Ўликдан ёрдам сўраш
Христианлар ўлиб кетган диндорларидан ёрдам сўрашади. Айнан шу ишни бир қанча тариқат ва жамоатлар ҳам қилишмоқда. Улар ҳам, ўлиб кетган диндорларидан ёрдам сўраш, уларни воситачи ва шафоатчи қилиш учун қабрларини зиёрат қилишни, уларга атаб қурбонликлар сўйишни диннинг бир бўлими деб ўйлайдилар.
1 – Католикларни Ўликдан Ёрдам Сўраши
Папа 2- Жеан Паул, Марям Онани воситачи қилиб шундай дуо қилади:
“Инсон бўлмиш сўзнинг (Исо алайҳиссаломнинг) Онаси ва Черковнинг Онаси бўлган, жуда ҳам муқаддас ва Бокира Марямга, Черковнинг янгича Христианлаштириш ҳаракатида чақирилган шу вақтда, барча Черковларнинг бутун мақомларида диний дарслар олиб боришда кучли воситачилиги билан ёрдам бериши учун дуо қиляпман.”[1].
Асирлар илгари ўлган Марямни ёрдамга чақирган Папа, унга кучли воситачилиги билан ёрдам беришига ишонганига кўра, Марям уни таниганига ва дуосини эшитганига ҳам ишонган бўлиши керак албатта. Бундай ҳолатда, Марямга бир қанча илоҳий сифатлар ва хусусиятлар нисбат берган бўлади. Булар – ҳаёт, илм, самиъ, басар, ирода, қудрат ва шу каби сифатлар.
Ҳаёт – тириклик дегани. Католикларга кўра айбсиз ва бокира Марям, ер юзидаги ҳаётини тамомлагандан сўнг, гуноҳ ва ўлимни енгиган Роббларнинг Робби бўлган Ўғлига янада лойиқ бўлиши учун руҳи ва бадани билан самога чиқарилди. Роб тарафидан табиатнинг қироличаси этиб тайинланди. Марям Онани самога чиқарилиши, Ўғлининг тирилишида ноёб иштироки ва бошқа Христианларнинг тирилишини тезлаштиришдир.[2]
Марям Онани табиат қироличаси деб даъво қилинган сифати, уни дунё тургунча тирик қолиш дегани бўлиб чиқади. Қайта тирилиш жараёнида унинг ҳиссаси бор деб билиш эса, уни қиёматгача ҳам ўлмайди деб билиш бўлади. Қиёматдан кейин ўлим йўқлигига кўра, Католиклар уни мутлақо ўлимсиз деб ҳисоблашлари билинди. Ўлимсизлик Аллоҳга хосдир. Марямни ҳам ўлимсиз деб билиш, уни Аллоҳга шерик қилишдир.
Илм – билиш ва қамраш дегани. Инсонда илм сифати бор лекин, Ватиканда турган бир инсон, Марямни воситачи қилиб чақирганига кўра, Марям уни танигани ва у нимани сўраётганини Аллоҳ билгандек билишига ишониш дегани бўлади. Чунки воситачи бўлиш учун бу даражадаги илм шартдир. Агар бундай бўлса у инсон, Аллоҳнинг чегарасиз илмига Марямни ҳам шерик қилиб қўйган бўлади.
