Савол: Одам алайҳиссалом илк яшаган, шайтон тарафидан васваса қилинган, тақиқланган дарахтдан еган, натижада Аллоҳга осий бўлиб у ердан чиқариб юборилган жаннат қайси жойдаги қайси жаннат бўлган? Агар охиратдаги жаннат бўлса, у ерда шайтон, тақиқ, васваса, қайтариб чиқариб юбориш, бор неъматлардан қаноатсизланиш каби нарсалар юз бериши мумкинми?
Жавоб: “У сизлар учун ерни бешик ҳолига кетирди, унда сизлар учун йўллар тўшади ва осмондан сув туширди. Шу билан У ҳар турли жуфт-жуфт ўсимликлар чиқарди. Ўзингиз ҳам енглар, ҳайвонларингизни ҳам ўтлатинглар. Соғлом фикр эгалари учун бунда оят/нишоналар борлиги аниқ. Биз сизларни ундан (ердан/тупроқдан) яратдик, сизларни унга қайтарамиз ва сизларни яна бир марта ундан чиқарамиз.” (Тоҳа 20/53-55),
“Ўз вақтида Раббинг фаришталарга: «Албатта, Мен қуруқ лойдан, ўзгартирилган қора балчиқдан башар яратувчиман. Уни тўғрилаб бўлганимда ва ичига Ўз руҳимдан пуфлаганимда, унга сажда қилган ҳолингизда йиқилинг», деди.” (Ҳижр 15/28-29),
“Роббинг бир кун фаришталарга: “Ер юзида бир мухолиф борлиқ яратяпман”, деди. Фаришталар: “У ерда табиий яратилиш қоидасини бузадиган ва қон тўкадиган бир борлиқ яратармидинг?” деди.” (Бақара 2/30) оятларга кўра, Аллоҳ Одам Атони шу дунёда тупроқдан яратди, яшаб вафот қилганида яна шу тупроққа кўмилган, охиратда яна шу тупроқдан қайта тирилтирилади.
“Аллоҳ сизларни ердан ўсимлик ўстиргандек ўстириб чиқарди (яратди). Кейин сизларни яна у ерга қайтаради ва албатта, сизларни (қайтадан) чиқаради.” (Нуҳ 71/17), “Иблис: “Сен лойдан, қора балчиқдан яратган инсонга ҳурмат ила бош эгмайман.” (Ҳижр 15/33) оятларга кўра, Аллоҳ Одам Атони Ўз қўли билан шакл бериб яратмаган, аксинча, уни ерга экилган бир дон қандай униб ўсиб чиқса, Одамни ҳам ана шу шаклда ердан ундириб яратгани маълум бўлмоқда. Одам Ато экин экса униб ўсиб чиқишга тайёр лой ҳолатдаги қора балчиқдан ундириб чиқарилган. Она қорнидаги чақалоқ қандай ривожланиб, вақти келганда онадан туғилса, Одам Ато ҳам ер ичида ривожланиб, вақти келганда ташқарига чиққан.
Одам Ато ва Ҳавво она ерда яратилганидан кейин, улар учун қулай ҳаёт кечира оладиган шу дунёдаги бир боққа жойлашиб яшаши буюрилган ва уларга Аллоҳ: “Айтдикки: “”Эй Одам! Сен ва жуфтинг жаннатга (боққа) жойлашинглар. У ерда хоҳлаганингизча енглар. Лекин шу дарахтга яқинлашманглар, акс ҳолда ҳақсизлик қилувчи- золимлардан бўлиб қоласизлар.” деб буюрган.
Охиратда мўминларга мукофот сифатида бериладиган жаннатда ҳеч қандай тақиқ, алдов, васваса, ўзига ўзи зулм қилиб қўйиш ва у ердан қайтиб чиқариб юбориш бўлмагани сабабли, Одам Ато яшаган жаннат (боғ) шу дунёдаги бир имтиҳон боғи экани аниқ бўлмоқда.
Одам ва Ҳавво тупроқдан яратилиб, кейин ўша тупроқларда тарқалиб кетиши ҳақида хабар берилган оятда “Унинг оят/нишоналаридан яна бири шуки, сизларни тупроқдан яратиши ва сўнгра сизлар башар ўлароқ ер юзига тарқаб кетишингиздир.” (Рум 30/20) дейилиши, улар яратилганидан кейин ер юзидан бошқа ҳеч қаерга олиб борилмагани маълум бўлади.
Инсонларни чалғитган нарса оятлардаги “жаннат” сўзидир. Ҳолбуки жаннат сўзи қуръонни ўзида дунёдаги гўзал боғ-роғлар учун ишлатилишини билдирган. Мисол учун;
“Уларга шу икки кишини мисолини келтир: Улардан бирига иккита узум боғ (иккита жаннат) бердик ва у боғларни хурмо билан ўрадик ва ораларини экинзорга айлантирдик. Ўша икки боғ (икки жаннат) ҳосилини бекам-у кўст берарди, Биз уларни орасидан анҳор оқизиб қўйганмиз. Ниҳоят уни катта бойлиги бўлди. Дўсти билан гаплашаётиб шундай эди: “Мени мол-давлатим сеникидан кўп. Нуфус жиҳатидан ҳам сендан устунман. Кейин у ўзига ҳақсизлик қилган ҳолда боғига кириб: “Мен буни ҳеч қачон йўқ бўлиб кетмайди, деб ўйлайман.” (Каҳф 18/34)
Бу оятда ҳам “жаннат/жаннатайн” сўзлари келтирилган, лекин улардан кўзда тутилган нарса шу дунёдаги боғлардир.
