ИБОДАТ
Пир: Биз ўзимизни худди бир илоҳ деб эълон қилаётгандек нега бизга бундай муомала қиляпсан? Биз сенга бизга ибодат қил демаяпмиз-ку!
Байиндир: Менимча сиз ҳали ибодат нима эканини ва нима қандай маънони англатишини билмайсиз шекилли! Айтинг-чи, мурид шайхни олдида қандай туриши керак?
Пир: Менга қара, мен сенга ҳозир мурид пирини олдида қандай даражада одоб сақлаб туриши ҳақида айтиб бераман. Кейин ичингда нима бўлса гапир! Муридни эътиқоди шундай бўлиши керак:
“Мен фақатгина боғлиқ бўлган пирим билан ўз мақсадимга эришишим мумкин. ”[1]
Мусо алайҳиссалом билан Ҳизр алайҳиссалом қиссасида юз берганидек, пирга эътироз билдириш жуда катта хато ва жирканч ишдир. Эътирозчини узри қабул қилинмайди. Эътироз сабабли ўртага тушган айрилиқни тузатишни иложиси йўқ. Бу эътирозни зарари – муридга пиридан оқиб келаётган файзни тўхтаб қолишидир.
Муридга лозим бўлган шартлардан бири эса, пири айтган нарсаларни ҳатто таъвил ҳам қилмасдан ва асло кечиктирмасдан бажаришдир. Зеро, таъвил ва кечиктириш муридни бошига тушадиган катта муаммога сабаб бўлади.
“Пири ёқтирмаган ва севмаган нарсалардан узоқ туриш ҳам муриднинг одобларидан ҳисобланади.
Агар пири муридига бирон нарсани кунлик вазифа қилиб топширса, пир у вазифани қолдирмасдан доим бажариб юриши ва қалбига яхшиликни ҳам ёмонликни ҳам келтирмаслиги керак. Садоқатли муриднинг сармояси – пирига бўлган севгиси ва боғлиқлиги, қайсарлик ҳассасидан ва хилоф иш қилиш савдосидан воз кечиши ва пирини буйруқлари остида сукунатга эришмоғидир.
Тариқатга бўлган муҳаббати ва пирига бўлган боғлиқлиги зиёда бўлган мурид тариқатда қолиши аниқ бўлади. ”
Байиндир: Яъни, мурид пирини қули ва хизматкори бўлади, шундайми? Ҳатто қулдан ҳам баттар боғлиқ бўлади пирига. Чунки, қул ҳам гоҳо-гоҳо хўжайинига эътироз билдиради ва қарши чиқади. Агар очиқ бир шаклда қарши чиқмаса ҳам ичидан ғуммиллайди. Лекин, мурид ҳам ташидан ва ҳам ичидан пирига қул бўлиши керак экан-да а? Пирини амри остида унини чиқармасдан вазифаларини адо қилишда давом эца, тариқатдан қувилмай қолишига амин бўлади шундайми?!
Пир: Мурид пирини тарбияси остида гўё ғассолни қўлида ювилаётган ўлик каби бўлиши керак. Чунки, пири ўз муридини хоҳлаганидек ҳаракатлантира олиши ва хоҳлаган тарафига бура олиши керак. Акс ҳолда муридини қандай йетиштиради?
Байиндир: Инсонларни ўзига қул қилиб олган бирорта ҳам пайғамбар йўқ. Сиз айтган нарсалар Қуръонга мутлақо зид. Аллоҳ таоло шундай буюради:
مَا كَانَ لِبَشَرٍ أَن يُؤْتِيَهُ اللَّـهُ الْكِتَابَ وَالْحُكْمَ وَالنُّبُوَّةَ ثُمَّ يَقُولَ لِلنَّاسِ كُونُوا عِبَادًا لِّي مِن دُونِ اللَّـهِ وَلَـٰكِن كُونُوا رَبَّانِيِّينَ بِمَا كُنتُمْ تُعَلِّمُونَ الْكِتَابَ وَبِمَا كُنتُمْ تَدْرُسُونَ
“Аллоҳ Китобу Ҳикмат ва Набийлик берган ҳеч бир инсон бошқа инсонларга: “Аллоҳни қўйиб менга қуллик қилинглар”, дейишга ҳақи йўқ. Лекин у: “Китобни ўқиб ўрганишингиз орқали Роббингизга қуллик қилинглар”, дейди. ” (Оли Имрон 3/79)
Сиз айтяпсизки: Агар муридни пирига бирон бир эътирози бўлса, буни тузатишни асло иложиси йўқ. Бу нарса пирига ибодат қилиш бўлмай яна нима ҳам бўлиши мумкин?!