Самиъ – эшитиш кучидир. Аллоҳ таоло инсонга эшитиш кучини берган лекин, бу куч маълум бир масофа ва маълум бир титраш натижасидаги овозлар билан чегараланган. Ватикандан Марямни чақирган инсон, уни Аллоҳнинг эшитиш сифатига Марямни ҳам шерик қилган бўлади. Бундай эшитиш кучига Аллоҳдан бошқа ҳеч ким эга бўла олмайди. Бошқа бир жиҳатдан эса, Марям асрлар илгари вафот этган. Ўликларга бирон нарсани эшиттиришга бизни кучимиз етмайди. Аллоҳ таоло Элчиси Муҳаммадга хитобан шундай дейди:
إِنَّكَ لَا تُسْمِعُ الْمَوْتَى وَلَا تُسْمِعُ الصُّمَّ الدُّعَاء إِذَا وَلَّوْا مُدْبِرِينَ
“Сен ўликларга эшиттира олмайсан…” (Намл 27/80)
وَمَا يَسْتَوِي الْأَحْيَاء وَلَا الْأَمْوَاتُ إِنَّ اللَّهَ يُسْمِعُ مَن يَشَاء وَمَا أَنتَ بِمُسْمِعٍ مَّن فِي الْقُبُورِ
“…Аллоҳ танлаганига эшиттиради. Сен қабрдагиларга ҳеч нарса эшиттира олмайсан.” (Фатир 35/22)
Марям вафот этганлиги учун ҳам, унга ҳеч нарсани эшиттириб бўлмайди.
Бадр жангда қатл қилинган мушриклар бир қудуққа кўмилганидан кейин, Аллоҳнинг Элчиси соллаллоҳу алайҳи ва саллам уларнинг олдига бориб шундай дегани ривоят қилинган:
“Эй фалон ўғли фалон! Эй фалон ўғли фалон! Аллоҳ ва унинг Элчиси сизга берган сўзи рост эканини кўрдингизми? Чунки мен, Аллоҳнинг менга берган сўзи рост эканини кўрдим.
Умар дедики: “Эй Аллоҳнинг Элчиси! Руҳсиз жасадлар билан қандай қилиб гаплашяпсиз? У шундай жавоб берди: “Айтганларимни эшитишингиз уларни эшитишидан яхшироқ эмас. Аммо, улар менга ҳеч қандай жавоб беролмайдилар.”[3] Айнан ўша вақтда Аллоҳ Набийимизни овозини уларга эшиттирган бўлиши мумкин. Бунча оят борлигига қарамай, махсус бир воқеага суянган ҳолда фарқли ҳукм бериб бўлмайди. Улар эшитган тақдирда ҳам, асло жавоб бера олмайдилар.
То қиёмат кунигача ҳеч қанақасига жавоб бера олмайдиган ўликлардан ёрдам сўраш ушбу оятнинг ҳукми остига киради:
وَمَنْ أَضَلُّ مِمَّن يَدْعُو مِن دُونِ اللَّهِ مَن لَّا يَسْتَجِيبُ لَهُ إِلَى يَومِ الْقِيَامَةِ وَهُمْ عَن دُعَائِهِمْ غَافِلُونَ
“Аллоҳ билан ўзининг ўртасига қўйиб, Қиёмат кунигача жавоб қайтаролмайдиган кишиларни ёрдамга чақиргандан ҳам адашганроқ ким бор? Улар, буларнинг чақирувидан (дуосидан) бехабардирлар. (Ўликлар дуони фарқига ҳам бормайдилар) (Аҳқоф 46/5)
Басор – кўриш қобилияти, кўриш кучи дегани. Ўликни ёрдамга чақирган инсон, ўша ўлик уни кўриб турганига ишониши ҳам керак бўлади. Физикавий қаршиликлар билан чегараланмаган кўриш кучи фақатгина Аллоҳга хос бўлгани боис, бу киши Марям Онани, Аллоҳнинг кўриш сифатига ҳам шерик қилган бўлади.
Ирода – истак-хоҳиш ва танлаш дегани. Қудрат эса, бирон нарсага куч етказа олиш дегани. Инсоннинг иродаси ҳам қудрати ҳам чегараланган. Инсон ўлиши билан ҳамма нарса тугайди. Марям Онани дуони ва чақирувни эшитганинга ишониши ва керакли ёрдамга кучи етишини тасаввур қилган инсон, унга бу икки сифатни ҳам лойиқ кўрган бўлади. Бу нарса, инсонга ғойри табиий сифатларни нисбат бериш деганидир. Бу маънодаги етарли ирода ва қудрат сифатига эга бўлган зот ягона Аллоҳ таолодир. Шундай қилиб Папа, Марямга Аллоҳнинг бу икки сифатини ҳам лойиқ кўрган бўлади.
