унга йўналса, айнан ўшаларни ҳидоят қилади (Раъд 13/27, Шўро 42/13). Инсонлар орасида фақат ҳаққа йўналган кишиларгина насиҳат олади (Ғофир 40/13).

^[2595] Яъни, бу дунёда эришилган мол-давлатлар, фарзандлар, буларнинг бари имтиҳон учундир, вақтинчаликдир. Асл неъмат ва бахт жаннатда бўлади. Демак, бу дунёдаги неъматлар ва имкониятлар билан фахрланиб бўлмайди. Аксинча, охиратдаги асл мукофотга, бахт-саодатга эришиш учун, келгуси оятда келтирилган кўрсатмаларга амал қилиб яшаш керак.

^[2596] Талоқ сураси, Мадинада тушган, 12 оят. Тушиш тартиби 99, ёзилиш тартиби: 65.

^[2597] Иддаси учун дегани, аёлларни шариатга кўра ажрашишлари учун белгиланган вақтида дегани (Ғарибул-Қуръон, Зайниддин Қосим Ҳанафий). Яъни, идда кутишни бошлай оладиган қилиб, одат тугаганидан кейин, яқинлик қилмасан ажрашиш керак.

^[2598] Яъни, агар аёл фаҳш иш қилгани сабабли эри ундан ажрашган бўлса, ундай аёл эрининг уйида идда сақлаб ўтирмайди. Демак, фаҳш сабабли эмас, бошқа сабабли ажрашган аёлалрни эрларининг уйидан иддаларини куттирмай чиқариб юбориш, у аёлларга фаҳш ишга қўл урган аёлларга қилинадиган муомала қилинган бўлади. Шунинг учун, бу хусуда Аллоҳга тақво қилинглар, деб таъкидлаб қўйилди.

^[2599] Идда кутишнинг ҳикматларидан бири, агар эр-хотин арзимаган сабабларга кўра ажрашмоқчи бўлган бўлса, идда ичида балки ўша сабаблар бартараф бўлар, муаммолар ечилар, балки ўзаро меҳр-муҳаббат ҳисси пайдо бўлар. Мана шунинг учун ҳам, ажрашмоқчи бўлган оилага эр ва хотин тарафидан иккита ҳакам (яраштириш комиссияси) тайинлаб юборилади (Нисо 4/135).

^[2600] Маъруф деб, чиройли ва яхши экани ақл ёки шариат (Қуръон) орқали ўрганиладиган ҳар бир нарсага айтилади (Муфрадот). Қуръондаги маъруф калимаси, Аллоҳ буюрган ва белгилаб қўйган ишларга айтилади. Қуръондаги ҳар бир буйруқ маъруф ҳисобланади. Инсонларнинг ҳаётидагиҳар бир чиройли сўз ва ҳаракатларга ҳам маъруф дейилади.

^[2601] Мана шу оятга кўра, талоқ ишини гувоҳларсиз амалга оширилмаслигини кўрсатади.  Гувоҳлар эркак киши бўлиши ҳам аёл киши бўлиши ҳам мумкин.

^[2602] Ҳамма нарсани ўлчови ва шарти бўлганидек, оиладаги ажрашиш масаласининг ҳам ўлчов ва шартлари бор. Бу оятларда кўрсатилган нарсалар талоқнинг ўлчов ва шартидир. Булар Аллоҳнинг талоқ масаласига қўйган қонун-қоидасидир.

^[2603] Яъни, ҳар қандай бир сабабга кўра одати кечикиб қолган ва ажрашиш қарори берилган кундан эътиборан уч ой муддат ичида одат кўрмаган аёллар.

^[2604] Яъни, аввалги оятда кўрсатилган, эрининг уйида идда кутаётган аёлларга бериладиган махсус нафақа. Демак, эр бой бўлса, уйида идда кутаётган аёлга кенг шароит қилиб бериши керак. Буни талоқ қилганман деб, шароитини қийин қилиб бўлмайди.

^[2605] Ўхшаш оятлар:  Иншироҳ 94/5-6.

^[2606] Тиловат — оятларни тушуниб ўқиш, тушунтириб бериш, мавзуга алоқадор оятларни кетма-кет ўқиш деган маъноларни билдиради.

^[2607] Таҳрим сураси, Мадинада тушган, 12 оят. Тушиш тартиби 107, ёзилиш тартиби 66.

^[2608] Бу оятда зикр қилинган аёл Мория онамиз экани айтилади. Росулуллоҳ Мория онамизни «Сен менга ҳаромсан, сен билан қўшилмайман», деб, Расулуллоҳ ўзига ҳаром қилгани, бунга эса Оиша ва Ҳафса оналаримиз сабабчи бўлгани айтилади.

^[2609] Аллоҳ ҳалол қилган нарсани ҳеч ким, ҳатто пайғамбарлар ҳам ҳаром қилолмайди, У ҳаром қилган нарсани ҳеч ким ҳалол қилолмайди. Ўхшаш оят: Аъроф 7/32-33.

^[2610] Бақара 2/226. Мана шу оятдан келиб чиқиб, Расууллоҳдан қуйидагиларни айтгани ривоят қилинади: «Гуноҳга қасам ичганнинг қасами қасам эмас. Қариндош-уруғчиликни бузишга ичилган қасам қасам эмас.» (Абу Довуд, Талоқ 7, Ҳадис Но 2191) «Бир масалада қасам ичиб, кейин ундан бошқа нарсани яхшироқ деб билсанг, қасамингни буз, каффоратини бер ва яхши деб билган ишингга кириш!» Бухорий, Аймон 1.)

^[2611] Бу хитоб Оиша ва Ҳафса онамизга хитоб қилингани айтилади (Имом Насоий, Воидий, Саҳиҳи Асбоби Нузул, Ибн Ҳажар Асқалоний, Фатҳул-Борий) Улар Расулуллоҳ Мория онамозни ўзига ҳаром қилиб олишига сабаб боладиган ишларни амалга оширгани айтилади.

^[2612] Тепасида деганда уст тарафида эмас, уни бошқарадиган деб тушунилади. ЎхсаЎхшаш оятлар: Анъом 6/61, Наҳл 16/50, Марям 19/64, Анбиё 21/17.

^[2613] Дунёда кофирлик қилиб ўлган кишиларга охиратда ҳеч қандай узб қолмайди. узр сўрашга имкон ҳам берилмайди. Ўхшаш оятлар: наҳл 16/84, Рум 30/57, Ғофир 40/52, Жосия 45/35.

^[2614] Ушбу оятдаги мунофиқ ва кофирлар учун қаранг: Тавба 9/68, 73 ва изоҳлари.

^[2615] Оят матни ўтган замонга далолат қилувчи феъл билан келтирилган бўлса-да, келажакда бўлиши аниқ бўлгани учун, баъзи ўринларда ўтмиш замон феъли қўлланилади. Хали ҳануз жаҳаннамга биров кирмагани учун, бу оятга ҳам келажак маъно берилди.

^[2616] Осиё она катта ҳукмронинг аёли бўллишига, дунёдаги энг ҳашаматли уйлардан бирига эга бўлишига, қўл остида турли хизматкорлар ва дунёвий катта имкониятларга эга бўлишига қарамасдан, улардан кўра жаннатда бир дона уйни афзал кўриб, Фиръавн ва унинг кифридан ҳамда, унга эргашган золимларнинг ҳақсизликларидан қутилмоқчи бўлган бу аёл, то қиёматгача муслима аёлларга энг гўзал намуна, ўрнак ва ибрат бўлиб қолади. Демак, имонга кириш учун албатта отаси ёки онаси мусулмон бўлиши, ёки Исломий муҳитда яшаши шарт эмас. Мусулмон инсон дунёнинг ҳар бир ерида мусулмон бўлиб яшай олади. Ундан ташқари, бир аёл пайғамбарнинг хотини бўлиши, уни куфрдан сақлаб қолади, ёки жаҳаннамдан сақлаб қолади дегани бўлмайди. Имон ҳам амал ҳам инсоннинг ўзи учун. Қиёматда ҳам ҳамма ўзи учун жавоб беради. Фиръавн аёли ҳақидаги яна бир оят: Қасос 28/9.

^[2617] Ўхшаш оятлар:  Оли Имрон 3/45, Анбиё 21/91, Муъминун 23/50.

^[2618] Мулк сураси, Маккада тушган, 30 оят. Тушиш тартиби 77, ёзилиш тартиби 67.

^[2619] Яъни, подшоҳлик ва ҳукмронлиги Ўз ихтиёридадир, бировни ёрдамига муҳтож бўлмас, бировга подшоҳликни мерос қилмасдан, бировдан ёрдам сўрамасдан Ўз қудрати билан подшоҳлик қилиб турадиган ягона зот Аллоҳдир.

^[2620] Инсон ҳаётга келишидан олдин у узра жуда узоқ вақт ўтиб кетган бўлади (Инсон 76/1). Инсонни дунёга келиши учун керакли моддалар бор эди, лекин уни ўзи бўлмаган. Инсон кейинчалик яратилади ва қаттиқ имтиҳондан ўтказилади. Кейин ўлади ва уни шаклланиб туришига сабаб бўлган моддалар яна тупроққа айланиб кетади. Имтиҳонини натижасини кўриш учун тупроқдан қайта тирилтирилади. Шундай қилиб, ҳар бир инсонни бошидан иккита ўлим ва иккита ҳаёт ўтади ва қайтиб ўлмайди (Мўминун 40/11 ва Бақара 2/28). Аввал ўлимни кейин эса ҳаётни яратилиши шуни ифода қилади.

[2621] «Рожм» калимасига берилган маъно учун ўхшаш оят: Каҳф 18:22. Буюк муфассир Фахруддин Розийнинг ҳам бу оятга болган иккинчи қараши ҳам шундай. Юлдузларга қараб фол очувчи коҳин ва фолбинлар шайтон ва ёвуз инсонлар экани, уларнинг даъволари ёлғон ва сохта эканига ушбу оят далолат қилади.

^[2622] «У эрга ташланганларида, улар аланга билан тарқаб кетаётган иссиқ ҳавонинг шовқинини эшитадилар.» шаклида ҳам таржима қилганлар бўлган. (Мақойис з-ф-р моддаси)

^[2623] Оятдаги «ғойибона» ибораси иккита маънони ўз ичига олади: 1) Аллоҳни, Аллоҳни берадиган жазо (жаҳаннам)ни ва берадиган мукофот (жаннат)ни кўрмасалар ҳам қўрқадилар, 2) Инсонлар кўрмайдиган холи жойда ўзлари ёлғиз қолган вазиятларда ҳам Аллоҳдан қўрқади.

^[2624] Мағфират — Аллоҳ банданинг гуноҳларини кечириб, уни жаҳаннамдан қутқариб қолишидир.

^[2625] Бу оятдаги «фис-сама» ибораси Аллоҳнинг зоти қаерда эканини билдириш учун эмас, баълки, Унинг ҳукми осмонда ҳам сўзсиз ўтишига ишорат қилиш, Унинг шаънини улуғлаш учун келтирилган. Зухруф 43/84 оятдаги “Фил-арз“ иборасидга «Аллоҳ ерда» деб таржима қилинмаганидек,  «Фис-сама» иборасига ҳам «Аллоҳ осмонда» деб таржима қилинмайди. Балки, Осмонда ҳам ерда ҳам бир хил илоҳлик қиладиган, ҳукми осмонда ҳам ерда ҳам бир хил ўтадиган, осмонни ҳам ерни ҳам бошқариб турадиган, деган маъно берилади.

^[2626] Ўхшаш оятлар: Наҳл 16/79, Нур 24/41.

^[2627] Аллоҳдан келадиган балони Аллоҳнинг Ўзидан бошқа ҳеч ким даф этолмайди, Аллоҳнинг азобига дучор бўлган кишига Аллоҳдан бошқа ҳеч ким ёрдам беролмайди.

^[2628] Уйғоқ бўла туриб ҳам алданиб қолишга ғуру дейилади (Муфрадот). Ҳозирда ундай кимсаларни «Кўзи очиқ кўр» дейилади. Яъни, уйғоқ, кўи очиқ бўлсалар ҳам, шайтон ёки шайтонлшган инсонлар уларни алдаб қўяди. Баъзан, ўз орзу-истаклари, дунёга бўлган муҳаббатлари ва нафслари ўлзарини алда қўяди.

^[2629] Осмондан тушаётган ёмғир суви, қуёш нури, эсиб турган шамол, ҳаво ва. ҳк. инссонни тирик қолиши учун  керакли бўлган нарсаларни агар Аллоҳ бермай тўхтатиб қўйса, уларни Аллоҳдан бошқа ҳеч ким ўрнига қайтра олмайди ҳам, беролмайди ҳам.

^[2630] Ўхшаш оятлар:  Исро 17/41, 46, Фурқон 25/60, Фотир 35/42.

^[2631] Ўхшаш оятлар:  Юнус 10/48, Исро 17/51, Анбиё 21/38, Намл 27/71, Сажда 32/28, Саба ъ34/29, Ясин 36/48.

^[2632] Қиёмат илми фақат Аллоҳга тегишли экани, уни Аллоҳдан бошқа ҳеч ким билмаслиги ҳақидаги ўхшаш оятлар: Аъроф 7/187, Тоҳа 20/15, Анбиё 21/109, Луқмон 31/34, Аҳзоб 33/63.

^[2633] Аллоҳдан бировга яхшилик ёки азоб келса, уни АЛлоҳнинг ўзидан бошқа ҳеч ким бартараф қилолмайди. Бу ҳақидаги ўхшаш оятлар: Аҳзоб 33/17, Фотир 35/2, Зумар 39/38.

^[2634] Муайян сув деганда кўздаги сув ҳам, ер юзидаги сув ҳам тусунилади. Ҳар иккаласи ҳам Аллоҳнинг амри билан туради.

^[2635] Аллоҳга ва охиратга ишонмайдиган инсонларга даъват қилаётканда, мана шу сурани тушунтириб ўқиб беришлик тавсия қилинади. Аллоҳнинг берган саволларига ўзларида жавоб қидиршига туртки бўлишимиз керак. Етказиш биздан, ҳидоят Аллоҳдан. Аллоҳ, ҳидоятга лойиқ инсонни ҳидоят қилади.

^[2636] Қалам сураси, Маккада тушган, 52 оят. Тушиш тартиби 2, ёзилиш тартиби 68.

[2637] Бу ҳарфларга «ҳуруфи муқаттоа» ва «ҳуруфут-танбеҳ» дейилади. Қуръони Каримнинг бундан бошқа яна 28 та сураси мана шундай, яъни ўқувчи ва эшитувчининг диққатини ва фикрини жалб қилиш учун араб тилига хос бир қоида билан бошланган. Ҳуруфи муқаттоадан кейин келадиган оятлар асосан Қуръоннинг асл моҳияти, мазмуни ва ўзидаги усул ва қоидаларни, Қуръоннинг нозил бўлишидаги мақсади ва Пайғамбар алайҳиссаломнинг Қуръонга нисбатан юклатилган вазифаси ҳақида баён қилиб берувчи оятлар келган. Пайғамбар алайҳиссаломга буларнинг маънолари ҳақида ҳеч қандай савол берилмаган. Бу эса, у ҳарфларда турли илоҳий сирлар яширилмаганини, аксинча уларнинг маъно ва моҳияти очиқ-равшан бўлганини билдиради. Яъни танбеҳ ҳарфларидир. Демак, бу ҳарфлардан қасд қилинган нарса; булардан кейин ўқиладиган оятларга ўқувчи ва эшитувчиларнинг диққатини жалб қилишдир. Ўзбек тилида бу каби ҳолатларда «Диққат! Диққат!» калимаси фойдаланилади.

^[2638] Пайғамбарлар Аллоҳ билан бандалари ўртасидаги элчилари ҳисоблангани каби, қалаб ҳам сўз билан мухотоб ўртасидаги бир воситадир. Айтилган гап кун келиб инсонларнинг ёдидан кўтарилиши мумкин, лекин, ёзиб қўйилган нарса унутилмайди. Шунинг уcун ҳам, ёзув қуроли ва у билан ёзилган нарсалар жуда ҳам аҳамиятга эга экани маълум бўлмоқда. Зеро, Аллоҳ бунга қасам ишлатмоқда. Бу оятда Аллоҳдан келган ваҳийни сатр-сатр қилиб чиройли ёза оладиган кишилар ёзиб қўйиши кераклигига ишорат қилади. Бу оят илк нзил бўлган иккинчи сурадир.

^[2639] Макка мушриклари Расулуллоҳга илк ваҳий тушган вақтларда, у кишини мажнун дер эдилар (Ҳижр 15/16). Ушбу оят ҳамда Тур 52/29 оятда Расулуллоҳда ҳеч қандай мажнунлик йўқлиги, аслида у кишига туҳмат ва ҳақорат ёғдираётганларнинг ўзлари адашган экани маълум қилинмоқда. Муҳаммад а.с. пайғамбар бўлишидан олдин Маккаликлар у кишига «ал-Амин — ишончли» киши деб юрганлар, ваҳйдан кейин «мажнун» деганликлари қанчалик ҳам хато ва ақлсизлик эканини билдириб яна бир қанча оятлар тушган: Аъроф 7/184, Сабаъ 34/46, Таквир 81/22.

^[2640] Ойиша онамиздан Расулуллоҳнинг хулқи ҳақида сўралганида «Унинг хулқи Қуръон эди» деб жавоб бергани айтилади (Аҳмад ибн Ҳанбал, Муснад, Адабул-Муфрад, Имом Бухорий).

^[2641]  Заниим  – аслида бир нарсани бошқа бир нарсага боғлаш, алоқадор қилиш дегани. Кейинчалик бировни фарзанди деб билинган кимсаларга ҳам араблар заним дейишади. лекин, бир инсонни номашруъ иш сабабли дунёга келиши — уни ўз ихтиёридаги иш ҳам эмас, у ишда у гунохкор ва айбдор ҳам эмас. Аллоҳ таоло бировни гуноҳи сабабли ўша гунохга алоқасиз бўлган бошқа бирини жазоламайди. (Нажм 53/38-41) Мана шу сабабли ҳам оятдаги «заним» калимасига кейинчалик бировни боласи бўлиб олган насаби тайинсиз бир инсон деб таржима қилиб бўлмайди. Бу калима ёмонлик қилишда, бахилликда ва беҳурматчилик қилишда танилиб кетган, душманчилик қилишда жуда ҳаддан ошиб кетадиган киши (Лисан) ва шунга ўхшаш маʼноларда ҳам қўлланилади. Туркий тилларда ҳеч ким билан маслаҳат қилмасдан ўз билганини қиладиган ва ҳеч кимни менсимайдиган кишига «ўзидан кетиб қолган» ёки «нобакор» дейилгани боис, биз айнан мана шу калималарни афзал деб билдик.

^[2642] «Аллоҳ насиб қилса» ҳам демаган, ёки ҳосилни бемалол узиб олишдан бошқа нарсани хаёлига ҳам келтиришмаган бўлишлари мумкин.

^[2643] Сорийм – «мевалари узиб олинган» ва «қоп-қора аҳволга келиб қолган» деган маъноларни билдиради. Оятни давомида улар бу боғдан кўра яхшироқ бир боғни Аллоҳдан умид қилиб қолганликлари билдирилгани боис, бу калимага мевалари узиб олинган ҳолга келиб қолди деб маъно бера олмадик чунки мевалари узиб олинган боғ янаги йили яна қайтадан мева бериши мумкин, бироқ ёниб кул бўлган ёки совуқ уриб қуриб қорайиб кетган боғнинг дарахтлари қайтиб мева бермаслиги аниқ. Демак келгуси оятлардан хулоса чиқариб бу оятга юқоридаги маънони афзал деб билдик.

^[2644] Агар бу оятдаги «тасбеҳ» калимасига улуғлаш ва тасбеҳ айтиш деб маъно берилса, ушбу суранинг 18-оятида билдирилгани каби, улар Аллоҳ насиб қилса, Аллоҳ раво кўрса, демагани, балки, ҳосилни аниқ йиғиб-териб оламиз, дейишгани тушунилади. Ундай бўлса, Аллоҳ насиб қилса, Аллоҳ раво кўрса, деб бир иш бошлаш ҳам Аллоҳни улуғлаш, Унга тасбеҳ айтиш ҳисобланади. Леикн, «тасбеҳ» калимасига «Аллоҳнинг амрига итоат қилиш» деб маъно берса ҳам бўлади.

