- НАМЛ сураси[1]
بسم الله الرحمن الرحيم
Яхшилиги чексиз ва меҳрибон Аллоҳ номи билан.
27:1
طس تِلْكَ آيَاتُ الْقُرْآنِ وَكِتَابٍ مُّبِينٍ {1}
То! Син![2] Булар аниқ-равшан китоб бўлмиш Қуръон оятларидир.
27:2
هُدًى وَبُشْرَى لِلْمُؤْمِنِينَ {2}
(Қуръон)[3] мўминларга қўлланма-раҳнамо ва хушхабардир.
27:3
الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُم بِالْآخِرَةِ هُمْ يُوقِنُونَ {3}
Улар охиратга қатъий ишонадиган, намозни/диний вазифаларни бажарадиган, пок ва тўғри яшайдиган кишилардир[4].
27:4
إِنَّ الَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ زَيَّنَّا لَهُمْ أَعْمَالَهُمْ فَهُمْ يَعْمَهُونَ {4}
Охиратга ишонмайдиган кишиларга ишларини чиройли кўрсатиб қўямиз[5]; тентираб юраверадилар.
27:5
أُوْلَئِكَ الَّذِينَ لَهُمْ سُوءُ الْعَذَابِ وَهُمْ فِي الْآخِرَةِ هُمُ الْأَخْسَرُونَ {5}
Уларга азобнинг ёмони бор. Улар охиратда хонавайрон бўлади.
27:6
وَإِنَّكَ لَتُلَقَّى الْقُرْآنَ مِن لَّدُنْ حَكِيمٍ عَلِيمٍ {6}
Сенга Қуръон тўғри қарор берувчи, билувчи (Аллоҳ) тарафидан бериляпти.
27:7
إِذْ قَالَ مُوسَى لِأَهْلِهِ إِنِّي آنَسْتُ نَارًا سَآتِيكُم مِّنْهَا بِخَبَرٍ أَوْ آتِيكُم بِشِهَابٍ قَبَسٍ لَّعَلَّكُمْ تَصْطَلُونَ {7}
Бир куни[6] Мусо оиласига: “Мен бир олов пайқадим, сизларга ундан бирор хабар келтираман, ёки исиниб олишингиз учун сизларга ундан бир парча чўғ келтираман”, деди.
27:8
فَلَمَّا جَاءهَا نُودِيَ أَن بُورِكَ مَن فِي النَّارِ وَمَنْ حَوْلَهَا وَسُبْحَانَ اللَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ {8}
Ўтга келганида шундай нидо қилинди: “Ўтнинг ёнидаги ва атрофидаги кишилар баракатли қилинди. Борлиқларни яратган Эгаси – Аллоҳ покдир!
27:9
يَا مُوسَى إِنَّهُ أَنَا اللَّهُ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ {9}
Эй Мусо! Тўғри қарор берувчи ва ғолиб бўлувчи – Аллоҳ менман.
27:10
وَأَلْقِ عَصَاكَ فَلَمَّا رَآهَا تَهْتَزُّ كَأَنَّهَا جَانٌّ وَلَّى مُدْبِرًا وَلَمْ يُعَقِّبْ يَا مُوسَى لَا تَخَفْ إِنِّي لَا يَخَافُ لَدَيَّ الْمُرْسَلُون {10}
Ҳассангни ташла!” (дейилди). Ҳассасини ташлаганида, уни илон каби ҳаракатланишини кўриб, ортга қарамай ўгирилиб қочди. (Шунда Аллоҳ): “Эй Мусо! Қўрқма! Элчи этиб юборилганлар Менинг ҳузуримда қўрқмайди[7].
27:11
إِلَّا مَن ظَلَمَ ثُمَّ بَدَّلَ حُسْنًا بَعْدَ سُوءٍ فَإِنِّي غَفُورٌ رَّحِيمٌ {11}
Лекин, кимки зулм қилса-ю, сўнгра ёмонликдан кейин яхшиликка ўзгартирса, Мен жуда кечиримли ва меҳрибонман[8].
27:12
وَأَدْخِلْ يَدَكَ فِي جَيْبِكَ تَخْرُجْ بَيْضَاء مِنْ غَيْرِ سُوءٍ فِي تِسْعِ آيَاتٍ إِلَى فِرْعَوْنَ وَقَوْمِهِ إِنَّهُمْ كَانُوا قَوْمًا فَاسِقِينَ {12}
Қўлингни қўйнингга тиқ, нуқсонсиз оппоқ бўлиб чиқсин![9] Тўққизта далил-аломат[10] билан Фиръавн ва унинг қавмига (бор). Чунки, улар йўлдан чиққан-фосиқ қавмга айланди” деди.
27:13
فَلَمَّا جَاءتْهُمْ آيَاتُنَا مُبْصِرَةً قَالُوا هَذَا سِحْرٌ مُّبِينٌ {13}
Уларга (ҳақни) очиқлаб берувчи далилларимиз келганида, «Бу аниқ сеҳр-ку!», дедилар.
27:14
وَجَحَدُوا بِهَا وَاسْتَيْقَنَتْهَا أَنفُسُهُمْ ظُلْمًا وَعُلُوًّا فَانظُرْ كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الْمُفْسِدِينَ {14}
Оят-далилларимизга (қалбан) ишонгани ҳолда, золимлик қилиб ва ўзини катта тутиб уларни инкор қилдилар[11]. (Қарагин!)Бузғунчиларнинг оқибати қандай бўлган?!
27:15
وَلَقَدْ آتَيْنَا دَاوُودَ وَسُلَيْمَانَ عِلْمًا وَقَالَا الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي فَضَّلَنَا عَلَى كَثِيرٍ مِّنْ عِبَادِهِ الْمُؤْمِنِينَ {15}
Шубҳасизки, Довуд ва Сулаймонга (махсус) илм берганмиз. Улар: “Бизни кўп мўмин бандларидан фазилатли қилган Аллоҳга олқиш-у мақтовлар бўлсин!”, деган.
27:16
وَوَرِثَ سُلَيْمَانُ دَاوُودَ وَقَالَ يَا أَيُّهَا النَّاسُ عُلِّمْنَا مَنطِقَ الطَّيْرِ وَأُوتِينَا مِن كُلِّ شَيْءٍ إِنَّ هَذَا لَهُوَ الْفَضْلُ الْمُبِينُ {16}
Сулаймон Довудга[12] ворис[13] бўлган ва у: “Эй инсонлар! Бизга қушлар тили ўргатилди, бизга кўп нарса берилди[14]. Бу аниқ фазилатдир” деган.
