- ҲУД сураси
بسم الله الرحمن الرحيم
Яхшилиги чексиз ва меҳрибон – Aллоҳ номи билан.
11:1
الَر كِتَابٌ أُحْكِمَتْ آيَاتُهُ ثُمَّ فُصِّلَتْ مِن لَّدُنْ حَكِيمٍ خَبِيرٍ {1}
Алиф! Лам! Ро![1] (Бу) тўғри қарор берувчи ва ҳар нарсадан хабардор (Аллоҳ) тарафидан оятлари ҳукм ифодаловчи (аниқ) қилиб тузилган ҳамда батафсил тушунтириб берилган китобдир[2].
11:2
أَلاَّ تَعْبُدُواْ إِلاَّ اللّهَ إِنَّنِي لَكُم مِّنْهُ نَذِيرٌ وَبَشِيرٌ {2}
Аллоҳдан бошқасига қуллик қилмаслигингиз учун (шундай қилинди). (Айт): “Мен сизларга Ундан огоҳлантирувчи ва хушхабар берувчиман[3].”
11:3
وَأَنِ اسْتَغْفِرُواْ رَبَّكُمْ ثُمَّ تُوبُواْ إِلَيْهِ يُمَتِّعْكُم مَّتَاعًا حَسَنًا إِلَى أَجَلٍ مُّسَمًّى وَيُؤْتِ كُلَّ ذِي فَضْلٍ فَضْلَهُ وَإِن تَوَلَّوْاْ فَإِنِّيَ أَخَافُ عَلَيْكُمْ عَذَابَ يَوْمٍ كَبِيرٍ {3}
(Яна бир сабаби) – яратган Эгангиздан кечирим сўраб[4], Унга тавба қилишингиз учун. Шунда У сизларни белгиланган ажалгача[5] чиройли яшатади ва ҳар бир фазилатли кишига фазилатли ишининг мукофотини беради. Агар бош тортсанглар, сизларга буюк куннинг азоби келишидан қўрқаман.
11:4
إِلَى اللّهِ مَرْجِعُكُمْ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ {4}
Қайтишингиз Аллоҳгадир. У ҳамма нарсага ўлчов қўювчидир.
11:5
أَلا إِنَّهُمْ يَثْنُونَ صُدُورَهُمْ لِيَسْتَخْفُواْ مِنْهُ أَلا حِينَ يَسْتَغْشُونَ ثِيَابَهُمْ يَعْلَمُ مَا يُسِرُّونَ وَمَا يُعْلِنُونَ إِنَّهُ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ {5}
Билиб қўйинглар! Улар у (Қуръон)дан яшириниш учун кўкракларини буришмоқда[6]. Билиб қўйинг, кийимларига бурканиб олганида ҳам Аллоҳ уларнинг яширган ва ошкор қилган нарсаларини билади. Чунки, У диллардагини ҳам билади.
11:6
وَمَا مِن دَآبَّةٍ فِي الأَرْضِ إِلاَّ عَلَى اللّهِ رِزْقُهَا وَيَعْلَمُ مُسْتَقَرَّهَا وَمُسْتَوْدَعَهَا كُلٌّ فِي كِتَابٍ مُّبِينٍ {6}
Ер юзида ризқи Аллоҳга оид бўлмаган ҳеч қандай тирик жонзот йўқ. Аллоҳ уларнинг яшаб турган жойини ҳам, оромгоҳини ҳам билади[7]. (Буларнинг) барчаси равшан китобда (ёзиб қўйилади).
11:7
وَهُوَ الَّذِي خَلَق السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ وَكَانَ عَرْشُهُ عَلَى الْمَاء لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً وَلَئِن قُلْتَ إِنَّكُم مَّبْعُوثُونَ مِن بَعْدِ الْمَوْتِ لَيَقُولَنَّ الَّذِينَ كَفَرُواْ إِنْ هَـذَا إِلاَّ سِحْرٌ مُّبِينٌ {7}
У осмонлар ва ерни – Ўзининг ҳукмронлиги (бошқарув арши) сув устида эканида яратди. Қай бирингизнинг амали чиройли еканини синаб-белгилаш учун шундай қилди[8]. Агар: “Ўлгандан кейин қайта тириласиз”- десанг, ишонмаган-кофирлар: «Бу аниқ сеҳрдан бошқа нарса эмас», дейди.
11:8
وَلَئِنْ أَخَّرْنَا عَنْهُمُ الْعَذَابَ إِلَى أُمَّةٍ مَّعْدُودَةٍ لَّيَقُولُنَّ مَا يَحْبِسُهُ أَلاَ يَوْمَ يَأْتِيهِمْ لَيْسَ مَصْرُوفًا عَنْهُمْ وَحَاقَ بِهِم مَّا كَانُواْ بِهِ يَسْتَهْزِؤُونَ {8}
Агар улардан азобни маълум бир вақтга кечиктириб қўйсак: «Уни нима ушлаб турибди?», дейишади. Билиб қўйинг! Уларга азоб келган куни (азоб) улардан четлатилмайди ва масхара қилган нарсалари уларни қуршаб олади.
11:9
وَلَئِنْ أَذَقْنَا الإِنْسَانَ مِنَّا رَحْمَةً ثُمَّ نَزَعْنَاهَا مِنْهُ إِنَّهُ لَيَئُوسٌ كَفُورٌ {9}
Агар инсонга Ўз тарафимиздан бир яхшилик тоттириб, кейин уни қайтариб олсак умидсизлашиб[9] (ортидан) нонкўр бўлиб олади.
11:10
وَلَئِنْ أَذَقْنَاهُ نَعْمَاء بَعْدَ ضَرَّاء مَسَّتْهُ لَيَقُولَنَّ ذَهَبَ السَّيِّئَاتُ عَنِّي إِنَّهُ لَفَرِحٌ فَخُورٌ {10}
Унга етган қийинчиликдан кейин унга ноз-неъмат тоттирсак, «Мендан ёмонликлар кетди»- дейди, аниқ хурсанд бўлиб фахрланади[10].
11:11
إِلاَّ الَّذِينَ صَبَرُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ أُوْلَـئِكَ لَهُم مَّغْفِرَةٌ وَأَجْرٌ كَبِيرٌ {11}
(Яхши-ёмон кунга) сабр-бардош қилган ва хайрли ишларни амалга оширганлар бундай эмас. Уларга мағфират ва улкан ажр-мукофот бор.
11:12
فَلَعَلَّكَ تَارِكٌ بَعْضَ مَا يُوحَى إِلَيْكَ وَضَآئِقٌ بِهِ صَدْرُكَ أَن يَقُولُواْ لَوْلاَ أُنزِلَ عَلَيْهِ كَنزٌ أَوْ جَاء مَعَهُ مَلَكٌ إِنَّمَا أَنتَ نَذِيرٌ وَاللّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ وَكِيلٌ {12}
(Эй Муҳаммад!) Уларнинг: “Унга хазина берилса ёки у билан бирга бир фаришта келса бўлмасмиди?” дегани учун, сенга ваҳий қилинган (Қуръон)дан бир қисмини сал қолса тарк тарк қилиб ва у иш сабабли юрагинг сиқилиши мумкин эди[11]. Сен фақат огоҳлантирувчисан. Ҳамма нарсага вакил Аллоҳдир.
11:13
أَمْ يَقُولُونَ افْتَرَاهُ قُلْ فَأْتُواْ بِعَشْرِ سُوَرٍ مِّثْلِهِ مُفْتَرَيَاتٍ وَادْعُواْ مَنِ اسْتَطَعْتُم مِّن دُونِ اللّهِ إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ {13}
Ёки улар: «Қуръонни Муҳаммад тўқиган», демоқдами? Сен: «Агар иддаонгизда ҳақли бўлсангиз, Аллоҳдан бошқа кимни чақира олсангиз ҳаммасини (ёрдамга) чақириб, ўзингиз Қуръондаги билан бир хил ўнта тўқилган сура келтириб кўринглар-чи», де[12].
11:14
فَإِن لَّمْ يَسْتَجِيبُواْ لَكُمْ فَاعْلَمُواْ أَنَّمَا أُنزِلِ بِعِلْمِ اللّهِ وَأَن لاَّ إِلَـهَ إِلاَّ هُوَ فَهَلْ أَنتُم مُّسْلِمُونَ {14}
Агар сизларга (чақирганларингиз талабларингизни) бажо қилолмаса, билингларки, (Қуръон) фақат Аллоҳнинг илми билан нозил бўлган. Ундан бошқа илоҳ йўқдир. Энди мусулмон бўласизларми?!
11:15
مَن كَانَ يُرِيدُ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا وَزِينَتَهَا نُوَفِّ إِلَيْهِمْ أَعْمَالَهُمْ فِيهَا وَهُمْ فِيهَا لاَ يُبْخَسُونَ{15}
Кимки дунё ҳаётини ва унинг зийнатини хоҳласа, уларга дунёда қилган ишларининг ҳақини тўлиқ қилиб берамиз, унда ҳеч қандай зиён кўрмайдилар[13].
11:16
أُوْلَـئِكَ الَّذِينَ لَيْسَ لَهُمْ فِي الآخِرَةِ إِلاَّ النَّارُ وَحَبِطَ مَا صَنَعُواْ فِيهَا وَبَاطِلٌ مَّا كَانُواْ يَعْمَلُونَ {16}
Ундайларга охиратда жаҳаннамдан бошқа нарса йўқ. Уларнинг дунёдаги ишлари йўқ бўлиб, қилган амаллари беҳуда кетади[14].
11:17
أَفَمَن كَانَ عَلَى بَيِّنَةٍ مِّن رَّبِّهِ وَيَتْلُوهُ شَاهِدٌ مِّنْهُ وَمِن قَبْلِهِ كِتَابُ مُوسَى إَمَامًا وَرَحْمَةً أُوْلَـئِكَ يُؤْمِنُونَ بِهِ وَمَن يَكْفُرْ بِهِ مِنَ الأَحْزَابِ فَالنَّارُ مَوْعِدُهُ فَلاَ تَكُ فِي مِرْيَةٍ مِّنْهُ إِنَّهُ الْحَقُّ مِن رَّبِّكَ وَلَـكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لاَ يُؤْمِنُونَ {17}
Ундай кимсалар Яратган Эгасининг очиқ ҳужжатига (Қуръонга) асосланган киши каби бўладиларми?! Зеро, у ҳужжатга унгга шаҳодат келтирувчи/гувоҳ киши эргашади[15]. Ундан илгари ҳам Мусонинг китоби йўлбошчи/раҳнамо ва раҳмат бўлган эди. У (Қуръонга) шундай кишилар ишонади. Қайси жамоа унга ишонмаса, унинг борар жойи жаҳаннам бўлади, Шунинг учун, Ундан шубҳанг бўлмасин. Чунки, у (Қуръон) раббингдан келган ҳақиқатдир. Лекин инсонларнинг кўпчилиги (бунга) ишонмаяпти.
11:18
وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَى عَلَى اللّهِ كَذِبًا أُوْلَـئِكَ يُعْرَضُونَ عَلَى رَبِّهِمْ وَيَقُولُ الأَشْهَادُ هَـؤُلاء الَّذِينَ كَذَبُواْ عَلَى رَبِّهِمْ أَلاَ لَعْنَةُ اللّهِ عَلَى الظَّالِمِينَ {18}
Аллоҳга ёлғон тўнкагандан ҳам золимроқ бири борми? Ундай кишилар яратган Эгаси (ҳукми)га чиқарилиб, гувоҳлар (улар ҳақида): «Ўзларининг яратган Эгасига ёлғон тўнкаганлар мана шулардир!», дейди. Билиб қўйинг, золимларга Аллоҳнинг лаънати бўлсин!
