Аллоҳ таоло сўнги набийиси бўлмиш Муҳаммад алайҳисаломга шундай деган:
وَأَرْسَلْنَاكَ لِلنَّاسِ رَسُولًا ۚ وَكَفَىٰ بِاللَّـهِ شَهِيدًا
“… Сени инсонларга элчи қилиб юбордик. Гувоҳ ўлароқ Аллоҳ етар!” (Нисо 4/79)
Араб тилида элчилик вазифаси юклатилган кишиларга расул дейилади.[1] Фиқҳий атамага кўра эса, ишга ўзидан ҳеч нарса қўшмасдан бировни сўзини бошқасига олиб бориб беришга вазифа этилиб тайинланган инсонга айтилади.[2] Ўз сўзларини инсонларга етказсин деб вазифа юклаган қулларини, Аллоҳнинг расули (Расулуллоҳ) деб атайди. Туркий тилларда бунга Аллоҳни элчиси дейилади.
- Вазифалари
Аллоҳ Ўз элчиларини вазифаларини уч қисмга айирган:
- Оятларни инсонларга етказиб таблиғ қилиш.
Аллоҳ таоло шундай буюради:
فَهَلْ عَلَى الرُّسُلِ إِلَّا الْبَلَاغُ الْمُبِينُ…
“Элчиларга ҳар нарсани очиқ-ойдин етказиб беришдан бошқа вазифа юклатилмаган.” (Наҳл 16/35)
يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ ۖ وَإِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ
“Эй Элчи! Раббингдан сенга нима нозил қилинган бўлса, ана ўша нарсани таблиғ қил (етказ). Агар етказмасанг, вазифангни бажармаган бўласан…” (Моида 5/67)
وَمَا أَرْسَلْنَا مِن رَّسُولٍ إِلَّا بِلِسَانِ قَوْمِهِ لِيُبَيِّنَ لَهُمْ
“Биз ҳар бир элчини унинг ўз халқини тилида юбордикки, уларга очиқ-ойдин тушунтириб берсинлар…” (Иброҳим 14/4)
وَمَا أَنزَلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ إِلَّا لِتُبَيِّنَ لَهُمُ الَّذِي اخْتَلَفُوا فِيهِ ۙ وَهُدًى وَرَحْمَةً لِّقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ
“Сенга бу китобни – ихтилоф қилган нарсаларини очиқ-ойдин тушунтириб беришинг, Аллоҳга ишониб суянган бир жамиятучун бир йўл кўрсатувчи ва яхшилик бўлсин деб нозил қилдик.” (Наҳл 16/64)
- Буйруқни бажариши
Аллоҳ таоло шундай буюради:
اتَّبِعْ مَا أُوحِيَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ ۖ لَا إِلَـٰهَ إِلَّا هُوَ ۖ وَأَعْرِضْ عَنِ الْمُشْرِكِينَ
“Раббингдан сенга нима ваҳий қилинган бўлса, ана ўша нарсага эргаш, Ундан бошқа илоҳ йўқ. Мушриклардан эса юз ўгир.” (Анъом 6/106)
- Хушхабар бериши ва огоҳлантириши.
Бу ҳақда шундай буюради:
وَمَا نُرْسِلُ الْمُرْسَلِينَ إِلَّا مُبَشِّرِينَ وَمُنذِرِينَ ۖ فَمَنْ آمَنَ وَأَصْلَحَ فَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ
“Биз элчиларни фақатгина мўминларга хушхабар бериш ва инкор қилувчиларни огоҳлантириш учун юборамиз. Ким уларга ишониб суянса ва ўзини тузатса, энди уларга қўрқув ҳам йўқ, ғамгин ҳам бўлмайдилар.” (Анъом 6/48)
وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا كَافَّةً لِّلنَّاسِ بَشِيرًا وَنَذِيرًا وَلَـٰكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ
“Биз сени барча инсониятга фақатгина хушхабар берувчи ва огоҳлантирувчи қилиб юборганмиз…” (Сабаъ 34/28)
- Элчини ваколати бўлмаган ҳолатлар:
- Элчини қўриқлаш ва муҳофаза қилиш вазифаси бўлмайди.
Аллоҳ таоло шундай буюради:
فَإِنْ أَعْرَضُوا فَمَا أَرْسَلْنَاكَ عَلَيْهِمْ حَفِيظًا ۖ إِنْ عَلَيْكَ إِلَّا الْبَلَاغُ
“Агар юз ўгирсалар ўгираверсин; Биз сени уларга қўриқчи қилиб юбормаганмиз. Сени вазифанг очиқ-ойдин таблиғ қилишдан иборат, холос. …” (Шўро 42/48)
- Элчини вакиллик вазифаси йўқдир.
Элчиларда на инсонларга қарши Аллоҳни вакили бўлишга ва на Аллоҳга қарши инсонларни вакили бўлишга ваколати бўлмайди. Бизни диндаги ягона вакилимиз шундай буюради:
وَلَوْ شَاءَ اللَّـهُ مَا أَشْرَكُوا ۗ وَمَا جَعَلْنَاكَ عَلَيْهِمْ حَفِيظًا ۖ وَمَا أَنتَ عَلَيْهِم بِوَكِيلٍ
“(Қулларни имон-эътиқодини) Аллоҳ танласа эди, улар ширкка қўл урмаган бўлар эди! Биз сени уларнинг қўриқчиси қилиб тайинламадик. Сен уларни тепасида вакил ҳам эмассан.” (Анъом 6/107)
إِنَّمَا أَنتَ نَذِيرٌ ۚ وَاللَّـهُ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ وَكِيلٌ
“… Сен фақатгина бир огоҳлантирувчисан. Ҳар нарсага вакил бўлган ёлғиз Аллоҳдир.” (Ҳуд 11/12)
- Элчи ҳеч кимни ҳидоят қила олмайди.