Пир: Худо ҳақи, буни нимаси ибодат?
Байиндир: Ҳа, бу йерда фақатгина ибодат эмас, балки истеона/ёрдам сўраш ҳам бор! Ҳар куни энг камида қирқ марта Фотиҳа сурасини ўқиб Аллоҳга шундай сўз беряпмиз:
إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ
“(Аллоҳим! ) Фақатгина Сенга ибодат қиламиз ва фақатгина Сендан ёрдам сўраймиз. ” (Фотиҳа 1/5)
Аммо, сизни гапларингиз Аллоҳдан бошқасига ибодат қилганингиз ва ёрдам сўраганингизни кўрсатяпти.
Мурид: Катта туҳматга қўл урдингиз. Беш вақт намоз ўқиган, кечалари таҳажжудга турган, зикрлар қилиб юрган, Исломга хизмат қилиш учун кўплаб диний муассасаларни қурилишига ҳисса қўшган бунча инсонга бундай туҳмат қилолмайсиз.
Байиндир: Мен сизни Аллоҳни очиқ-ойдин оятлари билан огоҳлантиряпман. Агар озгина холис бўлиб мени тушунишга ҳаракат қилсангиз, мен сизга катта яхшилик қилмоқчи бўлаётган бир дўстингиз эканимни билиб олардингиз. Сиз бу кетишда ўзингизни жаҳаннамдан асло қутқариб қоломайсиз.
Мурид: Оламда шунча кофир бор, нега уларга қарши чиқишни ўрнига, мусулмонларни бирлик ва баробарлик бўлиши керак бўлган бу кунларда нега айнан бизга қарши чиқяпсиз? Нега биз билан олишяпсиз? Бундай яхши ишларни амалга ошириб келаётган кишиларни йўққа чиқариб нимага эришасиз?
Байиндир: Руҳоний ва монахрлар мол-давлат, оила ҳаёти ва дунёга боғланиб қолмаслик ва бутун умрларини ибодат билан ўтказиш учун буюк тоғларни изсиз чўққиларида жойлашган монастирларга бориб жойлашиб оладилар. Аммо, модомики Исони Аллоҳни ўғли, Аллоҳ билан ўзлари орасидаги воситачи деб билар эканлар, асло ҳақ йўлга кирган бўлмайдилар, ҳидоятда бўлмайдилар. Бутун умрини ибодатга сарфлаган бўлсалар ҳам барчаси пуч ва барбод бўлади қолади.
Имон-эътиқод жуда муҳим масала. Агар бир инсонни савоб дафтарида ҳатто савобни “с” ҳарфи бўлмаса ҳам, лекин ҳаётида ширкка қўл урмаган ҳолда тавба қилиб имони билан ўлган бўлса, Аллоҳ у кишини қиёматда мағфират қилиши ва жаннатга киргизиши мумкин.
