32. Сажда сураси

32. Сажда сураси^[1]

بسم الله الرحمن الرحيم

Яхшилиги чексиз, эзгулик ва неъмат улашувчи – Аллоҳ номи билан.

32:1

الم {1}

Алиф! Лам! Мим!

32:2

تَنزِيلُ الْكِتَابِ لَا رَيْبَ فِيهِ مِن رَّبِّ الْعَالَمِينَ {2}

Ичида ҳеч қандай шубҳа бўлмаган ушбу (Қуръон) китоб борлиқларнинг яратган Эгаси тарафидан туширилган.

32:3

أَمْ يَقُولُونَ افْتَرَاهُ ۚ بَلْ هُوَ الْحَقُّ مِن رَّبِّكَ لِتُنذِرَ قَوْمًا مَّا أَتَاهُم مِّن نَّذِيرٍ مِّن قَبْلِكَ لَعَلَّهُمْ يَهْتَدُونَ {3}

Ёки улар: “Уни (Муҳаммаднинг) ўзи тўқиб олди”, деяптими? Йўқ, ундай эмас! Тўғри йўлга келиши учун, сендан олдин ўзларига огоҳлантирувчи (элчи)^[2] келмаган кишиларни огоҳлантирасан деб, яратган Эганг тарафидан юборилган ҳақиқатдир у.

32:4

اللَّهُ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَمَا بَيْنَهُمَا فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ مَا لَكُم مِّن دُونِهِ مِن وَلِيٍّ وَلَا شَفِيعٍ أَفَلَا تَتَذَكَّرُونَ{4}

Аллоҳ осмонларни, ерни ва улар орасидаги нарсаларни олти кунда/олти даврда яратиб, кейин, Аршга/бошқарувга ўтган зотдир. Сизларга Аллоҳдан бошқа ҳимоячи дўст ҳам оқловчи ҳам йўқ. Насиҳат олмайсизларми?!

32:5

يُدَبِّرُ الْأَمْرَ مِنَ السَّمَاء إِلَى الْأَرْضِ ثُمَّ يَعْرُجُ إِلَيْهِ فِي يَوْمٍ كَانَ مِقْدَارُهُ أَلْفَ سَنَةٍ مِّمَّا تَعُدُّونَ{5}

Осмондан ергача бўлган (барча) ишни У бошқаради. Кейин, у сизнинг ҳисобингизга кўра миқдори минг йил бўлган кунда Аллоҳга юксалади^[3].

32:6

ذَلِكَ عَالِمُ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ الْعَزِيزُ الرَّحِيمُ {6}

Ана ўша (Аллоҳ) билинмаган-ғайбни ҳам билинган-ошкор нарсани ҳам билувчи, доимо ғолиб, тўғри қарор берувчидир.

32:7

الَّذِي أَحْسَنَ كُلَّ شَيْءٍ خَلَقَهُ وَبَدَأَ خَلْقَ الْإِنسَانِ مِن طِينٍ {7}

Ўзи яратган нарсасини чиройли яратган, инсонни яратишни лойдан бошлаган Удир.

32:8

ثُمَّ جَعَلَ نَسْلَهُ مِن سُلَالَةٍ مِّن مَّاء مَّهِينٍ {8}

кейин унинг наслини (яратишни) қийматсиз-ҳақир сувдан иборат бўлган моддадан қилди.

32:9

ثُمَّ سَوَّاهُ وَنَفَخَ فِيهِ مِن رُّوحِهِ وَجَعَلَ لَكُمُ السَّمْعَ وَالْأَبْصَارَ وَالْأَفْئِدَةَ قَلِيلًا مَّا تَشْكُرُونَ {9}

кейин, уни шакллантирди, кейин унга руҳидан^[4] пуфлаб, сизлар учун эшитиш ва кўриш қобилияти ҳамда виждон берди. Бурчингизни жуда ҳам оз бажаряпсиз.

32:10

وَقَالُوا أَئِذَا ضَلَلْنَا فِي الْأَرْضِ أَئِنَّا لَفِي خَلْقٍ جَدِيدٍ بَلْ هُم بِلِقَاء رَبِّهِمْ كَافِرُونَ {10}

Улар шундай дейди: “Биз тупроқда (чириб) йўқ бўлиб кетганимизда ҳам, яна янгитдан яратиламизми?!, дейишади. Аслида, улар яратган Эгасига йўлиқишга ишонмай-кофирлик қиляпти.

