7. Аъроф сураси

7. Аъроф сураси

بِسْمِ اللهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيم‎

Яхшилиги чексиз ва меҳрибон – Aллоҳ номи билан.

7:1

الٓمٓص

Алиф! Лам! Мим! Сод!^[1]

7:2

كِتَابٌ أُنْزِلَ إِلَيْكَ فَلَا يَكُنْ فِي صَدْرِكَ حَرَجٌ مِنْهُ لِتُنْذِرَ بِهِ وَذِكْرَىٰ لِلْمُؤْمِنِينَ

Бу китоб сенга – у билан огоҳлантиришинг ва мўминларга эслатма (насиҳат) бўлсин деб туширилди, ундан юрагингда сиқилиш (шубҳа) бўлмасин.

7:3

اتَّبِعُوا مَا أُنْزِلَ إِلَيْكُمْ مِنْ رَبِّكُمْ وَلَا تَتَّبِعُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِيَاءَ ۗ قَلِيلًا مَا تَذَكَّرُونَ

Яратган Эгангиздан сизларга нозил қилинган (китоб)га эргашинглар, Ундан бошқа авлиёларга (арбобларга) эргашманглар^[2]. Жуда ҳам кам насиҳат оласизлар^[3].

7:4

وَكَمْ مِنْ قَرْيَةٍ أَهْلَكْنَاهَا فَجَاءَهَا بَأْسُنَا بَيَاتًا أَوْ هُمْ قَائِلُونَ

Биз қанчадан-қанча жамиятларни ҳалок қилдик. Уларга (қаҳрли) жазомиз – улар ё кечаси ёки кундузи ухлаётганда^[4] келган.

7:5

فَمَا كَانَ دَعْوَاهُمْ إِذْ جَاءَهُمْ بَأْسُنَا إِلَّا أَنْ قَالُوا إِنَّا كُنَّا ظَالِمِينَ

Уларга (қаҳрли) жазомиз келганида қилган фарёдлари фақат шу бўлган: «(Эй воҳ!) Биз ростдан ҳам ҳақсизлик қилувчи (золим) бўлган эканмиз.»

7:6

فَلَنَسْأَلَنَّ الَّذِينَ أُرْسِلَ إِلَيْهِمْ وَلَنَسْأَلَنَّ الْمُرْسَلِينَ

Уларга элчи юборилган кишилардан ҳам сўраймиз, элчи бўлиб юборилган кишиларнинг ўзидан ҳам сўраймиз^[5].

7:7

فَلَنَقُصَّنَّ عَلَيْهِمْ بِعِلْمٍ ۖ وَمَا كُنَّا غَائِبِينَ

Шунда, уларга қилмишларини илмий асосда айтиб берамиз. Чунки, Биз  (улардан) ғойиб^[6] бўлмаганмиз.

7:8

وَالْوَزْنُ يَوْمَئِذٍ الْحَقُّ ۚ فَمَنْ ثَقُلَتْ مَوَازِينُهُ فَأُولَٰئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ

Ўша кунги ҳисоб-китоб ҳақдир. Кимнинг (яхшилик) мезони (ҳисоб-китоби) оғри бўлса, ана шулар нажот топувчилардир.

7:9

وَمَنْ خَفَّتْ مَوَازِينُهُ فَأُولَٰئِكَ الَّذِينَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ بِمَا كَانُوا بِآيَاتِنَا يَظْلِمُونَ

Кимнинг яхшилик мезони (ҳисоб-китоби) оз бўлса, оятларимизга нисбатан ҳақсизлик қилгани учун ўзини хонавайрон қилганлар ана шулар бўлади^[7].

7:10

وَلَقَدْ مَكَّنَّاكُمْ فِي الْأَرْضِ وَجَعَلْنَا لَكُمْ فِيهَا مَعَايِشَ ۗ قَلِيلًا مَا تَشْكُرُونَ

Ер юзига сизларни Биз ерлаштирдик. Унда сизларга яшаш воситаларини ҳам Биз пайдо қилдик. Бироқ, озчилигингиз қадрига етяпсиз.

7:11

وَلَقَدْ خَلَقْنَاكُمْ ثُمَّ صَوَّرْنَاكُمْ ثُمَّ قُلْنَا لِلْمَلَائِكَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِيسَ لَمْ يَكُنْ مِنَ السَّاجِدِينَ

Шубҳасизки, сизларни Биз яратганмиз, сўнгра сизларга шакл берганмиз^[8]. Кейин фаришталарга: «Одамга сажда қилинглар», дедик. Иблисдан бошқа бари сажда қилди. У сажда қилувчилардан бўлмади.

7:12

قَالَ مَا مَنَعَكَ أَلَّا تَسْجُدَ إِذْ أَمَرْتُكَ ۖ قَالَ أَنَا خَيْرٌ مِنْهُ خَلَقْتَنِي مِنْ نَارٍ وَخَلَقْتَهُ مِنْ طِينٍ

«Сенга нима тўсқинлик қилдики, (саждага) буюрганимда сажда қилмаяпсан?», деди Аллоҳ. Иблис эса: «Мен ундан яхшиман. Мени ўтдан яратдинг, уни лойдан яратдинг», деди.

7:13

قَالَ فَاهْبِطْ مِنْهَا فَمَا يَكُونُ لَكَ أَنْ تَتَكَبَّرَ فِيهَا فَاخْرُجْ إِنَّكَ مِنَ الصَّاغِرِينَ

“Туш у ердан!^[9] Сени унда катта кетиб юришга ҳақинг йўқ. Чиқ-йўқол! Сен хор бўлувчилардансан”, деди (Аллоҳ).

7:14

قَالَ أَنْظِرْنِي إِلَىٰ يَوْمِ يُبْعَثُونَ

«Улар қайта тириладиган кунгача менга муҳлат бер», деди (Иблис).

7:15

قَالَ إِنَّكَ مِنَ الْمُنْظَرِينَ

“Сен муҳлат берилганлардан^[10] бирисан”, деди (Аллоҳ).

7:16

قَالَ فَبِمَا أَغْوَيْتَنِي لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَكَ الْمُسْتَقِيمَ

Иблис айтдики: “(Эй Аллоҳ,) мени адашган аҳволга солганинг учун,^[11] мен ҳам улар (ни нонкўр қилиш) учун Сени тўғри йўлингга ўтириб оламан.

7:17

ثُمَّ لَآتِيَنَّهُمْ مِنْ بَيْنِ أَيْدِيهِمْ وَمِنْ خَلْفِهِمْ وَعَنْ أَيْمَانِهِمْ وَعَنْ شَمَائِلِهِمْ ۖ وَلَا تَجِدُ أَكْثَرَهُمْ شَاكِرِينَ

Кейин олдиларидан, орқаларидан, ўнгларидан ва чапларидан келавераман; кўпчилиги вазифасини бажармаслигини кўрасан.”

7:18

قَالَ اخْرُجْ مِنْهَا مَذْءُومًا مَدْحُورًا ۖ لَمَنْ تَبِعَكَ مِنْهُمْ لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ مِنْكُمْ أَجْمَعِينَ

(Аллоҳ) шундай деди: “Айбдор ва ҳайдалган ҳолда чиқ у ердан! Улардан сенга ким эргашса, албатта, жаҳаннамни сизларнинг барчангиз ила тўлдираман.”

7:19

وَيَا آدَمُ اسْكُنْ أَنْتَ وَزَوْجُكَ الْجَنَّةَ فَكُلَا مِنْ حَيْثُ شِئْتُمَا وَلَا تَقْرَبَا هَٰذِهِ الشَّجَرَةَ فَتَكُونَا مِنَ الظَّالِمِينَ

(Аллоҳ шундай деди): “Эй Одам, сен ва жуфтинг шу боғни^[12] маскан тутинглар. Ёқтирган жойингиздан еяверинглар. Лекин, бу дарахтга яқинлашманг, акс ҳолда, ҳақсизлик қилувчи (золим) бўлиб қоласизлар.”

7:20

فَوَسْوَسَ لَهُمَا الشَّيْطَانُ لِيُبْدِيَ لَهُمَا مَا وُورِيَ عَنْهُمَا مِنْ سَوْآتِهِمَا وَقَالَ مَا نَهَاكُمَا رَبُّكُمَا عَنْ هَٰذِهِ الشَّجَرَةِ إِلَّا أَنْ تَكُونَا مَلَكَيْنِ أَوْ تَكُونَا مِنَ الْخَالِدِينَ

Кейин шайтон у иккаласининг тўсилган баданини ўзларига очилиши учун васваса қилиб: “Роббингиз сизларни бекорга бу дарахтдан ман қилгани йўқ, иккалангиз ҳукмрон^[13] бўлиб қолмаслигингиз, ёки ўлимсизлашиб қолмаслигингиз учунгина ман қилди” деди.

7:21

وَقَاسَمَهُمَا إِنِّي لَكُمَا لَمِنَ النَّاصِحِينَ

Ва у иккаласига: “Мен сизларга насиҳат қилувчиларданман/самимийман”, деб қасам ичди.

7:22

فَدَلَّاهُمَا بِغُرُورٍ ۚ فَلَمَّا ذَاقَا الشَّجَرَةَ بَدَتْ لَهُمَا سَوْآتُهُمَا وَطَفِقَا يَخْصِفَانِ عَلَيْهِمَا مِنْ وَرَقِ الْجَنَّةِ ۖ وَنَادَاهُمَا رَبُّهُمَا أَلَمْ أَنْهَكُمَا عَنْ تِلْكُمَا الشَّجَرَةِ وَأَقُلْ لَكُمَا إِنَّ الشَّيْطَانَ لَكُمَا عَدُوٌّ مُبِينٌ

Охир-оқибат алдов билан уларни (мақомидан) туширди. Дарахтдан тотган маҳал, иккаласининг тўсилган баданлари ўзларига кўриниб қолди, иккаласи ҳам боғдаги япроқлардан устма-уст қўйиб ўранишни бошлади. Яратган Эгаси уларга нидо қилиб: «Иккалангизни ҳам бу дарахтдан ман қилмаганмидим, шайтон сизларнинг очиқ-ойдин душманингиз демаганмидим?» деб нидо қилди.

7:23

قَالَا رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ

Улар: “Эй яратган Эгамиз! Биз ўзимизга зулм қилдик. Агар бизни кечирмасанг ва бизга раҳм қилмасанг хонавайрон бўламиз”- дедилар.

 

7:24

قَالَ اهْبِطُوا بَعْضُكُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ ۖ وَلَكُمْ فِي الْأَرْضِ مُسْتَقَرٌّ وَمَتَاعٌ إِلَىٰ حِينٍ

(Аллоҳ): “(Бу маскандан) тушинглар. Бир-бирингизга душмансиз. Сизларга шу юртда қоладиган жой ва бир муддатгача (ҳаёт учун керакли) нарсалар бор^[14]”- деди.

7:25

قَالَ فِيهَا تَحْيَوْنَ وَفِيهَا تَمُوتُونَ وَمِنْهَا تُخْرَجُونَ

«У ерда яшайсизлар, у ерда ўласизлар ва у ердан (қайта тирилиб) чиқариласизлар»- деди.

7:26

يَا بَنِي آدَمَ قَدْ أَنْزَلْنَا عَلَيْكُمْ لِبَاسًا يُوَارِي سَوْآتِكُمْ وَرِيشًا ۖ وَلِبَاسُ التَّقْوَىٰ ذَٰلِكَ خَيْرٌ ۚ ذَٰلِكَ مِنْ آيَاتِ اللَّهِ لَعَلَّهُمْ يَذَّكَّرُونَ

“Эй Одам болалари! Сизларга танангизни ёпадиган ва (сизларни) чиройли кўрсатадиган кийим (яратиш имконини) бердик. (Сизларни) ҳимоя қиладиган кийим – шу энг яхши кийим^[15]. Бу Аллоҳнинг оятمаридандир, насиҳат олгайсизлар!

7:27

يَا بَنِي آدَمَ لَا يَفْتِنَنَّكُمُ الشَّيْطَانُ كَمَا أَخْرَجَ أَبَوَيْكُمْ مِنَ الْجَنَّةِ يَنْزِعُ عَنْهُمَا لِبَاسَهُمَا لِيُرِيَهُمَا سَوْآتِهِمَا ۗ إِنَّهُ يَرَاكُمْ هُوَ وَقَبِيلُهُ مِنْ حَيْثُ لَا تَرَوْنَهُمْ ۗ إِنَّا جَعَلْنَا الشَّيَاطِينَ أَوْلِيَاءَ لِلَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ

Эй одам болалари! Шайтон ота-онангизни тўсилган баданларини бир-бирига кўрсатиш учун кийимларини ечтириб, боғдан чиқариб юборганидек, сизларни ҳам фитналаб қўймасин. У (шайтон) ва унинг туридагилар сиз уларни кўрмайдиган ердан сизларни кўриб туради. Биз шайтонларни ишонмайдиганларнинг яқин дўсти/хожаси қилиб қўйдик.

7:28

وَإِذَا فَعَلُوا فَاحِشَةً قَالُوا وَجَدْنَا عَلَيْهَا آبَاءَنَا وَاللَّهُ أَمَرَنَا بِهَا ۗ قُلْ إِنَّ اللَّهَ لَا يَأْمُرُ بِالْفَحْشَاءِ ۖ أَتَقُولُونَ عَلَى اللَّهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ

(Мушриклар) қабиҳ иш қилишганида: “Ота-боболаримизни шу ҳолатда кўрганмиз, Аллоҳ бизга шуни буюрган”, дейишади. (Сен уларга): “Аллоҳ қабиҳ ишларга буюрмайди. Ўзингиз билмайдиган нарсаларни Аллоҳга тўқиб айтаверасизларми?!” де.

7:29

قُلْ أَمَرَ رَبِّي بِالْقِسْطِ ۖ وَأَقِيمُوا وُجُوهَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ وَادْعُوهُ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ ۚ كَمَا بَدَأَكُمْ تَعُودُونَ

Айт: “Яратган Эгам тўғриликка буюрди. Сажда қилинадиган (Аллоҳга бўйин эгадиган) ҳар ерда бутунлай Унга йўналинглар, динга ҳеч нарса қўшмасдан Унга дуо қилинглар. Сизларни (яратишни) қандай бошлаган бўлса, (охиратда ҳаётга) ана шундай қайтасизлар^[16].

7:30

فَرِيقًا هَدَىٰ وَفَرِيقًا حَقَّ عَلَيْهِمُ الضَّلَالَةُ ۗ إِنَّهُمُ اتَّخَذُوا الشَّيَاطِينَ أَوْلِيَاءَ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَيَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ مُهْتَدُونَ

(Аллоҳ инсонлардан) бир қисмини тўғри йўлга солди. Бошқа бир қисми эса йўлдан адашишга лойиқ бўлди. Йўлдан адашганлар Аллоҳни қўйиб, шайтонларни/ёвузларни ўзларига дўст/хожа тутинган яна ўзларини тўғри йўлда деб ҳисоблаган кимсалардир.

7:31

يَا بَنِي آدَمَ خُذُوا زِينَتَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ وَكُلُوا وَاشْرَبُوا وَلَا تُسْرِفُوا ۚ إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ

Эй одам болалари! Ҳар бир сажда вақтида зийнатларингизни (ташқи, кўркам кийимингизни^[17]) кийинг. Еб-ичинглар-у, бироқ, ҳаддан ошманглар. Аллоҳ ҳаддан ошувчиларни ёқтирмайди.

7:32

قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِينَةَ اللَّهِ الَّتِي أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَالطَّيِّبَاتِ مِنَ الرِّزْقِ ۚ قُلْ هِيَ لِلَّذِينَ آمَنُوا فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا خَالِصَةً يَوْمَ الْقِيَامَةِ ۗ كَذَٰلِكَ نُفَصِّلُ الْآيَاتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ

Айт: «Аллоҳнинг Ўз бандаларига чиқарган зийнатини ва покиза ризқларни ким ҳаром қилди?» Айт: “Улар дунё ҳаётида асосан мўминлар учун^[18]. Қиёмат куни эса, у фақат мўминларга хос бўлади.” Биладиган кишиларга оятларимизни мана шундай тафсилотлаб беряпмиз^[19].

7:33

قُلْ إِنَّمَا حَرَّمَ رَبِّيَ الْفَوَاحِشَ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَمَا بَطَنَ وَالْإِثْمَ وَالْبَغْيَ بِغَيْرِ الْحَقِّ وَأَنْ تُشْرِكُوا بِاللَّهِ مَا لَمْ يُنَزِّلْ بِهِ سُلْطَانًا وَأَنْ تَقُولُوا عَلَى اللَّهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ

Айт: “Яратган Эгам фақат ошкор ва яширин қабиҳликларни^[20], гуноҳ турларини^[21], ноҳақ тажовузкорликни, у ҳақида ҳеч қандай далил туширмаган нарсани Аллоҳга шерик қилишингизни ва Аллоҳ ҳақида билмайдиган нарсангизни гапириб юришингизни тақиқлаган”.

7:34

وَلِكُلِّ أُمَّةٍ أَجَلٌ ۖ فَإِذَا جَاءَ أَجَلُهُمْ لَا يَسْتَأْخِرُونَ سَاعَةً ۖ وَلَا يَسْتَقْدِمُونَ

Ҳар бир умматнинг ажали^[22] бор. Ажали келганида, уни бир он ортга ҳам, илгарига ҳам суришни талаб қилолмайдилар.

7:35

يَا بَنِي آدَمَ إِمَّا يَأْتِيَنَّكُمْ رُسُلٌ مِنْكُمْ يَقُصُّونَ عَلَيْكُمْ آيَاتِي ۙ فَمَنِ اتَّقَىٰ وَأَصْلَحَ فَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ

Эй Одам болалари! Орангиздан элчилар келиб, сизларга оятларимни тушунтириб берганида, кимки гуноҳлардан сақланиб ўзини тузатса, уларга ҳеч қандай қўрқув йўқ, хафа^[23] ҳам бўлмайдилар.

7:36

وَالَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا وَاسْتَكْبَرُوا عَنْهَا أُولَٰئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ ۖ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ

Оятларимизни ёлғонга чиқарган ва улардан ўзини катта тутганлар – ўшалар жаҳаннам аҳлидир^[24]. Улар унда ўлимсиз-мангу қолади.

7:37

فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَىٰ عَلَى اللَّهِ كَذِبًا أَوْ كَذَّبَ بِآيَاتِهِ ۚ أُولَٰئِكَ يَنَالُهُمْ نَصِيبُهُمْ مِنَ الْكِتَابِ ۖ حَتَّىٰ إِذَا جَاءَتْهُمْ رُسُلُنَا يَتَوَفَّوْنَهُمْ قَالُوا أَيْنَ مَا كُنْتُمْ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ ۖ قَالُوا ضَلُّوا عَنَّا وَشَهِدُوا عَلَىٰ أَنْفُسِهِمْ أَنَّهُمْ كَانُوا كَافِرِينَ

Аллоҳга бирон-бир ёлғон тўнкаган ёки Унинг оятларини ёлғонга чиқарган кишидан ҳам золим киши борми?! Уларга Китобда ёзиб қўйилган азобдан) насибалари етиб боради^[25]. Токи уларнинг жонини олувчи элчиларимиз (фаришталар) келиб, уларга: «Аллоҳдан бошқа дуо қиладиганларингиз қани, қаерда?», дейишганида, «Улар биздан ғойиб бўлди!» деб жавоб беради ва ўзларини кофир эканига шахсан ўзлари гувоҳ бўлади.