^[2645] Булар — ўртага воситачилар қўйган ва ўша воситачилари уларни Аллоҳни ҳузурида қутқариб қолишига ишонган кимсалардир. Ўзларига нисбатан уларни Аллоҳга яқин деб билишарди. Бунга ўхшаш яна бир оят шундай: (фатир 35/40)

^[2646] «Болдир шимарилади» деган сўз — ўша кунги аҳвол ниҳоятда жиддий тус олишини билдиради. Бу бир киноявий жумладир. Инсонлар бион бир жиддий ишга қўл уришдан олдин икки енгини шимариб олади, агар иш яна-да жиддийлашиб клетса иккала пойчасини ҳам шималаб олади.

^[2647] Ўхшаш оятлар:  Юсуф 10/104, Муъминун 23/72, Тур 52/40.

^[2648] Ўхшаш оят: Соффат 37:142, Анбиё 21:87.

^[2649] Ҳаққо сураси, Маккада тушган, 52 оят. Тушиш тартиби 78, ёзилиш тартиб 69.

^[2650] Ҳаққо деган сўз қиёматнинг исмларидан бири бўлиб, кофирлар инкор қилган нарса амалга ошадиган вақт, амалга ошиши ҳақ ва рост бўлувчи, ғолиб келувчи, ҳақлар ўз эгаларига олиб бериладиган вақт, амалга ошиши мажбур бўлган, ҳар ким ўз қилмиша яраша жазоланиошга лойиқ бўлган кун, ҳақиқатлар ўртага чиқариладиган кун, Аллоҳнинг ваъда ва ваъидлари ўртага чиқадиган ҳақ кун ва баъзи кимсалар жаҳаннамга ва баъзи кимсалар жанннатга кирши тайинланадиган кун деган маъноларни ифодалайли.

^[2651] Ўхшаш оятлар:  Зориёт 51/41-45.

^[2652] Бу оятга кўра, уларнинг наслларидан ҳозирда тирик қолганлари йўқ. Улар яшаб ўтган шаҳар ва юртлар эса ибрат учун сақлаб қолинган (Анкабут 29/38). Улар ҳақидаги ўхшаш оятлар: Фуссилат 41/16, Қомар 54/19-20.

^[2653] Аллоҳнинг элчиси деганда аввало элчи орқали юборилган буйруқлар, шу билан бирга ўша элчининг ўзи ҳам тушунилади.

^[2654] Ўхшаш оятлар:  Ҳуд 11/120, Юсуф 12/111, Тоҳа 20/99, Қоф 50/37, Нозиот 79/26.

^[2655] Яъни, Илк пайғамбар Одам а.с.дан бери то Муҳаммад а.с.гача бўлган барча пайғамбарлар огоҳлантириб келган, ҳамма нарса ўртага қўйиладиган, ҳеч ким жазо ёки мукофотсиз қолмайдиган, сирлар фош бўладиган кун ва ўша кундаги ҳодисалар ана шу куни содир бўлади.

^[2656] Яъни, ўзини тутолмай қолади, мезони бузилади, қуёш ўралиб, юлдузлар тўкилиб кетади.

^[2657] Ўхшаш оятлар:  Зумар 39/75, Ғофир 40/7.

^[2658] Қиёматда ҳар қандай сирлар фош бўлади (Ториқ 86/9). Аллоҳ муносиб билиб, кечирган бандаларининг гуноҳлари бундан мустасно бўлиши умид қилинади. Чунки, Аллоҳ муносиб билган бандасининг ёмонликларини тўсиб-беркитиб қўйишга ваъда берган (Нисо 4/31, Анкабут 29/7). Бу фазилатга эга бўлиш учун, ўша ваъда берилагн оятларга амал қилиш керак.

^[2659] Яъни, дунё ҳаёти тугаганидан кейин, қайта тирилмасам эди, деб қолади.

^[2660] Зиро — бармоқ учидан тирсакгача бўлган узунликни билдиради.

^[2661] Бу оятдаги «хато» ушбу сурада зикр қилинган Од ва Самуд халқи қўл урган ҳамда, 9-оятда билдирилган Фиръавн ва унинг қавми қўл урган хатодир. Яъни, Аллоҳ ва Расулига ҳамда, охиратга ишонмасдан, уларни ёлғонга чиқарган кимсалардир.

^[2662] Оятдаги элчи ибораси Жаброил фариштага ишорат қилади. Таквир 81/19-20 оятлар ҳам шунга далолат қилади. Баъзи бир кофирлар Қуръон оятларини Муҳаммад а.с.га бошқа инсонлар ўргатди деб, бошқалари эса, уни ўзи тўқиб олди деб туҳмат қилишган (Фурқон 25/4). Яна бошқалари нима деб туҳмат қилингани келгусидаги оятлардан аён бўлади. Яъни, Қуръон Муҳаммад алайиссаломга фақат элчи жаброил фаришта орқали ўргатилгани билдирилмоқда.

^[2663] Бу оятлардан маълум бўладики, Муҳаммад алайҳиссалом Қуръонда ҳаром қилинган нарсани асло ҳалол демаган, ҳалол қилинган нарсани эса асло ҳаром демаган, Қуръонда йўқ нарсани ибодат деб киргизмаган, Қуръонга ўзидан ҳеч нарса қўшмаган. Бу ҳақидаги ўхшаш оятлар: Юнус 10/59-60, Наҳл 16/116-117, Таҳрим 66/1.

^[2664] Яъни, кофирларни Қуръонга ишонмаслиги охиратд ўзларига ҳасрат бўлади.

^[2665] 70. Маориж сураси, Маккада тушган, 44 оят.Тушиш тартиби 79, ёзилиш тартиби 70.

^[2666] У вақтда қуёшнинг ҳаракати тўхтатилиб бўлигани, юлдузлар тўкилгани, ой тизимдан чиққани сабабли, у кунни ҳисоби бу қуёш ҳисоби бўйича бўлмайди. Осмонлар ва ердаги ҳар бир фаришта Аллоҳ ҳузурига кўтарилади. Чунки, осмонлар ва ерда уларнинг вазифаси тугаган бўлади. Яна бир масала, оятдаги «Аллоҳга юксалади» деганда Аллоҳга макон нисбат берилмайди. Балки, Аллоҳнинг амрига қайтарилади, деб тушунилади. Зеро, ҳар бир ишнинг охири Аллоҳга қайтарилади (Ҳуд 11/123).

^[2667] Яъни, ҳар бир фаришта яратилганидан кейин осмонлар ва ердаги вазифаларига тарқлишинидан олдин, ўзига тегишли буйруқни қаердан олган бўлсалар, ҳаммаси яна қайтиб ўша ерга юксалиши тушунилади, дейди муфасссирлар. Оятдаги Руҳ Жаброил фариштага ишорат қилади. Зеро, у фаришталар орасида алоҳида ҳурмат ва этиборга лойиқдир. Шу сабабли, бундан бошқа оятларда ҳам фаришталар ёнида алоҳида исми айтилиб келади (Бақара 2/98). Яна бошқа оятларда Жаброил фаришта «Руҳул-Қудус» дея номланган (Бақара 2/87, 253, Моида 5/110, Наҳл 16/102).

^[2668] Ўхшаш оятлар:  Луқмон 31/33, Фотир 35/18, Духон 44/41.

^[2669] Оятдаги «мусоллийн» иборасига Аҳзоб 33:56-оятга асосланган ҳолда «Пайғамбарга ёрдам берувчилар» ёки «»пайғамбар издошлари» деб маъно берса ҳам бўлади. Зеро, Анфол 8:62, Тавба 9:103, Аҳзоб 33:43 оятлардаги «Солла-юсолли» ибораларига ҳам «керакли ёрдамни бериш, кўмак бериш» каби маънолар берилади. «Диний вазифаларини адо этувчилар» деганда аввалги маъно ва сифатни ҳам ўз ичига олади.  Пайғамбар алайҳиссалом тириклигида у кишига эргашиб, у кишига юклатилган – Қуръонни инсониятга етказиш вазифасига кўмакдош бўлиш, динни ёйилишига ҳисса қўшиш, Қуръонни имкон қадар ер-юзига ёйиш, пайғамбарни ҳимоя қилиш каби сифатларга эга бўлганларга «мусоллийн» дейилади. Пайғамбарга салавотни бажо келтириш мана шудир. Ҳозир ҳам кимки мана шундай фидокорлик қилаётган бўлса, Аллоҳ тарафидан унинг зиммасига юклатилган пайғамбарга салавотни бажо келтириш ишини адо этаётган бўлади. Акс ҳолда, Аҳзоб сурасидаги салавот амрини бажармаган бўлади.

^[2670]  Кимда ким Аллоҳнинг азобига муносиб бўладига бир иш қилган бўлса ва Аллоҳ унга ўша азобни бераман деб қарор қилган бўлса, энди у Аллоҳни азобидан асло қутилиб қололмайди.

^[2671] Мажбурият остида ушлаб турилган аёллалрга асира дейилади. Ҳур аёллар ҳеч қачон мажбурият остида ушлаб турилмайди. барча савдо алоқалари ва шартномалар ўзаро келишилган ҳолда амалга оширилади. Нисо 4/29.

^[2672] Яъни, жаннатга киргани арзийдиган ҳеч қандай амал қилмасдан, имон ва амалсиз, жаннатга муносиб бўлмасдан ҳам унга кирмоқчи бўляпсизларми, дегани бўлади.

^[2673] Яъни, ҳар бир инсон агар ҳаётда имон ва амали билан яшаб ўлса, ана шулар жаннатга киради деб ҳукм қилган АЛлоҳ. Кофирларнинг баъзилари эса, ҳеч қандай амалсиз ва имонсиз ҳам жаннатга кирамиз деб иддао қилади. Зеро, улар ҳам бошқа инсонлар каби бир томчи сувдан яратилган, уларни бошқалардан ортиқча жойи йўқ, яратилиши ҳам бир хил. Демак, уларга ҳам ҳамма инсонлар каби бир хл ҳукм қилинади; Аллоҳга ишониб яхши яшаса, охиратда жаннатга муносиб бўлади, ишонмасдан ёмнликлар қилиб яшаса, жаҳаннамга муносиб бўлади ва унга кириб абадий қолади.

^[2674] Нуҳ сураси,Маккадда тушган, 28 оят. Тушиш тартиби 71, ёзилиш тартиби ҳам 71.

^[2675] Инсон тавба қилиб Аллоҳга ибодат қилгани сабабли у билан Аллоҳ ўртасидаги баъзи гуноҳлари кечирилади.Инсонлар билан ўртасида содир этилган жиноятлари кечирилиши учун, бировга қилган ҳақсизликларини тузатиши керак. Чунки, тавбанинг ислоҳ деган шарти бор (Оли Имрон 3/89, Нисо 4/142). .

^[2676] Ажал масаласида қўшимча маълумот учун Анъом 6/2 оятга ва изоҳига қаранг.

^[2677] Инсониятнинг отаси, илк яратилган инсон яъни Одам алайҳиссалом ердан яратилган (Сажда 32/7, Сод 38/71). Бу оятда у қандай яратилгани баён қилиинмоқда. Ўхшаш оятлар. Ҳуд 11/61, Нажм 53/32.

^[2678] Демак, қиёматда қайта тирилишдан олдин барча инсонларнинг жасадлари мутлақо тупроққа қоришиб кетади, инсоннинг суякларидан асар ҳам қолмайди. Шундан кейин, яна соф тупроқдан барча инсонларни қайта яатади. Инсониларни қиёматда қайта тирилиши худди Одам атонинг илк яратилиши каби бўлади (Анбиё 21/104).

^[2679] Залолат калимасига баъзан муваффақиятсизлик, ишларини юрушмаслиги, мақсадига эриша олмаслик каби маънолар ҳам берилади. Демак, Нуҳ алайҳиссалом ўз қавмига маънавий залолат тиламаган. Балки, ўзига қарши тузган салбий режалари ҳамда, қурган тузоқлари амалга ошмаслигини, улар ўз мақсадларига ета олмаслигини тилаган бўлиши мумкин.

^[2680] Араб тилидаги «валад/таваллада» феълидан бола туғиш ёки бир ишни пайдо қилиш деган иккита фарқли маъно чиқади. Агар бу оятдаги «ялид» феълида «туғиш» деб маъно берилган тақдирда ҳам, ундан бир болани дунёга келтиришдан бошқа маъно чиқмайди дегани эмас. Чунки, ҳатто ўзбек тилида ҳам «туғди/туғади» сўзи кўчма маънода бир нарсани кўпайиши ва шу каби бошқа маъноларга ҳам далолат қилади.

^[2681] уйимга  мўмин бўлиб кирган деганда, ўз оила-аъзолари орасидан фақатгина мўминларни ҳаққига дуо қилган бўлаид. Оиламдаги кофирлардан бошқаларни дегандан кўра, оиламдаги мўминларни деб фасоҳат билан дуо қилган. Чунки, унинг аёли ва бир ўғли кофир бўлиб ўлган (Ҳуд 11/35-47, Таҳрим 66/1). Бир пайғамбарнинг ўғли, отаси, ёки аёли бўлиши уни мўмин бўлишига, охиратда нажот топиб жаннатга киришга кифоя қилмайди. Чунки, имон ва ама ҳар кимнинг ўзи учун бериладиган неъматдир. Барча пайғамбарларнинг вазифаси фақат етказиб қўйиш бўлган, холос. Уларга эргашган умматларнинг ҳам вазифаси фақат етказиш. Ҳидоят Аллоҳдан.

^[2682] Нуҳ алайҳиссалом бу дуони Ҳуд 11/36-37 оятда билдирилган ваҳий келганидан кейин дуо қилгани маълум бўлади. Нуҳ пайғамбар ҳақида қўшимча маълумот учун қаранг: Ҳуд 11/25/47.

^[2683] Жин сураси, Маккада тушган, 28 оят. тушиш тартиби 40, ёзилиш тартиби 72.

^[2684] Аҳқоф 46/29-32-оятлар бу ходисани бир қисмини баён қилади ҳамда, жинлар, яъни Расулуллоҳга нотаниш ва бегона бўлган кишилар Тавротдан ҳам хабари борлиги билдирилади.

^[2685] رشد – етуклик, камолот, балогат, ҳам ақлан ҳам жисмонан етуклик.

^[2686] Бу ҳақда бошқа маълумот олиш учун Соффат 37/7-10 орасидаги ва Шуаро 26/212 оятларга қаранг.

^[2687] Шайтонлар ва жинлар самога чиқа олмаслиги ҳақидаги ўхшаш оятлар: Ҳижр 15/17, Соффат 37/7-9, Мулк 67/5.

^[2688] Мўл-кўл сув ила суғориш кенг ризқдан киноядир.

^[2689] Қуръондан юз ўгирган, унга бепарволик қилган кимсалар учун қилинган илоҳий таҳдид учун ўхшаш оятлар учун қаранг: Тоҳа 20/124, Зухруф 43/36, Муддассир 74/17.

^[2690] Маълумки, яҳудий ва ҳристианлар ўзларининг ибодатхоналарига киришганида Аллоҳга ширк келтириб, Ундан бошқасига илтижо қиладилар, бошқаларни ўзларига шафоатчи деб қабул қиладилар, бошқаларга дуо қиладилар. Аллоҳ таоло, Муҳаммад алайҳиссаломни бу ишларнинг барчасидан ман этди. Айнан масжидларда ширк амалидан алоҳида такидлаб қайтарилиши, ўша энг катта гуноҳни айнан холис АЛлоҳга ибодат ва илтижо қилинадиган жойларда амалга оширилиши гуноҳни яна ҳам катталашиб кетиши ва оқибати яна ҳам хатарли бўлишига ишорат қилади. Бу худди, адолат ўрнатилсин деб барпо қилинган жойларда зулм қилинаётган, жиноятга қарши курашилсин деб ташкил қилинган жойларда жиноят содир этилаётган аҳволларга ўхшайди.

^[2691] Шуаро 26/210-212 оятларга қаранг.

^[2692] Шайтонлар осмоннинг биринчи қаватидан қувилгани учун (Соффат 37/6-10) Малаъи Аълода, яъни юлдузлар жойлашган биринчи самода сақланиб туриладиган Аллоҳнинг сўзларига тега олмайдилар (Воқеа 56/75-80). Бу оятлардан бизга шу нарса маълум бўладики; оятлар Муҳаммад алайҳиссаломга нозил бўлиши жараёнида шайтонлардан қаттиқ ҳимоя қилиниб нозил қилинар экан. Нозил бўлганидан кейин эса, оятларни тинглашларида ҳеч қандай монеълик қолмас экан. Шайтонлар самодан оятларни эшитиб ёки Лавҳул-Маҳфуздан кўриб олиб инсонлар ва жинларга ўзгартирган ҳолда етказа олмаслиги ва Муҳаммад алайҳиссаломга нозил бўлиш жараёнида ҳам унга шайтонлар яқинлаша олмаслиги ҳам маълум бўлди. Энди, оятлар тамомийла нозил бўлиб якун топганидан кейин ҳам шайтонлар биз ўқиётган оятарни бузиб ўқиб қўйишимизга, маъноларини алмаштириб қўйишимизга ва унга амал қилмай қолишимизга васваса қилиб қўймаслиги учун Қуръон ўқиётганда қувилган шайтондан Аллоҳга сиғиниб паноҳ сўрашимиз буюрилган (Наҳл 16/98).

^[2693] Муззаммил сураси, Маккада тушган, 20 оят. Тушиш тартиби 3, ёзилиш тартиби 73.

^[2694] Тартил — луғатда тушунтириб беришдир (Таъвилот). Ибн Аббос ҳам бу оятдаги тартилни тушунтириб беришдир, деган (Лисан). Яна бошқа муфассирлар эса «тушунтириб ўқиш, тушунарли қилиб ўқиш, тушуниб ўқиш, дона-дона ўқиш» каби фарқли аммо ўхшаш маънолар беришган. Демак, бу оятларда буюрилган тунги бедорлик асосан Қуръонни саҳобаларга ўргатишлик, уларга Қуръонни тушунтириб беришликка ишорат қилади. Зеро, ушбу суранинг 20-ояти бунга далил бўлади. Бундан эса, кечалари Расулуллоҳ саҳобаларига Қуръондан таълим бергани, ундаги оятлар ва уларнинг ҳукмларини тушунтириб бергани аён бўлади. Оят матни фақат Расулуллоҳга хитобан бирлик шаклида келса-да, бу ва бу каби оятлар бутун умматга тегишли бўлиб ҳам ишлатилади. Бунга Талоқ сурасининг илк ояти мисол бўлади. Оятдан олинадиган ҳикмат шуки, кечалари имкон борича биргалашиб Қуръон дарслари ташкил қилиш керак. Қуръонни  ўргатиш ва тушунтириш керак.

^[2695] Энг чиройли исмлар/хусусиятлар Аллоҳга хос. Аллоҳни у исмлар билан чақиринглар. Аллоҳнинг исмлари ҳақида ҳаддан ошаётганлардан воз кечинглар. Уларга яқинда қилмишларини жазоси берилади (Аъроф 7/180).

^[2696] Ўхшаш оятлар: Қалам 68/44, Муддассир 74/14.

^[2697] Маълумки, вояга етмаган болалар дин ишларидан жавобгар эмас. Демак, уларга кофир дейилмайди. Қиёмат эса кофирлар учун даҳшатли, оғир ва қўрқинчли бўлади (Муддассир 74/9-10). Демак, оятдаги ибора ҳақиқий маънода эмас, балки, Фахруддин Розий айтганидек, у куннинг даҳшатини ўхшатишдир. Яъни, кўчма маънодаги сўздир.

^[2698] Ушбу суранинг бошида тундан қанча вақтини бедорликда ўтказишни белгилаган эди. Кейинчалик, ўша ўлчовига енгиллик қилиб, яна фарқли ўлчов қўймоқда.

^[2699] Сурадаги маъно бутунлигини сақлаб қолиш учун »ма-таяссаро» иборасидаги даги «ма» ҳарфига феълга масдар ва вақт маъносини олган боғловчи (мавсул) деб бериш керак.  Унга «ўзингизга қулай вақтда» деб таржима қилишимизни сабаби шу.

^[2700] Муддассир сураси, Маккада тушган, 56 оят. Тушиш тартиби 4, ёзилиш тартиби 74.

^[2701] Даъват аввало ўз яқинларидан, оиласидан бошланади (Шуаро 26/214, Иброҳим 14/44).