32:11

قُلْ يَتَوَفَّاكُم مَّلَكُ الْمَوْتِ الَّذِي وُكِّلَ بِكُمْ ثُمَّ إِلَى رَبِّكُمْ تُرْجَعُونَ {11}

Айт: “Сизларни ўзингизга тайинланган ўлим фариштаси вафот^[5] эттиради^[6], кейин яратган Эгангизга қайтариласизлар.

32:12

وَلَوْ تَرَى إِذِ الْمُجْرِمُونَ نَاكِسُو رُؤُوسِهِمْ عِندَ رَبِّهِمْ رَبَّنَا أَبْصَرْنَا وَسَمِعْنَا فَارْجِعْنَا نَعْمَلْ صَالِحًا إِنَّا مُوقِنُونَ

Жиноятчиларни яратган Эгаси ҳузурида бошларини эгиб: “Эй Роббимиз! Кўрдик, эшитдик, энди бизни (дунёга) қайтар, яхши амал қилиб олайлик. Энди биз қатъий ишонувчимиз”, деган вақтдаги аҳволини бир кўрсанг эди!

32:13

وَلَوْ شِئْنَا لَآتَيْنَا كُلَّ نَفْسٍ هُدَاهَا وَلَكِنْ حَقَّ الْقَوْلُ مِنِّي لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ مِنَ الْجِنَّةِ وَالنَّاسِ أَجْمَعِينَ {13}

Муносиб билганимизда эди, ҳар бир кишига ҳидоятини бериб қўярдик. Лекин, мендан: “Жаҳаннамни (шайтонга эргашган) инсонлар ва жинларнинг бир қисми  билан тўлдираман”, деган сўз собит бўлган.

32:14

فَذُوقُوا بِمَا نَسِيتُمْ لِقَاء يَوْمِكُمْ هَذَا إِنَّا نَسِينَاكُمْ وَذُوقُوا عَذَابَ الْخُلْدِ بِمَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ {14}

Шунда уларга: “Энди (абадий азобни) тотинглар. Чунки,  сизлар бу кунингизга йўлиқишни “унутганингиз”, Биз ҳам сизларни (яхшиликдан) унутдик. Ўз қилмишингиз туфайли энди абадий азобни тотинглар!”, дейилади.

32:15

إِنَّمَا يُؤْمِنُ بِآيَاتِنَا الَّذِينَ إِذَا ذُكِّرُوا بِهَا خَرُّوا سُجَّدًا وَسَبَّحُوا بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَهُمْ لَا يَسْتَكْبِرُونَ {15}

Бизнинг оятларимизга фақат шундай кишилар ишониб-суянадики, уларга оятлар билан насиҳат қилинганида (эслатилганида, оятларга) таъзим ила бош эгади, Роббини олқишлаб улуғлайди. Улар (итоатдан) ўзини катта тутмайди.

32:16

تَتَجَافَى جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضَاجِعِ يَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفًا وَطَمَعًا وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ   يُنفِقُونَ {16}

Ёнбошлари тўшакларидан узоқлашади^[7], қўрққан ва умид қилган ҳолда Роббига дуо қилади, яна уларга ризқ қилиб берган нарсамиздан сарф-харажат қилади.

32:17

فَلَا تَعْلَمُ نَفْسٌ مَّا أُخْفِيَ لَهُم مِّن قُرَّةِ أَعْيُنٍ جَزَاء بِمَا كَانُوا يَعْمَلُونَ {17}

Қилаётган (яхши) амалларига мукофот қилиб бериш учун яшириб қўйилган кўзни қувонтирадиган неъматларни ҳеч бири билмайди.

32:18

أَفَمَن كَانَ مُؤْمِنًا كَمَن كَانَ فَاسِقًا لَّا يَسْتَوُونَ {18}

Мўмин бўлган бири йўлдан чиққан-фосиқ билан (мукофотда) тенг бўладими? Тенг бўлмайди!

32:19

أَمَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فَلَهُمْ جَنَّاتُ الْمَأْوَى نُزُلًا بِمَا كَانُوا يَعْمَلُونَ {19}

Ахир, (Аллоҳга) ишониб-суяниб, яхши ишларни амалга оширганларга, қилган ишлари эвазига маскан қилиб берилиш учун, уларга жойлашиб қоладиган боғ-у бўстонлар бор.