7:38

قَالَ ادْخُلُوا فِي أُمَمٍ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِكُمْ مِنَ الْجِنِّ وَالْإِنْسِ فِي النَّارِ ۖ كُلَّمَا دَخَلَتْ أُمَّةٌ لَعَنَتْ أُخْتَهَا ۖ حَتَّىٰ إِذَا ادَّارَكُوا فِيهَا جَمِيعًا قَالَتْ أُخْرَاهُمْ لِأُولَاهُمْ رَبَّنَا هَٰؤُلَاءِ أَضَلُّونَا فَآتِهِمْ عَذَابًا ضِعْفًا مِنَ النَّارِ ۖ قَالَ لِكُلٍّ ضِعْفٌ وَلَٰكِنْ لَا تَعْلَمُونَ

Аллоҳ уларга: «Сизлардан илгари келиб яшаган инсон ва жинларга қўшилиб мана жаҳаннамга киринглар!» дейди. У ерга кирган ҳар бир жамоа ўзига ўхшаганларни лаънатлайди. Токи у ерда бир-бири билан учрашганида, кейингилар аввалгилар учун: “Эй яратган Эгамиз! Бизни мана шулар адаштирган, уларга жаҳаннам (азоби)дан орттириб қўй^[26]”- дейишади. Аллоҳ эса: «(Сизлардан) ҳар кимга ортиш бор, лекин билмаяпсизлар» дейди.

7:39

وَقَالَتْ أُولَاهُمْ لِأُخْرَاهُمْ فَمَا كَانَ لَكُمْ عَلَيْنَا مِنْ فَضْلٍ فَذُوقُوا الْعَذَابَ بِمَا كُنْتُمْ تَكْسِبُونَ

Илгаргилар кейингиларга: «Сизни биздан афзаллик тарафингиз йўқ. Қилмишингизга яраша азобни тотаверинглар» дейишади.

7:40

إِنَّ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا وَاسْتَكْبَرُوا عَنْهَا لَا تُفَتَّحُ لَهُمْ أَبْوَابُ السَّمَاءِ وَلَا يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ حَتَّىٰ يَلِجَ الْجَمَلُ فِي سَمِّ الْخِيَاطِ ۚ وَكَذَٰلِكَ نَجْزِي الْمُجْرِمِينَ

Оятларимизни ёлғонга чиқарганлар ва улардан ўзини катта тутганларга осмон эшиклари очилмайди, туя игна тешигидан ўтмагунича жаннатга кирмайдилар^[27]. Биз жиноятчиларни шундай жазолаймиз.

7:41

لَهُمْ مِنْ جَهَنَّمَ مِهَادٌ وَمِنْ فَوْقِهِمْ غَوَاشٍ ۚ وَكَذَٰلِكَ نَجْزِي الظَّالِمِينَ

Уларга кўрпа-тўшак ҳам, устларига ёпинчиқ ҳам жаҳаннамдан (берилади). Ҳақсизлик қилувчиларни шундай жазолаймиз.

7:42

وَالَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَا نُكَلِّفُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا أُولَٰئِكَ أَصْحَابُ الْجَنَّةِ ۖ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ

Имон келтирган ва хайрли ишларни амалга оширганлар жаннат аҳлидир. Улар унда ўлимсиз-мангу қолади. Зеро, Биз ҳеч кимга тоқатидан ташқари нарсага таклиф қилмаймиз.

7:43

وَنَزَعْنَا مَا فِي صُدُورِهِمْ مِنْ غِلٍّ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهِمُ الْأَنْهَارُ ۖ وَقَالُوا الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي هَدَانَا لِهَٰذَا وَمَا كُنَّا لِنَهْتَدِيَ لَوْلَا أَنْ هَدَانَا اللَّهُ ۖ لَقَدْ جَاءَتْ رُسُلُ رَبِّنَا بِالْحَقِّ ۖ وَنُودُوا أَنْ تِلْكُمُ الْجَنَّةُ أُورِثْتُمُوهَا بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ

(Жаннатда) кўнглидаги ёмон ҳис-туйғуни^[28] олиб ташлаймиз, остларидан анҳорлар оқиб туради ва улар: “Аллоҳга олқиш-у мақтовлар бўлсин! Бизни бунга у йўлалди. Аллоҳ бизни бу йўлга солмаганида, биз ўзимизча топа олмасдик. Яратган Эгамизнинг элчилари ҳақиқатни олиб келган экан”, дейди. Уларга шундай дейилади: «Мана сизга жаннат! Қилган ишларингиз эвазига у сизларга мерос қилиб берилди.»

7:44

وَنَادَىٰ أَصْحَابُ الْجَنَّةِ أَصْحَابَ النَّارِ أَنْ قَدْ وَجَدْنَا مَا وَعَدَنَا رَبُّنَا حَقًّا فَهَلْ وَجَدْتُمْ مَا وَعَدَ رَبُّكُمْ حَقًّا ۖ قَالُوا نَعَمْ ۚ فَأَذَّنَ مُؤَذِّنٌ بَيْنَهُمْ أَنْ لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الظَّالِمِينَ

Жаннат аҳли жаҳаннам аҳлига (қараб): «Яратган Эгамизнинг бизга берган сўзи рост эканини кўрдик. Сизлар ҳам яратган Эгангиз берган сўз ростлигини кўрдингизми?», деб нидо қилади. Улар: «Ҳа!», деб жавоб беради. Шунда ўрталарида бир жарчи: “Ҳақсизлик қилувчи (золим)ларга Аллоҳнинг лаънати бўлсин!” деб эълон қилади.

7:45

الَّذِينَ يَصُدُّونَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ وَيَبْغُونَهَا عِوَجًا وَهُمْ بِالْآخِرَةِ كَافِرُونَ

Улар Аллоҳнинг йўлидан тўсадиган ва у йўлни эгри (нотўғри) кўрсатишга уринадиган ва охиратга ишонмайдиган кишилардир.

7:46

وَبَيْنَهُمَا حِجَابٌ ۚ وَعَلَى الْأَعْرَافِ رِجَالٌ يَعْرِفُونَ كُلًّا بِسِيمَاهُمْ ۚ وَنَادَوْا أَصْحَابَ الْجَنَّةِ أَنْ سَلَامٌ عَلَيْكُمْ ۚ لَمْ يَدْخُلُوهَا وَهُمْ يَطْمَعُونَ

Жаннат ила жаҳаннам орасида тўсиқ бўлади. Аъроф тепасида бир-қанча кишилар бўлади. Улар ҳар кимни юз-симосидан танийди. Жаннат аҳли-ю, лекин ҳали ҳануз у ерга кирмаганларга (қараб): «Сизларга эсон-омонлик бўлади» деб нидо қиладилар^[29].

7:47

وَإِذَا صُرِفَتْ أَبْصَارُهُمْ تِلْقَاءَ أَصْحَابِ النَّارِ قَالُوا رَبَّنَا لَا تَجْعَلْنَا مَعَ الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ

Уларнинг кўзлари (у ерда мангу қоладиган) жаҳаннам аҳли тарафига бурилганда: “Эй яратган Эгамиз! Бизни бу ҳақсизлик қилувчи қавм билан бирга қилиб қўйма”, дейишади.

7:48

وَنَادَىٰ أَصْحَابُ الْأَعْرَافِ رِجَالًا يَعْرِفُونَهُمْ بِسِيمَاهُمْ قَالُوا مَا أَغْنَىٰ عَنْكُمْ جَمْعُكُمْ وَمَا كُنْتُمْ تَسْتَكْبِرُونَ

Аъроф аҳолиси юз-симосидан таниб оладиган кишиларга шундай нидо қилади: “Сизларнинг жамоатингиз ҳам, катта кетишингиз ҳам ўзингизга асқатмади-ку!

7:49

أَهَٰؤُلَاءِ الَّذِينَ أَقْسَمْتُمْ لَا يَنَالُهُمُ اللَّهُ بِرَحْمَةٍ ۚ ادْخُلُوا الْجَنَّةَ لَا خَوْفٌ عَلَيْكُمْ وَلَا أَنْتُمْ تَحْزَنُونَ

Сизлар: «Аллоҳнинг раҳмати уларга тегмайди» деб қасам ичган кишилар мана шулармиди?” (дейди. Аслида). Уларга: “Жаннатга киринглар. Сизларга қўрқув ҳам йўқ, сизлар хафа ҳам бўлмайсизлар” (дейилади).

7:50

وَنَادَىٰ أَصْحَابُ النَّارِ أَصْحَابَ الْجَنَّةِ أَنْ أَفِيضُوا عَلَيْنَا مِنَ الْمَاءِ أَوْ مِمَّا رَزَقَكُمُ اللَّهُ ۚ قَالُوا إِنَّ اللَّهَ حَرَّمَهُمَا عَلَى الْكَافِرِينَ

Улар жаннат аҳлига нидо қилиб: «Сувингиздан ёки Аллоҳнинг сизга эриштирган нарсаларидан бизга ҳам улашинглар», деганида, жаннат аҳли (уларга жавобан): «Аллоҳ у иккаласини ҳам кофирларга ман қилди»- дейди.

7:51

الَّذِينَ اتَّخَذُوا دِينَهُمْ لَهْوًا وَلَعِبًا وَغَرَّتْهُمُ الْحَيَاةُ الدُّنْيَا ۚ فَالْيَوْمَ نَنسَاهُمْ كَمَا نَسُوا لِقَاءَ يَوْمِهِمْ هَـٰذَا وَمَا كَانُوا بِآيَاتِنَا يَجْحَدُونَ

Дунё ҳаётига алданиб динини беҳуда ўйин-кулгига айлантириб олганларни^[30], ўзлари бу кунги учрашувни унутгани ва билиб туриб оятларимизни ёлғонга чиқаргани каби, Биз ҳам уларни унутамиз.

7:52

وَلَقَدْ جِئْنَاهُم بِكِتَابٍ فَصَّلْنَاهُ عَلَىٰ عِلْمٍ هُدًى وَرَحْمَةً لِّقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ

Шубҳасизки, Биз уларга Ўзимиз илм асосида тафсилотлаб берган, (унга) ишонадиган кишиларга қўлланма/раҳнамо ва раҳмат бўладиган китоб^[31] келтириб бердик.

7:53

هَلْ يَنظُرُونَ إِلَّا تَأْوِيلَهُ ۚ يَوْمَ يَأْتِي تَأْوِيلُهُ يَقُولُ الَّذِينَ نَسُوهُ مِن قَبْلُ قَدْ جَاءَتْ رُسُلُ رَبِّنَا بِالْحَقِّ فَهَل لَّنَا مِن شُفَعَاءَ فَيَشْفَعُوا لَنَا أَوْ نُرَدُّ فَنَعْمَلَ غَيْرَ الَّذِي كُنَّا نَعْمَلُ ۚ قَدْ خَسِرُوا أَنفُسَهُمْ وَضَلَّ عَنْهُم مَّا كَانُوا يَفْتَرُونَ

Улар Қуръоннинг таъвилидан бошқа нарса кутмаяпти. Унинг таъвили (қиёмат) келадиган куни, ундан олдин у кунни унутганлар: “Албатта, Яратган Эгамизнинг элчилари ҳақни келтиришган экан. Бизни шафоат қиладиганлар борми ўзи, энди бизни шафоат қилсин^[32], ёки, ортга қайтарилайлик, шунда, қилиб ўтган ишларимиздан бошқача иш қиламиз!” деб қолишади.  Улар ўзларини хонавайрон қилиб бўлган, тўқиб чиқарган (шафоатчи)лари улардан ғойиб бўлган (бўлади).

7:54

إِنَّ رَبَّكُمُ اللَّـهُ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَىٰ عَلَى الْعَرْشِ يُغْشِي اللَّيْلَ النَّهَارَ يَطْلُبُهُ حَثِيثًا وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ وَالنُّجُومَ مُسَخَّرَاتٍ بِأَمْرِهِ ۗ أَلَا لَهُ الْخَلْقُ وَالْأَمْرُ ۗ تَبَارَكَ اللَّـهُ رَبُّ الْعَالَمِينَ

Албатта, сизларнинг яратган Эгангиз Аллоҳдир, У ер-у осмонларни олти кунда (олти даврда) яратиб, кейин бошқарувни (Аршни)^[33] эгаллади. Кундузни доимий тақиб қиладиган тун билан кундузни ўраб қўяди. Қуёш, ой ва юлдузларни ҳам Ўз буйруғига кўра, хизматингизга берилган ҳолда яратди^[34]. Билиб қўйинг, яратиш ҳам буйруқ бериш ҳам Унинг иши. Борлиқларнинг яратган эгаси бўлмиш Аллоҳ нақадар буюкдир.

7:55

ادْعُوا رَبَّكُمْ تَضَرُّعًا وَخُفْيَةً ۚ إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُعْتَدِينَ

Яратган Эгангизга ўтиниб ва махфий дуо қилинглар. У (дуода) ҳаддан ошувчиларни ёқтирмайди^[35].

7:56

وَلَا تُفْسِدُوا فِي الْأَرْضِ بَعْدَ إِصْلَاحِهَا وَادْعُوهُ خَوْفًا وَطَمَعًا ۚ إِنَّ رَحْمَتَ اللَّـهِ قَرِيبٌ مِّنَ الْمُحْسِنِينَ

Тартиб ўрнатилгандан кейин ер юзида бузғунчилик қилманглар. Унга (азобидан) қўрққан ва (раҳматидан) умид қилган ҳолда дуо қилинглар. Аллоҳнинг раҳмати муҳсинларга яқиндир.

7:57

وَهُوَ الَّذِي يُرْسِلُ الرِّيَاحَ بُشْرًا بَيْنَ يَدَيْ رَحْمَتِهِ ۖ حَتَّىٰ إِذَا أَقَلَّتْ سَحَابًا ثِقَالًا سُقْنَاهُ لِبَلَدٍ مَّيِّتٍ فَأَنزَلْنَا بِهِ الْمَاءَ فَأَخْرَجْنَا بِهِ مِن كُلِّ الثَّمَرَاتِ ۚ كَذَٰلِكَ نُخْرِجُ الْمَوْتَىٰ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ

У Ўз раҳматини (ёмғирини) юборишидан олдин шамолларни хушхабар қилиб юборади^[36]. Шамоллар (ёмғир юкланган) оғир булутларни ташиб келганида уни ўлик ерга ташитамиз, кейин у ерга сув тушириб, у билан турли маҳсулотлар чиқарамиз. Ўликларни ҳам (тупроқдан) мана шу шаклда чиқарамиз. Насиҳат олгайсизлар!

7:58

وَالْبَلَدُ الطَّيِّبُ يَخْرُجُ نَبَاتُهُ بِإِذْنِ رَبِّهِ ۖ وَالَّذِي خَبُثَ لَا يَخْرُجُ إِلَّا نَكِدًا ۚ كَذَٰلِكَ نُصَرِّفُ الْآيَاتِ لِقَوْمٍ يَشْكُرُونَ

Унумли ернинг ўсимлиги яратган Эгасининг изни ила (осонликча) чиқаверади. Унумсиз ернинг экини эса қийин чиқади. Қадрига етадиган кишилар учун оятларни фарқли услубларда тушунтириб беряпмиз.

7:59

لَقَدْ أَرْسَلْنَا نُوحًا إِلَىٰ قَوْمِهِ فَقَالَ يَا قَوْمِ اعْبُدُوا اللَّـهَ مَا لَكُم مِّنْ إِلَـٰهٍ غَيْرُهُ إِنِّي أَخَافُ عَلَيْكُمْ عَذَابَ يَوْمٍ عَظِيمٍ

Шубҳасизки, Нуҳни (ҳам) ўз халқига элчи қилиб Биз юборганмиз. Шунда у: “Эй халқим! Аллоҳга қуллик қилинг; сиз учун учун Ундан бошқа илоҳ йўқ. Сизларга буюк куннинг азоби келишидан қўрқаман”, деди.

7:60

قَالَ الْمَلَأُ مِن قَوْمِهِ إِنَّا لَنَرَاكَ فِي ضَلَالٍ مُّبِينٍ

Қавмининг етакчилари: “(Эй Нуҳ!) “Кўряпмизки сен аниқ гумроҳликдасан”- деди.

7:61

قَالَ يَا قَوْمِ لَيْسَ بِي ضَلَالَةٌ وَلَـٰكِنِّي رَسُولٌ مِّن رَّبِّ الْعَالَمِينَ

У айтди: “Эй халқим! Менда ҳеч қандай гумроҳлик йўқ. Аксинча, мен борлиқларни яратган Эгасининг элчисиман

.

7:62

أُبَلِّغُكُمْ رِسَالَاتِ رَبِّي وَأَنصَحُ لَكُمْ وَأَعْلَمُ مِنَ اللَّـهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ

Мен сизларга яратган Эгамнинг рисолаларини (хабарларини) етказяпман ва сизларга яхшиликни раво кўраман. Сизлар билмаётган нарсани Аллоҳ билдиргани учун биляпман.

7:63

أَوَعَجِبْتُمْ أَن جَاءَكُمْ ذِكْرٌ مِّن رَّبِّكُمْ عَلَىٰ رَجُلٍ مِّنكُمْ لِيُنذِرَكُمْ وَلِتَتَّقُوا وَلَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ

Сизларни огоҳлантирсин, жавобгарликни ҳис қилинг ва сизларга раҳм қилинсин деб орангиздан бир эркак кишига Роббингиздан зикр/эслатма^[37] келганига ажабландингизми?»

7:64

فَكَذَّبُوهُ فَأَنجَيْنَاهُ وَالَّذِينَ مَعَهُ فِي الْفُلْكِ وَأَغْرَقْنَا الَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا ۚ إِنَّهُمْ كَانُوا قَوْمًا عَمِينَ

Ўшанда улар Нуҳни ёлғончига чиқарди. Биз эса уни ва у билан бирга кемага чиққанларни қутқариб, оятларимизни ёлғонга чиқарганларни сувга чўктирдик. Чунки, улар (ҳақни кўрмайдиган) кўр кишиларга айланиб олишган эди.

7:65

وَإِلَىٰ عَادٍ أَخَاهُمْ هُودًا ۗ قَالَ يَا قَوْمِ اعْبُدُوا اللَّـهَ مَا لَكُم مِّنْ إِلَـٰهٍ غَيْرُهُ ۚ أَفَلَا تَتَّقُونَ

Од халқига ҳам ўзларининг биродари Ҳудни (элчи қилиб юборганмиз). У: “Эй халқим! Аллоҳга қуллик қилинглар; сиз учун Ундан бошқа илоҳ йўқ. Наҳот жавобгарликни ҳис қилмасангиз?!” деди.

7:66

قَالَ الْمَلَأُ الَّذِينَ كَفَرُوا مِن قَوْمِهِ إِنَّا لَنَرَاكَ فِي سَفَاهَةٍ وَإِنَّا لَنَظُنُّكَ مِنَ الْكَاذِبِينَ

Халқи орасидан (Ҳудга) қарши чиққан етакчилари: “Кўряпмизки, сен аҳмоқгарчиликдасан, сени аниқ ёлғончилардан деб биламиз”, дейишган.

7:67

قَالَ يَا قَوْمِ لَيْسَ بِي سَفَاهَةٌ وَلَـٰكِنِّي رَسُولٌ مِّن رَّبِّ الْعَالَمِينَ

У эса: “Эй халқим! Менда аҳмоқлик йўқ. Лекин, мен борлиқларни яратган Эгасининг элчисиман.

7:68

أُبَلِّغُكُمْ رِسَالَاتِ رَبِّي وَأَنَا لَكُمْ نَاصِحٌ أَمِينٌ

Сизларга яратган Эгамнинг рисолаларини (хабарларини) етказяпман. Мен сизлар учун ишончли насиҳатчиман.

7:69

أَوَعَجِبْتُمْ أَن جَاءَكُمْ ذِكْرٌ مِّن رَّبِّكُمْ عَلَىٰ رَجُلٍ مِّنكُمْ لِيُنذِرَكُمْ ۚ وَاذْكُرُوا إِذْ جَعَلَكُمْ خُلَفَاءَ مِن بَعْدِ قَوْمِ نُوحٍ وَزَادَكُمْ فِي الْخَلْقِ بَسْطَةً ۖ فَاذْكُرُوا آلَاءَ اللَّـهِ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ

Сизларни огоҳлантириш учун орангиздан бир эркак кишига яратган Эгангиздан зикр келганига ажабландингизми? (Роббингиз) Нуҳ халқидан кейин уларнинг ўрнига сизларни келтириб қўйганини ва хилқатингизни баҳайбат қилиб қўйганини эсланглар. Нажот топишингиз учун Аллоҳнинг неъматларини ёдда тутинглар” (деди Ҳуд).

