ҒАЙРИ ОДДИЙ ЙЎЛЛАР ОРҚАЛИ ЁРДАМ
Мурид: Сен Аллоҳдан бошқа бировдан ёрдам сўраш ширк деяпсан. Ахир, инсонлар бир-биридан ёрдам сўрамайдими? Бу ҳам Аллоҳдан бошқасидан ёрдам сўраш эмасми?
Байиндир: Сиз Аллоҳдан хато топишга уринмоқчимисиз? Аллоҳдан бошқасидан ёрдам сўраш ширк деган мен эмасман, оятлардир. Бир инсондан ёрдам сўраш ширк эмас. Тирик инсонлар бир-биридан ўзаро ёрдам сифатида сўраётган нарсаларини ҳеч қачон ўлган инсонни руҳидан сўрамайди. Ҳеч қачон ақлли бир инсон ўлган кишини руҳидан “менга шуни кўтаришиб юбор, ёки шу юкни елкамга олишиб юбор деб ёрдам сўрамайди. Чунки, бу ва бу каби ёрдамлар асло ўликлар руҳидан сўралмайди. Оятлар ширк деб атаган ёрдамлар, ғайри оддий йўллар орқали сўралган ёрдамдир.
Бунга бир мисол, бир домла Истанбулда минган автомобилини қаттиқ ва давомли ёққан ёмғирдан ҳосил бўлган сел оқими оқизиб кетаётганини, бундан қутулиб қолишни имкони қолмаганда Ё Пирим Ҳамза! деб ҳурматли саҳобани ёрдамга чақирганини, шу боис Ҳамза келиб у ва унинг ёнидаги дўстларини биргаликда қутқариб қолганини иддао қилмоқда.[1] Агар ўша домла ўша вақт ён-атрофдаги инсонларни ёки қутқарувчи гуруҳни ёрдамга чақирганда адашмаган бўлар эди. Ҳар нарсани кўриб кузатиб турувчи Аллоҳни ёрдамга чақирганда эди, тўғри иш қилган бўлар эди. Аммо, Истанбулдан мингларча километр узоқда бир қабр да ётган, бўлиб ўтаётган воқеалардан хабари ҳам бўлмаган Ҳамзани ёрдамга чақириши – уни ёрдамини эшитганига, у ерга келиб уни қутқариб қолишга куч ва қудрати етишига ишонаман дегани бўлади. Акс ҳолда, шундай бир оғир вазиятда Ҳамза хаёлига келармиди? Шундай экан, ўша домла фақат Аллоҳга хос бўлган Ҳаёт, Илм, Самеъ, Басир, Ирода ва Қудрат каби илоҳий сифатлар Ҳамзада ҳам мужассам эканига ишонади.
Ҳаёт – тириклик дегани. Ўша домла Ҳамзани тирик деб билмаганида уни ёрдамга чақирмаган бўлар эди.
Мурид: Ҳазрати Ҳамза шаҳиддир, шаҳидлар эса ўлмайдилар.
Байиндир: Тўғри, Аллоҳ йўлида ўлдирилганлар ҳақиқатда ўлган ҳисобланмайдилар. Оятда шундай дейилган:
وَلَا تَقُولُوا لِمَن يُقْتَلُ فِي سَبِيلِ اللَّـهِ أَمْوَاتٌ ۚ بَلْ أَحْيَاءٌ وَلَـٰكِن لَّا تَشْعُرُونَ
“Аллоҳ йўлида ўлдирилганларга ўликлар деманглар, улар тирикдирлар, аммо сизлар англамайсиз. (Бақара 2/154)
Бу биз билган тириклик эмас албатта. Агар шундай бўлса эди, Ҳамзани шаҳид бўлгани учун Расулуллоҳ бунчалик ғамгин бўлармиди? Агар чақирса келадиган бўлса, баъзан-баъзан чақириб турар ва у билан ҳасратлашиб турар эди.
Абдуллоҳ б. Масъуд айтадики: “Биз Расулуллоҳ Ҳамза учун йиғлаганидек бошқа нарсага йиғлаганини кўрмадик. Уни қиблага қаратиб қўйди, жанозасини устида турди ва баланд овозда йиғлади.”[2]
Ҳамзани шаҳид қилган Ваҳший йиллар сўнгра мусулмон бўлганида, Расулуллоҳга бир муддат кўринмай туришини буюрган.[3]
(Шаҳидлар мавзусига яна алоҳида қайтамиз)
Муҳаммад алайҳиссалом вафот этганда Абу Бакр (Аллоҳ ундан рози бўлсин) жуда муҳим бир масалада суҳбат олиб борган эди. Абдуллоҳ б. Аббосни ривоят қилишича, Абу Бакр шундай деган экан:
Билингларки, сизлардан кимки Муҳаммадга қуллик қилаётган бўлса, билсинки Муҳаммад ўлди. Кимки Аллоҳга қуллик қилаётган бўлса, билсинки Аллоҳ тирикдир, У ўлмайди.