32:20

وَأَمَّا الَّذِينَ فَسَقُوا فَمَأْوَاهُمُ النَّارُ كُلَّمَا أَرَادُوا أَن يَخْرُجُوا مِنْهَا أُعِيدُوا فِيهَا وَقِيلَ لَهُمْ ذُوقُوا عَذَابَ النَّارِ الَّذِي كُنتُم بِهِ تُكَذِّبُونَ {20}

Йўлдан чиққан-фосиқларга келсак, уларнинг жойлашиб қоладиган жойлари жаҳаннамдир. Ҳар сафар ундан чиқмоқчи бўлишганида, унга қайтариб қўйилади ва: “Ўзингиз ёлғонга чиқарган жаҳаннамнинг азобини тотинглар!”, дейилади.

32:21

وَلَنُذِيقَنَّهُمْ مِنَ الْعَذَابِ الْأَدْنَى دُونَ الْعَذَابِ الْأَكْبَرِ لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ {21}

(Кофирлик ва фосиқлигидан) қайтсин деб, энг катта азобдан олдин энг яқин (дунёда ҳаётидаги) азобдан ҳам тоттириб турамиз^[8].

32:22

وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّن ذُكِّرَ بِآيَاتِ رَبِّهِ ثُمَّ أَعْرَضَ عَنْهَا إِنَّا مِنَ الْمُجْرِمِينَ مُنتَقِمُونَ {22}

Раббининг оятлари эслатилса-ю, кейин ундан юз ўгирган кимсадан ҳам золимроқ бири борми?! Биз (ундай) жиноятчиларга муносиб жазо берамиз.

32:23

وَلَقَدْ آتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ فَلَا تَكُن فِي مِرْيَةٍ مِّن لِّقَائِهِ وَجَعَلْنَاهُ هُدًى لِّبَنِي إِسْرَائِيلَ {23}

Шубҳасизки, Мусога китоб берганмиз. Шунинг учун, унга рўбарў бўлганидан шубҳада бўлма. Биз уни Исроил авлодига қўлланма қилганмиз.

32:24

وَجَعَلْنَا مِنْهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا لَمَّا صَبَرُوا وَكَانُوا بِآيَاتِنَا يُوقِنُونَ {24}

Улар оятларимизга қатъий ишониб, сабр-бардош қилишган даврларда, ораларидан Бизни амримиз бўйича йўл кўрсатадиган етакчилар чиқарганмиз.

32:25

إِنَّ رَبَّكَ هُوَ يَفْصِلُ بَيْنَهُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ فِيمَا كَانُوا فِيهِ يَخْتَلِفُونَ{25}

Албатта, ихтилофга тушган масалалари бўйича, қиёмат куни Роббингни Ўзи уларнинг орасини айириб қўяди^[9].

32:26

أَوَلَمْ يَهْدِ لَهُمْ كَمْ أَهْلَكْنَا مِن قَبْلِهِم مِّنَ الْقُرُونِ يَمْشُونَ فِي مَسَاكِنِهِمْ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ أَفَلَا يَسْمَعُونَ{26}

Улардан олдин қанчадан-қанча наслларни ҳалок қилганимиз уларга (ҳақиқатни) кўрсатиб бермабдими? Ҳозирда ўзлари уларнинг масканларида (яшаб) юрибди. Албатта, бунда оят-кўрсатмалар бор. қулоқ солмайдиларми?!

32:27

أَوَلَمْ يَرَوْا أَنَّا نَسُوقُ الْمَاء إِلَى الْأَرْضِ الْجُرُزِ فَنُخْرِجُ بِهِ زَرْعًا تَأْكُلُ مِنْهُ أَنْعَامُهُمْ وَأَنفُسُهُمْ أَفَلَا يُبْصِرُونَ{27}

Сувни қуруқ ерга Биз ҳайдаётганимизни улар кўриб-билмабдиларми? Кейин у орқали экинлар чиқарамиз, чорвалари ҳам ўзлари ҳам ундан озиқланади. Наҳот кўрмаётган бўлсалар?!

32:28

وَيَقُولُونَ مَتَى هَذَا الْفَتْحُ إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ{28}

Улар: “Агар ростгўй бўлсанглар, бу (сизларни фойдангизга бериладиган) ҳукм қачон содир бўлади?”, демоқда.

32:29

قُلْ يَوْمَ الْفَتْحِ لَا يَنفَعُ الَّذِينَ كَفَرُوا إِيمَانُهُمْ وَلَا هُمْ يُنظَرُونَ{29}

Айт: “Ҳукм куни кофирлик қилганларга имони фойда бермайди, (имонга келишлари учун) уларга муҳлат ҳам берилмайди.

