يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا تَدَايَنْتُمْ بِدَيْنٍ إِلَىٰ أَجَلٍ مُسَمًّى فَاكْتُبُوهُ ۚ وَلْيَكْتُبْ بَيْنَكُمْ كَاتِبٌ بِالْعَدْلِ ۚ وَلَا يَأْبَ كَاتِبٌ أَنْ يَكْتُبَ كَمَا عَلَّمَهُ اللَّهُ ۚ فَلْيَكْتُبْ وَلْيُمْلِلِ الَّذِي عَلَيْهِ الْحَقُّ وَلْيَتَّقِ اللَّهَ رَبَّهُ وَلَا يَبْخَسْ مِنْهُ شَيْئًا ۚ فَإِنْ كَانَ الَّذِي عَلَيْهِ الْحَقُّ سَفِيهًا أَوْ ضَعِيفًا أَوْ لَا يَسْتَطِيعُ أَنْ يُمِلَّ هُوَ فَلْيُمْلِلْ وَلِيُّهُ بِالْعَدْلِ ۚ وَاسْتَشْهِدُوا شَهِيدَيْنِ مِنْ رِجَالِكُمْ ۖ فَإِنْ لَمْ يَكُونَا رَجُلَيْنِ فَرَجُلٌ وَامْرَأَتَانِ مِمَّنْ تَرْضَوْنَ مِنَ الشُّهَدَاءِ أَنْ تَضِلَّ إِحْدَاهُمَا فَتُذَكِّرَ إِحْدَاهُمَا الْأُخْرَىٰ ۚ وَلَا يَأْبَ الشُّهَدَاءُ إِذَا مَا دُعُوا ۚ وَلَا تَسْأَمُوا أَنْ تَكْتُبُوهُ صَغِيرًا أَوْ كَبِيرًا إِلَىٰ أَجَلِهِ ۚ ذَٰلِكُمْ أَقْسَطُ عِنْدَ اللَّهِ وَأَقْوَمُ لِلشَّهَادَةِ وَأَدْنَىٰ أَلَّا تَرْتَابُوا ۖ إِلَّا أَنْ تَكُونَ تِجَارَةً حَاضِرَةً تُدِيرُونَهَا بَيْنَكُمْ فَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَلَّا تَكْتُبُوهَا ۗ وَأَشْهِدُوا إِذَا تَبَايَعْتُمْ ۚ وَلَا يُضَارَّ كَاتِبٌ وَلَا شَهِيدٌ ۚ وَإِنْ تَفْعَلُوا فَإِنَّهُ فُسُوقٌ بِكُمْ ۗ وَاتَّقُوا اللَّهَ ۖ وَيُعَلِّمُكُمُ اللَّهُ ۗ وَاللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ
Эй мўминлар! Бир-бирингиздан маʼлум бир муддатга қарздор бўлган вақтингизда, уни ёзиб қўйинг. Ораларингизда хат ёзишни биладиган киши уни тўғри ёзсин. Ёзиб қўювчи уни Аллоҳ ўргатганидек ёзишдан бош тортмай ёзсин. Қарздор киши айтиб турсин. У – Аллоҳдан қўрқсин, қарздан ҳеч нарсани камайтирмасин. Агар қарздор ақлсиз[1] ёки кучсиз[2] бўлса, ёки айтиб туришга қодир бўлмаса, у ҳолда уни валий кишиси адолатли-тўғри айтиб турсин. Орангиздан иккита эркак гувоҳни гувоҳ қилинглар. Агар иккита эркак гувоҳ бўлмаса, ўзингиз рози бўладиган бир эркак ва иккита аёл гувоҳлар гувоҳ бўлсин. Бу нарса – у аёлларнинг бири адашиб кетса иккинчи аёл унга эслатиб қўйиши учундир. Гувоҳлар – чақирилганда келмай қолмасин. Қарз – хоҳ оз бўлсин хоҳ кўп бўлсин, уни белгиланган муддати билан бирга ёзишдан эринманглар. Бу – Аллоҳ ҳузурида тўғрироқ[3], гувоҳлик учун соғломроқ ва шубҳаланмаслигингиз учун уйғунроқдир. Лекин, агар у ораларингизда айлантирадиган нақт тижорат бўлса, уни ёзиб қўймасангиз ҳам сизларга ҳеч қандай гуноҳ бўлмайди. Олди-сотди қилганингизда гувоҳ келтиринглар. Ёзиб турувчи ҳам гувоҳ ҳам зарар кўрмасин, агар уларга зиён етказсангиз, у нарса тўғри йўлдан чиқишингиз бўлади. Аллоҳдан қўрқинглар. Сизларга Аллоҳ ўргатмоқда. Аллоҳ ҳар нарсани билувчи зотдир.
وَإِنْ كُنْتُمْ عَلَىٰ سَفَرٍ وَلَمْ تَجِدُوا كَاتِبًا فَرِهَانٌ مَقْبُوضَةٌ ۖ فَإِنْ أَمِنَ بَعْضُكُمْ بَعْضًا فَلْيُؤَدِّ الَّذِي اؤْتُمِنَ أَمَانَتَهُ وَلْيَتَّقِ اللَّهَ رَبَّهُ ۗ وَلَا تَكْتُمُوا الشَّهَادَةَ ۚ وَمَنْ يَكْتُمْهَا فَإِنَّهُ آثِمٌ قَلْبُهُ ۗ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ عَلِيمٌ
Агар сафарда бўлиб, ёзадиган одам топа олмасангизлар, қарздордан гаровга бирон нарса олишингиз мумкин. Бир-бирингизга ишониб, ҳам ёзмай ва гаров ҳам олмай қарз олди-берди қилган бўлсангиз[4], унга ишонилиб топширилган киши, ишониб берилган омонат қарзини адо қилсинки, Раббиси бўлмиш Аллоҳдан қўрқсин. Гувоҳликни яширманглар. Кимки гувоҳликни яширса, унинг қалби гуноҳкордир/виждонсиздир. Аллоҳ қилмишларингизни билиб туради. (Бақара 2/282-283)
Иккита тўғри нарсани бир-бирига солиштирилганда, улардан бирига: “Бу соғломроқ экан” дейилади. Шу сабабли, “Гувоҳлик учун соғломроқ, …” сўзи, яна бир кўриниши ҳам соғлом эканини билдиради. Бу оятни тўлиқ ва мукаммал тушуниб етиш учун қуйидаги оятларни ҳам биргаликда ўқиш керак: (Моида 5/106-108)
[1] Лаёқатсиз, мол-мулкини қадр-қийматини билмаган, мол-мулкини бекорчи жойларга сарфлаб ташлайдиган киши.
[2] Ёш гўдак, ногирон ёки катта ёшли мўйсафид киши.
[3] Жумлада أَقْسَطُ исми тафзил билан келтирилгани учун, қарзни ёзиб қўйиш фарз эмаслигини, балки тавсия эканини билдиради. Шу билан бирга, Аллоҳ таоло бирон-бир нарсага буюриб, орқасидан – унга амал қилмаганларга азоб-қийноқ билан огоҳлантирмаган бо’лса, демак у амр фарз эмас, балки тавсия эканини билдиради.
[4] Оятга кўра бир-бирига ишонганлар қарз олди-бердини ёзмаслиги, гаров олмаслиги ва гувоҳ ҳам олиб келмасликлари мумкинлигини билдиради.