Аллоҳ таоло шундай марҳамат қилади:
وَمَا مُحَمَّدٌ إِلَّا رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِن قَبْلِهِ الرُّسُلُ ۚ أَفَإِن مَّاتَ أَوْ قُتِلَ انقَلَبْتُمْ عَلَىٰ أَعْقَابِكُمْ ۚ وَمَن يَنقَلِبْ عَلَىٰ عَقِبَيْهِ فَلَن يَضُرَّ اللَّـهَ شَيْئًا ۗ وَسَيَجْزِي اللَّـهُ الشَّاكِرِينَ
“Муҳаммад фақатгина бир элчидир. Ундан аввал ҳам элчилар келди, кетди. Агар у ўлса ёки олдирилса орқа ўгириб кетдасизларми? Орқа ўгириб кетган киши Аллоҳга асло ҳеч қандай зарар бера олмайди. Аллоҳ шукр қилувчиларни мукофотлайди. (Оли Имрон 3/144)
Абдуллоҳ б. Аббос айтадики: “Абу Бакр бу оятни ўқиганида, Аллоҳ бундай бир оят нозил қилганини гўёки ҳеч билмас эди. Шундан кейин ким билан гаплашсам у мана шу оятни ўқир эди.” Саъийд б. Мусайяб ҳам менга Умар (Аллоҳ ундан рози бўлсин) шундай деганини билдирди:
“Валлоҳи, Абу Бакр ўша оятни ўқиганини эшитганимда мен шундай аҳволга тушиб қолдимки, ҳатто ўзимни йўқотиб ҳушимдан кетдим. Оёқда тура олмайдиган бўлиб қолдим. Оятни ўқиганини эшитиб ерга йиқилдим. Набий алайҳиссалом ҳақиқатда ўлган эди.”[4]
Қуйидаги иккала оят ҳам Муҳаммад алайҳиссалом ҳақида:
وَمَا جَعَلْنَا لِبَشَرٍ مِّن قَبْلِكَ الْخُلْدَ ۖ أَفَإِن مِّتَّ فَهُمُ الْخَالِدُونَ
“Сендан аввал ўтган инсонлардан ҳеч бирини ўлимсиз қилмадик. Сен ўлсанггу, улар ўлимсизлашиб қоладиларми?” (Анбиё 21/30)
إِنَّكَ مَيِّتٌ وَإِنَّهُم مَّيِّتُونَ
“Сен ўласан, улар ҳам ўлади.” (Зумар 39/30)
Яна бир оятда Аллоҳ таоло шундай буюради:
وَاللَّـهُ يَعْلَمُ مَا تُسِرُّونَ وَمَا تُعْلِنُونَ ﴿١٩﴾ وَالَّذِينَ يَدْعُونَ مِن دُونِ اللَّـهِ لَا يَخْلُقُونَ شَيْئًا وَهُمْ يُخْلَقُونَ ﴿٢٠﴾ أَمْوَاتٌ غَيْرُ أَحْيَاءٍ ۖ وَمَا يَشْعُرُونَ أَيَّانَ يُبْعَثُونَ ﴿٢١
“Аллоҳ нимани яширганингизни ҳам нимани ошкор қилганингизни ҳам билади. Аллоҳ билан ўзлари ўртасига қўйиб ёрдамга чақираётганлари ҳеч нарса ярата олмайдилар. Зотан, уларни ўзлари яратилган аҳволдадир. Улар ўликдир, тирик эмаслар. Қачон тирилишини ҳам билмайдилар.” (Наҳл 16/19-21)
Дин ёрдамига инсонлардан фойдаланган кишилар, асосан Набийимиз Муҳаммад алайҳиссаломни эксплуататсия[5] қилиб оладилар. Бунча оятга қарамасдан Уни биз каби ҳозир тирик ва яшаб турибди ва биз у билан кўришдик деб ҳам иддао қиладилар, ҳатто уни бир назоратчи инспектор каби атроф-муҳитни назорат қилиб айланиб юради деб ҳам айтишади.