7:70

قَالُوا أَجِئْتَنَا لِنَعْبُدَ اللَّـهَ وَحْدَهُ وَنَذَرَ مَا كَانَ يَعْبُدُ آبَاؤُنَا ۖ فَأْتِنَا بِمَا تَعِدُنَا إِن كُنتَ مِنَ الصَّادِقِينَ

Улар: “(Эй Ҳуд) Бизга фақат Аллоҳга қуллиқ қилиб, ота-боболаримиз қуллик қилиб келган нарсаларни тарк қилишимиз учун келдингми? Агар ростгўй бўлсанг, бизга таҳдид қилаётган нарсангни келтир!” дейишди.

7:71

قَالَ قَدْ وَقَعَ عَلَيْكُم مِّن رَّبِّكُمْ رِجْسٌ وَغَضَبٌ ۖ أَتُجَادِلُونَنِي فِي أَسْمَاءٍ سَمَّيْتُمُوهَا أَنتُمْ وَآبَاؤُكُم مَّا نَزَّلَ اللَّـهُ بِهَا مِن سُلْطَانٍ ۚ فَانتَظِرُوا إِنِّي مَعَكُم مِّنَ الْمُنتَظِرِينَ

У шундай деди: “Сизлар яратган Эгангиздан келадиган азоб ва ғазабга лойиқ бўлиб қоласиз. Аллоҳ у ҳақида ҳеч қандай ҳужжат туширмаган, номларини ўзингиз қўйиб олган нарсалар ҳақида мен билан тортишяпсизми? Ундай бўлса, кутинглар, мен ҳам сизлар билан бирга кутаман.”

7:72

فَأَنجَيْنَاهُ وَالَّذِينَ مَعَهُ بِرَحْمَةٍ مِّنَّا وَقَطَعْنَا دَابِرَ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا ۖ وَمَا كَانُوا مُؤْمِنِينَ

Шундай қилиб, Ҳуд ва у билан биргаларни Ўз марҳаматимиз ила қутқардик. Оятларимизни ёлғонлаганларни илдизини қуритдик. Улар мўмин бўлмади.

7:73

وَإِلَىٰ ثَمُودَ أَخَاهُمْ صَالِحًا ۗ قَالَ يَا قَوْمِ اعْبُدُوا اللَّـهَ مَا لَكُم مِّنْ إِلَـٰهٍ غَيْرُهُ ۖ قَدْ جَاءَتْكُم بَيِّنَةٌ مِّن رَّبِّكُمْ ۖ هَـٰذِهِ نَاقَةُ اللَّـهِ لَكُمْ آيَةً ۖ فَذَرُوهَا تَأْكُلْ فِي أَرْضِ اللَّـهِ ۖ وَلَا تَمَسُّوهَا بِسُوءٍ فَيَأْخُذَكُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ

Самуд халқига ҳам ўзларининг биродари Солиҳни (элчи қилиб юбордик). У шундай деди: “Эй халқим! Аллоҳга қуллик қилинглар; сиз учун Ундан бошқа илоҳ йўқ. Сизларга яратган Эгангиздан очиқ ҳужжат келди. Бу сизларга оят/намуна сифатида Аллоҳдан берилган урғочи туя, уни тек қўйинг; Аллоҳнинг ерида ўтлаб юраверсин. Унга ёмонлик етказманг, акс ҳолда, сизларни аламли азоб тутади.

7:74

وَاذْكُرُوا إِذْ جَعَلَكُمْ خُلَفَاءَ مِن بَعْدِ عَادٍ وَبَوَّأَكُمْ فِي الْأَرْضِ تَتَّخِذُونَ مِن سُهُولِهَا قُصُورًا وَتَنْحِتُونَ الْجِبَالَ بُيُوتًا ۖ فَاذْكُرُوا آلَاءَ اللَّـهِ وَلَا تَعْثَوْا فِي الْأَرْضِ مُفْسِدِينَ

Аллоҳ сизларни Од халқидан кейин ўринбосар/масъуллар қилиб қўйганини ва сизларни ўша заминга жойлаштириб қўйганини Эсланг. Ҳозир ўша заминни текисликларида саройлар қурмоқдасиз ва тоғларини ўйиб уй солмоқдасиз. Шундай экан, Аллоҳнинг неъматларини ёдда тутинг ва ер юзида бузғунчилик қилиб тартибни бузманг.”

7:75

قَالَ الْمَلَأُ الَّذِينَ اسْتَكْبَرُوا مِن قَوْمِهِ لِلَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا لِمَنْ آمَنَ مِنْهُمْ أَتَعْلَمُونَ أَنَّ صَالِحًا مُّرْسَلٌ مِّن رَّبِّهِ ۚ قَالُوا إِنَّا بِمَا أُرْسِلَ بِهِ مُؤْمِنُونَ

Унинг халқи орасидан ўзини катта тутган етакчилари бечораларга – ўзлари орасидан Аллоҳга ишонганларга: “Солиҳ ростдан ҳам яратган Эгасидан элчи бўлиб келганини аниқ биласизларми?”, дейишганида, улар: «Албатта, биз унга юборилган нарсага ишонамиз», деб жавоб беришган.

7:76

قَالَ الَّذِينَ اسْتَكْبَرُوا إِنَّا بِالَّذِي آمَنتُم بِهِ كَافِرُونَ

Ўзини катта тутганлар: “Биз сизлар ишонган нарсага кофирмиз/қаршимиз”, деди.

7:77

فَعَقَرُوا النَّاقَةَ وَعَتَوْا عَنْ أَمْرِ رَبِّهِمْ وَقَالُوا يَا صَالِحُ ائْتِنَا بِمَا تَعِدُنَا إِن كُنتَ مِنَ الْمُرْسَلِينَ

Натижада, яратган Эгасининг буйруғидан бош тортган ҳолда ўша урғочи туяни оёқларини кесиб ўлдириб: “Эй Солиҳ! Агар элчилардан бўлсанг, қани бизга таҳдид қилган нарсангни келтир-чи!”, дедилар.

7:78

فَأَخَذَتْهُمُ الرَّجْفَةُ فَأَصْبَحُوا فِي دَارِهِمْ جَاثِمِينَ

Оқибатда, уларни шундай қаттиқ зилзилада тутдики, турган жойларига қулаб тушдилар^[38].

7:79

فَتَوَلَّىٰ عَنْهُمْ وَقَالَ يَا قَوْمِ لَقَدْ أَبْلَغْتُكُمْ رِسَالَةَ رَبِّي وَنَصَحْتُ لَكُمْ وَلَـٰكِن لَّا تُحِبُّونَ النَّاصِحِينَ

(Солиҳ) улардан айрилди ва: “Эй халқим! Мен сизларга ростдан ҳам яратган Эгамнинг рисоласини (хабарини) етказган, сизларга насиҳат қилган эдим. Лекин, сизлар насиҳат қилувчиларни ёқтирмас экансиз”, деди^[39].

7:80

وَلُوطًا إِذْ قَالَ لِقَوْمِهِ أَتَأْتُونَ الْفَاحِشَةَ مَا سَبَقَكُم بِهَا مِنْ أَحَدٍ مِّنَ الْعَالَمِينَ

Лутни ҳам (элчи қилиб юборганмиз). Ўшанда у ўз халқига шундай деган: “Наҳотки сизлар шу бузуқликни қилсангиз?! Ахир сиздан илгари у ишни оламда ҳеч ким қилмаган!

7:81

إِنَّكُمْ لَتَأْتُونَ الرِّجَالَ شَهْوَةً مِّن دُونِ النِّسَاءِ ۚ بَلْ أَنتُمْ قَوْمٌ مُّسْرِفُونَ

Сизлар аёлларингизни эмас, шаҳват учун ростдан ҳам эркакларга яқинлашяпсиз. Аслида, сизлар ҳаддан ошувчи халқсиз.”

7:82

وَمَا كَانَ جَوَابَ قَوْمِهِ إِلَّا أَن قَالُوا أَخْرِجُوهُم مِّن قَرْيَتِكُمْ ۖ إِنَّهُمْ أُنَاسٌ يَتَطَهَّرُونَ

Халқининг жавоби фақат айтган шу гаплари бўлган: “Уларни юртингиздан чиқариб юборинглар! Улар ўзларини жуда покиза тутадиган инсон эмиш!”

7:83

فَأَنجَيْنَاهُ وَأَهْلَهُ إِلَّا امْرَأَتَهُ كَانَتْ مِنَ الْغَابِرِينَ

Кейин, аёлидан ташқари^[40] унинг барча оила-аъзосини қутқариб қолдик. У (аёл вулқон) кули остида қолганлардан бўлди^[41].

7:84

وَأَمْطَرْنَا عَلَيْهِم مَّطَرًا ۖ فَانظُرْ كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الْمُجْرِمِينَ

Ҳамда Уларнинг тепасига “ёмғир^[42]” ёғдириб юборганмиз. Энди, ўша жиноятчи-гуноҳкорларнинг оқибати қандай бўлганига назар сол.

7:85

وَإِلَىٰ مَدْيَنَ أَخَاهُمْ شُعَيْبًا ۗ قَالَ يَا قَوْمِ اعْبُدُوا اللَّـهَ مَا لَكُم مِّنْ إِلَـٰهٍ غَيْرُهُ ۖ قَدْ جَاءَتْكُم بَيِّنَةٌ مِّن رَّبِّكُمْ ۖ فَأَوْفُوا الْكَيْلَ وَالْمِيزَانَ وَلَا تَبْخَسُوا النَّاسَ أَشْيَاءَهُمْ وَلَا تُفْسِدُوا فِي الْأَرْضِ بَعْدَ إِصْلَاحِهَا ۚ ذَٰلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ

Мадян халқига ҳам ўзларининг биродари Шуайбни (элчи қилиб юбордик). У шундай деди: “Эй Халқим! Аллоҳга қуллик қилинглар; сиз учун Ундан бошқа илоҳ йўқ. Сизларга яратган Эгангиздан очиқ ҳужжат келди. Ўлчовни тўғри ўлчанг, тарозини тўғри тортинг, инсонларни нарсаларини камайтириб берманг, тартибга келтирилганидан кейин ер юзида бузғунчилик қилманг^[43]. Агар мўмин бўлсангиз, сизлар учун мана шу яхши.

7:86

وَلَا تَقْعُدُوا بِكُلِّ صِرَاطٍ تُوعِدُونَ وَتَصُدُّونَ عَن سَبِيلِ اللَّـهِ مَنْ آمَنَ بِهِ وَتَبْغُونَهَا عِوَجًا ۚ وَاذْكُرُوا إِذْ كُنتُمْ قَلِيلًا فَكَثَّرَكُمْ ۖ وَانظُرُوا كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الْمُفْسِدِينَ

Ҳар йўлда ўтириб олиб, Аллоҳга ишонган кишиларни таҳдид қилманг, уларни Аллоҳнинг йўлидан тўсманг, ҳамда у (Аллоҳнинг) йўлида эгрилик пайдо қилишга уринманг. Бир вақтлар озчилик бўлганингизни, кейин Аллоҳ сизларни (сон жиҳатидан) кўпайтириб қўйганини ёдда сақланглар. Бузғунчиларнинг оқибати қандай бўлганига назар солинглар.

7:87

وَإِن كَانَ طَائِفَةٌ مِّنكُمْ آمَنُوا بِالَّذِي أُرْسِلْتُ بِهِ وَطَائِفَةٌ لَّمْ يُؤْمِنُوا فَاصْبِرُوا حَتَّىٰ يَحْكُمَ اللَّـهُ بَيْنَنَا ۚ وَهُوَ خَيْرُ الْحَاكِمِينَ

Орангиздан менга юборилган нарсага ишонганлар бўлса ҳам, ишонмаганлар бўлса ҳам, Аллоҳ орамизда қарорини бергунча чидаб туринглар. Энг яхши қарор берувчи Удир.”

7:88

قَالَ الْمَلَأُ الَّذِينَ اسْتَكْبَرُوا مِن قَوْمِهِ لَنُخْرِجَنَّكَ يَا شُعَيْبُ وَالَّذِينَ آمَنُوا مَعَكَ مِن قَرْيَتِنَا أَوْ لَتَعُودُنَّ فِي مِلَّتِنَا ۚ قَالَ أَوَلَوْ كُنَّا كَارِهِينَ

Шуайб халқининг ўзини катта тутган етакчилари: “Эй Шуайб! Сени ҳам сен билан бирга сенга ишонганларни ҳам юртимиздан аниқ чиқариб юборамиз! Ёки, бизни диний яшаш тарзимизга қайтасизлар”, деди. (Шуайб эса): “Ўзимиз хоҳламасак ҳам – а?” деди.

7:89

قَدِ افْتَرَيْنَا عَلَى اللَّـهِ كَذِبًا إِنْ عُدْنَا فِي مِلَّتِكُم بَعْدَ إِذْ نَجَّانَا اللَّـهُ مِنْهَا ۚ وَمَا يَكُونُ لَنَا أَن نَّعُودَ فِيهَا إِلَّا أَن يَشَاءَ اللَّـهُ رَبُّنَا ۚ وَسِعَ رَبُّنَا كُلَّ شَيْءٍ عِلْمًا ۚ عَلَى اللَّـهِ تَوَكَّلْنَا ۚ رَبَّنَا افْتَحْ بَيْنَنَا وَبَيْنَ قَوْمِنَا بِالْحَقِّ وَأَنتَ خَيْرُ الْفَاتِحِينَ

Аллоҳ бизни сизнинг миллатингиз/динингиздан қутқариб қолганидан кейин унга қайтсак, Аллоҳга ёлғон тўқиган бўламиз-ку! Яратган Эгамиз – Аллоҳ қайтармагунча биз унга қайтмаймиз. Яратган Эгамизнинг илми ҳар нарсани ўз ичига олган. Биз Аллоҳга суяниб-таяндик. Эй яратган Эгамиз! Биз билан халқимиз орасини ҳақ ила очиб бер. Сен (ўртани) энг яхши очувчисан”, деди.

7:90

وَقَالَ الْمَلَأُ الَّذِينَ كَفَرُوا مِن قَوْمِهِ لَئِنِ اتَّبَعْتُمْ شُعَيْبًا إِنَّكُمْ إِذًا لَّخَاسِرُونَ

Халқи орасидан (унга) қаршилик қилган/кофир етакчилари: “Агар Шуайбга эргашсаларинг, сизлар аниқ хонавайрон бўласиз”, деди.

7:91

فَأَخَذَتْهُمُ الرَّجْفَةُ فَأَصْبَحُوا فِي دَارِهِمْ جَاثِمِينَ

Кўп ўтмай уларни қаттиқ зилзила тутдики, турган жойларида қулаб тушдилар.

7:92

الَّذِينَ كَذَّبُوا شُعَيْبًا كَأَن لَّمْ يَغْنَوْا فِيهَا ۚ الَّذِينَ كَذَّبُوا شُعَيْبًا كَانُوا هُمُ الْخَاسِرِينَ

Шуайбни ёлғончига чиқарганлар гўё у юртларда фаровон яшамагандек бўлиб қолди. Шуайбни ёлғончига чиқарганлар хонавайрон бўлди.

7:93

فَتَوَلَّىٰ عَنْهُمْ وَقَالَ يَا قَوْمِ لَقَدْ أَبْلَغْتُكُمْ رِسَالَاتِ رَبِّي وَنَصَحْتُ لَكُمْ ۖ فَكَيْفَ آسَىٰ عَلَىٰ قَوْمٍ كَافِرِينَ

(Шуайб) улардан айрилди ва: “Эй халқим! Мен сизларга ростдан ҳам яратган Эгамнинг рисоласини (хабарини) етказган, сизларга қилган эдим. Энди қандай қилиб қаршилик қиладиган/кофир халққа қайғураман?” деди^[44].

7:94

وَمَا أَرْسَلْنَا فِي قَرْيَةٍ مِّن نَّبِيٍّ إِلَّا أَخَذْنَا أَهْلَهَا بِالْبَأْسَاءِ وَالضَّرَّاءِ لَعَلَّهُمْ يَضَّرَّعُونَ

Қайсики юртга пайғамбар юборган бўлсак, унинг аҳолиси^[45] ялиниб-ёлвориши учун уларни қийинчилик ва машаққатларга тутганмиз^[46].

7:95

ثُمَّ بَدَّلْنَا مَكَانَ السَّيِّئَةِ الْحَسَنَةَ حَتَّىٰ عَفَوا وَّقَالُوا قَدْ مَسَّ آبَاءَنَا الضَّرَّاءُ وَالسَّرَّاءُ فَأَخَذْنَاهُم بَغْتَةً وَهُمْ لَا يَشْعُرُونَ

Кейин, ёмонлик (ёмон кунлар) ўрнига гўзаллик (фаровонлик) алмаштириб қўйдик. Токи (бой бўлиб) кўпайганида: «Ота-боболаримизга ҳам қийинчилик ва машаққатлар етган», дейишган^[47]. Натижада, уларни тўсатдан жазога тутдик, сезмай ҳам қолишган.

7:96

وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَىٰ آمَنُوا وَاتَّقَوْا لَفَتَحْنَا عَلَيْهِم بَرَكَاتٍ مِّنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ وَلَـٰكِن كَذَّبُوا فَأَخَذْنَاهُم بِمَا كَانُوا يَكْسِبُونَ

Агар ўша юртларнинг аҳолиси (элчи келтирган нарсага) ишонса ва жавобгарликни ҳис қилса, уларга ер-у осмондан баракат – мўл-кўлчилик очиб берардик. Лекин, улар ёлғонлади. Биз эса қилмишлари учун уларни жазоладик.

7:97

أَفَأَمِنَ أَهْلُ الْقُرَىٰ أَن يَأْتِيَهُم بَأْسُنَا بَيَاتًا وَهُمْ نَائِمُونَ

Ўша юртларнинг аҳолиси Бизнинг (қаҳрли) жазомиз уларга кечаси ухлаётганида келишидан омондамиди?

7:98

أَوَأَمِنَ أَهْلُ الْقُرَىٰ أَن يَأْتِيَهُم بَأْسُنَا ضُحًى وَهُمْ يَلْعَبُونَ

Ёки, ўша юртларнинг аҳолиси Бизнинг (қаҳрли) жазомиз уларга кундузи^[48] ўйнаб-кулаётганида келишидан омондамиди?

7:99

أَفَأَمِنُوا مَكْرَ اللَّـهِ ۚ فَلَا يَأْمَنُ مَكْرَ اللَّـهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْخَاسِرُونَ

Улар Аллоҳнинг тадбиридан ўзини омонда деб билдими? Хонавайрон бўлувчи кишиларгина Аллоҳнинг тадбиридан ўзини омонда деб билади.

7:100

أَوَلَمْ يَهْدِ لِلَّذِينَ يَرِثُونَ الْأَرْضَ مِن بَعْدِ أَهْلِهَا أَن لَّوْ نَشَاءُ أَصَبْنَاهُم بِذُنُوبِهِمْ ۚ وَنَطْبَعُ عَلَىٰ قُلُوبِهِمْ فَهُمْ لَا يَسْمَعُونَ

(Аввалги) эгаларидан кейин ўша ерга меросхўр бўлганларга шу нарса йўл кўрсатмадимики; Агар истасак буларга ҳам гуноҳлари туфайли бало-мусибат бериб, (ҳақ) гапни эшитолмайдиган қилиб қалбларига муҳр урардик.

7:101

تِلْكَ الْقُرَىٰ نَقُصُّ عَلَيْكَ مِنْ أَنبَائِهَا ۚ وَلَقَدْ جَاءَتْهُمْ رُسُلُهُم بِالْبَيِّنَاتِ فَمَا كَانُوا لِيُؤْمِنُوا بِمَا كَذَّبُوا مِن قَبْلُ ۚ كَذَٰلِكَ يَطْبَعُ اللَّـهُ عَلَىٰ قُلُوبِ الْكَافِرِينَ

Мана шу юртларнинг хабарларидан сенга айтиб беряпмиз. Уларга элчилар аниқ-равшан далиллар билан келган. Бироқ, илгари ёлғончига чиқарганлиги учун, кейинчалик ҳам ишонишга ёндошмадилар. Кофирларнинг қалбини Аллоҳ мана шундай муҳрлаб қўяди^[49].

