Савол: Намозда ҳушу қандай бўлиши керак?
Жавоб: Ҳушу ҳақидаги оят қуйидагича:
“Сабр-бардошли бўлиб ва намоз ўқиб ёрдам сўранглар. Бу нарса – камтар инсонлардан бошқаларга ҳақиқатда ҳам оғир ишдир.” (Бақара 2/45)
Ҳушу эгаси бўлиш – камтар, итоатгўй ва ҳурмат кўрсатувчи бўлишдир, қандайдир бир руҳий ҳаловатга эришиш эмас. Бу нарса – ўзини қуйи табақада Аллоҳни эса энг олий мақомда деб биладиганларда бўлади. Мана шу нарса сабабли инсон Аллоҳга бўйин эгади. Агар инсонда мана шу тушунча бўлмаса, намозни тўлиқ адо қила олмайди. Чунки, намоз қандайдир завқ олиш учун эмас, Аллоҳ буюргани учун адо қилинади. Агар инсонни ўз ҳолига ташлаб қўйилса, на таҳорат олади ва на намоз ўқийди. Аммо, Аллоҳнинг амрига итоат этиш ишончи унга буни мажбур қилади. Қуллик мана шудир. Яъни, бир исни ўзи хоҳлагани учун эмас, Аллоҳ хоҳлагани ва буюргани учун адо қилишдир. Қуллик қилишдан ҳосил бўлган завқни бошқа ҳеч нарса бера олмайди.
Маъун сурасида шундай дейилган:
“Намозларини фарқига бормасдан намозга турувчиларни ҳолига вой бўлсин. Улар риёкорлик қилишади. Ёрдам беришдан тўсади.” (Маъун 107/4-7)
Мусулмон киши намозини бошқалар кўриши учун эмас, балки Аллоҳ буюргани учун адо қилади.
Мунофиқ – ичидан ишонмагани ҳолда бошқаларга ишонгандек кўринган кишидир. Ундай инсон намозни Аллоҳ буюргани учун эмас, балки, атрофидаги инсонларни маломатига учрамаслик учун ўқийди. Уни ўқиган намозини мусулмонни намози билан таққослаб бўлмайди.
Намоз ўқилаётганда инсон ақлига турли фикрлар келиши бу оддий ҳолат. Бухорийда келтирилган бир ҳадисга кўра Ҳз. Умар “Мен намоз ўқиётганимда (хаёлимда) аскарлар учун керакли нарсаларни тайёрлар, тартиб ва интизомга келтирар эдим!” деган. (Бухорий, ал-Амал фис-Солат, 18)
Яна Бухорийда келтирилган ҳадисга кўра Набий алайҳиссаломни ҳам намоз ўқиётган вақтида ақлига турли фикрлар келгани билдирилган. Алоқадор ҳадис қуйидагича:
Уқба б. Ҳорис –Аллоҳ ундан рози бўлсин – шундай деди: “Мен Расулуллоҳ билан бирга аср намозини адо қилдим. У салом бериши биланоқ тезда туриб кетди ва шошилганича аёлларидан бирини ёнига кирди. Кейин қайтиб чиқиб шошилиб уйга кириб кетганини кўрган жамоатни юзидаги ҳайратни кўриб шундай деди:
“Мен намоз ўқиётганимда бизда бир оз олтин борлиги ёдимга тушиб қолди. Ва у олтин кечгача бизда қолиб кетишини (ёки) кечаси бизни олдимизда қолиши хоҳламадим ва уни тақсимлаб тарқатиб юборилишини буюрдим.” (Бухорий, ал-Амал фис-Солат, 18.)
Шайтон Аллоҳ таолодан қиёматгача муҳлат олганидан кейин шундай деган эди:
“… Қасамки, мен ҳам улар учун сенинг тўғри йўлинг узра ўтираман. Кейин уларни олдиларидан ва орқаларидан, ўнгларидан ва чапларидан (адаштириш учун) келаман. Уларни аксариятини шукр қилувчи деб билмайсан.” (Аъроф 7/16-17)
Шайтонга умумий изн берилгани учун, ундан ҳатто Пайғамбарлар ҳам халос бўла олишмаган. Аллоҳ таоло шундай марҳамат қилади:
“Сендан аввал юборган бирорта ҳам набий ёки элчимиз йўқки; бирор нарсани орзу қилганида шайтон уни орзусига васваса қўшган бўлмасин. Аллоҳ шайтон қўшган нарсани кетказиб юборади, кейин Аллоҳ Ўз оятларини мустаҳкамлайди. Аллоҳ билувчидир, тўғри ҳукм берувчидир.” (Ҳаж 22/52)
Оятлардан маълум бўлишича, намоз каби муҳим вазифаларни адо этилиш жараёнида шайтон бу каби васвасаларини инсон хаёлига келтириши бу ёмон нарса эмас. Асосийси шуки, бу ва бу каби васвасаларга берилиб кетиб намозни унутиб қўймаслик ва ибодатларни тарк этмасликдир.
МАНБА: Яҳё Шенўл, Анас Олимўғли, Инсоният Тарихи Бўйича Ўша Намоз, Сулаймония Вақфи Нашриёти, Истанбул, 2016, 143-145 с.
