Қуйидаги оятларда кўрсатиб ўтиладиган 3 қоидани бузмаган инсонларга нисбатан адоватчилик қилиб бўлмайди. Ирқи, дини, миллати, ёши ва жинсидан қатъий назар, 3 қоидани бузмаган ҳар қандай инсонга яхшилик қилиш, дўстлашиш ва адолатли муомала қилишдан Аллоҳ қайтармаган. “Кофирлар мусулмонларнинг душманидир, динсизларга яхшилик қилиб бўлмайди, намоз ўқимаганларга салом бериб бўлмайди“ каби сўзларнинг барчаси ёлғон-елпи гаплардир. Асл ва ҳақиқий дин – инсоний фазилатлар билан одамийликка муносиб ҳаёт кечиришдир.
Аллоҳ таоло шундай буюради:
لَّا يَنْهَاكُمُ اللَّـهُ عَنِ الَّذِينَ لَمْ يُقَاتِلُوكُمْ فِي الدِّينِ وَلَمْ يُخْرِجُوكُم مِّن دِيَارِكُمْ أَن تَبَرُّوهُمْ وَتُقْسِطُوا إِلَيْهِمْ ۚ إِنَّ اللَّـهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ ﴿٨﴾ إِنَّمَا يَنْهَاكُمُ اللَّـهُ عَنِ الَّذِينَ قَاتَلُوكُمْ فِي الدِّينِ وَأَخْرَجُوكُم مِّن دِيَارِكُمْ وَظَاهَرُوا عَلَىٰ إِخْرَاجِكُمْ أَن تَوَلَّوْهُمْ ۚ وَمَن يَتَوَلَّهُمْ فَأُولَـٰئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ
”Аллоҳ сизларни – сизларни динингиз туфайли ўлдиришга уринмаган ва сизларни яшаб турган юртингиздан сургун қилиб чиқармаган кишиларга нисбатан яхшилик қилишингиздан ва уларга адолатли (ҳақ-ҳуқуқига риоя қилиш) муомала қилишдан қайтармайди. Аллоҳ адолатлиларни яхши кўради. Аллоҳ таоло фақатгина сизларни – сизларни динингиз сабабли ўлдирмоқчи бўлган ва юртингиздан сургун қилиб чиқарган ва чиқаришга ёрдам берган кишилар билан дўстлашишдан қайтаради. Кимки уларни дўст деб билса, ана ўшалар ҳақсизлик қилувчилардир (золимлардир). (Мумтаҳина 60/8-9)
Оятга кўра, дину давлатини, юртини ва номусини, оила ва мол-мулкини ҳимоя қилиш мақсадида – уриш бошлаган ғанимга қарши урушиш фарздир. Бундан бошқа ҳолатда ҳеч ким билан урушиш мумкин эмас Исломда.
Оятларга кўра, ғайридинларга нисбатан учта қизил чизиқ чизилган.
1- Динимизни деб бизларга уруш очиши,
2- Бизларни юртимиздан чиқаришлари,
3- Юртимиздан чиқарганларга ёрдам бериши.
Бу учта чизиқни бузганлар билан асло дўстлик тузиб бўлмайди. Бу ишларга қўл урмаган ҳар қандай давлат ва халқ билан эса, чиройлик, дўстона ва адолатли муомала ва муносабатда бўлишимиздан Аллоҳ таоло қайтармаган.
Тавба сураси 5-оят:
Бу оят муслим ва ғайридин ўртасидаги муносабатларда асос қилиб олинган деб иддао қилинади, аслида эса ундай эмас. Оят шундай:
فَإِذَا انسَلَخَ الْأَشْهُرُ الْحُرُمُ فَاقْتُلُوا الْمُشْرِكِينَ حَيْثُ وَجَدتُّمُوهُمْ وَخُذُوهُمْ وَاحْصُرُوهُمْ وَاقْعُدُوا لَهُمْ كُلَّ مَرْصَدٍ ۚ فَإِن تَابُوا وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّكَاةَ فَخَلُّوا سَبِيلَهُمْ ۚ إِنَّ اللَّـهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ
“Ҳаром ойлар чиқиши биланоқ (келишувни бузгани ҳолда Маккадан кетмаган) ўша мушрикларни учратган ерингизда ўлдиринглар. Уларни тутинглар, қуршаб олинглар ва уларни йўлларини тўсинглар. Агар тавба қилишса, намозни тўлиқ ва доимий адо қилишса ва закотни беришса уларни қўйиб юборинглар. Шубҳасизки, Аллоҳ кечирувчидир, марҳамат қилувчидир.(Тавба 9/5)
Бу оят – қизил чизиқларни тамоман бузган, Ҳудайбиядаги тинчлик келишувини бузган, Макка фатҳидан кейин уларга бир йил тегилмаган, балки 4 ой яна қўшимча муҳлат берилган Маккали мушриклар ҳақидаги энг сўнги огоҳлантирувлардан биридир. Худди шу каби ҳолатлар юз бермагунигача, бу оятда кўрсатилган ҳукмий муомала ҳеч кимга нисбатан қўлланилиши мумкин эмас. Оятни бошқа маънога буриб олиш тўғри иш эмас.
