Соффат сураси[1]
بسم الله الرحمن الرحيم
Яхшилиги чексиз, эзгулик ва неъмат улашувчи – Аллоҳ номи билан.
37:1
وَالصَّافَّاتِ صَفًّا {1}
Онт[2] бўлсин: (Аллоҳ учун) саф тортиб турувчиларга,
37:2
فَالزَّاجِرَاتِ زَجْرًا {2}
(Ёмонликларга) мудом қарши чиқувчиларга,
37:3
فَالتَّالِيَاتِ ذِكْرًا {3}
Зикр (Қуръон) тиловат қилувчиларгаки,
37:4
إِنَّ إِلَهَكُمْ لَوَاحِدٌ {4}
Албатта, Илоҳингиз[3] ягонадир.
37:5
رَبُّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا وَرَبُّ الْمَشَارِقِ {5}
Осмонларни, ерни, у иккаласи орасидагиларни ва қуёш ботиш нуқталарини[4] яратган эгасидир.
37:6
إِنَّا زَيَّنَّا السَّمَاء الدُّنْيَا بِزِينَةٍ الْكَوَاكِبِ {6}
Биз энг яқин самони[5] сайёралар билан безадик.
37:7
وَحِفْظًا مِّن كُلِّ شَيْطَانٍ مَّارِدٍ {7}
(Уни) ҳар бир исёнкор шайтондан сақладик.
37:8
لَا يَسَّمَّعُونَ إِلَى الْمَلَإِ الْأَعْلَى وَيُقْذَفُونَ مِن كُلِّ جَانِبٍ {8}
Улар энг олий мажлисни (фаришталар мажлисини) тинглай олмайди, ҳар тарафдан қувиб юборилади.
37:9
دُحُورًا وَلَهُمْ عَذَابٌ وَاصِبٌ {9}
Ҳайдаб юборилади. Уларга давомли азоб бор.
37:10
إِلَّا مَنْ خَطِفَ الْخَطْفَةَ فَأَتْبَعَهُ شِهَابٌ ثَاقِبٌ {10}
Бироқ, бирон бир маълумотни илиб олгани бўлса, тешиб юборувчи порлоқ нур унга етиб олади[6].
37:11
فَاسْتَفْتِهِمْ أَهُمْ أَشَدُّ خَلْقًا أَم مَّنْ خَلَقْنَا إِنَّا خَلَقْنَاهُم مِّن طِينٍ لَّازِبٍ {11}
Энди улардан сўра-чи, уларни яратиш қийинроқми ёки Биз яратган (онгли) кишиларми? Албатта, Биз у онгли кишиларни (илк бошқа) ёпишқоқ лойдан яратганмиз.
37:12
بَلْ عَجِبْتَ وَيَسْخَرُونَ {12}
Аслида Ўзинг ажабландинг, улар эса масхара қиляпти.
37:13
وَإِذَا ذُكِّرُوا لَا يَذْكُرُونَ {13}
Уларга насиҳат қилинганида насиҳат омаяпти.
37:14
وَإِذَا رَأَوْا آيَةً يَسْتَسْخِرُونَ {14}
Бирор бир оят кўришганида масхара қиляпти.
37:15
وَقَالُوا إِنْ هَذَا إِلَّا سِحْرٌ مُّبِينٌ {15}
Яна шундай демоқдалар: “Бу очиқ-ойдин сеҳрдан бошқа нарса эмас.
37:16
أَئِذَا مِتْنَا وَكُنَّا تُرَابًا وَعِظَامًا أَئِنَّا لَمَبْعُوثُونَ {16}
Биз ўлиб, тупроққа ва суякка айланиб кетсак ҳам қайта тирилтириламизми?
37:17
أَوَآبَاؤُنَا الْأَوَّلُونَ {17}
Аввалги ота-боболаримиз ҳам ми?”
37:18
قُلْ نَعَمْ وَأَنتُمْ دَاخِرُونَ {18}
“Ҳа, яна хорланган ҳолда (тириласизлар)”, деб айт.
37:19
فَإِنَّمَا هِيَ زَجْرَةٌ وَاحِدَةٌ فَإِذَا هُمْ يَنظُرُونَ {19}
У (қайта тирилиш) фақат қўрқинчли бир қичқириқдан иборатдир; шунда (ён-атрофга) қараб қоладилар.
37:20
وَقَالُوا يَا وَيْلَنَا هَذَا يَوْمُ الدِّينِ {20}
(Кофирлар): “Ҳолимизга вой! Ахир бу жазо куни-ку!”, деб қоладилар.
37:21
هَذَا يَوْمُ الْفَصْلِ الَّذِي كُنتُمْ بِهِ تُكَذِّبُونَ {21}
(Кофирларга шундай дейилади): “Бу сизлар ёлғонга чиқарган ажрим кунидир.”
37:22
احْشُرُوا الَّذِينَ ظَلَمُوا وَأَزْوَاجَهُمْ وَمَا كَانُوا يَعْبُدُونَ {22}
Зулм қилганларни[7], уларнинг ёр-биродарларини ва сиғинган нарсаларини ҳам тўпланглар,
37:23
{23} مِن دُونِ اللَّهِ فَاهْدُوهُمْ إِلَى صِرَاطِ الْجَحِيمِ
Аллоҳдан бошқага (сиғинганларини), уларни жаҳаннам йўлига бошланглар.
37:24
وَقِفُوهُمْ إِنَّهُم مَّسْئُولُونَ {24}
Уларни тўхтатиб туринглар! Чунки, улар сўроқ қилинади” (дейилади).
37:25
مَا لَكُمْ لَا تَنَاصَرُونَ {25}
“Нима учун бир-бирингизга ёрдам бермаяпсизлар?!” (деб сўралади)
37:26
بَلْ هُمُ الْيَوْمَ مُسْتَسْلِمُونَ {26}
Йўқ, улар бу куни таслим бўлади.
