- Сод сураси[1]
بسم الله الرحمن الرحيم
Яхшилиги чексиз, эзгулик ва неъмат улашувчи – Аллоҳ номи билан.
38:1
ص وَالْقُرْآنِ ذِي الذِّكْرِ {1}
Сод! Насиҳатли(шарафли) Қуръонга қасамки,
38:2
بَلِ الَّذِينَ كَفَرُوا فِي عِزَّةٍ وَشِقَاقٍ {2}
Аслида, (унга) ишонмаганларғурур ва айрилиқдадир (душманчиликдадир)[2].
38:3
كَمْ أَهْلَكْنَا مِن قَبْلِهِم مِّن قَرْنٍ فَنَادَوْا وَلَاتَ حِينَ مَنَاصٍ {3}
У Маккаликлардан олдин қанчадан-қанча наслларни ҳалок қилдик. Ўшанда ҳалокатга учраганлар илтижолар қилишган. Бироқ, қутулиш вақти эмасэди.
38:4
وَعَجِبُوا أَن جَاءهُم مُّنذِرٌ مِّنْهُمْ وَقَالَ الْكَافِرُونَ هَذَا سَاحِرٌ كَذَّابٌ {4}
Маккаликларга ўзлари орасидан бир огоҳлантирувчи келганидан ажабландилар ва (Аллоҳ ва расулини тан олмай) кофирлик қилувчилар шундай деди: “Бу (Муҳаммад) ёлғончи ва сеҳргардир.
38:5
أَجَعَلَ الْآلِهَةَ إِلَهًا وَاحِدًا إِنَّ هَذَا لَشَيْءٌ عُجَابٌ {5}
У “илоҳлар”ни битта илоҳ қилиб олибдими? Бу ҳақиқатда ажойиб нарса-ку!”
38:6
وَانطَلَقَ الْمَلَأُ مِنْهُمْ أَنِ امْشُوا وَاصْبِرُوا عَلَى آلِهَتِكُمْ إِنَّ هَذَا لَشَيْءٌ يُرَادُ {6}
Уларнинг етакчилари шундай деб айрилди[3]: “Юринглар, “илоҳларингиз”га сабр қилинглар. албатта, (сизлардан) талаб қилинган нарса шу.
38:7
مَا سَمِعْنَا بِهَذَا فِي الْمِلَّةِ الْآخِرَةِ إِنْ هَذَا إِلَّا اخْتِلَاقٌ {7}
Биз охирги динда бу (якка Худолик) ҳақида эшитмаганмиз. Бу уйдирмадан бошқа нарса эмас[4].
38:8
أَأُنزِلَ عَلَيْهِ الذِّكْرُ مِن بَيْنِنَا بَلْ هُمْ فِي شَكٍّ مِّن ذِكْرِي بَلْ لَمَّا يَذُوقُوا عَذَابِ {8}
Зикр – Қуръон орамиздан (келиб-келиб) унга туширилибдими?! (деб айрилдилар).” Аслида, улар Менинг эслатмамдан (Қуръондан) шубҳадалар. Аслида, улар Менинг азобимни тотмадилар.
38:9
أَمْ عِندَهُمْ خَزَائِنُ رَحْمَةِ رَبِّكَ الْعَزِيزِ الْوَهَّابِ {9}
Ёки ғолиб ва устун ҳамда беминнат яхшилик қилувчи Раббингнинг раҳмат-яхшилик хазиналари уларда эканми?
38:10
أَمْ لَهُم مُّلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا فَلْيَرْتَقُوا فِي الْأَسْبَابِ {10}
Ёки, осмонлар, ер ва улар орасидаги нарсаларнинг ҳукмронлиги уларники эканми? Ундай бўлса, самога элтувчи йўлларда юксалсинлар[5]!
38:11
جُندٌ مَّا هُنَالِكَ مَهْزُومٌ مِّنَ الْأَحْزَابِ {11}
Улар фарқли гуруҳлардан иборат, шу ернинг ўзидаёқ енгилишга маҳкум лашкарлар, холос[6].
38:12
كَذَّبَتْ قَبْلَهُمْ قَوْمُ نُوحٍ وَعَادٌ وَفِرْعَوْنُ ذُو الْأَوْتَادِ {12}
Улардан олдин Нуҳ, Од, ҳамда қозиқлар[7] эгаси бўлмиш Фиръавн қавми ҳам ёлғончига чиқарган.
38:13
وَثَمُودُ وَقَوْمُ لُوطٍ وَأَصْحَابُ الأَيْكَةِ أُوْلَئِكَ الْأَحْزَابُ {13}
Самуд билан Лут қавми, ҳамда Айкаликлар ҳам (ёлғончига чиқарган). Булар ҳам (енгилишга маҳкум) турли гуруҳлар эди.
38:14
إِن كُلٌّ إِلَّا كَذَّبَ الرُّسُلَ فَحَقَّ عِقَابِ {14}
Уларнинг ҳаммаси элчиларни ёлғончига чиқаришган. Натижада, азоб-у уқубатимга лойиқ бўлдилар.
