Савол: Азон айтганидан кейин қандай амал қилиш керак?
Жавоб: Азон – чақирув, даъват дегани. Сизни ким нима мақсадда қайерга ва нимага чақираётган бўлса, унга жавоб қайтариб боришингиз керак бўлганидек, Ислом динининг асосий рамзларидан бўлган азонни эшитганингизда ҳам унга муносиб ва тўғри равишда жавоб қайтаришингиз, яъни Жума намозига чақирилганда Жума намозига, беш вақт намоз учун чақирилганда беш вақт намозга боришингиз керак бўлади. Сизни ҳурмат қилиб бир жойга даъват қилиб таклиф қилган кишини чақириғини инобатга олмаслигингиз, уни писанд қилмаган ва менсимаганингизга ишорат қилганидек, Аллоҳни зикрига қилинган чақирувга ҳам ижобат қилмаслигингиз ҳам Аллоҳни ва унга чақирилган азонни менсимаслигингиз бўлади.
Азон турли мақсадларда турли ўринларда фарқли сабабларга кўра айтилади. Демак, айтилган азон нима учун айтилган бўлса, азонни эшитган мусулмон азонга муносиб равишда иш қилиши керак бўлади. Азонга алоқадор бўлган ҳолатлар қуйидагича:
Жума намози учун айтилган азон?
Агар Жума куни Жума намози учун айтилган азонни назарда тутиб савол берган бўлсангиз, жавобимиз қуйидагича:
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا نُودِيَ لِلصَّلَاةِ مِن يَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلَىٰ ذِكْرِ اللَّـهِ وَذَرُوا الْبَيْعَ ۚ ذَٰلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ
Савол: Азон айтганидан кейин қандай амал қилиш керак?
Жавоб: Азон – чақирув, даъват дегани. Сизни ким нима мақсадда қайерга ва нимага чақираётган бўлса, унга жавоб қайтариб боришингиз керак бўлганидек, Ислом динининг асосий рамзларидан бўлган азонни эшитганингизда ҳам унга муносиб ва тўғри равишда жавоб қайтаришингиз, яъни Жума намозига чақирилганда Жума намозига, беш вақт намоз учун чақирилганда беш вақт намозга боришингиз керак бўлади. Сизни ҳурмат қилиб бир жойга даъват қилиб таклиф қилган кишини чақириғини инобатга олмаслигингиз, уни писанд қилмаган ва менсимаганингизга ишорат қилганидек, Аллоҳни зикрига қилинган чақирувга ҳам ижобат қилмаслигингиз ҳам Аллоҳни ва унга чақирилган азонни менсимаслигингиз бўлади.
Азон турли мақсадларда турли ўринларда фарқли сабабларга кўра айтилади. Демак, айтилган азон нима учун айтилган бўлса, азонни эшитган мусулмон азонга муносиб равишда иш қилиши керак бўлади. Азонга алоқадор бўлган ҳолатлар қуйидагича:
Жума намози учун айтилган азон?
Агар Жума куни Жума намози учун айтилган азонни назарда тутиб савол берган бўлсангиз, жавобимиз қуйидагича:
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا نُودِيَ لِلصَّلَاةِ مِن يَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلَىٰ ذِكْرِ اللَّـهِ وَذَرُوا الْبَيْعَ ۚ ذَٰلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ
“Ей Мўминлар! Жума кунги намоз учун чақирилганида (азон айтилганида) Аллоҳни зикрига (намозга) шошилинглар ва савдо-сотиқни тўхтатинглар! Чундай қилишингиз ўзингизга яхши, буни билсангиз албатта. ” (Жума 62/9) оятига кўра, Жума куни Жума намозига азон айтилганидан кейин, азонни эшитган ҳар бир мусулмон қилаётган ишини ташлаб намозга ҳаракат намозга шошилиши керак. Чунки, бошқа намозлардан фарқли ўлароқ бу Жума намози ўзига хос хутбаси билан ажралиб туради. Оятда “намозга чақирилганида” ифодасидан кейин “Аллоҳни зикрига шошилинглар”, ифодаси Жума куни ҳам зикр эшитиш ва ҳамда намоз ўқиш фарз эканига далил бўлади. Жума азонини эшитган мусулмон албатта намоздан аввал – намозга тўпланган жамоат тушунадиган тилда қилинадиган – хутба ва зикрни эшитиш учун шошилиши керак бўлади.
Имом Абу Довуддан қилинган ривоятга кўра, Пайғамбар алайҳиссалом шундай деган эканлар:
“Кимки Жума кунги нидо (азон)ни эшитиб туриб намозга келмаса – ижобат қилмаса, кейинги марта ҳам азонни эшитиб яна келмаса – ижобат қилмаса, кейин учинчи марта ҳам эшитиб яна келмаса – ижобат қилмаса, Аллоҳ таоло уни қалбига тамға уриб қўяди, натижада уни қалби мунофиқни қалбига айланиб қолади. ” Сунани Абу Довуд 2/288.
Беш вақт фарз намоз учун айтиладиган азон?