7:102

وَمَا وَجَدْنَا لِأَكْثَرِهِم مِّنْ عَهْدٍ ۖ وَإِن وَجَدْنَا أَكْثَرَهُمْ لَفَاسِقِينَ

Уларнинг кўпчилигини берган сўзида туришини кўрмадик. Аксинча, уларни кўпчилигини йўлдан чиқувчи-фосиқ эканини кўрдик.

7103

ثُمَّ بَعَثْنَا مِن بَعْدِهِم مُّوسَىٰ بِآيَاتِنَا إِلَىٰ فِرْعَوْنَ وَمَلَئِهِ فَظَلَمُوا بِهَا ۖ فَانظُرْ كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الْمُفْسِدِينَ

(Булардан) сўнг Фиръавн ва унинг етакчи одамларига Мусони оятларимиз билан юбордик. Улар (ҳам) оятларимизга нисбатан ҳақсизлик қилишди. Энди, ўша бузғунчиларнинг оқибати қандай бўлганига назар сол.

7:104

وَقَالَ مُوسَىٰ يَا فِرْعَوْنُ إِنِّي رَسُولٌ مِّن رَّبِّ الْعَالَمِينَ

Мусо айтдики: “Эй Фиръавн! Мен ростдан борлиқларни яратган Эгасининг элчисиман.

7:105

حَقِيقٌ عَلَىٰ أَن لَّا أَقُولَ عَلَى اللَّـهِ إِلَّا الْحَقَّ ۚ قَدْ جِئْتُكُم بِبَيِّنَةٍ مِّن رَّبِّكُمْ فَأَرْسِلْ مَعِيَ بَنِي إِسْرَائِيلَ

Вазифам – Аллоҳ ҳақида фақат ҳақиқатни гапиришдир. Сизларга яратган Эгангиздан очиқ ҳужжат келтирдим. (Эй Фиръавн!) Исроил авлодини мен билан бирга қўйиб юбор.”

7:106

قَالَ إِن كُنتَ جِئْتَ بِآيَةٍ فَأْتِ بِهَا إِن كُنتَ مِنَ الصَّادِقِينَ

У: “Агар бир оят-мўжиза келтирган бўлсанг уни ўртага қўй, ростгўйлардан бўлсанг агар”, деди.

7:107

فَأَلْقَىٰ عَصَاهُ فَإِذَا هِيَ ثُعْبَانٌ مُّبِينٌ

Шунда, (Мусо) ҳассасини ташлади, у ўша заҳоти аниқ-равшан катта илон бўлди-қолди.

7:108

وَنَزَعَ يَدَهُ فَإِذَا هِيَ بَيْضَاءُ لِلنَّاظِرِينَ

Қўлини чиқарганида, қараганлар учун қўли оппоқ бўлди-қолди.

7:109

قَالَ الْمَلَأُ مِن قَوْمِ فِرْعَوْنَ إِنَّ هَـٰذَا لَسَاحِرٌ عَلِيمٌ

Фиръавн халқининг етакчилари: “Бу бир билимдон сеҳргар!

7:110

يُرِيدُ أَن يُخْرِجَكُم مِّنْ أَرْضِكُمْ ۖ فَمَاذَا تَأْمُرُونَ

Сизларни ватанингиздан чиқариб юбормоқчи” деганида, (Фиръавн): “Унда нима буюрасизлар^[50]”, деди.

7:111

قَالُوا أَرْجِهْ وَأَخَاهُ وَأَرْسِلْ فِي الْمَدَائِنِ حَاشِرِينَ

Улар шундай деди: “Мусо ва биродарига ҳозирча тегма, шаҳарларга одам тўплайдиган кишиларни юбор.

7:112

يَأْتُوكَ بِكُلِّ سَاحِرٍ عَلِيمٍ

Сенга билимдон сеҳргарларнинг барини олиб келсин”.

7:113

وَجَاءَ السَّحَرَةُ فِرْعَوْنَ قَالُوا إِنَّ لَنَا لَأَجْرًا إِن كُنَّا نَحْنُ الْغَالِبِينَ

Сеҳргарлар Фиръавнга келиб: «Агар биз ғолиб келсак, бизга аниқ мукофот бор-а?» дейишди.

7:114

قَالَ نَعَمْ وَإِنَّكُمْ لَمِنَ الْمُقَرَّبِينَ

Фиръавн (уларга): «Ҳа, албатта. Сизлар менинг энг яқин кишиларимдан бўласиз», деди.

7:115

قَالُوا يَا مُوسَىٰ إِمَّا أَن تُلْقِيَ وَإِمَّا أَن نَّكُونَ نَحْنُ الْمُلْقِينَ

(Сеҳргарлар): «Эй Мусо! Сен ташлайсанми, ёки биз ташайликми?»- деди.

7:116

قَالَ أَلْقُوا ۖ فَلَمَّا أَلْقَوْا سَحَرُوا أَعْيُنَ النَّاسِ وَاسْتَرْهَبُوهُمْ وَجَاءُوا بِسِحْرٍ عَظِيمٍ

«Сизлар ташлайверинг», деди. Улар ташлаб инсонларнинг кўзларини сеҳрлади (алдади), уларни чўчитди ва катта сеҳр (ўйин) кўрсатдилар.

7:117

وَأَوْحَيْنَا إِلَىٰ مُوسَىٰ أَنْ أَلْقِ عَصَاكَ ۖ فَإِذَا هِيَ تَلْقَفُ مَا يَأْفِكُونَ

Мусога: «Ҳассангни ташла», деб ваҳий қилдик. Ташлаши биланоқ (ҳасса илонга айланиб^[51]) уларнинг уйдирма-найрангларини ютиб юборди.

7:118

فَوَقَعَ الْحَقُّ وَبَطَلَ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ

Шу билан, ҳақиқат ўртага чиқди ва қилмишлари барбод бўлди.

7:119

فَغُلِبُوا هُنَالِكَ وَانقَلَبُوا صَاغِرِينَ

Шунда улар ўша ерда енгилди ва обрў-эътибори йўқ бўлди^[52].

7:120

وَأُلْقِيَ السَّحَرَةُ سَاجِدِينَ

Ва сеҳргарлар саждага ташланиб:

7:121

قَالُوا آمَنَّا بِرَبِّ الْعَالَمِينَ

“Борлиқларнинг яратган Эгасига –

7:122

رَبِّ مُوسَىٰ وَهَارُونَ

Мусо ва Ҳоруннинг яратган Эгасига иймон келтирдик”, дедилар.

7:123

قَالَ فِرْعَوْنُ آمَنتُم بِهِ قَبْلَ أَنْ آذَنَ لَكُمْ ۖ إِنَّ هَـٰذَا لَمَكْرٌ مَّكَرْتُمُوهُ فِي الْمَدِينَةِ لِتُخْرِجُوا مِنْهَا أَهْلَهَا ۖ فَسَوْفَ تَعْلَمُونَ

Фиръавн айтдики: “Мен сизларга рухсат бермай туриб унга иймон келтирдингизми? Демак, бу – аҳолисини чиқариб юбориш учун шаҳарда тузган режангиз экан-да. Яқинда билиб оласизлар!

7:124

لَأُقَطِّعَنَّ أَيْدِيَكُمْ وَأَرْجُلَكُم مِّنْ خِلَافٍ ثُمَّ لَأُصَلِّبَنَّكُمْ أَجْمَعِينَ

Қўл-оёқларингизни қарама-қарши кестириб, кейин ҳаммангизни остираман”.

7:125

قَالُوا إِنَّا إِلَىٰ رَبِّنَا مُنقَلِبُونَ

Улар айтдики: “Биз аниқ яратган Эгамизга қайтамиз.

7:126

وَمَا تَنقِمُ مِنَّا إِلَّا أَنْ آمَنَّا بِآيَاتِ رَبِّنَا لَمَّا جَاءَتْنَا ۚ رَبَّنَا أَفْرِغْ عَلَيْنَا صَبْرًا وَتَوَفَّنَا مُسْلِمِينَ

Яратган Эгамизнинг бизга келган оятларига иймон келтирганимиз учунгина бизга ёмонлик қилиб ўчакишяпсан. Эй яратган Эгамиз! Бизга сабр-бардош «ёғдир», мусулмон^[53] ҳолатимизда жонимизни ол.”

7:127

وَقَالَ الْمَلَأُ مِن قَوْمِ فِرْعَوْنَ أَتَذَرُ مُوسَىٰ وَقَوْمَهُ لِيُفْسِدُوا فِي الْأَرْضِ وَيَذَرَكَ وَآلِهَتَكَ ۚ قَالَ سَنُقَتِّلُ أَبْنَاءَهُمْ وَنَسْتَحْيِي نِسَاءَهُمْ وَإِنَّا فَوْقَهُمْ قَاهِرُونَ

Фиръавн халқининг етакчилари: «Мусо билан халқи бу ўлкада бузғунчилик қилишига қўйиб берасанми? Сени ва илоҳларингни ташлаб кетишига – я?», дейишди. (Шунда) Фиръавн: «Уларнинг ўғилларини ўлдиргизиб, аёл-қизларини тирик қолдирамиз. Биз уларнинг устидан мутлақ ҳукмронмиз», деди.

7:128

قَالَ مُوسَىٰ لِقَوْمِهِ اسْتَعِينُوا بِاللَّـهِ وَاصْبِرُوا ۖ إِنَّ الْأَرْضَ لِلَّـهِ يُورِثُهَا مَن يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ ۖ وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ

Мусо ўз халқига: “Аллоҳдан ёрдам сўранглар ва чиданглар. Бу ер Аллоҳники, қулларидан муносиб бўлганига бу ерни мерос қилиб беради. Натижа масъулиятли (мўмин)лар учундир”, деди.

7:129

قَالُوا أُوذِينَا مِن قَبْلِ أَن تَأْتِيَنَا وَمِن بَعْدِ مَا جِئْتَنَا ۚ قَالَ عَسَىٰ رَبُّكُمْ أَن يُهْلِكَ عَدُوَّكُمْ وَيَسْتَخْلِفَكُمْ فِي الْأَرْضِ فَيَنظُرَ كَيْفَ تَعْمَلُونَ

Улар: «Бизга келишингдан олдин ҳам, келганингдан кейин ҳам (барибир) азият кўряпмиз», дейишди. (Шунда) У: «Балки яратган Эгангиз душманларингизни ҳалок қилиб, сизларни бу ерда уларнинг ўрнига келтириб қўйиши мумкин. Кейин сизларни нима қилишингизга қарайди», деди.

7:130

وَلَقَدْ أَخَذْنَا آلَ فِرْعَوْنَ بِالسِّنِينَ وَنَقْصٍ مِّنَ الثَّمَرَاتِ لَعَلَّهُمْ يَذَّكَّرُونَ

Эслатма/насиҳат олсинлар деб, Фиръавн хонадонини йилларча қурғоқчилик ва қаҳатчиликка учратдик.

7:131

فَإِذَا جَاءَتْهُمُ الْحَسَنَةُ قَالُوا لَنَا هَـٰذِهِ ۖ وَإِن تُصِبْهُمْ سَيِّئَةٌ يَطَّيَّرُوا بِمُوسَىٰ وَمَن مَّعَهُ ۗ أَلَا إِنَّمَا طَائِرُهُمْ عِندَ اللَّـهِ وَلَـٰكِنَّ أَكْثَرَهُمْ لَا يَعْلَمُونَ

Уларга яхшилик келган вақт: «Биз бунга ҳақлимиз», дейишди. Ёмонликка дучор бўлишганида эса, бахтсизлигига Мусо ва унинг ёнидагиларни сабабчи қилишди. Билиб қўйингларки, кўпчилиги билмаса-да, уларнинг бахтсизлиги фақат Аллоҳ ҳузуридандир^[54].

7:132

وَقَالُوا مَهْمَا تَأْتِنَا بِهِ مِنْ آيَةٍ لِّتَسْحَرَنَا بِهَا فَمَا نَحْنُ لَكَ بِمُؤْمِنِينَ

Ва улар: “(Эй Мусо!) Бизни сеҳрлаш учун қандай аломат/белги келтирсанг-да, сенга барибир ишонмаймиз”, дедилар.

7:133

فَأَرْسَلْنَا عَلَيْهِمُ الطُّوفَانَ وَالْجَرَادَ وَالْقُمَّلَ وَالضَّفَادِعَ وَالدَّمَ آيَاتٍ مُّفَصَّلَاتٍ فَاسْتَكْبَرُوا وَكَانُوا قَوْمًا مُّجْرِمِينَ

Шунда, уларга сув тошқини, чигирткалар, бит-бургалар, бақалар ва қонни аломат қилиб юбордик. Шунда ҳам ўзини катта тутдилар ва жиноятчи халқ бўлдилар.

7:134

وَلَمَّا وَقَعَ عَلَيْهِمُ الرِّجْزُ قَالُوا يَا مُوسَى ادْعُ لَنَا رَبَّكَ بِمَا عَهِدَ عِندَكَ ۖ لَئِن كَشَفْتَ عَنَّا الرِّجْزَ لَنُؤْمِنَنَّ لَكَ وَلَنُرْسِلَنَّ مَعَكَ بَنِي إِسْرَائِيلَ

Уларга ҳар сафар жазо келганида: «Эй Мусо! Сенга берган сўзига кўра, яратган Эгангга биз учун дуо қил! Агар шу жазони биздан олиб ташласа, сенга аниқ  ишонамиз ва Исроил авлодини сен билан бирга қўйиб юборамиз», дейишган.

7:135

فَلَمَّا كَشَفْنَا عَنْهُمُ الرِّجْزَ إِلَىٰ أَجَلٍ هُم بَالِغُوهُ إِذَا هُمْ يَنكُثُونَ

Улардан ҳар сафар жазони ўзлари етиб борадиган муддатгача олиб ташлаганимизда, ўша заҳоти сўзларидан қайтардилар.

7:136

فَانتَقَمْنَا مِنْهُمْ فَأَغْرَقْنَاهُمْ فِي الْيَمِّ بِأَنَّهُمْ كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا وَكَانُوا عَنْهَا غَافِلِينَ

Ниҳоят уларга керакли жазони бердик – оятларимизни ёлғонга чиқаргани ҳамда унга бепарво бўлгани учун уларни денгизга чўктириб юбордик.

7:137

وَأَوْرَثْنَا الْقَوْمَ الَّذِينَ كَانُواْ يُسْتَضْعَفُونَ مَشَارِقَ الأَرْضِ وَمَغَارِبَهَا الَّتِي بَارَكْنَا فِيهَا وَتَمَّتْ كَلِمَتُ رَبِّكَ الْحُسْنَى عَلَى بَنِي إِسْرَآئِيلَ بِمَا صَبَرُواْ وَدَمَّرْنَا مَا كَانَ يَصْنَعُ فِرْعَوْنُ وَقَوْمُهُ وَمَا كَانُواْ يَعْرِشُونَ

Баракатли қилиб қўйганимиз ўша заминнинг машриқу мағрибларини эзилиб жафокаш бўлган халққа ўзлаштириб бердик. Исроил авлоди сабр-бардош кўрсатгани учун, яратган Эгангни уларга берган гўзал сўзи амалга ошди^[55]. Фиръавн ва халқи санъат ила қилган ишларини ва юксалтирган барча нарсаларини^[56] хароб қилиб юбордик.

7:138

وَجَاوَزْنَا بِبَنِي إِسْرَائِيلَ الْبَحْرَ فَأَتَوْا عَلَىٰ قَوْمٍ يَعْكُفُونَ عَلَىٰ أَصْنَامٍ لَّهُمْ ۚ قَالُوا يَا مُوسَى اجْعَل لَّنَا إِلَـٰهًا كَمَا لَهُمْ آلِهَةٌ ۚ قَالَ إِنَّكُمْ قَوْمٌ تَجْهَلُونَ

Исроил авлодини денгиздан ўтказдик. Кейин улар бутларига таъзимда турадиган халқ тепасига келиб қолишиб: «Эй Мусо! Бизга ҳам уларни илоҳларига ўхшаш бир илоҳ ташкиллаштириб бергин», дейишди. (Шунда) Мусо: “Сизлар ростдан ҳам ўзини билмас-жоҳил халқ^[57] экансиз!

7:139

إِنَّ هَـٰؤُلَاءِ مُتَبَّرٌ مَّا هُمْ فِيهِ وَبَاطِلٌ مَّا كَانُوا يَعْمَلُونَ

Булар эътиқод қилаётган дин барбод, қилаётган амаллари бекордир», деди.

7:140

قَالَ أَغَيْرَ اللَّـهِ أَبْغِيكُمْ إِلَـٰهًا وَهُوَ فَضَّلَكُمْ عَلَى الْعَالَمِينَ

«Сизларга Аллоҳдан бошқа тангри ахтарайми? Ахир, сизларни замондошларингиздан афзал қилиб қўйган Удир!», деди.

7:141

وَإِذْ أَنجَيْنَاكُم مِّنْ آلِ فِرْعَوْنَ يَسُومُونَكُمْ سُوءَ الْعَذَابِ ۖ يُقَتِّلُونَ أَبْنَاءَكُمْ وَيَسْتَحْيُونَ نِسَاءَكُمْ ۚ وَفِي ذَٰلِكُم بَلَاءٌ مِّن رَّبِّكُمْ عَظِيمٌ

Ўз вақтида сизларни Фиръавн хонадонидан қутқариб қолганмиз. Улар сизларга ёмон азоб беришга уринишар – ўғлилларингизни ўлдиргзииб, аёл-қизларингизни тирик қолдирмоқчи бўлишарди. Бу (қутқарув)да яратган Эгангизнинг буюк неъмати бор.

7:142

وَوَاعَدْنَا مُوسَىٰ ثَلَاثِينَ لَيْلَةً وَأَتْمَمْنَاهَا بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِيقَاتُ رَبِّهِ أَرْبَعِينَ لَيْلَةً ۚ وَقَالَ مُوسَىٰ لِأَخِيهِ هَارُونَ اخْلُفْنِي فِي قَوْمِي وَأَصْلِحْ وَلَا تَتَّبِعْ سَبِيلَ الْمُفْسِدِينَ

Мусо билан ўттиз кеча сўзлашиб, уни яна ўн (кеча) билан тамомладик. Шундай қилиб, яратган Эгаси тайинлаган вақти тўлиқ қирқ кеча бўлди. (Тоққа кетишидан олдин) Мусо биродари Ҳорунга: «Сен халқим орасида мени ўрнимда қолиб ислоҳ қилиб тур, бузғунчиларнинг йўлига эргашма», деди.

7:143

وَلَمَّا جَاءَ مُوسَىٰ لِمِيقَاتِنَا وَكَلَّمَهُ رَبُّهُ قَالَ رَبِّ أَرِنِي أَنظُرْ إِلَيْكَ ۚ قَالَ لَن تَرَانِي وَلَـٰكِنِ انظُرْ إِلَى الْجَبَلِ فَإِنِ اسْتَقَرَّ مَكَانَهُ فَسَوْفَ تَرَانِي ۚ فَلَمَّا تَجَلَّىٰ رَبُّهُ لِلْجَبَلِ جَعَلَهُ دَكًّا وَخَرَّ مُوسَىٰ صَعِقًا ۚ فَلَمَّا أَفَاقَ قَالَ سُبْحَانَكَ تُبْتُ إِلَيْكَ وَأَنَا أَوَّلُ الْمُؤْمِنِينَ

Мусо биз тайинлаган вақтда келиб, Робби у билан гаплашганда, у: “Эй яратган Роббим! Менга Ўзингни кўрсат, Сенга қарай!”, деди. Рабби унга: «Мени кўра олмайсан, лекин шу тоққа қара, агар тоғ ўрнида тура олса Мени кўра оласан», деди. Робби у тоққа тажалли қилганида, тоғни тўзитиб ташлади, Мусо эса ҳушидан кетиб йиқилди. Ўзига келганида: «Сен пок зотсан! Сенга тавба қилдим, мен мўминларнинг аввалгиси – пешвосиман», деди.