11:19
الَّذِينَ يَصُدُّونَ عَن سَبِيلِ اللّهِ وَيَبْغُونَهَا عِوَجًا وَهُم بِالآخِرَةِ هُمْ كَافِرُونَ{19}
Улар Аллоҳнинг йўлидан тўсадиган, у йўлни бузиб-ўзгартиришга уринадиган кишилардир. Улар охиратга ишонмайди.
11:20
أُولَـئِكَ لَمْ يَكُونُواْ مُعْجِزِينَ فِي الأَرْضِ وَمَا كَانَ لَهُم مِّن دُونِ اللّهِ مِنْ أَوْلِيَاء يُضَاعَفُ لَهُمُ الْعَذَابُ مَا كَانُواْ يَسْتَطِيعُونَ السَّمْعَ وَمَا كَانُواْ يُبْصِرُونَ{20}
Ана шулар ер юзида қочиб-қутулолмаган, уларни Аллоҳдан бошқа дўстлари/хожаси ҳам бўлмаган. Уларга азоб икки баробар қилиб берилади. Улар (ҳаққа) қулоқ солишга ва (ҳақни) кўришга тоқат қилмаган.
11:21
أُوْلَـئِكَ الَّذِينَ خَسِرُواْ أَنفُسَهُمْ وَضَلَّ عَنْهُم مَّا كَانُواْ يَفْتَرُونَ{21}
Ана шулар ўзларини хонавайрон қилди. Тўқиб чиқарган (воситачи ва шафоатчи илоҳ)лари йўққа чиқди.
11:22
لاَ جَرَمَ أَنَّهُمْ فِي الآخِرَةِ هُمُ الأَخْسَرُونَ{22}
Шубҳа йўқки, улар охиратда энг зиёнкорлар бўлади[16].
11:23
إِنَّ الَّذِينَ آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ وَأَخْبَتُواْ إِلَى رَبِّهِمْ أُوْلَـئِكَ أَصْحَابُ الجَنَّةِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ{23}
Имон келтирган, манфаатли ишларни амалга оширган ва яратган Эгасига чин дилдан бўйсунганлар – ана шулар жаннат аҳлидир. Улар унда ўлимсиз-мангу қолади.
11:24
مَثَلُ الْفَرِيقَيْنِ كَالأَعْمَى وَالأَصَمِّ وَالْبَصِيرِ وَالسَّمِيعِ هَلْ يَسْتَوِيَانِ مَثَلاً أَفَلاَ تَذَكَّرُونَ {24}
Шу иккала тоифадн ўркан – кўр ва кар ҳамда кўрадиган ва эшитадиган одам. Бу иккаласи ўхшаш бўлармиди?! Наҳот насиҳат олмасангиз?![17]
11:25
وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا نُوحًا إِلَى قَوْمِهِ إِنِّي لَكُمْ نَذِيرٌ مُّبِينٌ {25}
Шубҳасизки, Нуҳни ўз қавмига элчи қилиб юборганмиз. (У ўз қавмига шундай деди): “Мен сизларни очиқ-ойдин огоҳлантирувчиман.
11:26
أَن لاَّ تَعْبُدُواْ إِلاَّ اللّهَ إِنِّيَ أَخَافُ عَلَيْكُمْ عَذَابَ يَوْمٍ أَلِيمٍ {26}
Аллоҳдан бошқасига қуллик қилмаслигингиз учун (огоҳлантиряпман). Мен сизларга аламли куннинг азоби келишидан қўрқяпман.”
11:27
فَقَالَ الْمَلأُ الَّذِينَ كَفَرُواْ مِن قِوْمِهِ مَا نَرَاكَ إِلاَّ بَشَرًا مِّثْلَنَا وَمَا نَرَاكَ اتَّبَعَكَ إِلاَّ الَّذِينَ هُمْ أَرَاذِلُنَا بَادِيَ الرَّأْيِ وَمَا نَرَى لَكُمْ عَلَيْنَا مِن فَضْلٍ بَلْ نَظُنُّكُمْ كَاذِبِينَ {27}
Қавми орасидан (унга) қарҳи чиққан етакчилари шундай деди: “Кўряпмизки, сен ҳам бизга ўхшаган инсонсан. Кўряпмизки, сенга ичимиздаги энг паст табақади инсонлар ўйланмасдан эргашмоқда. Бизга нисбатан сизларда бирорта ортиқча нарса кўрмаяпмиз. Аслида, биз сизларни ёлғончи деб ўйлаяпмиз[18].”
11:28
قَالَ يَا قَوْمِ أَرَأَيْتُمْ إِن كُنتُ عَلَى بَيِّنَةٍ مِّن رَّبِّيَ وَآتَانِي رَحْمَةً مِّنْ عِندِهِ فَعُمِّيَتْ عَلَيْكُمْ أَنُلْزِمُكُمُوهَا وَأَنتُمْ لَهَا كَارِهُونَ {28}
Нуҳ айтдики: “Эй халқим! Бир ўйлаб кўрдингизми? Агар мен яратган Эгамдан келган аниқ ҳужжатга асосланган бўлсам, ҳамда У менга Ўз ҳузуридан яхшилик[19] берган бўлса-ю, сизлар кўрлик қилаётган бўлсангиз, сизлар хоҳламаган ҳолда уни сизларга мажбур қабул қилдира олармидик[20]?
11:29
وَيَا قَوْمِ لا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ مَالاً إِنْ أَجْرِيَ إِلاَّ عَلَى اللّهِ وَمَآ أَنَاْ بِطَارِدِ الَّذِينَ آمَنُواْ إِنَّهُم مُّلاَقُو رَبِّهِمْ وَلَـكِنِّيَ أَرَاكُمْ قَوْمًا تَجْهَلُونَ {29}
Эй халқим! Даъватим учун сиздан мол-давлат сўрамайман[21]. Менга бериладиган ажр-мукофот фақат Аллоҳга тегишли. Мен имон келтирганларни ёнимдан ҳайдамайман. Улар албатта яратган Эгасига (ёруғ юз билан) йўлиқади. Лекин, сизни жоҳиллик қилаётган қавм еканингизни кўряпман.
11:30
وَيَا قَوْمِ مَن يَنصُرُنِي مِنَ اللّهِ إِن طَرَدتُّهُمْ أَفَلاَ تَذَكَّرُونَ {30}
Эй халқим! Агар уларни ҳайдаб юборсам, мени Аллоҳдан ким қутқаради?! Наҳотки насиҳат олмайсизангиз?!
11:31
وَلاَ أَقُولُ لَكُمْ عِندِي خَزَآئِنُ اللّهِ وَلاَ أَعْلَمُ الْغَيْبَ وَلاَ أَقُولُ إِنِّي مَلَكٌ وَلاَ أَقُولُ لِلَّذِينَ تَزْدَرِي أَعْيُنُكُمْ لَن يُؤْتِيَهُمُ اللّهُ خَيْرًا اللّهُ أَعْلَمُ بِمَا فِي أَنفُسِهِمْ إِنِّي إِذًا لَّمِنَ الظَّالِمِينَ {31}
Мен сизларга «Менда Аллоҳнинг хазиналари бор»- демайман. Мен ғайбни билмайман. “Мен малакман”- демайман. Сизлар менсимаган инсонлар ҳақида «Аллоҳ уларга асло яхшилик бермайди»- демайман. Аллоҳ уларнинг ичидагини жуда яхши билади. (Агар бундай десам) мен золимлардан бўлиб қоламан” (деди Нуҳ).
11:32
قَالُواْ يَا نُوحُ قَدْ جَادَلْتَنَا فَأَكْثَرْتَ جِدَالَنَا فَأْتَنِا بِمَا تَعِدُنَا إِن كُنتَ مِنَ الصَّادِقِينَ {32}
Улар: «Эй Нуҳ! Биз билан тортишдинг, тортишувимизни чўзиб юбординг. Агар ростгўй бўлсанг бизни қўрқитаётган азобни ҳозир келтир-чи!»- дедилар.
11:33
قَالَ إِنَّمَا يَأْتِيكُم بِهِ اللّهُ إِن شَاء وَمَا أَنتُم بِمُعْجِزِينَ {33}
У айтди: “Агар муносиб билса уни сизларга Аллоҳ аниқ келтиради. Сиз ундан қочиб қутула олмайсиз.
11:34
وَلاَ يَنفَعُكُمْ نُصْحِي إِنْ أَرَدتُّ أَنْ أَنصَحَ لَكُمْ إِن كَانَ اللّهُ يُرِيدُ أَن يُغْوِيَكُمْ هُوَ رَبُّكُمْ وَإِلَيْهِ تُرْجَعُونَ {34}
Сизларга насиҳат қилмоқчи бўлганим билан, агар Аллоҳ сизларни азоблашни хоҳлаб бўлган бўлса, насиҳатим сизларга фойда бермайди. Сизларни яратган Эгангиз Удир. Унга қайтасиз.”
11:35
أَمْ يَقُولُونَ افْتَرَاهُ قُلْ إِنِ افْتَرَيْتُهُ فَعَلَيَّ إِجْرَامِي وَأَنَاْ بَرِيءٌ مِّمَّا تُجْرَمُونَ {35}
Ёки улар: «Қуръонни (Муҳаммаднинг) ўзи тўқиб олди», демоқдами? Айт: “Агар уни ўзим тўқиган бўлсам, жиноятим ўз зиёнимга. Лекин, мен сизлар қилаётган жиноятдан[22] покман.”
11:36
وَأُوحِيَ إِلَى نُوحٍ أَنَّهُ لَن يُؤْمِنَ مِن قَوْمِكَ إِلاَّ مَن قَدْ آمَنَ فَلاَ تَبْتَئِسْ بِمَا كَانُواْ يَفْعَلُونَ {36}
Нуҳга шундай ваҳий қилинди: “Халқингдан (шу вақтгача) ишонганлардан бошқа ҳеч ким (энди) ишонмайди. Энди, кофирларнинг қилмиши учун қайғурма[23].
11:37
وَاصْنَعِ الْفُلْكَ بِأَعْيُنِنَا وَوَحْيِنَا وَلاَ تُخَاطِبْنِي فِي الَّذِينَ ظَلَمُواْ إِنَّهُم مُّغْرَقُونَ {37}
Бизнинг назоратимиз остида ва ваҳийимизга кўра кема яса[24]. Золимлар ҳақида менга мурожаат қилма. Улар аниқ ғарқ бўлади.”
11:38
وَيَصْنَعُ الْفُلْكَ وَكُلَّمَا مَرَّ عَلَيْهِ مَلأٌ مِّن قَوْمِهِ سَخِرُواْ مِنْهُ قَالَ إِن تَسْخَرُواْ مِنَّا فَإِنَّا نَسْخَرُ مِنكُمْ كَمَا تَسْخَرُونَ {38}
Кемани ясаётганида, ҳар сафар ёнидан халқининг зодагонлари ўтаётиб Нуҳни масхара қилди. Нуҳ еса: “(Ҳозирча) бизни масхара қилаётган бўлсанглар, (яқинда) биз ҳам сизларни – сиз бизни масхара қилгандек масхара қиламиз.
