- Муддассир сураси[1]
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ
Яхшилиги, эзгулик ва неъмати чексиз-Аллоҳ номи билан.
74:1
يَا أَيُّهَا الْمُدَّثِّرُ
Эй (пайғамбарлик вазифасига) бурканувчи!
74:2
قُمْ فَأَنْذِرْ
Тур ва огоҳлантир![2]
74:3
وَرَبَّكَ فَكَبِّرْ
Роббингни улуғла![3]
74:4
وَثِيَابَكَ فَطَهِّرْ
Ўзингни покиза тут![4]
74:5
وَالرُّجْزَ فَاهْجُرْ
Нопок нарсалардан узоқ тур!
74:6
وَلَا تَمْنُنْ تَسْتَكْثِرُ
(Қилган ишларингни) кўп деб билиб миннат қилма![5]
74:7
وَلِرَبِّكَ فَاصْبِرْ
Роббинг учун сабр-бардош қил!
74:8
فَإِذَا نُقِرَ فِي النَّاقُورِ
Сур чалинганида,
74:9
فَذَٰلِكَ يَوْمَئِذٍ يَوْمٌ عَسِيرٌ
Ўша кун, жуда оғир кун (бўлади).
74:10
عَلَى الْكَافِرِينَ غَيْرُ يَسِيرٍ
Кофирлар учун осон бўлмайди![6]
74:11
ذَرْنِي وَمَنْ خَلَقْتُ وَحِيدًا
Ўзим ёлғиз яратган кишини[7] Ўзимга қўйиб бер!
74:12
وَجَعَلْتُ لَهُ مَالًا مَمْدُودًا
Унга узлуксиз мол-давлат бердим.
74:13
وَبَنِينَ شُهُودًا
Ҳамда, ёнида юрадиган болалар[8].
74:14
وَمَهَّدْتُ لَهُ تَمْهِيدًا
Унга катта имкон бердим.
74:15
ثُمَّ يَطْمَعُ أَنْ أَزِيدَ
(Кофирлигидан) кейин ҳам, орттириб беришимни кутяпти.
74:16
كَلَّا ۖ إِنَّهُ كَانَ لِآيَاتِنَا عَنِيدًا
Йўқ! У оятларимизга нисбатан қайсарлик қилди.
74:17
سَأُرْهِقُهُ صَعُودًا
Уни яқинда жуда оғир уқубатли қийноққа соламан[9].
74:18
إِنَّهُ فَكَّرَ وَقَدَّرَ
Чунки, у (нима қилишни) ўйланди ва режа қилди.
74:19
فَقُتِلَ كَيْفَ قَدَّرَ
Ўлгур! Қандай режа қилди?!
74:20
ثُمَّ قُتِلَ كَيْفَ قَدَّرَ
Ҳа ўлгур! Қандай режа қилди?!
74:21
ثُمَّ نَظَرَ
Кейин бир қаради.
74:22
ثُمَّ عَبَسَ وَبَسَرَ
Сўнг, қовоғини солди, афтини буриштирди.
74:23
ثُمَّ أَدْبَرَ وَاسْتَكْبَرَ
Кейин, ортга ўгирилди, ўзини катта тутди.
74:24
فَقَالَ إِنْ هَٰذَا إِلَّا سِحْرٌ يُؤْثَرُ
Сўнг: “Бу нақл қилинган сеҳрдан бошқа нарса эмас”, деди.
74:25
إِنْ هَٰذَا إِلَّا قَوْلُ الْبَشَرِ
“Бу, (Муҳаммад ўқиётган нарсалар) инсонни сўзидан бошқа нарса эмас”, (деди).
74:26
سَأُصْلِيهِ سَقَرَ
Уни яқинда Сақорга киргизаман.
74:27
وَمَا أَدْرَاكَ مَا سَقَرُ
Сақор нима эканини қаердан билардинг?
74:28
لَا تُبْقِي وَلَا تَذَرُ
У (Сақор кофирларни азобсиз) қолдирмайди, тек ташлаб қўймайди![10]
74:29
لَوَّاحَةٌ لِلْبَشَرِ
У терини қорайтириб юборади.