7:144

قَالَ يَا مُوسَىٰ إِنِّي اصْطَفَيْتُكَ عَلَى النَّاسِ بِرِسَالَاتِي وَبِكَلَامِي فَخُذْ مَا آتَيْتُكَ وَكُن مِّنَ الشَّاكِرِينَ

(Аллоҳ) айтди: “Эй Мусо! Рисолаларим^[58] ва сен билан гаплашишим сабабли сени ростдан ҳам инсонларга нисбатан танланган қилдим. Энди, сенга берганимни олгин-да, (буни) қадрига етувчилардан бўл.”

7:145

وَكَتَبْنَا لَهُ فِي الْأَلْوَاحِ مِن كُلِّ شَيْءٍ مَّوْعِظَةً وَتَفْصِيلًا لِّكُلِّ شَيْءٍ فَخُذْهَا بِقُوَّةٍ وَأْمُرْ قَوْمَكَ يَأْخُذُوا بِأَحْسَنِهَا ۚ سَأُرِيكُمْ دَارَ الْفَاسِقِينَ

Биз унга (Тавротдаги) лавҳаларда ҳар нарсага алоқадор насиҳат ва ҳар нарсанинг тафсилотини ёзиб бериб, (кейин): “Буларни маҳкам тут, халқингга ҳам буюр – энг чиройли шаклда тутсинлар. Сизларга яқинда йўлдан чиққанларнинг юрти (Миср)ни^[59] кўрсатаман”, деган.

7:146

سَأَصْرِفُ عَنْ آيَاتِيَ الَّذِينَ يَتَكَبَّرُونَ فِي الْأَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ وَإِن يَرَوْا كُلَّ آيَةٍ لَّا يُؤْمِنُوا بِهَا وَإِن يَرَوْا سَبِيلَ الرُّشْدِ لَا يَتَّخِذُوهُ سَبِيلًا وَإِن يَرَوْا سَبِيلَ الْغَيِّ يَتَّخِذُوهُ سَبِيلًا ۚ ذَٰلِكَ بِأَنَّهُمْ كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا وَكَانُوا عَنْهَا غَافِلِينَ

Ер юзида ноҳақлик ила катта кетиб юрганларни оятларимдан шундай буриб қўяманки, агар барча оят-аломатларни кўрсалар ҳам ишонмайдилар. Етуклик йўлини кўрсалар ўзига йўл қилиб олмай, янглиш-хато йўлни кўриб, уни ўзларига йўл қилиб оладилар. Оятларимизни ёлғонга чиқаргани ва уларга бепарво бўлишгани учун шундай бўлади.

7:147

وَالَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا وَلِقَاءِ الْآخِرَةِ حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ ۚ هَلْ يُجْزَوْنَ إِلَّا مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ

Оятларимизни ва охират кунидаги учрашувни ёлғонга чиқарганларнинг амаллари беҳуда бўлиб кетади. Уларга қилмишларидан бошқа жазо берилармиди^[60]?!

7:148

وَاتَّخَذَ قَوْمُ مُوسَىٰ مِن بَعْدِهِ مِنْ حُلِيِّهِمْ عِجْلًا جَسَدًا لَّهُ خُوَارٌ ۚ أَلَمْ يَرَوْا أَنَّهُ لَا يُكَلِّمُهُمْ وَلَا يَهْدِيهِمْ سَبِيلًا ۘ اتَّخَذُوهُ وَكَانُوا ظَالِمِينَ

Мусодан кейин унинг халқи зийнатланган ва маърайдиган бузоқ ҳайкалини илоҳлаштириб олдилар. Ахир, уни гапира олмаслигини ва уларга йўл кўрсата олмаслигини билишмасмиди? Уни илоҳлаштириб олиб, ҳақсизлик қилувчи (золим) бўлдилар.

7:149

وَلَمَّا سُقِطَ فِي أَيْدِيهِمْ وَرَأَوْا أَنَّهُمْ قَدْ ضَلُّوا قَالُوا لَئِن لَّمْ يَرْحَمْنَا رَبُّنَا وَيَغْفِرْ لَنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ

Қилмишидан қаттиқ афсусланиб, аниқ адашганлигини кўргач: «Агар яратган Эгамиз бизга раҳм қилиб бизни кечирмаса хонавайрон бўламиз», деб қолдилар.

7:150

وَلَمَّا رَجَعَ مُوسَىٰ إِلَىٰ قَوْمِهِ غَضْبَانَ أَسِفًا قَالَ بِئْسَمَا خَلَفْتُمُونِي مِن بَعْدِي ۖ أَعَجِلْتُمْ أَمْرَ رَبِّكُمْ ۖ وَأَلْقَى الْأَلْوَاحَ وَأَخَذَ بِرَأْسِ أَخِيهِ يَجُرُّهُ إِلَيْهِ ۚ قَالَ ابْنَ أُمَّ إِنَّ الْقَوْمَ اسْتَضْعَفُونِي وَكَادُوا يَقْتُلُونَنِي فَلَا تُشْمِتْ بِيَ الْأَعْدَاءَ وَلَا تَجْعَلْنِي مَعَ الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ

Мусо халқига ғазабланган ва ачинган ҳолда қайтиб: «Мендан кейин ортимдан жуда ёмон иш қилибсизлар! Яратган Эгангизнинг (жазолаш) амрига шошқалоқлик қилдиларингми?», деди-да, (қўлидаги) лавҳаларни ташлади ва биродарини^[61] сочидан ушлаб ўзига тортди. Биродари (Ҳорун) айтдики: «Эй онамнинг ўғли! Бу халқ мени хўрлади – ўлдириб қўйишига сал қолди. Энди сен ҳам мени душманларга кулги қилма. Мени бу золимларга қўшма!»

7:151

قَالَ رَبِّ اغْفِرْ لِي وَلِأَخِي وَأَدْخِلْنَا فِي رَحْمَتِكَ ۖ وَأَنتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ

У шундай деди: «Эй яратган Эгам! Мени ҳам биродаримни ҳам кечир. Бизни яхшилигинг ичра қолдир. Раҳм қилувчиларнинг энг раҳмлиги Сенсан.»

7:152

إِنَّ الَّذِينَ اتَّخَذُوا الْعِجْلَ سَيَنَالُهُمْ غَضَبٌ مِّن رَّبِّهِمْ وَذِلَّةٌ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا ۚ وَكَذَٰلِكَ نَجْزِي الْمُفْتَرِينَ

Бузоқни илоҳлаштириб олганларга албатта яратган Эгасидан норизолик ва дунёда хору зорлик етади. Бўҳтончиларни шундай жазолаймиз.

7:153

وَالَّذِينَ عَمِلُوا السَّيِّئَاتِ ثُمَّ تَابُوا مِن بَعْدِهَا وَآمَنُوا إِنَّ رَبَّكَ مِن بَعْدِهَا لَغَفُورٌ رَّحِيمٌ

Ёмонликларни қилиб қўйиб^[62], кейин тавба қилган ва Аллоҳга ишониб-суянганларга келсак, бундан кейин албатта, яратган Эганг кечиримли ва меҳрибондир.

7:154

وَلَمَّا سَكَتَ عَن مُّوسَى الْغَضَبُ أَخَذَ الْأَلْوَاحَ ۖ وَفِي نُسْخَتِهَا هُدًى وَرَحْمَةٌ لِّلَّذِينَ هُمْ لِرَبِّهِمْ يَرْهَبُونَ

Мусонинг ғазаби сўнганида лавҳаларни олди. Улардаги бир битикда “(Бу лавҳалар) яратган Эгасидан қўрқадиганлар учун раҳнамо/қўлланма ва раҳматдир”, деб ёзилган эди.

7:155

وَاخْتَارَ مُوسَىٰ قَوْمَهُ سَبْعِينَ رَجُلًا لِّمِيقَاتِنَا ۖ فَلَمَّا أَخَذَتْهُمُ الرَّجْفَةُ قَالَ رَبِّ لَوْ شِئْتَ أَهْلَكْتَهُم مِّن قَبْلُ وَإِيَّايَ ۖ أَتُهْلِكُنَا بِمَا فَعَلَ السُّفَهَاءُ مِنَّا ۖ إِنْ هِيَ إِلَّا فِتْنَتُكَ تُضِلُّ بِهَا مَن تَشَاءُ وَتَهْدِي مَن تَشَاءُ ۖ أَنتَ وَلِيُّنَا فَاغْفِرْ لَنَا وَارْحَمْنَا ۖ وَأَنتَ خَيْرُ الْغَافِرِينَ

Мусо биз тайинлаган вақт учун халқидан етмиш кишини танлаб олди. Кейин уларни у шиддатли зилзила босганида Мусо шундай деди: “Эй яратган Эгам! Агар раво кўрсанг уларни ҳам мени ҳам бундан олдин-ла ҳалок қилардинг. Ичимиздаги аҳмоқларнинг қилмиши сабаб бизни ҳалок қиласанми? Бу – имтиҳонингдан бошқа нарса эмас. У орқали Сен муносиб билганингни залолатда қолдирасан, муносиб билганингни тўғри йўлга соласан. Бизни яқин дўстимиз/хожамиз Сенсан. Бизни кечир, бизга раҳм қил. Сен энг яхши кечирувчисан.

7:156

وَاكْتُبْ لَنَا فِي هَـٰذِهِ الدُّنْيَا حَسَنَةً وَفِي الْآخِرَةِ إِنَّا هُدْنَا إِلَيْكَ ۚ قَالَ عَذَابِي أُصِيبُ بِهِ مَنْ أَشَاءُ ۖ وَرَحْمَتِي وَسِعَتْ كُلَّ شَيْءٍ ۚ فَسَأَكْتُبُهَا لِلَّذِينَ يَتَّقُونَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَالَّذِينَ هُم بِآيَاتِنَا يُؤْمِنُونَ

Бу дунёда ҳам охиратда ҳам бизга гўзаллик ёз, шубҳасизки, биз Сенга йўналдик.» Аллоҳ шундай деди: «Азобимни – кимга лойиқ кўрсам шунга бераман Яхшилигим ҳар нарсага етиб-ортади. Уни жавобгарликни ҳис қиладиган, пок ва тўғри бўладиган ва оятларимга ишониб-суянадиганлар учун ёзиб қўяман.»

7:157

الَّذِينَ يَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِيَّ الْأُمِّيَّ الَّذِي يَجِدُونَهُ مَكْتُوبًا عِندَهُمْ فِي التَّوْرَاةِ وَالْإِنجِيلِ يَأْمُرُهُم بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَاهُمْ عَنِ الْمُنكَرِ وَيُحِلُّ لَهُمُ الطَّيِّبَاتِ وَيُحَرِّمُ عَلَيْهِمُ الْخَبَائِثَ وَيَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَالْأَغْلَالَ الَّتِي كَانَتْ عَلَيْهِمْ ۚ فَالَّذِينَ آمَنُوا بِهِ وَعَزَّرُوهُ وَنَصَرُوهُ وَاتَّبَعُوا النُّورَ الَّذِي أُنزِلَ مَعَهُ ۙ أُولَـٰئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ

Улар уммий/Маккалик[63] пайғамбар бўлган элчига ишонадилар. Улар Таврот ва Инжилда у пайғамбар уларни яхшиликка буюриб, ёмонликдан қайтарадиган, покиза нарсаларни ҳалол қилиб, нопок нарсаларни ҳаром қиладиган, улардан оғир аҳднома[64] ва зиммаларидаги қийинчилиларни олиб ташлайдиган бири бўлиши ҳақида ёзиб қўйилганини топадилар. Энди кимки унга ишонса, уни қўллаб қувватласа, унга ёрдам берса ва унга юборилган нурли (китоб)га амал қилса, ана шулар бахтга эришади.

7:158

قُلْ يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنِّي رَسُولُ اللَّـهِ إِلَيْكُمْ جَمِيعًا الَّذِي لَهُ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۖ لَا إِلَـٰهَ إِلَّا هُوَ يُحْيِي وَيُمِيتُ ۖ فَآمِنُوا بِاللَّـهِ وَرَسُولِهِ النَّبِيِّ الْأُمِّيِّ الَّذِي يُؤْمِنُ بِاللَّـهِ وَكَلِمَاتِهِ وَاتَّبِعُوهُ لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ

(Эй Муҳаммад!) Айт: «Эй инсонлар! Ҳақиқатда мен сизларни барчангизга – осмонлар ва ернинг ҳукмронлиги Уники бўлган – Аллоҳ тарафидан юборилган элчиман. Қуллик қилинишга ҳақли ягона зот Удир, тирикликни ҳам У беради, ўлимни ҳам У беради. Шундай экан, Аллоҳга ҳам ишонинглар, Аллоҳга ва Унинг сўзларига ишониб-суянадиган уммий пайғамбар бўлган элчига ҳам ишонинглар ва унга эргашингларки, шояд тўғри йўлда бўласизлар.»

7:159

وَمِن قَوْمِ مُوسَىٰ أُمَّةٌ يَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَبِهِ يَعْدِلُونَ

Мусонинг халқи орасида ҳақ (китоб) билан тўғри йўл кўрсатадиган ва у билан адолат ўрнатадиган жамоа бўлган.

7:160

وَقَطَّعْنَاهُمُ اثْنَتَيْ عَشْرَةَ أَسْبَاطًا أُمَمًا ۚ وَأَوْحَيْنَا إِلَىٰ مُوسَىٰ إِذِ اسْتَسْقَاهُ قَوْمُهُ أَنِ اضْرِب بِّعَصَاكَ الْحَجَرَ ۖ فَانبَجَسَتْ مِنْهُ اثْنَتَا عَشْرَةَ عَيْنًا ۖ قَدْ عَلِمَ كُلُّ أُنَاسٍ مَّشْرَبَهُمْ ۚ وَظَلَّلْنَا عَلَيْهِمُ الْغَمَامَ وَأَنزَلْنَا عَلَيْهِمُ الْمَنَّ وَالسَّلْوَىٰ ۖ كُلُوا مِن طَيِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاكُمْ ۚ وَمَا ظَلَمُونَا وَلَـٰكِن كَانُوا أَنفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ

Биз уларни алоҳида умматлар ҳолатида ўн икки қабилага айирганмиз. Мусони халқи ундан сув талаб қилган вақтда Биз унга: «Ҳассанг билан мана шу тошга ур», деб ваҳий қилдик. Ундан ўн иккита булоқ (қа етарли сув) отилиб чиқди. Ҳар бир қабила ўзини сув ичадиган ерини билиб олди. Тепаларида булутларни соябон қилдик, қудрат ҳолваси ва бедана бериб: «Биз сизларга эриштирган нарсаларнинг покизаларидан енглар», дедик. Улар Бизга зулм қилмади, балки ўзларига зулм қилдилар.

7:161

وَإِذْ قِيلَ لَهُمُ اسْكُنُوا هَـٰذِهِ الْقَرْيَةَ وَكُلُوا مِنْهَا حَيْثُ شِئْتُمْ وَقُولُوا حِطَّةٌ وَادْخُلُوا الْبَابَ سُجَّدًا نَّغْفِرْ لَكُمْ خَطِيئَاتِكُمْ ۚ سَنَزِيدُ الْمُحْسِنِينَ

Ўз вақтида уларга: «Шу юртга жойлашиб, ёқтирган жойингиздан еяверинглар, «Гуноҳ юкимизни кечир», денглар ва дарвозасидан бош эгиб кирингларки, хатоларингизни кечирамиз. Муҳсинларга (мукофотини) ортиғи билан берамиз», дейилган.

7:162

فَبَدَّلَ الَّذِينَ ظَلَمُوا مِنْهُمْ قَوْلًا غَيْرَ الَّذِي قِيلَ لَهُمْ فَأَرْسَلْنَا عَلَيْهِمْ رِجْزًا مِّنَ السَّمَاءِ بِمَا كَانُوا يَظْلِمُونَ

Ораларидаги золимлар уларга айтилган сўзни ўрнига бошқа сўзни айтдилар^[65]. Қилган ҳақсизлиги учун уларга осмондан жазо юбордик.

7:163

وَاسْأَلْهُمْ عَنِ الْقَرْيَةِ الَّتِي كَانَتْ حَاضِرَةَ الْبَحْرِ إِذْ يَعْدُونَ فِي السَّبْتِ إِذْ تَأْتِيهِمْ حِيتَانُهُمْ يَوْمَ سَبْتِهِمْ شُرَّعًا وَيَوْمَ لَا يَسْبِتُونَ ۙ لَا تَأْتِيهِمْ ۚ كَذَٰلِكَ نَبْلُوهُم بِمَا كَانُوا يَفْسُقُونَ

Улардан денгиз бўйидаги юрт^[66] ҳақида сўра. (Унинг халқи) бир вақтлар шанба кундаги тақиқни бузаётган эди. Чунки улар ибодат билан ўткизиши керак бўлган шанба куни балиқлари олдиларига тўп-тўп ҳолда келиб, шанба кунидан бошқа кунларда эса келмасди. Йўлдан чиққанлиги учун уларни шундай қаттиқ синаганмиз.

7:164

وَإِذْ قَالَتْ أُمَّةٌ مِّنْهُمْ لِمَ تَعِظُونَ قَوْمًا ۙ اللَّـهُ مُهْلِكُهُمْ أَوْ مُعَذِّبُهُمْ عَذَابًا شَدِيدًا ۖ قَالُوا مَعْذِرَةً إِلَىٰ رَبِّكُمْ وَلَعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ

Ўшанда ораларидан бир жамоа: «Аллоҳ ҳалок қиладиган ёки қаттиқ азоблайдиган қавмга нега панд-насиҳат қиляпсизлар?» деганида, улар: “Яратган Эгангизга нисбатан узримиз бўлиши^[67] учун, ҳамда жавобгарликни ҳис қилишар, деган умидда (насиҳат қиляпмиз)” деб жавоб беришди.

7:165

فَلَمَّا نَسُوا مَا ذُكِّرُوا بِهِ أَنجَيْنَا الَّذِينَ يَنْهَوْنَ عَنِ السُّوءِ وَأَخَذْنَا الَّذِينَ ظَلَمُوا بِعَذَابٍ بَئِيسٍ بِمَا كَانُوا يَفْسُقُونَ

Ўзларига насиҳат қилинган нарсаларни унутишганида, ёмонликка қарши чиқадиганларни қутқариб қолдик, ҳақсизлик қилган (золим)ларни эса, йўлдан чиққани учун заҳмат берувчи азобга гирифтор қилдик.

7:166

فَلَمَّا عَتَوْا عَن مَّا نُهُوا عَنْهُ قُلْنَا لَهُمْ كُونُوا قِرَدَةً خَاسِئِينَ

Ўзларига тақиқланган ишларни қилмасликдан бош тортишганида, (уларга):  «Маймунлардек хор бўлинглар!»^[68], деганмиз.

7:167

وَإِذْ تَأَذَّنَ رَبُّكَ لَيَبْعَثَنَّ عَلَيْهِمْ إِلَىٰ يَوْمِ الْقِيَامَةِ مَن يَسُومُهُمْ سُوءَ الْعَذَابِ ۗ إِنَّ رَبَّكَ لَسَرِيعُ الْعِقَابِ ۖ وَإِنَّهُ لَغَفُورٌ رَّحِيمٌ

Ўшанда яратган Эганг уларга қиёматгача уларни ёмон азоб билан қийнаб турадиган кишиларни юбориб туришини эълон қилди. Шубҳасизки, яратган Эганг жазони тез берувчидир. Тағин, кечиримли ва меҳрибондир.

7:168

وَقَطَّعْنَاهُمْ فِي الْأَرْضِ أُمَمًا ۖ مِّنْهُمُ الصَّالِحُونَ وَمِنْهُمْ دُونَ ذَٰلِكَ ۖ وَبَلَوْنَاهُم بِالْحَسَنَاتِ وَالسَّيِّئَاتِ لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ

Уларни ер юзида (турли) жамоаларга бўлдик. Ораларида яхшилари ҳам бўлган, ундай бўлмаганлари ҳам бўлган. Балки (жиноятчиликдан) қайтар деб, уларни яхшилигу ёмонликлар билан имтиҳон қилдик^[69].