Папа билан биргаликда мингларча Христианлар ҳам, ўз тиллари билан Марямни ёрдамга чақирганлари учун, ҳар бир ёрдамга чақирган инсонни таниганига, тилини тушунганига, орзу истакларини тушуниб етганига, уларни чалкаштирмасдан ажратиб олганига ҳам ишонишлари керак. Бундай етук ва кучли илм ва қудрат ёлғиз Аллоҳгагина хосдир. Марямдан ёрдам сўраганлар, Аллоҳга хос бўлган бу сифатларни Марямга ҳам лойиқ деб билишга мажбур бўлиб қоладилар.
Инсонларнинг орзу истакларидан хабари бўлмаган, фақатгина қиёмат куни тириладиган бир ўликни, бизга шоҳ томиримиздан ҳам яқинроқ ва бизни ўзимиздан ҳам яхши биладиган Аллоҳ билан ўзимизни орамизда қандай қилиб воситачи қилишимиз мумкин?
Марям инсонларга воситачи бўла олиши учун, юқоридаги сифатларга эга бўлиши керак. Бу сифатлар Аллоҳнинг номларидан ҳосил бўлган сифатларидир. Булар: Ҳайй, Алийм, Самийъ, Басийр, Мурийд ва Қудрат исмларидир. Аллоҳ таоло шундай марҳамат қилади:
وَلِلّهِ الأَسْمَاء الْحُسْنَى فَادْعُوهُ بِهَا وَذَرُواْ الَّذِينَ يُلْحِدُونَ فِي أَسْمَآئِهِ سَيُجْزَوْنَ مَا كَانُواْ يَعْمَلُونَ
“Эн гўзал сифатлар Аллоҳникидир. Унга ўша сифатлари билан ёлворинг. Аллоҳнинг сифатлари ҳақида эгрилик қилганларни тарк қилинглар. Улар қилмишларига яраша жазоланадилар.” (Аъроф 7/108)
Аллоҳ таоло,- Марям Онада бор деб билинган ваколатларни – ҳатто Элчиларига ҳам бермаган. У энг сўнги Элчисига шундай буюрди:
وَمَا جَعَلْنَاكَ عَلَيْهِمْ حَفِيظًا وَمَا أَنتَ عَلَيْهِم بِوَكِيلٍ
“Сени уларнинг қўриқчиси қилмадик. Сен уларнинг устидан вакил ҳам эмассан.” (Анъом 7/107)
إِنَّمَا أَنتَ نَذِيرٌ وَاللّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ وَكِيلٌ
“Сен фақатгина огоҳлантирувчисан. Ҳар нарсага вакил бўлган Аллоҳдир.” (Ҳуд 11/120
2 – Сохта диний жамоатларда ўликдан ёрдам сўраш
Қуръони Каримнинг кўплаб оятлари “Аллоҳдан бошқасидан ёрдам сўраш”ни мушрикларнинг энг машҳур ва фаол бўлган ишларидан деб ҳисоблайди.[4] Инсонларнинг энг кўп адашган ишлари дуо ва ибодат масалалари бўлгани учун ҳам, элчилар огоҳлантиришни кўпроқ шу икки масала устида олиб боришган. Намоз, рўза, ҳаж, закот, ҳалоллар ва ҳаромларга алоқадор оятлар сони оз бўлиб, Қуръоннинг асосий қисми – Аллоҳдан бошқасига ибодат қилишни, муаммога дуч келиб қолганда Аллоҳдан бошқасидан ёрдам кутишни ширк деб ҳисобламоқда.