38:15
وَمَا يَنظُرُ هَؤُلَاء إِلَّا صَيْحَةً وَاحِدَةً مَّا لَهَا مِن فَوَاقٍ {15}
Булар кечикмай келадиган биргина қичқириқдан бошқа нарса кутишмаяпти[8].
38:16
وَقَالُوا رَبَّنَا عَجِّل لَّنَا قِطَّنَا قَبْلَ يَوْمِ الْحِسَابِ {16}
(Мушриклар мазах қилган ҳолда): “Эй Раббимиз! Ҳисоб-китоб кунидан олдин бизга насибамизни беравер”, дедилар.
38:17
اصْبِرْ عَلَى مَا يَقُولُونَ وَاذْكُرْ عَبْدَنَا دَاوُودَ ذَا الْأَيْدِ إِنَّهُ أَوَّابٌ {17}
Уларнинг гапираётган гапларига бардош қил. (Динда) бақувват бўлмиш бандамиз – Довудни ҳам эсла! Албатта, у доимо Аллоҳга йўналиб-қайтувчи эди.
38:18
{18}إِنَّا سَخَّرْنَا الْجِبَالَ مَعَهُ يُسَبِّحْنَ بِالْعَشِيِّ وَالْإِشْرَاقِ
Тоғларни хизматига бўйсундириб берганмиз – у билан биргаликда кечаси ва чошгоҳ[9] вақтида Аллоҳниулуғлайди[10].
38:19
وَالطَّيْرَ مَحْشُورَةً كُلٌّ لَّهُ أَوَّابٌ{19}
Тўпланган ҳолдаги қушларни ҳам… Барчалари доимо Аллоҳга йўналиб-қайтади.
38:20
وَشَدَدْنَا مُلْكَهُ وَآتَيْنَاهُ الْحِكْمَةَ وَفَصْلَ الْخِطَابِ {20}
Унинг ҳукмронлигини кучайтирдик, унга ҳикмат (тўғри ҳукм бериш) ва тафсилотли хитоб қила олиш (қобилиятини) бердик.
38:21
وَهَلْ أَتَاكَ نَبَأُ الْخَصْمِ إِذْ تَسَوَّرُوا الْمِحْرَابَ {21}
Сенга даъвогар (жамоалар) хабари келмадими? Ўшанда улар (Довуд турган) хос хонага[11] чиқишган.
38:22
إِذْ دَخَلُوا عَلَى دَاوُودَ فَفَزِعَ مِنْهُمْ قَالُوا لَا تَخَفْ خَصْمَانِ بَغَى بَعْضُنَا عَلَى بَعْضٍ فَاحْكُم بَيْنَنَا بِالْحَقِّ وَلَا تُشْطِطْ وَاهْدِنَا إِلَى سَوَاء الصِّرَاطِ {22}
Улар Довудни ёнига киришганида у қўрқиб кетган. Улар шундай деган: Қўрқма, биз бир-бирига ҳақсизлик қилган даъвогар тарафлармиз. Орамизда сен тўғри ҳукм бер, (ҳеч кимга) жабр қилма. Бизни тўғри йўлга бошла.
38:23
إِنَّ هَذَا أَخِي لَهُ تِسْعٌ وَتِسْعُونَ نَعْجَةً وَلِيَ نَعْجَةٌ وَاحِدَةٌ فَقَالَ أَكْفِلْنِيهَا وَعَزَّنِي فِي الْخِطَابِ {23}
Бу ростдан ҳам менинг биродарим, унинг тўқсон тўққиз совлиқ қўйи бор, менинг эса битта совлиқ қўйим бор. у ўша биттани ҳам менга топшир, деди ва мени сўзлашувда енгиб қўйди.”
38:24
قَالَ لَقَدْ ظَلَمَكَ بِسُؤَالِ نَعْجَتِكَ إِلَى نِعَاجِهِ وَإِنَّ كَثِيرًا مِّنْ الْخُلَطَاء لَيَبْغِي بَعْضُهُمْ عَلَى بَعْضٍ إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَقَلِيلٌ مَّا هُمْ وَظَنَّ دَاوُودُ أَنَّمَا فَتَنَّاهُ فَاسْتَغْفَرَ رَبَّهُ وَخَرَّ رَاكِعًا وَأَنَابَ {24}
Довуд шундай деди: “Сени қўйингни ўзини қўйига қўшишини сўраши билан сенга ҳақсизлик қилибди. Албатта, шериклар орасидан кўпчилиги бири бошқасига аниқ ҳақсизлик қилади. (Аллоҳга) ишониб-суянган ва яхши ишларни амалга оширадиганлар бундай қилмайди, бироқ, улар жуда кам.” Довуд Биз уни имтиҳон қилаётганимизни билиб, дарҳол Роббидан кечирим сўради, (Унга) бош эгиб таъзим қилди ва (Унга) йўналди – тавба қилди[12].
38:25
فَغَفَرْنَا لَهُ ذَلِكَ وَإِنَّ لَهُ عِندَنَا لَزُلْفَى وَحُسْنَ مَآبٍ {25}
Шунда Биз унинг ўша хатосини кечирганмиз. Албатта, ҳузуримизда у учун яқин мартаба ва гўзал келажак бор.
