МУСУЛМОНЛАРНИ ЧЎКТИРГАН ШИРК
Мурид: Ўтган яқин замонларда бу юртда (Туркияда) етарлича диний таълим бўлмаганлиги боис, баъзи бир домлалар хатоликларга йўл қўйиши мумкин албатта. Биласизки, 1924- йили шариат олиб ташланди. Инсон ҳуқуқларига оид барча қонунлар Ғарбдан олинди. Бир вақтлар диний таълим бериш мутлақо ман этилган эди. Азонлар туркча айтилди. Бу каби мисолларни яна давом этиш мумкин.
Байиндир: Барча айбни бировга тўнканг ва ўзингиз ўртадан чиқиб кетинг. Бу нақадар осон иш! Ҳозир етмиш йил аввалги шартлар асосида яшаяпмизми? Ислом олами Биринчи Дунё Урушида Ғарбга нега енгилади?
Мурид: Бу нарсани сиёсий, иқтисодий ва аскарлик томонлама сабаби бор. ҳозир сен буни сабабини ҳам тариқатларга тўнкаяпсанми?
Байиндир: Буни тариқатларга тўнкаш осонликча қочиб қолиш ҳисобланади. Мағлубиятни сиёсий, иқтисодий ва бошқа сабабларини ўз соҳасининг мутахассисларига ҳавола қиламиз. Биз бу ерда Қуръонга эргашишни ўрнига, Қуръонни ўзимизга эргаштириш ҳақида баҳс қилайлик.
Қуръонни бошидан охиригача зид деб қабул қилинган қанчадан-қанча Пайғамбаримизга нисбат берилган ёлғон сўзлар мусулмонлар ичига сингдирилиб қабул қилдириб юборилган. Мана шу сўз улардан бири ҳисобланади:
“Ишларингизда нима қилишингизни билмай қолсангиз, қабрдаги ўликлардан ёрдам сўранглар.”[1]
Бу сўзни ҳадис деб халқ орасида машҳур қилган киши Ёвуз Султон Сулаймонни шайхул Исломи Ибн Камол бўлади. Бу билан кифояланиб ҳам қолмаган, бу гапга ишонтира олиш учун фалсафий томонлама изоҳлашга ҳам уриниб кўрган. Шу сабабли ҳам муаммо катталашиб кетган. Бу мавзу Ўликлардан ёрдам сўраш номли бўлимда тафсилотли бир шаклда тушунтириб ўтилди.
Ислом олами Қуръондан узоқлашганига асрлар бўлди. Шайхларга ўхшаб мазҳаб имомлари ҳам муқаддаслаштирилишни бошлаб юборилган, уларни сўз ва фикрлари Қуръондан ҳам устун қўйиладиган ва Қуръондан ва Суннатдан аввал уларни фикрларига қараладиган бўлиб керган. Биринчи Жаҳон уруши мағлубиятнинг бир бошланғичи эмас эди, аксинча, хулоса ва натижа эди. У мағлубият – ўзига бўлган ишончини еб-битирган бир жамиятнинг мағлубияти эди.
Мурид: Ўзига ишониш нима дегани? Ахир мусулмон киши ўзига эмас, Аллоҳга ишонади.
Байиндир: Ўзига ишониш – ишонган нарсаларига суяна олишдир, ишонган нарсасини қадрлай олиш ва асраб қолишдир. ўз имон-эътиқоди ва ишончига суяниб таяна олмаган инсон қандай қилиб мусулмон бўлсин?!
Мурид: Бунга бир оз изоҳлай оласизми?