37:27
وَأَقْبَلَ بَعْضُهُمْ عَلَى بَعْضٍ يَتَسَاءلُونَ {27}
Бир-бирига қараб сўроқ қиладилар.
37:28
قَالُوا إِنَّكُمْ كُنتُمْ تَأْتُونَنَا عَنِ الْيَمِينِ {28}
(Эргашганлар пешволарига): “Сизлар бизларга ўнг тарафдан келардинглар-ку!” дейди[8].
37:29
قَالُوا بَل لَّمْ تَكُونُوا مُؤْمِنِينَ {29}
Улар эса: “Сизлар аслида мўмин бўлмагансиз.
37:30
وَمَا كَانَ لَنَا عَلَيْكُم مِّن سُلْطَانٍ بَلْ كُنتُمْ قَوْمًا طَاغِينَ {30}
Бизни сизларни тепангизда (залолатга мажбурлашга) ҳеч қандай кучимиз бўлмаган. Аслида, сизлар ғалаёнчи қавм эдинглар.
37:31
فَحَقَّ عَلَيْنَا قَوْلُ رَبِّنَا إِنَّا لَذَائِقُونَ {31}
Энди бизга яратган Эгамизнинг (азоб) сўзи ҳақ бўлди. Биз (азобни) аниқ тотамиз.
37:32
فَأَغْوَيْنَاكُمْ إِنَّا كُنَّا غَاوِينَ {32}
Сизларни биз адаштирдик, чунки ўзимиз ҳам адашган эдик”, дейишади.
37:33
فَإِنَّهُمْ يَوْمَئِذٍ فِي الْعَذَابِ مُشْتَرِكُونَ {33}
Энди улар бу кунда азобда аниқ шерик бўлади.
37:34
إِنَّا كَذَلِكَ نَفْعَلُ بِالْمُجْرِمِينَ {34}
Жиноятчиларга мана шундай муомала қиламиз.
37:35
إِنَّهُمْ كَانُوا إِذَا قِيلَ لَهُمْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ يَسْتَكْبِرُونَ {35}
Чунки, уларга: “Аллоҳдан бошқа қуллик қилинишга ҳақли зот йўқ”, дейилганида, улар катта кетишган.
37:36
وَيَقُولُونَ أَئِنَّا لَتَارِكُوا آلِهَتِنَا لِشَاعِرٍ مَّجْنُونٍ {36}
“Биз жинлар таъсиридаги бир шоирни деб “илоҳларимизни” тарк қилар эканмизми?”- дер эдилар.
37:37
بَلْ جَاء بِالْحَقِّ وَصَدَّقَ الْمُرْسَلِينَ {37}
Аслида у (элчи Муҳаммад) ҳақни келтирди ва (ўтмишдаги)элчиларни
тасдиқлади.
37:38
إِنَّكُمْ لَذَائِقُو الْعَذَابِ الْأَلِيمِ {38}
Албатта, сизлар аламли азобни тотасизлар.
37:39
وَمَا تُجْزَوْنَ إِلَّا مَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ {39}
Сизлар фақат ўз қилмишингизнинг жазосини оласизлар.
37:40
إِلَّا عِبَادَ اللَّهِ الْمُخْلَصِينَ {40}
Аллоҳнинг самимий қуллари бундан мустасно.
37:41
أُوْلَئِكَ لَهُمْ رِزْقٌ مَّعْلُومٌ {41}
Уларга маълум ризқ бор.
37:42
فَوَاكِهُ وَهُم مُّكْرَمُونَ {42}
Турли мевалар (бор). Улар иззат-икром қилинади:
37:43
فِي جَنَّاتِ النَّعِيمِ {43}
Неъмат тўла боғ-у бўстонларда,
37:44
عَلَى سُرُرٍ مُّتَقَابِلِينَ {44}
Сўриларда бир-бирига қараб ўтирган ҳолларида.
37:45
يُطَافُ عَلَيْهِم بِكَأْسٍ مِن مَّعِينٍ {45}
Уларга оқар чашмадан (тўлдирилган) қадаҳлар айлантирилади.
37:46
بَيْضَاء لَذَّةٍ لِّلشَّارِبِينَ {46}
Ичадиганлар учун ширин, оппоқ-тиниқ (ичимликдир).
37:47
لَا فِيهَا غَوْلٌ وَلَا هُمْ عَنْهَا يُنزَفُونَ {47}
Унда бош оғриғи бўлмайди, ундан маст қилинмайдилар[9].
37:48
وَعِنْدَهُمْ قَاصِرَاتُ الطَّرْفِ عِينٌ {48}
Уларнинг ёнида нигоҳлари (хожаларига қараш билан) чегараланган, чарос
кўзли хизматкор қизлар (ҳурлар) бўлади.
37:49
كَأَنَّهُنَّ بَيْضٌ مَّكْنُونٌ {49}
Улар гўё яшириб қўйилган тухум кабидир[10].
37:50
فَأَقْبَلَ بَعْضُهُمْ عَلَى بَعْضٍ يَتَسَاءلُونَ {50}
(Уларга қадаҳлар айлантирилганида) бир-бирига қараб сўрайдилар:
37:51
قَالَ قَائِلٌ مِّنْهُمْ إِنِّي كَانَ لِي قَرِينٌ {51}
Улардан бири шундай дейди: “Менинг яқин бир дўстим бор эди.
37:52
يَقُولُ أَئِنَّكَ لَمِنْ الْمُصَدِّقِينَ {52}
У айтарди: “Сен ростдан шуни тасдиқлайсанми?