^[2702] Намоздаги «Аллоҳу Акбар» деб айтиладиган такбир шу оят ҳукмидан олингани дейдиганлар ҳам бор. «Аллоҳу Акбар» иборасидан исми тафзил ва сифат шаклида икки хил маъно чиқади: 1) «Аллоҳ энг улуғ зотдир». 2) «Аллоҳ ягона буюк зотдир/буюкликта тенги йўқ зотдир». Аллоҳу Акбар деган инсон, яратган Эгасининг буюклигини эътироф қилган ва уни эълон қилган бўлади.

^[2703] Бу оятда ҳам кийимларини ҳамда, ўзини пок сақлаш кераклигига ишорат қилади. Баъзи муфассирлар «кийимларингни» деб, баъзилар «нафсингни» ва бошқалар эса ҳар иккала маънони ҳам ўз ичига олади деб тафсир қилишган. Биз таржима қилган шакл барчасини яъни, ҳам кийимларини ҳамда ўзини пок сақлашга ишорат қилади. Келгусидаги оят ҳам бу маънони қўллаб-қувватлайди.

^[2704] Инсон қилаётган яхши ишларини кўп ишлар қиляпман деб ўйлаб қолса, аста-секин эҳтиросга, кейинчалик ўзидан ажабланишга ўрганиб қолади. Шунинг учун, қилган яхши ишларини унутишга одатланишга, ўтмишдаги гуноҳлари бўлса, уларни эслаб яна ҳам кўпроқ тавба қилиб, яхшиликларни кўпайтиришга ҳаракат қилиш керак.

^[2705] Қиёматнинг даҳшати фақат кофирларни маюс қилади ва у кун кофирларга қийин бўлади (Фурқон 25/25, Қалам 68/35-43).

^[2706] Бу оят Валид ибн Муғира (Абу Абду Шамс ал-Валид ибн ал-Муғира ибн Абдуллоҳ ибн  ал-Маҳзумий в. 1/622) ҳақида тушгани айтилади. У, пайғамбаримиз ва Исломни асосий душманларидан бири бўлган.

^[2707] Валид Ибн Муғийранинг 10 дан ортиқ фарзанди борлиги айтилади. Улар орасидан 3  та фарзанди: Холид ибн Валид, Ҳишом ибн Валид ва Имора ибн Валид мусулмон бўлган (Саоилибий).

^[2708] Оятдаги «суъуд» калимасига муфассирлардан Мужоҳид ва Қатода азобли машаққат ва роҳати йўқ азоб, деб маъно беришган (Ибн Касир).

^[2709] Тоҳа 20:74 оятда жаҳаннам «жаҳаннам ундаги жиноятчиларни яшатиб на чиройли яшатмайди, на йўқ қилиб юбормайди» мазмунда  таърифлаб келтирилган.

^[2710] Бу оятдаги 19 сони, келгусидаги оятда зикр қилинган малакларнинг сони экани айтилади.

^[2711] Бу оят ва Каҳф 18/29 оятлар имон ва куфр банданинг иродасиг ҳавола қилинганини билдиради.

^[2712] Ўнг тараф эгалари ҳақидаги ўхшаш оятлар: Исро 17/71, воқеа 56/27, 38, 90-91, Ҳаққо 69/19, Иншиқоқ 74/39.

[2713] Оятдаги «мусоллийн» иборасига Аҳзоб 33:56-оятга асосланган ҳолда «Пайғамбарга ёрдам берувчилар» деб маъно бердик. Зеро, Анфол 8:62, Тавба 9:103, Аҳзоб 33:43 оятлардаги «Солла-юсолли» ибораларига ҳам «керакли ёрдамни бериш, кўмак бериш» каби маънолар берилади. Пайғамбар алайҳиссалом тириклигида у кишига эргашиб, у кишига юклатилган – Қуръонни инсониятга етказиш вазифасига кўмакдош бўлиш, динни ёйилишига ҳисса қўшиш, Қуръонни имкон қадар ер-юзига ёйиш, пайғамбарни ҳимоя қилиш каби сифатларга эга бўлганларга «мусоллийн» дейилади. Пайғамбарга салавотни бажо келтириш мана шудир. Ҳозир ҳам кимки мана шундай фидокорлик қилаётган бўлса, Аллоҳ тарафидан унинг зиммасига юклатилган пайғамбарга салавотни бажо келтириш ишини адо этаётган бўлади. Акс ҳолда, Аҳзоб сурасидаги салавот амрини бажармаган бўлади.

^[2714] Қиёмат куни ҳисоб-китоб вақтида ҳеч қандай шафоат йўқ (Бақара 2:48, 123, 254). Шафоат мазвуси учун қаранг: (Зумар 39:44), (Зухруф 43:86). Тавҳидда бўлмаган инсонлар қиёматда ўзларини Аллоҳнинг ҳукми ва жазосидан қутқариб қолади, бизни тарафимизни олади, деб ўйлаб юрган баъзи кимсалари бўлади. Аллоҳ ҳузурида бизни шафоатчимиз бўлади деб эътиқод қилади (Юнус 10:18). Аслида ундай шафоатчилар бўлмайди. Бу оятда келтирилган шафоатчилар айнан улар иддао қилган шафоатчилардир. Аслида ундай шафоатчилар йўқ.

^[2715] Жума 62/5 оятда илоҳий китобдан юз ўгирган, унга амал қилмаган аҳли китобларни ҳам Аллоҳ таоло эшакларга ўхшатган. Бу каби таҳдид ва огоҳлантиришлар бошқа жиноятчилар учун ишлатилмаган, фақатгина Қуръонъондан юз ўгирган кишилар учун ишлатилган. Қуръондан юз ўгириш жуда ҳам катта гуноҳдир. Чунки, у Аллоҳнинг то қиёматгача ҳидоят ва нур, далил ва раҳбар, мўжиза ва раҳнамо бўлган ягона китобидир.

^[2716] Баъзи бир инсонларнинг қайсарлик қилиб гуноҳга ботиб кетишлари, Ислом йўлидан кўра куфр йўлини афзал кўрганликлари сабабли, Аллоҳ уларнинг қалбларини, қулоқ ва кўзларини муҳрлаб қўяди. Ана шундан кейин уларга насиҳат кор қилмайди. Бу ҳақидаги баъзи оятлар: Бақара 2/6-7, Жосия 45/23.

^[2717] Яъни, Аллоҳ қилаётган ишларида асло хато қилмайди, зулм қилмайди, ҳақсизлик қилмайди. Ҳар ишни ҳикмат биалн қилади. У шундай зотдир.

^[2718] Қиёмат сураси, Маккада тушган, 40 оят. Тушиш тартиби 31, ёзилиш тартиби 75.

^[2719] Оят бошидаги “لا – ла” иборасига фарқли маъно берса бўлади. Масалан: 1) Рад жавоб сифатида. 2) Силаи-мажоз сифатида. 3) Такид сифатида. 4) Исботи қасам сифатида. Демак, оятга ё мушрикларнинг иддаоларига рад сифатида «Йўқ!» деб, ёки жумланинг келгуси иборасига такид учун «Ҳақиқатда» деб маъно бериш керак. Қўшимча маълумот учун Маоний, Эъроб, Мажоз китобларига мурожаат қилинади.

^[2720] Оятдаги ўзини маломат қилувчи киши деб келтирилган шахс охиратда надомат қилиб қоладиган кишидир. Чунки, сура қиёмат ҳақида бошланди. Қиёматда кофирлар қаттиқ надомат қилиб, кўп пушаймонлар қилиб қолади (Фурқон 25:27-28, Ҳаққо 69:25, Набаъ 78:40, Фажр 89:24).

^[2721] Оятдаги «»яфжуро» феълига «ёлғонлайди» деб маъно берилди. Буни Алий ибн Абу Толҳа Абдуллоҳ ибн Аббосдан ривоят қилган (Ибн Касир). Баъзан ёлғончига ҳам фожир дейилади (Муфрадот).

^[2722] Ўхшаш оятлар:  (Таквир 81/1), (Зумар 39/69)

^[2723] Ўхшаш оятлар: Каҳф 18/48-49, Исро 17/14-15.

^[2724] Инсонни ҳисоб-китоб қилишга унинг ўзи кифоядир, барча ишлари амал дарфатида ёзилган бўлади, ўзининг аъзолари ўзига гувоҳлик беради: Исро 17:13-14, Нур 24:24.

^[2725] 16-19 оятлардан аввалги ва кейинги оятлар ҳам маҳшардаги жиноятчилар ҳақидаги оятлар бўлгани учун, бу оятда хабар берилган нарсалар ҳам охиратга тегишли экани маълум бўлади. Демак, қиёматда ҳисоб-китоб вақтида ўзини оқлаш учун кофирларга имкон берилмайди, ҳатто тилингни ҳам қимирлатма дейилади, қилиб ўтган ишларию, қилмай қодирган ишларининг барчаси ўқиб берилади, унинг қилмишлари нега, қачон ва қандай ҳолатда амалга оширилгани батафсил очиқлаб берилади. Сўнгра, унга ўқилган ҳукмга қатъий риоя қилиниши кераклиги айтилади.

^[2726] Ўхшаш оятлар:  (Каҳф 18/48-49)

^[2727] Оятларнинг бошида «каллаа – йўқ!» ибораси билан бошланиши, баъзи ўринларда ўша оятда айтиладиган ишлардан воз кечишга, ундай қилмасликка огоҳлантирув ва таҳдид бўлади.

^[2728] «Қараб туради» деганда Раббининг ҳукмига, берадиган неъатлари ва фазлига қараб туради, кутиб интизор бўлиб туради, деган маъно чиқади. Кўп муфассирлар Роббининг ўзига қарайди, деб таъвил қилишган. Лекин, бу таъвил қиёмат, ҳисоб-китоб, жаннат ва Аллоҳнинг раҳмати ҳақидаги бошқа оятларга зид келиб қолади. Роббига қарайди, ёки Роббига боради, деганда албатта Унинг зоти тушунилмайди. Чунки, Бақара 2/156 оятда «роббимизга қайтамиз», Анъом 6/38 оятда «Роббига тўпланадилар», Анъом 6/164 оятда «Қайтишингиз Роббингизгадир», Каҳф 18/87 оятда «Роббига қайтарилади», дейилган. Лекин, буларнинг бирортасида ҳам Аллоҳнинг зоти назарда тутилмайди. Балки, Унинг ҳукми ва қарори назарда тутилади. Бу араб тили ва бошқа тилалрда ишлатиладиган қоидалардир. Булардан бошқа яна юзларча оят бор. Демак, бу оятни ҳам Аллоҳнинг зоти деб тушунилмаслиги керак. саҳобалардан Абдуллоҳ ибн Умар ва Икрима р.а лар ва Мужоҳид бу оятни «Роббининг савобига ва амрига мунтазир бўлиб турадилар», деб тушунтиришган (Мовардий). Имом Мотрудий ҳам бу оятни уч хил таъвил қилган ва учинчи таъвилида шу кўришни келтирган. Зеро, оятнинг матни ҳам Аллоҳни кўришга далолат қилмайди. Чунки, Намл 27/35 оятда ҳам «Назиротун» калимаси «кутиб туриш» маносида, Бақара 2/280 оятдаги  «назиротун» калимасига ҳам «кутиб туриш» дея маъно берилади. Бу каби бошқа оятлар ҳам бор. Буларнинг барчаси ҳам кўзи билан кўриш деб маъно бериш тўғри бўлмайди. Зеро, араб тилида «назаро» феълига ўз ўрнида «интизор» маъноси берилади (Муфрадот). Шуни ҳам такидлаб айтиш керакки, бу нарса имон ва амал шартларига кирмагани, бу оятдаги хабарлар мўминларга башорат, кофирларга таҳдид бўладиган оятлар бўлгани сабабли, оятни борича қабул қилиш. Бу ҳақида баҳс-мунозарага кириш сабабли, ўртага низў тушиб қолмаслиги керак.

^[2729] Бу оятни сўзма-сўз таржимаси «болдири болдирига чалмашканида» шаклида бўлади. Турки тилли миллатларда бу гап «оёқлари чалмашиб кетганида» деб айтилади.

^[2730] Ўхшаш оят: Мутоффифин 83:31.

^[2731] Бу оятдаги иборалар «Азоб сенга лойиқдир!» шаклида таржима қилинса ҳам бўлади. Ҳар иккала маънода ҳам, кофир инсонга лаънат каби ибора ишлатилган бўлади.

^[2732] Яъни, дунёда унга буйруқ ва тақиқлар қўйилмасдан, имтиҳон қилинмасдан, ўлганидан кейин ҳам қайта тирилтирмасдан, охиратда ҳам ҳисоб-китоб қилиниб, амалига кўра жаннат ёки жаҳаннамга ташланмайди, деб ўйлаяптими, деган маъно чиқади. Аллоҳ таоло ҳеч нарсага бекордан-бекор яратмаган (Сод 38/27).

^[2733] Ўхшаш оятлар:  Ҳаж 22/5, Муъминун 23/13-14, Ғофир 40/67.

^[2734] «Холақо»  феълининг ўзак ҳолатидаги асл маъноси — тўғри шакл беришдир. (Муфрадот)

^[2735] Бу оятга кўра, бачадондаги болани ўғил ёки қиз экани отанинг белидан ажраган спермадан олиниши маълум бўлади.

^[2736] Инсон сураси, Мадинада тушган, 31 оят. Тушиш тартиби 98, ёзилиш тартиби 76. Баъзи муфассирлар бу суранинг оят мазмунларига қараб, уни Маккада тушган суралар қаторига қўшган.

^[2737] Демак, инсон яратилишидан олдин у ҳеч нарса бўлмайди яъни, йўқ бўлади. Йўқ нарса ҳақида айтилмайди, эсга олинмайди. Инсонинг яратилиши онанинг бачадонига тушганидан кейин бошланишига келгуси оятлар ва Оли Имрон 3:6 ояти далил бўлади. Бу оятдан, азал ҳақидаги турли тушунчалар асоссиз экани маълум бўлади.

^[2738]  Басийрат — онг билан кўриш, ақл билан кўриш, зеҳн ва идрок билан кўриш, бир ишни орқа тарафини ҳам кўриш, деган маъноларни билдиради. Ўзига берилган басират ва онгдан фойдаланмаган инсонларни Аллоҳ ёмон кўради. Қаранг: Аъроф 7:79, Фурқон 25:44.

^[2739] Кимни кофир ёки кимни мўмин бўлишини Аллоҳ белгиламаган. Балки, инсоннинг ўз ихтиёрига қўйиб берган. Зеро, 2- оятда инсонни имтиҳон учун яратилгани маълум бўлди. Бу ва Каҳф 18:29, Тағобун 64:2 оятлар ҳам, мўминлик ёки кофирликни танлаш банданинг ихтиёрида эканига далолат қилади.

^[2740] Ўхшаш оятлар:  Ҳаж 22:23, Фотир 35:33.

^[2741] Демак, жаннатдг ҳарорат жуда мўтадил бўлади, инсон исиб ҳам кетмайди, совуқ қотиб ҳам қолмайди.

^[2742] У хизматларни жаннатда махсус улар учун яратилган ғилмонлар бажаради (Тур 52:24, Раҳон 55:44, Воқеа 56:17).

^[2743] Вилдан — Ёш хизматкор йигит. Жаннатда ҳурлар ва вилдонлар инсонларни хизматига бериб қўйилади.

^[2744] Жаннатда аёл қиёфасидаги хизматкор аёлларга «яширинган марварид» (Воқеа 56:22-24), эркак қиёфасидаги хизматкорларга эса «сочилган марваридлар» деб таъриф берилган.

^[2745] Демак, жаннатдаги неъматлар, мақом-мартабалар бандаларнинг ўз қилмишлари ва саъй-ҳаракатларига қараб берилади.

^[2746] Бу оятдан келиб чиқиб, Расулуллоҳни ўзимизга ўрнак қилган ҳолда, биров бизни гуноҳга ёки нонкўрликка чорлаганида, уларга асло қулоқ солмаслигимиз, айтганини қилмаслигимиз, рози бўлмаслигимиз керак. Мўмин-мусулмон банда, доим яхшиликлар ва шукр сари қадам босади. ҳар қандай жиноят ва ношукрликдан қочади.

^[2747] Ўхшаш оятлар:  Қиёмт 75:20, Аъло 87:16.

^[2748] Бу оятдан икки хил маъно чиқади: 1) Агар Аллоҳ раво кўрса, инсониятдан баъзиалри ҳалок қилиб, ўрнига уларга ўхшаш қавмларни эгаллатиб қўяди. 2) Аллоҳ Ўз муносиб билган вақтда, инсонларни қайта тирилтириб, уларни баданларини бошқача қилиб яратади. Ҳар иккала маъно ҳам тўғри.

^[2749] Ўхшаш оятлар: Муддассир 74:56, Таквир 81:29. Аллоҳ ҳам, Расули ҳам инсонларни мана шу йўлни танлашини хоҳлаган (Фурқон 25:57). Кимки Аллоҳнинг розилигига, жаннатига олиб борувчи йўлни танласа, у Аллоҳ хоҳлаган йўлни танлаган бўлади (Муззаммил 73:19). Аллоҳ бандаларини кофир бўлиб кетишини хоҳламайди (Зумар 39:7). Демак,ким куфр йўлини танласа, у Аллоҳ хоҳламаган, рози бўлмаган йўлни танлаган бўлади. Ким Ислом йўлини танласа, у Аллоҳ хоҳлаган ва бандаларига танлаб рози бўлган йўлни хоҳлаган бўлади. Мўминларнинг Ислом йўлини хоҳлаши ва уни танлаши, Аллоҳнинг амри ва иродасига кўра бўлади.

^[2750] Мурсалат сураси, Маккада тушган, 50 оят. Тушиш тартиби 33, ёзилиш тартиби 77.

^[2751] Мусулмонларни ҳар бирига мана шундай вазифа юклатилган, аммо уларни ҳаммаси ҳам бундай қилмайди. Бу ҳақдаги оят: Аъроф 7:199.

^[2752] Бу ҳақидаги яна бир оят: Оли Имрон 3:13.

^[2753] Ўхшаш оятлар:  Анфол 8:29.

^[2754] Илк беч оят муфассирлар тарафидан малаклар ёки шамоллар дея фарқли ва ихтилофли таъвил қилинган. Бизга кўра, бу оятлар ваҳийга ҳамда ўша ваҳийни таблиғ қилувчи, етказувчи, ўргатувчи ва шу йўлга бел боғлаган фидокор инсонлар ҳақида келган. Қуръон инсонларга нозил бўлганлиги туфайли, бу қасам ичилган сифатлар инсонларни сифатлари бўлиши керакки, ҳар ким ўзига керакли дарсни олсин. Шунга кўра, оятдаги сифатларга эркак кишини ҳам аёл кишини ҳам ўз ичига олувчи النفوس – ан-нуфус, яъни маъносини англатувчи калиманинг сифати сўзи сифатида таржима қилдик.

^[2755]Аллоҳ таоло Қуръонни нозил қилиши асосан икки сабабга кўра бўлади: 1) Аллоҳдан бандаларига узрни келтириб қўйиш учун. Яъни, қиёматда жаҳаннамга ҳукм қилинган бандалар: Бизга ҳам китоб юборсанг бўлмсамиди? Шунда биз ҳам яхши инсон бўлар эдик, деб баҳона ва ёлғон важҳлар келтирмасликлари учун тушурилган. Инсонларга элчилар юборилганидан кейин, уларда Аллоҳга қарши ҳеч қандай ҳужжати қолмайди (Нисо 4:165). 2) Қуръон барчага огоҳлантириш бўлиб тушган (Нажм 53:56). Ундан ташқари, Қуръонни бошқаларга етказадиган инсонларда ҳам, Биз инсонларни огоҳлантирганмиз, уларга етказганмиз, дейишлари учун, уларни Аллоҳ ҳузурида ўзларини оқлаш учун узрлари бўлади (Аъроф 7:164-165).

^[2756] Ўхшаш оятлар:  Тоҳа 20:105-106.

^[2757] Ўхшаш оятлар:  Аъроф 7:6. Маҳшарда элчилар ҳам, уларга элчи юборилган кишилар ҳам албатта савол-жавоб қилинади. Лекин, юқоридаги оятга кўра, пайғамбарлар алоҳида савол-жавоб қилинади. Бунга Исо пайғамбар мисол бўлади: Моида 5:116-119.

^[2758] Оятдаги قَرَارٍ مَكٖينٍ = қорори-макин — унга жойлаштирилган нарсани соғлом ва мустаҳкам ҳолда ушлаб турадиган жойга айтилади. Бу маъно учун қаранг: (Мўминун 23/13 ва изоҳи).