11:39
فَسَوْفَ تَعْلَمُونَ مَن يَأْتِيهِ عَذَابٌ يُخْزِيهِ وَيَحِلُّ عَلَيْهِ عَذَابٌ مُّقِيمٌ {39}
Хорловчи азобни кимга келишини ва унга давомли азоб келишини яқинда билиб оласиз”, деди.
11:40
حَتَّى إِذَا جَاء أَمْرُنَا وَفَارَ التَّنُّورُ قُلْنَا احْمِلْ فِيهَا مِن كُلٍّ زَوْجَيْنِ اثْنَيْنِ وَأَهْلَكَ إِلاَّ مَن سَبَقَ عَلَيْهِ الْقَوْلُ وَمَنْ آمَنَ وَمَا آمَنَ مَعَهُ إِلاَّ قَلِيلٌ {40}
Ниҳоят, (азоб ҳақидаги) буйруғимиз келиб[25], тандир қайнаганида[26] Нуҳга шундай дедик: “Ҳар бир жуфт туридан иккитадан, аввалдан унга (мўмин бўлмайди деб) қарор чиққанлардан ташқари оилангни ва мўминларни кемага олиб чиқ. Нуҳнинг ёнидаги ишонган-мўминлар жуда озчилик эди.
11:41
وَقَالَ ارْكَبُواْ فِيهَا بِسْمِ اللّهِ مَجْرَاهَا وَمُرْسَاهَا إِنَّ رَبِّي لَغَفُورٌ رَّحِيمٌ {41}
У айтди: «Кемага чиқинглар, унинг сузиши ҳам, бориб тўхташи ҳам Аллоҳнинг номи биландир. Ҳақиқатда, яратган Эгам кечиримли ва меҳрибондир.
11:42
وَهِيَ تَجْرِي بِهِمْ فِي مَوْجٍ كَالْجِبَالِ وَنَادَى نُوحٌ ابْنَهُ وَكَانَ فِي مَعْزِلٍ يَا بُنَيَّ ارْكَب مَّعَنَا وَلاَ تَكُن مَّعَ الْكَافِرِينَ {42}
Кема улар билан бирга сувда ҳаракатланишга киришди. Нуҳ бир четда турган ўғлига: «Эй болам! Биз билан бирга кемага чиқ – кофирлар билан бирга бўлма», деб нидо қилди.
11:43
قَالَ سَآوِي إِلَى جَبَلٍ يَعْصِمُنِي مِنَ الْمَاء قَالَ لاَ عَاصِمَ الْيَوْمَ مِنْ أَمْرِ اللّهِ إِلاَّ مَن رَّحِمَ وَحَالَ بَيْنَهُمَا الْمَوْجُ فَكَانَ مِنَ الْمُغْرَقِينَ {43}
Ўғли: «Мени сувдан сақлаб қоладиган тоққа қочиб чиқаман», деди. Нуҳ еса: «Бугун Аллоҳ раҳм қилганлардан бошқа ҳеч ким қутулиб қололмайди», деди. Шу аснода уларнинг орасига тўлқин кирди ва ўғли ғарқ бўлганлардан бирига айланди.
11:44
وَقِيلَ يَا أَرْضُ ابْلَعِي مَاءكِ وَيَا سَمَاء أَقْلِعِي وَغِيضَ الْمَاء وَقُضِيَ الأَمْرُ وَاسْتَوَتْ عَلَى الْجُودِيِّ وَقِيلَ بُعْداً لِّلْقَوْمِ الظَّالِمِينَ {44}
“Эй ер сувингни ют! Эй само (сувингни) тут! “, дейилди ва сув сингдирилди, иш тамомланди. Кема Жуди (тоғи)га ўрнашди ва «Золимлар қавми йўқ бўлсин!» дейилди.
11:45
وَنَادَى نُوحٌ رَّبَّهُ فَقَالَ رَبِّ إِنَّ ابُنِي مِنْ أَهْلِي وَإِنَّ وَعْدَكَ الْحَقُّ وَأَنتَ أَحْكَمُ الْحَاكِمِينَ{45}
(Нуҳ) яратган Эгасига нидо қилиб: “Эй яратган Эгам! Ўғлим албатта менинг оиламдан, ваъданг эса ҳақ. Сен энг тўғри қарор берувчисан”, деди.
11:46
قَالَ يَا نُوحُ إِنَّهُ لَيْسَ مِنْ أَهْلِكَ إِنَّهُ عَمَلٌ غَيْرُ صَالِحٍ فَلاَ تَسْأَلْنِ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ إِنِّي أَعِظُكَ أَن تَكُونَ مِنَ الْجَاهِلِينَ.{46}
Аллоҳ шундай деди: “Эй Нуҳ! У сенинг оилангдан эмас. Бу нотўғри ишдир[27]. Аслини билмаган нарсангни Мендан сўрама. Сени жоҳиллардан бўлиб қолмаслигингни насиҳат қиламан[28].”
11:47
قَالَ رَبِّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ أَنْ أَسْأَلَكَ مَا لَيْسَ لِي بِهِ عِلْمٌ وَإِلاَّ تَغْفِرْ لِي وَتَرْحَمْنِي أَكُن مِّنَ الْخَاسِرِينَ{47}
Нуҳ айтди: «Эй яратган Эгам! Сендан билмаган нарсамни сўрашдан Ўзингга сиғинаман. Агар мени кечириб, менга раҳм қилмасанг зиёнкорлардан бўлиб қоламан.»
11:48
قِيلَ يَا نُوحُ اهْبِطْ بِسَلاَمٍ مِّنَّا وَبَركَاتٍ عَلَيْكَ وَعَلَى أُمَمٍ مِّمَّن مَّعَكَ وَأُمَمٌ سَنُمَتِّعُهُمْ ثُمَّ يَمَسُّهُم مِّنَّا عَذَابٌ أَلِيمٌ {48}
“Эй Нуҳ! Кемадан туш. Сенга ҳам, сен билан бирга бўлган умматларга ҳам Биздан салом ва баракатлар бўлсин. Яна бошқа умматлар ҳам бор, уларни фаровон яшашига имкон берамиз, кейин уларни Бизнинг аламли азобимиз тутади[29]” дейилди.
11:49
تِلْكَ مِنْ أَنبَاء الْغَيْبِ نُوحِيهَا إِلَيْكَ مَا كُنتَ تَعْلَمُهَا أَنتَ وَلاَ قَوْمُكَ مِن قَبْلِ هَـذَا فَاصْبِرْ إِنَّ الْعَاقِبَةَ لِلْمُتَّقِينَ {49}
(Эй Муҳаммад!) Билинмаган (ғайб) хабарлардан бўлмиш бу (қисса)ни ваҳий орқали сенга Биз билдиряпмиз. Бундан аввал уни сен ҳам қавминг ҳам билмас эди. Энди сабр қил[30]. Бахтли оқибат масъулиятли (мўмин)лар учундир.
11:50
وَإِلَى عَادٍ أَخَاهُمْ هُودًا قَالَ يَا قَوْمِ اعْبُدُواْ اللّهَ مَا لَكُم مِّنْ إِلَـهٍ غَيْرُهُ إِنْ أَنتُمْ إِلاَّ مُفْتَرُونَ {50}
Од халқига (ҳам) биродарлари Ҳудни элчи қилиб юборганмиз. У: “Эй халқим! Аллоҳга қуллик қилинг. Қуллик қилишингиз учун Ундан бошқа илоҳ йўқ. Сизлар ёлғон тўқувчисиз, холос.
11:51
يَا قَوْمِ لا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِنْ أَجْرِيَ إِلاَّ عَلَى الَّذِي فَطَرَنِي أَفَلاَ تَعْقِلُونَ {51}
Эй халқим! Қилган даъватим учун сизлардан ажр-ҳақ сўрамайман. Менинг ажрим мени яратган зотга тегишли. Наҳот тушунмасангиз?!
11:52
وَيَا قَوْمِ اسْتَغْفِرُواْ رَبَّكُمْ ثُمَّ تُوبُواْ إِلَيْهِ يُرْسِلِ السَّمَاء عَلَيْكُم مِّدْرَارًا وَيَزِدْكُمْ قُوَّةً إِلَى قُوَّتِكُمْ وَلاَ تَتَوَلَّوْاْ مُجْرِمِينَ{52}
Эй халқим! Яратган Эгангиздан кечирим сўраб, Унга тавба қилинг. Шунда У сизларга мўл-кўл ёмғир ёғдиради ва қувватингизга қувват қўшади. Жиноятчилик қилиб (тавҳиддан) бош тортманг”, (деди Ҳуд.)
11:53
قَالُواْ يَا هُودُ مَا جِئْتَنَا بِبَيِّنَةٍ وَمَا نَحْنُ بِتَارِكِي آلِهَتِنَا عَن قَوْلِكَ وَمَا نَحْنُ لَكَ بِمُؤْمِنِينَ{53}
Улар эса: “Эй Ҳуд! Сен бизга очиқ далил келтирмадинг. Сени гапинг билан биз ўз илоҳларимизни тарк қилмаймиз ва сенга ишонмаймиз.
11:54
إِن نَّقُولُ إِلَّا اعْتَرَاكَ بَعْضُ آلِهَتِنَا بِسُوءٍ ۗ قَالَ إِنِّي أُشْهِدُ اللَّـهَ وَاشْهَدُوا أَنِّي بَرِيءٌ مِّمَّا تُشْرِكُونَ {54}
Биз “сени илоҳларимиздан бири жуда ёмон уриб қўйибди”, деймиз холос, дедилар. Ҳуд айтдики: “Мен Аллоҳни гувоҳ қиляпман, сизлар ҳам гувоҳ бўлингларки, мен сизлар қилаётган ширк келтираётган нарсалардан узоқман.
11:55
مِن دُونِهِ فَكِيدُونِي جَمِيعًا ثُمَّ لاَ تُنظِرُونِ {55}
Аллоҳ ила ораларингизга қўйиб олган (илоҳ)ларингизни барчасидан узоқман. Қани ҳаммангиз менга тузоқ қуринглар-чи, кейин менга муҳлат ҳам берманглар!
11:56
إِنِّي تَوَكَّلْتُ عَلَى اللّهِ رَبِّي وَرَبِّكُم مَّا مِن دَآبَّةٍ إِلاَّ هُوَ آخِذٌ بِنَاصِيَتِهَا إِنَّ رَبِّي عَلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ {56}
Мен менинг ҳам яратган Эгам, сизларнинг ҳам яратган Эгангиз бўлмиш Аллоҳга суяниб-таяндим. Унинг бошқаруви остида бўлмаган ҳеч қандай тирик жон йўқ. Албатта, Яратган Эгам тўғри йўлдадир[31].
11:57
فَإِن تَوَلَّوْاْ فَقَدْ أَبْلَغْتُكُم مَّا أُرْسِلْتُ بِهِ إِلَيْكُمْ وَيَسْتَخْلِفُ رَبِّي قَوْمًا غَيْرَكُمْ وَلاَ تَضُرُّونَهُ شَيْئًا إِنَّ رَبِّي عَلَىَ كُلِّ شَيْءٍ حَفِيظٌ{57}
Агар (тавҳиддан) бош тортсангиз – мен зиммамдаги элчилик вазифасини сизларга етказиб қўйдим – яратган Эгам (сизни ҳалок қилиб) ўрнингизга бошқа қавмни келтириб қўяди ва сиз унга ҳеч қандай зарар беролмайсиз. Роббим ҳамма нарсани назорат қилиб туради” (деди Ҳуд.)