37:53
أَئِذَا مِتْنَا وَكُنَّا تُرَابًا وَعِظَامًا أَئِنَّا لَمَدِينُونَ {53}
Ўлиб, тупроқ ва суякларга айланиб кетиб ҳам, ҳисоб-китоб қилинамизми?!”
37:54
قَالَ هَلْ أَنتُم مُّطَّلِعُونَ {54}
(Ўша дўстимни) сизлар кўрдингизми?”- дейди.
37:55
فَاطَّلَعَ فَرَآهُ فِي سَوَاء الْجَحِيمِ {55}
Сўнг, унинг ўзи дўстини жаҳаннамнинг ўртасида кўриб,
37:56
قَالَ تَاللَّهِ إِنْ كِدتَّ لَتُرْدِينِ {56}
Шундай дейди: “Аллоҳга қасамки, сал қолса сен мени ҳам ҳалок қилар экансан.
37:57
وَلَوْلَا نِعْمَةُ رَبِّي لَكُنتُ مِنَ الْمُحْضَرِينَ {57}
Агар яратган Эгамнинг (ҳидоят) неъмати бўлмаганида, мен аниқ (жаҳаннамга) келтириладиганлардан бўлар эканман.”
37:58
أَفَمَا نَحْنُ بِمَيِّتِينَ {58}
(Яна жаннатда ёнидагиларга қараб шундай дейди): “Энди биз ўлмаймиз-а?
37:59
إِلَّا مَوْتَتَنَا الْأُولَى وَمَا نَحْنُ بِمُعَذَّبِينَ {59}
Ўша илк бор ўлимимиз бундан мустасно! Энди биз азобланмаймиз ҳам.
37:60
إِنَّ هَذَا لَهُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ {60}
Ҳақиқатда, бу буюк муваффақиятдир.”
37:61
لِمِثْلِ هَذَا فَلْيَعْمَلْ الْعَامِلُونَ {61}
Амал қиладиганлар мана бу (муваффақият) учун амал қилсинлар.
37:62
أَذَلِكَ خَيْرٌ نُّزُلًا أَمْ شَجَرَةُ الزَّقُّومِ {62}
Зиёфат учун мана шу (неъматлар) яхшими ёки заққум[11] дарахтими?
37:63
إِنَّا جَعَلْنَاهَا فِتْنَةً لِّلظَّالِمِينَ {63}
Биз уни золимлар учун азоб[12] қилдик.
37:64
إِنَّهَا شَجَرَةٌ تَخْرُجُ فِي أَصْلِ الْجَحِيمِ {64}
У жаҳаннамнинг қаърида униб чиқадиган дарахтдир.
37:65
طَلْعُهَا كَأَنَّهُ رُؤُوسُ الشَّيَاطِينِ {65}
Унинг буталари худди шайтонларнинг бошлари кабидир[13].
37:66
فَإِنَّهُمْ لَآكِلُونَ مِنْهَا فَمَالِؤُونَ مِنْهَا الْبُطُونَ {66}
Улар у дарахтдан аниқ ейди ва қорниларини ундан тўйдиради.
37:67
ثُمَّ إِنَّ لَهُمْ عَلَيْهَا لَشَوْبًا مِّنْ حَمِيمٍ {67}
Кейин, унинг устига, улар учун қайноқ сувдан аралашма бор.
37:68
ثُمَّ إِنَّ مَرْجِعَهُمْ لَإِلَى الْجَحِيمِ {68}
(Тановулдан) кейин, қайтишлари яна жаҳаннамгадир.
37:69
إِنَّهُمْ أَلْفَوْا آبَاءهُمْ ضَالِّينَ {69}
Чунки, улар ота-боболарини адашган ҳолда топиб ҳам,
37:70
فَهُمْ عَلَى آثَارِهِمْ يُهْرَعُونَ {70}
Шунда ҳам, уларнинг изларига кўр-кўрона эргашиб кетмоқда.
37:71
وَلَقَدْ ضَلَّ قَبْلَهُمْ أَكْثَرُ الْأَوَّلِينَ {71}
Шубҳасизки, улардан олдин аввалгиларнинг кўпи адашиб кетган.
37:72
وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا فِيهِم مُّنذِرِينَ {72}
Шубҳасизки, Биз улар орасида огоҳлантирувчилар юборганмиз.
37:73
فَانظُرْ كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الْمُنذَرِينَ {73}
Энди, огоҳлантирилганларнинг (ёмон) оқибати қандай бўлганига қара!
37:74
إِلَّا عِبَادَ اللَّهِ الْمُخْلَصِينَ {74}
Аллоҳнинг самимий қуллари (улардан) мустасно.
37:75
وَلَقَدْ نَادَانَا نُوحٌ فَلَنِعْمَ الْمُجِيبُونَ {75}
Қасамки, Нуҳ Бизни ёрдамга чақирган; Биз жуда чиройли жавоб қайтарувчимиз!
37:76
وَنَجَّيْنَاهُ وَأَهْلَهُ مِنَ الْكَرْبِ الْعَظِيمِ {76}
Биз уни ва оиласини буюк ташвишдан қутқариб қолдик.
37:77
وَجَعَلْنَا ذُرِّيَّتَهُ هُمْ الْبَاقِينَ {77}
Унинг зурриётини (ҳалок қилмай) ҳаётда қолдирдик.
37:78
وَتَرَكْنَا عَلَيْهِ فِي الْآخِرِينَ {78}
Ортидан келганлар орасида унга бир хотира қолдирдик:
37:79
سَلَامٌ عَلَى نُوحٍ فِي الْعَالَمِينَ {79}
Оламлар аро Нуҳга салом бўлсин!
37:80
إِنَّا كَذَلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ {80}
Албатта, Биз муҳсинларни[14] шундай мукофотлаймиз.
37:81
إِنَّهُ مِنْ عِبَادِنَا الْمُؤْمِنِينَ {81}
Чунки, у (Бизга) ишонувчи бандаларимиздан эди.