Беш вақт фарз намоз учун сизни биров намозга чақирса ёки омматан ҳаммани намозга чақириб муаззин азон айтганида нима қилиш ва қилмаслик ҳақида қуйидаги оят баён қилади:
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا الَّذِينَ اتَّخَذُوا دِينَكُمْ هُزُوًا وَلَعِبًا مِّنَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ مِن قَبْلِكُمْ وَالْكُفَّارَ أَوْلِيَاءَ ۚ وَاتَّقُوا اللَّـهَ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ ﴿٥٧﴾ وَإِذَا نَادَيْتُمْ إِلَى الصَّلَاةِ اتَّخَذُوهَا هُزُوًا وَلَعِبًا ۚ ذَٰلِكَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لَّا يَعْقِلُونَ ﴿٥٨﴾
Эй Мўминлар! Сизлардан аввал уларга китоб берилганлар орасида динингизни ҳазил-тоифа қилиб олганларни ва ўзини ҳақдан тўсганларни ўзингизга яқин сирдош-дўст қилиб олманглар. Аллоҳдан қўрқинглар, мўмин бўлсангизлар албатта. Бир-бирингизни намозга чақирганингизда, улар уни ҳазил-тоифага буриб оладилар (унга жиддий муносабат билдирмайдилар). Бундай бўлиши –улар ақлини ишлатмайдиган бир қавм экани сабаблидир. ” (Моида 5/57-58)
Бу оятга кўра, беш вақт намоз учун азон айтилса ёки шахсан ўзингизни бир биродарингиз намозга чақирса уни жиддийга олмасдан, ҳазил тоифага буриб унга салбий муносабат билдиришингиз ва намоз учун бўлган чақирувига тўғри ва керакли шаклда жавоб бермаслигингиз, оятда келтирилган аҳли китоблар орасидаги ўзини ҳақдан тўсиб олган ақлсиз кишилар қаторига кириб қолишингиз мумкин эканини билдиради.
Оятда қораланган кишилардан бўлиб қолмаслик учун, азонни эшитган ҳар бир мусулмон киши дарҳол намозга шошилиши ва азонга керакли равишда жавоб қайтариши керак бўлади.
(Жума 62/9) оятига кўра, Жума куни Жума намозига азон айтилганидан кейин, азонни эшитган ҳар бир мусулмон қилаётган ишини ташлаб намозга ҳаракат намозга шошилиши керак. Чунки, бошқа намозлардан фарқли ўлароқ бу Жума намози ўзига хос хутбаси билан ажралиб туради. Оятда “намозга чақирилганида” ифодасидан кейин “Аллоҳни зикрига шошилинглар”, ифодаси Жума куни ҳам зикр эшитиш ва ҳамда намоз ўқиш фарз эканига далил бўлади. Жума азонини эшитган мусулмон албатта намоздан аввал – намозга тўпланган жамоат тушунадиган тилда қилинадиган – хутба ва зикрни эшитиш учун шошилиши керак бўлади.
Имом Абу Довуддан қилинган ривоятга кўра, Пайғамбар алайҳиссалом шундай деган эканлар:
“Кимки Жума кунги нидо (азон)ни эшитиб туриб намозга келмаса – ижобат қилмаса, кейинги марта ҳам азонни эшитиб яна келмаса – ижобат қилмаса, кейин учинчи марта ҳам эшитиб яна келмаса – ижобат қилмаса, Аллоҳ таоло уни қалбига тамға уриб қўяди, натижада уни қалби мунофиқни қалбига айланиб қолади. ” Сунани Абу Довуд 2/288.
Беш вақт фарз намоз учун айтиладиган азон?
Беш вақт фарз намоз учун сизни биров намозга чақирса ёки омматан ҳаммани намозга чақириб муаззин азон айтганида нима қилиш ва қилмаслик ҳақида қуйидаги оят баён қилади:
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا الَّذِينَ اتَّخَذُوا دِينَكُمْ هُزُوًا وَلَعِبًا مِّنَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ مِن قَبْلِكُمْ وَالْكُفَّارَ أَوْلِيَاءَ ۚ وَاتَّقُوا اللَّـهَ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ ﴿٥٧﴾ وَإِذَا نَادَيْتُمْ إِلَى الصَّلَاةِ اتَّخَذُوهَا هُزُوًا وَلَعِبًا ۚ ذَٰلِكَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لَّا يَعْقِلُونَ ﴿٥٨﴾
Эй Мўминлар! Сизлардан аввал уларга китоб берилганлар орасида динингизни ҳазил-тоифа қилиб олганларни ва ўзини ҳақдан тўсганларни ўзингизга яқин сирдош-дўст қилиб олманглар. Аллоҳдан қўрқинглар, мўмин бўлсангизлар албатта. Бир-бирингизни намозга чақирганингизда, улар уни ҳазил-тоифага буриб оладилар (унга жиддий муносабат билдирмайдилар). Бундай бўлиши –улар ақлини ишлатмайдиган бир қавм экани сабаблидир. ” (Моида 5/57-58)
Бу оятга кўра, беш вақт намоз учун азон айтилса ёки шахсан ўзингизни бир биродарингиз намозга чақирса уни жиддийга олмасдан, ҳазил тоифага буриб унга салбий муносабат билдиришингиз ва намоз учун бўлган чақирувига тўғри ва керакли шаклда жавоб бермаслигингиз, оятда келтирилган аҳли китоблар орасидаги ўзини ҳақдан тўсиб олган ақлсиз кишилар қаторига кириб қолишингиз мумкин эканини билдиради.
Оятда қораланган кишилардан бўлиб қолмаслик учун, азонни эшитган ҳар бир мусулмон киши дарҳол намозга шошилиши ва азонга керакли равишда жавоб қайтариши керак бўлади.