38:26
يَا دَاوُودُ إِنَّا جَعَلْنَاكَ خَلِيفَةً فِي الْأَرْضِ فَاحْكُم بَيْنَ النَّاسِ بِالْحَقِّ وَلَا تَتَّبِعِ الْهَوَى فَيُضِلَّكَ عَن سَبِيلِ اللَّهِ إِنَّ الَّذِينَ يَضِلُّونَ عَن سَبِيلِ اللَّهِ لَهُمْ عَذَابٌ شَدِيدٌ بِمَا نَسُوا يَوْمَ الْحِسَابِ {26}
“Эй Довуд! Сени шу юртда сени аввалгиларнинг ўрнига (ҳукмрон қилиб) келтирдик, энди инсонлар орасида ҳақ (адолат)[13] ила ҳукм қил, эҳтиросга берилма. Акс ҳолда, у сени Аллоҳнинг йўлидан адаштиради. Ҳисоб-китоб кунини унутгани учун, Аллоҳнинг йўлидан адашганларга қаттиқ азоб бор.”
38:27
وَمَا خَلَقْنَا السَّمَاء وَالْأَرْضَ وَمَا بَيْنَهُمَا بَاطِلًا ذَلِكَ ظَنُّ الَّذِينَ كَفَرُوا فَوَيْلٌ لِّلَّذِينَ كَفَرُوا مِنَ النَّارِ {27}
Осмонлар-у ерни ва у иккаласи орасидагиларни бекордан бекорга яратганимиз йўқ. Кофирлик қилганлар шундай гумон қилди. Кофирлик қилганларга жаҳаннам туфайли[14] ҳолига вой!
38:28
أَمْ نَجْعَلُ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ كَالْمُفْسِدِينَ فِي الْأَرْضِ أَمْ نَجْعَلُ الْمُتَّقِينَ كَالْفُجَّارِ {28}
(Аллоҳ ва Расулига) ишонган ва яхши ишларни амалга оширганларга ер юзида бузғунчилик қилганлар каби муомала қиламизмикан?! Ёки, масъулиятли (мўмин)ларга гуноҳкорлар каби муомала қиламизмикан?!
38:29
كِتَابٌ أَنزَلْنَاهُ إِلَيْكَ مُبَارَكٌ لِّيَدَّبَّرُوا آيَاتِهِ وَلِيَتَذَكَّرَ أُوْلُوا الْأَلْبَابِ {29}
Бу муборак[15] китобдир. Уни сенга унинг оятларини тафаккур қилсинлар ва ақл-у виждони соф кишилар насиҳатолсинлар деб туширдик.
38:30
وَوَهَبْنَا لِدَاوُودَ سُلَيْمَانَ نِعْمَ الْعَبْدُ إِنَّهُ أَوَّابٌ {30}
Довудга Сулаймонни (фарзанд сифатида) туҳфа қилдик, у қандай ҳам яхши бандадир. У доимо Аллоҳга йўналиб-қайтувчи эди.
38:31
إِذْ عُرِضَ عَلَيْهِ بِالْعَشِيِّ الصَّافِنَاتُ الْجِيَادُ {31}
Бир оқшом унга (Сулаймонга) гижинглаб турувчи зотдор отлар тақдим қилинди.
38:32
فَقَالَ إِنِّي أَحْبَبْتُ حُبَّ الْخَيْرِ عَن ذِكْرِ رَبِّي حَتَّى تَوَارَتْ بِالْحِجَابِ {32}
Шунда у: “Менга яратган Эгамни эслатгани учун яхши нарсаларни севаман”, деди. Кейин (отлар) парда ортига яширинди.
38:33
رُدُّوهَا عَلَيَّ فَطَفِقَ مَسْحًا بِالسُّوقِ وَالْأَعْنَاقِ {33}
“Уларни менга қайтаринг”, деди ва отларнинг туёқлари ва бўйинларини силашни бошлади.
38:34
وَلَقَدْ فَتَنَّا سُلَيْمَانَ وَأَلْقَيْنَا عَلَى كُرْسِيِّهِ جَسَدًا ثُمَّ أَنَابَ {34}
Шубҳасизки, тахтига жасад ташлаб[16] Сулаймонни имтиҳон қилдик. Кейин у (Бизга) йўналди.
38:35
قَالَ رَبِّ اغْفِرْ لِي وَهَبْ لِي مُلْكًا لَّا يَنبَغِي لِأَحَدٍ مِّنْ بَعْدِي إِنَّكَ أَنتَ الْوَهَّابُ{35}
“Эй яратган Эгам! Мени кечир. Менга ўзимдан кейин ҳеч ким эриша олмайдиган бир ҳукмронлик бер. Албатта, Сен беминнат яхшилик қилувчисан”, деди.
38:36
فَسَخَّرْنَا لَهُ الرِّيحَ تَجْرِي بِأَمْرِهِ رُخَاء حَيْثُ أَصَابَ {36}
Шунда унинг буйруғи асосида, у буюрган тарафга мулойим эсадиган шамолни хизматига бўйсундириб бердик.
38:37
وَالشَّيَاطِينَ كُلَّ بَنَّاء وَغَوَّاصٍ {37}
Яна, шайтонларни[17] – барча маҳоратли бинокор ва ғаввос жинларни[18] (хизматига бўйсундириб бердик).