^[2759] Инсонни бичими, эркак-ёки аёл экани, ранги-рўйи ва бутун хусусиятлари онасини қорнидалигида белгиланади (Оли Имрон 3:6).

^[2760] Ерда шундай хусусият борки, устида қанча инсон яшаб ўтган бўлса, уларни барчасини яна қайтарин ўз ичига сиғдира олади. Ер инсонни тиригини ҳам ўлигини ҳам ўз қўйнига олади.

^[2761] Ўхшаш оятлар:  Раъд 13:3, Ҳижр 15:19, Наҳл 16:15, Анбиё 21:31, Намл 27:61, Луқмон 31:10, Фуссилат 41:10, Қоф 50:7.

^[2762] Бу маъно учун Замахшарини кашшоф номли тафсирига қаранг.

^[2763] Агар جِمَالَتٌ сўзи جمالات шаклида ўқилса, баланд кўприкларни ва елканли кемаларни арқони деган маънони ҳам ифодалайди. Замахшарий.

^[2764] Бу оятларни Расулуллоҳ ўз давридаги кофирларга хитобан айтгани аниқ. Бу каби иборани Ҳуд пайғамбар ҳам ўз қавмига айтган эди (Ҳуд 11:54-55). Шу билан бир қаторда, бу иборалар охиратда ҳам кофирларга нисбатан Аллоҳ тарафидан айтилиши мумкин.

^[2765] Инсонларни дунё ва охират ҳаётида бахтли-саодатли, тинч ва осуда яшаши учун керакли энг адолатли ва тўғри қонунлар битилган энг ишончли китоб қўлимиздаги Қуръон китобидир. Уни қўйиб инсонлар яна қандай китоблар ва ундаги сўзларга ишониб ҳаёт кечирмоқдалар?! Маълумот учун қўшимча оятларга қаранг: Аъроф 7:185, Юнус 10:32, Жосия 45:6.

^[2766] Набаъ сураси, Маккада тушган, 40 оят. Тушиш тартиби 80, ёзилиш тартиби 78.

^[2767]Сод 38:67-68 оятларда, Қуръони Карим буюк хабар дея келтирилган. Демак, бу оятдаги буюк хабар Қуръонга ва унда келтирилган хабарларга ишорат қилади. Муҳаммад а.с. пайғамбар бўлиб келиши Маккаликлар ва бошқа араб халқлари учун жуда катта хабар ва ўзгариш бўлган. Улар бир-биридан бу ҳақида сўраб-суриштирадиган бўлиб қолишган. Бу оятлар айнан Маккада содир бўлаётган ўша ҳодисалардан хабар бермоқд.

^[2768]Яъни, Қуръонга ва ундаги хабарларга ишонмаётган кимсалар, у ва ундаги хабарлар албатта Аллоҳдан келган ваҳийлар эканини, ундаги хабарлар ҳақ эканини билиб олишади. Буни кимдир дунёда эканида билади, кимдир охиратда билади (Анъом 6:30).

^[2769]Инсонлар ердан бошқа сайёраларда ерда юрганидек юролмайди, ерда яшаганидек яшолмайди. Чунки, бошқа сайёралар инсоният яшаши учун яратилмаган. Бешикка беланган бола ундан тушиб кетмасдан, бемалол қолгани каби, инсонлар ҳам ерда бемалол юрадилар, ухлайдилар ва ундан ташқарига чиқиб кетмасдан бемалол яшайдилар. Ерда маълум бир тортиш кучи бўлгани сабабли, ер мана шу вазифани бажариб туради.

^[2770]Яъни, эркак ва аёл қилиб яратилди. Бу оят шунга ишорат қилади. Ундан ташқари, руҳ билан баданни бирлашишига ҳам араб тилида «зуввижа» феъли ишлатилади (Таквир 81:7).

^[2771]Оятдаги «субат» калимаси сокинлик, истироҳат, узилиш, тинчланиш каби фарқли, аммоа бир-бирига ўхшаш маъноларни англатади. Инсон уйқуга кетганида ҳам вужуди дам олади, руҳи тинчланади, сезиш органлари сусаяди. Бу эса, инсондаги ҳам жисмоний ҳамда руҳий чарчоққа малҳам бўлади.

^[2772] «Лабаса» феълидан аввало «қоронғу қилиш» деган маъно чиқади.

^[2773]Инсонни ҳақиқий дам олиши ва истироҳат қилиши тундаги уйқу билан бўлади (Юнус 10:67, Ғофир 40:61). Кундузи эса тирикчилик учун меҳнат қилади. Шу сабабли, кундузги уйқу ҳеч қачон тунги уйқуни ўрнини босолмайди. Тунда қилинган меҳнат ҳам, кундузи қилинган меҳнат каби бўлмайди.

^[2774]Ўхшаш оятлар: Бақара 2:29, Исро 17:44, Муъминун 23:17, 86, Фуссилат 41:12, Талоқ 65:12, Мулк 67:3, Нуҳ 71:15.

^[2775]Нуҳ 71:16 оятга кўра, бу оятдаги сирож қуёшга далолат қилади. қуёшга берилган «ваҳҳож» сифати иссиқлик манбаига ҳам, ёруқлик манбаига ҳам айтилади. Зеро, қуёшда ҳар иккаласи бор.

^[2776]У кунда осмон оқ булутлар билан ёрилади ва малаклар тўп-тўп бўлиб туширилади (Фурқон 25:25, Инфитор 82:1). Осмон яратилишидан аввал туман ҳолатида эди (Фуссилат 41:11). Қиёматда ер ва осмон ўзгартирилади (Иброҳим 14:48).

^[2777]Юқорида билдирилган жазолар мана шу каби ёлғончи кофирларга берилади.

^[2778]Духон 44:34-50 оятларда жаҳаннамга кирганлар ҳам «Азобни тотинглар!» дейилиши билдирилган.

^[2779] Бу оятга «Юқори савияда хизмат кўрсатадиган тенгқур хизматкорлар» деб маъно берганлар ҳам бор. Лекин бу таржима маъно оқишига мос келмайди. Чунки, ўзидан олдинги оятда узумзор боғлар ҳақида, кейинги оятда эса ичимликларга тўлдирилган қадаҳлар ҳақида келган.

^[2780]Қиёмат куни маҳшарга фақатгина жаннат ёки жаҳаннамга кирадиган кишилар тўпланади (Анъом 6:130). Улар инсон ва жин тоифасидаги борлиқлардир. Улардан бошқаси сўроқ-савол қилинмайди. Чунки, фақатгина инсон ва жин тоифаси имтиҳон учун яратилган (Зориёт 51:56). Кофир ёки мўминлик васфи ҳам инсонлар ва жинларга ишлатилади. Фаришталар ҳам Аллоҳ тарафидан вазифа юклатилган жинлардир. малоикалик уларнинг мақомидир. Малаклар Аллоҳ тарафидан вазифа юклатиган жинлардир. Бу оятга кўра улар ҳам инсонлар билан бирга саф тортиб туришади. Демак, оятдаги руҳ калимаси инсон ва жин тоифасидаги кишиларга ишорат қилиниши энг яқин эҳтимолдир.

^[2781]Аллоҳ изн бермаган киши қиёматда бир оғиз ҳам гапиролмайди (Ҳуд 11:105).

^[2782]Қиёмат кунини ҳақ кун дея номланиши у куннинг келиши аниқ ва шубҳасиз эканини ҳамда, у кунда бериладиган ҳукмларнинг барчаси ҳақ эканини билдиради.

[2783] Назиат сураси, Маккада тушган, 46 оят. Тушиш тартиби 81, ёзилиш тартиби 79.

^[2784] Илк 5 оятдаги илк калималар зеҳндаги насф (кишилар -نفوس “калимасига сифат деб таржима қилинган.

^[2785] Ал-Айн н-ш-т моддаси.

^[2786] Иккинчи силкинишдан сўнг ер остидаги ўликлар ер устига чиқади. Оят шунга ишорат қилади. Ўхшаш оят: Зуҳо 99:1-3.

^[2787] Ўхшаш оятлар:  (Воқеа 56:4-7).

^[2788] Ўхшаш оятлар:  Ясин 36:51-52.

[2789] Ўхшаш оятлар:  Марям 19:52, Тоҳа 20:12.

^[2790] Яъни, Мусо алайҳиссалом Аллоҳ тарафидан ўзига берилган мўжизалар орасидан энг каттасини ҳам кўрсатган. Лекин у шунда ҳам Мусо Аллоҳнинг элчиси эканига ишонмаган.

^[2791] Ҳашр  — инсонларни бир жойга тўплаш, халқни бир жойга жамлаш, ҳаммани йиғиш, деган маъноларни билдиради. Бу жумлада мафъул кўрсатилмагани сабабли, Фиръавн гапирганида эшитадиган даражадаги миқдорда инсон йиғилганини, улар орасида Мусо алайҳиссалом бўлмаганини инобатга олган ҳолда, Фиръавн ўзининг хос одамлари, маслаҳатчилари, сеҳргарлари ва бошқа аёнларини йиғиб мажлис ўтказгани ва уларни Мусога қарши иш олиб боришга ва ўз сиёсатини кучайтиришга ташвиқ қилиш мақсадида ўз саройида анжуман ўтказди деб таржима қилдик.

^[2792] Аслида, Осмонларни ва ерни яратиш инсонларни яратишдан қийинроқ иш (Ғофир 40:57). Лекин, Аллоҳ учун ҳеч қандай қийинлик ва муаммо бўлмайди. Чунки, Аллоҳ: «Бўл!» деса, дархол ўша нарса пайдо бўлишни бошлайди (Ясин 36:82).

^[2793] Оятдаги «ағтоша» феълининг ўзаги бўлган «ал-ғотш» сўзи кўз қамашмаси деган маънони билдиради. Қамашган кўз учун ҳар нарса аломатсиз, белгисиз бўлиб кўринади. Қаерга кетаётгани билмайдиган даражада йўли ғойиб бўлган чўлга “мафазатун ғатшо = مفَازةٌ غَطْشى” дейилади. (Лисанул Араб, ғтъш моддаси). Тун дейиш учун албатта қоронғу бўлиш шарт эмас. Шу сабабли баъзи минтақаларда ёруқ кечалар ўртага чиқади.

^[2794] Еттинчи оятда осмонлар ва ер олти кунда яратилгани билдирилган. Қуйидаги оятларда эса, ер икки кунда яратилгани, озиқ-овқат ўлчовларини ерга жойлаштириш иши яна икки кун давом этгани, қолган икки кунда эса осмонлар яратилгани билдирилган (Фуссилат 41:9-12)

[2795] Жаҳаннамнинг эшиклари бўлади. У фақат жаҳаннамга кирадиган ва ундаги азобни кўрадиганлар учун очилади (Наҳл 16:29, Зумар 39:72, Ғофир 40:76).

^[2796] Катта гуноҳга қўл урмаганлар, ҳаётини чиройли яшаб ўтказган деб ҳисобланади ва уларга қилган яхши ишларидан кўра чиройлироқ мукофотлар берилади. Аллоҳ таоло Қуйидаги оятларда бу ҳақида очиқча баён қилган: Нажм 53:31–32, Анбиё 21:101-103. Катта гуноҳга қўл уриб, кейин ҳали кеч бўлмай ундан тавба қилиб қайтган ва ўзини тузатган кишлар ҳам мана шу сифатларга эга бўлади. Бу ҳақида Аллоҳ таоло шундай марҳамат қилади: Фурқон 25:68-70.

^[2797] (Мўминун 23/113) Зуҳо деб, қуёш кўтарилиб, иситишни бошлаган вақтдаги чошгоҳ вақтига айтилади. Оятдаги «зуҳаҳа» иборасидаги «ҳо» замири 29- оятдагидек самога қайтади. Демак, самонинг зуҳоси кундуздир (Лисабул Араб моддаси).

[2798] Абаса сураси, Маккада тушган, 42 оят. Тушиш тартиби 24, ёзилиш тартиби 80.

^[2799] 1-2 оятлар Расулуллоҳга ишорат қилган бўлиши ҳам, Валид ибн Муғийрага ишорат қилган бўлиши ҳам мумкин. Муддассир 74:23-24 оятларида айнан Расулуллоҳнинг ёнидан юз ўгириб кетган киши Валид ибн Муғийра экани баён қилинган эди. Бу оятни ўша оят билан боғласак, демак, бу оятдаги афтини буриштирган ва юз ўгирган киши ўша мутакаббир Валид ибн Муғийра бўлиши мумкин. Ундан ташқари, оят иккинчи шахсга эмас, учунчи шахсга қарата хитоб қилинган. Бу ҳам ушбу таржимани қўллаб-қувватлайди. Демак, Расулуллоҳнинг ёнига кўр инсон (Абдуллоҳ ибн Умму Мактум) келиб қўшилгани сабабли, у ерда ўтирган Валид ибн Муғийра кўр инсон билан бир даврада ўтиришдан ор қилиб, кибрланиб, афтини буриштирган ва Расулуллоҳнинг суҳбатидан юз ўгирган бўлиши мумкин. Бошқа кўплаб тафсирларда ривоятларга асосланган ҳолда афтини буриштирган ва юз ўгирган шахс Муҳаммад а.с. деб таъвил қилинади. Ундай бўлса, Расулуллоҳ одам ажратадиган, мутакаббир, даъватт асносида ожизларни иккинчи ўринга қўйиб, кофир ва мутакаббир зодагонларни биринчи ўринга қўядиган шахсга айланиб қолади. Расулуллоҳда бундай хулқ-атвор бўлмаган. У кишининг хулқи жуда гўзал бўлган (Қалам 68:4).

[2800] Бу оят, инсонларни Исломга даъват қилишда шахсларни танлаб даъват қилишни, бой-камбағал, соғлом ёки бемор дея даъват асносида бировни ажратиб қўйишликни қоралайди.

^[2801] Аллоҳ таоло Пайғамбаримизга бундай муомала ва хатти-ҳаракатларни таъқиқлаб қўйган ва шундай деган: «Сўрагувчига қўполлик қилма!» (Зуҳа 93/10). Эй Муҳаммад! Раббининг розилигини истаб эртай-у кеч Унга дуо қиладиганларни ўзингдан узоқлаштирма! Уларни ҳеч бир ҳисоби сендан олинмайди. Сени ҳам ҳеч бир ҳисобинг улардан олинмайди. Акси бўлганда, уларни узоқлаштирган бўлар эдинг. Агар уларни ўзингдан узоқлаштирсанг, ҳақсизлик қилувчи золимлардан бўлиб қоласан.” (Анъом 6/52)

[2802] Ўхшаш оятлар: Муззаммил 73:19, Муддассир 74:54-55, Инсон 76:29, Набаъ 78:39, Таквир 81:27-28.

^[2803] Инсон мукаррам бир борлиқ бўлгани боис, у учун тутилган дафтар ҳам мукаррамдир ва ўзгача хусусиятга эгадир.

[2804] Бу оятдаги ўлчов инсоннинг эркак ёки аёллигини, ранги-рўйини, днкасини, шаклини ва ажали мусаммосини белгилашга ишорат қилади. Мана шу нарсаарни инсон туг;илишидан олдин онасининг қорнида эканида ҳам, туғилганидан кейин ҳам ўзгиртира олмайди. Ундан бошқа ишлар унинг ўз ихтиёрига топшириб қўйилади. Келгуси оят ҳам бунинг яққол далилидир.

^[2805] Бу оятдаги йўл абадий қутилиш йўли бўлган жаннат йўлига ишорат қилиши мумкин. Чунки, Аллоҳ таоло бандаларини абадий саодатга эришиши учун уларга ақл, фаросат, идрок, ирода берди. Ундан ташқари, ораларидан элчилар танлаб олиб, уларга тўғри йўлни кўрсатадиган оят-кўрсатмалар юборди. Мана шу шаклда АЛлоҳ бандага ҳақ билан ботил йўлни яққол кўрсатиб берган бўлади (Балад 90:10).

^[2806] 38- оятга кўра, охиратда юзи қаро, жиноятчи бўлган кимсалар яқинларидан қочади. Маориж 70:11-14 оятлари ҳам шунга ишорат қилади. Гуноҳдан сақланган кимсаларнинг дўстлиги ва яқинлиги сақланиб қолинади (Зухруф 43/67).

[2807] Таквир сураси, Маккада тушган, 29 оят. Тушиш тартиби 7, ёзилиш тартиби 81.

^[2808] Салла ўраш учун арат тилида “куввиро” феъли ишлатилади. Демак, қиёматда қуёш жуда тез айланиб кетади, ёки тортиш кучи орқали атрофига бошқа сайёраларни ўраб олади. Зеро, Қиёмат 75:9 оятда қуёш билан ой бирлаштирилади, деб келтирилган.

^[2809] Араблар 10 ойлик ҳомила туяга «ушаро» дейди. Бу оятдаги ал-ишару калимасига ҳам кўп тафсирчилар 10 ойлик ҳомиладор туялар деб маъно беришган. Қиёматда 10 ойлик ҳомила туяни аҳамияти йўқ. Шу сабабли биз бу калимага «муошарат», яъни биргаликда яшаш, деб маъно бердик. Зеро, қиёматда ҳеч ким бир-бирига ота-бола, қуда-анда бўлиб қолмайди.

^[2810] Қуръонда инсоннинг руҳига ҳам баданига ҳам нафс дейилади. Қиёматда барчанинг руҳи ўз баданига бирлаштирилади. Бу ҳолат ер остидаги бадан руҳ қабул илишга тайёр бўлганидан кейин амалга оширилади (Сажда 22:8-9).

[2811] Қиз фарзанд кўрса ранжийдиган, Аллоҳнинг неъматига шукр қилмайдиганнонкўр  кимсалар ҳақида бошқа ўхшаш оятлар: Наҳл 16:58-59, Зухруф 43:17.

^[2812] Жаннаат қиёматда ерга яқинлаштирилади. Ўхшаш оятлар: (Анбиё 21:104, Нажм 53:14-15).

[2813] Оятга «Нури сўниб, қора туйнукка айланиб кетган юлдузлар» деб таржима қилса ҳам бўлади.

^[2814] «Элчининг сўзи» дегани элчи олиб келган сўз, дегани бўлади. Оятдаги элчи ибораси Жаброил фариштага ишорат қилади. Таквир 81/19-20 оятлар ҳам шунга далолат қилади. Баъзи бир кофирлар Қуръон оятларини Муҳаммад а.с.га бошқа инсонлар ўргатди деб, бошқалари эса, уни ўзи тўқиб олди деб туҳмат қилишган (Фурқон 25/4). Яна бошқалари нима деб туҳмат қилингани келгусидаги оятлардан аён бўлади. Яъни, Қуръон Муҳаммад алайиссаломга фақат элчи жаброил фаришта орқали ўргатилгани билдирилмоқда.

^[2815] Яъни, Жабройил алаҳйиссалом пайғамбарларга ваҳий олиб келаётганида у билан бирга уни ёнида кўплаб малаклар  бирга келишади. … (Жин 72/27-28)

[2816] Мажнун эмас, деганда икки хил маъно чиқади: 1) Жин ва шайтонлар васвасаси остига тушиб қолмаган. 2) Ақлини йўқотиб телба бўлиб қолмаган. Расулуллоҳ бундай ҳолатга алсо тушиб қолмаган.

^[2817] Расулуллоҳ жаброил фариштани илк бор Хиро ғоридан ташқарига чиқишда уфқда муаллақ ҳолда кўрган. Ўхшаш оят: (Нажм 53/3-12). Икккинчи марта эса, Исро кечаси Мунтаҳо дарахти ёнида кўрган (нажм 53:14).

^[2818] Аллоҳ Ўзи муносиб билган ғайб хабарларни элчиларига фаришталар орқали билдиради (Жин 72:26-28).

^[2819] Маккали мушриклар Муҳаммад алайҳиссаломни жинлар таъсирига тушиб қолган деб юришган. Инсон ва жиларни йўлдан чиққанлари ва Аллоҳ таоло тарафидан лаънатланганларига шайтон дейилади (Анъом 6:112).

[2820] Ўхшаш оятлар: Муззаммил 73:19, Муддассир 74:54-55, Инсон 76:29, набаъ 78:39, Абаса 80:11-12.

[2821] Ўхшаш оятлар: Муддассир 74:56, Инсон 76:30.

[2822] Инфитор сураси, маккада тушган, 19 оят. Тушиш тартиби 82, ёзилиш тартиби 82.

^[2823] Ўхшаш оятлар: Набаъ 78:19, Маориж 70:8, Раҳмон 55:37.

