Аллоҳ таоло инсондан бошқа жонли мавжудотларга ҳам руҳ берган, яъни уларга ҳам ўзига яраша маълумот ва вазифа юклаган. Бу ҳақдаги оят шундай:
وَأَوْحَىٰ رَبُّكَ إِلَى النَّحْلِ أَنِ اتَّخِذِي مِنَ الْجِبَالِ بُيُوتًا وَمِنَ الشَّجَرِ وَمِمَّا يَعْرِشُونَ ﴿٦٨﴾
“Раббинг (ҳақиқий Эганг) арига шу маълумотни юклади: “Тоғлар, ёғочлар ва қурилган[1] инлардан ўзингиз учун яшаш жойлар қилиб олинглар.” (Наҳл 16/68)
Кўпчиликни айтишига кўра, инсонни бошқа мавжудотлардан ажратиб турувчи нарса ақл экани айтилади. Лекин, қуйидаги оятларда қушлар ва чумолилар ақлини ишлатиб бир-бирлари билан гаплашгани ва турли тадбирлар олганини билдирмоқда Демак, инсондан бошқа борлиқларда ҳам ақл бор. Оят қуйидагича:
وَحُشِرَ لِسُلَيْمَانَ جُنُودُهُ مِنَ الْجِنِّ وَالْإِنسِ وَالطَّيْرِ فَهُمْ يُوزَعُونَ ﴿١٧﴾ حَتَّىٰ إِذَا أَتَوْا عَلَىٰ وَادِ النَّمْلِ قَالَتْ نَمْلَةٌ يَا أَيُّهَا النَّمْلُ ادْخُلُوا مَسَاكِنَكُمْ لَا يَحْطِمَنَّكُمْ سُلَيْمَانُ وَجُنُودُهُ وَهُمْ لَا يَشْعُرُونَ ﴿١٨﴾ فَتَبَسَّمَ ضَاحِكًا مِّن قَوْلِهَا وَقَالَ رَبِّ أَوْزِعْنِي أَنْ أَشْكُرَ نِعْمَتَكَ الَّتِي أَنْعَمْتَ عَلَيَّ وَعَلَىٰ وَالِدَيَّ وَأَنْ أَعْمَلَ صَالِحًا تَرْضَاهُ وَأَدْخِلْنِي بِرَحْمَتِكَ فِي عِبَادِكَ الصَّالِحِينَ ﴿١٩﴾ وَتَفَقَّدَ الطَّيْرَ فَقَالَ مَا لِيَ لَا أَرَى الْهُدْهُدَ أَمْ كَانَ مِنَ الْغَائِبِينَ ﴿٢٠﴾ لَأُعَذِّبَنَّهُ عَذَابًا شَدِيدًا أَوْ لَأَذْبَحَنَّهُ أَوْ لَيَأْتِيَنِّي بِسُلْطَانٍ مُّبِينٍ ﴿٢١﴾ فَمَكَثَ غَيْرَ بَعِيدٍ فَقَالَ أَحَطتُ بِمَا لَمْ تُحِطْ بِهِ وَجِئْتُكَ مِن سَبَإٍ بِنَبَإٍ يَقِينٍ ﴿٢٢﴾إِنِّي وَجَدتُّ امْرَأَةً تَمْلِكُهُمْ وَأُوتِيَتْ مِن كُلِّ شَيْءٍ وَلَهَا عَرْشٌ عَظِيمٌ ﴿٢٣﴾ وَجَدتُّهَا وَقَوْمَهَا يَسْجُدُونَ لِلشَّمْسِ مِن دُونِ اللَّـهِ وَزَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطَانُ أَعْمَالَهُمْ فَصَدَّهُمْ عَنِ السَّبِيلِ فَهُمْ لَا يَهْتَدُونَ ﴿٢٤﴾ أَلَّا يَسْجُدُوا لِلَّـهِ الَّذِي يُخْرِجُ الْخَبْءَ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَيَعْلَمُ مَا تُخْفُونَ وَمَا تُعْلِنُونَ ﴿٢٥﴾ اللَّـهُ لَا إِلَـٰهَ إِلَّا هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِيمِ ۩ ﴿٢٦﴾ قَالَ سَنَنظُرُ أَصَدَقْتَ أَمْ كُنتَ مِنَ الْكَاذِبِينَ ﴿٢٧﴾ اذْهَب بِّكِتَابِي هَـٰذَا فَأَلْقِهْ إِلَيْهِمْ ثُمَّ تَوَلَّ عَنْهُمْ فَانظُرْ مَاذَا يَرْجِعُونَ ﴿٢٨﴾ قَالَتْ يَا أَيُّهَا الْمَلَأُ إِنِّي أُلْقِيَ إِلَيَّ كِتَابٌ كَرِيمٌ ﴿٢٩﴾ إِنَّهُ مِن سُلَيْمَانَ وَإِنَّهُ بِسْمِ اللَّـهِ الرَّحْمَـٰنِ الرَّحِيمِ ﴿٣٠﴾ أَلَّا تَعْلُوا عَلَيَّ وَأْتُونِي مُسْلِمِينَ ﴿٣١﴾ قَالَتْ يَا أَيُّهَا الْمَلَأُ أَفْتُونِي فِي أَمْرِي مَا كُنتُ قَاطِعَةً أَمْرًا حَتَّىٰ تَشْهَدُونِ ﴿٣٢﴾
“Сулаймоннинг жин, инсон ва қушлардан ташкил топган аскарлари тўпланиб, тизилиб туришди. Чумолилар водийсига келганларида, бир чумоли: “Эй чумолилар, инларингизга киринглар, Сулаймон ва унинг аскарлари сизларни билмасдан эзиб юборишмасин”, деди.