7:169

فَخَلَفَ مِن بَعْدِهِمْ خَلْفٌ وَرِثُوا الْكِتَابَ يَأْخُذُونَ عَرَضَ هَـٰذَا الْأَدْنَىٰ وَيَقُولُونَ سَيُغْفَرُ لَنَا وَإِن يَأْتِهِمْ عَرَضٌ مِّثْلُهُ يَأْخُذُوهُ ۚ أَلَمْ يُؤْخَذْ عَلَيْهِم مِّيثَاقُ الْكِتَابِ أَن لَّا يَقُولُوا عَلَى اللَّـهِ إِلَّا الْحَقَّ وَدَرَسُوا مَا فِيهِ ۗ وَالدَّارُ الْآخِرَةُ خَيْرٌ لِّلَّذِينَ يَتَّقُونَ ۗ أَفَلَا تَعْقِلُونَ

Улардан кейин (илоҳий) китобга ворис бўлган шунда бир насл келдики, улар (китобдаги ҳақни яшириш эвазига) бу дунё матоҳини оладиган ва «Биз кечириламиз^[70]», дейдиган бўлди. Уларга яна шунча матоҳ келса, уни ҳам олаверади. Ахир, китобда Аллоҳ ҳақида фақат ҳақни гапириши керак деб улардан сўз олинмаганмиди? Улар ундаги нарсани ўқиб-ўргандилар-ку! Жавобгарликни ҳис қиладиган (мўмин)лар учун охират юрти яхшидир. Наҳот ақл юритмасангиз?!

7:170

وَالَّذِينَ يُمَسِّكُونَ بِالْكِتَابِ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ إِنَّا لَا نُضِيعُ أَجْرَ الْمُصْلِحِينَ

Китобни маҳкам ушлайдиган/амал қиладиган ва (унда буюрилган) вазифаларни бажарадиган кишиларга келсак, ундай солиҳ кишиларнинг^[71] ажрини асло зое қилмаймиз.

7:171

وَإِذْ نَتَقْنَا الْجَبَلَ فَوْقَهُمْ كَأَنَّهُ ظُلَّةٌ وَظَنُّوا أَنَّهُ وَاقِعٌ بِهِمْ خُذُوا مَا آتَيْنَاكُم بِقُوَّةٍ وَاذْكُرُوا مَا فِيهِ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ

Бир куни (Тур)^[72] тоғини уларнинг тепасига соябондек қилиб сурдик, улар уни тепасига ағдарилади деб ўйлади. Шунда (уларга): “Биз сизларга берган китобни маҳкам ушланг ва ундаги нарсаларни ёдда тутингки, жавобгарликни ҳис қилгайсиз!”, деганмиз.

7:172

وَإِذْ أَخَذَ رَبُّكَ مِنْ بَنِي آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّيَّتَهُمْ وَأَشْهَدَهُمْ عَلَىٰ أَنْفُسِهِمْ أَلَسْتُ بِرَبِّكُمْ ۖ قَالُوا بَلَىٰ ۛ شَهِدْنَا ۛ أَنْ تَقُولُوا يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِنَّا كُنَّا عَنْ هَٰذَا غَافِلِينَ

Яратган Эганг одам болаларининг белларидан ўзларининг наслларини олган вақтда^[73] уларни ўзига ўзини гувоҳ қилдириб: «Мен сизларнинг яратган Эгангиз эмасманми?» дейди. Улар: «Ҳа, Эгамизсан, биз бунга гувоҳ бўлдик», дейди. Энди сизлар қиёмат куни: «Биз бундан бехабар эдик», деёлмайсиз.

7:173

أَوْ تَقُولُوا إِنَّمَا أَشْرَكَ آبَاؤُنَا مِنْ قَبْلُ وَكُنَّا ذُرِّيَّةً مِنْ بَعْدِهِمْ ۖ أَفَتُهْلِكُنَا بِمَا فَعَلَ الْمُبْطِلُونَ

Ёки: «(Биздан) илгари ота-боболаримиз мушриклик қилиб келган, биз эса улардан кейинги наслмиз. Энди, Сен ботилга қўл урувчиларнинг қилмишлари сабабли бизни ҳалок қиласанми?»- деб ҳам айтолмайсизлар^[74].

7:174

وَكَذَٰلِكَ نُفَصِّلُ الْآيَاتِ وَلَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ

Оятларни мана шундай батафсил тушунтириб беряпмиз. Балки қайтишар.

7:175

وَاتْلُ عَلَيْهِمْ نَبَأَ الَّذِي آتَيْنَاهُ آيَاتِنَا فَانْسَلَخَ مِنْهَا فَأَتْبَعَهُ الشَّيْطَانُ فَكَانَ مِنَ الْغَاوِينَ

Унга оятларимизни берганимизда улардан узоқлашиб кетган (амал қилмаган), шунда шайтон уни ўзига эргаштириб олган, натижада нотўғри тушунчага эга (гумроҳ)лардан бўлиб қолган кишининг хабарини уларга айтиб бер^[75].

7:176

وَلَوْ شِئْنَا لَرَفَعْنَاهُ بِهَا وَلَٰكِنَّهُ أَخْلَدَ إِلَى الْأَرْضِ وَاتَّبَعَ هَوَاهُ ۚ فَمَثَلُهُ كَمَثَلِ الْكَلْبِ إِنْ تَحْمِلْ عَلَيْهِ يَلْهَثْ أَوْ تَتْرُكْهُ يَلْهَثْ ۚ ذَٰلِكَ مَثَلُ الْقَوْمِ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا ۚ فَاقْصُصِ الْقَصَصَ لَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ

Агар муносиб билганимизда у (оятлар) билан уни юксалтирардик. Лекин, у дунёга берилиб кетиб ўз орзу-истакларига эргашди. Унинг аҳволи итнинг аҳволи кабидир. Уни қувласанг ҳам тилини осилтириб ҳансирайверади, ёки уни тек қўйиб қўйсанг ҳам тилини осилтириб ҳансирайверади. Оятларимизни ёлғонга чиқарган кишиларнинг мисоли шудир! Бу воқеани айтиб бер, зора (ўйланиб) фикр қилишар.

7:177

سَاءَ مَثَلًا الْقَوْمُ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا وَأَنْفُسَهُمْ كَانُوا يَظْلِمُونَ

Оятларимизни ёлғонлаганлар аҳволи қандай ҳам ёмон! Улар ўзига ўзи ҳақсизлик қилмоқда^[76].

7:178

مَنْ يَهْدِ اللَّهُ فَهُوَ الْمُهْتَدِي ۖ وَمَنْ يُضْلِلْ فَأُولَٰئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ

Аллоҳ кимни ҳидоят қилса, у тўғри йўлдадир. Кимни адаштирса, хонавайрон бўлувчилар ўшалардир^[77].

7:179

وَلَقَدْ ذَرَأْنَا لِجَهَنَّمَ كَثِيرًا مِنَ الْجِنِّ وَالْإِنْسِ ۖ لَهُمْ قُلُوبٌ لَا يَفْقَهُونَ بِهَا وَلَهُمْ أَعْيُنٌ لَا يُبْصِرُونَ بِهَا وَلَهُمْ آذَانٌ لَا يَسْمَعُونَ بِهَا ۚ أُولَٰئِكَ كَالْأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ ۚ أُولَٰئِكَ هُمُ الْغَافِلُونَ

Жин ва инсон тоифасидан кўпчиликни жаҳаннам учун (ўтин бўлиб) етишишига^[78] имкон бердик. Уларнинг қалблари бор-у, (лекин) у билан (ҳақиқатни) англамаяпти. Уларнинг кўзлари бор-у, (лекин) у билан (ҳақиқатни) кўрмаяпти. Уларнинг қулоқлари бор-у, (лекин) у билан (ҳақиқатни) эшитмаяпти^[79]. Улар чорва ҳайвонлар кабидир. Аслида, ундан ҳам паст савияда. Ғофил-бехабарлар ўшалардир.

7:180

وَلِلَّهِ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَىٰ فَادْعُوهُ بِهَا ۖ وَذَرُوا الَّذِينَ يُلْحِدُونَ فِي أَسْمَائِهِ ۚ سَيُجْزَوْنَ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ

Энг чиройли исмлар (хусусиятлар) Аллоҳга тегишли. Унга улар билан дуо қилинглар. Аллоҳнинг исмлари ҳақида ҳаддан ошаётганларни тарк қилинглар. Қилмишларининг жазоси яқинда берилади^[80].

7:181

وَمِمَّنْ خَلَقْنَا أُمَّةٌ يَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَبِهِ يَعْدِلُونَ

Биз яратган кишилар орасида ҳақ (китобимиз^[81]) билан тўғри йўл кўрсатадиган ва у билан адолат ўрнатадиган уммат бўлади.

7:182

وَالَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا سَنَسْتَدْرِجُهُمْ مِنْ حَيْثُ لَا يَعْلَمُونَ

Оятларимизни ёлғонлаганларни ўзлари билмаган тарафдан аста-секин ёмон оқибатга яқинлаштираверамиз.

7:183

وَأُمْلِي لَهُمْ ۚ إِنَّ كَيْدِي مَتِينٌ

Уларга муҳлат бераман^[82]. Албатта, Менинг режам мустаҳкамдир.

7:184

أَوَلَمْ يَتَفَكَّرُوا ۗ مَا بِصَاحِبِهِمْ مِنْ جِنَّةٍ ۚ إِنْ هُوَ إِلَّا نَذِيرٌ مُبِينٌ

Ҳеч ўйлаб кўрмадиларми?! Уларнинг ҳамюрти (Муҳаммад)да ҳеч қандай телбалик йўқ! У очиқ-ойдин огоҳлантирувчи, холос.

7:185

أَوَلَمْ يَنْظُرُوا فِي مَلَكُوتِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا خَلَقَ اللَّهُ مِنْ شَيْءٍ وَأَنْ عَسَىٰ أَنْ يَكُونَ قَدِ اقْتَرَبَ أَجَلُهُمْ ۖ فَبِأَيِّ حَدِيثٍ بَعْدَهُ يُؤْمِنُونَ

Осмонлару ерни бошқарувига, Аллоҳ яратган барча нарсага, ҳамда ўзларини ажаллари яқинлашиб бўлган бўлиши мумкинлигига бир назар солмадиларми?! Энди, у (Қуръон)дан кейин^[83] қайси сўзга ишонишади?!

7:186

مَنْ يُضْلِلِ اللَّهُ فَلَا هَادِيَ لَهُ ۚ وَيَذَرُهُمْ فِي طُغْيَانِهِمْ يَعْمَهُونَ

Аллоҳ кимни адаштирса, уни йўлга соладиган ҳеч ким бўлмайди. У уларни^[84] ҳаддан ошиб адашиб юришига фурсат беряпти.

7:187

يَسْأَلُونَكَ عَنِ السَّاعَةِ أَيَّانَ مُرْسَاهَا ۖ قُلْ إِنَّمَا عِلْمُهَا عِنْدَ رَبِّي ۖ لَا يُجَلِّيهَا لِوَقْتِهَا إِلَّا هُوَ ۚ ثَقُلَتْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۚ لَا تَأْتِيكُمْ إِلَّا بَغْتَةً ۗ يَسْأَلُونَكَ كَأَنَّكَ حَفِيٌّ عَنْهَا ۖ قُلْ إِنَّمَا عِلْمُهَا عِنْدَ اللَّهِ وَلَٰكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ

Сендан (қиёмат) вақти ҳақида сўрашяпти. “Унинг илми фақат яратган Эгам ҳузуридадир, вақти келганида уни фақат Ўзи ўртага чиқаради. Унинг таъсири  осмонлару-ерга оғир келади^[85]. У сизларга фақат тўсатдан келади”, деб айт.  Худди сен у (вақт)ни биладигандек, улар сендан сўрашяпти. «Унинг илми фақат Аллоҳ ҳузуридадир. Лекин инсонларнинг кўпчилиги (бундай эканини) билмаяпти», де.

7:188

قُلْ لَا أَمْلِكُ لِنَفْسِي نَفْعًا وَلَا ضَرًّا إِلَّا مَا شَاءَ اللَّهُ ۚ وَلَوْ كُنْتُ أَعْلَمُ الْغَيْبَ لَاسْتَكْثَرْتُ مِنَ الْخَيْرِ وَمَا مَسَّنِيَ السُّوءُ ۚ إِنْ أَنَا إِلَّا نَذِيرٌ وَبَشِيرٌ لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ

“Аллоҳ имкон бермаса, ўзимга фойда ҳам зарар ҳам етказишга эга бўлмайман. Ғайбни билганимда яхшиликни кўпайтириб олардим, менга ёмонлик ҳам тегмас эди. Мен шунчаки огоҳлантирувчи ва ишониб-суянадиган кишиларга яхшиликдан дарак берувчиман, холос», деб айтиб қўй.

7:189

هُوَ الَّذِي خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ وَجَعَلَ مِنْهَا زَوْجَهَا لِيَسْكُنَ إِلَيْهَا ۖ فَلَمَّا تَغَشَّاهَا حَمَلَتْ حَمْلًا خَفِيفًا فَمَرَّتْ بِهِ ۖ فَلَمَّا أَثْقَلَتْ دَعَوَا اللَّهَ رَبَّهُمَا لَئِنْ آتَيْتَنَا صَالِحًا لَنَكُونَنَّ مِنَ الشَّاكِرِينَ

У сизларни бир нафсдан/башарият туридан^[86] яратди ва унга (кўнгли) роҳат топиши учун жуфтини ҳам у (башарият тур)дан қилди. Эр аёлга қўшилганида аёл енгил ҳомиладор бўлиб, уни (бир муддат) ташиб юради. Юки оғирлашганида иккаласи ҳам Роббиси Аллоҳга дуо қилиб: “Агар бизга яхши фарзанд берсанг, буни қадрига етувчилардан бўламиз”, дейди.

7:190

فَلَمَّا آتَاهُمَا صَالِحًا جَعَلَا لَهُ شُرَكَاءَ فِيمَا آتَاهُمَا ۚ فَتَعَالَى اللَّهُ عَمَّا يُشْرِكُونَ

Уларга яхши бир фарзанд берганида эса, уларга бергани (фарзанд) ҳақида Аллоҳга иккаласи ҳам шериклар тўқишни бошлашади. Улар қўшаётган ширкдан Аллоҳ пок ва узоқдир.

7:191

أَيُشْرِكُونَ مَا لَا يَخْلُقُ شَيْئًا وَهُمْ يُخْلَقُونَ

Улар ҳеч нарса яратмаган нарсани Аллоҳга шерик қилишяптими? Ахир уларнинг ўзлари ҳам яратилган-ку!

7:192

وَلَا يَسْتَطِيعُونَ لَهُمْ نَصْرًا وَلَا أَنْفُسَهُمْ يَنْصُرُونَ

Булар на уларга ва на ўзларига ёрдам бера олмайди.

7:193

وَإِنْ تَدْعُوهُمْ إِلَى الْهُدَىٰ لَا يَتَّبِعُوكُمْ ۚ سَوَاءٌ عَلَيْكُمْ أَدَعَوْتُمُوهُمْ أَمْ أَنْتُمْ صَامِتُونَ

Уларни тўғри йўлга чақирсанглар сизларга эргашмайди; чақирсангиз ҳам, жим турсангиз ҳам сизлар учун ҳеч нарса ўзгармайди.

7:194

إِنَّ الَّذِينَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ عِبَادٌ أَمْثَالُكُمْ ۖ فَادْعُوهُمْ فَلْيَسْتَجِيبُوا لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ

Аллоҳдан бошқасига илтижо қилаётганларингиз сизлар каби бандалардир. Агар ростгўй бўлсангиз, қани уларга илтижо  қилинглар; сизларга (тилакларингизни) бажо келтирсин-чи!

7:195

أَلَهُمْ أَرْجُلٌ يَمْشُونَ بِهَا ۖ أَمْ لَهُمْ أَيْدٍ يَبْطِشُونَ بِهَا ۖ أَمْ لَهُمْ أَعْيُنٌ يُبْصِرُونَ بِهَا ۖ أَمْ لَهُمْ آذَانٌ يَسْمَعُونَ بِهَا ۗ قُلِ ادْعُوا شُرَكَاءَكُمْ ثُمَّ كِيدُونِ فَلَا تُنْظِرُونِ

Уларни юрадиган оёқлари борми? Ёки ушлайдиган қўллари борми? Ёки кўрадиган кўзлари борми? Ёки эшитадиган қулоқлари борми? Айт: “(Аллоҳга) қўшган шерикларингизни (ёрдамга) чақиринглар, кейин менга тузоқ қуринглар, муҳлат ҳам берманглар.

7:196

إِنَّ وَلِيِّيَ اللَّهُ الَّذِي نَزَّلَ الْكِتَابَ ۖ وَهُوَ يَتَوَلَّى الصَّالِحِينَ

Менинг дўстим/хожам – (Қуръон) китобни юборган Аллоҳдир. У солиҳларни (Қуръон билан) бошқариб туради.

7:197

وَالَّذِينَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ لَا يَسْتَطِيعُونَ نَصْرَكُمْ وَلَا أَنْفُسَهُمْ يَنْصُرُونَ

Аллоҳдан бошқасига илтижо қилаётганларингиз сизларга ёрдам беришга ҳам кучи етмайди, ўзларига ҳам ёрдам беролмайди.”

7:198

وَإِنْ تَدْعُوهُمْ إِلَى الْهُدَىٰ لَا يَسْمَعُوا ۖ وَتَرَاهُمْ يَنْظُرُونَ إِلَيْكَ وَهُمْ لَا يُبْصِرُونَ

(Эй Муҳаммад!) Уларни тўғри йўлга чақирсан эшитмайди. Сенга боқиб турганини кўрасан, ҳолбуки улар (тўғри йўлни) кўрмайди.

7:199

خُذِ الْعَفْوَ وَأْمُرْ بِالْعُرْفِ وَأَعْرِضْ عَنِ الْجَاهِلِينَ

Ортиқчасидан ол^[87], яхшиликка буюр ва жоҳиллардан^[88] четлан.

7:200

وَإِمَّا يَنْزَغَنَّكَ مِنَ الشَّيْطَانِ نَزْغٌ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ ۚ إِنَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ

Агар сенга шайтондан васваса^[89] келса, дарҳол Аллоҳга сиғин. У эшитиб туради, кўриб туради.

7:201

إِنَّ الَّذِينَ اتَّقَوْا إِذَا مَسَّهُمْ طَائِفٌ مِنَ الشَّيْطَانِ تَذَكَّرُوا فَإِذَا هُمْ مُبْصِرُونَ

Жавобгарликни ҳис қилган (мўмин)ларга шайтоний бир чалғгитиш келса, улар (ҳақни) эсга олишиб, дарҳол ҳақиқатни кўрадилар.

7:202

وَإِخْوَانُهُمْ يَمُدُّونَهُمْ فِي الْغَيِّ ثُمَّ لَا يُقْصِرُونَ

У (шайтон)ларларнинг (инсон тоифасидаги) биродарлари йўлдан оздиришда уларга ёрдам беради, кейин (буни) чала қўймайдилар.

7:203

وَإِذَا لَمْ تَأْتِهِم بِآيَةٍ قَالُواْ لَوْلاَ اجْتَبَيْتَهَا قُلْ إِنَّمَا أَتَّبِعُ مَا يِوحَى إِلَيَّ مِن رَّبِّي هَـذَا بَصَآئِرُ مِن رَّبِّكُمْ وَهُدًى وَرَحْمَةٌ لِّقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ

Уларга бир оят билан келмаганингда: «Ўзинг тўқисанг бўлмайдими?»- дейишди. Айт: «Мен фақатгина яратган Эгамдан менга ваҳий қилинган Қуръонга амал қиламан, холос». Бу – яратган Эгангиздан юборилган кўрсатмалардир ва (Унга) ишонадиган кишилар учун қўлланма ва раҳматдир^[90].

7:204

وَإِذَا قُرِئَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَأَنْصِتُوا لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ

Қуръон ўқиб берилганида уни диққат билан эшитинглар ва жим туринг-ки, сизларга раҳм қилингай^[91].