74:30
عَلَيْهَا تِسْعَةَ عَشَرَ
Уни тепасида ўн тўққизта (фаришта) бор[11].
74:31
وَمَا جَعَلْنَا أَصْحَابَ النَّارِ إِلَّا مَلَائِكَةً ۙ وَمَا جَعَلْنَا عِدَّتَهُمْ إِلَّا فِتْنَةً لِلَّذِينَ كَفَرُوا لِيَسْتَيْقِنَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ وَيَزْدَادَ الَّذِينَ آمَنُوا إِيمَانًا ۙ وَلَا يَرْتَابَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ وَالْمُؤْمِنُونَ ۙ وَلِيَقُولَ الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ وَالْكَافِرُونَ مَاذَا أَرَادَ اللَّهُ بِهَٰذَا مَثَلًا ۚ كَذَٰلِكَ يُضِلُّ اللَّهُ مَنْ يَشَاءُ وَيَهْدِي مَنْ يَشَاءُ ۚ وَمَا يَعْلَمُ جُنُودَ رَبِّكَ إِلَّا هُوَ ۚ وَمَا هِيَ إِلَّا ذِكْرَىٰ لِلْبَشَرِ
Биз жаҳаннам бошқарувчиларини фақат фаришта қилдик. Уларнинг саноғини кофирлик қилганлар учун фақатгина бир имтиҳон воситаси қилдик. Биз буни китоб берилганлар қатъий ишончга эга бўлиши, мўминларни Аллоҳга бўлган имон-ишончи ортиши, китоб берилганлар ва мўминлар шубҳага тушмасликлари учун шундай қилдик. Ҳамда, қалбларида касаллиги борлар ва кофирлар: “Аллоҳ бу мисол билан нимани ирода қилди?”- дейиши учун шундай қилдик. Аллоҳ лойиқ бўлганни адаштиради, муносиб бўлганни тўғри йўлга солади. Роббингни қўшинларини Ўзидан бошқаси билмайди. Булар инсоният учун насиҳатдир (эслатмадир).
74:32
كَلَّا وَالْقَمَرِ
Йўқ! Онт бўлсин ойга,
74:33
وَاللَّيْلِ إِذْ أَدْبَرَ
Ортга қайтган кечага,
74:34
وَالصُّبْحِ إِذَا أَسْفَرَ
Ёришган вақтдаги тонггаки,
74:35
إِنَّهَا لَإِحْدَى الْكُبَرِ
У (Сақор) катта (азоб)ларнинг биридир!
74:36
نَذِيرًا لِلْبَشَرِ
Инсоният учун огоҳлантирувчидир.
74:37
لِمَنْ شَاءَ مِنْكُمْ أَنْ يَتَقَدَّمَ أَوْ يَتَأَخَّرَ
Орангиздан (ибодатда) илгарилашни ёки (ибодатдан) чекинишни танлаган кишилар учун (огоҳлантирувчидир)[12].
74:38
كُلُّ نَفْسٍ بِمَا كَسَبَتْ رَهِينَةٌ
Ҳар ким ўз қилмишининг гаровидир.
74:39
إِلَّا أَصْحَابَ الْيَمِينِ
Ўнг тараф эгалари[13] бундан мустасно.
74:40
فِي جَنَّاتٍ يَتَسَاءَلُونَ
Улар боғу бўстонларда (қолиб), сўрайдилар.
74:41
عَنِ الْمُجْرِمِينَ
Жиноятчилар ҳақида.
74:42
مَا سَلَكَكُمْ فِي سَقَرَ
“Сизларни сақорга нима олиб кирди?” (деб).
74:43
قَالُوا لَمْ نَكُ مِنَ الْمُصَلِّينَ
Улар шундай дейди: “Биз намоз ўқувчилардан эмасдик.
74:44
وَلَمْ نَكُ نُطْعِمُ الْمِسْكِينَ
Чорасизларни едириб-ичирмас эдик.