27:17
وَحُشِرَ لِسُلَيْمَانَ جُنُودُهُ مِنَ الْجِنِّ وَالْإِنسِ وَالطَّيْرِ فَهُمْ يُوزَعُونَ {17}
Жинлар, инсонлар ва қушлардан иборат бўлган қўшинлари Сулаймон учун тўпланиб, интизом билан олиб борилаётган эди.
27:18
حَتَّى إِذَا أَتَوْا عَلَى وَادِي النَّمْلِ قَالَتْ نَمْلَةٌ يَا أَيُّهَا النَّمْلُ ادْخُلُوا مَسَاكِنَكُمْ لَا يَحْطِمَنَّكُمْ سُلَيْمَانُ وَجُنُودُهُ وَهُمْ لَا يَشْعُرُونَ {18}
Чумолилар водийсига келишганида битта чумоли: «Эй чумолилар! Инларингга киринглар, Сулаймон ва унинг қўшинлари сезмай қолиб, сизларни эзиб синдирмасинлар» деди.
27:19
فَتَبَسَّمَ ضَاحِكًا مِّن قَوْلِهَا وَقَالَ رَبِّ أَوْزِعْنِي أَنْ أَشْكُرَ نِعْمَتَكَ الَّتِي أَنْعَمْتَ عَلَيَّ وَعَلَى وَالِدَيَّ وَأَنْ أَعْمَلَ صَالِحًا تَرْضَاهُ وَأَدْخِلْنِي بِرَحْمَتِكَ فِي عِبَادِكَ الصَّالِحِينَ {19}
Шунда чумолини гапидан кулиб табассум қилди ва: “Эй Роббим! Менга ва ота-онамга берган неъматингга шукр қилишимни ҳамда, Ўзинг рози бўладиган яхши ишлар қилишимни насиб қил. Яхшилигинг ила мени яхши бандаларинг қаторига қўш” деди.
27:20
وَتَفَقَّدَ الطَّيْرَ فَقَالَ مَا لِيَ لَا أَرَى الْهُدْهُدَ أَمْ كَانَ مِنَ الْغَائِبِينَ {20}
У қушларни назорат қилди, (Ҳудҳудни кўрмагач) шундай деди: “Нима учун мен Ҳудҳудни кўрмаяпман? Ёки беркиниб олдими?
27:21
لَأُعَذِّبَنَّهُ عَذَابًا شَدِيدًا أَوْ لَأَذْبَحَنَّهُ أَوْ لَيَأْتِيَنِّي بِسُلْطَانٍ مُّبِينٍ {21}
Уни ё қаттиқ азоблайман ё сўяман, ёки у менга аниқ-равшан узр билан келади[15].”
27:22
فَمَكَثَ غَيْرَ بَعِيدٍ فَقَالَ أَحَطتُ بِمَا لَمْ تُحِطْ بِهِ وَجِئْتُكَ مِن سَبَإٍ بِنَبَإٍ يَقِينٍ {22}
Бир оз кутиб турди, кейин (келиб) шундай деди: “Сен тўлиқ билмаган нарсани мен ўрганиб келдим, сенга Сабаъдан[16] ишончли хабар келтирдим.
27:23
إِنِّي وَجَدتُّ امْرَأَةً تَمْلِكُهُمْ وَأُوتِيَتْ مِن كُلِّ شَيْءٍ وَلَهَا عَرْشٌ عَظِيمٌ {23}
Мен уларга ҳукмронлик қиладиган аёлни кўрдим[17], унга кўп нарса берилган экан. Уни катта тахти ҳам бор экан.
27:24
وَجَدتُّهَا وَقَوْمَهَا يَسْجُدُونَ لِلشَّمْسِ مِن دُونِ اللَّهِ وَزَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطَانُ أَعْمَالَهُمْ فَصَدَّهُمْ عَنِ السَّبِيلِ فَهُمْ لَا يَهْتَدُونَ {24}
У (Билқис) ва унинг халқи Аллоҳни қўйиб қуёшга сажда қилаётганини кўрдим. Шайтон қилаётган ишларини ўзларига чиройли кўрсатиб, уларни Аллоҳнинг[18] йўлидан адаштирибди, улар тўғри йўлда юрмаяпти.
27:25
أَلَّا يَسْجُدُوا لِلَّهِ الَّذِي يُخْرِجُ الْخَبْءَ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَيَعْلَمُ مَا تُخْفُونَ وَمَا تُعْلِنُونَ {25}
Осмонлар ва ердаги махфий нарсаларни ўртага чиқарадиган, яширган нарсаларини ҳам, ошкор қилган нарсаларни ҳам биладиган Аллоҳга сажда қилмасликлари учун (шайтон шундай қилди).
27:26
اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِيمِ {26}
Аллоҳ – қуллик қилинишга ҳақли ягона зотдир, буюк арш эгасидир.”
27:27
قَالَ سَنَنظُرُ أَصَدَقْتَ أَمْ كُنتَ مِنَ الْكَاذِبِينَ {27}
Сулаймон шундай деди: «Рост гапирдинми ёки ёлғончилардан бўлдингми, кўрамиз.
27:28
اذْهَب بِّكِتَابِي هَذَا فَأَلْقِهْ إِلَيْهِمْ ثُمَّ تَوَلَّ عَنْهُمْ فَانظُرْ مَاذَا يَرْجِعُونَ {28}
Бу мактубимни олиб бориб, уларга улоқтир. Кейин улардан четлашиб, улар нима жавоб қайтаришига қараб тур”.
27:29
قَالَتْ يَا أَيُّهَا المَلَأُ إِنِّي أُلْقِيَ إِلَيَّ كِتَابٌ كَرِيمٌ {29}
(Билқис) айтди: “Эй аъёнлар! Менга жуда қадр-қимматли мактуб ташланди.
27:30
إِنَّهُ مِن سُلَيْمَانَ وَإِنَّهُ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ {30}
У Сулаймондан. У шундай: “Бисмиллаҳир-роҳманир-роҳим.
27:31
لَّا تَعْلُوا عَلَيَّ وَأْتُونِي مُسْلِمِينَ {31}
Менга зўравонлик қилманг, менга таслим бўлиб келинглар.»