Ғайридинлар тарафидан содир этилган ҳаракатлар
Аллоҳ таоло шундай буюради:
لَتُبْلَوُنَّ فِي أَمْوَالِكُمْ وَأَنفُسِكُمْ وَلَتَسْمَعُنَّ مِنَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ مِن قَبْلِكُمْ وَمِنَ الَّذِينَ أَشْرَكُوا أَذًى كَثِيرًا ۚ وَإِن تَصْبِرُوا وَتَتَّقُوا فَإِنَّ ذَٰلِكَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ
“Сизлар албатта мол ва жонларингиз хусусида қаттиқ синовга дуч келасизлар, аҳли китоблардан ва мушриклардан кўп ҳақоратлар эшитасизлар. Агар ўзингизни ҳимоя қилиб сабр қилсаларингиз, билингларки бу нарса азми-қарор талаб қилган ишлардандир.” (Оли Имрон 3/186)
Ҳар қандай ҳақоратли сўзлар ва таҳқирловчи ҳаракатлар қизил чизиқдан ҳисобланмагани учун, бундай ҳолатларга қарши сабрли, тадбирли ва тўғри қарорлик бўлишдан бошқа йўл кўрсатилмаган.
Муҳаммад алайҳиссалом – аввал мусулмон бўлиб, кейин диндан қайтган ва муаммоларни манбаси бўлган – мунофиқ-иккиюзламачилардан кўп азият чеккан, аммо уларга қарши жисмоний ҳаракат содир этмаган. Мунофиқун сураси шу жиҳатдан жуда муҳимдир. Аллоҳ таоло шундай буюради:
”Эй Муҳаммад! Мунофиқлар сени олдинга келишганида: “гувоҳлик берамиз, сен ҳақиқатдан Аллоҳнинг элчисисан” дейишади. Аллоҳ гувоҳлик берадики, ҳақиқатда мунофиқлар ёлғончилардир. Улар ўзларининг қасамларини қалқон қилиб олиб, Аллоҳнинг йўлидан тўсадилар. Уларнинг қилмишлари қанчалик ҳам ёмон! Буни сабаби шуки, улар иймон келтирдилар, сўнгра кофир бўлдилар. Шу сабабли уларнинг қалбларига муҳр босилди. Энди улар тушунмайдилар. Уларни кўрганингда, уларни жисмлари сени таажжубга солиб қўяди. Агар сўз бошлашса, сўзларига қулоқ солиб қоласан. Улар гўё тираб қўйилган чирик ёғочлар кабидир. Улар ҳар қандай товушни ўзларини зарарига деб ўйлашади. Асл душман улардир, улардан эҳтиёт бўл. Аллоҳ уларни ҳалок қилсин! Улар қандай қилиб ёлғонга эргашилмоқда?! Уларга: “Келинглар, Расулуллоҳ сизлар учун мағфират тиласин” дейилганда, улар бошларини чайқайдилар. Сен уларни – такаббурлик қилган ҳолда юз ўгирганини кўрасан. Уларга мағфират тилайсанми ёки тиламайсанми уларга барибир. Аллоҳ уларни асло мағфират қилмайди. Чунки Аллоҳ йўлдан чиққан (фосиқ) қавмни асло ҳидоят қилмайди. Улар: “Расулуллоҳнинг ёнидаги кишиларга ҳеч нарса берманглар, тарқалиб кетишсин” деган кишилардир. Ваҳоланки осмонлар ва ернинг хазинаси Аллоҳга тегишлидир. Лекин мунофиқлар буни тушуниб етмайди. Улар: “Агар Мадинага қайтсак, энг азиз киши энг хор кишини у ердан чиқариб юборади” дейишади. Ҳолбуки иззат Аллоҳга, Аллоҳнинг Элчисига ва мўминларга хосдир. Мунофиқлар буни билишмайди.” (Мунофиқун 63/1-8)
Зайд б. Арқам бу оятлар ҳақида шуларни очиқлаган: “Набий алайҳиссалом билан бирга бир жангга борган эдик. Аскаримиз жуда қийин бир аҳволга тушиб қолган эди. Абдуллоҳ б. Убай дўстларига шундай деди: “Расулуллоҳни ёнидагиларга ҳеч нарса берманглар-ки тарқалиб кетишсин. Ҳали Мадинага қайтиб борайлик-да, кучлилар кучсизларни у ердан чиқариб ташлайди.” Бу ҳақда дарров Набийимизга хабар бердим Абдуллоҳ б. Убайни чақириб суриштирди. У, бу ҳақда ҳеч нарса демадим деб қасам ичди. “Зайд ёлғон гапирди” дейишди. Бу гап эса унга жуда оғир ботди. Шундан кейин Аллоҳ таоло Мунофиқун” сурасини нозил қилди.” (Бухорий Тафсир, Мунофиқун сураси 4.)