37:82
ثُمَّ أَغْرَقْنَا الْآخَرِينَ {82}
Кейин, бошқаларни сувга чўктириб юбордик.
37:83
وَإِنَّ مِن شِيعَتِهِ لَإِبْرَاهِيمَ {83}
Албатта, Иброҳим Нуҳнинг йўлини тутганлардан эди.
37:84
إِذْ جَاء رَبَّهُ بِقَلْبٍ سَلِيمٍ {84}
Чунки, у Раббига саломат қалб[15] ила келган.
37:85
إِذْ قَالَ لِأَبِيهِ وَقَوْمِهِ مَاذَا تَعْبُدُونَ {85}
Ўшанда у отасига ва қавмига шундай деган?: “Сизлар нимага сиғиняпсиз?
37:86
أَئِفْكًا آلِهَةً دُونَ اللَّهِ تُرِيدُونَ {86}
Аллоҳдан бошқа “илоҳлар”хойлаяпсизларми?
37:87
فَمَا ظَنُّكُم بِرَبِّ الْعَالَمِينَ {87}
Борлиқларни яратган Эгаси ҳақида сизларни гумонингиз қандай ўзи?!”
37:88
فَنَظَرَ نَظْرَةً فِي النُّجُومِ {88}
Кейин, юлдузларга тикилиб қараб:
37:89
فَقَالَ إِنِّي سَقِيمٌ {89}
“Мен ростдан ҳам бетобман”, деди.
37:90
فَتَوَلَّوْا عَنْهُ مُدْبِرِينَ {90
Шунда, қавми ортга ўгирилиб кетди.
37:91
فَرَاغَ إِلَى آلِهَتِهِمْ فَقَالَ أَلَا تَأْكُلُونَ {91}
Кейин уларнинг (сохта) илоҳлари ёнига аста бориб, (ёнларидаги таомларни кўриб) шундай деди: “Қани, емайсизларми?
37:92
مَا لَكُمْ لَا تَنطِقُونَ {92}
Нима бўлди сизларга? Гапирмаяпсизлар-ку!
37:93
فَرَاغَ عَلَيْهِمْ ضَرْبًا بِالْيَمِينِ {93}
Кейин, уларга яқин келиб, бор кучи билан урди[16].
37:94
فَأَقْبَلُوا إِلَيْهِ يَزِفُّونَ {94}
(Ҳодисадан хабардор бўлишгача) Иброҳимга қараб шошиб келишди.
37:95
قَالَ أَتَعْبُدُونَ مَا تَنْحِتُونَ {95}
Иброҳим шундай деди: “Сизлар ўзингиз ўйиб ясаб олган нарсаларга сиғинасизми?
37:96
وَاللَّهُ خَلَقَكُمْ وَمَا تَعْمَلُونَ {96}
Сизларни ҳам, сизлар сиғинаётган нарсаларни ҳам Аллоҳ яратган.
37:97
قَالُوا ابْنُوا لَهُ بُنْيَانًا فَأَلْقُوهُ فِي الْجَحِيمِ {97}
(Бутпарастлар эса) Унга бир бино қуриб, уни ўтга ташланглар”, дейишган.
37:98
فَأَرَادُوا بِهِ كَيْدًا فَجَعَلْنَاهُمُ الْأَسْفَلِينَ {98}
Шу тариқа унга ёмон режа туздилар. (Ўт Иброҳимни куйдирмагач[17]) Уларни тубан ҳолга солиб қўйдик.
37:99
وَقَالَ إِنِّي ذَاهِبٌ إِلَى رَبِّي سَيَهْدِينِ {99}
Иброҳим шундай деди: “Мен яратган Эгамга кетяпман; У мени йўлга солади.
37:100
رَبِّ هَبْ لِي مِنَ الصَّالِحِينَ {100}
Эй яратган Эгам! Менга яхшиларидан (бўладиган фарзанд) туҳфа қил.”
37:101
فَبَشَّرْنَاهُ بِغُلَامٍ حَلِيمٍ {101}
Унга мулойим ўғил фарзандни хушхабарини бердик.
37:102
فَلَمَّا بَلَغَ مَعَهُ السَّعْيَ قَالَ يَا بُنَيَّ إِنِّي أَرَى فِي الْمَنَامِ أَنِّي أَذْبَحُكَ فَانظُرْ مَاذَا تَرَى قَالَ يَا أَبَتِ افْعَلْ مَا تُؤْمَرُ سَتَجِدُنِي إِن شَاء اللَّهُ مِنَ الصَّابِرِينَ {102}
(Ўғли) у билан бирга юрадиган ёшга етгач, Иброҳим: “Эй болажоним, тушимда сени (қурбонликка) сўяётганимни кўряпман. Бир ўйлаб кўр, нима дейсан?”, деди. (Ўғли эса): “Эй Отажон, сизга буюрилган ишни бажаринг, Аллоҳ насиб қилса, мени сабр-бардошлилардан эканимни кўрасиз”, деди.
37:103
فَلَمَّا أَسْلَمَا وَتَلَّهُ لِلْجَبِينِ {103}
Иккаласи ҳам таслим бўлиб, ўғлини пешонасини ерга қаратиб ётқизганида,
37:104
وَنَادَيْنَاهُ أَنْ يَا إِبْرَاهِيمُ {104}
Унга шундай нидо қилдик: “Эй Иброҳим!
37:105
قَدْ صَدَّقْتَ الرُّؤْيَا إِنَّا كَذَلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ {105}
Шубҳасиз, сен тушингни тасдиқладинг. Биз Муҳсинларни мана шундай мукофотлаймиз.”
37:106
إِنَّ هَذَا لَهُوَ الْبَلَاء الْمُبِينُ {106}
Бу очиқ-ойдин бир имтиҳондир.