27:32
قَالَتْ يَا أَيُّهَا المَلَأُ أَفْتُونِي فِي أَمْرِي مَا كُنتُ قَاطِعَةً أَمْرًا حَتَّى تَشْهَدُونِ {32}
«Эй аъёнлар! Менга бу ишимда ечим кўрсатинг, сизлар (мажлисга) қатнашмасдан туриб мен бир ишга қарор бермайман», деди.
27:33
قَالُوا نَحْنُ أُوْلُوا قُوَّةٍ وَأُولُوا بَأْسٍ شَدِيدٍ وَالْأَمْرُ إِلَيْكِ فَانظُرِي مَاذَا تَأْمُرِينَ {33}
Улар: «Биз куч-қувватга ва жанговарликка эгамиз, буйруқ бериш сизга ҳавола, қандай буйруқ беришингизга ўзингиз қаранг», дедилар.
27:34
قَالَتْ إِنَّ الْمُلُوكَ إِذَا دَخَلُوا قَرْيَةً أَفْسَدُوهَا وَجَعَلُوا أَعِزَّةَ أَهْلِهَا أَذِلَّةً وَكَذَلِكَ يَفْعَلُونَ{34}
(Билқис) шундай деди: “Подшоҳлар бирор юртга (бостириб) киришганида, у ерни вайрон қилади, аҳолисининг азиз (раҳбар ва катта)ларини хор қилади. Улар ҳам шундай қилади.
27:35
وَإِنِّي مُرْسِلَةٌ إِلَيْهِم بِهَدِيَّةٍ فَنَاظِرَةٌ بِمَ يَرْجِعُ الْمُرْسَلُونَ {35}
Мен уларга совға юбориб, улар нима билан қайтишига қарайман.”
27:36
فَلَمَّا جَاء سُلَيْمَانَ قَالَ ا تَـُمِدُّونَنِ بِمَالٍ فَمَا آتَانِيَ اللَّهُ خَيْرٌ مِّمَّا آتَاكُم بَلْ أَنتُم بِهَدِيَّتِكُمْ تَفْرَحُونَ {36}
(Билқис элчиси) Сулаймонга келганида, у: “Сизлар менга иқтисодий ёрдам бермоқчимисиз? Аллоҳни менга бергани сизларга берганидан яхшидир. Аслида, совғаларингиз билан сизлар хурсанд бўласиз.
27:37
ارْجِعْ إِلَيْهِمْ فَلَنَأْتِيَنَّهُمْ بِجُنُودٍ لَّا قِبَلَ لَهُم بِهَا وَلَنُخْرِجَنَّهُم مِّنْهَا أَذِلَّةً وَهُمْ صَاغِرُونَ {37}
(Эй элчи!) Уларга қайтиб бор, (таслим бўлиб келмасалар) уларга шундай қўшин тортиб борамизки, унга қарши чиқишга имкони бўлмайди ва биз уларни хор ва бўйни эгик ҳолда юртидан чиқариб юборамиз!” деди.
27:38
قَالَ يَا أَيُّهَا المَلَأُ أَيُّكُمْ يَأْتِينِي بِعَرْشِهَا قَبْلَ أَن يَأْتُونِي مُسْلِمِينَ {38}
Сулаймон: «Эй аъёнлар! Улар менга таслим бўлиб келишидан олдин, ким менга маликанинг тахтини келтира олади?», деди.
27:39
قَالَ عِفْريتٌ مِّنَ الْجِنِّ أَنَا آتِيكَ بِهِ قَبْلَ أَن تَقُومَ مِن مَّقَامِكَ وَإِنِّي عَلَيْهِ لَقَوِيٌّ أَمِينٌ {39}
Кучли бир жин: “Мақомингдан турмасингдан илгари уни сенга келтириб қўяман. Мени бунга кучим етади, аминман”, деди[19].
27:40
قَالَ الَّذِي عِندَهُ عِلْمٌ مِّنَ الْكِتَابِ أَنَا آتِيكَ بِهِ قَبْلَ أَن يَرْتَدَّ إِلَيْكَ طَرْفُكَ فَلَمَّا رَآهُ مُسْتَقِرًّا عِندَهُ قَالَ هَذَا مِن فَضْلِ رَبِّي لِيَبْلُوَنِي أَأَشْكُرُ أَمْ أَكْفُرُ وَمَن شَكَرَ فَإِنَّمَا يَشْكُرُ لِنَفْسِهِ وَمَن كَفَرَ فَإِنَّ رَبِّي غَنِيٌّ كَرِيمٌ {40}
Китобдан илми бўлган бири: «Уни сенга кўз очиб-юмгунингча келтириб бераман», деди. (Тахт келтирилиб) уни ўз ҳузурига жойлаштирилганини кўргач: “Мен қадрига етаманми[20] ёки нонкўрлик қиламанми синаш учун, Роббимдан берилган олийжанобликдир бу. Ким (неъматни) қадрига етса, кўрсатган қадри ўз фойдасига бўлади. Ким нонкўрлик қилса, (билсинки) яратган Эгам беҳожатдир, саховатлидир[21]” деди.
27:41
قَالَ نَكِّرُوا لَهَا عَرْشَهَا نَنظُرْ أَتَهْتَدِي أَمْ تَكُونُ مِنَ الَّذِينَ لَا يَهْتَدُونَ {41}
(Яна шундай) деди: «Маликани тахтини ўзига танилмайдиган қилиб қўйинглар. Кўрамиз, танийдими ёки танимайдими?»
27:42
فَلَمَّا جَاءتْ قِيلَ أَهَكَذَا عَرْشُكِ قَالَتْ كَأَنَّهُ هُوَ وَأُوتِينَا الْعِلْمَ مِن قَبْلِهَا وَكُنَّا مُسْلِمِينَ {42}
(Малика) келгач, «Бу сени тахтингми?», деб сўралди. “Худди унинг ўзи! Бундан олдин (сизлар ҳақингизда) маълумот бизга берилган эди ва биз таслим бўлдик”, деди.
27:43
وَصَدَّهَا مَا كَانَت تَّعْبُدُ مِن دُونِ اللَّهِ إِنَّهَا كَانَتْ مِن قَوْمٍ كَافِرِينَ {43}
Аллоҳдан кейинга қўйиб сиғинаётган нарсаси у (малика)ни (таслим бўлишдан) тўсиб қўйган эди. Чунки, у кофир қавмдан эди.