إِنَّ اللَّـهَ لَا يَغْفِرُ أَن يُشْرَكَ بِهِ وَيَغْفِرُ مَا دُونَ ذَٰلِكَ لِمَن يَشَاءُ ۚ وَمَن يُشْرِكْ بِاللَّـهِ فَقَدِ افْتَرَىٰ إِثْمًا عَظِيمًا
“Аллоҳ Ўзига шерик қўшилишини асло кечирмайди. Бундан бошқа гуноҳларни эса, муносиб бўлган кишидан кечириб юборади. . . ” (Нисо 4/48)
Бошқасига қул бўлиб қолишимизни хоҳламаган Аллоҳ Муҳаммад алайҳиссаломга шундай ваҳий қилган:
قُلْ أَفَغَيْرَ اللَّهِ تَأْمُرُونِّي أَعْبُدُ أَيُّهَا الْجَاهِلُونَ (64) وَلَقَدْ أُوحِيَ إِلَيْكَ وَإِلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكَ لَئِنْ أَشْرَكْتَ لَيَحْبَطَنَّ عَمَلُكَ وَلَتَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ (65) بَلِ اللَّهَ فَاعْبُدْ وَكُن مِّنْ الشَّاكِرِينَ (66) وَمَا قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ وَالْأَرْضُ جَمِيعًا قَبْضَتُهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَالسَّماوَاتُ مَطْوِيَّاتٌ بِيَمِينِهِ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى عَمَّا يُشْرِكُونَ (67) وَنُفِخَ فِي الصُّورِ فَصَعِقَ مَن فِي السَّمَاوَاتِ وَمَن فِي الْأَرْضِ إِلَّا مَن شَاء اللَّهُ ثُمَّ نُفِخَ فِيهِ أُخْرَى فَإِذَا هُم قِيَامٌ يَنظُرُونَ (68) وَأَشْرَقَتِ الْأَرْضُ بِنُورِ رَبِّهَا وَوُضِعَ الْكِتَابُ وَجِيءَ بِالنَّبِيِّينَ وَالشُّهَدَاء وَقُضِيَ بَيْنَهُم بِالْحَقِّ وَهُمْ لَا يُظْلَمُونَ (69
“Айтгинки: “Эй ўзини билмаслар! Мени Аллоҳдан бошқасига қуллик қилишга буюряпсизларми?! ”
(Эй Муҳаммад! ) Сенга ҳам сендан аввалги набиларга ҳам қатъий ўлароқ мана шу нарса билдирилдики: Агар ширкка тушсанг қилган яхшиликларинг беҳуда бўлиб кетади ва ўзинг ҳам зиён кўрувчилардан бўлиб қоласан.
Балки, Аллоҳга қуллик қил ва вазифасини адо этувчилардан бўл.
Аллоҳни керакли даражада қадрламадилар. Ҳолбуки, қиёмат кунида йер юзи борича Унинг бир тутами бўлади? осмонлар эса Унинг кучи ила йиғилган бўлади. У – Ўзига шерик қўшилганлардан узоқдир, буюкдир. ” (Зумар 39/64-67)
Аллоҳдан бошқасига қул бўлмасдан фақатгина Унинг Ўзига қул бўлиш – ҳурриятнинг энг юқори чўққисидир.
Муҳаммад алайҳиссалом ҳақида нозил бўлган ушбу оят тўғрисида бир оз тўхталиб ўтайлик:
وَإِن كَادُواْ لَيَفْتِنُونَكَ عَنِ الَّذِي أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ لِتفْتَرِيَ عَلَيْنَا غَيْرَهُ وَإِذًا لاَّتَّخَذُوكَ خَلِيلاً (73) وَلَوْلاَ أَن ثَبَّتْنَاكَ لَقَدْ كِدتَّ تَرْكَنُ إِلَيْهِمْ شَيْئًا قَلِيلاً (74) إِذاً لَّأَذَقْنَاكَ ضِعْفَ الْحَيَاةِ وَضِعْفَ الْمَمَاتِ ثُمَّ لاَ تَجِدُ لَكَ عَلَيْنَا نَصِيرًا (75
”Бошқа бир нарса тўқиб чиқариб Бизга нисбат берарсан, дея сенга фитна-муаммо келтириб чиқариб, оз қолса сенга ваҳий қилган нарсамиздан ўзингни айириб ташлашар эди. Чунда улар сени дўст қилиб олишарди!
Агар сени собит қадам қилмаганимизда, бир оз бўлса-да уларга мойил бўлиб қолишинг мумкин эди.
