Савол: Кириб келган киши учун ўтирган жойидан туриш мумкинми? Айниқса бу нарса миллий урф-одатга айланиб қолган бўлса?
Жавоб: Инсонларга нисбатан чиройли муомала қилиш – динимиз таклиф қилган, муҳим ва фазилатли ишлардан бири ҳисобланади. Бунинг кўринишларидан бири эса кириб келган киши учун – уни ҳурмат қилиб – ўриндан туришдир. Бу нарса Ислом дини таклиф қилган бир гўзал муомала бўлиши билан бир қаторда, жамиятдаги умумий одоб-ахлоқ ва маданият турига ҳам киради.
Ёнига келган бири учун ҳатто севимли Пайғамбаримиз а.с. ҳам ўринларидан турганлиги ҳақида ҳадислар бизгача етиб келган. Улардан бири қуйидагича:
Оиша онамиз айтадиларки: “Набий алайҳиссалом қизи Фотима унга қараб келаётганини кўрса, унга “хуш келдинг” деб (яхши тилак билан самимий кутиб олиб) қизига ўрнидан турар эди ва (пешонасидан) ўпар ва то ўриндиғига бориб ўтиргунига қадар қизини қўлидан ушлаб олиб борар эди. Қизи Фотима ҳам, агар Набий алайҳиссалом уни ёнига келаётганини кўрса, у ҳам (яхши тилак билан самимий кутиб олиб) “хуш келдингиз” деб Отасига ўрнидан турар ва отасини қўлини ўпар эди…[1]”
Моликнинг ўғли Каъбнинг тавбаси ҳақидаги қиссани англатиб берувчи ривоят ҳам юқоридаги ҳадисни қўллаб-қувватлайди. Ҳодисани у шундай айтиб беради: “Мен масжидга кирдим, масжидга кирганимда Расулуллоҳ у ерда экан, атрофида эса инсонлар бор эди. Шунда Убайдуллоҳнинг ўғли Толҳа менга ўрнидан турди ва шошилиб келиб мен билан қўл бериб кўришди ва мени табриклади…[2]”
Имом Нававий Саҳиҳи Муслимда келган ушбу ривоятни шарҳида шундай дейди: “Меҳмон учун ўрнидан туришни тақиқлашга ҳеч қандай асосли очиқ бир далил йўқ.[3]”
Баъзи бир инсонлар кириб келган бири учун ўрнидан туришни ёмон кўришган, лекин буни сабабини ҳам айтиб ўтишган. Сабабини ва иллатини ҳам билиб ўрганмай туриб, масалага бир томонлама ёндашган ҳолда ўзича тақиқ қўйиш мумкин эмас. Кириб келган киши учун ўрнидан туришни тақиқлаганлар “агар кирган киши золим бўлса ва золимга ўрнидан туриб унга қуллуқ қилиш мумкин эмас” деб айтиб ўтишган. Зотан, соғлом фитратли ва соф ақл ва пок виждонли инсон бундай иш яхши бир иш эмаслиги жуда яхши билади. Таниқли бир золим инсон учун унга қуллуқ ва лаганбардонлик қилиш учун ўрнидан туриш билан, меҳмонни ва яқин кишиларини ҳурмат ва иззат қилиш мақсадида ўрнидан туришни катта фақри бор албатта.
Jamol Najm
[1] Термизий 3872. Абу Довуд 5217. Ибн Ҳиббон 6053, Адабул-Муфрад 356-саҳифа.
[2] Бухорий 4156 ва 4400, Муслим 53 (2769), Аҳмад б. Ҳанбал 15827.
[3] Имом Нававийни Саҳиҳи Муслимга Шарҳи 12/440.
Расулуллоҳ кириб келганида саҳобаларнинг барчаси оёққа туриб, худди намоздагидек тик турган ҳолатда таъзим қилгандек ҳаракат қилишганида, Расулуллоҳ уларни бундай таъзим сифатида оёққа туриб кутиб олишларидан қайтарган экан. Лекин бир мусулмонни бошқа бир мусулмонга ҳурмат юзасидан оёққа туриши менимча ҳам умуман бошқа масала.