7:205

وَاذْكُرْ رَبَّكَ فِي نَفْسِكَ تَضَرُّعًا وَخِيفَةً وَدُونَ الْجَهْرِ مِنَ الْقَوْلِ بِالْغُدُوِّ وَالْآصَالِ وَلَا تَكُنْ مِنَ الْغَافِلِينَ

Пешинда ва Асрда^[92] ич-ичингдан ёлворган ҳолда ва паст овозда яратган Эгангни ёд эт. (Ўқилаётган оятларга) бепарволик қиладиганлардан бўлма.

7:206

إِنَّ الَّذِينَ عِنْدَ رَبِّكَ لَا يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِهِ وَيُسَبِّحُونَهُ وَلَهُ يَسْجُدُونَ ۩

Яратган Эгангнинг ҳузуридаги (муқарраб фаришта)лар^[93] Унга қуллик қилишдан катта кетмайди; Уни поклаб улуғлашади ва Унга сажда қилишади.

 

[1]  Бу ҳарфларга «ҳуруфи муқаттоа» ва «ҳуруфут-танбеҳ» дейилади. Қуръони Каримнинг бундан бошқа яна 28 та сураси мана шундай, яъни ўқувчи ва эшитувчининг диққатини ва фикрини жалб қилиш учун араб тилига хос бир қоида билан бошланган. Ҳуруфи муқаттоадан кейин келадиган оятлар асосан Қуръоннинг асл моҳияти, мазмуни ва ўзидаги усул ва қоидаларни, Қуръоннинг нозил бўлишидаги мақсади ва Пайғамбар алайҳиссаломнинг Қуръонга нисбатан юклатилган вазифаси ҳақида баён қилиб берувчи оятлар келган. Пайғамбар алайҳиссаломга буларнинг маънолари ҳақида ҳеч қандай савол берилмаган. Бу эса, у ҳарфларда турли илоҳий сирлар яширилмаганини, аксинча уларнинг маъно ва моҳияти очиқ-равшан бўлганини билдиради. Яъни танбеҳ ҳарфларидир. Демак, бу ҳарфлардан қасд қилинган нарса; булардан кейин ўқиладиган оятларга ўқувчи ва эшитувчиларнинг диққатини жалб қилишдир. Ўзбек тилида бу каби ҳолатларда «Диққат! Диққат!» калимаси фойдаланилади.

^[2]Динда, диндаги ҳалол-ҳаром ва имон-эътиқод масалаларида фақат Қуръонга – Аллоҳнинг  амрига итоат қилинади, бунга амал қилишда Расулуллоҳ ўрнак қилиб олинади (Аҳзоб 33/21, Мумтаҳина 60/6). Ибодат ва сўзсиз итоат Аллоҳдан бошқа ҳеч кимга қилинмайди. Аллоҳнинг созлари ва амрларига қарши бўлса ҳам, диндорлар ва билимдорларнинг айтганига сўзсиз амал қилиб кетаверишлик, ўша диндор ва билимдонларни ўзларига илоҳ қилиб олиш бўлади ва бу диндан чиқишга олиб келади (Тавба 9/31). Пайғамбарлар ҳам асло умматларини ўзига ибодат қилишга буюрмаган, балки, Аллоҳнинг оятларига амал қилишга буюрган (Оли Имрон 3/79). Демак, Қуръонга зид бўлган масалаларда, ҳеч кимнинг гапига итоат қилинмайди, ҳеч кимнинг ҳукмини Аллоҳнинг ҳукмидан устун тутилмайди. Қуръонга сўзсиз амал қилиш кераклиги ҳақида Муҳаммад алайҳиссаломнинг ўзига ҳам алоҳида оят тушган (Моида 5/49).

^[3]Насиҳат ҳақидаги ўхшаш оятлар:  (Юсуф 12/103, 106, Анъом 6/116).

^[4]Юнус 10/50 оятга қаранг.

^[5] Қиёматда саволга тутилиш ҳолатини тафсилотли маълумоти учун қаранг: (Моида 5/109, Қасос 28/65.)

^[6]Аллоҳ қулларига яқиндир (Бақара 2/186). Аллоҳ доимо қулларини кузатиб туради (Фажр 89/14). Аллоҳ доим қуллари билан биргадир (Ҳадид 57/4). Мана шунинг учун Аллоҳ ҳеч кимдан узоқ ва бехабар қолмайди.

^[7]Қиёматда ҳар кимнинг ўз қилган хато ва гуноҳ ишлари ўзини ҳалок қилади. Бунга ўзининг қилган яхшиликлари ёмонликларидан кўра оз бўлгани сабаб бўлади (Мўминун 23/103). Ҳар ким ўз қилмишинг гарови бўлади (Муддассир 74/38).

^[8]Инсониятни қолган бошқа тирик мавжудотдан ажратиб турадиган шаклу шамойилларидан кўзга кўринадиган бир фарқи шуки, инсон териси иссиқда ҳам совуқда ҳам ташки кимимга муҳтож бўлади. Бошқа тирик мавжудотлар эса иссиқда ҳам, совуқда ҳам кийим киймайди.

^[9]Иблис самода ўз вазифасини бажарадиган малаклардан бири бўлган. Аллоҳга осий бўлганидан кейин, фаришталик мақомидан қувилган, самода қиладиган иши қолмагани учун, самодан ҳам қувилган. Ўша кундан бошлаб, унга ҳам, унга эргашган барча жинларга ҳам самога чиқиш тақиқланган. Энди улар самога яқинлаша олмайди (Ҳижр 15/16-18, Соффат 37/6-20).

^[10]Иблис Аллоҳдан қайта тириладиган кунгача яшаб қолишни сўраган, чунки унга муҳлат берилмаса ўлиб кетишини билган. Лекин Аллоҳ унга қайта тирилиш кунгача эмас, балки, Аллоҳдан бошқа барча тирик мавжудот ҳалок бўладиган кунгача яшаб қолишга муҳлат берган (Ҳижр 15/37-38). Аллоҳдан махсус топшириқ олмаган жинлар вақти келганида ўлиб кетади. Махсус топшириқ олганлари эса, барча борлиқларнинг жони узиладиган дунёнинг сўнги кунигача яшашга муҳлат олган. У кунда Аллоҳдан бошқа ҳар нарса ҳалок бўлади (Қасос 28/88, Роҳман 55/26-27).

^[11] Иғво – киноявий маънода «Қўйнини пуч ёнғоққа тўлдириш» дегани бўлади. Иблис ўз қилган нотўғри ишининг жавобгарлигини Аллоҳга тўнкамоқчи бўлган. Ўз гуноҳини Аллоҳга тўнкашлик эътиқоди шайтондан мерос қолган. Бу жуда ҳам катта хато тушунчадир.

^[12]Одам алайҳиссалом дунёда, мана шу ердаги лойдан яратилган (Бақара 2/30, Тоҳа 20/53-55, Ҳижр 15/28-29, 33). Одам алайҳиссалом ерда яратилгани, ҳамда илк яшаган жойи ер юзи бўлгани учун, унга дунёдаги нарсаларнинг исмлари ўргатилди (Бақара 2/30-31). Ер юзи у учун ҳам унинг аёли учун ҳам, уларнинг наслидан келган барча инсоният учун ҳам ҳаёт кечирадиган жой этиб тайинланган (Аъроф 7/25). Одам ва Ҳавво кирган жой охиратдаги жаннат эмас, чунки охиратдаги жаннатда имтиҳон, залолат, маъсият, тақиқ, қайтиб чиқиш, алдаш ва алданиш, ношукрлик, ҳайдалиш каби ҳолатлар асло йўқ.

Араб тилида илдизли ўсимликлар билан қопланган ерга жаннат дейилади. Ўзбек тилида бундай маконга боғ ёки бўстон дейилади. Дунёдаги боғу роғларга ва яшинлик ўсиб чиққан ерларга ҳам жаннат ёки жаннатмакон дейилади. Жаннатмакон юртим дейилишининг сабаби ҳам шу. Каҳф сурасининг 34- оятида ҳам шундай келтирилган. Қўшимча маълумот учун Бақара 2/35 оят ва изоҳига қаранг. Бундан ташқари, тавротда ҳам шундай келтирилган: «Парвардигор Эгамиз шарқда – Адан деган жойда боғ барпо қилиб, Ўзи яратган одамни ўша боғга қўйди.» (Таврот Ибтидо 2:8)

^[13]Имом Замахшарийга кўра مَلكَيْنِ  — маликайни шаклида ўқилади. Тоҳа 20/120 оят ҳам буни таъкидлайди.

^[14](Бақара 2/36)

^[15]Тақво либоси дегани – инсонни иссиқ-совуқдан, айб жойлари кўриниб қолишидан ва ёмон назар билан қарашдан ҳимоя қилиб сақлайдиган кийим дегани. Инсондан бошқа кийим киядиган борлиқ йўқ. Инсонлар мана шу хусусиятлари билан дунёнинг ҳар ерида ва ҳар қандай иқлимда жон сақлаб қолиб, ўз ҳаётларини давом эттиришлари мумкин (Наҳл 16/81, Анбиё 21/80).

^[16]Аллоҳ таоло Одам ва Ҳаввони тупроқдан қандай яратган бўлса, демак барча инсонлар қиёматда ердан ана шу шаклда яратилиб чиқарилади (Анбиё 21/104).

^[17]Аъроф 7:26.

^[18] Марям 19/61 ва Фурқон 25/63 оятларга, ҳамда ушбу оятнинг давомидаги жумлаларга  кўра, оятдаги «ибад» калимаси Аллоҳнинг мўмин қулларига ишорат қилади. Дунёдаги зеб-зийнатлар ва чиройли нарсалар асосан Аллоҳга ишониб суянадиган мўминларга тегишлидир. Аммо, Аллоҳ дунёда мажбурий бир тизим ва мажбурий йўналиш пайдо қилмагани сабабли, мўмин бўлмаган инсонлар ҳам дунёдаги зийнатлардан манфаатланиши мумкин.

[19] Қуръон оятлари араб тилида нозил бўлган ва араб тилида батафсил тушунтириб берилган (Фуссилат 41:3) ҳамда Аллоҳ таоло тарафидан махсус илм асосида очиқлаб берилган (Аъроф 7:52). Уни ўз ақли ва онги билан очиқлашга уринганлар ўзини Аллоҳни ўрнига қўйгандек бўлади (Ҳуд 11:1-3). Демак Қуръонни бошқаларга батафсил тушунтириб бера олиш учун араб тилини яхши билиш керак.

^[20]Оятдаги фаҳш калимасини қабиҳ-жирканч иш деб таржима қилдик. Фаҳш калимаси Исро 17/32 оятда зино маъносида, Намл 27/54-58 оятда эса баччабоз деган маъноларда келган.

^[21]Гуноҳ турлари дея таржима қилинган калима “исм — اثم” бўлиб, тўғриликдан ва ҳақиқатдан узоқлаштирадиган ҳар турли хатти-ҳаракатни билдиради.  Инсонни яхшиликлардан ва асл яратилишидаги хулқ-атворидан узоқлаштирадиган ҳаракатларга  إِثْم = исм дейилади (Муфрадот)

^[22]Ажал икки хил бўлади (Анъом 6/2). Вужуд яратилиши асносида белгилаб қўйилган ажал – табиий биологик умрнинг якуни ҳисобланади. Ҳар бир инсоннинг вужуд ўлчами онасининг бачадонидалигида белгилаб қўйилади (Абаса 80/17-19). Бу биринчи турдаги ажал. Иккинчи турдаги ажали мусаммо – ёлғиз Аллоҳ биладиган энг сўнги тириклик тарихидир. Ўша ажал келганида бир сония ҳам кечикмасдан инсон вафот этади. Баъзи бир нотўғри хатти ҳаракатлар ўша ажали мусаммони қисқартириб қўйиши мумкин. Агар тавба қилиб ўзини тузатса, ажали мусаммоси яна жойига тушиши мумкин. Бунга мисол қуйидаги оят: (Соффат 37/139-149).

^[23]Ҳузн — хафа бўлиш, ғам чекиш, қайғуга ботиш деган маъноларни англатади. Бундан кейинги 36- оятда оятларга ёлғон муносабат билдирадиган ва ўзини катта тутиб қолганларни менсимайдиган кишиларнинг охир-оқибат борадиган жойлари айтилганига кўра, бу оятдаги тақводор ва солиҳ қулларни борадиган жойи жаннат экани маълум бўлади. Демак, ғам-қайғу чекмаслик жаннатда бўлади, улар жаннатда ҳеч нарсани ғамини емайдилар, хафа бўладиган иш ҳам қилмайдилар ва уларни ҳеч ким хафа қилмайди. Бу оятдан «Энди улар хафа бўлишга сабаб бўладиган ишларни қилишмайди», деган маъно ҳам чиқади.

^[24]Ўзини оятдан катта тутиш деганда, ўз хоҳишини Аллоҳнинг оятларидаги ҳукмлардан устун билиш деган маънони ҳам ифодалайди. Оят ҳукмини менсимаслик оятдан ўзини катта тутиш бўлади.

^[25] Китоб калимасини Каҳф сурасининг 49 ва Исро сурасининг 14-оятларига кўра тафсилий таржима қилдик. «Уларга юборилган илоҳий китобда огоҳлантирилган нарса уларга учрайди», деб маъно берган муфассирлар ҳам бўлган. Ҳар иккала маъно ҳам, Қуръоннинг бошқа оятларига зид келмайди. Чунки, Қуръонда берилган ваъда албатта содир бўлади, амал дафтарига ёзилган гуноҳлар ҳам ўз эгаларини қиёматда топади.

^[26]Тафсилот учун қаранг: (Аҳзоб 33/66-68, Иброҳим 14/21.) Аллоҳга ширк қўшган ва ноҳақ одам ўлдирганларга азоб қолганлардан кўра икки баробар ортиқ берилади (Фурқон 25/28-29). Чунки, катта гуноҳ билан кичик гуноҳни албатта фарқи бўлади.

^[27] Яъни, улар абадий жаннатга кирмайди, дегани. Бундай маъно берилиши ҳақида батафсил маълумот учун Маонил-Қуръон ва Ғорийбул-Қуръон китобларига қаранг.

^[28]Инсоннинг руҳиятида ҳосил бўладиган бузилишларга ғилл дейилади. Қуръон кўнгиллардаги нарсага шифо бўлади Юнус 10/57. Аллоҳ руҳларни инсонларни ичига пуфлайди Ҳижр 15/29, Ҳижр 15/47, Сажда 32/9, Сод 38/72, Таҳрим 66/12, Руҳ нима экани Исро 17/85 оятда баён қилинган. Шайтонлар айнан мана шу жойга васваса қилади Нас 114/5.

^[29] Агар бу оятдаги эсон-омонлик тилаги пайғамбарлар ва Аллоҳ таоло Аъроф тепалигига жойлаштирган муҳтарам кишиларнинг дуоси бўлса, демак, бу ҳолат улар жаҳаннам аҳлининг кофир ва золим эканига гувоҳлик беришганини билдиради. Улар ўзларини жаҳаннамдан сақланиб қолиши учун Аллоҳга илтижо қилиши эса, ҳали ҳануз ўзлари ҳам жаннатга кирмаганини, кейинчалик албатта жаннатга киришларини билдиради. (Қаранг: Имом Мотрудий, Таъвилот).

^[30]«Дунё ҳаётига алданиб ўйин-кулги ва беҳуда нарсаларни ўзларига дин қилиб олганларни тарк қил», деган маъно бериш ҳам мумкин. (Қаранг: Имом Мотуридий, Таъвилот.)

^[31]Оятда илм калимаси – оятларни оятлар билан тафсир қилиш усулидир. Қаранг: (Оли Имрон 3/7, Нисо 4/166, Ҳуд 11/1-2 ва изоҳлари.)

^[32] Шафоат – бир кишини ўзига ўхшаган бирига шерик қилиб қўйиш, бошқа бир инсондан шерик ва йўлдош бўлишини сўраш, ҳар қандай ишда шериклик қилиш ёки ҳимоясига олиш (оқлаш) деган маъноларни билдиради (Ал-Айн, Муфрадот) Қўшимча маълумот учун қаранг: (Бақара 2/48 ва изоҳи.)

^[33]Арш – юқори бошқарув ваколатини билдирувчи мажозий қўлланмадир. Туркий тилларда ҳукмрон инсонлар учун бу мақом «тахт», «лавозим», «мансаб» ёки «ҳукмронлик» деб номланади. Ҳукмрон инсонлар қўл остидагиларни бошқариши учун албатта битта тахтга муҳтож бўлмаганидек, Аллоҳ таоло батариқи аъло ҳеч қандай тахт ёки ўриндиққа муҳтож эмас. У бир нарсага «Бўл» дейиши биланоқ пайдо бўлишни бошлайди (Бақара 2/117, Оли Имрон 3/47, Анъом 6/173, Марям 19/35, ясин 36/82).

^[34]Қуёш ва ойни, кечаю кундузни бизга хизмат қиладиган қилиб яратилганини билиш учун қаранг: Иброҳим 14/33, Наҳл 16/12, Анкабут 29/61, Луқмон 31/29, Фатир 35/13, Ясин 36/47, Зумар 39/5.

^[35] Дуода ҳаддан ошишнинг бир тури – Аллоҳга дуо қилаётиб ўртага бошқа бирини ҳам қўшиб дуо қилишликдир, ёки Аллоҳдан бошқасига дуо қилишликдир. Аллоҳ ҳар иккаласидан ҳам қайтарган (Жин 72/18, 20).

^[36]Ёмғир ёғиши учун шамолни қиладиган вазифаси борлиги фан томонлама аниқланмоқда. (Ҳижр 15/22)

^[37]Ҳар бир илоҳий китобнинг сифати зикрдир. Зикр – тўғри маълумот, эслатма, насиҳат, хабар деган маъноларни билдиради. Қуръоннинг ҳам яна бир номи зикрдир (Ҳижр 15/9). Чунки, Аллоҳдан келган ҳар бир илоҳий китоб тўғри маълумотларга ва насиҳатларга тўладир.

^[38]Тафсилоти учун қаранг: (Ҳуд 11/94, Шуаро 26/189)

^[39]Аллоҳни элчилари модомики ўз халқи орасида экан, Аллоҳ уларни азобламайди (Қаранг; Анфол 8/33). Шунинг учун Солиҳ пайғамбар улардан айрилган.

^[40]Лут алайҳиссаломнинг аёли хиёнат қилган (Таҳрим 66/10).

^[41]Вулқон куллари остида қолганлар Лут пайғамбарга ишонмаган кишилар бўлган. Лут қавмига жазо олиб келиш билан вазифаланган ушбу фаришталар Иброҳим алайҳиссалом ёнига ҳам келишган. Улар ўртасида бўлиб ўтган суҳбатлар қуйидаги оятларда келтирилган: Зориёт 51/31-36.

^[42]Лут қавмига ёққан ёмғир – сижжил ёмғири бўлган. Қаранг: (Ҳижр 15/74, Фил 105/4- ояти ва изоҳи).

^[43]«Мамлакатда ислоҳот олиб борилиб умум-тартиб белгилангандан кейин, энди ўша тартибни бузманглар» деган маъно ҳам чиқади.

^[44] Ўхшаш оятлар: Моида 5:26, 68.

^[45]Оятда айтилган кишилар, пайғамбар келганидан кейин ҳам Исломга кирмаган ва Аллоҳнинг оятларига бепарволик қилган кишилардир. Аллоҳга ялиниб-ёлвориб тавба қилганларида, балки азобдан қутулиб қолишарди. Буни кейинги оятдан билиб оламиз.

^[46]Бу нарса Аллоҳнинг қонуни – суннатуллоҳдир. Бу суннат инсонлар Аллоҳнинг китоби таблиғ қилинганидан кейин, агар у халқ оятларни тан олмаса қўлланиладиган жазо қонунидир. Қаранг: (Анъом 6/42-45)

[47]

Демак, улар ўзларига етган яхшилик ва фаровон кунларни Аллоҳдан деб шукр қилишмагани, аксинча бу нарсалар ота-боболаримизда ҳам бўлиб ўтган, булар ҳаёт қонунлари каби эътиқодлари учун жазога гирифтор бўлишган.