Байиндир: Қаранг, Муҳаммад алайҳиссалом ўзини Аллоҳни элчиси эканини эълон қилганида у кишини устидан кулганлар, жинларни таъсирига тушиб қолибди деганлар, сеҳргар деганлар, масхара қилганлар ва ҳақорат қилганлар бўлган. Агар бу нарсалар Пайғамбар алайҳиссаломни имон-эътиқодига бўлган ишончига таъсир ўтказа олганда эди, “Агар булар тўғри бўлса-чи”, деганда эди, халқ орасига чиқиб ҳеч нарса дея олмас эди. Аллоҳ таоло шундай марҳамат қилади:
فَلَعَلَّكَ تَارِكٌ بَعْضَ مَا يُوحَىٰ إِلَيْكَ وَضَائِقٌ بِهِ صَدْرُكَ أَن يَقُولُوا لَوْلَا أُنزِلَ عَلَيْهِ كَنزٌ أَوْ جَاءَ مَعَهُ مَلَكٌ ۚ إِنَّمَا أَنتَ نَذِيرٌ ۚ وَاللَّـهُ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ وَكِيلٌ ﴿١٢﴾
“Унга бир хазина туширилса эди ёки у билан бирга бир фаришта бўлса эди”, демасинлар деб сенга келган ваҳийдан бир қисмини уларга ўқимайдигандексан; бу сени ичингни сиқяпти. Ҳолбуки, сен фақатгина бир огоҳлантирувчисан. Ҳар нарсага вакил бўлган Аллоҳни Ўзидир.” (Ҳуд 11/12)
Унга солат ва салом бўлсин. Пайғамбаримиз ўзи ишонган нарсаларга суяна олиши ва Аллоҳни элчиси экани ҳақида асло шубҳага тушмаслиги учун нозил бўлган оятлардан бири қуйидагича:
فَذَكِّرْ فَمَا أَنتَ بِنِعْمَتِ رَبِّكَ بِكَاهِنٍ وَلَا مَجْنُونٍ ﴿٢٩﴾ أَمْ يَقُولُونَ شَاعِرٌ نَّتَرَبَّصُ بِهِ رَيْبَ الْمَنُونِ ﴿٣٠﴾ قُلْ تَرَبَّصُوا فَإِنِّي مَعَكُم مِّنَ الْمُتَرَبِّصِينَ ﴿٣١﴾أَمْ تَأْمُرُهُمْ أَحْلَامُهُم بِهَـٰذَا ۚ أَمْ هُمْ قَوْمٌ طَاغُونَ ﴿٣٢﴾ أَمْ يَقُولُونَ تَقَوَّلَهُ ۚ بَل لَّا يُؤْمِنُونَ ﴿٣٣﴾ فَلْيَأْتُوا بِحَدِيثٍ مِّثْلِهِ إِن كَانُوا صَادِقِينَ ﴿٣٤﴾
“Сен тўғри маълумот бер (Қуръонни таблиғ қил), Раббингнинг неъмати соясида сен на бир коҳинсан ва на жинларнинг таъсири остидасан.
Улар шундай демоқдами: “У бир шоирдир, уни бошига нима келишини кутяпмиз.”
Айтгинки: “Кутинглар, зотан мен ҳам сизлар билан бирга кутаётганлардан бириман.”
Буни уларга ўзларини ақллари буюряптими? Ёки улар адашган бир халқми?
Ёки: “Буни ўзи тўқиб чиқарди”, дейишмоқдами? Аслида булар ишонишмайди.
Агар самимий бўлсалар, бунга тенг келадиган бир сўз келтирсинлар-чи!” (Тур 52/29-34)
ن ۚ وَالْقَلَمِ وَمَا يَسْطُرُونَ ﴿١﴾ مَا أَنتَ بِنِعْمَةِ رَبِّكَ بِمَجْنُونٍ ﴿٢﴾ وَإِنَّ لَكَ لَأَجْرًا غَيْرَ مَمْنُونٍ ﴿٣﴾ وَإِنَّكَ لَعَلَىٰ خُلُقٍ عَظِيمٍ ﴿٤﴾ فَسَتُبْصِرُ وَيُبْصِرُونَ ﴿٥﴾ بِأَييِّكُمُ الْمَفْتُونُ ﴿٦﴾ إِنَّ رَبَّكَ هُوَ أَعْلَمُ بِمَن ضَلَّ عَن سَبِيلِهِ وَهُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِينَ ﴿٧﴾ فَلَا تُطِعِ الْمُكَذِّبِينَ ﴿٨﴾ وَدُّوا لَوْ تُدْهِنُ فَيُدْهِنُونَ ﴿٩﴾
Нуун. Қалам ва ёзганларига қасам. Сен Раббинг неъмати соясида мажнун эмассан. Сенга битмас-тугамас ажр бор. Сен ростдан ҳам улкан хулқ эгасисан. Бас, яқинда сен ҳам кўрасан, улар ҳам кўради; ким фитна ичида эканини.
Албатта, Раббинг Оʻзи, ким Унинг йўлидан адашганини жуда яхши билади ва У тўғри йўлга кирганларни ҳам билади. Шундай экан, ёлғончиларга бўйин эгма.
Тилёғламачилик қилишингни орзу қилишадики, улар ҳам тилёғламачилик қила олишсин.” (Қалам 68/1-9)
فَاصْبِرْ لِحُكْمِ رَبِّكَ وَلَا تَكُن كَصَاحِبِ الْحُوتِ إِذْ نَادَىٰ وَهُوَ مَكْظُومٌ ﴿٤٨﴾ لَّوْلَا أَن تَدَارَكَهُ نِعْمَةٌ مِّن رَّبِّهِ لَنُبِذَ بِالْعَرَاءِ وَهُوَ مَذْمُومٌ ﴿٤٩﴾ فَاجْتَبَاهُ رَبُّهُ فَجَعَلَهُ مِنَ الصَّالِحِينَ ﴿٥٠﴾ وَإِن يَكَادُ الَّذِينَ كَفَرُوا لَيُزْلِقُونَكَ بِأَبْصَارِهِمْ لَمَّا سَمِعُوا الذِّكْرَ وَيَقُولُونَ إِنَّهُ لَمَجْنُونٌ ﴿٥١﴾ وَمَا هُوَ إِلَّا ذِكْرٌ لِّلْعَالَمِينَ ﴿٥٢﴾
“Раббингни ҳукмига сабр қилгин-да, асло балиқ ютган Юнус каби бўлиб қолма; ўшанда уни нафаси ичига қайтиб кетганида ялиниб ёлворган эди. Агар унга Раббингдан бир неъмат етиб бормаганида эди, (балиқ билан бирга) бўш бир жойга ёмон аҳволда ташлаб юборилар эди. Аммо, Раббинг уни танлаб олиб, уни яхшилардан қилди.