38:38
وَآخَرِينَ مُقَرَّنِينَ فِي الْأَصْفَادِ {38}
Бир-бирига кишанланган бошқа жинларни ҳам (хизматига бўйсундириб бердик).
38:39
هَذَا عَطَاؤُنَا فَامْنُنْ أَوْ أَمْسِكْ بِغَيْرِ حِسَابٍ {39}
“Бу Бизнинг (сенга) берган неъматимиздир – хоҳласанг қўйиб юбор, хоҳласанг ҳисоб-китобсиз ҳолатда ушлаб тур”, (дейилган).
38:40
وَإِنَّ لَهُ عِندَنَا لَزُلْفَى وَحُسْنَ مَآبٍ {40}
Албатта, ҳузуримизда у учун яқин мартаба ва гўзал келажак бор.
38:41
وَاذْكُرْ عَبْدَنَا أَيُّوبَ إِذْ نَادَى رَبَّهُ أَنِّي مَسَّنِيَ الشَّيْطَانُ بِنُصْبٍ وَعَذَابٍ {41}
Бандамиз – Айюбни ҳам ёдэт. Бир куни у яратган Эгасига нола қилиб: “(Эй Раббим!) Шайтон менга машаққат ва азоб келтирди”, деди.
38:42
ارْكُضْ بِرِجْلِكَ هَذَا مُغْتَسَلٌ بَارِدٌ وَشَرَابٌ {42}
(Унга): “Оёғингни бос[19]! Бу чўмиладиган совуқ сув ва ичимликдир”, (дейилди).
38:43
وَوَهَبْنَا لَهُ أَهْلَهُ وَمِثْلَهُم مَّعَهُمْ رَحْمَةً مِّنَّا وَذِكْرَى لِأُوْلِي الْأَلْبَابِ {43}
Биздан бир яхшилик бўлсин ҳамда, ақл-у виждони соф кишиларга насиҳат (эслатма) бўлсин деб, унга оиласини ва яна шунча (қавм-у қариндошлар) бердик.
38:44
وَخُذْ بِيَدِكَ ضِغْثًا فَاضْرِب بِّهِ وَلَا تَحْنَثْ إِنَّا وَجَدْنَاهُ صَابِرًا نِعْمَ الْعَبْدُ إِنَّهُ أَوَّابٌ {44}
“Қўлингга бир дастани олиб, у билан ур (йўлга чиқ), гуноҳга ботма[20].” (дейилди). Албатта, Биз уни бардошли деб билдик. У қандай ҳам яхши бандадир, у доимо Аллоҳга йўналиб-қайтувчидир.
38:45
وَاذْكُرْ عِبَادَنَا إبْرَاهِيمَ وَإِسْحَقَ وَيَعْقُوبَ أُوْلِي الْأَيْدِي وَالْأَبْصَارِ {45}
(Динда) бақувват ва басиратли бандаларимиз – Иброҳим, Исҳоқ ва Яъқубни ҳам ёдэт.
38:46
إِنَّا أَخْلَصْنَاهُم بِخَالِصَةٍ ذِكْرَى الدَّارِ {46}
Албатта, Биз уларни, охират диёрини доим ёдда тутадиган холис хислати ила самимиятга эриштирганмиз[21].
38:47
وَإِنَّهُمْ عِندَنَا لَمِنَ الْمُصْطَفَيْنَ الْأَخْيَارِ {47}
Албатта, улар Бизнинг наздимизда танлаб олинган яхши кишилардандир.
38:48
وَاذْكُرْ إِسْمَاعِيلَ وَالْيَسَعَ وَذَا الْكِفْلِ وَكُلٌّ مِّنْ الْأَخْيَارِ {48}
Исмоил, Алясаъ ва Зулкифлни ҳам ёдэт! Ҳаммаси яхшилардандир.
38:49
هَذَا ذِكْرٌ وَإِنَّ لِلْمُتَّقِينَ لَحُسْنَ مَآبٍ {49}
Бу бир эслатмадирки; масъулиятли (мўмин)ларга гўзал келажак бор.
38:50
جَنَّاتِ عَدْنٍ مُّفَتَّحَةً لَّهُمُ الْأَبْوَابُ {50}
Улар учун эшиклари очиб қўйилган Адн боғлари бор.
38:51
مُتَّكِئِينَ فِيهَا يَدْعُونَ فِيهَا بِفَاكِهَةٍ كَثِيرَةٍ وَشَرَابٍ {51}
Улар боғ-у бўстонларда ёнбошлаб (ётиб), кўплаб мева-чева ва ичимлик чақирадилар.
38:52
وَعِندَهُمْ قَاصِرَاتُ الطَّرْفِ أَتْرَابٌ {52}
Уларнинг ёнида нигоҳлари (хожаларига қараш билан) чегараланган тенгқур хизматкор қизлар (ҳурлар) бор[22].
38:53
هَذَا مَا تُوعَدُونَ لِيَوْمِ الْحِسَابِ {53}
Ҳисоб куни учун сизларга ваъда қилинган нарса шу.