37:107
وَفَدَيْنَاهُ بِذِبْحٍ عَظِيمٍ {107}
Биз унга (ўғлини ўрнига) катта бир қурбонликни фидя қилиб бердик[18].
37:108
وَتَرَكْنَا عَلَيْهِ فِي الْآخِرِينَ {108}
Ортидан келганлар орасида унга бир хотира қолдирдик:
37:109
سَلَامٌ عَلَى إِبْرَاهِيمَ {109}
Иброҳимга салом бўлсин!
37:110
كَذَلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ {110}
Муҳсинларни мана шундай мукофотлаймиз.
37:111
إِنَّهُ مِنْ عِبَادِنَا الْمُؤْمِنِينَ {111}
У (Бизга) ишонган бандаларимиздан эди.
37:112
وَبَشَّرْنَاهُ بِإِسْحَقَ نَبِيًّا مِّنَ الصَّالِحِينَ {112}
Унга яхшиларидан (бўладиган) Исҳоқни ҳам хушхабарини бердик.
37:113
وَبَارَكْنَا عَلَيْهِ وَعَلَى إِسْحَقَ وَمِن ذُرِّيَّتِهِمَا مُحْسِنٌ وَظَالِمٌ لِّنَفْسِهِ مُبِينٌ {113}
Уни ҳам Исҳоқни ҳам яхшиликлар билан сийладик. У иккаласининг зурриётидан ҳам муҳсини ҳам, ўзига ўзи очиқча ҳақсизлик қилгани ҳам бор.
37:114
وَلَقَدْ مَنَنَّا عَلَى مُوسَى وَهَارُونَ {114}
Шубҳасизки, Биз Мусо ва Ҳорунга ҳам (улуғ) неъмат бердик.
37:115
وَنَجَّيْنَاهُمَا وَقَوْمَهُمَا مِنَ الْكَرْبِ الْعَظِيمِ {115}
У иккаласини қавмига қўшиб буюк ташвишдан қутқариб қолдик.
37:116
وَنَصَرْنَاهُمْ فَكَانُوا هُمُ الْغَالِبِينَ {116}
Уларга ёрдам бердик, улар (ёрдамимиз орқали Фиръавн ва хонадонидан) ғолиб келдилар.
37:117
وَآتَيْنَاهُمَا الْكِتَابَ الْمُسْتَبِينَ {117}
Иккаласига ҳам аниқ-тиниқ китоб берганмиз.
37:118
وَهَدَيْنَاهُمَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ {118}
Иккаласига ҳам тўғри йўл кўрсатганмиз.
37:119
وَتَرَكْنَا عَلَيْهِمَا فِي الْآخِرِينَ {119}
Ортидан келганлар орасида уларга бир хотира қолдирдик:
37:120
سَلَامٌ عَلَى مُوسَى وَهَارُونَ {120}
Мусо ва Ҳорунга салом бўлсин!
37:121
إِنَّا كَذَلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ {121}
Албатта, Биз Муҳсинларни шундай мукофотлаймиз.
37:122
إِنَّهُمَا مِنْ عِبَادِنَا الْمُؤْمِنِينَ {122}
У иккаласи ҳам аниқ (Бизга ишонган) мўмин бандаларимиздан эди.
37:123
وَإِنَّ إِلْيَاسَ لَمِنْ الْمُرْسَلِينَ {123}
Албатта, Илёс ҳам (Аллоҳ тарафидан юборилган) элчилардан эди.
37:124
إِذْ قَالَ لِقَوْمِهِ أَلَا تَتَّقُونَ {124}
Бир куни у ўз қавмига шундай деди: “Сизлар (гуноҳдан) сақланмайсизларми?
37:125
أَتَدْعُونَ بَعْلًا وَتَذَرُونَ أَحْسَنَ الْخَالِقِينَ {125}
Сизлар энг яхши яратувчини қўйиб, “Баъл”га[19] дуо қиласизларми?
37:126
وَاللَّهَ رَبَّكُمْ وَرَبَّ آبَائِكُمُ الْأَوَّلِينَ {126}
Аллоҳ сизларнинг ҳам яратган Эгангиздир, аввалги ота-боболарингизнинг ҳам яратган Эгангиздир.
37:127
فَكَذَّبُوهُ فَإِنَّهُمْ لَمُحْضَرُونَ {127}
Бироқ, қавми уни ёлғончига чиқарди. Энди, улар (азобга) аниқ келтириладилар.
37:128
إِلَّا عِبَادَ اللَّهِ الْمُخْلَصِينَ {128}
Аллоҳнинг самимий бандалари бундан мустасно.
37:129
وَتَرَكْنَا عَلَيْهِ فِي الْآخِرِينَ {129}
Ортидан келганлар орасида унга бир хотира қолдирдик:
37:130
سَلَامٌ عَلَى إِلْ يَاسِينَ {130}
“Илёсга салом бўлсин!”
37:131
إِنَّا كَذَلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ {131}
Албатта, Биз муҳсинларни шундай мукофотлаймиз.
37:132
إِنَّهُ مِنْ عِبَادِنَا الْمُؤْمِنِينَ {132}
У (Бизга) ишонган мўмин бандаларимиздан эди.
37:133
وَإِنَّ لُوطًا لَّمِنَ الْمُرْسَلِينَ {133}
Албатта, Лут ҳам (Биз юборган) элчилардан эди.
37:134
إِذْ نَجَّيْنَاهُ وَأَهْلَهُ أَجْمَعِينَ {134}
Ўз даврида уни ва оиласини биргаликда қутқариб қолганмиз.
37:135
إِلَّا عَجُوزًا فِي الْغَابِرِينَ {135}
Лекин, (Лутнинг хотини бўлган) кампир қутқарилмаган[20].