11:58
وَلَمَّا جَاء أَمْرُنَا نَجَّيْنَا هُودًا وَالَّذِينَ آمَنُواْ مَعَهُ بِرَحْمَةٍ مِّنَّا وَنَجَّيْنَاهُم مِّنْ عَذَابٍ غَلِيظٍ {58}
Ва ниҳоят (азоб ҳақидаги) буйруғимиз келганида Ҳудни ва у билан бирга мўминларни Ўз марҳаматимиз билан қутқариб қолдик; уларни даҳшатли (оғир) азобдан сақлаб қолдик.
11:59
وَتِلْكَ عَادٌ جَحَدُواْ بِآيَاتِ رَبِّهِمْ وَعَصَوْاْ رُسُلَهُ وَاتَّبَعُواْ أَمْرَ كُلِّ جَبَّارٍ عَنِيدٍ{59}
Ана шулар Од қавмидир – яратган Эгасининг оятларини инкор қилдилар, Унинг элчиларига қарши чиқиб, ҳар турли қайсар-у безори (йўлбошчилари)га эргашдилар.
11:60
وَأُتْبِعُواْ فِي هَـذِهِ الدُّنْيَا لَعْنَةً وَيَوْمَ الْقِيَامَةِ أَلا إِنَّ عَادًا كَفَرُواْ رَبَّهُمْ أَلاَ بُعْدًا لِّعَادٍ قَوْمِ هُودٍ {60}
Улар дунёда ҳам лаънатланди[32], охиратда ҳам (лаънатланади). Билиб қўйинг, Од қавми ўз яратган Эгасининг оятларини тан олмади. Билиб қўйинг, Ҳуднинг Од қавми йўқ бўлсин!
11:61
وَإِلَى ثَمُودَ أَخَاهُمْ صَالِحًا قَالَ يَا قَوْمِ اعْبُدُواْ اللّهَ مَا لَكُم مِّنْ إِلَـهٍ غَيْرُهُ هُوَ أَنشَأَكُم مِّنَ الأَرْضِ وَاسْتَعْمَرَكُمْ فِيهَا فَاسْتَغْفِرُوهُ ثُمَّ تُوبُواْ إِلَيْهِ إِنَّ رَبِّي قَرِيبٌ مُّجِيبٌ{61}
Самуд қавмига биродари Солиҳни элчи қилиб юборганмиз. У шундай деган: “Эй халқим! Аллоҳга қуллик қилинг, қуллик қилишингиз учун Ундан бошқа илоҳ йўқ. У сизларни (бошланғичда) ердан яратиб етиштирди ва сиздан уни обод қилишни талаб қилди. Шундай екан, Ундан кечирим сўраб, унга тавба қилинг. Шубҳасизки, яратган Эгам яқиндир, жавоб ижобат қилувчидир.
11:62
قَالُواْ يَا صَالِحُ قَدْ كُنتَ فِينَا مَرْجُوًّا قَبْلَ هَـذَا أَتَنْهَانَا أَن نَّعْبُدَ مَا يَعْبُدُ آبَاؤُنَا وَإِنَّنَا لَفِي شَكٍّ مِّمَّا تَدْعُونَا إِلَيْهِ مُرِيبٍ{62}
Улар шундай деди: “Эй Солиҳ! Бундан олдин сен орамизда (сендан яхшиликлар) умид қилинган бири эдинг. Эндиликда, оталаримиз сиғиниб келган нарсаларга сиғинишимиздан бизни ман қайтарасанми? Сен бизни даъват қилаётган нарсадан иккиланиб шубҳаланяпмиз.”
11:63
قَالَ يَا قَوْمِ أَرَأَيْتُمْ إِن كُنتُ عَلَى بَيِّنَةً مِّن رَّبِّي وَآتَانِي مِنْهُ رَحْمَةً فَمَن يَنصُرُنِي مِنَ اللّهِ إِنْ عَصَيْتُهُ فَمَا تَزِيدُونَنِي غَيْرَ تَخْسِيرٍ{63}
У шундай деди: “Эй халқим! Агар мен яратган Эгамдан келган очиқ-ойдин далилга асосланган бўлсам, Ундан менга яхшилик/пайғамбарлик келган бўлса-чи, деб бир ўйлаб кўрмайсизларми? Шундай екан, агар Унга қарши чиқсам, мени Аллоҳдан ким қутқаради? Сизлар эса менга зиён орттиришдан бошқа нарсага ярамайсиз.
11:64
وَيَا قَوْمِ هَـذِهِ نَاقَةُ اللّهِ لَكُمْ آيَةً فَذَرُوهَا تَأْكُلْ فِي أَرْضِ اللّهِ وَلاَ تَمَسُّوهَا بِسُوءٍ فَيَأْخُذَكُمْ عَذَابٌ قَرِيبٌ{64}
Эй халқим! Мана бу Аллоҳнинг туяси сизлар учун далил (бўлади). Уни тек қўйинглар – Аллоҳнинг ерида ўтлаб юраверсин. Унга ёмонлик қилманг, акс ҳолда кўп ўтмай азобга гирифтор бўласиз.” (деди Солиҳ)
11:65
فَعَقَرُوهَا فَقَالَ تَمَتَّعُواْ فِي دَارِكُمْ ثَلاَثَةَ أَيَّامٍ ذَلِكَ وَعْدٌ غَيْرُ مَكْذُوبٍ {65}
Шунга қарамасдан, Самуд халқи туянинг оёқларини кесиб ўлдирди. Шунда Солиҳ уларга: «Юртингизда уч кун баҳраманд бўлиб туринглар. Бу – ёлғон бўлиб чиқмайдиган таҳдиддир», деди.
11:66
فَلَمَّا جَاء أَمْرُنَا نَجَّيْنَا صَالِحًا وَالَّذِينَ آمَنُواْ مَعَهُ بِرَحْمَةٍ مِّنَّا وَمِنْ خِزْيِ يَوْمِئِذٍ إِنَّ رَبَّكَ هُوَ الْقَوِيُّ الْعَزِيزُ {66}
Ва ниҳоят (азоб ҳақидаги) буйруғимиз келганида Солиҳни ва у билан бирга мўминларни Ўз марҳаматимиз билан (ҳалок бўлишдан) ва ўша кунги хорликдан қутқариб қолдик. Шубҳасизки, яратган Эганг кучлидир, ғолибдир.
11:67
وَأَخَذَ الَّذِينَ ظَلَمُواْ الصَّيْحَةُ فَأَصْبَحُواْ فِي دِيَارِهِمْ جَاثِمِينَ {67}
Зулм қилганларни даҳшатли овоз босди-да, тонгга яқин турган ерларида дум тушиб қотиб қолишди.
11:68
كَأَن لَّمْ يَغْنَوْاْ فِيهَا أَلاَ إِنَّ ثَمُودَ كَفرُواْ رَبَّهُمْ أَلاَ بُعْدًا لِّثَمُودَ {68}
Гўёки юртларида фаровонликда яшамагандек бўлиб қолдилар. Огоҳ бўлинг! Самуд халқи ўзларининг яратган Эгасига қарши чиқишди. Огоҳ бўлинг! Самуд халқи йўқ бўлсин!
11:69
وَلَقَدْ جَاءتْ رُسُلُنَا إِبْرَاهِيمَ بِالْبُـشْرَى قَالُواْ سَلاَمًا قَالَ سَلاَمٌ فَمَا لَبِثَ أَن جَاء بِعِجْلٍ حَنِيذٍ {69}
Элчиларимиз Иброҳимга хушхабар келтириб унга салом берди, Иброҳим ҳам салом берди ва кўп ўтмай қовурилган бузоқ (гўшти) келтирди.
11:70
فَلَمَّا رَأَى أَيْدِيَهُمْ لاَ تَصِلُ إِلَيْهِ نَكِرَهُمْ وَأَوْجَسَ مِنْهُمْ خِيفَةً قَالُواْ لاَ تَخَفْ إِنَّا أُرْسِلْنَا إِلَى قَوْمِ لُوطٍ {70}
Егуликка қўл узатмаётганини кўриб, (Иброҳим) улардан ётинқиради ва улардан қўрқишни бошлаганида, улар: “Қўрқма, биз Лут қавмига юборилдик”, деди.
11:71
وَامْرَأَتُهُ قَآئِمَةٌ فَضَحِكَتْ فَبَشَّرْنَاهَا بِإِسْحَقَ وَمِن وَرَاء إِسْحَقَ يَعْقُوبَ {71}
Аёли тик турган эди, кулиб юборди. Шунда унга Исҳоқни, Исҳоқнинг ортидан Яъқубни хушхабар қилдик.
11:72
قَالَتْ يَا وَيْلَتَى أَأَلِدُ وَأَنَاْ عَجُوزٌ وَهَـذَا بَعْلِي شَيْخًا إِنَّ هَـذَا لَشَيْءٌ عَجِيبٌ {72}
У аёл: “Вой шўрим! Мен ўзим кампир, бу чолим эса қариб қолган бўла туриб мен туғаманми? Бу қизиқ нарса-ку!” деди.
11:73
قَالُواْ أَتَعْجَبِينَ مِنْ أَمْرِ اللّهِ رَحْمَتُ اللّهِ وَبَرَكَاتُهُ عَلَيْكُمْ أَهْلَ الْبَيْتِ إِنَّهُ حَمِيدٌ مَّجِيدٌ {73}
Улар: “Аллоҳнинг амридан ажабланасанми? Эй хонадон эгалари! Сизларга Аллоҳнинг раҳмати ва баракати бўлсин. У (Аллоҳ) мақтовга лойиқдир, жуда улуғдир”, дедилар.
11:74
فَلَمَّا ذَهَبَ عَنْ إِبْرَاهِيمَ الرَّوْعُ وَجَاءتْهُ الْبُشْرَى يُجَادِلُنَا فِي قَوْمِ لُوطٍ {74}
Иброҳимдан қўрқинч кетиб, унга хушхабар келганида, элчиларимиз билан Лут қавми ҳақида мунозарага киришди.
11:75
إِنَّ إِبْرَاهِيمَ لَحَلِيمٌ أَوَّاهٌ مُّنِيبٌ {75}
Чунки, Иброҳим оғир-босиқ, бағри кенг ва ўзини Аллоҳга атаган киши эди.
11:76
يَا إِبْرَاهِيمُ أَعْرِضْ عَنْ هَذَا إِنَّهُ قَدْ جَاء أَمْرُ رَبِّكَ وَإِنَّهُمْ آتِيهِمْ عَذَابٌ غَيْرُ مَرْدُودٍ {76}
Элчиларимиз: «Эй Иброҳим! Бу (тортишув)дан воз кеч. Яратган Эгангнинг амри келди – уларга қайтарилмас азоб келмоқда», дедилар.
11:77
وَلَمَّا جَاءتْ رُسُلُنَا لُوطًا سِيءَ بِهِمْ وَضَاقَ بِهِمْ ذَرْعًا وَقَالَ هَـذَا يَوْمٌ عَصِيبٌ {77}
Элчиларимиз Лутнинг ёнига келишганида, улар сабабли аҳволи ёмонлашди ва юраги сиқилиб: «Бу жуда оғир кун!» деди.