38:54
إِنَّ هَذَا لَرِزْقُنَا مَا لَهُ مِن نَّفَادٍ {54}
Албатта, бу Бизнинг (жаннатдагиларга берадиган) ризқимиз – уни тугаб қолиши бўлмайди.
38:55
هَذَا وَإِنَّ لِلطَّاغِينَ لَشَرَّ مَآبٍ {55}
(Яхшиларнинг аҳволи) шу! Ҳаддан ошувчи-туғёнкорларга ёмон келажак бор.
38:56
جَهَنَّمَ يَصْلَوْنَهَا فَبِئْسَ الْمِهَادُ {56}
Жаҳаннамга тушадилар. У қандай ҳам ёмон жой.
38:57
هَذَا فَلْيَذُوقُوهُ حَمِيمٌ وَغَسَّاقٌ {57}
Мана (уларнинг азоби), уни тотсинлар энди – қайноқ сув ва йиринг.
38:58
وَآخَرُ مِن شَكْلِهِ أَزْوَاجٌ {58}
Яна бошқа унинг шаклида турли-турли азоблар.
38:59
هَذَا فَوْجٌ مُّقْتَحِمٌ مَّعَكُمْ لَا مَرْحَبًا بِهِمْ إِنَّهُمْ صَالُوا النَّارِ {59}
(Етакчи золимларга) “Бу сизлар билан (залолатга кўр-кўрона) эргашган жамоадир”, дейилади. “Уларга тинчлик-осойишталик бўлмасин! Чунки, улар жаҳаннамга кирувчилардир”, (дейди етакчи золимлар).
38:60
قَالُوا بَلْ أَنتُمْ لَا مَرْحَبًا بِكُمْ أَنتُمْ قَدَّمْتُمُوهُ لَنَا فَبِئْسَ الْقَرَارُ {60}
(Етакчиларига залолатда эргашган кимсалар): “Аслида сизларга тинчлик-осойишталик бўлмасин! Жаҳаннамни бизга сизлар тақдим қилдинглар. Энди бу қандай ҳам ёмон қароргоҳдир!”, (дейдилар).
38:61
قَالُوا رَبَّنَا مَن قَدَّمَ لَنَا هَذَا فَزِدْهُ عَذَابًا ضِعْفًا فِي النَّارِ {61}
“Эй яратган Эгамиз! Бизга бу жаҳаннамни ким тақдим қилган бўлса, унга жаҳаннамда азобни кўпайтириб[23] бер”, дейдилар.
38:62
وَقَالُوا مَا لَنَا لَا نَرَى رِجَالًا كُنَّا نَعُدُّهُم مِّنَ الْأَشْرَارِ {62}
(Бир-бирига) шундай дейди: “Биз ёмон деб билган кишилар бўларди, нега биз уларни (жаҳаннамда) кўрмаяпмиз?
38:63
أَتَّخَذْنَاهُمْ سِخْرِيًّا أَمْ زَاغَتْ عَنْهُمُ الْأَبْصَارُ {63}
Уларни камситганмидик ёки (жаҳаннамда бўлса ҳам) кўзларимиз улардан чалғидимикин?” дейишади.
38:64
إِنَّ ذَلِكَ لَحَقٌّ تَخَاصُمُ أَهْلِ النَّارِ {64}
Албатта жаҳаннам аҳлининг бу тортишуви ҳақдир.
38:65
قُلْ إِنَّمَا أَنَا مُنذِرٌ وَمَا مِنْ إِلَهٍ إِلَّا اللَّهُ الْوَاحِدُ الْقَهَّارُ {65}
Айт: “Мен огоҳлантирувчиман, холос. Аллоҳдан бошқа қуллик қилинишга ҳақли ҳеч қандай илоҳ йўқ, У ягонадир, қарши чиқиб бўлмас кучга эгадир.
38:66
رَبُّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا الْعَزِيزُ الْغَفَّارُ {66}
У осмонлар, ер ва улар орасидаги нарсаларни яратган Эгасидир, доимо ғолибдир, жуда кечиримлидир.”
38:67
قُلْ هُوَ نَبَأٌ عَظِيمٌ {67}
Айт: “Бу (Қуръон) буюк хабардир.
38:68
أَنتُمْ عَنْهُ مُعْرِضُونَ {68}
Сизлар эса ундан юз ўгиряпсиз.
38:69
مَا كَانَ لِي مِنْ عِلْمٍ بِالْمَلَإِ الْأَعْلَى إِذْ يَخْتَصِمُونَ {69}
(Фаришталар) баҳслашаётганидабуюк мажлисда[24] (нималар бўлгани ҳақида) мендаҳечқандаймаълумотйўқ.
38:70
إِن يُوحَى إِلَيَّ إِلَّا أَنَّمَا أَنَا نَذِيرٌ مُّبِينٌ {70}
Менга мен фақат (Қуръондаги хабарлардан) огоҳлантирувчи эканим ваҳий қилинди”, (деб айт).
38:71
إِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلَائِكَةِ إِنِّي خَالِقٌ بَشَرًا مِن طِينٍ {71}
Бир куни яратган Эганг фаришталарга шундай деди ”Мен лойдан башар[25] (инсон) яратяпман.