37:136
ثُمَّ دَمَّرْنَا الْآخَرِينَ {136}
Кейин, қолганларни йўқ қилдик.
37:137
وَإِنَّكُمْ لَتَمُرُّونَ عَلَيْهِم مُّصْبِحِينَ {137}
Сизлар аниқ уларнинг тепасидан кундузлари ўтиб турибсиз.
37:138
وَبِاللَّيْلِ أَفَلَا تَعْقِلُونَ {138}
Кечаси (ҳам ўтяпсиз). Ақлингизни ишлатмайсизларми?!
37:139
وَإِنَّ يُونُسَ لَمِنَ الْمُرْسَلِينَ {139}
Юнус ҳам аниқ (Биз юборган) элчилардан эди.
37:140
إِذْ أَبَقَ إِلَى الْفُلْكِ الْمَشْحُونِ {140}
Бир куни у тўлган кемага (чиқиб) қочди.
37:141
فَسَاهَمَ فَكَانَ مِنْ الْمُدْحَضِينَ {141}
(Кимнидир ташлаб юбориш учун кемадагилар билан) қура ташлашди ва у енгилди.
37:142
فَالْتَقَمَهُ الْحُوتُ وَهُوَ مُلِيمٌ {142}
(Денгизга улоқтириб юборишгач) ўзини ўзи маломат қилиб турганида уни балиқ ютиб юборди.
37:143
فَلَوْلَا أَنَّهُ كَانَ مِنْ الْمُسَبِّحِينَ {143}
Агар у (Аллоҳни) улуғловчилардан[21]бўлмаганида,
37:144
لَلَبِثَ فِي بَطْنِهِ إِلَى يَوْمِ يُبْعَثُونَ {144}
То қайта тириладиган кунгача балиқ қорнида аниқ қолиб кетар эди.
37:145
فَنَبَذْنَاهُ بِالْعَرَاء وَهُوَ سَقِيمٌ {145}
Кейин, уни ҳолдан толган (бетоб) ҳолда очиқ майдонга улоқтирдик.
37:146
وَأَنبَتْنَا عَلَيْهِ شَجَرَةً مِّن يَقْطِينٍ {146}
Тепасида қовоқ дарахтини ундириб бердик.
37:147
وَأَرْسَلْنَاهُ إِلَى مِئَةِ أَلْفٍ أَوْ يَزِيدُونَ {147}
Уни юз минг ҳатто ундан ҳам кўпчиликка[22] элчи қилиб юбордик.
37:148
فَآمَنُوا فَمَتَّعْنَاهُمْ إِلَى حِينٍ {148}
Бу сафар унга ишондилар[23]. Шунда, Биз ҳам уларни маълум вақтгача (ҳаётдан) баҳраманд қилдик[24].
37:149
فَاسْتَفْتِهِمْ أَلِرَبِّكَ الْبَنَاتُ وَلَهُمُ الْبَنُونَ (149)
Энди, у (мушрик) лардан сўра-чи, қизлар яратган Эгангга тегишлику, ўғиллар уларга тегишли эканми?![25]
37:150
أَمْ خَلَقْنَا الْمَلَائِكَةَ إِنَاثًا وَهُمْ شَاهِدُونَ (150)
Ёки, уларнинг гувоҳлигида фаришталарни қиз қилиб яратибмизми?!
37:151
أَلَا إِنَّهُمْ مِنْ إِفْكِهِمْ لَيَقُولُونَ (151)
Огоҳ бўлинглар! Улар ўз уйдирма-ёлғонларидан келиб чиқиб шуни ҳам айтади:
37:152
وَلَدَ اللَّهُ وَإِنَّهُمْ لَكَاذِبُونَ (152)
“Аллоҳ фарзанд кўрди”- (деб айтади). Улар аниқ ёлғончилардир.
37:153
أَصْطَفَى الْبَنَاتِ عَلَى الْبَنِينَ (153)
Аллоҳ қизларни ўғлонлардан афзал кўрибдими?!
37:154
مَالَكُمْ كَيْفَ تَحْكُمُونَ (154)
Сизларга нима бўляпти? Қандай ҳукм қиляпсизлар?
37:155
أَفَلَا تَذَكَّرُونَ (155)
Насихат олмайсизларми?!
37:156
أَمْ لَكُمْ سُلْطَانٌ مُبِينٌ (156)
Ёки сизларда (Аллоҳни фарзанди борлиги ҳақида) аниқ ҳужжат борми?
37:157
فَأْتُوا بِكِتَابِكُمْ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ (157)
Агар ростгўй бўлсанглар, китобингизни келтиринг.
37:158
وَجَعَلُوا بَيْنَهُ وَبَيْنَ الْجِنَّةِ نَسَبًا وَلَقَدْ عَلِمَتِ الْجِنَّةُ إِنَّهُمْ لَمُحْضَرُونَ (158)
Мушриклар Аллоҳ билан жинлар (фаришталар) ўртасида насаб тўқиб чиқардилар. Қасамки, уларни (жаҳаннамга) келтирилишини жинлар билди.
37:159
سُبْحَانَ اللَّهِ عَمَّا يَصِفُونَ (159)
Аллоҳ (мушрикларнинг) қилаётган бўҳтонидан покдир!
37:160
إِلَّا عِبَادَ اللَّهِ الْمُخْلَصِينَ (160)
Фақат Аллоҳнинг самимий бандалари (жаҳаннамга келтирилишдан) мустасно[26].
37:161
فَإِنَّكُمْ وَمَا تَعْبُدُونَ (161)
Шунинг учун, на ўзинглар, на сизлар ибодат қилаётган нарсалар,
37:162
مَا أَنْتُمْ عَلَيْهِ بِفَاتِنِينَ (162)
Сизлар Аллоҳга қарши фитналаб адаштира олмайсиз.
