Қуръони Каримда гуноҳкорларни гуноҳидан ўтиш ва уларни кечириш деган маънолардаги икки хил фарқли калима қўлланилади. Улардан бири عفو – афв, иккинчиси مغفرة – мағфират калималаридир. Биз, Аллоҳдан – Уни ўзи бизларга ўргатганидек – бизни афв этишини ва бизларни мағфират қилишини сўраймиз.[1] Аллоҳ таоло Ўзини афв этувчи ва мағфират қилувчи эканини билдиради.[2] Баъзи оятларда Аллоҳ таоло Муҳаммад алайҳиссаломни,[3] баъзи оятларда эса Мусулмонларни афв ва صفح – сафҳ қилишга буюради.[4] Яна бир бошқа оятда эса, ҳам афв этиши ҳам сафҳ этиши ва мағфират қилишга ташвиқ қилади.[5] Қуйида бу калималарнинг маънолари ва ўртадаги фарқлари кўрсатиб ўтилади.
عفو – афв калимаси сўзликларда “ўчириб ташламоқ”, “артиб ташламоқ” деган маъноларда келади. Истилоҳ, яъни атама таъбирида эса қилган гуноҳидан кечмасдан, фақатгина жазосидан кечиш деб ишлатилади.
صفح – Софҳ калимаси сўзликларда “юзни чиройли тарафини кўрсат,оқ”, “янгидан бир чиройли саҳифа очмоқ” деган маъноларда келади. Истилоҳда эса, гуноҳидан ҳам жазосидан ҳам кечиб юбориш деган маънода ишлатилади.
مغفرة – Мағфират калимаси сўзликларда “ёпмоқ”, тўсмоқ”, ”яширмоқ” деган маъноларда келади. Истилоҳда эса, гуноҳини ҳам жазосини ҳам кечириб юбориш ва гуноҳкорни ҳимоя қилиб қолмоқ, сақлаб қолмоқ ва қутқариб қолмоқ дегани маънони ифодалайди. Мағфират билан бир ўзакдан тураган (مغفر) калимаси дубулға деган маънони билдиради. Чунки, дубулға жангда бошни қилич ва ўқдан ҳимоя қилиб сақлаб қолиш учун бошга киядиган темир ёки пўлатдан ясалган бош кийимдир.
Демак, сафҳа калимасининг маъноси афвнинг маъносидан кўра кенг қамров ифодалайди, мағфират калимасининг маъноси эса сафҳанинг маъносидан кенгроқ ҳисобланади. Афвнинг ичида сафҳа маъноси йўқ, лекин сафҳанинг ичида афв маъноси ҳам бор. Мағфиратнинг ичида эса, афвнинг ҳам сафҳанинг ҳам маънолари бор.
Мисол қилиб келтирадиган бўлсак, бир ҳукмдор байрам кунларида маҳкумларни афв қилади ва улар жазони ижро этиш муассасаларидан озод этилиб қўйиб юборилади. Лекин, улар ҳақидаги давлат архивидаги “судланган” деган рўйхати ўчириб юборилмайди. Бу эса, улар кейинчалик бирон бир ташкилот ёки корхонага ишга кириш учун қилган мурожаатларига рад жавоб берилишига ва ўз мутахассислиги ва ўз соҳасида қайтадан ишлай олмаслигига сабаб бўлади. Агар ҳукмдор уларни афв билан бирга сафҳа (яъни, улар учун янги бир ҳаёт – тарих саҳифаси очган бўлса эди) ҳам қилган бўлганида эди, улар жазони ижро этиш муассасаларидан озод қилинар, давлат архивидаги судланган-собиқ жиноятчи ўчириб юборилган ва яна ўз халқи ва жамияти ичида жиноят қилмагандек янги саҳифа ва янги ҳаёт бошлар эди. Агар ҳукмдор уларни мағфират қилса, демак, уларни гуноҳидан ҳам, жазосидан ҳам кечган ва уларни ҳимоя қилиб олган ва ўз соҳасига алоқадор ишларни давлатни турли ташкилотларида давом эттиришга рухсат ҳам берилишига ё’л очган бўлади.
Аллоҳ таоло инсонларни афв этиши – уларни гуноҳига жазо бермаслигини, уларни мағфират қилиши эса – улардан гуноҳни ҳам жазони ҳам кечиб юборишини ва уларни жаҳаннамдан қутқариб қолиб абадий ва мангу бахт-саодат юрти бўлган жаннат билан мушарраф қилишини билдиради.
Анас Олимўғли
Фойдаланилган адабиётлар:
- Муфрадоти Алфозил Қуръон
- Лисанул Араб
- Ассиҳоҳ
- Мақойис
- Ал-Қомус
[1] Бақара 2/286.
[2] Нисо 4/43, 99. Ҳаж 22/60. Мужодала 58/2.
[3] Моида 5/13. Ҳижр 15/85. Зухруф 43/89.
[4] Бақара 2/109. Нур 24/22.
[5] Тағобун 64/14.
