Иншироҳсураси[1]
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ
Яхшилигичексиз, доимоэзгуликванеъматулашибтурувчи – Аллоҳномибилан.
94:1
أَلَمْ نَشْرَحْ لَكَ صَدْرَكَ
(Эй Муҳаммад! Пайғамбарликка) бағрингни кенг қилиб қўймадикми?![2]
94:2
وَوَضَعْنَا عَنْكَ وِزْرَكَ
Ва сендан юкингни олиб ташладик.
94:3
الَّذِي أَنْقَضَ ظَهْرَكَ
У юк белингни букиб қўйган эди.[3]
94:4
وَرَفَعْنَا لَكَ ذِكْرَكَ
Шаънингни улуғ қилдик[4].
94:5
فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا
Албатта, қийинчилик билан бирга қулайлик бор![5]
94:6
إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا
Албатта, ўша қийинчилик билан бирга яна бир қулайлик бор.[6]
94:7
فَإِذَا فَرَغْتَ فَانْصَبْ
Энди, (бир ишдан) бўшаганингда ибодатга кириш.
94:8
وَإِلَىٰ رَبِّكَ فَارْغَبْ
Ва яратган Эганга йўнал![7]
[1] Иншироҳсураси, Маккадатушган, 8 оятданиборат. Тушиш тартиби 12, ёзилиш тартиби 94.
[2]Бағрини ёки қалбини кенг қилиб қўйиш деганда, инсоннинг қалби, зеҳни, виждони ва онгидан, ҳақ ва ҳақиқатни кўриш ва қабул қилишга, имон ва лутфи илоҳийни қабул қилишга, Аллоҳдан келган ваҳий ва пайғамбарликни қабул қилишга тўсқинлик қиладиган ҳар қандай маънавий тўсиқлар, шубҳалар, эътироз ва тушунмовчиликларни олиб ташланишига айтилади. Пайғамбар алайҳиссалом ўзига келган илк ваҳийни қабул қилишда, унга ишонишда, ҳаётига татбиқ қилиш ва уни бошқаларга етказишда асло тараддуд қилмаси, қийналмаади ва ортга қайтмади. Зотан, Аллоҳ қайси бандасини ҳидоятга муваффақ қилмоқчи бўлса, уни қалбини Иломга кенг қилиб очиб қўяди (Анъом 6/125).
[3]Араб тилида “визр” деб оғир юкка ҳамда гуноҳларга ишлатилади. Бунга Анъом 6/164, Исро 17/15, Тоҳа 20/100 ва бошқа оятлар далила бўлади. Дунёда тўғри йўлда юрмагннинсонлар гуноҳ юкини ўз зиммасига олган бўлади ва охиратда бундан жавобгар бўлади. Пайғамбар алайҳиссалом Макка аҳолиси ширк ва адолатсизликка ботиб кетгани учун, улардан безор бўлиб, Рамазон ойлари ва бошқа ойларда Ҳиро ғорига чиқиб кетарди. У киши ҳақ йўлни излар эди. Агар ҳидоятга мушарраф бўлмаса, охиратда гуноҳ юкини кўтаришдан қўрқар эди. Зуҳо сурасининг 3-8 оятларида билдирилганидек, тўғри йўлни тополмай излаб юрганида, Аллоҳ у кишини ҳидоят қилди, ёлғиз ташлаб қўймади. У кишини “белини букаётган оғир юк” ўша ташвиш эди.
[4]Пайғамбар алайҳиссалом умматларига ўз жонларидан ҳам аввалда, биринчи ўринда туради (Аҳзоб 33/6, Инсонлар ораларида Расулуллоҳни ҳакам қилмагунча чин мўмин бўлмайди Нисо 4/65, Мўминлар у кишини олдида баланд овозда гаплашишдан унинг оҳангидан ўз оҳангларини баланд қилиб юборишдан ман этилдилар Ҳужурот 49/2, брон бир инсон Аллоҳга ишонса-ю, лекин Муҳаммад алайҳиссалом Аллоҳнинг элчиси ва пайғамбари эканига ишонмаса, имонимукаммал бўлмайдиган қилиб қўйди Фатҳ 49/29, у Аллоҳнинг сўнги пайғамбари бўлди Аҳзоб 33/40, унинг хулқи гўзал деб аталди Қалам 68/4, Аллоҳга ва охиратга ишонган инсонлар учун унда энг гўзал ибрат ва намуна борлиги, шу сабабли унга эргашиш кераклиги айтилди Аҳзоб 33/21, Моида 5/81. Булардан бошқа яна кўплаб расулуллоҳнинг шаъни ва қадри юксаклигига далолат қиладиган оятлар бор.
[5]Агар “уср-қийинчилик”калимасидаги алиф-лом жинс учун бўлса “ҳар қандай қийинчилик ортидан икки баробар енгиллик бўлади”, деган маъно берилади. Агар алиф лом таъриф учун бўлса “Сендаги қийинчиликка икки баробар қулайлик билан ёрдам берилади”, деган маъно берилади. Араб тилидаги “маъа”калимаси ҳам биргаликда ҳамда нусрат ва ёрдам маъноларни ифода қилади.
[6]Бу оятда келтирилган биринчи қулайлик Пайғамбар алайҳиссаломни белини буккан юкни олиб ташланиши – у кишига ваҳий келиб, тўғри йўлга босланишидир. Иккинчи қулайлик эса, қадр-қийматини юксалишидир. Чунки қулайликни зидди бўлган қийинчилик алиф-лом билан келтирилган бўлиб, оятни бошида айтиб ўтилган қийинчиликка ишорат қилади. Бу оят нозил бўлганида Пайғамбаримиз шу хушхабарни айтгани ривоят қилинган: “Битта қийинчилик иккита қулайликни асло енга олмайди.” (Тобарий). Бундан шу нарса маълум бўладики, Расулуллоҳ ўзига рисолат келишидан олдин маънан қийналиб юрган.
[7]Бу сўнги икки оят қуйидагича изоҳланиши мумкин: “Эй Муҳаммад! Бирон бир керакли дунё ишидан бўшаганингда, бекор қолмасдан, вақтингни бўш ўтказмасдан дарҳол ибодат қилишга кириш, ибодатга кирганда ҳам дунё ишидан буткул хаёлингни уз, ниятинг, ихлосинг ва бутун фикр-у хаёлинг ёлғиз Аллоҳ учун бўлсин.” Мана шу оятни ҳукмига кўра Пайғамбар алайҳиссаломдан: “Таом ҳозир бўлганда ибодат қилинмайди…” (Муслим, 560) ва “Намоз билан кечки таом бир вақтда келиб қолса, аввал кечки таомни бошла” (Бухорий, 5465) мазмундаги гапларни айтган.