74:45
وَكُنَّا نَخُوضُ مَعَ الْخَائِضِينَ
(Гуноҳга) ботувчилар билан бирга ботиб юрардик.
74:46
وَكُنَّا نُكَذِّبُ بِيَوْمِ الدِّينِ
Сарҳисоб кунини ёлғонлар эдик.
74:47
حَتَّىٰ أَتَانَا الْيَقِينُ
Токи ўша аниқ (ўлим) келгунга қадар (шундай эдик).”
74:48
فَمَا تَنْفَعُهُمْ شَفَاعَةُ الشَّافِعِينَ
Энди, уларга шафоатчиларнинг шафоати фойда бермайди.[14]
74:49
فَمَا لَهُمْ عَنِ التَّذْكِرَةِ مُعْرِضِينَ
Нима учун улар насиҳатдан (Қуръондан) юз ўгирмоқда?![15]
74:50
كَأَنَّهُمْ حُمُرٌ مُسْتَنْفِرَةٌ
Юз ўгирадиганлар ёввойи эшакларга ўхшайди.
74:51
فَرَّتْ مِنْ قَسْوَرَةٍ
Арслондан ҳуркиб қочган эшакларга[16].
74:52
بَلْ يُرِيدُ كُلُّ امْرِئٍ مِنْهُمْ أَنْ يُؤْتَىٰ صُحُفًا مُنَشَّرَةً
Аслида, уларнинг ҳар бири ўзларига очиқ саҳифалар (ваҳий қилиб) берилишини хоҳлайди.
74:53
كَلَّا ۖ بَلْ لَا يَخَافُونَ الْآخِرَةَ
Йўқ! Аслида, улар охиратдан қўрқмаяпти.
74:54
كَلَّا إِنَّهُ تَذْكِرَةٌ
Йўқ! У эслатма (насиҳат)дир.
74:55
فَمَنْ شَاءَ ذَكَرَهُ
Ким хоҳласа уни ёдда тутади (эслатма олади).
74:56
وَمَا يَذْكُرُونَ إِلَّا أَنْ يَشَاءَ اللَّهُ ۚ هُوَ أَهْلُ التَّقْوَىٰ وَأَهْلُ الْمَغْفِرَةِ
Зеро, Аллоҳ насиб қилмаса, улар (Қуръондан) насиҳат оломайдилар[17]. У масъулиятга[18] ҳамда, кечириб юборишга энг қодир зотдир.
[1] Муддассир сураси, Маккада тушган, 56 оят. Тушиш тартиби 4, ёзилиш тартиби 74.
[2] Расулулоҳга илк ваҳий тушган вақтларда фақатгина ўзига яқин кишиларни огоҳлантириш буюрилган (Шуаро 26/214). Огоҳлантиришга имкон бўлган бошқа инсонларни ҳам огоҳлантиришга кейинроқ буюрилган (Иброҳим 14/44).
[3] Намоздаги “Аллоҳу Акбар” деб айтиладиган такбир шу оят ҳукмидан олингани айтилади. “Аллоҳу Акбар” иборасидан исми тафзил ва сифат шаклида икки хил маъно чиқади: 1) “Аллоҳ энг улуғ зотдир”. 2) “Аллоҳ ягона буюк зотдир/буюкликта тенги йўқ зотдир”. Аллоҳу Акбар деган инсон, яратган Эгасининг буюклигини эътироф қилган ва уни эълон қилган бўлади.
[4] Бу оятда ҳам кийимларини ҳамда, ўзини пок сақлаш кераклигига ишорат қилади. Баъзи муфассирлар “кийимларингни” деб, баъзилар “нафсингни” ва бошқалар эса ҳар иккала маънони ҳам ўз ичига олади деб тафсир қилишган. Биз таржима қилган шакл барчасини яъни, ҳам кийимларини ҳамда ўзини пок сақлашга ишорат қилади. Келгусидаги оят ҳам бу маънони қўллаб-қувватлайди.
