111. Масад сураси

111. 111. Масад Сураси^[1]

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

Яхшилиги чексиз, эзгулик ва неъмат улашувчи – Аллоҳ номи билан.

111:1

تَبَّتْ يَدَا أَبِي لَهَبٍ وَتَبَّ

Абу Лаҳабнинг^[2] қўллари қурисин! (Мана) унинг ўзи ҳам қуриди!^[3]

111:2

مَا أَغْنَىٰ عَنْهُ مَالُهُ وَمَا كَسَبَ

Унга мол-мулки ва  касб қилиб эришган нарсалари асқатмади.

111:3

سَيَصْلَىٰ نَارًا ذَاتَ لَهَبٍ

У яқинда алангали ўтга кириб куяди.

111:4

وَامْرَأَتُهُ حَمَّالَةَ الْحَطَبِ

Уни ўтин ташувчи хотини ҳам (ўтга кириб куяди).

111:5

فِي جِيدِهَا حَبْلٌ مِنْ مَسَدٍ

У хотиннинг бўйнида маҳкам эшилган арғамчи бўлади.

^[1] Масад сураси, Маккада тушган, 3 оят. Тушиш тартиби 6, ёзилиш тартиби 111. Ушбу сурани яхши ва мукаммал тушуниш учун бундан аввал нозил бўлган Муззаммил ва Муддассир сураларини ҳам биргаликда ўқиш керак. Чунки бу сура, ўзидан аввалги навбатда тушган сура ва оятларга қарши чиққан, оятларни қабул қилмаган, Расулуллоҳ ва ёнидаги мўминларга азият етказган, Аллоҳ ва Расулига қарши бош қолдириб кофир бўлган (оятларни тан олмаган) Маккалик эркак ва аёл кофирлар ҳақида тушган.

^[2] Абу Лаҳаб Муҳаммад алайҳиссаломнинг амакиси эди. Расулуллоҳнинг Умму Гулсум ва Руқия номли икки қизи Абу Лаҳабнинг икки ўғли – Утба ва Утайба билан никоҳланишган. Расулуллоҳ инсонларни Қуръонга чақиришни бошлаши биланоқ оралари бузилди ва ўғиллари Расулуллоҳни қизлари билан ажрашди. Ушбу сура Абу Лаҳаб ва унинг аёли Расулимиз Муҳаммад алайҳиссаломга катта муаммо ва ташвишлар келтириб чиқарганини билдирмоқда. Уларни Расулуллоҳга етказган азиятлари қанчалик катта бўлмасин, барибир Аллоҳнинг тавба эшиклари уларнинг вафотигача очиқ эди. Бу ҳақда Расулимиз шундай деган: “Аллоҳ қулининг тавбасини (инсонни) жони ҳалқумига келгунга (ўлими аниқ бўлгунга) қадар қабул қилади.” (Термизий, Даавот 98; Ибн Можа, Зуҳд 30; Аҳмад ибн Ҳанбал, 2/132, 153.) Тавба ҳақидаги оятлар эса шундай: “Аллоҳ қабул қиламан деб сўз берган тавба – бирон бир ёмонликни жоҳиллик туфайли қилиб қўйиб, кўп вақт ўтказмай у ишидан қайтган кимсаларга тегишли. Аллоҳ ана шундай кимсаларни тавбасини қабул қилади. Аллоҳ билади, тўғри қарор беради. Ёмонликларни қилишда давом этиб, ўлим келганида “мен энди тавба қилдим/гуноҳларимдан қайтдим”- деганлар билан ҳақни тан олмай (кофир бўлиб) ўлган кимсаларни тавбаси – Аллоҳ қабул қиладиган тавба эмас. Биз уларга алам-оғриқли азоб тайёрлаб қўямиз.” (Нисо 4/17-18) Абу Лаҳаб ва унинг аёли Расулуллоҳга ёмонлик қилгани рост, лекин Фиръавн ва унинг ҳонадони Мусо алайҳиссалом ва Исроил ўғилларига нисбатан қилган ёмонлигичалик эмас. Фиръавн ва унинг хонадонида ҳам тавба қилиб имонга кириш имкони бор эди, лекин ундай қилмадилар. Фиръавн ҳақида Аллоҳ таоло нима деганини билиш учун қаранг: (Юнус 10/90-92) Бу ҳукм Абу Лаҳаб ва аёлига ҳам тегишли эканида шубҳа йўқ. Лекин, Ибн Аббосга оид экани иддао қилинган бир ривоят билан оятга қарши чиқилган ҳолда – Ушбу сура Абу Лаҳаб ва аёли тириклигидаёқ нозил бўлган дейилади. Ривоят қуйидагича:

Ибн Аббос розияллоҳу анҳу ривоят қиладилар:

«Ўзингизнинг яқин қариндошларингизни огоҳлантиринг»  (Шуаро 26/214) деган оят нозил бўлганда Расулуллоҳ Сафо тоғи устига чиқиб, Қурайш қабиласидаги уруғларга «Ей Баний Фиҳр, эй Баний Адий!» деб нидо қилди, ҳамма жамланди, ўзи келишга қодир бўлмаган кишилар эрса, «Бориб келчи, нима гап экан» деб (ўрнига бошқа) одам жўнатди. Абу Лаҳаб ва Қурайшнинг катталари ҳам келишди. Расулуллоҳ: «Нима дейсизлар, агар мен сизларга «Мана бу водийда душман отлиқлари бостириб келишга шайланиб турибди» деб хабар берсам, сизлар менга ишонасизларми?»—деди. Кўпчилик: «Ҳа, чунки бирор марта ҳам сиздан ростдан бўлак гап эшитмаганмиз!» — дейишди. Расулуллоҳ алайҳис-солату вас-салом: «Шундай экан, мен сизларни келгусида бўладиган қаттиқ азобдан огоҳлантираман»,— деди. Абу Лаҳаб: «Сен ҳалок ва барбод бўлгил, шунинг учун бизларни жамладингми?» — деб масхара қилди. Шунда «Абу Лаҳабнинг икки қўли қуриди, моли ва касб қилган нарсаси уни бундан қутултира олмади…» деган сура нозил бўлди.» (Бухорий, Тафсир111)

Бу воқеа кимнингдир тўқиб чиқарган уйдирма ва ёлғонидир. Иддао қилинган воқеага ягона гувоҳ Ибн Аббосдир. Ибн Аббос эса, ўша иддао қилинган воқеадан тақрибан ўн йил ўтиб туғилган. Агар ўшанда Ибн Аббос тирик бўлганида ҳам, гувоҳлар кўп бўларди. Ҳолбуки, бу воқеа Ибн Аббосдан бошқа ҳеч ким томонидан ривоят қилинмаган.

Ривоятнинг иккинчи (ҳақиқатга тўғри келмаган) тарафи шуки, “Ўзингизнинг яқин қариндошларингизни огоҳлантиринг” (Шуаро 26/214) деган оят Маккада тушган. Маккада эса Набийимизнинг энг яқин қариндошлари Қурайш қабиласи эмас, балки Қурайш орасидаги Ҳошимийларнинг Абдулмутталиб ўғилларидир. Агар Расулуллоҳ энг яқинларини чақирганида эди, фақатгина ўшаларни чақирарди. Бундан ташқари, “Сен ҳалок ва барбод бўлгил”, деган гапни Абу Лаҳаб айтган бўлиб, Расулуллоҳга ундан бошқа ҳеч қандай қаршилик ва азият етказмаган бўлса, ушбу сура фақатгина унинг шу айтган гапи учунгина нозил бўлган бўлса, унинг аёлида нима гуноҳ?! Ҳолбуки сурада унинг аёли ҳам келтирилган. Демак, бу ерда бошқа бир сабаб бор. Зотан, бундай бир даъват ва чақирув ортидан “Таббат” сураси нозил бўлмайди. Чунки Аллоҳ таоло ҳар бир инсонга даъватни тушуниб, англай олиши ва у ҳақда фикр юритиб хулоса чиқариши ва бир қарорга келиши учун муҳлат ва фурсат беради. Бу ҳақдаги оятлар шулар: (Юнус 10/11, Наҳл 16/61, Фотир 35/45)

Демак, ушбу Таббат сураси Абу Лаҳаб ва унинг аёлини ўлимидан олдин тушган бўлиши – ҳам суранинг матнига, ҳамда қуръоннинг кўплаб оятларига зиддир.

^[3]Араб тили ва Тафсир олими ал-Фарро (в. 207/822) تَبَّتْ يَدَا أَبِي لَهَبٍ = “Абу Лаҳабни қўллари қурисин!” жумласини баддуо, وَتَبَّ= “зотан ўзи ҳам қуриб бўлди” жумласини эса хабар жумла эканини билдирган (Иъжазул Баён). Иккинчи жумлани хабар жумласи бўлиши – бу сура Абу Лаҳабни ўлимидан кейин нозил бўлганини далилидир.