27:44
قِيلَ لَهَا ادْخُلِي الصَّرْحَ فَلَمَّا رَأَتْهُ حَسِبَتْهُ لُجَّةً وَكَشَفَتْ عَن سَاقَيْهَا قَالَ إِنَّهُ صَرْحٌ مُّمَرَّدٌ مِّن قَوَارِيرَ قَالَتْ رَبِّ إِنِّي ظَلَمْتُ نَفْسِي وَأَسْلَمْتُ مَعَ سُلَيْمَانَ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ {44}
Унга: «Саройга кир», дейилди. (Кириб) саройни кўрганида, уни сув билан тўлдириб қўйилган деб ўйлаб, пойчаларини очди. «Бу ойнадан ясалган саройдир», деди (Сулаймон). У эса: “Эй яратган Эгам! Мен ўзимга зулм қилиб қўйибман. Мен Сулаймон билан бирга борлиқларни яратган Эгаси – Аллоҳга таслим бўлдим”, деди.
27:45
وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا إِلَى ثَمُودَ أَخَاهُمْ صَالِحًا أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ فَإِذَا هُمْ فَرِيقَانِ يَخْتَصِمُونَ {45}
«Аллоҳга қуллик қилинглар», десин деб, Самуд халқига (ҳам) биродари Солиҳни элчи қилиб юбордик. Шунда икки гуруҳ бўлиб талашиб-торитишдилар.
27:46
قَالَ يَا قَوْمِ لِمَ تَسْتَعْجِلُونَ بِالسَّيِّئَةِ قَبْلَ الْحَسَنَةِ لَوْلَا تَسْتَغْفِرُونَ اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ {46}
(Солиҳ): «Эй халқим! Нима учун яхшиликдан олдин ёмонликка шошиляпсиз? Сизларга раҳм қилиниши учун Аллоҳдан кечирим сўрасангизлар бўлмайдимии?!» деди.
27:47
قَالُوا اطَّيَّرْنَا بِكَ وَبِمَن مَّعَكَ قَالَ طَائِرُكُمْ عِندَ اللَّهِ بَلْ أَنتُمْ قَوْمٌ تُفْتَنُونَ {47}
Улар: «Сен ва сенинг ёнингдагилар сабабли паришон бўлдик,» деди. У эса: «Шумланишингиз Аллоҳ ҳузуридадир. Аслида, сизлар имтиҳон қилинаётган халқсиз», деди.
27:48
وَكَانَ فِي الْمَدِينَةِ تِسْعَةُ رَهْطٍ يُفْسِدُونَ فِي الْأَرْضِ وَلَا يُصْلِحُونَ {48}
Ўша шаҳарда тўққиз кишидан иборат жиноий гуруҳ бор эди, у ерда бузғунчилик қилар, ислоҳ қилмас эдилар.
27:49
قَالُوا تَقَاسَمُوا بِاللَّهِ لَنُبَيِّتَنَّهُ وَأَهْلَهُ ثُمَّ لَنَقُولَنَّ لِوَلِيِّهِ مَا شَهِدْنَا مَهْلِكَ أَهْلِهِ وَإِنَّا لَصَادِقُونَ {49}
Улар Аллоҳ номига қасам ичишиб: «Унга ва унинг оиласига тунда бостириб кириб (ўлдириб), кейин унинг ҳимоячи дўстларига: «Солиҳни оиласини ҳалок бўлишини биз кўрмадик. Биз рост гапиряпмиз», деймиз» дедилар.
27:50
وَمَكَرُوا مَكْرًا وَمَكَرْنَا مَكْرًا وَهُمْ لَا يَشْعُرُونَ {50}
Улар бир режа тузди. Биз ҳам улар фарқига бормайдиган режа туздик.
27:51
فَانظُرْ كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ مَكْرِهِمْ أَنَّا دَمَّرْنَاهُمْ وَقَوْمَهُمْ أَجْمَعِينَ {51}
Режаларининг оқибати қандай бўлганига қарагин! Биз у (жиноий гуруҳ)ни ҳам, уларнинг қавмини ҳам бутунлай йўқ қилиб юбордик.
27:52
فَتِلْكَ بُيُوتُهُمْ خَاوِيَةً بِمَا ظَلَمُوا إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَةً لِّقَوْمٍ يَعْلَمُونَ {52}
Мана уларнинг золимликлари туфайли хароб бўлган уйлари! Албатта, биладиган кишилар учун бунда ибрат-далил бор.
27:53
وَأَنجَيْنَا الَّذِينَ آمَنُوا وَكَانُوا يَتَّقُونَ {53}
Имон келтирган ва жавобгарликни ҳис қилган (мўмин)ларни қутқариб қолдик.
27:54
وَلُوطًا إِذْ قَالَ لِقَوْمِهِ أَتَأْتُونَ الْفَاحِشَةَ وَأَنتُمْ تُبْصِرُونَ {54}
Лутни ҳам (ўз қавмига элчи қилиб юборганмиз). Ўшанда у ўз қавмига: «Сизлар кўриб-билиб туриб ҳам, шу фаҳш-жирканч ишни қилаверасизми?
27:55
أَئِنَّكُمْ لَتَأْتُونَ الرِّجَالَ شَهْوَةً مِّن دُونِ النِّسَاء بَلْ أَنتُمْ قَوْمٌ تَجْهَلُونَ {55}
Сизлар аёлларни қўйиб, шаҳват учун эркакларга келасизларми?! Аслида, сизлар жоҳиллик қилаётган кишиларсиз!” деди.
27:56
فَمَا كَانَ جَوَابَ قَوْمِهِ إِلَّا أَن قَالُوا أَخْرِجُوا آلَ لُوطٍ مِّن قَرْيَتِكُمْ إِنَّهُمْ أُنَاسٌ يَتَطَهَّرُونَ {56}
Халқини унга жавоби: “Лут ва унинг оиласини қишлоғингиздан чиқариб юборинглар. Чунки, улар ўзларини «покиза» сақлаб юрадиган инсонлардир” деган гаплари бўлди, холос.
27:57
فَأَنجَيْنَاهُ وَأَهْلَهُ إِلَّا امْرَأَتَهُ قَدَّرْنَاهَا مِنَ الْغَابِرِينَ} 57{
Шу боис, хотинидан ташқари (Лутни) ва оиласини (азобдан) қутқардик. Хотинини (азобда) қолиб кетувчилардан қилиб белгиладик[22].
27:58
وَأَمْطَرْنَا عَلَيْهِم مَّطَرًا فَسَاء مَطَرُ الْمُنذَرِينَ {58}
Уларнинг тепасига (лава) ёмғири ёғдирдик. Огоҳлантирилганлар ёмғири нақадар ёмон!
