Савол: Бир кишининг хато-камчилиги бизга етиб келса, ҳақиатда у шундай эканми деб суриштириш олиб боришимиз ва бунга аниқлик киритишимиз керакми?
Жавоб: Агар сизга билдирилган бошқа бир инсоннинг хато-камчилиги оммага таъсир қиладиган даражадаги ёмон иш бўлиб, уни зудлик билан тузатиш талаб қилинадиган бир иш бўлса, қуйидаги оятга кўра ҳаракат қилишимиз керак:
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِن جَاءَكُمْ فَاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَيَّنُوا أَن تُصِيبُوا قَوْمًا بِجَهَالَةٍ فَتُصْبِحُوا عَلَىٰ مَا فَعَلْتُمْ نَادِمِينَ
“Эй мўминлар! Агар бир фосиқ сизларга бир хабар олиб келса, уни тўғри эканини суриштиринглар. Акс ҳолда, бир жамиятга нисбатан ёмонлик қилиб қўйиб, сўнгра қилган ишингиздан пушаймон бўлиб қоласизлар.” (Ҳужурот 49/6)
Аммо, хато ва камчилиги фақатгина ўша шахснинг ўзига зарар етказадиган бир иш бўлиб, бошқа ён-атрофдаги инсонларга зиёни тегмайдиган бўлса, бундай ҳолатда қуйидаги оятга кўра ҳаракат қилишимиз керак бўлади:
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيرًا مِّنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ ۖوَلَا تَجَسَّسُوا وَلَا يَغْتَب بَّعْضُكُم بَعْضًا ۚ أَيُحِبُّ أَحَدُكُمْ أَن يَأْكُلَ لَحْمَ أَخِيهِ مَيْتًا فَكَرِهْتُمُوهُ ۚ وَاتَّقُوا اللَّـهَ ۚ إِنَّ اللَّـهَ تَوَّابٌ رَّحِيمٌ
“Эй мўминлар! Гумоннинг кўпидан жуда узоқ туринглар. Чунки, гумоннинг бир қисми гуноҳдир. Бир-бирингизни яширин қилган ишларингизни суриштирманглар. Бирингиз бошқангизни ғийбат қилмасин. Сизлардан бирортангиз ўлган биродарингизнинг жасадини ейишни ёқтирадими? Ҳа, уни дарҳол ёмон кўрдингиз! Шундай экан, Аллоҳнинг азобидан қўрқиб, бу жирканч ишдан ўзингизни сақланг. Аллоҳ тавбаларни қабул қилади, икроми мўл-кўлдир.” (Ҳужурот 49/12)
Абу Ҳурайра (Аллоҳ ундан рози бўлишини сўраймиз) саҳобадан ривоят қилинишича, Расулуллоҳ алайҳиссалом шундай буюрди:
“Гумондан сақланинглар. Чунки, гумон сўзларнинг энг ёлғонидир. Бошқаларни гапини пойламанглар, айбларини қидирманглар, бир-бирингизга нисбатан катта кетиб мақтанманглар, бир-бирингизга ҳасад қилманглар, гина сақламанглар, юз ўгирманглар. Эй Аллоҳнинг қуллари! Аллоҳни буюрганидек ака-ука бўлинглар.” (Бухорий, Никоҳ 45, Фароиз 2, Одоб 57, 88. Муслим, Бирр 28, (25633). Абу Довуд, Одоб 37, 48. Муватто, Ҳуснул-Хулқ 15. Аҳмад б. Ҳанбал, 2/287, 342, 465, 470, 492, 517, 539.)
Муовия (Аллоҳ ундан рози бўлишини сўраймиз) шундай деди: Мен Расулуллоҳ шундай деганини эшитдим:
“Мусулмонларни айбларини, бировлар билмайдиган яширин ишларини таъқиб қилишни бошласанг, уларни ахлоқлини бузасан, ёки уларни бунга мажбур қилиб қўйган бўласан.” (Абу Довуд, Одоб 37)
Абдуллоҳ б. Масъудни (Аллоҳ ундан рози бўлишини сўраймиз) ёнига бир куни бир одам олиб келиниб: “Соқолидан шароб томиб турадиган фалончи киши мана шу бўлади”, дейилганида, бунга жавобан уни олиб келган кишига шундай жавоб бергани билдирилмоқда:
“Биз айб ва камчилик излашдан ман этилдик. Ўзи бирон бир айб ёки бирон бир хато иш содир қилса, шунда биз ҳам унга керакли муомала қиламиз.” (Абу Довуд, Одоб 37)
Сулаймония Вақфи, Фатво Бўлими.