^[48]Зуҳо калимаси кеча ёки кундуз калималари билан ён-ма ён келишига қараб маънолари ўзгариб туради. Қаранг: (Тоҳа 20/59, Аъроф 7/98).

[49] Оятларда «кофирларнинг қалбларининг муҳрланиши» бу ўз ҳатти-ҳаракатлари ва иродаларининг натижасидир. Улар аввал кофирликни танлаган ва шу йўлда оёқ тираб олишган. Шу боис Аллоҳ уларнинг қалбларини то тавба қилмагунча муҳрлаб қўяди. Ўхшаш оятлар: Бақара 2:7, 88, Нисо 4:155, Тавба 9:87, 93, Юнус 10:74, Наҳл 16:108, Рум 30:59, Ғофир 40:35, Муҳаммад 47:16, Мунафиқун

63:3.

^[50]«Сизларни юртингиздан чиқариб юбормоқчи, бунга нима буюрасизлар?», деган гап Фиръавнга тегишли. Араб тили қоидасига кўра, мухотоб ким бўлишидан қатъий назар, бир кишига «сизлар» деб хитоб қилинмайди. Фиръавн бир киши бўлганлиги учун, оятдаги «сизлар» нима буюрасизлар?” жумласи Фиръавн ёнидаги етакчи зодагонларига қараб айтган гапи бўлади.

Оятларни бутун ҳолатда тушунадиган бўлсак, Фиръавн ва атрофидаги кишилар қаттиқ саросимага тушиб қолганини кўрамиз. Чунки, улар Мусо кўрсатган нарса сеҳр эмаслигини барчаси билиб тургани ҳолда, бир-бирига «бу сеҳргарликдир» деб тасалли беришмоқда. «Мен сизларни олий роббингизман» деб турган Фиръавнни ўзи ҳам ва ёнидаги сеҳргарлари ҳам Мусо кўрсатган нарсага қарши ҳеч нарса қила олмаслигини билиб, Фиръавн ёнидагиларни ўзига жалб қилиш учун гапни бошқа тарафга буриб юбориши, у қаттиқ қўрқувга тушиб қолганини билдиради. Қолаверса, Мусо алайҳиссалом Фиръавн ва уни ёнидагиларни юртларидан ҳайдаб юборишга эмас, аксинча ўзи ва Исроил авлодларини у юртлардан олиб чиқиб кетишга уринган.

Мана шу ҳолатда Фиръавн бир сиёсат ўйини қилади. Яъни, Мусони ҳақ эканини билади, у кўрсатган нарса сеҳр эмаслигини ҳам билади. Лекин, халқи ва ёнидагилар Фиръавндан айрилиб кетишидан қўрқиб, уларни ичига ёлғон қўрқув солиб уларни ўзига тобе ҳолатда ушлаб қолишга уринади. Бундай ҳолат Дунё тарихидаги сиёсий ўйинларда ва ҳамда кунимизда ҳам юз бериб турмоқда. Замонамизда юз бераётган бундай ҳолатларга «пропаганда» дейилади.

^[51] Тоҳа 20:20.

^[52]«Фиръавн ва одамлари шаҳарга хор ва разил ҳолатда қайтдилар»,  ёки «Ғурури поймол бўлган, иззат-обрўси тўкилган ҳолда майдондан чекиндилар», шаклида таржима қилса ҳам бўлади.

^[53]Бу оят Мусо пайғамбарга берилган дин ҳам Ислом эканини кўрсатади. Зотан, Аллоҳнинг дини ягона Исломдир (Оли Имрон 3/19).

^[54]Яъни, Аллоҳ таоло ёмонлик қилганларни жазолашни бир қонун қилиб қўйган. Уларни бошига бало-офат келиши Мусо ва унинг ёнидаги мўминларнинг шумлигидан эмас, балки, ўзларини қилган гуноҳлари сабабли келган. Аллоҳ инсонлар қилиб турган барча ишлардан хабардор бўлгани учун, уларни огоҳлантириш ёки жазолаш учун уларга турли бало-офатлар юбориб туради – балки шу билан тавба қилиб қолсалар. Лекин, инсонларни кўпчилиги бошига келган балоларни, ишлари юришмай қолишини бошқаларни шумлигига тўнкайди ва ўзларини гуноҳсиз деб билади.

^[55]Аллоҳнинг бану Исроилга берган сўзи учун қаранг: (Аъроф 128-129, Шуаро 57/59, Қасос 28/5, Духон 44/25-28.)

^[56]Юксалтирган нарсалари бинолар бўлиши ҳам мумкин, ўзларининг қадриятлари бўлиши ҳам мумкин.

^[57]Исроил авлоди ёнларида Аллоҳнинг элчиси бўлгани ҳолда, илк бор учрашган залолат қавмнинг залолатини кўриб-ла ҳақдан узоқлашишга мойил бўлиб қолган. Бундай бўлиб қолишдан сақланиш кераклиги ҳақидаги оятлар учун қаранг: (Юнус 10/12-14, Тоҳа 20/85-97, 115-122). Турли мўжизалар билан келган пайғамбари ёнида бўла туриб, имон-эътиқодида мустаҳкам тура олмаган кимсаларга ўзини билмас, ўз қадрини билмас жоҳил дейилади.

^[58] Рисолаларим деганда – сени элчи этиб тайинлаганим деган маъно ҳам чиқади, сенга берган оятларим деган маъно ҳам чиқади.

^[59]Фиръавн ва хонадони ҳам, Од ва Самуд халқи ҳам Мисрда яшаган (Имом Насафий, Мадорикут Танзил).

^[60]Ундай кимсалар қилган ишининг самарасини дунёда кўриб бўлган бўлади (Аҳқоф 46/20). Охират учун ҳеч қандай иш қилмагани учун, бирон бир яхши иш қилган бўлса ҳам, уни ё риёкорлик ёки эвазлни дунёнинг ўзида олиш учун қилган бўлса, Аллоҳ уларга охиратда савоб ва мукофот бермайди.

^[61] Мусо Аллоҳ билан сўзлашаётганида қавмини Сомирий адаштириб бўлганини билдириб қўйган эди. Ҳорунни уларга қилган насиҳатини қабул қилишмаган. Шунинг учун халқига ғазабланган ҳолда қайтган (Тоҳа 20/86-90).Мусо билан биродари Ҳорун ўртасидаги суҳбат учун қаранг: (Тоҳа 20/93-94,

^[62] Саййиаат – Бақара 2/21- оятга кўра гуноҳ; Аъроф 7/193- оятга кўра ёмонлик; Аъроф 7/195- оятга кўра эса хатодир.

[63]   Бу – аввалги умматларга юклатилган вазифа бўлиб, келадиган янги пайғамбарга ва у олиб келган Илоҳий китобга ишониш ва уни қўллаб-қувватлаш жавобгарлигидир.  Қаранг: Бақара 2/286 ва изоҳи.

[64] Қуръонда уммий калимасини уч хил маъно ва таърифи бор:

1. Уларга китоб берилмаган кимсалар (Оли Имрон 3/20),
2. Ўзлари имон келтирган китобни ичидагилардан бехабар кимсалар (Бақара 2/78),
3. Маккалик одам.

Набий алайҳиссалом ҳам аввал илоҳий китобдан хабари бўлмаган (Шуаро 42/52-53, Анкабут 29/47-48). Лекин бу оятларда Набий алайҳиссаломга бу маънода уммий дейилмаган. Сўнги Набий Исмоил алайҳиссаломнинг наслидан келиши ва Маккадан чиқиши Таврот ва Инжилда ёзиб қўйилгани учун (Аъроф 7/157-158), (Таврот/Тасния 18:18,19, Мазмурлар 84), (Инжил/Матта 21:42-44), Бу оятлардаги уммий калимаси Маккалик пайғамбар деган маънони ишорат қилади.

^[65] Шаҳарга кириш буйруғига қарши чиққан яҳудийлар: «Эй Мусо! У ерда жуда ҳам зўравон қавм бор. У ердан чиқиб кетмагунча, ҳаргиз биз у ерга кирмаймиз. Улар у ердан чиқиб кетсагина кирамиз» (Моида 5/22), деган. Гўёки Аллоҳ уларга ўша шаҳарга кириб жанг қилинглар дегандек «Эй Мусо! Модомики улар у заминда экан, у ерга умуман кирмаймиз. Сен ва яратган Эганг иккингиз бориб уришинглар! Биз шу ерда ўтириб турамиз» (Моида 5/24), ҳам дейишган.

^[66]Тарихий манбаларда булар Самбатян халқи номи билан машҳур бўлишган. Улар шанба кунги тақиқни суистемол қилишгани учун, Асур қироллиги тарафидан босиб олинган ва уларга қул бўлиб қолишган. Кейинчалик бошларига яна қандай балолар келгани номаълум.

^[67]Ҳар бир мусулмон атрофида юз бераётган ҳодисаларга нисбатан лаёқатсиз ва эътиборсиз бўлмаслиги ва ҳар қандай ҳақсизликларга қарши қўлидан келганча салбий муносабат билдиришда фаол бўлиши кераклигига айнан мана шу оят ишорат қилмоқда. Акс ҳолда дунёда ҳам охиратда ҳам бошимизга бало-офатлар келса, яратган Эгамиз – Аллоҳга нисбатан айтадиган узримиз бўлмайди.

^[68]Кейинги оят билан биргаликда ўқиб тушунадиган бўлсак, улар симо жиҳатидан эмас, балки сифат ва феъл-атвор жиҳатидан маймунларга айланиб қолишгани ва маймунлардек одобсиз ва пасткаш бўлиб қолишгани ўртага чиқади. Ўхшаш оятлар: Бақара 2/65, Нисо 4/47.

^[69] 166- оятда билдирилганидек, улар жисмонан маймунга айланишмаган, балки руҳий, маънавий ва ахлоқий томондан маймунсифат бўлиб қолишган. Чунки, Аллоҳ таоло маймунларни имтиҳон қилмайди ва Қуръон маймунларга хитоб қилмайди, балки инсонлар ва жинларга хитоб қилади.

^[70]Ўхшаш оят: (Бақара 2/80, Оли Имрон 3/24)

^[71]Муслиҳ – хатони тузатиш, тартиб ўрнатиш, яхшилаш, ўртани тузатиш, дину дунёсини ислоҳ қилишга ҳисса қўшиш ва бузғунчилик ва тартибсизликнинг зиддидир (Муфрадот, Лисанул Араб).

^[72]Бақара 2/63, 93, Нисо 4/154.

^[73]«Белларидан наслларини олиш – наслига сабаб бўладиган тухумларини олиш дегани. Бу нарса аёлларда илк тухум ҳужраси бачадонга тушиши (илк маротаба одат қони кўриш асносида), йигитларда эса, сперма шаклланиш жараёни бошланган вақтларда юз беради. Бошқача қилиб айтганда, йигит ва қизлар балоғат ёшига тўлар-тўлмас, ўз фитратлари ва ақлу идроклари билан бу борлиқнинг албатта бир яратувчиси ва бошқариб турувчиси бор эканини ич-ичидан ҳис қилишни ва аста-секин тан олишни бошлайдилар. Натижада ўша ёшгача ички дунёсини қийнаб келаётган ягона яратувчи ҳақидаги саволларини бермай қўяди. Чунки энди улар бу нарсага ич-ичидан ишониб бўлишган бўлади. Мана шу асл фитратидаги яратувчига бўлган ишончини кейинчалик тўсиб-беркитиб ҳаёт кечирган инсонларга – ўзини ҳақдан тўсган (кофир) ва нонкўр деб айтилади. Ўз орзу-истакларини ягона яратувчининг қонунларидан устун  билганлар, кейинчалик ичидаги яратувчига бўлган ишончларини яширишга уринадилар. Шу тариқа атеист ва кофир бўлиш яшашни бошлайдилар.

^[74]Мана шу икки оятга кўра, уларга элчи етиб бормаган инсонлар, асосан ягона яратувчини тан олиш ёки тан олмасликдан ва унга шерик қўшиш ёки қўшмасликдан жавобгарликка тортилади. Элчи етиб борган инсонлар эса, уларга улашган илоҳий китобдан жавобгарликка тортилади (Зухруф 43/44, Аъроф 7/6).

^[75]Оятлардан узоқлашишнинг ҳукми ҳақидаги яна бир оят: Зухруф 43/36-37.

[76] Ўхшаш оятлар: Бақара 2:257, Оли Имрон 3:17, Нисо 4:40, Аъроф 7:160, Тавба 9:70, Юнус 10:44, Ҳуд 11:101, Наҳл 16:33, 118, Каҳф 18:49, Анкабут 29:40, Рум 30:9, Ғофир 40:31, Фуссилат 41:46, Зухруф 43:76.

^[77]Ким нимага лойиқ бўлса, Аллоҳ унга шуни беради Лайл 96/5-11.

^[78]Одатда бу оятни «Инсонлар ва жинларни кўпини жаҳаннам учун яратдик» шаклида нотўғри таржима қилишади. Аслида Аллоҳ инсонлар ва жинларнинг барчасини нима учун яратганини қуйидаги оятдан билиб оламиз: «Жин ва инсонларни фақатгина Менга қуллик қилиши учун яратдим» (Зарият 51/56). Бу оятга кўра, юқоридаги оятга беришган маънолари асло қабул қилинмайди, тўғри бўлишини эҳтимоли ҳам йўқ. «Яратиш» деб таржима қилган калималари ذرأ бўлиб, қуйидаги оятда у — «ҳайвон ва ўсимликларни етиштириш» деган маънода келтирилган: (Анъом 6/137). Қуйидаги оятга кўра эса, Аллоҳ инсонни ҳам худди бир ўсимлик каби етиштиради: (Нуҳ 71/17). Шу оятлар эса, охиратдаги қайта тирилиш ҳам мана шу шаклда амалга оширилишини билдирмоқда: (Мўминун 23/79, Зухруф 43/11). Кўриб турганингиздек, ذرأ феъли етишиб чиқишига имкон бериш, етиштириш, деган маъноларни ҳам билдиради. Инсонни ердаги бошқа мавжудотлардан ажратиб турадиган нарса – руҳ уфланиши натижасида инсонга берилган эшитиб англаш, кўриб англаш ва виждон соҳиби бўлиш каби хусусиятлардир (Сажда 32:9). Инсон бўла туриб бу хусусиятлардан фойдаланмаганлар ҳайвон кабидир, ҳатто ҳайвондан ҳам баттар. Яъни сўйгани боқса индамай боқилиб кетадиган, ўриб еб юборгани етиштирилиб ундирилса, индамай етишиб ўрилиб кетаверадиган ўсимликлар каби бўлиб қоладилар. Чунки ақлини ва виждонини ишлатмаганлар ўзини жаҳаннамга ўтин бўлишга тайёрлаётганлар бўлади. Оятларда жаҳаннам билан бирга ёнма-ён келтирилган нарса жаҳаннамни ўтинидир. Бунга алоқадор оят қуйидагича: «Ҳақсизлик қилганлар жаҳаннамга ўтин бўладилар.» (Жин 72/15). Мана шу оятлар сабабли бу оятни шундай таржима қилдик.

^[79]Виждон, басират ва англаб-тушуниш инсонлар ва жинларга руҳ билан бирга берилган хусусиятлардир. Мана шу хусусиятлари билан улар имтиҳон қилинадиган борлиқлар қаторига қўшилади. Қаранг: (Сажда 32/9)

^[80]Аллоҳни қизлари дея тўқиб чиқарган Лот, Манот ва Уззо исмларни Аллоҳнинг исмларидаги баъзи ҳарфларни олиб ташлаб ихтиро қилиб тўқиб чиқаришган. Аллоҳ исмидан Аллот, ал-Азиз исмидан ал-Узза ва Аллоҳни ал-Маннон исмидан ал-Манот деб турлича номлар тўқиб чиқаришган (Жалолиддин Суютий, Тафсиру Жалолайн).

^[81]Қуръоннинг ўзи ҳам, ичидаги ҳукмлар ҳам ҳақ ва тўғри бўлгани учун, унинг яна бир номи ҳам «Ҳақ»дир (Бақара 2/91, 119). (Қўшимча маълумот учун қаранг: Аср сурасининг тафсири, Тафсири Жомеул Баён, Ибн Жарир ат-Тобарий; Алжамиу Лиаҳкамил Қуръоан, Алқуртубий; Маолимут Танзил, ал-Бағовий.)

^[82]Балки қилаётган жиноятларидан қайтиб қолишар деб, Аллоҳ уларга турли мусибатлар юбориб туради. Бунга бир ўрнак оят: Анъом 6/42-45.

^[83] Ўхшаш оятлар: Юнус 10:32, Жосия 45:6, Мурсалат 77:50.

^[84]Аллоҳ таоло тарафидан ўз ихтиёрига ташлаб қўйилган ва гуноҳда ҳаддан ошиб тентираб юрган кишилар асосан мунофиқлар ва Аллоҳнинг оятларини ёлғонга чиқарган кишилар бўлади Нисо 4/143, Анъом 6/39.

^[85]Қиёматнинг аҳволи ҳақида маълумот учун қаранг: Иброҳим 14/48, Анбиё 21/104, Набаъ 78/28-30, Инфитор 82/1-3. Таквир 81/ 1-13, Залзала 99/1-3.

^[86] Аллоҳ таоло инсониятнинг жуфтини ҳам инсон қилиб яратди. Бу нарса ҳайвонлар ва қушларда ҳам шундай. Ўхшаш оятлар: Наҳл 16:72, Рум 30:21, Шўро 42:11. Бу оятда Одамнинг жуфти Одамнинг ўзидан яратилган, деган гап йўқ. Оятдан «инсоннинг жуфти инсондир» деган маъно ҳамда «бой ҳам камбағал ҳам, эркак ҳам аёл ҳам, ёш ҳам қари ҳам инсондир, миллати, ирқи, жинсидан қатъий назар барча инсондир» деган маъно чиқади.

^[87]Бу оятдаги «афв»сўзини Бақара сурасининг 219- оятига кўра «ортиқча» деб маъно бердик.

^[88]Жоҳил – ўзини тута олмаган, ўзини билмаган, ўзини бошқара олмаган, билимсиз-нодон деган маъноларни билдиради.

^[89]Васваса учун Аннос сураси ва изоҳига қаранг.

^[90] Басоир сўзига сабабни келтириш билан мусаббабни қасд қилиш қоидасига кўра маъно бердик. Қуръон оятлари ақлу фаросат, идрок ва зеҳнни ортишига туртки бўлади, ҳамда қалб ва виждонни уйғонишига сабаб бўлади. Инсонларнинг қалб кўзлари асосан оятлар билан очилади. Шу сабабли кўплаб оятларда “Ақлини ишлатишмайдими, фикр юритмайдиларми, ўйлаб кўрмайдиларми, мазмунидаги оятлар келтирилган.

^[91]Жамоат билан намоз ўқиётганда имомининг қироатини эшитган намозхонлар қироат қилмайдилар. Имомнинг қироатини эшитолмаганлар эса, намоз асносида ўзлари Қуръон ўқийдилар. Намоздан ташқари ҳолатда ҳам, агар бир кишидан сизга Қуръон ўқиб беришини илтимос қилсангиз ва у сизга Қуръон ўқиб бераётганида, уни жон-қулоғингиз билан эшитишингиз ва сукут сақлашингиз керак.

^[92]Оятдаги «ғудувв» ва «осол» Пешин билан Аср вақтини ифода қилади. Чунки, Раъд сурасининг 15- оятида Осмондагилар, ердагилар ва ундаги соялар ҳам Аллоҳга сажда қилиши билдирилган. Ўша соялар эса ғудувв ва осол вақтларида сажда қилиши айтилган. Биламизки, ерда соялар фақатгина осмонда қуёш чиқиб турганида пайдо бўлади. Соя қуёш сабабли пайдо бўлиши эса, Фурқон сурасининг 45- оятида билдирилган.

^[93] Нисо 4:172 ва Зумар 39:75-оятларга кўра бу оятга «муқарраб малаклар» деб изоҳ бердик.