Бизни ҳидоятга чақирган Раббимиз шундай буюради:
“Сен севган кишингни ҳидоят қила олмайсан;[3] лекин, ҳидоятни танлаган кишини Аллоҳ ҳидоят қилади. Ҳидоятга йўналувчи кишини Аллоҳ жуда яхши билади.” (Қасос 28/56)
Элчи фақатгина инсонларга Қуръондаги тўғри йўлга чақиради ва кўрсатиб беради. Бу ҳақда Аллоҳ таоло шундай буюради:
وَإِنَّكَ لَتَهْدِي إِلَىٰ صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ
“… Албатта, сен ягона тўғри йўлга чақирасан.”[4] (Шўро 42/52)
- Элчи босим ўтказмайди.
Аллоҳ таоло шундай буюради:
فَذَكِّرْ إِنَّمَا أَنتَ مُذَكِّرٌ لَّسْتَ عَلَيْهِم بِمُصَيْطِرٍ
“Сен эслат, сен фақатгина эслатма берувчисан. Сен уларни устидан ҳукмингни ўтказувчи эмассан.” (Жосия 88/21,22)
- Элчи бировнинг ичини билмайди.
Аллоҳ таоло шундай буюради:
وَمِمَّنْ حَوْلَكُم مِّنَ الْأَعْرَابِ مُنَافِقُونَ ۖ وَمِنْ أَهْلِ الْمَدِينَةِ ۖ مَرَدُوا عَلَى النِّفَاقِ لَا تَعْلَمُهُمْ ۖ نَحْنُ نَعْلَمُهُمْ ۚ سَنُعَذِّبُهُم مَّرَّتَيْنِ ثُمَّ يُرَدُّونَ إِلَىٰ عَذَابٍ عَظِيمٍ
“Ён-атрофингиздаги чўл Арабларидан ва Мадина халқидан мунофиқликка уста кишилар бор. Уларни сен билмайсан, Биз биламиз. Уларни икки маротаба азоблаймиз. Кейинги сафар катта бир азобга қайтариладилар.” (Тавба 9/101)
- Элчи ғайбни билмайди.
Элчи фақатгина Аллоҳ Қуръонда билдирган нарсаларни билади. Аллоҳ таоло шундай буюради:
قُل لَّا أَقُولُ لَكُمْ عِندِي خَزَائِنُ اللَّـهِ وَلَا أَعْلَمُ الْغَيْبَ وَلَا أَقُولُ لَكُمْ إِنِّي مَلَكٌ ۖ إِنْ أَتَّبِعُ إِلَّا مَا يُوحَىٰ إِلَيَّ ۚ قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الْأَعْمَىٰ وَالْبَصِيرُ ۚ أَفَلَا تَتَفَكَّرُونَ
“(Эй Муҳаммад) Айтгинки: Сизларга “Аллоҳнинг хазиналари ёнимдадир демаяпман. Ғайбни ҳам билмайман. Сизларга “мен бир малакман” ҳам демаяпман. Менга нима ваҳий қилинса, мен ўшанга эргашаман. Айтгинки, кўрадиган билан кўр тенг бўладими? Ҳеч ҳам тушунмайсизларми?” (Анъом 6/50)
قُل لَّا أَمْلِكُ لِنَفْسِي نَفْعًا وَلَا ضَرًّا إِلَّا مَا شَاءَ اللَّـهُ ۚ وَلَوْ كُنتُ أَعْلَمُ الْغَيْبَ لَاسْتَكْثَرْتُ مِنَ الْخَيْرِ وَمَا مَسَّنِيَ السُّوءُ ۚ إِنْ أَنَا إِلَّا نَذِيرٌ وَبَشِيرٌ لِّقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ
“Эй Муҳаммад! Айтгинки: “Агар Аллоҳ шартларини пайдо қилмаса, мен ҳатто ўзимга ҳам бирон бир фойда ёки зарар етказишга кучим етмайди. Агар ғайбни билганимда эди, мол-мулкни/яхшиликни кўпайтириб олган бўлар эдим ва менга бирон ёмонлик ҳам етмасди. Мен фақат имон келтирадиган бир жамият учун огоҳлантирувчи ва хушхабар берувчиман, холос.” (Аъроф 7/188)
Аллоҳдан ваҳий олган элчиларнинг аҳволи мана шундай бўлса, қолган инсонлар қандай ҳолатда бўлиши мумкин?
[1] Муфрадот.
[2] Мажалла м.1450.
[3] Яъни, севган инсонингни қалбида ҳидоят пайдо қилиб қўя олмайсан.
[4] Ҳидоят – чақирмоқ, далолат қилмоқ, етакламоқ, бошламоқ деган маъноларни билдиради. (Умдатул Ҳуффоз)