Агар бундай қилганингда, сенга ҳаётни ҳам ўлимни ҳам икки баробар жазосини чектирган бўлардик. Кейин, Бизга қарши сенга ёрдам бера оладиган бирини топа олмас эдинг. “ (Исро 17/73-75)
ШИРК
Ширк – Аллоҳга оид баъзи хусусиятларни бошқа бир борлиқда ҳам бор деб билиб, уни ўша хусусиятларда Аллоҳга шерик қилишдир. Бунга ишонган киши уни Аллоҳга яқин деб билади. Аллоҳга унинг воситаси орқали улашиш мумкин эканига ва орзу-истакларини улаштира олишига ишонади. Аллоҳга бир қирол деб, ўртадаги воситачини эса қиролни ёнидаги бир ёрдамчисидек муносабат билдиради.
Мурид: Бизни қайси амалимиз ширк? Биз пирларга ва воситачиларга ибодат қиляпмиз эканми? Сен бизга асосан мана шу нарсани тушунтириб бер.
Байиндир: Ҳа, шундай. Сизларни Аллоҳга йетиштиришига ишонган пирларингизга айнан ибодат қиляпсизлар! Ибодат –айтганини сўзсиз бажариш, тоат қилиш, бўйин эгиш ва кўпинча амрига бўй суниш ва чизган чизиғидан чиқмаслик деган маъноларни билдиради. [2] Туркий тилли миллатларда бунга қуллик қилиш дейилади.
Инсонлар кучи йетадиганларни ўзига қул қилиб олишга, кучи йетмайдиган кишиларга эса қул бўлиб олишга яқиндирлар. Авваллари қироллар ўз халқига худди ўзини қулларидек муносабат билдиришни, айтган гапларини халқига сўзсиз бажартиришга уринган. Бир кун Фиръавн халқини тўплаб шундай деган:
فَقَالَ أَنَا رَبُّكُمُ الْأَعْلَى
“Менман сизларни энг олий роббингиз. ” (Нозиат 79/24)
Робб – хўжайин, эга деган маъноларни билдиради. Қулни хўжайинига ҳам роб дейилади. Аллоҳдан бошқасига қул бўлишни рад қилган кишилар Аллоҳдан бошқа биров уларга роб ва хўжайин бўлиб олишларига ҳам рози бўлмайдилар.
Қироллар сиёсий ва ҳарбий қучидан фойдаланиб, бойлар мол-давлатидан фойдаланиб, яна кимлардир динидан фойдаланиб инсонларни ўзларига қул қилиб олишни хоҳлашган. Динидан фойдаланиб бу ишга қўл урганлар буларни энг ёмонларидир. Чунки, инсонлар ўша диндорларга қуллик қилишни гўёки Аллоҳга қуллик қилишнинг бир қисми деб биладилар.
Сизлар Аллоҳ билан биргаликда пирингизга ҳам қуллик қиляпсизлар. Робита қилаётган вақтингизда уни руҳониятига бўйин эгяпсизлар. Фотиҳа сурасини ўқиётганда эса: “”Йолғиз Сенга қуллик қиламиз” – демоқдасизлар!
Мурид: Ер юзида ўзига қуллик қилинишини хоҳлаган бирон-бир пир борми ўзи?
Байиндир: Юқоридаги очиқламалар йетарли бўлмади менимча! Пирига тўлиқ боғланиш, унга робита қилиш, қалби билан ундан ёрдам сўраш ва унга асло эътироз қилмаслик, пирини ёнида худди ўзини ғассолни қўлидаги ўликдек ҳис қилиш қулликни энг юқори даражаси эмасми? Бундан ҳам ортиқ қуллик бор эканми? Аллоҳни талаби – инсонлар фақатгина Унга қул бўлишлари, фақатгина Унинг айтганларини сўзсиз ва шарциз бажаришлари ва мана шу шаклда ҳуррият ва озодликни чўққисига улашишларидир.
يَا أَيُّهَا النَّاسُ اعْبُدُواْ رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ وَالَّذِينَ مِن قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ
“Эй Инсонлар! Сизларни ҳам сизлардан аввалгиларни ҳам яратган Роббингизга қуллик қилингларки, шояд, ўзингизни ҳимоя қилиб сақланиб қоласизлар. ” (Бақара 2/21)
[1] Тасаввуфий Ахлоқ китоби, 2- ж, 247. [2] ИбнМанзур, Лисанул Араб.
