Савол: Мискин деб кимга айтилади? Бу атама Қуръонда қандай таърифланган?
Жавоб: Мискин калимаси Араб тилидаги “Сокин бўлиш, ҳаракати ниҳоясига етиш, ҳаракати тўхтаб қолиш”, деган маъноларни билдирувчи “с-к-н” ўзагидан турланган калимадир. Ҳаракатланишни зиддига сокин ва сукунат дейилади.[1] Муҳтожлик кишининг ҳаракатини ва ғайратини ниҳоясига етказиб қўйгани ва уни ҳаракатсиз ҳолга тушириб қўйгани учун[2] ёки инсонларга нисбатан давомли бир жимликка ва ҳаракатсизликка сабаб бўлгани учун[3] йўқсилларга “мискин” дейилган.
Мискин атамаси Қуръондаги Маккада[4] нозил бўлган сураларнинг 9 та оятида ва Мадинада[5] нозил бўлган сураларнинг 14 та оятида келган бўлиб, умумий ҳисобда 23 та оятда ўрин олган. Мискин атамаси келтирилган оятларга кўра, мискинларни қуйидаги хусусиятларни олдинга чиқади:
- Мискин атамаси Қуръон нозил бўлишидан бошлаб то сўнги оятлар нозил бўлгунча давом этган ҳар бир босқичда ер олган бир атамадир.
- Мискин атамаси келтирилган оятларда улар едириб-ичирилиши керак бўлган муҳтож кишилар эканига урғу бериб ўтилган. Бундан ташқари, уларни едириб-ичирмайдиган мушриклар ҳам маломат қилингани кўрилган.
- Мискинлар инсонларни яқин қариндошлари ва сафардагилар билан бир қаторда инсонларни мол-мулкларида уларни ҳаққи бўлган кишилар ҳисобланади.
- Мискинлар фидя ва каффоратларда едириб-ичирилиши керак бўлган кишилар айнан мискинлардир.
- Мискинлар ғанимат (Жангда душман тарафидан қўлга киритилган ўлжа)ни бешдан бири ва файъ тарқатиладиган кишилар орасидан жой олган кишилардир.
Бизни хулосамизга кўра, оятларда келтирилган Мискин – ҳар ким уни муҳтож эканини билган/кўрган, ҳар жамиятда ва ҳар замон учраши мумкин бўлган мутлақ маънодаги йўқсил кишидир. Шу маънода мискинни қуйидагича таърифлаш мумкин:
Мискин – эҳтиёжини хоҳ айтсин ёки айтмасин, ишласин ёки ишламасин, узрли бўлсин ёки узрсиз бўлсин, халқ орасида муҳтожманд инсон экани билинган, асосий эҳтиёжлари сабабли аксарият ҳолатларда уларга энг керакли эҳтиёж моддалари ёки озиқ-овқат ва кийим-кечак билан ёрдам бериб туриладиган ва муҳтож дейилганда инсонларни ақлига илк келадиган, Мусулмон ёки ғайридин бўлган кишилардир.
МАНБА: Байтуллоҳ Ақташ, Қуръонга Кўра Закот Сарфланадиган Ўринлар, Истанбул Университети СБЕ, Ист. 2013, 69-76-с.
[1] Ибн Манзур, Лисанул Араб, “с-к-н” мд. 3-ж, 2052-с.
[2] Муҳаммад Али ат-Таҳонавий, Кашшафу Истилоҳот ал-Фунуни вал-Улум, Байрут 1996, 1-ж, 1538-с.
[3] Жоруллоҳ Абу Қосим Маҳмуд б. Умар аз-Замахшарий, ал-Кашшаф ан Ҳақоиқи Ғавомидит-Танзил ва Уюни-Ақовили фи Вужуҳит-Таъвил, Рияд 1988, 1-ж, 366-с.
[4] Исро 17/62; Каҳф 18/74; Рум 30/38; Қолам 38/24; Ҳаққо 69/34; Муддассир 74/44; Фажр 89/18; Балад 90/16; Маувн 107/3. Бу сураларни Маккада нозил бўлганига доир қаранг: Заркаший ал-Бурҳон, 1-ж, 193-с; Суютий, ал-Итқон, 1-ж, 49-с.
[5] Бақара 2/83,177, 184, 215; Нисо 4/8, 36; Моида 5/89, 95; Анфол 8/41; Тавба 9/60; Нур 24/22; Мужодла 58/4; Ҳашр 59/; Инсон 76/8. Мадинада нозил бўлган икки оятда Яҳудийларга масканат тамғаси урилгани билдирилган. Қаранг: Анфол 8/41; Ҳашр 59/7. Бу суралар Мадинада нозил бўлганига доир қаранг: Заркаший, ал-Бурҳон; 1-ж, 194-с; Суютий, ал-Итқон. 1-ж, 49-с.