27:59
قُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَسَلَامٌ عَلَى عِبَادِهِ الَّذِينَ اصْطَفَى آللَّهُ خَيْرٌ أَمَّا يُشْرِكُونَ{59}
(Эй Муҳаммад!) Айт: “Аллоҳга олқишу мақтовлар бўлсин! Унинг буйруқларини бажарадиганларга[23] салом бўлсин! У уларни танлаб олди. Аллоҳ яхшими ёки (мушрикларнинг Аллоҳга) шерик қилаётганларими?”
27:60
أَمَّنْ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَأَنزَلَ لَكُم مِّنَ السَّمَاء مَاء فَأَنبَتْنَا بِهِ حَدَائِقَ ذَاتَ بَهْجَةٍ مَّا كَانَ لَكُمْ أَن تُنبِتُوا شَجَرَهَا أَإِلَهٌ مَّعَ اللَّهِ بَلْ هُمْ قَوْمٌ يَعْدِلُونَ {60}
Аслида[24], осмонлар[25] ва ерни яратган, сизларга осмондан сув тушириб, у орқали гўзал боғлар ундириб берган ким?[26] Сизлар (мевалари тугул) унинг танасини ҳам ундира олмайсиз. Аллоҳ билан бирга яна бошқа илоҳ борми?! Йўқ! Улар (ҳақ йўлдан) чиққан қавмдир[27].
27:61
أَمَّن جَعَلَ الْأَرْضَ قَرَارًا وَجَعَلَ خِلَالَهَا أَنْهَارًا وَجَعَلَ لَهَا رَوَاسِيَ وَجَعَلَ بَيْنَ الْبَحْرَيْنِ حَاجِزًا أَإِلَهٌ مَّعَ اللَّهِ بَلْ أَكْثَرُهُمْ لَا يَعْلَمُونَ{61}
Аслида, ерни қароргоҳ қилиб берган, ўртасида дарёлар оқизиб қўйган, мувозанатни ушлаб турадиган босимлар (тортиш кучи) қоийган[28] ва икки денгиз[29] ўртасида тўсиқ ўрнатган ким? Аллоҳ билан бирга яна бошқа илоҳ борми?! Йўқ, уларнинг кўпчилиги билмаяпти.
27:62
أَمَّن يُجِيبُ الْمُضْطَرَّ إِذَا دَعَاهُ وَيَكْشِفُ السُّوءَ وَيَجْعَلُكُمْ خُلَفَاء الْأَرْضِ أَإِلَهٌ مَّعَ اللَّهِ قَلِيلًا مَّا تَذَكَّرُونَ {62}
Аслида, ночор аҳволга тушиб қолган киши дуо қилганида жавоб қайтариб, муаммосини бартараф қилган ва сизларни ерга ўринбосар қилган ким? Аллоҳ билан бирга яна бошқа илоҳ борми?! Жуда ҳам оз насиҳат оляпсизлар!
27:63
أَمَّن يَهْدِيكُمْ فِي ظُلُمَاتِ الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَمَن يُرْسِلُ الرِّيَاحَ بُشْرًا بَيْنَ يَدَيْ رَحْمَتِهِ أَإِلَهٌ مَّعَ اللَّهِ تَعَالَى اللَّهُ عَمَّا يُشْرِكُونَ {63}
Аслида, қуруқлик ва денгиз зулматларида сизларга йўл кўрсатиб берадиган, яхшилиги олдидан шамолларни хушхабар қилиб юборадиган ким? Аллоҳ билан бирга яна бошқа илоҳ борми?! Улар қўшаётган ширкдан Аллоҳ пок ва олийдир.
27:64
أَمَّن يَبْدَأُ الْخَلْقَ ثُمَّ يُعِيدُهُ وَمَن يَرْزُقُكُم مِّنَ السَّمَاء وَالْأَرْضِ أَإِلَهٌ مَّعَ اللَّهِ قُلْ هَاتُوا بُرْهَانَكُمْ إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ{64}
Аслида, яратишни бошлаган, кейин уни яна такрорлайдиган ким? Сизларга осмондан ва ердан ризқ бераётган ким? Айт: «Агар (Аллоҳдан бошқа илоҳ бор деб) рост гапираётган бўлсангиз, ҳужжатингизни келтиринг-чи!»
27:65
قُل لَّا يَعْلَمُ مَن فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ الْغَيْبَ إِلَّا اللَّهُ وَمَا يَشْعُرُونَ أَيَّانَ يُبْعَثُونَ {65}
Айт: “Йеру осмондагилар ғайбни билмайди, (уни) фақат Аллоҳ билади. Улар қачон тирилишини ҳам билолмайди.”
27:66
بَلِ ادَّارَكَ عِلْمُهُمْ فِي الْآخِرَةِ بَلْ هُمْ فِي شَكٍّ مِّنْهَا بَلْ هُم مِّنْهَا عَمِونَ {66}
Аслида, охират ҳақида уларнинг илми «етиб келди». Ҳа, улар у ҳақида шубҳа-ю гумондадир[30]. Аслида, улар ундан кўрлик қиляпти[31].
27:67
وَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُوا أَئِذَا كُنَّا تُرَابًا وَآبَاؤُنَا أَئِنَّا لَمُخْرَجُونَ {67}
(Қуръонга) кофир қилганлар шундай деди: “Биз ва ота-боболаримиз ўлиб тупроққа айланиб кетганимиздан кейин, (қайта тирилиб) чиқариламизми?
27:68
لَقَدْ وُعِدْنَا هَذَا نَحْنُ وَآبَاؤُنَا مِن قَبْلُ إِنْ هَذَا إِلَّا أَسَاطِيرُ الْأَوَّلِينَ{68}
Бу таҳдид бизга ҳам, аввалги ота-боболаримизга ҳам қилинган эди. Бу аввалгиларнинг уйдıрмаларидан бошқа нарса эмас.”
27:69
قُلْ سِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَانظُرُوا كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الْمُجْرِمِينَ {69}
Сен: “Ер юзида сайр қилиб, (ўтмишдаги) жиноятчиларнинг оқибати қандай бўлганига назар солинглар” деб айт.
27:70
وَلَا تَحْزَنْ عَلَيْهِمْ وَلَا تَكُن فِي ضَيْقٍ مِّمَّا يَمْكُرُونَ{70}
Уларга қайғурма, уларнинг хийла-найрангларидан сиқилма.
27:71
وَيَقُولُونَ مَتَى هَذَا الْوَعْدُ إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ{71}
Яна улар: «Агар рост гапираётган бўлсанглар, бу таҳдид қачон (содир бўлади)?» дейди.
27:72
قُلْ عَسَى أَن يَكُونَ رَدِفَ لَكُم بَعْضُ الَّذِي تَسْتَعْجِلُونَ{72}
Сен: «Сизлар шошилтираётган азобнинг бир қисми изингизга тушиб бўлгандир», деб айт.
27:73
وَإِنَّ رَبَّكَ لَذُو فَضْلٍ عَلَى النَّاسِ وَلَكِنَّ أَكْثَرَهُمْ لَا يَشْكُرُونَ {73}
Яратган Эганг инсонларга жуда олийжанобдир. Лекин, уларнинг кўпчилиги қадрига етмайди[32].
27:74
وَإِنَّ رَبَّكَ لَيَعْلَمُ مَا تُكِنُّ صُدُورُهُمْ وَمَا يُعْلِنُونَ {74}
Яратган Эганг уларнинг диллари яшираётган нарсаларни ҳам, ошкор қилаётган нарсаларни ҳам билади.
27:75
وَمَا مِنْ غَائِبَةٍ فِي السَّمَاء وَالْأَرْضِ إِلَّا فِي كِتَابٍ مُّبِينٍ {75}
Осмон ва ердаги ҳар не махфий нарса аниқ китобда (ёзиб қўйилган) бўлади[33].
27:76
إِنَّ هَذَا الْقُرْآنَ يَقُصُّ عَلَى بَنِي إِسْرَائِيلَ أَكْثَرَ الَّذِي هُمْ فِيهِ يَخْتَلِفُونَ{76}
Албатта, бу Қуръон Исроил авлодига ўзлари ихтилоф қилаётган нарсаларининг кўпини айтиб беради.
27:77
وَإِنَّهُ لَهُدًى وَرَحْمَةٌ لِّلْمُؤْمِنِينَ{77}
Ва у мўминларга[34] қўлланма-раҳнамо ва раҳматдир.
27:78
إِنَّ رَبَّكَ يَقْضِي بَيْنَهُم بِحُكْمِهِ وَهُوَ الْعَزِيزُ الْعَلِيمُ {78}
Албатта, яратган Эганг улар орасида Ўз ҳукми-адолати ила қарор беради. У ғолибдир, билувчидир.
27:79
فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّكَ عَلَى الْحَقِّ الْمُبِينِ{79}
Шундай экан, сен Аллоҳга суяниб-таян, сен аниқ ҳақ (йўл)дасан.
27:80
إِنَّكَ لَا تُسْمِعُ الْمَوْتَى وَلَا تُسْمِعُ الصُّمَّ الدُّعَاء إِذَا وَلَّوْا مُدْبِرِينَ {80}
Ҳақиқатда, сен ўликларга тинглаттира олмайсан, орқа ўгириб кетаётган карларга ҳам (даъватингни) тинглата олмайсан[35].
27:81
وَمَا أَنتَ بِهَادِي الْعُمْيِ عَن ضَلَالَتِهِمْ إِن تُسْمِعُ إِلَّا مَن يُؤْمِنُ بِآيَاتِنَا فَهُم مُّسْلِمُونَ{81}
Сен кўрларни ҳам залолатдан тўғри йўлга сололмайсан. Сен оятларимизга ишонадиганларга тинглата оласан, холос[36]. Бас! Улар мусулмонлардир.
27:82
وَإِذَا وَقَعَ الْقَوْلُ عَلَيْهِمْ أَخْرَجْنَا لَهُمْ دَابَّةً مِّنَ الْأَرْضِ تُكَلِّمُهُمْ أَنَّ النَّاسَ كَانُوا بِآيَاتِنَا لَا يُوقِنُونَ{82}
(Аллоҳ тарафидан айтилган) сўз[37] уларга содир бўлганида, «Албатта, инсонлар Аллоҳнинг оятларига қатъий ишонмаган эди», деб гапирадиган қилиб, улар учун заминдан бир ҳаракатлик чиқариб қўямиз[38].
27:83
وَيَوْمَ نَحْشُرُ مِن كُلِّ أُمَّةٍ فَوْجًا مِّمَّن يُكَذِّبُ بِآيَاتِنَا فَهُمْ يُوزَعُونَ{83}
Ўша куни ҳар бир умматдан оятларимизни ёлғонга чиқарганларини гуруҳ-гуруҳ қилиб йиғамиз. Улар (ҳисоб-китобга) интизом билан олиб борилади[39].
27:84
حَتَّى إِذَا جَاؤُوا قَالَ أَكَذَّبْتُم بِآيَاتِي وَلَمْ تُحِيطُوا بِهَا عِلْمًا أَمَّاذَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ {84}
Токи (ҳисоб-китоб майдонига) келишганида Аллоҳ: “Сизлар оятларимни ёлғонга чиқардингизми? Уни тўлиқ “билмадингиз-а?[40] Ёки қилган ишингиз нима эди?” дейди.
27:85
وَوَقَعَ الْقَوْلُ عَلَيْهِم بِمَا ظَلَمُوا فَهُمْ لَا يَنطِقُونَ {85}
Қилган ҳақсизликлари сабабли (Аллоҳ тарафидан айтилган) сўз содир бўлади. Шунда улар гапира олмайди[41].
27:86
أَلَمْ يَرَوْا أَنَّا جَعَلْنَا اللَّيْلَ لِيَسْكُنُوا فِيهِ وَالنَّهَارَ مُبْصِرًا إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ {86}
Ором олишлари учун тунни пайдо қилиб қўйганимизни, кундузни эса ойдинлатиб берувчи қилганимизни наҳот кўрмаган бўлсалар?! Албатта, (яратганга) ишонадиганлар учун бунда далил-ибратлар бор.
27:87
وَيَوْمَ يُنفَخُ فِي الصُّورِ فَفَزِعَ مَن فِي السَّمَاوَاتِ وَمَن فِي الْأَرْضِ إِلَّا مَن شَاء اللَّهُ وَكُلٌّ أَتَوْهُ دَاخِرِينَ
Сур чалинадиган куни осмонлар-у ердаги барчани қўрқув босади, Аллоҳ танлаган бандалар бундан мустасно[42]. Барча Унга[43] бўйин эгиб келади.