Сулаймон унинг сўзидан кулимсиради ва: “Раббим, менга ва ота-онамга берган неъматларингга нисбатан вазифамни ўз ўрнида адо этишимга ва Сен рози бўладиган ишларни бажаришимга фурсат бер. Марҳаматинг билан мени яхшилар қаторига қўш.”
Сулаймон қушларни назоратдан ўтказди. “Нимага Ҳудҳудни кўрмаяпман? Ёки йўқолди-ми?” деди. “Уни айбига яраша[2] жазолайман ёки уни кесиб юбораман. Ё бўлмаса, менга ўзини ҳақ эканини кўрсатадиган бир далил олиб келади!”
Кўп ўтмай Ҳудҳуд пайдо бўлди ва шундай деди: “Сени ундан тўлиқ хабаринг бўлмаган нарсани мен яхшилаб билиб келдим. Сенга Сабаъдан ишончли бир хабар олиб келдим. У ерда, эҳтиёжи учун керак бўлган ҳар нарса берилган бир аёлни кўрдим, уларга ҳукмронлик қилар эди, каттагина тахти ҳам бор эди. У ва унинг халқи Аллоҳ билан ўзлари ўртасига қуёшни қўйиб унга сажда қилаётганини кўрдим. Шайтон уларни қилмишларини ўзларига чиройли кўрсатиб қўйибди ва уларни тўғри йўлдан адаштирибди. Шу сабабли, улар ҳозирда тўғри йўл эмаслар.
Аслида, осмонлар ва ерда сақлаб қўйилган нарсаларни ташқарига чиқарадиган Аллоҳга сажда қилишмайдими?! У, яширган нарсаларини ҳам, ошкор қилган нарсаларини ҳам билади. Аллоҳ- Ундан бошқа илоҳ йўқ, буюк бошқарув Арш эгасидир.”
Сулаймон айтдики: “Кўрамиз, тўғри гапиряпсанми ёки ёлғончилардан биримисан? Шу мактубимни олиб бориб ташла ва бир чекада қандай жавоб беришини кутиб тур.”
Ҳудҳуд айтганини қилди. Қиролича айтдики: “Эй аъёнлар! Менга эътиборли бир мактуб ташланди. Сулаймондан эмиш, “яхшилиги чексиз, эзгулик ва неъмат улашувчи Аллоҳ номи билан”, деб бошланган. “Менга қарши бош кўтармасдан, таслим бўлган ҳолатингизда менга келинглар” дейилган.
Эй аъёнлар! Бу ишимда менга тўғри бир фикр билдиринглар. Сизлар билан кўришмай туриб бирон ишга қатъий қарор бермаганман” (Намл 27/17-32)
Чумолиларни шу сўзи улар ўзларини ўзлари сақлаб қолиш илми ва иқтидорига эга эканлигини ҳам билдиради:
“Эй чумолилар, инларингизга киринглар, Сулаймон ва унинг аскарлари сизларни билмасдан эзиб юборишмасин” (Намл 27/18)
Юқоридаги оятларда келтирилган шу иборалар, Ҳудҳуд ҳам ўзига юклатилган вазифани ўз ўрнида адо этиш ва ўзини панага олиб сақланиб қолишга эга бўладиган илм ва маълумотга эга эканини билдиради:
“Сени ундан тўлиқ хабаринг бўлмаган нарсани мен яхшилаб билиб келдим. Сенга Сабаъдан ишончли бир хабар олиб келдим. У ерда, эҳтиёжи учун керак бўлган ҳар нарса берилган бир аёлни кўрдим, уларга ҳукмронлик қилар эди, улкан тахти ҳам бор эди. У ва унинг халқи Аллоҳ билан ўзлари ўртасига қуёшни қўйиб унга сажда қилаётганини кўрдим. Шайтон уларни қилмишларини ўзларига чиройли кўрсатиб қўйибди ва уларни тўғри йўлдан адаштирибди. Шу сабабли, улар ҳозирда тўғри йўл эмаслар. Аслида, осмонлар ва ерда сақлаб қўйилган нарсаларни ташқарига чиқарадиган Аллоҳга сажда қилишмайдими?! У, яширган нарсаларини ҳам, ошкор қилган нарсаларини ҳам билади. Аллоҳ- Ундан бошқа илоҳ йўқ, буюк бошқарув Арш эгасидир.”
Ушбу мақола қуйидаги мақоланинг бир қисми эди. Руҳ ҳақида кўпроқ маълумот учун:
[1] يَعْرِشُونَ феъли ҳам инсон ва бошқа борлиқлар учун ҳам бир хил фойдаланилади.
[2] Оятга Анъом сурасининг 160- ояти билан биргаликда маъно бердик. شديد = чамбарчас боғлиқ, ҳар тарафлама алоқадор маъноларни билдиради.