[5] Инсон қилаётган яхши ишларини кўп ишлар қиляпман деб ўйлаб қолса, аста-секин эҳтиросга, кейинчалик ўзидан ажабланишга ўрганиб қолади. Шунинг учун, қилган яхши ишларини унутишга одатланишга, ўтмишдаги гуноҳлари бўлса, уларни эслаб яна ҳам кўпроқ тавба қилиб, яхшиликларни кўпайтиришга ҳаракат қилиш керак.
[6] Қиёматнинг даҳшати фақат кофирларни маюс қилади ва у кун кофирларга қийин бўлади (Фурқон 25/25, Қалам 68/35-43).
[7] Бу оят Валид ибн Муғира (Абу Абду Шамс ал-Валид ибн ал-Муғира ибн Абдуллоҳ ибн ал-Маҳзумий в. 1/622) ҳақида тушгани айтилади. У, пайғамбаримиз ва Исломни асосий душманларидан бири бўлган.
[8] Валид Ибн Муғийранинг 10 дан ортиқ фарзанди борлиги айтилади. Улар орасидан 3 та фарзанди: Холид ибн Валид, Ҳишом ибн Валид ва Имора ибн Валид мусулмон бўлган (Саоилибий).
[9] Оятдаги “суъуд” калимасига Мужоҳид ва Қатода р.а.лар азобли машаққат ва роҳати йўқ азоб, деб маъно беришган (Ибн Касир).
[10] Тоҳа 20:74 оятда жаҳаннам “жаҳаннам ундаги жиноятчиларни яшатиб на чиройли яшатмайди, на йўқ қилиб юбормайди” мазмунда таърифлаб келтирилган.
[11] Бу оятдаги 19 сони, келгусидаги оятда зикр қилинган фаришталарнинг сони экани айтилади.
[12] Бу оят ва Каҳф 18/29 оятлар имон ва куфр банданинг иродасиг ҳавола қилинганини билдиради.
[13] Ўнг тараф эгалари ҳақидаги ўхшаш оятлар: Исро 17/71, воқеа 56/27, 38, 90-91, Ҳаққо 69/19, Иншиқоқ 74/39.
[14] Шафоат ҳисоб-китоб вақтида эмас, балки, гуноҳкорлар жаҳаннам аторифида гуноҳига яраша жазосини олганидан кейин бўладиган иш экани ушбу оятдан маълум бўлади. Зеро қиёмат куни ҳисоб-китоб вақтида ҳеч қандай шафоат йўқ (Бақара 2/48, 123, 254). Шафоат мазвуси учун қаранг: Зумар 39/44, Зухруф 43/86.
[15] Ақл ва зеҳнда сақлаб қолиниши керак бўлган энг муҳим маълумот Қуръондир. маълумот учун қаранг: ал-Ҳаққо 69/38-51.
[16] Жума 62/5 оятда, илоҳий китобдан юз ўгирган, унга амал қилмаган аҳли китобларни ҳам Аллоҳ таоло эшакларга ўхшатган. Бу каби таҳдид ва огоҳлантиришлар бошқа жиноятчилар учун ишлатилмаган. Қуръондан юз ўгириш жуда ҳам катта гуноҳдир. Чунки, у Аллоҳнинг то қиёматгача ҳидоят ва нур, далил ва раҳбар, мўжиза ва раҳнамо бўлган ягона китобидир.
[17] Баъзи бир инсонларнинг қайсарлик қилиб гуноҳга ботиб кетишлари, Ислом йўлидан кўра куфр йўлини афзал кўрганликлари сабабли, Аллоҳ уларнинг қалбларини, қулоқ ва кўзларини муҳрлаб қўяди. Ана шундан кейин уларга насиҳат кор қилмайди. Бу ҳақидаги баъзи оятлар: Бақара 2/6-7, Жосия 45/23.
[18] Яъни, Аллоҳ қилаётган ишларида асло хато қилмайди, зулм қилмайди, ҳақсизлик қилмайди. Ҳар ишни ҳикмат биалн қилади. У шунга энг лойиқ зотдир.