11:78
وَجَاءهُ قَوْمُهُ يُهْرَعُونَ إِلَيْهِ وَمِن قَبْلُ كَانُواْ يَعْمَلُونَ السَّيِّئَاتِ قَالَ يَا قَوْمِ هَـؤُلاء بَنَاتِي هُنَّ أَطْهَرُ لَكُمْ فَاتَّقُواْ اللّهَ وَلاَ تُخْزُونِ فِي ضَيْفِي أَلَيْسَ مِنكُمْ رَجُلٌ رَّشِيدٌ {78}
Лутнинг ёнига илгари ёмон ишлар қиладиган қавми шошилиб кириб келди. Лут: “Эй қавмим! Мана менинг қизларим; улар сизларга покдир (уларга уйланинг). Аллоҳга нисбатан жавобгарликни ҳис қилинг. Меҳмонларим ёнида мени шарманда қилманг. Орангизда ақли-ҳуши жойида (бирорта ҳам) одам йўқми?!”, деди.
11:79
قَالُواْ لَقَدْ عَلِمْتَ مَا لَنَا فِي بَنَاتِكَ مِنْ حَقٍّ وَإِنَّكَ لَتَعْلَمُ مَا نُرِيدُ {79}
Улар: «Қизларингда бизни ишимиз йўқлигини яхши биласан. Бизни нима хоҳлашимизни ҳам биласан», дедилар.
11:80
قَالَ لَوْ أَنَّ لِي بِكُمْ قُوَّةً أَوْ آوِي إِلَى رُكْنٍ شَدِيدٍ {80}
Лут: “Қанийди сизларга қарши ўзимни кучим бўлганида ёки кучли бир жамога суяна олганимда эди…”, деди.
11:81
قَالُواْ يَا لُوطُ إِنَّا رُسُلُ رَبِّكَ لَن يَصِلُواْ إِلَيْكَ فَأَسْرِ بِأَهْلِكَ بِقِطْعٍ مِّنَ اللَّيْلِ وَلاَ يَلْتَفِتْ مِنكُمْ أَحَدٌ إِلاَّ امْرَأَتَكَ إِنَّهُ مُصِيبُهَا مَا أَصَابَهُمْ إِنَّ مَوْعِدَهُمُ الصُّبْحُ أَلَيْسَ الصُّبْحُ بِقَرِيبٍ {81}
Элчиларимиз Лутга шундай деди: “Эй Лут! Биз яратган Эгангнинг элчиларимиз – қавминг сенга теголмайди. Сен кечанинг бир қисмида оилангни олиб йўлга чиқ. Орангиздан ҳеч ким (йўлда) орқасига қарамасин, хотининг бундан мустасно. Чунки, қавмингга келадиган азоб унга ҳам келади. Уларнинг (ҳалок бўлиш ҳақида) белгиланган вақти тонг вақтидир. Тонг вақти яқин эмасми?
11:82
فَلَمَّا جَاء أَمْرُنَا جَعَلْنَا عَالِيَهَا سَافِلَهَا وَأَمْطَرْنَا عَلَيْهَا حِجَارَةً مِّن سِجِّيلٍ مَّنضُودٍ {82}
Амримиз келганида у юртни остини устун қилиб, тепасига пишиб етилган лава тошларини кет-ма кет ёғдирдик.
11:83
مُّسَوَّمَةً عِندَ رَبِّكَ وَمَا هِيَ مِنَ الظَّالِمِينَ بِبَعِيدٍ {83}
(У тошлар) яратган Эганг ҳузурида муайян белгилаб қўйилган эди[33]. У золимлардан (Макка халқидан) узоқ эмас.
11:84
وَإِلَى مَدْيَنَ أَخَاهُمْ شُعَيْبًا قَالَ يَا قَوْمِ اعْبُدُواْ اللّهَ مَا لَكُم مِّنْ إِلَـهٍ غَيْرُهُ وَلاَ تَنقُصُواْ الْمِكْيَالَ وَالْمِيزَانَ إِنِّيَ أَرَاكُم بِخَيْرٍ وَإِنِّيَ أَخَافُ عَلَيْكُمْ عَذَابَ يَوْمٍ مُّحِيطٍ {84}
Мадян аҳолисига ҳам ўзларининг биродари Шуайбни элчи қилиб юбордик. У шундай деди: “Эй халқим! Аллоҳга қуллик қилинг. Ундан бошқа илоҳ йўқ. Ўлчов ва тарозидан уриб қолманг. Ҳозир сизларни фаровонликда кўряпман. Албатта, сизларга қуршаб олувчи куннинг азоби (келиши)дан қўрқаман.
11:85
وَيَا قَوْمِ أَوْفُواْ الْمِكْيَالَ وَالْمِيزَانَ بِالْقِسْطِ وَلاَ تَبْخَسُواْ النَّاسَ أَشْيَاءهُمْ وَلاَ تَعْثَوْاْ فِي الأَرْضِ مُفْسِدِينَ {85}
Эй халқим! Ўлчов ва тарозини адолатли шаклда тўғри беринг. Инсонларга нарсаларини кам қилиб берманг ва ерда бузғунчилик қилиб тартибсизлик чиқарманг.
11:86
بَقِيَّةُ اللّهِ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ وَمَا أَنَاْ عَلَيْكُم بِحَفِيظٍ {86}
Агар мўмин бўлсангиз, сиз учун Аллоҳ қолдирган (ҳалол миқдор) яхшидир. Мен сизларга қўриқчи эмасман.”
11:87
قَالُواْ يَا شُعَيْبُ أَصَلاَتُكَ تَأْمُرُكَ أَن نَّتْرُكَ مَا يَعْبُدُ آبَاؤُنَا أَوْ أَن نَّفْعَلَ فِي أَمْوَالِنَا مَا نَشَاء إِنَّكَ لَأَنتَ الْحَلِيمُ الرَّشِيدُ {87}
Улар айтдиларки: «Эй Шуайб! Сени дининг/даъватинг[34] ота-боболаримиз сиғиниб келган нарсаларни тарк қилишимизга, ёки мол-мулкларимизни хоҳлаганимиздек тасарруф қилмаслигимизга буюряптими? Ахир, сен мулойим, ақли-ҳуши жойида одамсан-ку!»
11:88
قَالَ يَا قَوْمِ أَرَأَيْتُمْ إِن كُنتُ عَلَىَ بَيِّنَةٍ مِّن رَّبِّي وَرَزَقَنِي مِنْهُ رِزْقًا حَسَنًا وَمَا أُرِيدُ أَنْ أُخَالِفَكُمْ إِلَى مَا أَنْهَاكُمْ عَنْهُ إِنْ أُرِيدُ إِلاَّ الإِصْلاَحَ مَا اسْتَطَعْتُ وَمَا تَوْفِيقِي إِلاَّ بِاللّهِ عَلَيْهِ تَوَكَّلْتُ وَإِلَيْهِ أُنِيبُ {88}
Шуайб айтдики: “Эй қавмим! Бир ўйлаб кўрдингизми? Агар мен яратган Эгамдан келган ҳужжатга асосланган бўлсам ва Ўзи менга чиройли ризқ бериб қўйган бўлса-чи! Сизларни ман этаётган нарсада ўзим унга хилоф иш қилмоқчи эмасман. Мен қўлимдан келганича фақат ислоҳ қилишни хоҳлайман. Муваффақиятга эришишим фақат Аллоҳнинг ёрдамига боғлиқ. Мен Унга ўзимни ишониб-топширдирм ва мен Унга йўналаман.
11:89
وَيَا قَوْمِ لاَ يَجْرِمَنَّكُمْ شِقَاقِي أَن يُصِيبَكُم مِّثْلُ مَا أَصَابَ قَوْمَ نُوحٍ أَوْ قَوْمَ هُودٍ أَوْ قَوْمَ صَالِحٍ وَمَا قَوْمُ لُوطٍ مِّنكُم بِبَعِيدٍ {89}
Эй қавмим! Менга қарши чиқишингиз сизларни жиноятга олиб бормасин, (акс ҳолда) Нуҳ қавмига, Ҳуд қавмига ёки Солиҳ қавмига келган мусибатнинг бир хили сизларга ҳам келади. Лутнинг қавми сизлардан узоқ эмас.
11:90
وَاسْتَغْفِرُواْ رَبَّكُمْ ثُمَّ تُوبُواْ إِلَيْهِ إِنَّ رَبِّي رَحِيمٌ وَدُودٌ{90}
Яратган Эгангиздан кечирим сўранглар, сўнгра Унга тавба қилинглар. Чунки, яратган Эгам меҳрибон, дўст тутувчидир.»
11:91
قَالُواْ يَا شُعَيْبُ مَا نَفْقَهُ كَثِيرًا مِّمَّا تَقُولُ وَإِنَّا لَنَرَاكَ فِينَا ضَعِيفًا وَلَوْلاَ رَهْطُكَ لَرَجَمْنَاكَ وَمَا أَنتَ عَلَيْنَا بِعَزِيزٍ {91}
Улар айтдики: “Эй Шуайб! Айтаётган гапингни кўпини тушунмаяпмиз, сени орамиздаги бир заиф[35] инсон деб биламиз. Агар оиланг бўлмаганида, сени тошбўрон[36] қилиб юборар эдик. Ўзи сен бизга нисбатан азиз[37] ҳам эмассан.”
11:92
قَالَ يَا قَوْمِ أَرَهْطِي أَعَزُّ عَلَيْكُم مِّنَ اللّهِ وَاتَّخَذْتُمُوهُ وَرَاءكُمْ ظِهْرِيًّا إِنَّ رَبِّي بِمَا تَعْمَلُونَ مُحِيطٌ {92}
У айтди: “Эй халқим! Сиз учун оилам Аллоҳдан ҳам азизроқмики, Унга (Унинг ҳукмига) орқа ўгирдингиз. Яратган Эгам қилган ишларингизни тўлиқ билади.
11:93
وَيَا قَوْمِ اعْمَلُواْ عَلَى مَكَانَتِكُمْ إِنِّي عَامِلٌ سَوْفَ تَعْلَمُونَ مَن يَأْتِيهِ عَذَابٌ يُخْزِيهِ وَمَنْ هُوَ كَاذِبٌ وَارْتَقِبُواْ إِنِّي مَعَكُمْ رَقِيبٌ {93}
Эй халқим! Қўлингиздан келганини қилинг, мен ҳам (ўз вазифамни) бажаравераман. Кимга хорловчи азоб келишини ва ким ёлғончи эканини яқинда билиб оласизлар. (Воқеаларни) кузатиб боринг, мен ҳам сизлар билан бирга кузатаман.”
11:94
وَلَمَّا جَاء أَمْرُنَا نَجَّيْنَا شُعَيْبًا وَالَّذِينَ آمَنُواْ مَعَهُ بِرَحْمَةٍ مَّنَّا وَأَخَذَتِ الَّذِينَ ظَلَمُواْ الصَّيْحَةُ فَأَصْبَحُواْ فِي دِيَارِهِمْ جَاثِمِينَ {94}
Ва ниҳоят (азоб ҳақидаги) буйруғимиз келганида Шуайбни ва у билан бирга мўминларни Ўз марҳаматимиз билан қутқариб қолдик. Золимларни эса даҳшатли қичқириқ тутди, шунда турган ерларида тиз чўкиб қотиб қолишди.