38:72
فَإِذَا سَوَّيْتُهُ وَنَفَخْتُ فِيهِ مِن رُّوحِي فَقَعُوا لَهُ سَاجِدِينَ {72}
Унга шакл бериб, унга руҳимдан пуфлаганимда[26] дарҳол унга сажда қилинглар.”
38:73
فَسَجَدَ الْمَلَائِكَةُ كُلُّهُمْ أَجْمَعُونَ {73}
(Одамга руҳ киргизилганида) фаришталарнинг барчаси сажда қилди.
38:74
إِلَّا إِبْلِيسَ اسْتَكْبَرَ وَكَانَ مِنْ الْكَافِرِينَ {74}
Фақат Иблис сажда қилмади, ўзини катта тутди ва кофирлардан бўлди.
38:75
قَالَ يَا إِبْلِيسُ مَا مَنَعَكَ أَن تَسْجُدَ لِمَا خَلَقْتُ بِيَدَيَّ أَسْتَكْبَرْتَ أَمْ كُنتَ مِنَ الْعَالِينَ {75}
Аллоҳ айтди: “Эй Иблис! Ўз “қўлларим[27]” (Ўз хоҳишим ва Ўз қудратим) билан яратган нарсамга сажда қилишингга нима қаршилик қилди? Ўзингни катта тутдингми ёки (ўзини ҳаммадан) устун тутувчиларданмисан?”
38:76
قَالَ أَنَا خَيْرٌ مِّنْهُ خَلَقْتَنِي مِن نَّارٍ وَخَلَقْتَهُ مِن طِينٍ {76}
Иблис айтди: “Мен ундан яхшиман – мени ўтдан яратдинг, уни лойдан яратдинг.”
38:77
قَالَ فَاخْرُجْ مِنْهَا فَإِنَّكَ رَجِيمٌ {77}
Аллоҳ айтди: “Чиқ у ердан, энди сен қувилдинг[28].
38:78
وَإِنَّ عَلَيْكَ لَعْنَتِي إِلَى يَوْمِ الدِّينِ {78}
Албатта, сенга то сарҳисоб кунигача лаънатим давом этади.”
38:79
قَالَ رَبِّ فَأَنظِرْنِي إِلَى يَوْمِ يُبْعَثُونَ{79}
Иблис: “Эй яратган Эгам! Ундай бўлса, қайта тириладиган кунгача менга муҳлат бер”, деди.
38:80
قَالَ فَإِنَّكَ مِنَ الْمُنظَرِينَ {80}
Аллоҳ шундай деди: “Сен муҳлат берилганлардансан[29].
38:81
إِلَى يَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ {81}
Маълум вақт кунигача (сенга муҳлат берилди).
38:82
قَالَ فَبِعِزَّتِكَ لَأُغْوِيَنَّهُمْ أَجْمَعِينَ {82}
Иблис айтди: “Сенинг шаън-у қудратингга қасамки, энди уларнинг барчасини йўлдан адаштираман.
38:83
إِلَّا عِبَادَكَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصِينَ {83}
Улар орасида Сенинг самимий бандаларинг бундан мустасно.”
38:84
قَالَ فَالْحَقُّ وَالْحَقَّ أَقُولُ {84}
Аллоҳ айтди: “Бу тўғри! Мен ҳам (шу) ҳақиқатни айтаманки:
38:85
لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ مِنكَ وَمِمَّن تَبِعَكَ مِنْهُمْ أَجْمَعِينَ {85}
Жаҳаннамни сен ва улар орасида сенга эргашганлар билан бирга тўлдираман.”
38:86
قُلْ مَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ مِنْ أَجْرٍ وَمَا أَنَا مِنَ الْمُتَكَلِّفِينَ {86}
(Эй Муҳаммад!) Айт: “Бу (таблиғ) учун мен сизлардан ҳеч қандай тўлов сўрамаяпман. Мен бу кулфатга кириб қолганлардан эмасман.
38:87
إِنْ هُوَ إِلَّا ذِكْرٌ لِّلْعَالَمِينَ {87}
Бу (Қуръон) барча оламларга насиҳатданбошқа нарса эмас[30].
38:88
وَلَتَعْلَمُنَّ نَبَأَهُ بَعْدَ حِينٍ {88}
Унинг (ичида билдирилган) хабарларини ҳақ эканини бир оз вақтдан кейин аниқ билиб оласизлар.”
[1] Сод сураси, Маккада тушган, 88 оятдан иборат. Тушиш тартиби 38, ёзилиш тартиби 38.
[3] Бу воқеа Муҳаммад алайҳиссалом ёнларида содир бўлгани, у киши билан Макка мушриклари баҳс қилгани, кейин улар Расулуллоҳдан талаб қилган нарсаларига қатъий рад жавоб олганидан кейин, у кишининг ҳузуридан айрилиб кетишгани ривоятларда келтирилган.
[4] Бу оятларни Фурқон 25/42 ва Мутоффифун 83/32 билан бирга ўқилса, оятлар бир-бирини очиқлаб беради, шунда улар тўлиқ тушунилади. Мушриклар тарафидан пайғамбар алайҳиссаломга қарши чиқиш ҳолатлари аввалги пайғамбарларда ҳам учраган. Улар аслида, пайғамбарларга эмас, улар келтирган ҳақ дин – тавҳидга қарши чиқишган. Бундай ноҳақликлар ҳозирда ҳам давом этмоқда.