^[2824]Инсонлар ердан қайта яратилиб чиқарилишидан олдин ер сув остида қолади. Шундан сўнг, Одам алайҳиссалом яратилган муҳит яъни, шилимшиқ ва чиритиб тайёрланган лой муҳити пайдо бўлади. Ўликларни баданларидан қолган ва уларни барча хусусиятлари мужассам бўлган зарралари худди экин майдонига сепилган уруғлардек бўлиниб, аста-секин ривожланиши ва қайтадан яратилиш бошланади. Қўшимча маълумот учун қаранг: Маориж 70:4 ва давоми, Қоф 50:4, Луқмон 31:28, Аъроф 7:129.

[2825] Яъни, қабрдаги ўликлар қайтадан яратилиб ер юзига чиқарилганида.

^[2826] Шаъа = شاء феълининг ўзаги — «нарсани пайдо қилиш», «бор қилиш», маъноларини билдирувчи “шайъ = شيء = нарса”дир. (Муфрадот). Аллоҳ бирон нарсани пайдо қилиб бор қилиши — Ўзи қўйган қонун-қоида ва ўлчовларига кўра керакли қилиб қўйган нарсаларни қилиши билан ҳосил бўлади.

Аллоҳ таолони Бариъ сифати бўлиб, ҳар бир ярагтан нарсасини фарқли яратади, деган маънони билдиради. [2 *] Аллоҳ “ри оне” унвонига эга; ҳар бири бошқача нарсаларни яратади. Шунинг учун ҳар бир кишининг тузилиши бошқалардан фарқ қилади.

^[2827] Дин сўзи билан дайн сўзи маъно жиҳатидан ҳам ҳарфлари билан ҳам бир-бирига жуда яқин ва боғлиқ. Чунки, дин — ким нимага ҳақли бўлса ана ўша ишни қилиши ва ўз ҳаққига эга бўлишидир. Дайн эса — ким мукофотга ҳақли бўлса мукофот, жазога лойиқ бўлса жазо олиши деган маъноларни билдиради. Қиёматда кимга нима муносиб эканини фақат Аллоҳ ҳал қилади.

^[2828] Бу оятга «Бироқ, тепангизда (сиз ҳақингиздаги маълумотларни) эҳтиёткорлик билан сақлаб қолувчилар бор.» деб маъно берса ҳам бўлади.

… (Раъд 13/11)

^[2829] Инсонни икки тарафидаги фаришталар инсонларни қилган ишларнии билиб туришади. Қалбидаги нарсани эса Аллоҳдан бошқа ҳеч ким билмайди. Чунки ғайбни фақат Аллоҳ билади. … (Қоф 50/18)

[2830] Сарҳисоб кунда ёлғиз ҳукмрон ҳам Аллоҳнинг ўзи, подишоҳ ҳам ўзи, ҳукм берувчи ҳам ўзи, шафоат эгаси ҳам ўзи (Фотиҳа 1:4, Бақара 2:254, Луқмон 31:33, фатир 35:18, Зумар 39:44.

[2831] Мутоффифин сураси, Маккада тушган, 36 оят. Тушиш тартиби 86, ёзилиш тартиби 83.

[2832] Бу оятдаги бирлик шахсга кўплик маъно берилишининг сабаби, келгуси оятда у кишига кўплик замир келганидир.

^[2833] Яъни, қилмишлари сабабли виждонсизлашиб бораверган. виждонини еб битирадиган ёмон хислат қалбига ўрнашиб олган ва аста-секин уни қалбини-виждонини кемириб боради. Агар тавба қилиб қайтмаса, Жаҳим азобига гирифтор бўлиши аниқ.

[2834] Раббидан тўсилиб қолиши деганда, Аллоҳни кўришдан то;силади, деган маъно чиқмайди. Ҳамда, бу ҳолат жаннат ёи жаҳаннамда эмас, маҳшар майдонидаги ҳолатга алоқадор оятдир. Аллоҳни кўриш ҳақидаги иддаолар эса, бу ҳолат жаннатда содир бўлиши ҳақида айтилади.  Зеро, Аллоҳнинг зотини инсон алсо кўра олмаслиги ҳақидаги оят ҳаммага маълум (Анъом 6:103). Бу оятдаги маҳрумлик, Аллоҳ таолони бандаларига берадиган охиратдаги барча яхшиликларидан – мағфирайидан, жаннатидан, розилигдан, авфи ва раҳматидан маҳрум бўлишидир.

^[2835] Демак, Наийм жаннатидаги аброрла ичадиган ичимлик ичилганидан кейин, у ўзидан миск таъми, ҳиди ва асорати қолдиради. Дунёдаги шароблар каби озидан бадбўй ҳид, ёқимсиз таъм қолдирмайди.

[2836] Агар бу оят аввалги оятдан ҳол шаклида таржима қилинса, жаҳаннамда азобланаётган кофир кимсаларни жаннатдаги мўминлар тахт устида ўтирганида кўриши мумкин экани маълум бўлади.

[2837] Демак, ҳар қандай жиноятга айнан ўзига ўхшаш жазо билан жазолантирилади. Ислом ва мусулмонларнинг устидан кунганлага, ўзларини масхахра қилининадиган азоб билан азоб берилади.

[2838] Иншиқоқ сураси, Маккада тушган, 25 оят, Тушиш тартиби 83, ёзилиш тартиби 84.

^[2839] Ўхшаш оят:  (Тоҳа 20/105-107). Мана шу шаклда ер узатилган ва каттайтирилгна бўлади.

^[2840] 2- оятни 1- оятга жавоб қилиб таржима қилганимиздек, 5- оятни ҳам 3- ва 4- оятларга жавоб қилиб таржима қилдик ва оят бошида “و = вов” ҳарфи зиёда деб билдик. (Маолимут-Танзил, БАҒОВИЙ)

[2841] Ўхшаш оятлар:  Фурқон 25:12-13.

^[2842] Сажда – эгилиш ва ўзини паст билишдир (Муфрадот). Бўйин эгиш деганда, сажда қилишни ҳам, ҳукмига бош эгиб итоат қилишни ҳам билдиради.

[2843] , Буруж сураси, Маккада тушган, 22 оят. Тушиш тартиби 27, ёзилиш тартиби 85.

^[2844] Бурж  — Араб тилида кўшк ва қалъа маносини билдиради (Мақоойис). Буржлар — осмонда чиройли кўшклар ва қалъалар каби кўринган юлдузлар жамланмасидир. Ўхшаш оятлар Ҳижр 15:16, Анбиё 21:61.

^[2845] Шоҳид -гувоҳ бўлувчи ва кўрувчи, машҳуд — гувоҳ бўлинган ва кўрилган деган маъноларни ифодалайди. Бу иккаласидан мурод айнан мана шу сураннг 4, 5, 6, 7, ва 8- оятларида айтиб ўтилган азоб-у қийноққа солинган мўминлар ва уларни қийналишини томоша қилиб қараб турган золимлар бўлиши мумкин. Ёки, балоғат ёшига етиб ички ва ташқи ҳаётидан атрофлича кўриб ўрганиб ўзини яратган ва бошқариб турадиган эгаси (раббиси) бор экани ҳақида ичидан ўз-ўзига гувоҳ бўлган кишилар ва гувоҳлик келтирилган Аллоҳ ирода қилинган бўлиши ҳам мумкин. Алоқадор ва ўхшаш оятлар:  (Аъроф 7/172-174)

[2846] Бу оятдаги чуқур эгалари бўлган кофир ва золимлар, ҳамда уларнинг қўл остида азобланган мўминлар айнан кимлар экани ҳақида оятда баён қилинмаган. Бу ҳақидаги ривоятлар эса фарқли. Шу боис, биз ҳам муайян бир ривоятни олмадик. Оятдаги ҳикмат бир маънода Ислом уммамтига тасалли, яна бир маънода ибратдир ва сабрга тарғибдир. Тарихда қайсидир юртда Ислом ва мусулонларнинг душманлари бўлган кофир ва золимлар мусулмонларни оловли чуқурга ташлаб ёқиб ўлдирган. Аллоҳ уларни лаънатлади. Демак, мусулмон кишининг бошига мана шундай оғир аҳвол тушган тақдирда ҳам, имонидан воз кечмасдан сабр қилиши, дунёлигини охиратидан устун тутмасдан, Аллоҳга ва охиратга бўлган ишончида сусткашлик қилмаслиги керак.

^[2847] Мўминларни қандай қийнаган бўлса, уларга ҳам жаҳаннамда ана шундай азоб-у қийноқ бор. Чунки, охиратда ҳар кимга ўз қилмишига яраша жазо ёки мукофот берилади (Оли Имрон 3:25, Зумар 39:70).

^[2848] Ўхшаш оятлар:  Юнус 10:4.

[2849] Яъни, Аллоҳ таоло бировнинг хоҳишига қараб иш қилмайди. Уни ҳеч ким ҳеч қачон бирор нарсага мажбур қилолмайди. Ҳамма нарсани Ўз хоҳиш-иродаси асосида қилади.

^[2850] Солиҳ алайҳисслом элчи бўлиб келган Самуд халқи тоғ-у тошлари, боғ-у роғлари, чаймаи-булоқлари, экин майдонлари ва хурмозозлари бор юртда яшарди (Шуқаро 26/147-148). Уларнинг қояларни ўйиб барпо қилган уйлари ва теккис ерларга қурган саройлари бўлган. (Аъроф 7:74; Ҳижр 15:82; Шуаро 26:149; Фажр 89:9). Солиҳ алайҳиссалом олиб келган оятлар ва кўрсатган туя мўъжизаси уларни қаноатлантирган эди, лекин унга ишониши ва олиб келган диний ҳукмлар  уларнинг шахсий манфаатлаарига тўғри келмагани учун унга ишонишмаган. Фиръавн ва хонадони ҳам ҳудди шундай эди. (Намл 27:13-14)

[2851] Пайғамбаримиз Муҳаммад а.с.ни ёлғончига чиқарганлар аслида у кишига нозил бўлган Қуръонни ёлғонламоқчи бўлишган (Анъом 6:33). Пайғамбарга бўлган имон Аллоҳнинг китоби бўлмиш Қуръони Каримга бўлган имон билан чамбарчас боғлиқдир.

^[2852] «Лавфул маҳфуздадир» деган иборадан икки хил маъно чиқади;
1) «Қуръон Илоҳий қудрат ила то қиёматгача муҳофаза қилинадиган лавҳаларда/китобларда сақланиб турилади». Бунга ишорат қилган оят: (Ҳижр 15:9).
2) «Қуръон оятлари Муҳаммад алайҳиссаломга нозил бўлишидан олдин муҳофаза қилинган лавҳага ёзиб қўйилади». Бунга ишорат қилган оят: Ҳадид 57:23.
Лавҳ — жинси, ранги, шакли, ҳажми ва тури қандай бўлишидан қатъий назар, унга бирор нарса ёзиб сақлаб қолиш учун махсус тайёрланган ҳар нарсага лавҳа дейилади. Замонавий теҳнологиялар учун махсус тайёрланган чип, диск, пластик карта ва шу каби ҳар қандай маълумотни ўзида сақлаб қоладиган хусусиятга эга бўлган жиҳозга лавҳа дейилади.

[2853] Ўхшаш оятлар:  Анъом 6:61, Раъд 13:11, Инфитор 82:10.

[2854] Ўхшаш оятлар: Лайл 92:5-7.

[2855] Ғошия сураси, Маккада тушган, 26 оят. Тушиш тартиби 68, ёзилиҳ тартиби 88.

[2856] «Ғошия» қиёмат номларидан биридир.

[2857] Бу дунёда Аллоҳга ҳурмат кўрсатмаган, Унга бўйиб эгиб сажда қилмаган, Аллоҳ учун ҳаракат қилмаган кофир кимсалар, охиратда оёқлари ва бўйинларига темир кишанлар тақилиб судралгани учун (Раъд 13:5, Ғофир 40:71), толиққан ва чарчаган аҳволда бўлади, бу дунёда ўз ихтиёри билан Аллоҳга таъзим қилмаган кимсалар охиратда мажбуран бошлари эгдирилади ва мана шу аҳволда жаҳаннамга улоқтирилади.

[2858] Бу дунёнинг ўзида ҳам икки хил булоққа гувоҳ бўламиз. Бири ширин ва чанқоқ қондирадиган совуқ, бири эса, шўр ва куйдирадиган даражада иссиқ бўлади. Аллоҳ таоло бизни жаннатдаги чашмалардан суғоришини, жаҳаннамдаги қайноқ булоқлардан сақлашини ёлвориб сўраб қоламиз.

^[2859] Муфассир Ибн Касир таъкидлаганидек, бу оятдаги накра – исбот маъносидаги накра бўлиб, булоқ жинсини ифодалайди, бу билан битта булоқ қасд тушунилмайди. Яъни, у жаннатда турли-туман булоқлар оқиб туради.

^[2860] Араб тили мутахассиси ал-Мубаррад бу оятдаги ибл калимасига «катта булут тўпланмаси» деб таржима қилган. (Шавконий, Фатҳул Қодийр). «Ал-Қомус»да ҳам, «ибл» деб туя карвонидек кўринган ёмғир юкланиб келаётган булутларга айтилиши билдирилган. Бу оятнинг ортидан осмон, тоғ-у тошлар ва ер-юзи ҳақида зикр қилингани учун, биз ҳам мана шу таржимани олдик. Қўшимча маълумот учун фил сурасидаги абобил камисани изоҳига қаранг (Фил 105;3). Яъни, аслида ўзи қўлда ушлаб бўлмас, жуда ҳам енгил шабода билан ҳам тарқалиб кетадиган булутларга бир ибрат назари билан қарамайдиларми? У булутлардан жуда ам кўп ва жуда ҳам оғир миқдордаги сув тўпланиб ундан ерга тушади. Бу оятда эътиборни тортган бир жиҳат шуки, булутларни яратилиши, уларни қандай хусусиятларга эга экани, қандай қилиб ўзи енгил ва муаллақ турган булутлар жуда катта миқдордаги сувни ўзида ушлаб турганига эътибор бериш ва бу хусусда илмий изланишлар олиб боришга туртки бўлади.

[2861] Фажр сураси, Маккада тушган, 30 оят. Тушиш тартиби 10, ёзилиш тартиби  89.

^[2862] Тун уч қисмга, кундуз икки қисмга бўлинади. Биринчиси саҳарлик вақти бўлиб, буни «фажри козиб» дейилади. Чунки, ўша вақт тонг ёришишни бошлагандек кўринади-да, кейин яна осмон қоронғулашиб қолади. Бир оз вақтдан ўтиб ҳақиқий тонг ёришиши бошланади ва ўша вақт саҳарги дуо-илтижо/бамдод  вақти киради (Зориёт 51:18).

^[2863] Бу оятдаги ўнта кеча Рамазон ойининг ўнта кечасига ишорат қилади. Чунки (Бақара 2/187) оятда Рамазон ойида масжидларда эътикоф ўтириш ҳақида айтилган. Қадр кечаси айнан мана шу ўн кундан бирида бўлади.

^[2864] Оятдаги ўн кеча ҳақида маълумот олмоқчи бўлсангиз, Қадр 97/ 5; Духон 44/1-6; Бақара 2/185- оятларга оятларга ва уларни изоҳларига қаранг.

^[2865] Од халқига Ҳуд а.с. Ҳуд алайҳиссалом пайғамбар қилиб юборилган. Ўша халққа берилган жазо қуйидаги оятларда баён қилинган: Ҳуд 11/58-60; Шуаро 26/129; Фуссилат 41/13-16; Аҳқоф 46/21-26; Зориёт 51/41-42; Қомар 54/18-21; Алҳаққо 69/6-8.

^[2866] Бу халқга ҳазрати Солиҳ пайғамбар элчи қилиб юборилган. Унинг кофир халқига берилган жазо қуйидаги оятларда баён қилинган: Аъроф 7/73-79; Ҳуд 11/61-68; Шуаро 26/141-159; Намл 27/45-53; Фуссилат 41/17-18; Зориёт 51/43-45; Қомар 54/23-31; Алҳаққо 695; Шамс 91/11-15.

[2867] Xalq kalimasi

[2868] Турос – маъно жиҳатидан бир инсондан бошқа бир инсонқа қолдирилган мол-мулк маъносини билдирганидек, Аллоҳ таоло тарафидан бандаларига берилган ер ости ва ер усти ҳар қандай бойликлар ва мол-мулклар ҳамда ерланинг барчасини ўз ичига олади. Меросни Аллоҳ тақсимлагандек ажратмасдан, бошқаларнинг ҳақини ўз ҳақига қўшиб еб кетганларга қаттиқ огоҳлантирувдир бу оят. Қаранг: Муфрадот, Лисан, Маоний ва бошқа арабтили сўликлари.

^[2869] Оятга берилган маъно учун қаранг: Фахруддин ар-Розий, Бағовий, Қуртубий ва Мотрудий тафсирларига қаранг.

^[2870] Демак, жаннатга Аллоҳ рози бўлган бандалар киради ва ўша бандалар ҳам Аллоҳ берган жаннатдан рози ва мамнун бўлади.

[2871] Аллоҳ ва Расулига бўйсуниб яшаган инсонлар қиёматда Аллоҳнинг суюкли бандалари (пайғамбарлар, сиддиқлар, шаҳидлар ва солиҳлар) билан бирга бўлади (Нисо 4:69).

[2872] Балад сураси, Маккада тушган, 20 оят. Тушиш тартиби 35, ёзилиш тартиби 90.

^[2873] Лисанул Араб сўзлиги ва Бақара 2/233; Ихлос 112/3 оятига кўра «волид» калимасига ота-она деб маъно бердик.

^[2874] Инсон дунё ва охират ишларини уддасидан чиқадиган, дунё ва охирати учун кўксини талқон қила оладиган иқтидорда яратилган.

^[2875] Ҳар бир инсон қайси йўл тўғри ва қайси йўл нотўғри эканини ўз билими ва виждони орқали билиб олади ва буни тушуниб етади. Тўғри йўлда юрганида қалби роҳатланишни, нотўғри йўлда юрганда эса виждони қийланишни бошлайди. Мана шу сабабли, залолат йўли ҳам ҳидоят йўли ҳам ойдек равшандир. Энди, у икки йўлнинг қай бирида юришни унинг ўзи танлайди.

[2876] Шамс сураси, Маккада тушган, 15 оят. Тушиш тартиби 26, ёзилиш тартиби 91.

^[2877] Илҳом – Аллоҳ таоло бандаларни қалбига бирон нарсани сездириб, билдириб қўйишидир. Алоқадор ва ўхшаш оятлар: Аъроф 7:172, Рум 30:30, Ҳужурот 49:7.

^[2878] Ўхшаш оятлар: Аъроф7:74.

^[2879] Ўхшаш оятлар:  Шуаро 26:141-159, Қомар 54:23-31.

^[2880] Ҳуд 11:66-68. Бу оятдан шундай ибрат олинади; бир миллат ичида бутун халқни исён ва ғалаёнга ташвиқ қиладиган, натижада бошларига бало келишига сабабчи бўладиган нотавон кимсалар ҳам учраб туради. Ундай кимсаларга алсо эргашиб бўлмайди. Акс ҳолда, бутун халқнинг бошига бало келиши мумкин. Аслида, барча инсонлар бир-бирини яхшиликка буюриб, ёмонликлардан қайтариши керак (Оли Имрон 3:103). Мана шунда жамият тинч, осуда ва фаровон ҳаёт кечиради.Мана шундай халқ бахтли яшайди.

^[2881] Оятдаги замир 12-оятдаги «ашқо-ҳа»калимаси билан боғланиб, тафсирий таржима қилинди.

^[2882] Зуҳо сураси, Маккада тушган, 11 оят. Тушиш тартиби 11, ёзилиш тартиби 93.

^[2883] «Сажа» (سَجَى) осудалашмоқ, сокинлашмоқ дегани. Ҳануз тун қоронғуси қопламаган ва зим-зиё бўлмаган тунга «лайлатун сажия» дейилади. (ал-Айн). Баъзи бир қуёшсиз ўтадиган кундузларнинг ёп-ёруғ кечаларида хуфтон вақти киргани мана ишоратлар орқали билинади.

[2884] Бу оятдаги «охират» калимасига охират ҳаёти деб маъно берса ҳам бўлади, ёки пайғамбарлигининг сўнги даврлари деб маъно берса ҳам бўлади. Чункки, бу сура илк рисолат даврларида тушган. У даврларда эса Муҳаммад алайҳиссалом ва у кишига ишониб эргашган оз сонлй мусулмонлар учун қийин кечган. Кофир ва мушриклар тарафидан тазийқлар, қаршиликлар ва исёнлар кўп бўлган.