11:95
كَأَن لَّمْ يَغْنَوْاْ فِيهَا أَلاَ بُعْدًا لِّمَدْيَنَ كَمَا بَعِدَتْ ثَمُودُ {95}
Гўёки улар юртларида фаровонликда яшамагандек бўлиб қолди. Огоҳ бўлинг! Самуд халқи йўқ бўлганидек, Мадян халқи ҳам йўқ бўлсин!
11:96
وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا مُوسَى بِآيَاتِنَا وَسُلْطَانٍ مُّبِينٍ {96}
Шубҳасизки, Мусони оятларимиз билан; очиқ-ойдин ҳужжат билан юборганмиз.
11:97
إِلَى فِرْعَوْنَ وَمَلَئِهِ فَاتَّبَعُواْ أَمْرَ فِرْعَوْنَ وَمَا أَمْرُ فِرْعَوْنَ بِرَشِيدٍ {97}
(Мусони) Фиръавн ва унинг етакчи-амалдорларига юборганмиз. Фиръавннинг амри тўғри бўлмагани ҳолда, улар Фиръавн амрига бўйсунган.
11:98
يَقْدُمُ قَوْمَهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ فَأَوْرَدَهُمُ النَّارَ وَبِئْسَ الْوِرْدُ الْمَوْرُودُ {98}
Фиръавн қиёмат куни (ўзига эргашган) қавмини олдига тушиб, уларни сув бор жойга бошлаб бораётгандек жаҳаннам ўтига бошлаб боради. У бошлаб борган жой қандай ҳам ёмон![38]
11:99
وَأُتْبِعُواْ فِي هَـذِهِ لَعْنَةً وَيَوْمَ الْقِيَامَةِ بِئْسَ الرِّفْدُ الْمَرْفُودُ {99}
Уларга дунёда лаънат эргаштирилади, охиратда ҳам шундай. Уларга берилган «совға» қандай ҳам ёмон!
11:100
ذَلِكَ مِنْ أَنبَاء الْقُرَى نَقُصُّهُ عَلَيْكَ مِنْهَا قَآئِمٌ وَحَصِيدٌ {100}
Сенга айтиб бераётганимиз бу шаҳар-юртлар орасида ҳозиргача тургани ҳам бор, йўқ бўлиб кетгани ҳам бор.
11:101
وَمَا ظَلَمْنَاهُمْ وَلَـكِن ظَلَمُواْ أَنفُسَهُمْ فَمَا أَغْنَتْ عَنْهُمْ آلِهَتُهُمُ الَّتِي يَدْعُونَ مِن دُونِ اللّهِ مِن شَيْءٍ لِّمَّا جَاء أَمْرُ رَبِّكَ وَمَا زَادُوهُمْ غَيْرَ تَتْبِيبٍ {101}
Уларга Биз зулм қилмадик, лекин улар ўзига ўзи зулм қилди[39]. Яратган Эгангнинг (азоб ҳақидаги) буйруғи келганида, Аллоҳдан бошқасига дуо қилаётган илоҳлари уларга ҳеч нарсада асқатмади, уларга фақат зиён орттирди.
11:102
وَكَذَلِكَ أَخْذُ رَبِّكَ إِذَا أَخَذَ الْقُرَى وَهِيَ ظَالِمَةٌ إِنَّ أَخْذَهُ أَلِيمٌ شَدِيدٌ {102}
Яратган Эганг золим шаҳар-юртларни жазолаганида мана шу шаклда жазолайди. Унинг жазолаши жуда аламлидир, қаттиқдир.
11:103
إِنَّ فِي ذَلِكَ لآيَةً لِّمَنْ خَافَ عَذَابَ الآخِرَةِ ذَلِكَ يَوْمٌ مَّجْمُوعٌ لَّهُ النَّاسُ وَذَلِكَ يَوْمٌ مَّشْهُودٌ {103}
Охират азобидан қўрққанлар учун бунда ибрат/намуна бор. Ўша кун (барча) инсонлар йиғиладиган кундир. Бу кун (ҳамма) ҳозир бўладиган кундир.
11:104
وَمَا نُؤَخِّرُهُ إِلاَّ لِأَجَلٍ مَّعْدُودٍ {104}
Биз у кунни фақат белгиланган муддатгача кечиктирамиз.
11:105
يَوْمَ يَأْتِ لاَ تَكَلَّمُ نَفْسٌ إِلاَّ بِإِذْنِهِ فَمِنْهُمْ شَقِيٌّ وَسَعِيدٌ {105}
У кун келганида Аллоҳнинг рухсатисиз ҳеч ким гапиролмайди. Улардан кимдир бахтсиз, кимдир бахтли бўлади.
11:106
فَأَمَّا الَّذِينَ شَقُواْ فَفِي النَّارِ لَهُمْ فِيهَا زَفِيرٌ وَشَهِيقٌ {106}
Бахтсиз бўлганлар жаҳаннамда бўлади. Уларни у ерда хириллаб нафас олиши ва ўксиб йиғлаши бор.
11:107
خَالِدِينَ فِيهَا مَا دَامَتِ السَّمَاوَاتُ وَالأَرْضُ إِلاَّ مَا شَاء رَبُّكَ إِنَّ رَبَّكَ فَعَّالٌ لِّمَا يُرِيدُ {107}
Улар у ерда токи ер-у осмонлар тургунча – мангу қолади. Магар Роббинг муносиб билса (зиёда қилиб беради). Чунки, яратган Эганг Ўзи хоҳлаган ишни қилади.
11:108
وَأَمَّا الَّذِينَ سُعِدُواْ فَفِي الْجَنَّةِ خَالِدِينَ فِيهَا مَا دَامَتِ السَّمَاوَاتُ وَالأَرْضُ إِلاَّ مَا شَاء رَبُّكَ عَطَاءً غَيْرَ مَجْذُوذٍ
Бахтли бўлганлар эса жаннатда қолади. Улар (ҳам) унда токи ер-у осмонлар тургунча – мангу қолади. Магар Яратган Эганг муносиб билса[40] (зиёда қилиб беради[41]). Бу чексиз иноятдир.
11:109
فَلاَ تَكُ فِي مِرْيَةٍ مِّمَّا يَعْبُدُ هَـؤُلاء مَا يَعْبُدُونَ إِلاَّ كَمَا يَعْبُدُ آبَاؤُهُم مِّن قَبْلُ وَإِنَّا لَمُوَفُّوهُمْ نَصِيبَهُمْ غَيْرَ مَنقُوصٍ {109}
Энди сен бу (мушрик)лар сиғинаётган нарсалари (ботил экани) ҳақида шубҳа қилма! Улар илгари ота-боболари сиғингандек сиғиняпти. Биз уларнинг (жазо) насибасини кам-кўстсиз тўлиқ қилиб берамиз.
11:110
وَلَقَدْ آتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ فَاخْتُلِفَ فِيهِ وَلَوْلاَ كَلِمَةٌ سَبَقَتْ مِن رَّبِّكَ لَقُضِيَ بَيْنَهُمْ وَإِنَّهُمْ لَفِي شَكٍّ مِّنْهُ مُرِيبٍ {110}
Шубҳасизки, Мусога китоб берганмиз, у ҳақида (ҳам) ихтилоф қилинди. Агар яратган Эгангнинг аввалги сўзи бўлмаганида, улар орасида албатта ҳукм ижро этилар эди[42]. Улар у китоб ҳақида иккилантирувчи шубҳададирлар.
11:111
وَإِنَّ كُـلاًّ لَّمَّا لَيُوَفِّيَنَّهُمْ رَبُّكَ أَعْمَالَهُمْ إِنَّهُ بِمَا يَعْمَلُونَ خَبِيرٌ {111}
Роббинг уларнинг ҳар бирига қилмишларининг жазо ва мукофотларини тўлиқ қилиб беради. Чунки, У қилаётган ишларидан хабардордир.
11:112
فَاسْتَقِمْ كَمَا أُمِرْتَ وَمَن تَابَ مَعَكَ وَلاَ تَطْغَوْاْ إِنَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ {112}
Сен ўзингга буюрилганидек тўғри бўл! Сен билан бирга тавба қилганлар ҳам (шундай бўлсин[43]). Ҳаддан ошманглар. У сизлар қилаётган ишларни албатта кўриб туради.
11:113
وَلاَ تَرْكَنُواْ إِلَى الَّذِينَ ظَلَمُواْ فَتَمَسَّكُمُ النَّارُ وَمَا لَكُم مِّن دُونِ اللّهِ مِنْ أَوْلِيَاء ثُمَّ لاَ تُنصَرُونَ {113}
Ҳақсизлик қилувчи-золимларга ёндашманглар. Акс ҳолда, оташ[44] сизга ҳам тегади ва сизларга Аллоҳдан бошқа дўстлар/хожалар бўлмайди. Кейин, сизларга ёрдам берилмайди.
11:114
وَأَقِمِ الصَّلاَةَ طَرَفَيِ النَّهَارِ وَزُلَفًا مِّنَ اللَّيْلِ إِنَّ الْحَسَنَاتِ يُذْهِبْنَ السَّـيِّئَاتِ ذَلِكَ ذِكْرَى لِلذَّاكِرِينَ {114}
Кундузи икки маҳал ва кечанинг кундузга яқин вақтларида[45] намозни ўқи. Албатта, яхшиликлар ёмонликларни кетказади. Бу эслатма олувчиларга эслатма/насиҳатдир.
11:115
وَاصْبِرْ فَإِنَّ اللّهَ لاَ يُضِيعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِينَ {115}
Сабр-бардош қил[46]. Чунки, Аллоҳ яхшилик қилувчиларнинг ҳақини зое қилмайди.
11:116
فَلَوْلاَ كَانَ مِنَ الْقُرُونِ مِن قَبْلِكُمْ أُوْلُواْ بَقِيَّةٍ يَنْهَوْنَ عَنِ الْفَسَادِ فِي الأَرْضِ إِلاَّ قَلِيلاً مِّمَّنْ أَنجَيْنَا مِنْهُمْ وَاتَّبَعَ الَّذِينَ ظَلَمُواْ مَا أُتْرِفُواْ فِيهِ وَكَانُواْ مُجْرِمِينَ {116}
Сизлардан аввалги насллар орасида (инсонларни) ер юзида бузғунчилик қилишдан қайтарадиган давомчилар/фазилатли кишилар бўлса бўлмасмиди? Бироқ, Биз уларни қутқариб қолган оз сонли кишилардан бошқа ҳеч ким (бу вазифани бажармади[47]). Ҳақсизлик қилган-золимлар ўз маишатпарастлиги ортидан кетди ва жиноятчига айланди.
11:117
وَمَا كَانَ رَبُّكَ لِيُهْلِكَ الْقُرَى بِظُلْمٍ وَأَهْلُهَا مُصْلِحُونَ {117}
Ислоҳ қилувчи халқи бор юртни яратган Эганг асло зулм қилиб ҳалок қилмайди[48].
11:118
وَلَوْ شَاء رَبُّكَ لَجَعَلَ النَّاسَ أُمَّةً وَاحِدَةً وَلاَ يَزَالُونَ مُخْتَلِفِينَ {118}
Агар Роббинг муносиб билгандиа барча инсонларни битта уммат қила оларди. (Баъзилар бунга лойиқ бўлмагани учун) энди, улар давомли ихтилофчи бўлиб қоаверади[49].