37:163
إِلَّا مَنْ هُوَ صَالِ الْجَحِيمِ (163)
Фақатгина жаҳаннамга кирадиган кимсаларни фитналаб адаштира оласизлар[27].
37:164
وَمَا مِنَّا إِلَّا لَهُ مَقَامٌ مَعْلُومٌ (164)
“Улар шундай дейди) “Бизлардан ҳар биримиз учун маълум бир мақом бор.
37:165
وَإِنَّا لَنَحْنُ الصَّافُّونَ (165)
Албатта, саф тортиб турувчилармиз.
37:166
وَإِنَّا لَنَحْنُ الْمُسَبِّحُونَ (166)
Албатта, (Аллоҳни) улуғловчимиз.
37:167
وَإِنْ كَانُوا لَيَقُولُونَ (167)
Мушриклар аниқ шундай дер эди:
37:168
لَوْ أَنَّ عِنْدَنَا ذِكْرًا مِنَ الْأَوَّلِينَ (168)
Агар бизда ҳам аввалгилардан бир зикр (китоб) бўлсайди,
37:169
لَكُنَّا عِبَادَ اللَّهِ الْمُخْلَصِينَ (169)
Биз аниқ Аллоҳнинг самимий қулларидан бўлар эдик.”
37:170
فَكَفَرُوا بِهِ فَسَوْفَ يَعْلَمُونَ
(Зикр – Қуръон келгач) уни тан олмадилар. Энди, яқинда биладилар!
37:171
وَلَقَدْ سَبَقَتْ كَلِمَتُنَا لِعِبَادِنَا الْمُرْسَلِينَ {171}
Элчи қилиб юборилган бандаларимизга ўтмишда берилган сўзимиз шу:
37:172
إِنَّهُمْ لَهُمُ الْمَنصُورُونَ {172}
“Уларга аниқ ёрдам берилади.
37:173
وَإِنَّ جُندَنَا لَهُمُ الْغَالِبُونَ {173}
Бизнинг қўшинимиз аниқ ғалаба қозонади[28].”
37:174
فَتَوَلَّ عَنْهُمْ حَتَّى حِينٍ {174}
Улардан маълум муддат юз ўгир.
37:175
وَأَبْصِرْهُمْ فَسَوْفَ يُبْصِرُونَ {175}
Уларни кўриб-кузатиб тур; яқинда кўрадилар.
37:176
أَفَبِعَذَابِنَا يَسْتَعْجِلُونَ {176}
Наҳотки улар азобимизни тезлаштирмоқчи бўлса?!
37:177
فَإِذَا نَزَلَ بِسَاحَتِهِمْ فَسَاء صَبَاحُ الْمُنذَرِينَ {177}
(Ўзлари шошилтирган азоб) уларнинг соҳаларига тушганида, огоҳлантирилган кимсаларнинг тонги ёмон бўлади.
37:178
وَتَوَلَّ عَنْهُمْ حَتَّى حِينٍ {178}
Маълум муддатгача улардан юз ўгир.
37:179
وَأَبْصِرْ فَسَوْفَ يُبْصِرُونَ {179}
Уларни кўриб-кузатиб тур; яқинда кўрадилар.
37:180
سُبْحَانَ رَبِّكَ رَبِّ الْعِزَّةِ عَمَّا يَصِفُونَ {180}
Иззату қувват эгаси бўлмиш Раббинг у (мушрик) ларнинг бўҳтонларидан пок ва олийдир.
37:181
وَسَلَامٌ عَلَى الْمُرْسَلِينَ {181}
(Аллоҳ тарафидан юборилган) элчиларга салом бўлсин!
37:182
وَالْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ{182}
Борлиқларни яратган эгаси – Аллоҳга олқиш-у мақтовлар бўлсин!
[1] Соффат сураси, Маккада тушган, 182 оятдан иборат. Тушиш тартиби 56, ёзилиш тартиби 37.
[2] Онт – Муқаддас нарсалар ёки кимсалар-нинг номини айтиб, уларни оʼртага қоʼйиб берилган қатий ваʼда; қасам.
[3] Илоҳ – шатрсиз ва қайтсиз қуллик қилинадиган зотдир.
[4] Маориж 70/40.
[6] Ҳижр 15/18 ва Жин 72/9 оятлар бу оятни очиқлаб беради. Яъни, самодаги малаклардан ҳеч қандай шайтон (ёвуз жинлар) яширинча маълумот ололмайди.
[7] Инсонни жаҳаннамга киришига сабаб бўладиган энг катта зулм ширкдир.
[8] Демак, инсонлар бошқаларни ўзларига ишонтириб эргаштириш учун уларга яхши кўриниб, ишончли кўриниб келади. Шунинг учун, диндан гапираётган инсонни шаклига ёки машҳур эканига эмас, балки гапирган гапини ҳужжати ва далилига қараш керак. Акс ҳолда қиёматда қаттиқ пушаймонликка тушиб қолиш ҳеч гап эмас.
[9] Жаннатдаги ичимликларда зарар, бемазалик, ютумсизлик, бош оғриғи, сархушлик бўлмайди. Ўхшаш оятлар: Тур 52/23, Воқеа 56/25, Набаъ 78/35.
[10] Ҳурларни тухумга ўхшатилиши, уларнинг ранги оқликда, худди сувда қайнатилиб пиширилган тухум қандай оппоқ бўлса, уларнинг ранги ҳам шунга ўхшаш дегани бўлади. Яширилган, дегани эса, ҳали ҳануз уларга қўл тегмаган, уларга хожасидан бошқаларининг назари тушмаганига ишорат қилади. Улар фақат ўз хожаларига хизмат қилади.
[11] Исро сурасининг 60-оятида, бунга ишорат қилинган оят бор. Унда бу дарахтни лаънатланган дарахт деб келтирилган. Яъни, ундан фақатгина лаънатланган кимсалар ейди, дегани бўлади.