[5] Инсон кунлар келиб самога элтувчи йўллар орқали ердан узоқ масофадаги самога юксала олиши мана шу оятдан, ҳамда Ҳижр 15/14-15, Муъминун 23/17 оятлардан маълум бўлган. Яъни, инсон бир йўлини ва илмини кашф қилиб, самога юксала олса ҳам, у ерга чиққани билан на осмондан ваҳий тушира олмайди, на ёмғир ёғдиролмайди, на самода туриб осмонлар ва ерни бошқаролмайди.
[6] Аллоҳ ила ораларига бошқаларни қўшиб дуо-ю илтижо ёки таъзим қилиб бош эгадиган кимсалар, ўша нарсаларнинг тайёр лашкарларига айланиб қолади. Лекин улар Аллоҳнинг душмани сифатида ер олади. Аллоҳнинг душманлари эса албатта мағлуб бўлишга маҳкумдир. Алоқадор оятлар: Ясин 36/75, Мулк 65/20, Духон 44/24.
[7] Оятдаги қозиқлар иборасига “тоғлардек баланд бинолари” деб маъно берса ҳам бўлади. чунки, Аллоҳ таоло бошқа оятларда тоғларни автод – қозиқ (устун) қилганини билдирган (Набаъ 78/7). Зотан, ўтмишдаги Фиръавнлар давридан қолган худди ерга қозиқ қилиб санчиб қўйгандек узун иншоотлари ва тоғлардек баланд бинолари (пирамидалар) бор.
[8] Ўтмишдаги дин душманлари ҳам, Муҳаммад алайҳиссалом давридаги мушрик ва кофирлар ҳам, ундан кейин келган дин душманлари ҳам, ҳозирги даврдагилар ҳам ўладиган жазосидан олдин фақатгина қичқириқни кутади, яъни қайта тирилиш учун чалинадиган сур овозини кутади. Ундан кейин ҳамма нарса аён бўлади.
[9] Қуёш кўтарилиб, ер юзини иситишни бошлаган вақтга ўқилган ихтиёрий намозга “Ишроқ намози” ёки “Зухо намози” дейилади.
[10] Аслида осмонлар, ер ва улар орасидаги борлиқ мавжудотнинг барчаси Аллоҳниулуғлайди, Аллоҳнинг буйруғини бажаради. Лекин инсонлар уларнинг тасбеҳини тушунмайди (Исро 17/44).
[11] Закариё алайҳиссаломни ҳам ибодатхонада махсус хонаси бўлган (Марям 19/11).
[12] Довуд алайҳиссалом ҳукм беришда шошилган эди. Иккала тарафни ҳам тўлиқ эшитмай туриб, менга зулм қилди деган гапини ўзидан-ла ҳукм чиқариб адашган эди. Шунинг учун Аллоҳдан кечирим сўраб-тавба қилди. Баъзи муфассирлар у ҳолатни шундай изоҳлайди: Балки тўқсон тўққизта қўйи бор инсон биродарининг қўйини ўзининг қўйларига қўшишидан мақсади яхши бўлган бўлиши ҳам мумкин эди. Масалан, битта қўй билан овора бўлиб, бошқа ишлардан машғул бўлишни ўрнига, уни менинг қўйларимга қўшиб қўйсанг, менинг подам билан бирга юраверади, деган маънода айтган бўлиши ҳам мумкин. Яна бошқа муфассирлар бу иккаласи Аллоҳ таоло тарафидан юборилган иккита фаришта бўлган деб ҳам айтади.
[13] Нисо 4/58.
[14] Берилган маъно ва изоҳ учун қаранг: Иъробул-Қуръон, лиддарвиш.
[15] Қуръони Каримни мубораклиги шундаки, кимки унга ишонса, унга амал қилса ва уни маҳкам ушлаб у билан ҳамнафас бўлиб яшаса, дунё ва охиратда шарафли инсон бўлади, ҳаёти яхшиликка тўлади, инсонлар орасида унинг ўзи ҳам муборак инсонга айланади.
[16] “Тахтига жасад ташлаб” деганда мажозий маъно бўлиши ҳам мумкин. Яъни, ҳукмронлиги ниҳоясига етадиган бир ҳолатга дучор қилдик ёки давлати қўлидан кетаётганини кўрсатдик каби маъноларда ишлатилган бўлиши ҳам мумкин. Жасад калимаси Аъроф 7/148 ва Тоҳа 20/88 оятларда ҳам ишлатилган. Ҳолбуки, бу оятлардаги жасад (Сомирий ясаган жасад) айнан тирик ҳайвоннинг жасади эмасди.
[17] Шайтонлар ва жинларнинг жисмлари ва шакл-у шамойиллари ҳақида тафсир китобларида келтирилган маълумотлар жуда заиф ва асоссиздир.
[18] Бу оятдаги шайтонлар ибораси жинларга, яъни инсонларнинг кўзига кўринмайдиган тирик борлиқларга ишорат қилади. ўхшаш оятлар: Анбиё 21/81-82, Сабаъ 34/12.