11:119
إِلاَّ مَن رَّحِمَ رَبُّكَ وَلِذَلِكَ خَلَقَهُمْ وَتَمَّتْ كَلِمَةُ رَبِّكَ لأَمْلأنَّ جَهَنَّمَ مِنَ الْجِنَّةِ وَالنَّاسِ أَجْمَعِينَ {119}
Фақат Аллоҳ раҳм қилганлар (ҳаққа қарши) ихтилоф қилмайди[50]. У инсонларни шунинг учун яратган. Яратган Эгангнинг: “Мен жаҳаннамни (ҳаққа ихтилоф қилган) инсонлар ва жинларнинг барчаси билан тўлдираман”, деган сўзи тўлиқ амалга ошади.
11:120
وَكُـلاًّ نَّقُصُّ عَلَيْكَ مِنْ أَنبَاء الرُّسُلِ مَا نُثَبِّتُ بِهِ فُؤَادَكَ وَجَاءكَ فِي هَـذِهِ الْحَقُّ وَمَوْعِظَةٌ وَذِكْرَى لِلْمُؤْمِنِينَ {120}
Биз пайғамбарлар ҳаётидаги ҳодисалар орасидан сенинг қалбингни қувватлайдиган барчасини айтиб беряпмиз. Бу маълумотларда сенга ҳақиқат ҳамда мўминларга насиҳат ва эслатма келди.
11:121
وَقُل لِّلَّذِينَ لاَ يُؤْمِنُونَ اعْمَلُواْ عَلَى مَكَانَتِكُمْ إِنَّا عَامِلُونَ {121}
Имон келтиртмайдиганларга шундай де: “Қўлингиздан келган ишни қилинг, биз ҳам қиламиз!
11:122
وَانتَظِرُوا إِنَّا مُنتَظِرُونَ {122}
Кутинглар, биз ҳам кутамиз.”
11:123
وَلِلّهِ غَيْبُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَإِلَيْهِ يُرْجَعُ الأَمْرُ كُلُّهُ فَاعْبُدْهُ وَتَوَكَّلْ عَلَيْهِ وَمَا رَبُّكَ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ {123}
Ер-у осмонларнинг ғайби фақат Аллоҳга хос. Барча ишлар Унга қайтарилади. Бас! Унга қуллик қил ва Унга суяниб-таян. Яратган Эганг қилаётган ишларингиздан бехабар эмас.
[1] Бу ҳарфларга «ҳуруфи муқаттоа» ва «ҳуруфут-танбеҳ» дейилади. Қуръони Каримнинг бундан бошқа яна 28 та сураси мана шундай, яъни ўқувчи ва эшитувчининг диққатини ва фикрини жалб қилиш учун араб тилига хос бир қоида билан бошланган. Ҳуруфи муқаттоадан кейин келадиган оятлар асосан Қуръоннинг асл моҳияти, мазмуни ва ўзидаги усул ва қоидаларни, Қуръоннинг нозил бўлишидаги мақсади ва Пайғамбар алайҳиссаломнинг Қуръонга нисбатан юклатилган вазифаси ҳақида баён қилиб берувчи оятлар келган. Пайғамбар алайҳиссаломга буларнинг маънолари ҳақида ҳеч қандай савол берилмаган. Бу эса, у ҳарфларда турли илоҳий сирлар яширилмаганини, аксинча уларнинг маъно ва моҳияти очиқ-равшан бўлганини билдиради. Яъни танбеҳ ҳарфларидир. Демак, бу ҳарфлардан қасд қилинган нарса; булардан кейин ўқиладиган оятларга ўқувчи ва эшитувчиларнинг диққатини жалб қилишдир. Ўзбек тилида бу каби ҳолатларда «Диққат! Диққат!» калимаси фойдаланилади.
[2] Қуръони Карим асосан ҳукм ифодаловчи – муҳкам оятлардан ва уларни очиқлаб-тафсирлаб берувчи – муташобеҳ оятлардан иборат (Оли Имрон 3/7). Зумар сурасининг 23-оятида: «Аллоҳ сўзларнинг энг гўзалини – муташобеҳ ва масоний қилиб юборган» дейилган. Масоний – иккиталиклар дегани. Демак, бу ва бунга ўхшаш бошқа оятларга кўра, Қуръони Карим оятлари муҳкам ва муташобеҳ ўлароқ, энг камида иккиталик ёки ундан ҳам кўп бўлган бир-бирига боғлиқ оятлар ташкил топган, ҳамда Қуръондаги ҳукмга мана шу шаклда эга бўлиш мумкин. Муҳкам оятлар масаланинг асосини ихчам ва аниқ равишда ўртага қўяди. Муташобеҳ отарлар эса, ҳукм ва маънода муҳкам оятга ўхшайди ва улардаги ҳукмларни тафсирлаб тушунтириб беради. 2- оятда бунинг сабаби ҳам келтирилган. Яъни «Аллоҳдан бошқасига қуллик қилмаслигингиз учун.» Демак, Қуръондаги ҳукмий оятларни инсонлар ўзларича тафсир қилсалар, уни эшитган ва ўқиган инсонлар у тафсирий ҳукмни Аллоҳнинг ҳукми деб ўйлайди ва ўша тафсирга асосан амал қилишни бошлайди. Натижада, Аллоҳнинг ҳукмига эмас, инсонларнинг ҳукмига амал қилган бўлиб қолади. Шунинг учун, Қуръондаги ҳар бир ҳукмни унга алоқадор бўлган муташобеҳ оятлар билан бирга ўқиб, оятлар ўртасидаги боғлиқликни ўз жойига келтириб, ана ундан кейин у ҳақида фатво бериш керак.
[3] Хушхабар бериш ва огоҳлантириш хусусияти Қуръоннинг ўзида ҳам бор (Фуссилат 41/4). Қуръон уни тушуниб ўқиган инсонга ичидагилар билан хушхабар беради ва огоҳлантиради. Мўминларни даъватни мана шу Қуръон билан қилишлари керак. Энг соф ва таъсирли, ҳақ ва ҳақиқатлар Қуръонда мужассам. Қуръонни етказиш Пайғамбар алайҳиссаломнинг вазифаси эди. Пайғамбарнинг таблиғ ишини давом эткизаётган мўминларга салом бўлсин!
[4] Тавба ҳақида билиш учун қаранг: (Нисо 4/17-18)
[5] Ажал ҳақида билиш учун Анъом сурасининг 2- ояти ва изоҳларига қаранг.
[6] Баъзи кофирлар Расулуллоҳнинг ёнидан ўтаётиб Қуръонни эшитмаслик учун ҳатто кўкракларини буриб қайрилиб кетишган (Таъвилот).
[7] Оятдан «Қаерда яшаб қаерда тирилишини ҳам билади» деган маъно ҳам чиқади. Содир бўлаётган ҳамма нарса давомли ёзиб борилмоқда. (Қаранг: Ҳадид 57/22)
[8] Дунёга келган ҳар бир ақлли киши имтиҳон учун келади. Ҳеч ким имтиҳон қилинмай қолмайди. Ҳуд 11/7, Мулк 67/2.
Дунё ҳаёти имтиҳон бўлгани учун (Мулк 67/2), бандаларни ҳидоят ва залолатини ўзларининг ихтиёрига топшириб қўйган. Аллоҳнинг имтиҳони бандаларнинг имтиҳони каби эмас. Инсонлар кимни нимага лойиқ эканини билмагани учун синов ва имтиҳон ўтказади. Аллоҳ эса, ҳар бир бандани ўзини қандай инсон эканини, қандай мукофот ва жазога лойиқ эканини ўз ихтиёри билан қилган ишлари орқали ўзини ким эканини ўзига – мўмин ёки кофир, шукр қилувчи ёки нонкўр эканини хабарини билдириб қўйиш учун ҳаётга келтиради. Ҳаёт давомида уларга турли мусибатлар ва инсонни ўзини ўзи қилган иши билан билиб олиши ва бунга дунё ва охиратда барча гувоҳ бўлиши учун имтиҳонга солади.
[9] Мусулмон киши асло умидсизликка тушиб бўлмайди, Аллоҳнинг раҳматидан ноумид бўлиб қолмайди (Юсуф 12/87, Зумар 39/53). Умидсизликнинг оқибати нонкўрлик ва куфрга олиб боради. Намозхон мусулмонлар асло тушкунликка ва жазавага тушмасликлари керак (Маориж 70/19-22).
[10] Бу оятларга кўра, демак инсон ўта тушкунликка ҳам тушиб бўлмайди, ўта ҳурсанд бўлиб фахрланиб ҳам бўлмайди. Неъмат берилганида ҳам Аллоҳга ҳамд айтиб, ўз вазифасида давом этиши керак, мусибат келганида ҳам сабр ва қаноат қилиб, ўз вазифасида давом этиши керак. Ҳолбуки, мўминдаги аксарият ҳолат имтиҳон учундир.
[11] Бундай аҳволга тушиб қолиб, ваҳий қилинган оятлардан баъзисини тарк қилишини олдини олиб, Аллоҳ таоло Расулуллоҳнинг қалбини мустаҳкамлаб қўйган (Исро 17/74). Агар ундай қилмаганида, кофирлар ҳатто Расулуллоҳни ҳам Қуръон йўлидан оздиришга журъат қилишган эди (Юнус 10/15). Шунинг учун эҳтиёт бўлиш керакки, сизни Қуръондан узоқлаштирмоқчи бўлаётганларнинг ўзларидан аввал ўтиб кетган етакчилари Расулуллоҳни ҳам шундай қилишга уринган. Бундай инсон тоифасидаги шайтонлардан Аллоҳга сиғиниб паноҳ сўраймиз.
[12] Бақара сурасининг 23 ва 24- оятларида ҳам бу оятдаги каби Қуръонга шубҳаси борларга қарши танқид келган.
[13] Аллоҳ дунё хоҳлаганга дунё, охират хоҳлаганга охират бераман деган. Лекин, керакли ишни қилиш шарти бор. қуруқ хоҳиш-истак ёки дуо билан бўлмайди. Мақсадга эришиш учун албатта керакли ишни қилиш керак, ҳаракат қилиш керак (Бақара 2/200-202). Мўминлар ҳар иккала дунё учун яхшилик сўраши керак. Асло дунёда ҳам кофирлардан ортда қолмаслик керак. Дунёдаги насибасини унутмаслик керак (Қасос 28/77).
[14] Қилган ишидан фақат дунёвий манфаат кўзлаганлар учун охиратда ҳеч қандай насиба берилмайди. Уларнинг насибаси фақат жаҳаннам бўлади (Исро 17/18-21, Шўро 42/20). Бу оятлар мўминларга ҳам кофирларга ҳам тегишли. Мўмин бўла туриб қилган ишини фақат риё учун ёки фақат дунёвий манфаатни кўзлаб қилган бўлса, унинг амалига дунёда жавоб қайтарилади, охиратда савоб берилмайди. Чунки, Аллоҳ фақат тақводорлардан қабул қилади (Моида 5/27).
[15] Демак, Қуръон аниқ яратган Раббидан келган ҳақ китоб эканига ишонган ва бунга шаҳодат келтирган/гувоҳ бўлган кишигина амал қила олади. Унга тўлиқ ишонмаган ва шаҳодат келтиролмаган киши Қуръонга тўлиқ амал қилолмайди, унга эргаша олмайди. Бунинг учун эса Қуръонни албатта ҳар ким ўзи тушунадиган она тилида ўқиши керак. Ўхшаш оятлар: Аҳзоб 33:45-46, Фатҳ 48:8-9.