Бундан ташқари, инсонлар оятларни ўқиётганида “жаннатдан тушинглар” деган ифодани осмондаги жаннатдан ерда тушинглар шаклида таъвил қилиб олишади. Ҳолбуки, оятларда “тушинглар = اهبطوا” сўзи билан Аллоҳ шу дунёдаги бир шаҳардан бошқа бир шаҳарга кўчиб бориш, бир диёрдан бошқа бир диёрга тушиш, деган маъноларда ҳам ишлатган. Мисол учун;
“Бир вақтлар шундай деган эдингиз: “Мусо! Бир хил таомга бардош бера олмаяпмиз; Роббинга ёлворки, бизларга ерда етишадиган сабзавотдан; бодринг, саримсоқ, мош-ловия, пиёз ундирсин!” У эса: “Афзал бўлган нарсани ундан пастроқ савияда бўлганга алмаштиришни хоҳлайсизларми? Шаҳарга тушинглар, у ерда сизлар хоҳлаган нарсалар бор!”, деди.” (Бақара 2/61)
“Эй Нуҳ! Сен ва сен билан бирга бўлган халқларга Биздан салом ва баракат бўлган ҳолда кемадан тушинглар.” (Ҳуд 11/48)
Демак, “тушинглар” дейилганда албатта “осмондан ерга тушинглар” деган маъно келиб чиқмайди. Охиратдаги жаннат мўминларга мукофот сифатида берилади, у ерда мангу қолинади. Одам алайҳиссалом ҳам имтиҳон учун яратилган. Ҳали ҳануз ҳеч қандай имтиҳондан ўтмай туриб уни жаннатда нима иши бор эди, дейиш ҳам мумкин. Бу савол аслида тўғри берилган бўлади. Чунки Аллоҳ: “Аллоҳга ишониб суянган ва яхши ишлар қилганлар эса Жаннат аҳлидир. Улар Жаннатда мангу қолувчидирлар.” (Бақара 2/82) деб буюради.
Охиратдаги жаннатда ҳеч қандай қўрқув ҳам алдов ҳам бўлмайди. “Аллоҳ айтадики: Бу кун – ростгўйларни ростгўйлиги ўзларига фойда берадиган кундир. Уларга ичларидан анҳорлар оқиб турадиган жаннатлар бор. Улар у жаннатлар ичра мангу ва абадий қолувчилардир. Аллоҳ улардан рози, улар ҳам Аллоҳдан рози бўлишади. Энг катта муваффақият мана шудир.” (Моида 5/119)
Одам алайҳиссалом эса, яшаб турган боғида мангу қолишни орзу қилгани учун шайтонни алдовига учин тақиқланган дарахтдан еб қўйди. Демак, Одам яшаган боғда қўрқув ҳам бор, у ердан чиқиб кетиш ҳам бор. Зотан у туғёни сабабли бор имкониятидан айрилди ва ўша жаннатдан (боғдан) чиқариб юборилди.
Охиратдаги жаннатга Аллоҳ берган неъматлардан қаноатланиб, шукр қилган ҳолда ўз вазифасини адо қилган кишилар киради. “Эй тўлиқ қаноат ҳосил қилувчи шахс, …Жаннатимга кир!” (Фажр 80/27-30) Одам эса боғдаги унга берилган неъматлардан қаноат қилмади, натижада бор имкониятидан айрилди. У ердан чиқарилганидан кейин тавба қилди ва Аллоҳ уни тавбасини қабул қилди.
Охиратдаги жаннатда ҳеч ким ҳеч кимга душман бўлмайди, адоват қилмайди, бировдан биров ҳайиқмайди. Одам билан Ҳавво яшаган боғда эса душманлик, адоват ва қўрқув бор эди. “Шунда Биз: “Эй Одам! Бу (шайтон) сен ва завжангга аниқ душмандир. У сизларни жаннатдан чиқариб вубормасин; кейин ташвишга тушиб қоласан. Чунки сен у ерда аниқ оч ҳам яланғоч ҳам қолмайсан ва сен у ерда ташна ҳам бўлмайсан, қуёшда ҳам куймайсан.” (Тоҳа 20/118-119)
Одам алайҳиссалом у боғдан чиқарилиб Арабистонни саҳроларига юборилганида, аввал яшаган боғига қиёслаганда ўзини чанқоқ, оч ва яланғоч ҳис қилган. Чунки Арабистон чўлларида соя-салқин қилиб турувчи баланд-баланд сояли қалин ўрмонлар, турли мевалари пишиб турадиган боғ-роғлар, ичларидан чашма-и булоқлар оқиб турадиган анҳорлар, гўштини тановул қилиб, терисини кийим қилиб киядиган оҳу-ю жайлонлар йўқ эди. Шу сабабли Аллоҳ унга ўша боғда қолган муддат оч ва яланғоч қолмайсан, деб айтган.
Бу ҳақда қўшимча маълумотга эга бўлиш учун қуйидаги линкга қарашни тавсия қиламиз:
