Мурид: Аллоҳни валий қуллари пайғамбарларни меросхўрларидир.
Пир: Аллоҳни валий қуллари пайғамбарларни ворисларидир. Пайғамбарларда содир бўлган нарсалар авлиёларда ҳам содир бўлади.
Байиндир: Менимча, сизлар ҳали ҳануз пайғамбарга меросхўр бўлиш дегани нима эканини тўлиқ тушунмабсизлар! Набий – Аллоҳ тарафидан мақоми ва қадри юксатилган киши деган маънони ифодалайди.[1] Пайғамбар бўлиш инсонни ўз ихтиёрида бўлмайди. Ваҳий олганлардан бошқа ҳеч бундай мақомга эга бўлмайди. Аллоҳ таоло шундай марҳамат қилади:
كَانَ النَّاسُ أُمَّةً وَاحِدَةً فَبَعَثَ اللَّـهُ النَّبِيِّينَ مُبَشِّرِينَ وَمُنذِرِينَ وَأَنزَلَ مَعَهُمُ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ لِيَحْكُمَ بَيْنَ النَّاسِ فِيمَا اخْتَلَفُوا فِيهِ ۚ وَمَا اخْتَلَفَ فِيهِ إِلَّا الَّذِينَ أُوتُوهُ مِن بَعْدِ مَا جَاءَتْهُمُ الْبَيِّنَاتُ بَغْيًا بَيْنَهُمْ ۖ فَهَدَى اللَّـهُ الَّذِينَ آمَنُوا لِمَا اخْتَلَفُوا فِيهِ مِنَ الْحَقِّ بِإِذْنِهِ ۗ وَاللَّـهُ يَهْدِي مَن يَشَاءُ إِلَىٰ صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ
“Инсонлар бир миллат эди. Аллоҳ уларга хушхабар берадиган ва огоҳлантирадиган набийлар юборди. Улар билан биргаликда ҳақиқатларни ўз ичига олган китоблар ҳам нозил қилдики, ихтилофга тушган мавзуларда инсонлар орасида ўша китоб ҳукм берсин. Ўзларига китоб берилганлардан бошқалар ихтилофга тушмади. Очиқ-ойдин далиллар келганидан кейин, бир-бирлари устидан ҳокимият қуришни истаганлари учун шундай бўлди. Сўнгра келиша олмаган хусусларда, Аллоҳ мўминларни ўз танлови билан тўғриликка улаштирди. Аллоҳ – тўғриликни танлаганларни тўғри йўлга йўналтиради.” (Бақара 2/213)
Аллоҳ таоло мана шу буюк мақомга юксалтирган пайғамбарлардан бошқа ҳеч кимни набий демаган. Набийлик Муҳаммад алайҳиссалом билан бирга якун топган. Чунки, Муҳаммад алайҳиссалом сўнги набийдир:
مَّا كَانَ مُحَمَّدٌ أَبَا أَحَدٍ مِّن رِّجَالِكُمْ وَلَـٰكِن رَّسُولَ اللَّـهِ وَخَاتَمَ النَّبِيِّينَ ۗ وَكَانَ اللَّـهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمًا
“Муҳаммад эркакларингиздан бирини отаси эмас, аммо, Аллоҳнинг элчиси ва сўнги набийдир. Аллоҳ ҳар нарсани билади.” (Аҳзоб 33/40)
Росул – ўзидан ҳеч нарса қўшмасдан бировнинг гапини бошқа бирига етказиб бериш вазифасини олган киши[1] бўлгани учун Аллоҳнинг сўзларини етказган киши Аллоҳнинг расули бўлади, бошқасини сўзларини етказган киши эса ана ўша кишининг элчиси бўлади. Масалан, Мисрнинг подшоҳи Юсуф алайҳиссаломга бир элчи жўнатган эди. Бунга алоқадор оятлар шулардан иборат:
قَالَ الْمَلِكُ ائْتُونِي بِهِ فَلَمَّا جَاءهُ الرَّسُولُ قَالَ ارْجِعْ إِلَى رَبِّكَ فَاسْأَلْهُ مَا بَالُ النِّسْوَةِ اللاَّتِي قَطَّعْنَ أَيْدِيَهُنَّ إِنَّ رَبِّي بِكَيْدِهِنَّ عَلِيمٌ
“Қирол: “Уни менга олиб келинглар”, деди. Подшоҳнинг элчиси келганда, Юсуф шундай деди: “Хўжайининга қайтуб бориб сўра-чи, қўлларини кесган хотинларнинг дарди нима эмиш? …” (Юнус 12/50)
Демак, ҳар элчи набий бўлолмайди, лекин , ҳар бир набий расул бўлиши мумкин. Набийликнинг асосий вазифаси, ўзига келган китобни бошқаларга етказиб беришдир.
Элчини вазифаси, фақатгина унга топширилган сўзни етказиб беришдан иборатдир:
فَهَلْ عَلَى الرُّسُلِ إِلَّا الْبَلَاغُ الْمُبِينُ
“Элчиларга очиқ-ойдин етказиб беришдан бошқа нима ҳам юклатилади?” (Наҳл 16/35)
Шу сабабли, шахсан ўзи ваҳий олмаган бўлса-да, ваҳий олган набийлардан эшитган ва билган оятларини бошқаларга етказиб бериш вазифаси олган кишиларга ҳам расул, яъни элчи дейилади. Шу оятлар улардан хабар беради:
كَذَّبَتْ قَوْمُ نُوحٍ الْمُرْسَلِينَ
“Нуҳни халқи расулларни (элчиларни) ёлғончига чиқаришди.” (Шуаро 26/105)
كَذَّبَتْ عَادٌ الْمُرْسَلِينَ
“Од халқи ҳам расулларни (элчиларни) ёлғончига чиқаришди.” (Шуаро 26/123)
كَذَّبَتْ قَوْمُ لُوطٍ الْمُرْسَلِينَ
“Лутни халқи ҳам расулларни (элчиларни) ёлғончига чиқаришди.” (Шуаро 26/160)
Нуҳ қавмига Нуҳ, Од қавмига Ҳуд, Лут қавмига эса Лут алайҳиссалом элчи қилиб юборилган. Оятларда айтиб ўтилган бошқа элчилар, Нуҳ, Од ва Лут алайҳиссаломга юборилган китобларни бошқаларга етказиш билан вазифаланган элчилардан бошқаси бўлиши мумкин эмас.
Муҳаммад алайҳиссалом сўнги набийдир, набийлик у билан якун топди, унга ворис бўлганлар у олиб келган китобга ўзлари амал қилишлари ва бошқаларга ҳам уни таблиғ қилиб етказишлари керак бўлади. Бу ҳақда Аллоҳ таоло шундай марҳамат қилади:
وَإِذَ أَخَذَ اللّهُ مِيثَاقَ الَّذِينَ أُوتُواْ الْكِتَابَ لَتُبَيِّنُنَّهُ لِلنَّاسِ وَلاَ تَكْتُمُونَهُ فَنَبَذُوهُ وَرَاء ظُهُورِهِمْ وَاشْتَرَوْاْ بِهِ ثَمَناً قَلِيلاً فَبِئْسَ مَا يَشْتَرُونَ
“Аллоҳ, китоб берилганлардан қатъий сўз олди: уни инсонларга кесинликла баён қиласизлар, асло яширмайсизлар. Аммо улар Китобни орқаларига ташладилар ва эвазига озгина (ўтгинчи, қийматсиз, арзон) бир матоҳ олдилар. Олган нарсалари қандай ёмон нарса.” (Оли Имрон 3/187)
Қур’онни таблиғ қилиш ва ундаги ҳикматларга улашган ҳолда муаммоларга ечим топиш вазифасини суиистеъмол қилганларни бошига тушадиган ҳолатни қуйидаги оят баён қилиб беради:
إِنَّ الصَّفَا وَالْمَرْوَةَ مِنْ شَعَائِرِ اللَّهِ ۖ فَمَنْ حَجَّ الْبَيْتَ أَوِ اعْتَمَرَ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْهِ أَنْ يَطَّوَّفَ بِهِمَا ۚ وَمَنْ تَطَوَّعَ خَيْرًا فَإِنَّ اللَّهَ شَاكِرٌ عَلِيمٌ
إِنَّ الَّذِينَ يَكْتُمُونَ مَا أَنْزَلْنَا مِنَ الْبَيِّنَاتِ وَالْهُدَىٰ مِنْ بَعْدِ مَا بَيَّنَّاهُ لِلنَّاسِ فِي الْكِتَابِ ۙ أُولَٰئِكَ يَلْعَنُهُمُ اللَّهُ وَيَلْعَنُهُمُ اللَّاعِنُونَ
“Сафо билан Марво Аллоҳга қуллик қилишнинг рамзий аломатларидандир. Кимки ҳаж ёки умра нияти билан Каъбани тавоф қилса, у кишини сафо ва Марво орасида саъй қилишида гуноҳ йўқ. Кимки ўз ихтиёри билан бирон-бир яхшилик қилса, билсинки, ҳар нарсани билиб тугувчи ва қилинган яхшиликни мукофотини берувчи Аллоҳдир. Нозил қилган очиқ оятларимизни ва тўғри йўлни бу китобда инсонларга очиқлаб берганимиздан кейин, уни яшириб-беркитадиганлар бор-у, айнан уларни Аллоҳ ҳам лаънатлайди бошқа лаънатловчилар ҳам лаънатлайди.” (Бақара 2/159, 160)
إِنَّ الَّذِينَ يَكْتُمُونَ مَا أَنْزَلَ اللَّهُ مِنَ الْكِتَابِ وَيَشْتَرُونَ بِهِ ثَمَنًا قَلِيلًا ۙ أُولَٰئِكَ مَا يَأْكُلُونَ فِي بُطُونِهِمْ إِلَّا النَّارَ وَلَا يُكَلِّمُهُمُ اللَّهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَلَا يُزَكِّيهِمْ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ
“Аллоҳ нозил қилган китобдан бирон нарсани яшириб, уни ўткинчи нарсага[148] сотадиганлар – қоринларини фақат ўтга тўлдирадиганлардир. Қиёмат куни Аллоҳ улар билан гаплашмайди ва уларни оқламайди. Уларни насибалари оғриқли азоб-қийноқдир.” (Бақара 2/174)
Муҳаммад алайҳиссалом ҳам шундай деган:
“Мендан агар битта оят олган бўлсангиз ҳам, уни таблиғ қилинглар (бошқаларга етказинглар).” (Бухорий, Анбиё 50)
Қур’онни таблиғ қилиш ҳар бир мусулмонни вазифасидир. Ким қанча оят билса, уни бошқаларга ҳам етказиши, тушунтириб бериши керак. Ўзи билган оятларни ёнидаги кишилар тушунадиган ўз она тилида тушунтириб бериш керак. Оятлардан тўғри ҳукм чиқара олиш учун эса, билимли инсонлардан ташкил топган бир илм ҳайъати бўлиши керак. Инсонларни орасидаги муаммоларни Қур’он билан очиқлаб берадиган бир ҳайъатни ташкил топишига ўз ҳиссасини қўшиш ҳам ҳар бир мусулмонни вазифасидир.
Энди сизга келсак, сиз Аллоҳнинг бир қанча оятларини беркитишга ва динда бўлмаган нарсаларни диндан деб халқ орасида тарқатишга жуда катта саъй-ҳаракат қиляпсиз ва бунга бор кучингиз билан уриняпсиз. Инсонларни ўзингизга ишонтира олиш учун эса, Аллоҳдан ваҳий олганингизни иддао қиляпсиз.
Каромат кўрсатаётганингизга имо-ишора қилган ҳолда, ўзингизни халқ орасида муқаддаслаштириб оляпсиз. Ҳам Аллоҳни динини таҳриф қиляпсиз, ҳамда уни валийсиман деб айтяпсиз. Аллоҳни валий қуллари набийларни ворисларидир; набийларда юз берган нарсалар валийларда ҳам юз беради, деб халқни анчагина йўлдан чиқариб юборяпсиз! Сиздан илтимос, тавба қилиб бу йўлдан қайтинг, Аллоҳни китобида келтирган динида холис бўлинг ва Аллоҳни динига қайтинг.