[12] Фитна калимасининг маъноси жумладаги мазмунга қараб ўзгариб туради. Масалан; Аъроф 7/155 оятда имтиҳон, Аъроф 7/27 оятда алдов, Зориёт 51/10-14 оятда жаҳаннам азоби, Бақара 2/216 оятда жанг маъносида келган.
[13] Шайтон кўзга кўрилмаса-да, инсонлар онгида у жуда хунук ва жирканч бўлиб сингиб қолган. Чунки, ҳар бир шайтон доимо ёмон таъриф билан эсга олинади. Заққум дарахтини шайтоннинг бошларига ўхшатилиши, у дарахнинг кўриниши жуда хунук эканига, унинг таъми жуда ёқимсиз эканига ишорат қилади.
[14] Муҳсин калимасидан иккита фарқли маъно чиқади:
- Бировга моддий яхшилик қилувчи.
- Ўз вазифасини ёки қилаётган яхши ишини пухта, чиройли ва маромига етказиб бажарувчи (Лисан, Муфрадот).
[15] Саломат қалб деб, ширкдан холи бўлган ёки қалб касалликларидан холи қалб дегани бўлади.
[16] Иброҳим алайҳиссалом бутга сиғинганларни эмас, аввало ўша бутларни синдириб йўқ қилишни бошлади. Бу эса, жиноят қилган шахсни жазолашдан олдин, аввало ўша жиноятга сабаб бўладиган нарсани йўқ қилиш кераклигига ишорат қилади. Демак, инсонларни гуноҳдан қайтариш билан биргаликда, гуноҳга сабаб бўладиган нарсани йўқ қилиш ҳам кераклигини билдиради.
[17] Анбиё 21/69.
[18] Аллоҳ таоло Иброҳимни қаттиқ имтиҳон қилди – уни узоқ йиллар кутиб, Аллоҳдан илтижолар қилиб тилаб олган севимли фарзандини қурбонлик қилишга буюрди. Иброҳим бу имтиҳондан жуда чиройли ҳолатда ўтиб олди. Бу ва бунга ўхшаш матонати ва фазилатлари сабабли унга то қиёматга тилларда достон бўладиган ҳурмат-у иззат, шонли хотира насиб қилди, оламлар ичра унга салом бўлсин, деди (Соффат 37/109). Иброҳим алайҳиссаломнинг бу қатъияти, Аллоҳнинг амрига қандай сўзсиз таслим бўлиши (Бақара 2/231), ширкдан қандай узоқлашиш кераклиги, ҳақда мйстаҳкам туриши биз умматларга ибрат бўлиши керак. Биз Иброҳим миллатидан эканимизни унутмайлик.
[19] “Баъл” калимасини тафсирчилар турли таъвил қилишган. Уни ўша давр тилидаги санам, бут, ёки улардан ҳам аввал ўтган қайсидир шахснинг номи ёки лақаби каби таъвиллар келтиришган. Нима бўлган тақдирда ҳам, Аллоҳни қўйиб Ундан бошқа ҳеч ким ва ҳеч нарсага дуо қилинмайди. Аллоҳдан бошқасига сиғиниш қанчалик ширк (тавбасиз кечирилмайдиган гуноҳ) бўлса, Аллоҳдан бошқасига дуо қилиб илтижо қилиш ҳам шунчалик ширкдир.
[20] Аъроф 7/83-84, Ҳуд 11/77-81.
[21] Анбиё 21/87.
[22] Оятдаги “юз минг ҳатто ундан ҳам кўп” ибораси Аллоҳга нисбатан ноаниқликни эмас, балки, уларга қараб қанчалигини таҳмин қиладиган кишига кўринадиган сондан хабар берилган. Бу эса, Юнус алайҳиссаломга ишонган уммати бошқа ўзидан аввалги пайғамбарларга нисбатан анча кўп эканини билдиради. Қўшимча маълумот учун Замахшарий тафсирига қаранг.
[23] Юнус сурасининг 98-оятига кўра, Юнус алайҳиссаломга тўлиқ имон келтирган қавм ўзининг аввалги қавмидир. Улар гуноҳларидан тавба қилиб, ўзини тузатишган ва ҳалок бўлишдан қутулиб қолишган.
[24] Юнус пайғамбар ҳақида қўшимча маълумот учун қаранг: Юнус 10/98, Анбиё 21/87-88, Қалам 68/48-50.
[25] Аллоҳ осмонлар, ер ва фаришталарни яратаётганида ҳеч кимни гувоҳ қилмаган (Каҳф 18/51). Фаришталарни қиз деб иддао қиладиган кишиларнинг ёлғон гаплари ёзиб қўйилади ва улардан бу ҳақида сўроқ қилинади (Зухруф 43/19).
[26] Бу оятга “Аллоҳнинг самимий бандалари (Аллоҳга бўҳтон қилишдан) мустасно”, деб таржима қилса ҳам бўлади.
[27] Жаҳаннамга кирадиган кимсалар ким экани Ҳижр сурасининг 42 ва 43-оятларда баён қилинган.
[28] Аллоҳнинг ваъдаси ҳақдир. Бироқ, унга эришиш учун унга муносиб бўлиш, унга ҳаракат қилиш ва хато қилмаган ҳолда йўлида давом этиш керак. Шунда Аллоҳ мўминларга ёрдам беради (Оли Имрон 3/146/148). Кимки Аллоҳга, яъни Аллоҳнинг динига ёрдам берса, Аллоҳ ҳам унга ёрдам беради (Муҳаммад 47/7). Аллоҳ ёрдам бериб қўйганидан кейин, у инсонларни ҳеч ким енга олмайди (Оли Имрон 3/160).
Изоҳ қўшиш