[19] “Оёғингни бос” ибораси мажозан келтирилган бўлиб, соғайишга ўзинг ҳам ҳаракат қил, излан, интил, бошла, каби фарқли маъноларни билдириши мумкин. Чунки, оятдаги “уркуз” ибораси кўп маъноли сўздир. Оятда ҳам чўмиладиган ҳамда ичиладиган сув ҳақида баён қилинди. Баъзи тафсирчилар Айюб алайҳиссалом ҳам тана ҳамда ички аъзолари билан бемор бўлганини, чўмилиш орқали бадани, Аллоҳ кўрсатган сувни ичиш орқали ички аъзоларидаги касаллиги тузалганини айтган.
[20] Бу оятлардан маълум бўладики, Айюб алайҳиссалом бемор бўлиб ётиб қолганида, унга ўзи ҳаракат қилиши кераклиги, интилиб шифо излаши кераклиги, унинг дардига даво ўсимликлар орасида экани, ўша ўсимликлар қўшилган ёки қўшилмаган қандайдир махсус сув билан чўмилиши ва ундан ичиши кераклиги буюрилган. Мана шунда у ноумидликка тушиб гуноҳга ботмаслиги айтилган.
[21] Бу оятни таркибида тўрт хил кўриш бор. Шунинг учун, оятга фарқли маъно бериш мумкин. Баъзилар, “Ахласна” феълига “хосладик” деб маъно берган. Ҳар икка маъно дам уларни мақташ билдирилгани учун, ҳар иккала маъно ҳам нотўғри бўлмайди.
[22] Бу оятда келтирилган ҳурлар жаннатдаги ҳар бир эркак ва аёл учун берилади. Улар фақат хизматкор қилиб берилади, хотин қилиб эмас. Баъзилар завж калимасининг турли ва асл маъносини билмагани сабабли, баъзи оятларга нотўғри маъно бериш оқибатида, ҳурларни жаннатда эркакларга хотин қилиб беради, деб даъво қилишган.
[23] Аъроф 7/38, Аҳзоб 33/30, 68,
[24]Оятда келган “Малаи-аъло” “катта мажлис, олий мажлис, фаришталар мажлиси” каби маъноларни англатади. Бу мажлис самода бўълиб ўтади. У ерга шайтонлар ва жинлар чиқолмайди (Соффат 37:8)
[25] Одам алайҳиссалом ҳақида Бақара сурасининг 30-оятида ҳам айтиб ўтилган. Лекин, у ерда Одамни ердаги фаолияти ҳақида баён қилинган. Бу оятда эса, Одамни нимадан яратилгани билдирилди. Ўхшаш оятлар: Ҳижр 15/28-31.
[26] Бу ибора руҳ моддий бир жисмдан иборат нарса эмаслигини билдиради. Чунки, инсон жасади лойдан ташкил топди, лой остидаги яратилиш шакли тамомлангандан кейингина унга руҳ киргизилгани ҳамда, руҳ унинг ичида биргаликда яратилмасдан, унга уфланиш орқали киргизилгани шунга далолат қилади.
[27] Ҳамма нарсани Аллоҳ таоло яратган (Анъом 6/102, Раъд 13/62, Ғофир 40/62). Шундай бўлишига қарамай, бу оятда Одам алайҳиссаломни яратилиши ҳақида сўз борар экан, уни Аллоҳ таоло Ўз қўлларим билан яратган деб ифода қилди. Бу эса, Одам алайҳиссаломга ҳурмат кўрсатилишини билдиради. Умумий нарсалар орасида бир нарсани хоссатан келтириши таъзим ва ҳурмат учун ишлатилади, айниқса ўша нарса Аллоҳ таолонинг исмига изофа қилинганида. Бунга яна бошқа мисол: Байтуллоҳ – Аллоҳнинг уйи. Бу иборада ҳам Каъбага ҳурмат жиҳатидан шундай дейилади.
[28] Иблис ўшандан кейи Аллоҳнинг ҳузуридаги мартабасидан ва фаришталик мақомидан қувилган. Ундан олдин фаришталар мақомида бўлган. Шунинг учун Одамга сажда қилиш буйруғи унга ҳам тегишли бўлган.
[29] Бу оятга кўра жинлар ва фаришталар умумий олганда ажали келганидавафот қилади. Бироқ, Аллоҳ таоло тарафидан махсус вазифа юклатилганлари то қиёмат соатигача тирик қолади. Иблис ҳам ана ўшалар билан бирга қиёматгача тирик қолишни хоҳлаган. Аллоҳ унга муҳлат бэрди. Энди у ҳамма тирик жонзотлар вафот этадиган кунгача (Қасос 28/88, Роҳман 55/26-27) тирик қолади. Ўша маълум кун келганида Аллоҳдан бошқа барча ўлади (Маориж 70/1-4).
[30] Яъни, ким Қуръонга амал қилса ўзи учун амал қилган бўлади, ким унга ишонмаса, ёки ишониб туриб ҳам унга амал қилмаса, ундай кимсалар ҳам ўзи учун ишонмаган ва амал қилмаган бўлади.
