Савол: Ислом дини жанг-у жадал дини дейилиши мумкинми? Пайғамбар алайҳиссаломни бир қанча жангларда шахсан ўзи қатнашиши ва жанг қилиши шунга ишора қилмайдими?
Жавоб: Ислом сўзи сўзликда “тинчлик”, “халос бўлиш”, “қутулиш”, “бўйин эгиш”. “таслим бўлиш” деган маъноларни билдирувчи Араб тилидаги “силм” ўзагидан тураган.
Ислом дини олиб келган ҳукмлар ва Пайғамбар алайҳиссаломни ҳаётдаги ўрнаклиги ҳам Ислом динини тинчлик ва адолат дини эканини намунасидир.
Пайғамбар алайҳиссалом қатнашган жангларни сабаблари ва натижаларига эътибор бермасдан, Исломни қилич дини деб таърифланишига ҳеч қандай асос йўқ.
Пайғамбар алайҳиссалом қатнашган жангларга алоқадор бир асар ёзган Муҳаммад Ҳамидуллоҳни бу жанглар ҳақида келтирган маълумотлари эътиборга лойиқдир:
“Ўн йил давом этган феълий бир сиёсий фаолиятдан кейин жон берган ўша вақтда, У, айланаси икки миллион километрга яқин бир катта ҳудудда барпо қилинган давлатни бошқарар эди. Россия ерларини истисно қилганда, бутун Европага тенг ва ўша замонлар миллионларча халқ яшаган бу кенг ҳудудлар, жанг майдонларида душман сафлари тарафидан йўқотилган 250 тага яқин инсон қаршилигида фатҳ этилган эди. Ўн йиллик бу ҳаракат натижасида, Мусулмонлардан эса ўртача ҳар ой учун бир дона шаҳид тўғри келиши мумкин. Инсон қони учун берилган бундай қадр-қиймат ва ҳурматни ер юзи ҳали ҳануз иккинчи маротаба кўргани йўқ.”
Ҳамидуллоҳ Пайғамбар алайҳиссаломни жангларида душман тарафдан 250 тага яқин жангчи қатл этилганини ҳисоблаш жараёнида тарихий манбаларга асосланган ҳолда шундай дейди:
“Ибн Ҳишомга кўра Пайғамбар алайҳиссалом мудофаа учун Мадинадан 27 марта сафарга (ғазотга) чиққан ва булардан фақатгина 9 тасида жанг содир бўлган. Аксарияти жанг мақсадида бўлмаса ҳам, саҳобаларнинг назорати остида Мадинадан чиққан йўлчилик ёки юборилган аскарлар бирлигининг сони эса, айнан юқорида келтирилган манбага кўра 38 тадир. Баъзи бир сафарлар ва улардаги содир бўлган воқеалар ҳақида тўлиқ маълумот берилмагани сабабли, қуйида келтириладиган – жангда ҳар икки тафардан ҳам йўқотилган жангчиларнинг – ҳисоб қайдномаси тўлиқ ва қатъий деб қабул қилинмаслиги ҳам мумкин. Шу билан бир қаторда, манбалар ўша даврдаги жанглар ҳақида бизларга тахминий фикр юритиш имконини беради, холос.
| Сафар | Душман сони | Душман қурбонлари | Ислом аскари | Шаҳидлар сони |
| Бадр | 950 | 70 | 313 | 14 |
| Уҳуд | 3000 | 22 | 700 | 70 |
| Мусталиқ | 200 (?) | 10 | 30 (?) | 1 |
| Ҳандак | 12.000 | 8 | 3000 | 6 |
| Ҳайбар | 20.000 | 93 | 1500 | 15 |
| Муъта | 100.000 | ? | 3000 | 13 |
| Макка фатҳи | ? | 13 | 10.000 | 3 |
| Ҳунайн | ? | ? | 12.000 | 4 |
| Тоиф | ? | ? | 12.000 | 12 |
| Жами | 216 | 138 |
Юқорида берилган рақамларга Рожеъ ва Биър Маъунда хоинларча қатл қилинган ва сони 44 тага етган Ислом мубаллиғлари киритилмаган. Худди шундай, Бану Қурайза ўртасидаги жангда асир олинган кишиларга нисбатан ўз ихтиёрларига кўра ўзлари тарафидан танлаб олинган ҳакамнинг Тавротдаги ҳукмлар асосида (Тасния, 20/13-14) уларга нисбатан чиқарган қарори билан қатл этилган кишилар, юқоридаги душман тарафидан йўқотилганлар ҳисоб қайдномасига киритилмаган.
Бўлиб ўтган жангларнинг аксариятида Мусулмонлар ғолиб бўлганига қарамай, мағлуб бўлганларнинг жангда ва ундан кейинги умумий йўқотган жангчилари сони жами бўлиб 250 тага ҳам етмагани, Ислом дини уруш-жанжал, қатл-у қатағон дини эмаслигининг яққол мисоли ва очиқ намунасидир.
(Қўшимча маълумот учун, Муҳаммад Ҳамидуллоҳ, Ҳазрати Пайғамбар Жанглари, Ёмғир Нашриёти, 4-н, Истанбул, 1991, 21-22- с.)