27:88
وَتَرَى الْجِبَالَ تَحْسَبُهَا جَامِدَةً وَهِيَ تَمُرُّ مَرَّ السَّحَابِ صُنْعَ اللَّهِ الَّذِي أَتْقَنَ كُلَّ شَيْءٍ إِنَّهُ خَبِيرٌ بِمَا تَفْعَلُونَ
Тоғларни кўриб қимирламай туради деб ўйлаяпсан. Ҳолбуки, улар худди булутларнинг ҳаракати каби ҳаракатланади. Бу ҳамма нарсани пухта-мукаммал қилган зотнинг ишидир. У қилаётган ишингиздан хабардордир.
27:89
مَن جَاء بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ خَيْرٌ مِّنْهَا وَهُم مِّن فَزَعٍ يَوْمَئِذٍ آمِنُونَ
Кимки (қиёматга) яхшилик(лар)[44] билан келса, унга ундан ҳам яхшиси берилади. Улар ўша кунги қўрқувдан омон бўлади.
27:90
وَمَن جَاء بِالسَّيِّئَةِ فَكُبَّتْ وُجُوهُهُمْ فِي النَّارِ هَلْ تُجْزَوْنَ إِلَّا مَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ
Кимки ёмонлик билан келса, улар юзлари пастга қараган ҳолда жаҳаннамга ташланиб: «Сизлар фақат ўз қилмишингизга яраша жазо оляпсизлар», (дейилади).
27:91
إِنَّمَا أُمِرْتُ أَنْ أَعْبُدَ رَبَّ هَذِهِ الْبَلْدَةِ الَّذِي حَرَّمَهَا وَلَهُ كُلُّ شَيْءٍ وَأُمِرْتُ أَنْ أَكُونَ مِنَ الْمُسْلِمِينَ
“Албатта, мен шу шаҳарни яратган Эгасига ибодат қилишгагина буюрилдим, уни ҳурматли қилиб қўйди. Ҳамма нарса Унга тегишли. Мен мусулмонлардан бўлишга буюрилдим.
27:92
وَأَنْ أَتْلُوَ الْقُرْآنَ فَمَنِ اهْتَدَى فَإِنَّمَا يَهْتَدِي لِنَفْسِهِ وَمَن ضَلَّ فَقُلْ إِنَّمَا أَنَا مِنَ الْمُنذِرِينَ
Ва мен Қуръонга эргашишга буюрилдим. Ким тўғри йўлда юрса, ўзи учун юрган бўлади. Ким йўлдан адашса, «Мен фақат огоҳлантирувчиман» (де).
27:93
وَقُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ سَيُرِيكُمْ آيَاتِهِ فَتَعْرِفُونَهَا وَمَا رَبُّكَ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ
Ва айт: “Аллоҳга олқишу мақтовлар бўлсин! У сизларга яқинда Ўз оят-далилларини кўрсатади, уларни таниб оласизлар.” Яратган Эганг қилаётган ишларингиздан бехабар эмас.
[1] Намл сураси, Маккада тушган, 93 оят. Тушиш тартиби 48, ёзилиш тартиби 27.
[2] Бу ҳарфларга «ҳуруфи муқаттоа» ва «ҳуруфут-танбеҳ» дейилади. Қуръони Каримнинг бундан бошқа яна 28 та сураси мана шундай, яъни ўқувчи ва эшитувчининг диққатини ва фикрини жалб қилиш учун араб тилига хос бир қоида билан бошланган. Ҳуруфи муқаттоадан кейин келадиган оятлар асосан Қуръоннинг асл моҳияти, мазмуни ва ўзидаги усул ва қоидаларни, Қуръоннинг нозил бўлишидаги мақсади ва Пайғамбар алайҳиссаломнинг Қуръонга нисбатан юклатилган вазифаси ҳақида баён қилиб берувчи оятлар келган. Пайғамбар алайҳиссаломга буларнинг маънолари ҳақида ҳеч қандай савол берилмаган. Бу эса, у ҳарфларда турли илоҳий сирлар яширилмаганини, аксинча уларнинг маъно ва моҳияти очиқ-равшан бўлганини билдиради. Яъни танбеҳ ҳарфларидир. Демак, бу ҳарфлардан қасд қилинган нарса; булардан кейин ўқиладиган оятларга ўқувчи ва эшитувчиларнинг диққатини жалб қилишдир. Ўзбек тилида бу каби ҳолатларда «Диққат! Диққат!» калимаси фойдаланилади.
[3]«Ҳуда» калимаси даъват қилувчи, чақирувчи маъноларида ҳам келади. Раъд сурасининг 7-ояти айнан шунга далолат қилади. (Қаранг: Имом Мотрудий, Таъвилот)
[4]Бу оятга кўра, Аллоҳ талаб қилгандек мўмин бўлиш учун ҳам имон ҳамда амал бўлиши керак. Ана шунда аввалги оятда билдирилганидек хушхабарга – жаннатаг муносиб бўлади.
[5]Кофирларга шайтон амалларини чиройли кўрсатиб қўяди, Аллоҳ унга фурсат беради (Анъом 6/43, Наҳл 16/63).
[6]Ўшанда оила билан Туво водийси ёнидан ўтиб кетаётган бўлади. Тоҳа 20/12, Нозиот 79/12.
[7]Яъни, бундан кейин Мен билан мулоқот вақтида қўрқма, омондасан, деб тафсир қилинади.
[8]Ўхшаш оятлар: Нисо 4/119, Тоҳа 20/82.
[9]Тоҳа 20/22, Қасос 28/31-32.
[10]Исро 17/101, Аъъроф 7/133.
[11]Оли Имрон 3/106.
[12]Сулаймон Довуднинг ўғли бўлган.
[13]Ворис деганда икки хил маъно англашилади: Бири ўлганидан ёки йўқ бўлиб кетганидан кейин ўрнини эгаллаш (Марям 19/40), ёки доимий эгалик қилиш ҳуқуқига эга бўлиш деган маъно англашилади (Зухруф 43/72). Ўзбек тилида кўчма маънода ўтмишдан, ота-боболардан мерос қолган моддий ва маданий бойликларга эгалик қилувчилар, уларнинг иш-ларини давом эггирувчилар учун ҳам ворис ҳамда меросхўрлар деб айтилади.
[14]Араб тилида «ҳар нарса» деганда баъзан «кўп нарса» тушунилади. Бу оятдаги «ҳар нарса» ибораси улар сўраган ҳар нарса бўлиши ёки аввалги пайғамбарларга берилган ҳар нарса бўлиши мумкин. (Қаранг: Мадорик, Таъвилот.)
