Савол:
Ажрашган оиладаги фарзандларнинг моддий таъминоти ва уларни тарбиялаш вазифаси кимга юклатилади?
Жавоб:
Фарзандни моддий таъминоти отанинг, уни тарбиялаш эса онанинг вазифаси (Бақара 2:233).
Фарзандларнинг моддий таъминоти ва нафақаси уларнинг отасига юклатилади, она зиммасига бундай масъулият юклатилмайди. Фарзандлар ҳали ҳануз вояга етмай отаси вафот этган бўлса, уларни моддий таъминоти отанинг отасига, агар у ҳам йўқ бўлса, отасининг яқин қариндошларининг зиммасига юклатилади.
Ҳар бир бола то вояга етиб, ўзларини моддий таъминлай оладиган ҳолатга келиб олгунга қадар, уларни парваришлаш отанинг зиммасига юклатилади. Бу таъминот ҳар кимнинг ўз шароитидан келиб чиқиб белгиланади.
Қиз фарзандларнинг ўзларига етарли мол-мулки бўлмаса, хоҳ улар бокира қиз бўлсин, хоҳ иддаси якунланиб қайтиб келиб қолган аёл бўлсин, уларнинг ҳам моддий таъминоти отага, агар отаси бўлмаса, отасининг яқин меросхўрлари зиммасига юклатилади.
Болаларни зарурий (бошланғич ва ўрта) таълим муассасаларида ўқитиш вазифаси ҳам отанинг бурчи.
Болаларни тарбиялаш (Ҳидана) ҳаққи
Ҳидана – болани ваколатли бири орқали маълум бир муддатга тортиб олиб тарбиялаш дегани. Аслида, болани тарбиялаш онанинг ҳаққи. Лекин, она буни хоҳламаса, у бу ишга мажбурланмайди. Яъни, болани тарбиялаш ва уни катта қилишга мажбурланмайди. Агар, онадан бошқа ҳеч ким бу ишни ўз зиммасига олмаса, у ҳолда она бу ишга мажбур бўлади.
Она бегона бир эркак кишига турмушга чиқса, болаларини тарбиялаш ҳуқуқидан маҳрум бўлади. Чунки, бундай ҳолатларда кўпинча бола камситилиши ва озор чекиши эҳтимоли юқори бўлади. Лекин, она болага яқин бўлган бири билан, яъни боланинг амакиси билан турмуш қурса, болани ёнида олиб қолиб тарбиялаш ҳаққи онада сақланиб қолади.
Агар она бегона бир эркак кишига турмушга чиқсаю, лекин у инсон болани болани ўз қарамоғига олишни, уни ўз боласидек тарбия қилишни ўз зиммасига олса, бу ҳолатда болани онадан ажратиш мумкин бўлмайди.
Кўпинча ўгай оталар, аёлининг ҳурмати ва Аллоҳ розилиги учун ўгай болани ўз яқинларидан кўра ҳам яхшироқ тарбия қилиши ва қарамоғига олиши ҳам мумкин.
Ўғил болалар ўзларининг кунлик юмушларини ўзлари бажара оладиган ёшга етгунга қадар онасининг ёнида қолади, кейин эса отасига топширилади. Бу давр етти, саккиз ёки тўққиз ёшни кўрсатади. Агар бола ота тарафидан муҳокама орқали талаб қилинадиган бўлса, бола етти ёшдалигидаёқ отага топширилади. Чунки, ўғил болалар етти ёшидан кейин отаси қарамоғида эркак бўлиб улғайиб, илм-фан ва касб-ҳунар ўрганишлари керак. Бу ҳолатда бола асосан отага муҳтож бўлади. Бунга асосан боланинг отаси ва бобоси ваколатли ва масъул бўлади.
Қиз фарзандлар эса, одат кўришни бошлагунча ёки балоғатга яқинлашгунча, яъни эркакларнинг эътиборини тортадиган бўлишни (муштаҳот бўлишни) бошлагунгача улар ҳам онасининг ёнида қоладилар. Бундан буён улар отасининг ва бобосининг ҳимоясига кўпроқ эҳтиёжи борлиги боис, ўз отасига топширилади.
Ота тарбиясидаги болани онаси, она тарбиясидаги болани отаси хоҳлаган вақтда бориб кўриши мумкин. Болани кўришдан ота ҳам она ҳам ман этилмайди.
Др. Яҳё Шенол