Элмалили Муҳаммад Ҳамди Язир бу мавзуда қисқача шу маълумотларни билдиради:
Абдуллоҳни қавми ичида ўзига яраша обрў-эътибори бор эди, айтгани айтган эди. Усайд б. Ҳудайр келди. “Эй Аллоҳнинг Элчиси!” деди. “Унга эътибор берманг, у билан чиройли муомала қилаверинг. Аллоҳга қасамки, Аллоҳ сизни элчи қилиб юборган вақтларда, уни қавми унга тож кийдириш учун маржон тераётган эди. У сизни – уни қироллигини қўлидан тортиб олган деб билади.”
Абдуллоҳ б. Убайнинг ўғли Абдуллоҳ покиза бир мўмин эди. Отаси қилган ишлардан хабар топиши биланоқ Расулуллоҳнинг олдига келди ва “Эй Аллоҳнинг Элчиси! Эшитдимки, Абдуллоҳ б. Убайни қилган иши туфайли ўлдирмоқчи экансиз. Агар шу гап тўғри бўлса, бу вазифани менга топширинг, уни бошини мен олиб келай. Аллоҳга қасамки, бутун Хазрачлилар биладики, отасига мендан кўра ҳурмат кўрсатадигани йўқ. Шундан қўрқаманки, агар отамни бошқа бириси ўлдирса ва у қотил халқ орасида бемалол юришини кўриб ҳазм қила олмай, ўзимни тута олмай уни ўлдириб қўйишим мумкин. Агар бундай бўлса, битта кофирни деб битта мўминни ўлдирган бўламан ва натижада жаҳаннамлик бўлиб қоламан” деди. Аллоҳнинг Элчиси шундай деди:
“Йўқ, биз унга яхши муомала қиламиз. Модомики у бизни орамизда экан, унга чиройли муносабатда бўламиз.” (Муҳаммад Ҳамди Язир, Ҳақ Дини Қуръон Тили, 6-жл, Истанбул 1993, 5005-5008- сф.)
Абдуллоҳнинг Набийимиз ва Исломга қарши қилган ҳаракатлари ҳар нақадар ёмон бўлсада, юқорида айтиб ўтилган учта қизил чизиқни бузмагани учун, юқоридаги оятларни ҳукмига кўра Набий алайҳиссалом унга чиройли муомала қилган. Бу каби инсонларни энг ёмон юрагини сиққан нарса – ҳақиқатларни ўртага қўйилишидир. Оятларда айтиб ўтилганидек, қилган хато ишларини ўртага қўйиб, жамиятда уни айбдор эканини маълум қилгандан кейин унга нисбатан адолатли ва чиройли муносабатда бўлиниши – уларни ёлғзиликка маҳкум қилади ва ҳатто унинг яқинлари ҳам ундан узоқлашишига сабаб бўлади. Шуни алоҳида айтиб ўтмоқчимизки, Набийимизни ўша диндан қайтган мунофиққа нисбатан чиройли муомала қилиши, Абдуллоҳнинг ёнидаги яқин инсонларини Исломга киришига сабаб бўлган эди.
Диндан қайтган кишининг ва Набий алайҳиссаломни ҳақорат қилган кишининг ўлдирилиши:
Юқоридаги оятларда келтирилган “…аввал иймон келтирдилар, кейин кофир бўлдилар” ифодаси, бу шахсларни муртад бўлганини очиқ-ойдин кўрсатиб бермоқда. Бу ва бу каби очиқ-ойдин оятлар бўла туриб, бутун мазҳаблар диндан қайтган муртадларни ўлдирилиши ҳақидаги хатода иттифоқ этишган.
Оятларда: “Асл душман улардир. Улардан эҳтиёт бўл… ҳукмидан бошқа бир ҳукм йўқлигига қарамасдан, аксинча ҳеч қандай соғлом бир далилга асосланмаган ҳолда, Набийни пастга урувчи сўзлардан фойдаланган, уни сўккан ва ҳақорат қилган кишиларни ўлдирилиши ҳақидаги хатода ҳам мазҳаблар иттифоқ этишган. (Ваҳб аз-Зуҳайли ал-Фиқҳ ал-Ислам ва адилатуҳ, 3-н, Дамашқ 1409/1998, 6-жл, ҳадд ар-ридда.)
Бугунги кунда энг катта муаммо – Мусулмонларни Қуръон чизиғига таклиф қилишнинг қийин бўлаётганидадир. Динда мажбурлаш ва зўрлаш йўқ бўла туриб, қандай қилиб динсиз инсонни ёки динидан қайтган кишини ўлим жазосига ҳукм қилиш мумкин?! Аллоҳ таоло буни асло қабул қилмайди.
Раббимиз Аллоҳ Ёрдамчимиз бўлсин. Ҳаракат биздан, натижа Аллоҳдан.
Сулаймония Вақфи. Дин Ва Фитрат Илмий–тадқиқот Маркази.