Кўзларини ҳирс қоплаган бу инсонларга бир нарса тушунтириш жуда қийин, лекин, ақлини ишлатиб тафаккур қиладиганлар учун Ҳ. Умарни мана шу сўзларини уларга тақдим қилиб ўтамиз:
Расулуллоҳни умри узун бўлиб, биз ундан аввал ўлишимизни хоҳлар эдим. Муҳаммад алайҳиссалом ҳақиқатда ўлди, аммо Аллоҳ сизларга бир нур (Қуръон) берди, сизлар у билан ҳақ йўлни топиб оласиз. Аллоҳ Муҳаммадни ҳам ўша Қуръон билан тўғри йўлга солган.[6]
Муҳаммад алайҳиссалом видолашув хутбасида шундай деган:
Мен сизларга шундай бир нарса қолдириб кетяпманки, агар уни маҳкам ушласангиз асло адашмайсиз, у Аллоҳнинг китобидир![7]
Ҳақ ва ҳақиқат айнан мана шу нарсадир:
فَمَاذَا بَعْدَ الْحَقِّ إِلَّا الضَّلَالُ
“… Ҳақдан бошқаси гумроҳлик бўлмай нима экан?…” (Юнус 10/32)
Юқорида айтиб ўтилган домла Ҳамзада бор деб билган хусусиятлардан бири илм сифатидир. Илм – билиш, қамраш дегани. Инсонда ҳам илм сифати бор, лекин, у ўргана олган, қамрай олган нарсаларнигина билиш билан чегараланган.
Аллоҳ Ҳамзадан рози бўлсин, Агар уни тирик деб фараз қилсак ҳам, у ҳеч бўлмаганда Истанбул шаҳрини, воқеа содир бўлган Истанбул-Анқара йўлининг Тузла деган маҳалласини яхши билиши керак бўлади. Ўша ёрдамга чақирган киши Ҳамзани илмини Аллоҳни илми билан бир хил деб билмайди, лекин, уни шунчалик узоқ масофадан ёрдамга чақирганига қараганда, фақатгина Аллоҳга хос бўлган чек-чегарасиз билиш сифатига Ҳамзани ҳам шерик қилиб қўйган бўлади.
Учинчи сифат Самиъдир. Самиъ – Эшитиш кучидир. Аллоҳ таоло инсонларга албатта эшитиш кучи берган, лекин Ҳамза каби қабрда ётган кишиларга биз ҳеч нарса эшиттира олмаймиз. Аллоҳ таоло шундай буюради:
وَمَا يَسْتَوِي الْأَحْيَاءُ وَلَا الْأَمْوَاتُ ۚ إِنَّ اللَّـهَ يُسْمِعُ مَن يَشَاءُ ۖ وَمَا أَنتَ بِمُسْمِعٍ مَّن فِي الْقُبُورِ
“Тириклар билан ўликлар тенг бўлмайди. Аллоҳ Ўзи танлаганига эшиттиради. Сен қабрдагиларга эшиттира олмайсан.” (Фатир 35/22)
Аллоҳ ҳар нарсани эшитади. Энг махфий сўзлар, ҳаракатлар, ички муножот қилиб ёлворишлар ва ҳар нарса Унга эшитилади. Ҳозир ўша инсон Истанбулда туриб Эй Сайидимиз Ҳамза! деган вақтда Ҳамза уни эшитади деб билишига қараганда, Ҳамзани Аллоҳга хос бўлган чек-чегарасиз ва ҳеч қандай воситасиз ҳар қандай масофадан эшита олиш сифатига шерик қилиб қўйган бўлади. Чунки, бундай бир эшита олиш қобилияти ва бундай бир куч Аллоҳдан бошқа бировда бор деган мавзуни очишга асло ўрин йўқ.
Тўртинчи сифат Басордир. Басор – Кўриш кучи инсонларда ҳам бор, лекин уларда бу сифат ҳам чегаралаб қўйилган. Бирон бир воситасиз тўғридан тўғри чек-чегарасиз ҳолда кўра олиш ёлғиз Аллоҳга хос.
Минглаб километр узоқликдаги бир қабрда ётган кишини ёрдамга чақирган инсон, қабрдаги киши уни кўриб турганига ҳам ишонган бўлиб қолади. Агар бундай бўлмаса, қабрдаги киши уни аҳволидан қандай хабар топади? Бундай узоқликдан кўра олиш фақатгина Аллоҳга хос бўлганлиги сабабли, ўша ёрдамга чақирган киши Аллоҳга хос бўлган чек-чегарасиз кўра олиш сифатига Ҳамзани ҳам шерик қилиб қўйган бўлади.