Аллоҳ таоло шундай марҳамат қилади:
أَمَّن يُجِيبُ الْمُضْطَرَّ إِذَا دَعَاهُ وَيَكْشِفُ السُّوءَ وَيَجْعَلُكُمْ خُلَفَاء الْأَرْضِ أَإِلَهٌ مَّعَ اللَّهِ قَلِيلًا مَّا تَذَكَّرُونَ
“Музтар (тор-чорасиз) ҳолда қолган бир киши ёрдам сўраганда, дуосига жавоб қайтариб муаммоларини ҳал қилган, сизларни ер юзининг ҳокимлари қилган ким? (Ўша яхши бўлмайдими?) Аллоҳ билан бирга яна бошқа илоҳ борми? Билимингизни нақадар оз қўллаяпсизлар!” (Намл 27/62)
Бу мавзу ҳақида, кимлардир тарафидан бир ҳадис тўқиб чиқарилган бўлиб, бунга алоқадор оят ва ҳадислар эса, маънолари бошқа тарафга буриб юборилган ва Аллоҳнинг қўйган чегараси бузилган.
Ҳадис деб тўқиб чиқарилган гап
Ўликлардан ёрдам сўраш ҳақида шу ҳадис тўқиб чиқарилган: “Нима иш қилишни билмай иккиланиб қолган вақтингизда, қабр аҳлидан ёрдам сўранг.”[5]
Бу – Ажлунийни Кашфул Хафо номли асарида келтирилган. Ажлуний бу сўз учун: “Ибн Камол Пошонинг ал-Арбаъийн китобида шундай дейилган.” Ифодасидан фойдаланган. Ибн Камол у сўзни Набиййимизга нисбат берган аммо, бирорта манбаъ ҳам кўрсатилмаган, силсила ҳам ёзилмаган.[6] Ажлуний бу билан кифояланиб қолмаган, бу гапини тасдиқлаш учун фалсафий изоҳлашга ҳам уринган. Қайсидир тариқатчилар бу сўзга асосланган ҳолда “Бирон бир авлиё вафот қилса, қинидан чиққан қилич каби бўлиб қолади.”[7] дейишади.
Алжуний халқ орасида ҳадис деб билинган сўзларни тўплаб, сўнг уларни тўғриси билан хатосини ажратишга уринган. Шу боисдан у китобда жуда кўплаб уйдирма – тўқиб чиқарилган ҳадислар бор. Китобининг бошида Набийимизнинг шу сўзлари бор: “Кимки мен гапирмаган гапни мен айтди деб гапирса, жаҳаннамда ўтирадиган жойини тайёрласин қўйсин.”[8]
Проф. Др. Абдулазиз Байиндıр. Қур’он Нури Остида Воситачилик ва Ширк Китоби
[1] Папа Жеан Паул 2-нинг Католик Черкови Дин ва Ахлоқ Меъёри китобининг бошланишида ер олган дуоси.
[2] Католик Черкови Дин ва Ахлоқ Меъёри, пар. 966.
[3] Муслим, ал-Жанна ва сифату наъиймиҳа, 17-боб, 76- ҳадис (2873).
[4] Нисо 4/117; Анъом 6/40,41,56,64,71,108; Аъроф 7/37,194,195,197; Юнус 10/38,66,106; Ҳуд 11/101; Ра’д 13/14; Наҳл 16/20,86; Исро 17/56, 57,67; Каҳф 18/14; Марям 19/48; Ҳажж 22/12,13,62,73; Муъминун 23/117; Фурқон 25/68; Шуаро 26/72,213; Қасос 28/64,88; Анкабут 29/42; Луқмон 31/30; Саба’ 34/22; Фатıр 35/13,14,40; Соффат 37/125; Зумар 39/38; Муъмин 40/20, 66,73,74; Фуссилат 41/48; Зухруф 43/86; Аҳқоф 46/4,5; Жин 72/18. 26 та сурада тўплам 50 оят.
[5] Маҳмут УСТАУСМАНОĞЛУ (Маҳмут Афанди) бошчилигидафи бир ҳаёт, Руҳул-Фурқон Тафсири, Истанбул 1992, ж. ИИ, с.82.
[6] Ибни Камол Пошо, ал-Арбаин, в. 360. Сулаймония Кутубхонаси, Асад Афанди, 1694.
[7] Руҳул-Фурқон, 2-ж, с. 67.
[8] Исмоил б. Муҳаммад ал-Ажлуний, Кашфул-Хафо, ж. И, с. 8.