^[2885] Пайғамбаримизни бу ҳолатини (Шўро 42:51-53) ояти кўрсатиб берган.

[2886] Расулуллоҳ етимликда улғайганлиги сабабли у киши етимликка қандай эканини яхши билган. Шу боис, Аллоҳ таоло етимларга алсо қаттиққўллик қилмасликка, жеркимасликка буюрмоқда.

^[2887] Ўзини муҳтожлигини бошқаларга айтиб, улардан нарса сўрагувчи кишига «соил» дейилади. Бу оят маънавий нарса сўраган кишини ҳам, моддий нарса сўраган кишини ҳам ўз ичига олиши мумкин.

[2888] Аллоҳ тарафидан Расулуллоҳга берилган энг буюк неъмат пайғамбарлик, Қуръонни берилиши ва ҳидоят неъматидир. Ушбу сурада айтиб ўтилган ишлар ҳам Аллоҳнинг неъматидир. Оят, инсон ўзидаги неъматларни эътироф этиши ва уни тан олиб Аллоҳнинг инъоми эканини айтиб туриши кераклигини билдирмоқда.

[2889] Иншироҳсураси, Маккадатушган, 8 оятданиборат. Тушиш тартиби 12, ёзилиш тартиби 94.

[2890]Бағрини ёки қалбини кенг қилиб қўйиш деганда, инсоннинг қалби, зеҳни, виждони ва онгидан, ҳақ ва ҳақиқатни кўриш ва қабул қилишга, имон ва лутфи илоҳийни қабул қилишга, Аллоҳдан келган ваҳий ва пайғамбарликни қабул қилишга тўсқинлик қиладиган ҳар қандай маънавий тўсиқлар, шубҳалар, эътироз ва тушунмовчиликларни олиб ташланишига айтилади. Пайғамбар алайҳиссалом ўзига келган илк ваҳийни қабул қилишда, унга ишонишда, ҳаётига татбиқ қилиш ва уни бошқаларга етказишда асло тараддуд қилмаси, қийналмаади ва ортга қайтмади. Зотан, Аллоҳ қайси бандасини ҳидоятга муваффақ қилмоқчи бўлса, уни қалбини Иломга кенг қилиб очиб қўяди (Анъом 6/125).

^[2891]Араб тилида «визр» деб оғир юкка ҳамда гуноҳларга ишлатилади. Бунга Анъом 6/164, Исро 17/15, Тоҳа 20/100 ва бошқа оятлар далила бўлади. Дунёда тўғри йўлда юрмагннинсонлар гуноҳ юкини ўз зиммасига олган бўлади ва охиратда бундан жавобгар бўлади. Пайғамбар алайҳиссалом Макка аҳолиси ширк ва адолатсизликка ботиб кетгани учун, улардан безор бўлиб, Рамазон ойлари ва бошқа ойларда Ҳиро ғорига чиқиб кетарди. У киши ҳақ йўлни излар эди. Агар ҳидоятга мушарраф бўлмаса, охиратда гуноҳ юкини кўтаришдан қўрқар эди. Зуҳо сурасининг 3-8 оятларида билдирилганидек, тўғри йўлни тополмай излаб юрганида, Аллоҳ у кишини ҳидоят қилди, ёлғиз ташлаб қўймади. У кишини «белини букаётган оғир юк» ўша ташвиш эди.

[2892]Пайғамбар алайҳиссалом умматларига ўз жонларидан ҳам аввалда, биринчи ўринда туради (Аҳзоб 33/6, Инсонлар ораларида Расулуллоҳни ҳакам қилмагунча чин мўмин бўлмайди Нисо 4/65, Мўминлар у кишини олдида баланд овозда гаплашишдан унинг оҳангидан ўз оҳангларини баланд қилиб юборишдан ман этилдилар Ҳужурот 49/2, брон бир инсон Аллоҳга ишонса-ю, лекин Муҳаммад алайҳиссалом Аллоҳнинг элчиси ва пайғамбари эканига ишонмаса, имонимукаммал бўлмайдиган қилиб қўйди Фатҳ 49/29, у Аллоҳнинг сўнги пайғамбари бўлди Аҳзоб 33/40, унинг хулқи гўзал деб аталди Қалам 68/4, Аллоҳга ва охиратга ишонган инсонлар учун унда энг гўзал ибрат ва намуна борлиги, шу сабабли унга эргашиш кераклиги айтилди Аҳзоб 33/21, Моида 5/81. Булардан бошқа яна кўплаб расулуллоҳнинг шаъни ва қадри юксаклигига далолат қиладиган оятлар бор.

^[2893]Агар «уср-қийинчилик»калимасидаги алиф-лом жинс учун бўлса “ҳар қандай қийинчилик ортидан икки баробар енгиллик бўлади”, деган маъно берилади. Агар алиф лом таъриф учун бўлса “Сендаги қийинчиликка икки баробар қулайлик билан ёрдам берилади”, деган маъно берилади. Араб тилидаги «маъа»калимаси ҳам биргаликда ҳамда нусрат ва ёрдам маъноларни ифода қилади.

^[2894]Бу оятда келтирилган биринчи қулайлик Пайғамбар алайҳиссаломни белини буккан юкни олиб ташланиши – у кишига ваҳий келиб, тўғри йўлга босланишидир. Иккинчи қулайлик эса, қадр-қийматини юксалишидир. Чунки қулайликни зидди бўлган қийинчилик алиф-лом билан келтирилган бўлиб, оятни бошида айтиб ўтилган қийинчиликка ишорат қилади. Бу оят нозил бўлганида Пайғамбаримиз шу хушхабарни айтгани ривоят қилинган: «Битта қийинчилик иккита қулайликни асло енга олмайди.» (Тобарий). Бундан шу нарса маълум бўладики, Расулуллоҳ ўзига рисолат келишидан олдин маънан қийналиб юрган.

^[2895]Бу сўнги икки оят қуйидагича изоҳланиши мумкин: «Эй Муҳаммад! Бирон бир керакли дунё ишидан бўшаганингда, бекор қолмасдан, вақтингни бўш ўтказмасдан дарҳол ибодат қилишга кириш, ибодатга кирганда ҳам дунё ишидан буткул хаёлингни уз, ниятинг, ихлосинг ва бутун фикр-у хаёлинг ёлғиз Аллоҳ учун бўлсин.» Мана шу оятни ҳукмига кўра Пайғамбар алайҳиссаломдан: «Таом ҳозир бўлганда ибодат қилинмайди…» (Муслим, 560) ва «Намоз билан кечки таом бир вақтда келиб қолса, аввал кечки таомни бошла» (Бухорий, 5465) мазмундаги гапларни айтган.

[2896]Тин сураси, Маккада тушган, 8 оятдан иборат. Тушиш тартиби 28, ёзилиш тартиби 95.

^[2897]Тин ва Зайтун калималари Нуҳ, Иброҳим ва исо пайғамбарларлар ваҳий олган фаластиндаги иккита тоғдир (Саолибий ва Тантовий тафсирлари). Баъзилар бу иккаласини Қуддусдаги иккита масжид – Байтул-Мақдис ва Ҳакф эгаларининг масжиди деган. Баъзиалар оддий анжир ва зайтун мвалари деган (Имом Мотрудий). Синин тоғи – Мусо пайғамбар ваҳий олган тоғдир. Бу тоғни Сино тоғи ҳам дейилади (Муъмунин 23/20, Тобарий тафсири). Омон юрт эса маккадир. Аллоҳ таоло учта оятда ўтмишдаги пайғамбар ваҳий олган учта тоғни зикр қилиб, ортидан Маккани зикр қилди. Муҳаммад алайҳиссалом илк ваҳийни Маккадаги Ҳиро ғорида олган. Бу жойлар инсоният учун энг муҳим жойлар ҳисобланади. Чунки, ўша ерларда бутун борлиқни яратган Эгаси – Аллоҳ билан инсоният ўртасида алоқа ўрнатилди, инсониятга ҳаёт йўлларини кўрсатадиган илоҳий дастур – қўлланмалар нозил бўлди. У жойлар албатта қадрли ва муборак жойлардир.

[2898]Араб тилидаги «радд» калимаси, бир нарсанинг айнан ўзини бир жойга қайтиши ва ўзгариши ёки, унинг бир аҳволдан бошқа бир аҳволга ўзгариши учун ҳам ишлатилади (Умдатул-Ҳуффоз, Анъом 6/28, Оли Имрон 3/149 оятлар таржимаси).

[2899]Инсон агар ҳаётда уни яратган Аллоҳга ва ўз давридаги пайғамбар ва унга юборилган илоҳий китобга ишонса ва унга амал қилиб ҳаёт кечирса эди, яратилишдаги шакли-шамойили гўзал бўлганидек, оқибати, охиратда борадиган жойи ҳам гўзал ва чиройли бўларди. Биироқ, баъзи нонкўр кимсалар Аллоҳга ва Унинг пайғамбарлари ва китоблари ишонмай, ўзини ёмон аҳволга солиб қўяди. Ундай кимсаларнинг баъзилари дунёнинг ўзидаёқ расво ҳолатга тушиб қолади, охиратда ҳам жазосини кўради. Баъзилар эса, дунёда яхши яшаб қолиши мумкин, бироқ охиратда жаҳаннамнинг энг ёмон жойига бориб тушиши муқаррар.

[2900]Инсонлар ҳаётда чиройли яшашни хоҳлаб, турли қонун-қоидалар ишлаб чиқаради ва ўша қонунлар асосида ҳукм чиқаради ва шу тариқа ҳаёт кечиради. Баъзилар Аллоҳнинг динини қабул қилмай, унга нисбатан ёлғон муносабатда бўлади. Ахир Аллоҳнинг дини энг тўғри дин эмасми?! Унинг динидаги ҳукмлар энг тўғри ҳукмлар эмасми?! Аллоҳ адолатга буюради. Исломадолатдинидир, ҳақиқатдинидир (Нисо 4/58, 138, Анъом 6/110, 152, Наҳл 16/90, Шўро 42/15, Ҳужурот 49/9).

[2901] Алақ сураси, 19 оятдан иборат, Маккада тушган. Тушиш тартиби 1, ёзилиш тартиби 96.

^[2902] Бу сурадаги илк 5 оят Муҳаммад алайҳиссаломга илк нозил бўлган ваҳий деб қабул қилинган. Бу оятларда яратилишга, ёзув-чизув ва билмаганини ўрганишга диққатни жалб қилиниши – Қуръонда энг аввал буюрилган буйруқ ён-атрофни, табиатни, ўз нафсини ва бутун борлиқни ўқиб-ўрганишга – уқишга алоқадор эканига ишорат қилмоқда. Зотан, илк пайғамбар – Одам алайҳиссаломга ҳам Аллоҳ таоло аввало борлиқлардаги нарсаларни ўргатган. (Қаранг: Бақара 2:30 ва давоми)

^[2903] Бақара 2/31- оятда «Аллоҳ Одамга борлиқларни исмини – хусусиятини ўргатди» деди. Бу оятда эса, қалам билан ўргатганини айтмоқда. Демак, ёзув-чизувни ўрганган инсон Одам, уни ўргатган эса Аллоҳдир. Шу тариқа инсонилар ичра илм-тараққиёт ёзув-чизув илми орқали ривожланган ва шаклланган.

[2904] Оятдаги «солла» иборасига «намоз ўқиётганида, диний вазифаларини бажараётганида» шаклида таржима қилса ҳам бўлади.

^[2905]Бу оят инсонларни ибодатдан, диндан тўсаётган барча учун таҳдиддир. Инсонларни Аллоҳнинг динидан тўсаётган кишилар охир-оқибат Аллоҳдан қандай жазо олишини унутмасин. Инсонларни масжидлардан тўсиш ҳам зулмдир (Бақара 2:114).

[2906] «Забония»сўзи луғатда ҳозирги тилда «полиция, зобит, хизматкор» маъноларини англатувчи «шурта, зибнийя» деган маъноларни англатади (Мадорикут Танзил). Балоғат ва усул уламоларининг аксарияти бу оятга ўхшаш бошқа оятларни бирлаштирган ҳолда забонияга жаҳаннам хизматкорлари, деб маъно берган ва бунга қуйидаги оятларни далил қилиб келтирган: (Зухруф 43:77, Ғофир 40:49-50. Ўхшаш оятлар: (Раҳмон 55:41, Қалам 68:12).

^[2907] Аллоҳ бандаларга уларнинг шоҳтомиридан ҳам яқин бўлгани учун, оятга «Аллоҳнинг розилигига яқинлаш», деб маъно бердик.

^[2908] Қадр сураси, Маккада нозил бўлган, 5 оятдан иборат, тушиш  тартиби 25, ёзилиш тартиби 25.

^[2909] Қадр кечаси Духон 46/1-6 оятларда батафсил баён қилинган. Фажр сурасининг аввалидаги оятлар ҳам айнан рамазон ойининг охирги ўн кунлик кечасига ва Қадр кечасига ишорат қилаётган бўлиши мумкин. Ўша кечада малакларга вазифа тақсимоти ўтказилади ва уларнинг ҳар бири Аллоҳдан уйруқ олиб, вазифа ерига бориш учун Аршдан айрилади. Расулуллоҳга ваҳий келтириш вазифаси ҳам шунинг учун ўша кечаси бошланган. Руҳ Қуръони Каримда 20 жойда келтирилган бўлиб, жуда ҳам кенг қамровли маълумотлар ифодалайди. Бу сурадаги руҳ буйруқ калимаси билан бирга келтирилган. Мана шу шаклда келтирилган яна учта оят бор. Илк оят қуйидагича: “Сендан руҳ ҳақидаги сўрасаҳади. Айт: «Руҳ Раббимнинг амридир. Сизларга илмдан бир оз берилган.» Исро сурасининг 85- оятида бизга берилган бир оз илм нима экани ҳақида шундай буюрилган: «…Улар Аллоҳни билимидан Унинг Ўзи имкон бергандан ортиқча ҳеч нарсани қамрай олмайдилар…» (Бақара 2/ 255, Каҳф 17/109)

Қадр кечаси Жаброил алайҳиссалом Муҳаммад алайҳиссаломга олиб келгани ҳам Аллоҳни амрларидан бўлган бир руҳ, яъни Қуръон оятлари эди (Шўро 42/52).

Аллоҳни амри бўлган руҳниг бир қисми Аллоҳ нозил қилган китоблардир. Буни иккинчи оятдан билиб оламиз: «…» (Наҳл 16/2)

Аллоҳнинг амридан бўлган руҳ Аллоҳни китоблари билан чегараланиб қолмайди. Чунки Жаброил алайҳиссалом Қадр кечаси биз саноғини билмаган фаришталардан бир донаси эди. Фаришталар Пайғамбар бўлмаган шахсларга ҳам тушади. Бунга Марям бир исол бўла олади. Мавзуга алоқадор бўлган тўртинчи оят бизга мана шу ҳақиқатни баён қилиб беради: «…» (Мўминун 40/15)

У руҳ билан инсон маънаваий қўшимча кучга эга бўлади, ўзини кучли ҳиз қилишни ва ўзини Аллоҳга тўлиқ ишониб-топширишга ўта бошлайди. Бундай кишиларнинг хусусиятлари ҳақида қуйидаги оятдан билиб оламиз: «…» (Мужодала 58/22)

Барча бу оятлардан шу нарса маълум бўладики, «амр» калимаси билан келтирилган руҳ – ўша амрнинг ичидаги нарсалари ҳисобланади. Қадр кечасида тушурилган амрлардан бирини ўз ичига олган нарса Қуръон оятлари эканига қараганда, Қадр сурасининг 4- оятининг маъноси шундай бўлади: “تَنَزَّلُ الْمَلَائِكَةُ  وَ (معهم) الرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِم مِّن كُلِّ أَمْرٍ = У кечада Фаришталар ўша руҳ (амр) бўлган ҳолда Раббининг изни ила ҳар бир амр учун тушадилар.”

Қадр кечасида биз ҳақимизда яхши қарор ва ўлчовлар белгиланиши учун у кечада Аллоҳга жуда ҳам кўп дуолар қилишимиз керак. Эътикоф ибодатининг Рамазон ойида бўлиши ва уни сўнги ўн кунликка хослаб қўйилиши мана шу кунларда бундай дуолар қилиниши кераклигига катта аҳамият кўрсатади. Пайғамбар алайҳиссалом ҳам ҳар йили айнан мана шу охирги ўн кунликда эътикофга кириб ўтиганлар. Фажр сурасидаги 10 кеча Рамазондаги эътикоф кечаларидир.

^[2910] Бу жумла накра исм билан бошлангани сабабли, тонг ерини оқариши Макка ёки Мадина билан хосланмаганини, балки дунёнинг қайси давлатида бўлишидан қатъий назар, қаерда қачон Қадр кечаси бошланиб тугаши ва қаерда тонг ери қачон оқаришини фарқи йўқлигига ишорат қилади. Агар маърифа исм билан келтирилганида ёки Макка ё Мадинада тонг ери оқаргунча деб келтирилганида, дунёнинг бошқа ерларидаги давлатларда Қадр кечалар назарда тутилмаган ва фарқли вақтларда тун бошланиб умуман фарқли вақтларда тонг оқарадиган жойларга алоқасиз бўлиб қолган бўлар эди.

^[2911] Баййина сураси, Мадинада тушган, 8 оят, тушиш тартиби 100, ёзилиш тартиби 98.

^[2912]  Аҳли китоб – Ўзлари амал қиладиган динининг китоби ҳақида маълумотга эга бўлган кишилар. Утул китаб – Уларга илоҳий китоб юборилган миллат ва халқлардир.

^[2913] Булар рисолатдан аввал ҳам йўлдан адашган кимсалар эди, рисолатдан кейин ҳам ҳатто айнан уларнинг ўзига Аллоҳнинг элчиси оятларни тиловат қилиб берганида ҳам ҳақни тан олмадилар, мушрик ширкидан, кофир куфридан айрилмади ва ўз яшаш тарзини ўзгартириб айрилмади. Шунинг учун ҳам суранинг охирги оятида улар энди жаҳаннам аҳолиси бўлиши ҳақида билдириб қўйилган.

^[2914] تلو – талвун, тиловат – тушуниб ўқиш, тафаккур билан ўқиш, ўқиган нарсасига амал қилиш, эргашиш деган маъноларни ифодалайди (Муфрадт ва Мақойис تلو моддаси).

^[2915] Аллоҳнинг китобини – унга ҳеч нарса қўшмасдан  ва айирмасдан бошқаларга тушунтириб етказиб берадиган ҳар бир мусулмон киши Қуръонни таблиғ қилувчи деб аталади ва у инсон Расулулллоҳнинг давомчиси ва Аллоҳнинг элчисининг элчиси ҳисобланади. Чунки, энди у инсон Расулуллоҳнинг вазифаси бўлган таблиғ ишини ўз зиммасига олган ва шу ишда давом этаётган бўлади. Набийлик, яъни пайғамбарлик ва ваҳий олиш якунланган, энди ҳеч кимга Аллоҳдан ваҳий келмайди, ҳеч ким пайғамбар бўлмайди, лекин Муҳаммад алайҳиссаломга келган ваҳийни таблиғ қилиб инсонларга етказиш иши қиёматгача давом этади. Аллоҳ сизу бизни шундай инсонлар қаторига ёзсин.

^[2916] Ҳар қандай қоғоз ва саҳифаларга ёзилган нарсага араб тилида китоб дейилади (Муфрадот). Бу оятда ўша саҳифаларнинг ичидаги нарсалар баён қилинганлиги ҳамда урғу шунга қаратилгани учун, китоб калимасига ҳукм деб маъно берилди.

^[2917] (Бақара 2/213). Ўзларига илоҳий китоб берилган баъзи насоролар рисолат келганидан кейин ўз хатоларини тан олдилар, Исломга кирдилар, Муҳаммад алайҳиссаломга ва Қуръонга ишондилар (Моида 5/83-85).

^[2918] Аллоҳдан бошқасининг сўзи ва ҳукми қўшилган дин холис дин бўлмайди. Шу сабабли, Аллоҳ таоло Ўзининг соф Ислом динини мукаммал бир шаклда Қуръони Каримда баён қилиб берди, уни Ўзи батафсил тафсирлаб берди ва бунга бир услуб қўйди. Ўзи белгилаб қўйган услуб ва қоидалардан бошқа йўллар билан тафсирланишини ва ҳукм олинишини катта гуноҳлар қаторига қўшиб қўйди ва бу ишга қўл урганларни ўзини Аллоҳни ўрнига қўйиб олган бўлишига ишорат қилиб ўтди (Ҳуд 11/1-2).