[16]Сабаъ 34/15.
[17]Билқис мелоддан аввалги 2.000 (икки минг) йилларда яшаган Шураҳлнинг қизи экани, Ўша аёлни номи тафсирларда Билқис деб келади. Сабаъ аслида нир қавмнинг номи бўлган.
[18]Қуръондаги «сабил» калимаси Аллоҳнинг йўлига, «китоб» калимаси Аллоҳнинг китобига ишорат қилади. (Қаранг: Таъвилот)
[19] «Ìàқîìèíãäàí òóğìàñèíãäàí àââàë» âà «Êåëòèğèá қўéèø» èáîğàëàğè ўçèíè ìàқòàø ó÷óí áўğòòèğìà ñèôàòèäà àéòèëãàí áўëèøè ıҳòèìîëè êўïğîқ. Áó êàëèìàëàğíè «îëèá áîğà¸òãàí ìàæëèñèíãíè òóãàòìàñèíãäàí îëäèí ìåí óíè ñåíãà êåëòèğèá áåğàìàí» äåá, ìóáîëàғà øàêëèäà òóøóíñà ҳàì áўëàäè.
[20]Шукр – ўзига қилинган яхшиликни тан олган ҳолда, сўз ва ҳаракати билан ўз бурчини адо этишдир.
[21]Карим сифати Аллоҳга нисбатан ишлатилганида, Аллоҳнинг неъмат бериши ва яхшилик қилишини чиройли эканига далолат қилувчи исм деб билинади. Агар инсон учун ишлатилса, унинг хулқ-атвори ва унда кўриниб турган мақтовга лойиқ ишларининг номи деб айтилади (Муфрадот).
[22]Зорият 51/31-36, Таҳрим 66/10.
[23]Танлаб олинган бандалар деганда барча элчилар ҳам, мўминлар ҳам назарда тутилиши мумкин. (Қаранг: Соффат 37/181, Анъом 6/54.)
[24]Оят бошидаги калимага берилган маъно учун Қомусул-Муҳит ва Мақойисга қаралсин.
[25]Бу оятдаги «ман» калимаси аввалги оятдаги саволга алоқадор эмас. Бу оятда «аллазий» маъно берилади (Маонил-Қуръон, Имом Ахфаш). Имом Насафийга кўра «бал» маъноси берилади (Мадорик).
[26]Бу оятда илтифот қоидаси бор. яъни учинчи шахсдан биринчи шахсга кўчган.
[27]“Оятдаги «яъдилун» феълига баъзан Анъом 6/1 оятдаги каби тенглаштириш маъносида ҳам келади.
[28]Наҳл 16/15 ва Анбиё 21/31.
[29]Икки денгиз деганда қиталардаги денгизлар тушунилиши ҳам мумкин, ширин сувли ва аччиқ сувли икки денгиз ораси ажратилгани ҳам тушунилиш мумкин.
[30]Шак уч қисмга бўлинади; бир нарсани борлиги ёки йўқлиги ҳақида гумон қилиш, ёки бор нарсанинг жинси нимадан экани ҳақида гумон қилиш, ёки баъзи бир сифат ва хусусиятлари ҳақида гумон қилиш. Яъни, қатъий илм ва ишончга эга бўлмасликдир.
[31]Мушриклар охират ҳаёти билан қизиқмай қўйганлиги сабабли, улардаги бу ҳақидаги илм ҳам етарсиз бўлиб, ниҳоясига етиб қолган. Бунинг сабаби, улар қиёмат ҳақида билишни истамаяпти, у ҳақидаги маълумотларни кўришни хоҳламаяпти.
[32]Шукр уч қисмга бўлинади, қалбдаги шукр, яъни онеъматни тасаввур қилиш, тилдаги шукр, яъни неъмат берувчини мақташ,ҳамда бошқа аъзоларнинг шукри, яъни неъматга муносиб равишқа муносабат билдириш. Шунинг учун маъно оқишига қараб, баъзан қадрига етмайди, ёки бурчини бажармайди, ёки шукр қилмайди деб таржима қилинади.
[33]Ҳадид 57/22, Қоф 50/18.
[34]Бу оятдаги «мўминлар» иборасини «Қуръонга эргашган ва унга амал қилганлар» деб тафсир қилган Имом Мотрудий.
[35]Ҳақни эшитишдан юз ўгирган ва ҳақни тан олмаган инсонларни Аллоҳ Қуръоннинг баъзи оятларида кар, кўр ва соқов деб атаган. Ўликларни эшитмаслиги ҳақидаги яна бир оят: Фатир 35/11.
[36]Бу оятнинг далолатича, Аллоҳдан ҳидоят сўраб интилганларга агар Аллоҳ ҳидоят берса, шунда улар ҳидоят топган ва мўмин бўлган бўлади (Таъвилоти Аҳли Сунна).
[37]Аллоҳ таоло тарафидан кофирлар учун таҳдид қилиб берилган сўз шу оятларда айтилган: Ҳуд 11/119, Сажда 32/13.
[38]Қиёматда ер тилга кириб гапиради. Инсонларга хабар беради. (Қаранг: Залзала 99/1-5) бу ҳолат қиёмат қоим бўлганидан кейинги ҳолат эканига келгусидаги 85- оят ҳам далолат қилади.
[39]Марям 19/68-69.
[40]Бу савол иборани айнан зиддини ифодалайди. Яъни, пайғамбарларга юборилган ваҳийлар Менинг оятларим эканини билиб туриб ҳам, уни ёлғонга чиқарингиз, деган маъно чиқади. Буни таг маъно дейилади.
[41]Қиёматда ёлғончилар гапира олмай қолади (Мурсалат 77/34-35).
[42]Бу истисно 89- оятда келтирилган.
[43]Унга деганда, Аллоҳниг ҳисоб-китобига, Унинг ҳукмига деб тушунилади.
[44]Бу кишилар катта гуноҳларга қўл урмаган ёки ундан тавба қилиб қайтган ва ўзини тузатган мўмин кишилардир. (Қаранг: Нисо 4/31, Нажм 53/32) ундай кимсалар дунё ҳаётида иккала дунёда ҳам чиройли ҳаёт сўрайдиган ва шунга муносиб бўладиган ишлар билан машғул бўлган кимсалардир. Бақара 2/201-202.
Изоҳ қўшиш