[16] Охиратда энг катта зиён қилувчилардан яна бири – Аллоҳнинг оятларини тан олмаган ва Аллоҳга йўлиқишга ишонмаган кимсалардир. Уларнинг ҳатто яхши-ёмон амаллари ҳисоб-китоб ҳам қилинмайди, барча ишлари ҳабата бўлиб йўққа чиқади. (Каҳф 18/103-106).
[17] Энг ёмон кўрлик қалби кўр бўлишдир (Ҳаж 22/46). Улар ҳайвондан ҳам батта бўлади (Аъроф 7/179, Фурқон 25/44).
[18] Бундай гаплар Қурайшлик мушриклар тарафидан Пайғамбар алайҳиссаломга ҳам айтилган.
[19] Оятдаги яхшилик – пайғамбарлик, китоб ва динни ўз ичига олади. Уларнинг ҳар бири Аллоҳнинг раҳматидир.
[20] Бу оят бировни мажбурлаб динга киргизиш йўқлигига ишорат қилади. Динда асло мажбурлаш ёқ (Бақара 2/256, Кафирун 109/6).
[21] Қилган даъвати ва таблиғи учун пул сўраш қаттиқ таъқиқланган (Ясин 36/21, Тур 52/40, Қалам 68/46). Чунки, охират ишини дунё топиш учун қилиш катта гуноҳлар турига киради. Унинг қилган амаллари охиратда ҳабата бўлиб кетади.
[22] Қуръонга ишонмаслик, унинг ҳукмини менсимаслик, уни ёлғонга чиқариш ва уни масхара қилиш Аллоҳ наздида катта жиноятдир.
[23] Бу ва бу каби буйруқлар тақиқ учун эмас, балки тасалли учун ҳамда хафагарчилигини йўқотиш учун бўлади. Бу билан хафа бўлиш ёки қайғуриш ҳаром экани билинмайди. Пайғамбар алайҳиссалом қавмининг қайсарлиги ва ҳақни та олмаслигидан хафа бўлган. Шунинг учун бундай оятлар нозил бўлган: Каҳф 18/6, Шуаро 26/3.
[24] Кемани қандай ясашни Аллоҳ таоло Ўзи ўргатган. Оят шунга ишорат қилади.
[25] Бу азобни улар тезроқ келишини талаб қилишган эди (Ҳуд 11/32). Лекин, Аллоҳ ҳар нарсага бир ўлчов қўяди. Бу каби азоблар Аллоҳ айтган ва белгилаган вақтда содир бўлади.
[26] Таннур қайнаганида ибораси – ердан сув фаввора бўлиб қайнаб чиққанида, ёки кеманинг пар қозони ишга тушганида деган маъноларни билдиради.
[27] Бу нотўғри ишдир деганда – кофирлар билан бирга бўлиб ғарқ бўлган ўғлинг учун Аллоҳга илтижо қилишинг нотўғри ишдир деган маъно ҳам чиқади, ҳамда у бола нотўғри ишнинг самарасидир деган маъно ҳам чиқади. Тобарий тафсирида сувда ғарқ бўлган бола Нуҳ пайғамбарнинг ўғли эмаслиги ҳақидасги ривоятлар келтирган. Таҳрим сурасининг 10- оятига асосланган ҳолда, Нуҳнинг аёли Нуҳга хиёнат қилган – деган хулосага келган. Бошқа муфассирлар эса, Нуҳнинг ўғли мунофиқ бўлганини таъкидлайди.
[28] Ушбу суранинг 37- оятида ғарқ бўладиганлар золимлар бўлиши билдирилган эди. Шунинг учун, ғарқ бўлган ўғлинг ҳақида илтижо қилма деган маъно чиқади.
[29] Бу оятга кўра, Нуҳ алайҳисслаомнинг қавмигина сувга ғарқ бўлгани, сувга ғарқ бўлмаган улардан бошқа инсонлар ҳам бўлгани маълум бўлади. Зотан, аввалги пайғамбарлар фақатгина ўз қавмига пайғамбар бўлиб келган. Нуҳ сурасида ҳам тўфон балоси Нуҳ қавмига келгани айтилади. Бу ҳақида қўшимча маълумот Нуҳ сурасаида батафсил баён қилинади.
[30] Пайғамбар алайҳиссаломга аввалги пайғамбарлар каби сабр-бардошли бўлишга буюрган (Аҳқоф 46/35) ва уларнинг ҳаётидаги керакли қиссалари билдириб қўйилган.
[31] Аллоҳнинг ҳар бир қилган иши тўғридир, ҳақдир. У асло бандаларга зулм қилмайди, инсониятнинг ўзи ўзига зулм қилиб олади.
[32] Аксарият оятлардаги лаънат калимасига азоб дея таржима қилинади. Чунки, лаънат азобга сабаб бўлади, Аллоҳнинг лаънатига дучор бўлган киши азобланмай қолмайди.
[33] «Муайян белгилаб қўйилган» деганда айнан исмлари ёзиб қўйилган деган маъно чиқмайди. Ўша тошларни белгилаб қўйилиши, шунча огоҳлантиришга ҳам қулоқ солмай Аллоҳга исён келтирганларга бало бўлади, деб тайинлаб қўйилган бало тошлари, деб тушунилади.
[34] Ушбу оятдаги «солат» калимасига даъватинг, ибодатинг, имонинг, дининг ёки намозинг деб таржима қилса ҳам бўлади (Ибн Атийя, ал-Муҳаррар ал-Важиз). Зеро, бу калималарнинг ҳар бири бир-бирига боғлиқдир ва самимий ҳамда тўғри бир шаклда амалга оширилган ибодатлар инсонни турли ёмонликалардан қайтаради (Анкабут 29:45). Кўпинча кофир кимсалар мусулмонларни ўзини эмас, балки Ислом динини масхара қиладилар (Моида 5:57). Шуайб а.с. нинг кофир қавми ҳам бир маънода унинг динини масхара қилган бўлиши мумкин.
[35] Шуайбни заифлиги ҳам иқтисодий жуда бой-бадавлат бўлмаганини ҳамда жисмонан заиф бўлганига ишорат қилиши мумкин.
[36] Тошбўрон агар мажоз учун келган бўлса, ундан ўлдириб юбориш ёки сургун ёхуд ҳамма нарсадан маҳрум қилиб юбориш назарда тутилади.
[37] Инсонга нисбатан ишлатилган азизлик – куч-қувватда устунликни ёки ҳурмат-иззатни ёхуд олий насабликни билдиради.
[38] Инсон ҳаётда кимга ва кимнинг ишига эргашаётганини яхшилаб ўйланиб кўриши керак. Акс ҳолда, дунёда эргашган етакчилари Фиръавн каби охиратда жаҳаннамга етаклаб кетиши мумкин.
[39] Аллоҳ дунёда ҳам охиратда ҳам ҳеч кимга зулм қилмайди (Бақара 2/281, Анъм 6/160). Ҳар бир миллат ўзига-ўзи зулм қилади.
[40] Яъни, Аллоҳ уларга бундан ҳам каттароқ ва гўзалроқ мукофот бермагунча шундай давом этади (фахруддин Рози ва Минор тафсирлари), ёки инсоният учун янги бир давр очилмагунча жаннат ва жаҳаннам аҳли ўз ҳолича қолади.
[41] Бу ва бундан олдинги оятдаги истисно мунқатиъ бўлгани ҳамда араб тили қоидасига кўра оз нарсадан кўп нарса истисно қилиб бўлмагни боис, оятдаги истиснога «зиёда қилиб беради» деб маъно бердик. Бу эса Аллоҳ охир, боқий ва сўнгсиз каби сифатларга эка эканини, бандалар эса фақат абадийликка эга бўла олишини ҳамда Аллоҳ насиб қилса ўша абадийлиги яна давом этишини билдиради. Бандалар асло Аллоҳнинг зоти каби сўнгсиз, ўхири йўқ, ниҳоясиз деган сифатларга эга эмаслигини, Аллоҳ насиб қилганча абадий яшашини билдиради. Бу истисно ва зиёдалик жаҳаннамдагиларнинг ғамига яна-да кўпроқ ва давомли ғам-андуҳ қўшади, жаннатдагиларга эса бахт ва шодлик устига яна-да кўпрок шодлик қўшади. Қўшимча маълумот учун эъробул-Қуръон манбаларига ва Имом Фарро каби араб тили олимларининг Маонил-Қуръон каби асарларига мурожаат қилсин.
[42] Аллоҳнинг илгари берган сўзи ушбу суранинг 104- оятида бён қилинди. Яъни, қиёматни қоим қилмай туриб Аллоҳ жиноятчиларни жазолаган бўларди.
[43] Бу буйруқ асосан тавҳид, динда фирқаланмаслик ва Қуръонга тўлиқ ишониб амал қилиш ва бошқаларга ҳам етказиб қўйишдир. Бунга Шўро 42/14, Фуссилат 41/30, Аҳқоф 46/13 оятлар ҳам ишорат қилади.
[44] Бу оятдаги оташ жаҳаннам оташи бўлиши ҳам мумкин, ёки мазлумнинг бошига тушган дунёдаги офат-бало дегани бўлиши ҳам мумкин. Золимга қарши туриб, мазлумни ёнини олинмаса, ўша муҳитдаги бошқа инсонларга ҳам зулм навбатма-навбат етиб келади.
[45] Бу оят кундалик беш вақт фарз намозга ишорат қилади. Кундузинг икки бўлими – пешин ва аср намозига ишорат қилади, кечанинг кундузга яқин вақтлари – шом, хуфтон ва бомдод намозига ишорат қилади.
[46] Сабр – ҳар қандай ҳолатда ўз позитсиясини ўзгартирмаслик, ҳар қандай ҳолатда ҳам ҳақ йўлда давом этиш каби маъноларни билдиради. Оятга кўра, ҳақ йўлда сабр-бардошли бўлиш энг гўзал хислатлардан биридир. Аллоҳ ҳақ йўлда сабр қилувчилар билан биргадир (Анфол 8/46).
Ўтмишдаги барча пайғамбарлар сабрли бўлган (Анбиё 21/85). Сабр – мутавозе ва итоатгўй инсонларнинг фазилатларидан биридир (Ҳаж 22/34-35).
[47] Яъни, мана шундай фазилатли иш бўлмиш даъват ишини, амри-маъруф наҳий-мункар амалини бажарган инсонлар нажот топишган. Ҳозирги кунимизда ҳам зулм ва адолатсизликдан, беҳаёлик ва зўравонликдан инсонларни қайтармасак, зиммамиздаги бу шарафли ишни бажармасак, уларга келадиган бало бизга ҳам тегмай ўтмаслиги аниқ. Зеро, юқоридаги оятда золимларга ёнбосган кишига золимга тегадиган оташ унга ҳам тегмай ўтмаслиги билдирилган.
[48] Яъни, бирон бир юртнинг барча аҳолиси бузғунчига айланиб кетганидагина уларни ҳалок қилади. ораларида миллатни тўғри йўлга бошловчи солиҳ қуллар бўлган юртларни бутунлай ҳалок қилиб юбормайди.
[49] Ихтилоф қилиш инсон табиатида бор нарса (Бақара 2/30). Лекин, нафсидан кўра ақл ва виждонини устун тутганлар ҳаққа қарши ихтилоф қилмайди.
[50] Нисо 4/69.
[…] Ҳуд […]