^[2919] Шўро 42/13-14.

^[2920] Залзала сураси, Мадинада тушган, 8 оятдан иборат, тушиш тартиби 93, ёзилиш тартиби 99.

^[2921] Яъни, ер остидаги ўликлар қайтадан тирилиб чиққанида. (Қаранг: Шўро 42/29; Анъом 6/38.)

^[2922] Ер қиёмат куни, маҳшарда жаҳаннамликларни жаҳаннамга киргизилиши арафасида тилга киради ва гапиради.( Қаранг: Намл 27/82, 85, Сажда 32/12-13, Қоф 50/29.)

^[2923] Ваҳий калимаси фақатгина элчи-фаришта воситасида пайғамбарга Аллоҳдан илоҳий сўз олиб келишнигина билдирмайди, балки, билдириб қўйиш, қалбига илҳом солиб қўйиш, буюриш ва ишора қилиш деган маъноларда ҳам ишлатилади. (Қаранг: Наҳл 16/68-69, Марям 19/11, Тоҳа 20/38.)

^[2924] Қиёмат куни китоб ўртага қўйилади. Ўшанда ҳар ким ўз қилган яхши-ёмон ишларини бирма-бир кўриб чиқади. (Каҳф 18/49)

^[2925] Одият сураси, Маккада тушган, 11 оят. Тушиш тартиби 14, ёзилиш тартиби 100.

^[2926] Булар яхши ишларда қолганларга ўрнак бўлиб илдамлик қилувчилар ҳамда ҳақ ва ҳаққат сари йўлбошчилик қилувчилардир. Биринчи оятда тақдирий «нуфус» калимаси фоил бўлган. Оятдаги «Адвун» бир нарсадан ўтиб кетишни, ошиб ўтишни, тўхташи керак бўлган жойда тўхтатмасликни билдиради (Мақойис). Баъзан бу калимага чегара ва тўсиқлардан ўтган деб айтилади. “ضَبْحً” эса, ўтинларни учуни ёқиш дегани (Мақойис). Машъала мана шундай ҳосил бўлади. Бу оятдан, қоронғуликда қолиб кетган инсонларни ёруғлик сари олиб чиқувчи, йўлини йўқотганларга йўл кўрсатувчи деган кўчма ва мажозий маънолар ҳам чиқади.

^[2927] “أغارَ” Кетма-кет, қадамма-қадам тез-тез ҳаракатга киришишган деган (Ас-Сиҳоҳ).

^[2928] Мана шу оятгача Аллоҳ таоло 5 оятда қасам ичган. Аллоҳнинг бирон нарсага қасам ичиши – ўша нарсага урғу бериш ва уни катта аҳамиятга эгалигини эслатиб ўтишидир. Оятга мана шунга қараб маъно бердик. Чунки, Аллоҳ инсонлар каби ўз гапига бошқаларни ишонтиришга муҳтож бўлганлиги учун қасам ичмайди. Бунга Унинг асло эҳтиёжи йўқ. Агар ишонтираман деганида эди, мажбуран ҳаммани Ўз каломига ишонтириб қўйган бўларди.

^[2929] Бу оятга Ториқ сураси 86/9-оятига кўра маъно бердик. Чунки бу иккала оят бир-бирини очиқлаб беради.

^[2930] Оятдаги (خَبِير) калимасига «мухбир» маъноси берилди (Муфрадот). Бу оятни Қиёмат 75/13-оят тафсирлаб беради: « У Кунда инсонга (дунёдалигида) қилиб ўтган ва кечиктириб (бажарармай қолдирган барча) нарсаларнинг хабари берилади.»

^[2931] Қориа сураси, Маккада тушган, 11 0ят. Тушиш тартиби 30, ёзилиш тартиби 101. Қориа қиёматнинг сифатларидан бири ҳисобланади. Ушбу сура ҳам ўша қиёматнинг номи билан номланган.

^[2932] Қориа – Гумбурлатиб эшит қоққан, эшикни урган ва урувчи офат ва бало маъосида ҳам келади.

Бу гумбурлаш қайта яратилган инсонларни ердан қайтиб чиқиши учун чалинадиган сурдир, яъни уйғониш ва туриш суридир.

^[2933] У кунда кофирлар ер остидаги инидан чиқиб келаётганд чигирткалардек чиқиб келишади. Қаранг: (Қомар 54/6-8.)

^[2934] Мезон – баланс, ҳисоб-китоб деган маъноларни билдиради. У кунда ҳар кимнинг ҳисоб-китоби ҳаётида қилиб ўтган ишлари ёзиб қўйилган амал дафтарига қараб қилинади (Исро 17/13-14).

[2935] 102. Такасур сураси , Маккада тушган, 8 оят.

^[2936] Бу оятдан икки фарқли маъно чиқади. 1. Ўлиб қабрларингизга киргунингизгача; 2. Яқинларингизни қабрларини зиёрат қилиб, уларни қабрини санамагунингизгача. Оятнинг матни иккинчи маънони дастаклайди. Бу ҳақида фарқли ривоятлар бор. Агар оятга 2-маъно берилса, қабрларни зиёратига бориб туришда катта манфаат борлиги ўртага чиқади.

^[2937] Бу оятдаги «ундай эмас» ифодасининг маъносидан «бундай қилманглар», деган маъно чиқади. Чунки, ҳақиқий бахт-саодат мол-дунёнинг, бола-чақанинг, ёки тарафдорларнинг кўплиги билан қўлга киритилмайди, асл қўлга киритилиши керак бўлган неъматлар охират неъматларидир. Шунинг учун, дунё неъматларини қўлга киритаман деб, охират неъматларини қўлдан чиқариб юбормаслик ва дунёни охиратдан афзал билмаслик керак.

^[2938] Бундай инсонлар ўлим онидан шундай деб қолади: «Улардан (нотўғри йўлда бўлганлардан) бирига ўлим келганида шундай дейди: «Раббим! Мени орқага қайтаринг. Ортда қолдирган ҳаётимда энди балки яхши ишларни амалга оширарман.» Йўқ, асло! Бу уни айтадиган қуруқ гапи, холос. Олдиларида қайтадан тириладиган кунларигача бир тўсиқ бор.» (Мўминун 23/99-100, Аъроф 7/53)

^[2939] Яъни, мол-мулк, бола-чақа ва тарафдорларни кўплиги билан фахрланиб юришингиз тўғри эмас, шу сабабли бу йўлингиздан қайтинглар.

^[2940] Соффат сурасининг 97-оятида «жаҳим» калимаси дунёдаги алангали ўчоққа (ўтга) ишлатилгани учун, биз шу маънони олдик.

^[2941] Баъзи иннсонлар ҳар турли ҳолатларда мен ундан кам қилмайман, мен бундай нима камим бор каби нотўғри тушунчалар билан ўзларини ширин ва осуда ҳаётларини жаҳаннамга айлантириб олишади. Натижада ўла-ўлгунча бировлардан қарзга ботган, муаммолари ҳал бўлмаган ҳолда яшайди. Агар ким ўзарга иш қилишни бас қилсалар эди, ҳар қандай ишлари осонгина, ортиқча исрофгарчиликлар ва мақтанчоқликларсиз амалга ошган бўларди.

^[2942] Аср сураси Маккада тушган, 3 оят. Тушиш тартиби 13, ёзилиш тартиби 103.

^[2943] Аср – Замон, вақт ўтиши, давр, куну тунни айланиб туришидир. (Қаранг: Тобарий тафсири; Ибн Касир тафсири; Бағовий тафсир, Аср 103/3.)

^[2944] Инсонларни қасам ичиши гапига бошқаларни ишонтириш ва шубҳага ўрин қўлдирмаслик учун бўлади. Лекин, Аллоҳ бунга муҳтож эмас. Сураларнинг бошидаги қасамлар – қасам ичилган нарса жуда ҳам муҳим масала эканини, унга жиддий маънода қаралиши кераклигини  билдириб қўйиш ва шу билан бир қаторда, ўша қасам ичилган нарсага инсонлар катта эътибор бериши кераклигига ишора қилади. Бунга айнан мана шу «Аср» сураси мисолдир. Сурани бир-бутун ҳолича ўқиб тушуниш керак.

^[2945] Аллоҳга ишонган ҳолда амали солиҳ қилмаган, бошқаларни ҳам ҳақ-Қуръонга чақириб, уларга Қуръонни тавсия қилмаган ва шу йўлда сабр-бардошга ҳам чақирмаганларнинг ўтказган ҳар бир куни зиёндир.

^[2946] Оятдаги «ҳақ» калимаси ҳақ ва ҳақиқатларнинг барчасини ўз ичига олади. Баъзилар «ҳақ» калимасига «Қуръон» деб маъно берган (Қаранг: Аср сураси тафсири; Тафсири Жомеул Баён, Ибн Жарир ат-Тобарий; Алжамиу Лиаҳкамил Қуръоан, Алқуртубий; Маолимут Танзил, ал-Бағовий.)

^[2947] Оятдаги Имон билан амални орасини ажратмадик. Чунки имондан кўзда тутилган натижага амалсиз, амалдан кўзда тутилган натижага ҳам имонсиз эришиб бўлмайди. Имонни лаззатига ва имондан кўзда тутилган натижага эришиш учун албатта имони тақозо қилган ишларни амалга ошириши керак. Инсонни амал қилишдан мақсади дунё манфаатларига эришиш учун эмас, балки ўша ишни имони тақозо қилгани, яъни Аллоҳ таоло буюргани сабабли қилиши керак.

^[2948] Ҳумаза сураси , Маккада нозил бўлан, 9  оятдан иборат, тушиш тартиби 32, ёзилиш тартиби 104.

^[2949] Аллоҳни охиратда берадижан жазоси, жиноятчини дунё ҳаётида қилган жиноятига боғлиқ бўлади ва Аллоҳ ҳеч кимга ҳеч қачон ҳақсизлик қилмайди. инсонларнинг оилавий масалаларидан, шахсий ҳаётларидан, яратилишдаги табиатидан ва бошқа ҳолатларда уни аралашишга ҳаққи бўлмаган жиҳатларда айб ахтариб, камига уни боҳқаларга айтиб юрадиган кимсалар, дунёда ўша ғийбат қилинган кимсанинг қалбига жуда катта озор йртказган болади. Шу сабабли ҳам, Аллоҳ таоло ундай кимсаларга айнана юракларини оғритардиган азоб билан азоблайди.

[2950] 105. Фил сураси, Маккада тушган, 5 оят. Тушиш тартиби 19, ёзилиш тартиби 105.

^[2951] Оятдаги طَيْر (тойр) кўплик маъносини ҳам ўзида мужассам қилувчи бирлик исм бўлиб, уни бирлик шакли طائر (тоир)дир. Тарафлари бор бўлиб ҳавода учуб (сузиб) юрган ҳар жисмга тоир дейилади. (Муфрадот) икки қаноти билан учган қушлар ҳам тоирдир. (Анъом 6/38) Қушлар деган маънони ҳам ифодалайдиган طَيْر= тойр калимаси агар алиф лом билан келган бўлса, у калимага қушлар деган маъно берилади. Бу оятдаги тойр калимаси алиф-ломсиздир. Чунки бу оятдаги тойр калимасидан қушлар эмас, балки вулқондан ҳосил бўлган қора булутлар назарда тутилган. أبابيل = абобил – кетма-кет, тўп-тўп дегани. (ал-Айн) Бу жумлага «орқама-орқа келган булутлар» деган маъно ҳам бериш мумкин (Лисанул Араб).

أبابيل = абобил – ибл калимасининг ўзагидан турланган бўлиб; уюм-уюм, оғир-оғир ва қамров деган маъноларни англатади (Мақойисул Луға). Мана шу учта маънони ўз ичига олган туя подасига ҳам ибл дейилади.

ابل = ибл – «ёмғир юкланган булутлар» деган маънода ҳам келтирилади (ал-Қомус). Араб тили олимларидан ал-Мубаррид «Ибл қандай яратилганига ҳеч эътибор қилмайдиларми?» (Ғошия 99/17) оятидаги иблга: «катта-катта булут тўплами» деб маъно берган (Шавконий, Фатҳул Қодийр).

^[2952] سِجِّيلٍ = сижжил – оловда қиздирилган лой дегани. Бу сўз Форс тилидан Араб тилига ўтган. Сижжил вулқон портлаши натижасида ҳалок бўлган Лут қавмини тепасига ҳам ёққан. Алоқадор оятлардан бир қисми: Ҳижр 15/68-77; Зориёт 51/31-34. Вулқон ва ундан отилиб чиққан майда қуйқум зарралар жаҳаннамни эслатгани ва ўзи ҳам жаҳаннамга қисман бўлса-да ўхшагани сабабли, сижжил калимасига «жаҳаннамда қиздириб таёрланган майда тошлар» деб таржима қилганлар ҳам бўлган.

^[2953] «Асф» – дон ва уруғни устки пўстлоғига айтилади (Мақойис). Аллоҳ Асъҳоби Филни ичи еб битирилган қобуғ каби ичи бўш қилиб қўйган (Лисанул Араб). Демак, лава жасадларни ичини ёқиб ташлаган ва ташқи қисмини худди куйган тошдек қилиб қўйган.

Бу оятга кўра, агар وادي النار = води ан-норъда қазилмалар олиб бориб текширувлар ўтказилса, ўша вақтда ҳалок бўлган аскарлар ва филларни жасадлари ва қолдиқлари қотиб қолган ва ичи бўш ҳолда топилиши мимкин. Бу водий Муздалифа билан Мино орасида. Водийни икки тарафига эътибор билан қараган ҳар ким у ерда вулқон отилиб чиққанини изларини очиқ-ойдин кўриши мумкин.

^[2954] Қурайш сураси, Маккада тушган, 4 оят, тушиш тартиби, 29, ёзилиш тартиби 106.

[2955] Қуръонда баъзан Исроил авлодига/еврей миллати ва аждодига қилинган яхшиликлар ва уларга берилган имкониятлар ҳақида сўз очилади, бошқаларга берилмаган имкониятлар ҳақида баён қилинади ва ўша неъматларга шукр қилиш ҳамда уни қадрлаб, ўша неъматларни берган Аллоҳгагина қуллик/хизмат қилишга буюрилади. Бу сурада (Макка аҳлига у ердаги Каъба туфайли омонлик ва катта савдо имкониятлари) ва бундан олдинги сурада муборак ва муқаддас Каъба барпо қилинган Маккада истиқомат қилувчи Қурайш қабиласига берилган имконият ва буюк неъматлар (Макка ва унда жойлашган Каъбага қилинган Фил воқеасидаги ҳужмни бартараф қилиниши) зикр қилиниб, энди улар ҳеч бўлмаса мана шу неъматларни ёдда тутган ва шукр қилган ҳолда ёлғиз Аллоҳга қуллик қилиши кераклиги билдирилмоқда.

^[2956] Қурайшликлар қишда Яман ва Ҳабашистонга, ёзда эса Сурия ва Осиёгача бўлган тижорат сафари билан шуғулланарди. Қурайш қабиласи Каъбани хизматчилари бўлгани учун, араб миллатлари орасида улар энг ҳурматли қабила ҳисобланган. Шу боис, қишин-ёзин ўзлари хоҳлаган жойга тижорий сафар қилиш имконига эга бўлишган.

^[2957]  Иброҳим алайҳиссалом ўзидан кейинги авлоди учун дуо қилиб, Каъба атрофида яшайдиган зурриёдларини оч-наҳор қолмаслигини, турли ноз-неъматлар билан ризқланиб туришини, Каъба атрофи тинч-омон бир шаҳар бўлишини Аллоҳдан дуо қилиб сўраб қолган. Мана шунинг учун ҳам Каъба тинч жой ҳисобланади. (Бақара 2/ 126) Анкабут сурасининг 67-оятида ҳам, Каъбани ҳурматидан Аллоҳ таоло Къаба атрофида яшайдиганларни (Қурайшни) эсон-омонда қилиб қўйганини билдирган. (Анкабут 29/67)

[2958] Маун сураси, Маккада тушган, 3 оят. Тушиш тартиби 15, ёзилиш тартиби 108.

[2959] Агар алиф-ломни изофадан эваз қилиб таржима қилинса «дин кунини» яъни, қиёмат кунини ёлғонга чиқарганлар деб таржима қилинади (Муддассир 74:46, Мутоффифийн 73:11). Агар алиф-лом аниқлик учун ишлатилган бўлса «Аллоҳнинг динини» ёлғонлаган дея таржима қилинади. Дин ҳақида ёлғон гапирадиган ва Аллоҳни динидан кўра ота-боболаридан анъана бўлиб давом этиб келган динни афзал кўрадиганлар ҳақида маълумот олиш учун қаранг: (Зухруф 43/23-25)

^[2960] Қуръони Каримда етимларга алоқадор оятлар 20 дан ортиқ. Жамиятда етим кўпайтирмаслик, Ислом динида етимларни оталиққа олиш, уларга яхшилик қилиш, тарбиялаб ўстириш, мол-мулкларини эҳтиёт қилиб муҳофаза қилиб, балоғат ёшига етиб ўзларини ўзлари бошқара оладиган савияга етганида қайтариб бериш, ҳамда уларга асло қаттиқ ва дағаллик билан муомала қилмаслик кераклиги ҳақида жуда кўп ва муҳим топшириқлар берилган. Мана шу сабабли, бу оятда етимларни жеркиб ранжитадиган кишиларни гўёки бу Ислом динини ва ундаги ҳукмларни ёлғонга чиқаргандек катта гуноҳга қўл ураётганига ўхшатиб тақиқ қилган. Етимларга нисбатан қилинадиган яхшиликлар ва муомалалар ҳақида кўпроқ маълумотга эга бўлиш учун қаранг: Анъом 6/152; Исро 17/34; Каҳф 18/82; Инсон 76/8; Фажр 89/17; Балад 90/15; Зуҳо 93/6, 9; Бақара 2/83, 177, 215, 220; Нисо 4/2, 3, 8, 10, 36, 127, Анфол 8/41; Ҳашр 59/70.

[2961] Анфол 8:35-оятда Аллоҳнинг соф динига қарши чиқадиган кофир ва мушрикларнинг дуо-илтижолари ва ўзлариcга бажариб юрган ибодатлари ва ўзлари қораланиб келтирилган. Бу оятда ҳам Аллоҳнинг соф динига қарши чиқиб, ўзлари ва ота-боболари томонидан тўқиб чиқарилган динга асосланган турли ширк ва куфр ҳамда риё тўла ибодатлар ва уларнинг соҳиблари қораланмоқда. Чунки, дин холис Аллоҳга бўлиши керак, Аллоҳга холис ибодат қилиш керак.

[2962] (Ҳуд 11:87) оятдагидек бу оятдаги “солат” калимасига “дин” деб маъно берса тўғри бўлади. Чунки, ушбу суранинг биринчи ояти дин ҳақида келди. Агар бу оятдаги “солат” калимасини “намоз” деган маъно билан чегаралаб қўйсак, тавҳид, ихлос, тақво, ҳалоллик ва поклик каби диннинг яна бошқа асосий устун ва арконлари мавзудан четда қолиб кетади. Дин деб таржима қилинса эса, динда буюрилган барча нарса — имон, ихлос, тақво, амал ва бошқа барча вазифалар бир калимада мужассам бўлади. Оятдаги “عن- ан” калимасига “فى- фий” маъноси берса ҳам бўлади. Унда оят қуйидагича таржима қилинади: “Динида/диний вазифаларини бажаришда хатокор/эътиборсиз кишилардир.“

^[2963] Дуо-илтижолари ҳамда диний вазифаларини бошқалар кўрсин деб, эрикиб, сидқи дилдан баҳармайдиган кимсалар унофиқ экани қуйидаги оятларда баён қилинган (Нисо 4/142; Тавба 9/54.)

[2964] Кавсар сураси, Маккада тушган, 3 оят.

[2965] Пайғамбар алайҳиссаломга берилган ва унда кўплаб яхшиликлар мужассам бўлган нарса бу – Қуръондир. Аллоҳ таоло шундай марҳамат қилади: «Бу китобни сенга – ҳар нарсани очиқлаб бериши; бир раҳбар, бир икром ва тўлиқ таслимият кўрсатганларга хушхабар бериши учун нозил қилдик.» (Наҳл 16/89) Агар биз ҳам Қуръонга амал қилсак бизга ҳам кўплаб яхшиликлар берилган бўлади.