Бешинчи сифат ирода, олтинчиси қудрат сифати. Ирода – хоҳлаш, исташ дегани, қудрат эса, бирон бир нарсага кучи етиб унга ўз таъсирини ўтказа олиш дегани. Инсонларда ирода ҳам қудрат ҳам чегаралаб қўйилган. Инсон ўлганидан кейин, унга тириклигида берилган куч ва ирода ва бошқа хусусиятларидан асар ҳам қолмайди. Агар ёрдамга чақирган инсон Ҳамзани унга ёрдам бериш иродаси ва қудратига эга деб билмаганда эди, Ҳамзани қабрда ётган жойидан ёрдамга чақирмаган бўларди. Бу ва юқорида айтиб ўтилган ҳолатлар ғайри оддий йўллар билан ёрдам талаб қилиш ва ёрдам бериш деб аталади. Бундай ҳолатларда ёрдам бера оладиган куч ва иродага эга бўлган зот фақатгина Аллоҳ таолодир. Шундай экан, демак ўша киши Ҳамзани бу иккала сифатда ҳам Аллоҳга шерик қилган бўлади. Аллоҳ таоло шундай буюради:
إِنَّ الَّذِينَ تَدْعُونَ مِن دُونِ اللَّـهِ عِبَادٌ أَمْثَالُكُمْ ۖ فَادْعُوهُمْ فَلْيَسْتَجِيبُوا لَكُمْ إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ ﴿١٩٤﴾ أَلَهُمْ أَرْجُلٌ يَمْشُونَ بِهَا ۖ أَمْ لَهُمْ أَيْدٍ يَبْطِشُونَ بِهَا ۖ أَمْ لَهُمْ أَعْيُنٌ يُبْصِرُونَ بِهَا ۖ أَمْ لَهُمْ آذَانٌ يَسْمَعُونَ بِهَا ۗ قُلِ ادْعُوا شُرَكَاءَكُمْ ثُمَّ كِيدُونِ فَلَا تُنظِرُونِ﴿١٩٥﴾إِنَّ وَلِيِّيَ اللَّـهُ الَّذِي نَزَّلَ الْكِتَابَ ۖ وَهُوَ يَتَوَلَّى الصَّالِحِينَ ﴿١٩٦﴾وَالَّذِينَ تَدْعُونَ مِن دُونِهِ لَا يَسْتَطِيعُونَ نَصْرَكُمْ وَلَا أَنفُسَهُمْ يَنصُرُونَ ﴿١٩٧﴾
“Аллоҳ билан ўртангизга қўйиб чақираётганларингиз сизлар каби қуллардир. Агар ростгўй-самимий бўлсангиз, қани уларни чақиринг-чи, улар ҳам сизларга жавоб қайтарсин! Уларни оёқлари бормики юрсинлар! Қўллари бормики ушласинлар! Кўзлари бормики кўрсинлар! Қулоқлари бормики эшитсинлар! Эй Муҳаммад ! Айтгинки: “Шерикларингизни чақириб менга тузоқ қуриб кўринглар, мени кўзимни ҳам очтирманглар.” Мени валийим мана шу китобни нозил қилган Аллоҳдир. У яхшиларга валийлик қилади. Аллоҳ билан ўртангизга қўйиб ёрдамга чақираётганларингиз сизларга ёрдам бериш уёқда турсин, улар ўзларига ҳам ёрдам бера олмайдилар.” (Аъроф 7/194-197)
وَاتَّخَذُوا مِن دُونِ اللَّـهِ آلِهَةً لِّيَكُونُوا لَهُمْ عِزًّا ﴿٨١﴾ كَلَّا ۚ سَيَكْفُرُونَ بِعِبَادَتِهِمْ وَيَكُونُونَ عَلَيْهِمْ ضِدًّا ﴿٨٢﴾
“Ўзларига дастак бўлиши учун Аллоҳдан олдин бир қанча илоҳларга осилдилар. Йў, улар буларни қилган қулликларини тан олишмайди, уларга қарши чиқади.” (Марям 19/81-82)
Ширк мана шудир. Яъни, Аллоҳга яқин деб билинган кимсаларни, фақатгина Аллоҳга хос бўлган баъзи бир хусусият ва сифатларга эга деб билиб улардан ёрдам исташдир.
Мурид: Агар Аллоҳ хоҳласа Ҳамзага бу хусусиятларни беролмайдими?