Кофирлар Қуръонни эшитган вақтида сал қолса сени кўзлари билан ағдариб юборишар эди! “У жинларни таъсири остига тушиб қолган”, дейишар эди.
Аслида, Қуръон ҳар ким учун тўғри маълумотдан бошқа нарса эмас.” (Қалам 68/48-52)
Бу оятлар Пайғамбар алайҳиссалом ўзига бўлган ишончини яна-да қувватлантирмоқда. Бу ҳақда яна кўплаб оятлар бор. Аллоҳ таоло ўтмишдаги пайғамбарларни бошига тушган оғир кунларни ҳақида хабар бериб, Муҳаммад алайҳиссаломга тасалли бермоқда. Акс ҳолда бундай бир катта вазифани қандай қилиб адо этар эди?
Мусулмонлар – тинимсиз ўзгаришлар содир бўлаётган ва фарқли воқеликлар рўй бераётган бу замонда ўзларига ва динига бўлган ишонч ва суянчини мустаҳкам ушлаб қолишлари учун – Қуръонни тушуниб-англаб ўқишга мажбур.
Ҳозирги кунимиздаги барча айб, Қуръонни ўрнига эскидан давом этиб келган турли миллат ва динлардан ташкил топган анъанавий динга ёпишиб олган олимларда. Агар улар Қуръонни маҳкам ушласалар эди, Пайғамбар алайҳиссаломнинг сўз ва татбиқларини Қуръондан чиқарилган ҳикмат эканини тушуниб етишган бўлар эди.
Мурид: Айнан шундай, ҳикматга мана биз амал қиляпмиз-да; илоҳий сирларни, ҳақиқат илмини, яратилиш мақсадини, сабаблар билан натижалар орасидаги илоҳий иродани рўлини кашф этишга ҳаракат қиляпмиз.
Байиндир: Биз бу ерда кашф этган нарса фалсафа ёки тасаввуфдаги ҳикмат эмас, Қуръондан кейинги энг муҳим тушунча бўлган ҳикмат ҳақида гапиряпман.
Ҳикмат – Қуръондан тўғри ҳукм чиқариш услуби ва бир қанча қўлланма усулидир. Аллоҳ таоло Нуҳ алайҳиссаломдан Исо алайҳиссаломгача 18 та набийни номини айтиб ўтади ва шундай буюради:
“Уларни ота-боболаридан, зурриётларидан ва ака-укаларидан ҳам танлаб олдик ва тўғри йўлни кўрсатдик.” (Анъом 6/87)
Сони 124 мингга яқин деб ривоят қилинган[2] набийларнинг ҳар бири, юқорида айтиб ўтилган ўша 18 та набийнинг ё оталари, ё ака-укалари ва ёки зурриётларидан келган. Кейинги оятларда шундай дейилган:
“Ана ўшалар – Биз уларга Китоб, ҳукм (ҳикмат) ва набийлик берган кишилардир…” (Анъом 6/89)
Қуръони Каримда келтирилган ҳикмат нима эканини қуйидаги оятдан билиб оламиз:
الر ۚ كِتَابٌ أُحْكِمَتْ آيَاتُهُ ثُمَّ فُصِّلَتْ مِن لَّدُنْ حَكِيمٍ خَبِيرٍ ﴿١﴾ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا اللَّـهَ ۚ إِنَّنِي لَكُم مِّنْهُ نَذِيرٌ وَبَشِيرٌ ﴿٢﴾
Алиф, Лам, Ро. Бу – оятлари муҳкам қилинган, сўнгра, ҳаким бўлмиш ва ҳар нарсани ич тарафидан ҳам хабардор бўлган Аллоҳ тарафидан очиқлаб берилган бир китобдир. Бунинг сабаби, Аллоҳдан бошқасига қуллик қилиб қўймаслигингиз учундир. Мен эса, ундаги нарсалар билан сизларни огоҳлантирувчи ва ҳуш хабар берувчиман, холос.” (Ҳуд 11/1-2)
Демак, ҳикмат – Аллоҳни очиқламалига улашиш услубидир. Қуръонда кўрсатилган ана ўша услубга амал қилинмаса, бировни ошиқламаларини Аллоҳни очиқламаси деб ўйлаб ибодат ва амалларда тўғри йўлдан чиқиб қолишимиз мумкин.
[1] Руҳул Фурқон Тафсири, 2-ж, с. 82.
[2] Аҳмад б. Ҳанбал, Муснад, 2-ж, 266-с. Истанбул-1982.