[2966] Наҳр — кўкс ва кўкрак маъносини билдиради (Лисанул Араб). Намозда оёқда тик турган кишига ҳам «наҳр қилди — قد نحر» дейилади (ал-Айн). Бу оятдаги наҳр амрига фарқли маъно беришган. Фарро: «кўксинг билан қиблага юзлан», Зажжож: «байрам кунги ибодатни қил», намозингда чап қўлингни ўнг қўлинг билан тут», Ибнул-Ҳоим ва Ибн Қутайба: «қурбонлик кес», «такбир айтаётиб қўлингни кўксингга кўтар», каби фарқли маънолар беришган ва бу ҳақидаги фарқли ривоятларни келтиришган. Биз бу манънолардан «Аллоҳ йўлида ўзингни қурбон қил» деган маъно олдик.

Баъзи тафсирчилар қурбонлик кес деб таъвил қилишган. Ҳолбуки, қурбонлик ҳақидаги оятларнинг бирортасида ҳам наҳр калимаси ишлатилмаган, бу сура Маккада тушган, ҳолбуки Пайғамбар алайҳиссалом Маккада қурбонлик қилгани ҳақида бирорта ҳам ривоят йўқ, аксинча Мадинада қурбонлик қилганлар. Бу эса, бу оят қурбонлик кесиш ҳақида эмаслигига далолат қилади. Ривоятларга келсак, бу ҳақидаги бир-бирига зид ҳадислар жуда кўп, ҳатто тафсир китобларнинг ўзида ҳам.

[2967] Кимки бу суранинг 2-оятига амал қилиб Аллоҳ йўлида фидокорлик қилса унинг душманлари охир-оқибат енгилади ва бесамар қолади.

[2968] Кафирун сураси, Маккада тушган, 6 оят. Тушиш тартиби 18, ёзилиш тартиби 109.

^[2969] Мусулмон кишини диний томонлама амал қиладиган дастури асосан Қуръон бўлиши керак. Қуръонни қўйиб, унга зид бўлган нарсаларга амал қилаётган ва Қуръонни иккинчи ўринга қўйиб олган кимсаларни йўлига эргашмаслиги керак. Исломда асосий манба Қуръондир. Расулуллоҳ бизга ўша ўзига ваҳий қилинган китобни ҳаётига татбиқ қилиб, тирик Қуръон сифатида яшаб ўтиб, бизга гўзал намуна ва ўрнак бўлиб ўтган.

^[2970] Бу оят ва Бақара сурасининг 256-оятига кўра, бировни динга киргизишга ҳам, диндаги амалларни бажаришга ҳам мажбур қилиб бўлмайди. Ҳар кимнинг қилган иши, эътиқоди, амали ва яшаш тарзи ўзи учун бўлади ва бунга ўзи жавоб беради (Анъом 6/94). Яхшилик қилса ҳам ўзи учун, ёмонлик қилса ҳам ўзи учун (Бақара 2/286). Лекин адолат асосидаги ижтимоий қонун-қоидалар ва инсон ҳуқуқига доир дахлсизлик ва тартибларга дини, ирқи, миллати ва жинсидан қатъий назар барча бирдек амал қилиши керак. Чунки Аллоҳ таоло Қуръони Каримда 21 ўринда тартиб бузарлик, безорилик, тажовузкорлик, ижтимоий тартиб-қоидаларга риоя қилмасликларни фасод эканини, ҳамда фасодчиларни Аллоҳ ёқтирмаслигини билдирган (Бақара 2/205).

^[2971] Наср сураси, Мадинада тушган, 3 оят. Тушиш тартиби 114, ёзилиш тартиби 110. Бу сура тегишли оятлар билан биргаликда ўқилганда, ҳеч ким гуноҳлардан ҳимоя қилиниб қолинмагани, тавбани қачон ва қай тарзда амалга оширилиши кераклиги ҳақида Муҳаммад алайҳиссалом мисол қилиб келтирилгани ўртага чиқади. Гуноҳ ишни ким бўлишидан қатъий назар, агар у гуноҳдан қайтиб ўзини тузатмаса ва ёмон натижаларни қўлидан келганича тузатиб яхшиламаса, у инсон тавба қилган ҳисобланмайди. Уни қилган иши – қуруқ гап билан тавба қилдим, дегани бўлади, холос. Ўхшаш ва алоқадор оятлар: Ғофир 40:55, Муҳаммад 47:19, фатҳ 48:2.

^[2972] Бу ёрдам Фатҳ сурасининг 1-3 ва 27 оятларида Аллоҳ тарафидан берилган ғалаба ила кафолатланган ёрдамдир. Ана ўша ёрдам натижаси ўлароқ, кўнгил эшикларини Исломга очилишига сабаб бўлган Макканинг ғалабаси келди. Шу боис Маккани ғалабасига «Фатҳ» деб ном берилди.

^[2973] Мағфират – гуноҳлар кечирилиши ва жаҳаннамдан қутулиб қолишдир.

^[2974] Масад сураси, Маккада тушган, 3 оят. Тушиш тартиби 6, ёзилиш тартиби 111. Ушбу сурани яхши ва мукаммал тушуниш учун бундан аввал нозил бўлган Муззаммил ва Муддассир сураларини ҳам биргаликда ўқиш керак. Чунки бу сура, ўзидан аввалги навбатда тушган сура ва оятларга қарши чиққан, оятларни қабул қилмаган, Расулуллоҳ ва ёнидаги мўминларга азият етказган, Аллоҳ ва Расулига қарши бош қолдириб кофир бўлган (оятларга қарши чиққан) Маккалик эркак ва аёл кофирлар ҳақида тушган.

^[2975] Абу Лаҳаб Муҳаммад алайҳиссаломнинг амакиси эди. Расулуллоҳнинг Умму Гулсум ва Руқия номли икки қизи Абу Лаҳабнинг икки ўғли – Утба ва Утайба билан никоҳланишган. Расулуллоҳ инсонларни Қуръонга чақиришни бошлаши биланоқ оралари бузилди ва ўғиллари Расулуллоҳни қизлари билан ажрашди. Ушбу сура Абу Лаҳаб ва унинг аёли Расулимиз Муҳаммад алайҳиссаломга катта муаммо ва ташвишлар келтириб чиқарганини билдирмоқда. Уларни Расулуллоҳга етказган азиятлари қанчалик катта бўлмасин, барибир Аллоҳнинг тавба эшиклари уларнинг вафотигача очиқ эди. Бу ҳақда Расулимиз шундай деган: «Аллоҳ қулининг тавбасини (инсонни) жони ҳалқумига келгунга (ўлими аниқ бўлгунга) қадар қабул қилади.» (Термизий, Даавот 98; Ибн Можа, Зуҳд 30; Аҳмад ибн Ҳанбал, 2/132, 153.) Тавба ҳақидаги оятлар (Нисо 4/17-18) оятларида келтирилган. Абу Лаҳаб ва унинг аёли Расулуллоҳга ёмонлик қилгани рост, лекин Фиръавн ва унинг ҳонадони Мусо алайҳиссалом ва Исроил ўғилларига нисбатан қилган ёмонлигичалик эмас. Фиръавн ва унинг хонадонида ҳам тавба қилиб имонга кириш имкони бор эди, лекин ундай қилмадилар. Фиръавн ҳақида Аллоҳ таоло нима деганини билиш учун қаранг: (Юнус 10/90-92) Бу ҳукм Абу Лаҳаб ва аёлига ҳам тегишли эканида шубҳа йўқ. Лекин, Ибн Аббосга оид экани иддао қилинган бир ривоят билан оятга қарши чиқилган ҳолда – Ушбу сура Абу Лаҳаб ва аёли тириклигидаёқ нозил бўлган дейилади. Ривоят қуйидагича:

Ибн Аббос розияллоҳу анҳу ривоят қиладилар:

«Ўзингизнинг яқин қариндошларингизни огоҳлантиринг»  (Шуаро 26/214) деган оят нозил бўлганда Расулуллоҳ Сафо тоғи устига чиқиб, Қурайш қабиласидаги уруғларга «Ей Баний Фиҳр, эй Баний Адий!» деб нидо қилди, ҳамма жамланди, ўзи келишга қодир бўлмаган кишилар эрса, «Бориб келчи, нима гап экан» деб (ўрнига бошқа) одам жўнатди. Абу Лаҳаб ва Қурайшнинг катталари ҳам келишди. Расулуллоҳ: «Нима дейсизлар, агар мен сизларга «Мана бу водийда душман отлиқлари бостириб келишга шайланиб турибди» деб хабар берсам, сизлар менга ишонасизларми?»—деди. Кўпчилик: «Ҳа, чунки бирор марта ҳам сиздан ростдан бўлак гап эшитмаганмиз!» — дейишди. Расулуллоҳ алайҳис-солату вас-салом: «Шундай экан, мен сизларни келгусида бўладиган қаттиқ азобдан огоҳлантираман»,— деди. Абу Лаҳаб: «Сен ҳалок ва барбод бўлгил, шунинг учун бизларни жамладингми?» — деб масхара қилди. Шунда «Абу Лаҳабнинг икки қўли қуриди, моли ва касб қилган нарсаси уни бундан қутултира олмади…» деган сура нозил бўлди.» (Бухорий, Тафсир111)

Бу воқеа кимнингдир тўқиб чиқарган уйдирма ва ёлғонидир. Иддао қилинган воқеага ягона гувоҳ Ибн Аббосдир. Ибн Аббос эса, ўша иддао қилинган воқеадан тақрибан ўн йил ўтиб туғилган. Агар ўшанда Ибн Аббос тирик бўлганида ҳам, гувоҳлар кўп бўларди. Ҳолбуки, бу воқеа Ибн Аббосдан бошқа ҳеч ким томонидан ривоят қилинмаган.

Ривоятнинг иккинчи (ҳақиқатга тўғри келмаган) тарафи шуки, «Ўзингизнинг яқин қариндошларингизни огоҳлантиринг» (Шуаро 26/214) деган оят Маккада тушган. Маккада эса Набийимизнинг энг яқин қариндошлари Қурайш қабиласи эмас, балки Қурайш орасидаги Ҳошимийларнинг Абдулмутталиб ўғилларидир. Агар Расулуллоҳ энг яқинларини чақирганида эди, фақатгина ўшаларни чақирарди. Бундан ташқари, «Сен ҳалок ва барбод бўлгил», деган гапни Абу Лаҳаб айтган бўлиб, Расулуллоҳга ундан бошқа ҳеч қандай қаршилик ва азият етказмаган бўлса, ушбу сура фақатгина унинг шу айтган гапи учунгина нозил бўлган бўлса, унинг аёлида нима гуноҳ?! Ҳолбуки сурада унинг аёли ҳам келтирилган. Демак, бу ерда бошқа бир сабаб бор. Зотан, бундай бир даъват ва чақирув ортидан «Таббат» сураси нозил бўлмайди. Чунки Аллоҳ таоло ҳар бир инсонга даъватни тушуниб, англай олиши ва у ҳақда фикр юритиб хулоса чиқариши ва бир қарорга келиши учун муҳлат ва фурсат беради. Бу ҳақдаги оятлар шулар: (Юнус 10/11, Наҳл 16/61, Фотир 35/45)

Демак, ушбу Таббат сураси Абу Лаҳаб ва унинг аёлини ўлимидан олдин тушган бўлиши – ҳам суранинг матнига, ҳамда қуръоннинг кўплаб оятларига зиддир.

^[2976]Араб тили ва Тафсир олими ал-Фарро (в. 207/822) تَبَّتْ يَدَا أَبِي لَهَبٍ = «Абу Лаҳабни қўллари қурисин!» жумласини баддуо, وَتَبَّ= «зотан ўзи ҳам қуриб бўлди» жумласини эса хабар жумла эканини билдирган (Иъжазул Баён). Иккинчи жумлани хабар жумласи бўлиши – бу сура Абу Лаҳабни ўлимидан кейин нозил бўлганини далилидир.

^[2977] Ихлос  Сураси, Маккада тушган, 4 оят. Тушиш тартиби 22, ёзилиш тартиби 112. Суранинг номи мана шу сурадаги тавҳиддан олинган. Яъни, инсонлар Аллоҳнинг зоти ва феълида Унга ҳеч кимни шерик қилмаслиги, Унинг Ўзигагина ибодат қилиши ва Унга тўғри маънода ишониб-суяниши кераклигига ишорат қилувчи оятларга холислик кўрсатиши кераклиги ҳақидаги оятлар мазмунидан олинган. Исломдаги соф имон-эътиқод тавҳидни, тавҳид эса ихлос ва самимиятни талаб қилади.

^[2978] Аллоҳни беҳожат экани ва қолган барча мавжудот унга муҳтож экани ҳақида яна бир оят: Роҳман 55:29.

^[2979] «Туғдирмаган» ва «туғилмаган» деганда, Аллоҳ бировнинг отаси ҳам, боласи ҳам эмаслигини ифода қилади. Демак, Аллоҳ бировнинг отаси ҳам эмас, бировнинг боласи ҳам эмас. Аллоҳ илоҳлик, салтанат, мулк ва ҳукмронлик, илм ва қудратни бировдан мерос қилиб олмаган ҳам, бировга мерос қилиб қолдирмайди ҳам. У Ўз зотий ва феʼлий сифатларида ёлғиздир.

Инжилга кейинчалик христианларнинг ўзлари тарафидан илова қилиб тўқиб киргизилган баъзи бир эътиқодларини хато ва ёлгъон эканини ҳам мана шу оят тафсилоти билан очиқлаб бермоқда. Яъни, баъзи бир христианлар: «Ота худо, бола худо»- деса, яна бошқалари: «Худо Марямнинг ўғли Исодир», дейишади. Бу сурадаги оятлар ўша гапларнинг барcаси ёлғон ва бузуқ эканига далолат қилади. Буни яна (Нисо 4/171, Моида 5/17, 72, 73) оятлар ҳам очиқлаб беради.

[2980] Фалақ Сураси, Маккада тушган, 5 оят. Тушиш тартиби 20, ёзилиш тартиби 113.

^[2981] Фалақ – бўлмоқ, ёрмоқ, парчаламоқ, портлатмоқ ёки бўлинган ва ёрилган деган маъноларни билдиради. Бўлмоқ ва ёрмоқ Аллоҳнинг яратишдаги қонун-қоидасидир. Биология фанида бунга митоз ва маёз ёрилиши дейилади. Алоқадор оят: Анъом 6:95.

[2982] Оятдаги «ма холақо» калималарига масдарийя маъно берилди. Қўшимча маълумот учун қаранг: (Мадорикут-Танзил, Имом Насафий)

^[2983] Кўпчилик бу оятни «қоронғу кечанинг ёмонлигидан» ва шунга ўхшаш манъно бериб таржима қилади. Биз бу таржимани номуносиб деб билдик. Чунки, Аллоҳ тунни жисмонан ва руҳан дам олиш воситаси қилиб яратган, кўп оятларда кечанинг фазилатларини санаб ўтган. Кечанинг ўзида ҳеч қандай ёмонлик йўқ. Эски анъанавий таржима сабабли инсонларнинг онгига тун гўёки бир ёвузлик ва бахтсизлик рамзи сифатида кириб қолган ва инсонларга қўрқув уйғотиб қўйган. Аслида қўрқиш керак бўлган нарса – (кечаси бўладими ё кундузими фарқи йўқ) жаҳли ақлини енгиб қўйиб, нима деётганини ва нима қилаётганини билмай қолиб бирон бир ёмонликка қўл уриб қўйишдан Аллоҳга сиғинишдир. Чунки, жаҳл чиққанда у ақлдан устун келиб қолади ва ақлни енгиб қўяди. Шунда инсон ўзиродасини йўқотиб турли ёмонликлар ва бошига бало келтирадиган ишларга қў уриб қўяди. Биз айнан мана шу нарсадан Аллоҳга сиғиниб паноҳ сўрашимиз керак.

^[2984] «Алоқаларга» дея таржима қилинган калима “уқда” калимасининг кўплик шакли бўлган уқод =الْعُقَد калимаси бўлиб; соғлом ва ишончли ҳолатда тузилган ҳар қандай алоқа ва келишувни билдиради. Эр-хотинни боғлаб турган келишувга «уқдатун-никаҳ», олди-сотди алоқасига “уқдатул-байъ”, ҳар қандай фойдали алоқаларга «ал-уқда» дейилади (ал-Айн).

^[2985] Ан-Наффасаат калимасига ан-нуфусун-наффасаат дея маъно берилди. “Нафас” деб оғиздан чиққан бирон нарсага айтилади (Мақойис). Инсонлар орасидаги дўстлик, қуда-андачилик, эр-хотинлик, савдода шериклик ва бошқа турли ҳолатлардаги ўзаро келишиб олинган алоқалар бировларнинг арзимаган икки оғиз ёлғон гаплари билан бузилиб кетиши ва самимий алоқалар салбий оқибатларга бурилиб кетиши мумкин. Бундай бузғунчиликка қўл урганлар, одатда ёлғон гапирадилар. Бу каби инсонларни аниқ билмаганимиз ва инсонларни ҳаммасини ҳам яхши таний олмаганимиз сабабли, ана шундай инсонларни ёмонлигидан Аллоҳга сиғиниб паноҳ сўрашимиз ва уларнинг ёмонликларидан қочишимиз керак. Мавзуга алоқадор оятлардан бири шундай: (Қалам 68/8-13)

Инсонлар ўртасидаги алоқаларга бузғунчилик ва совуқчилик туширадиган кишиларнинг энг ёмонлари тўғри нарсани нотўғри жойда гапириб воқеликдан фарқли бир ҳолатни келтириб чиқаришга уринадиганларидир. Туркий тилларда бунга «сеҳрлаб қўйди, сўз билан сеҳрлади», дейилади. Сеҳр – бир нарсани асл ҳолидан бошқача қилиб кўрсатиб бериш, фарқли шаклда тасвирлаб бериш, алдаш ва хийла қилишдир (Лисанул Араб). Қўпол қилиб айтганда “йедириб қўйиш”га ҳам сеҳр дейилади. Фиръавн тарафдорлари томонидан Мусо алайҳиссаломга қарши ташкиллаштирилган ва Аллоҳ таоло тарафидан «катта сеҳр» дея таърифланган нарса ҳам ана шундай бир хийла эди. Алоқадор оят шундай: (Аъроф 7/103-120)

^[2986] Фалақ ва нос суралари ҳақидаги ривоятлардан баъзилари қуйидагича:

• Термизий, Насоий ва Абу Довудларни Уқба Ибн Омирдан қилган ривоятларига кўра, жаноб пайғамбаримиз Уқба ибн Омирга ҳар бир (фарз) намозидан кейин Фалақ ва Нос сураларини ўқишни буюрган.
• Насоийни Уқба ибн Омирдан қилган ривоятига кўра, жаноб Пайғамбаримиз Фалақ ва Нос сураларини Бомдод намозига (зам сура учун) ўқиб турган.
• Термизий, Абу Довуд ва Ибн Можани Абу Саъийд р.а.дан қилган ривоятига кўра, Расулуллоҳ назардан (кўздан) Аллоҳга сиғиниб паноҳ сўраб дуолар қилар эди, Фалақ ва Нос суралари нозил бўлганидан кейин фақат ўша иккала суранигина ўқий бошлаган ва улардан бошқа паноҳ сўраладиган (ўзи ўқиб юрадиган) дуоларни тарк қилган.

Бу иккала Фалақ ва Нос сураларининг бошида келган «айт» деган буйруқ жумласи – бу сураларни инсон ҳаёти давомида ўқиб Аллоҳдан паноҳ сўраб юриш кераклигига ва таълимига ҳам ишорат қилади.

[2987] Бундай васвасага ҳатто пайғамбарлар ҳам дуч келиб қолиши мумкин бўлган: Анъом 6:112. Шу боис, ушбу сўнги икки сурани туну кун ўқиб Аллоҳга сиғиниб паноҳ сўраш, турли ёмонлик ва ёвузликлардан сақланиб юриш керак бўлади. Аллоҳ бу имтиҳон дунёда пок яшаб ўтишни насиб қилсин, билиб-билмай қилган гунҳу ҳатоларимизни кечирсин, илмимизни зиёда қилсин, дунё ва охиратда яхшиликлар билан сийласин, яхшиларга ҳамроҳ, ёмонлардан узоқ қилсин. Ўзининг муборак китобини тўғри тушунишни, унга амал қилишни ҳамда бошқаларга ҳам етказишни насиб қилсин.
Иншааллоҳ ушбу тафсир устида имкон қадар изланиш олиб борилади ва насиб қилса яна қўшимча маълумот ва изоҳлар юклаб борилади.