Байиндир: Аллоҳни кучи билан далил келтирилмайди. шунча оят бўла туриб, Ҳамзада ғайри оддий бунча куч ва хусусиятлар бор деб ким иддао қила олади? Билингки, Аллоҳнинг элчилари ҳам бизлар ҳам ҳаммамиз Аллоҳни қулларимиз. Бизни эгамиз-хўжайинимиз Аллоҳдир. Ҳеч бир қулни ўз хўжайинига нисбатан ваколати бўлмайди. На пайғамбарлар ва на бошқа инсонларни Аллоҳга ҳеч қандай ваколати йўқ. Аллоҳ ҳеч кимга ваколат бермаганини билдириб ўтган бир мавзуда, баъзи бир кишиларни бу ҳақда ваколатга эга деб билиш кечириб бўлмас бир гуноҳ бўлади.
Мурид: Аммо бу зот бошқа бир ерда Ҳамзани ёрдамга келганини кўрган экан. Бу ҳақда у шундай деган:
“Жин деб билишим мумкин бўлган бир борлиқ мени қўлимдан ушлади ва мени олиб кетмоқчи бўлди. Жуда қаттиқ қийналдим. Бирдан ёрдам сўраш мақсадида “Эй Ҳамза”, дедим. Ўша ҳурматли саҳоба мени даъватимни ижобат қилди ва уйни ичида пайдо бўлди. Жин уни кўриши биланоқ қўрққанидан орқага чекилди ва деворни ичига сингиз кўздан ғойиб бўлди.”[8]
Байиндир: Бу нарса аниқ ширкдир. Аллоҳ таоло бу ҳақда шундай буюради:
أَلَا إِنَّ لِلَّـهِ مَن فِي السَّمَاوَاتِ وَمَن فِي الْأَرْضِ ۗ وَمَا يَتَّبِعُ الَّذِينَ يَدْعُونَ مِن دُونِ اللَّـهِ شُرَكَاءَ ۚ إِن يَتَّبِعُونَ إِلَّا الظَّنَّ وَإِنْ هُمْ إِلَّا يَخْرُصُونَ
“Билингларки, осмонлар ва ерда ким бўлса барчаси Аллоҳникидир. Аллоҳ билан ораларига қўйиб олганларидан ёрдам сўраганлар, шерикларига эмас, балки фақатгина гумонга эргашадилар. Улар фақатгина гумон-тахминга асосланиб гапирадилар.” (Юнус 10/66)
قُلِ ادْعُوا الَّذِينَ زَعَمْتُم مِّن دُونِهِ فَلَا يَمْلِكُونَ كَشْفَ الضُّرِّ عَنكُمْ وَلَا تَحْوِيلًا ﴿٥٦﴾ أُولَـٰئِكَ الَّذِينَ يَدْعُونَ يَبْتَغُونَ إِلَىٰ رَبِّهِمُ الْوَسِيلَةَ أَيُّهُمْ أَقْرَبُ وَيَرْجُونَ رَحْمَتَهُ وَيَخَافُونَ عَذَابَهُ ۚ إِنَّ عَذَابَ رَبِّكَ كَانَ مَحْذُورًا ﴿٥٧﴾
“Айтгинки: “Аллоҳга яқин деб билганларингизни ёрдамга чақириб кўринглар; улар на сиздан зарарни кетказа олишга ва на бошқа томонга буриб юборишга эга бўлмайдилар. Улар Аллоҳни қўйиб дуо қилаётганларни ўзлари Аллоҳга (Аллоҳни розилигига) яна ҳам яқин бўлишга уринади, Раббининг раҳматини умид қилади ва Уни азобидан қўрқади. Чунки, Раббингни азоби ундан сақланилиши керак бўлган азобдир.” (Исро 17/56-57)
[1] Фатҳуллоҳ Гулан, Кичик Дунёйим-2, Замон Газетаси, 28 – ноябр 1996.
[2] Сафийюр Роҳман ал-Муборакфурий, ар-Раҳиқул махтум, Байрут 1408/1988, 255, 256- саҳифа.
[3] Бухорий, Мағозий 23.
[4] Бухорий, Мағозий 28.
[5] Бировни номидан, мансабидан, қилган ишидан фойдаланиш, суиистеъмол қилиш деган маъноларни билдиради.
[6] Бухорий, Аҳком 1.
[7] Муслим, Ҳаж, 19- боб, 147- ҳадис (1218).
[8] Кичик Дунойим-2, Замон Газетаси, 28- ноябр 1996.