32:30

فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ وَانتَظِرْ إِنَّهُم مُّنتَظِرُونَ{30}

Шунинг учун, улардан юз ўгир ва кутиб тур. Улар ҳам кутиб турибди.

^[1] Сажда сураси, Маккада тушган, 30 оят. Тушиш тартиби 75, ёзилиш тартиби 32.

^[2] Аждодларига пайғамбар келган бўлса-да, лекин шахсан ўзлари ўша пайғамбарга берилган китоб ҳақида гапириб огоҳлантирувчи бирини кўрмаган бўлса, улар ҳам шу оятдаги огоҳлантирувчи келмаган кишилар тоифасига киради. Буни Моида 5/19 очиқлаб беради.

^[3] Қиёматгача содир бўлган ишлар ёзиб борилади. Кейин, қиёмат куни уларнинг ҳисоб-китоби Аллоҳга ҳавола қилинади.

^[4] Инсониятнинг отаси ҳисобланган Одам алайҳиссаломдан тортиб то қиёматгача яшаб ўтадиган ҳар бир инсонга руҳ пуфланади. Бур инсоний дастурдир. Инсонни бошқа борлиқлардан ажратиб турадиган нарса ҳам шу руҳ бўлади. руҳ орқали инсон эшитиб англаш, кўриб ажрата олиш қобилиятига ҳамда виждонга эга бўлади.

^[5] Бадандан руҳни айрилишига вафот дейилади, тирик баданни тамомий ҳаракатдан тўхташига мавт – ўлим дейилади.

^[6] Бу оятга кўра ҳар бир инсонни ўзига тайинлаб қўйилган фариштаси бўлади. зотан, жон олувчи фаришта битта бўлмаслиги ҳақида Наҳл 16/28-32 оятларда баён қилинган. Саҳиҳ ҳадисларда ҳам жон олувчи фаришта “Малакул-мавт” бўлиб келади. Азроил деган ном ва жон олувчи фаришта фақат битта бўлади, деган гап на Қуръонда ва на саҳиҳ ҳадисларда келмаган. (Қаранг: Зумар 39/42)

^[7] Бу оятдан икки хил маъно ва ҳукм чиқади. 1) Оятлар ўқилаётган вақтда ёнбошлаб ётган бўлса, ёнбошлаган ҳолатидан туриб оятларга ҳурмат кўрсатиб ўтириб олади, агар оятда жаннат васфи келса жаннатни сўраб, агар жаҳаннам васфи келса жаҳаннамдан паноҳ сўраб дуо қилади, агар закот, садақа, инфоқ-эҳсон ҳақидаги оятлар эшитса, дарҳол Аллоҳ йўлида инфоқ-эҳсон қилади. 2) Исро сурасининг 79 ва Зорият сурасининг 2-оятларига кўра эса, тунда таҳажжудга турувчилар, деган маъно ҳам чиқади. Энг афзали, ҳар иккала маъно ва ҳукмга ҳам амал қилишдир.

^[8] Ўтмишдаги кўплаб қавм ва қабилаларга турли бал-офатлар ва мусибатлар келган. Уларнинг баъзилари огоҳлантириш учун бўлса, баъзилари жазолаш учун келган. Фиръавн ва унинг хонадонига ҳам қон, очарчилик каби огоҳлантириш учун азоблар келган. Демак, инсоният ҳаддан ошаётган даврда Аллоҳ баъзи кимсаларга дунё азобини тоттириб қўяди. Бундай вақтларда инсон аввало ўзини, қолаверса бутун инсониятни тавбага ва ислоҳга даъват қилиши керак. Аллоҳ бизни бундай азоблардан Ўзи сақласин.

^[9] Қиёматда ким ҳақ ким ноҳақ эканини билдириб, яхши билан ёмонни ўртасини ажратиб қўяди. Лекин, дунёда Аллоҳнинг китоби бўла туриб, битта динга мансуб бўлишларига қарамай, динини бўлиб-парчалаб, фирқаларга бўлиниб, ўзаро тинимсиз ихтилофлар чиқариб, ҳар бир мазҳаб ва фирқа ўзини ҳақ деб, бошқаларни эса ноҳақ деб юргани учун қийматда Аллоҳга жавоб беради. Аслида, мусулмонлар битта китоб узра бирлашишлари керак эди. Аллоҳ шунга буюрган (Оли Имрон 3/103).