- Муззаммил сураси[1]
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ
Яхшилиги, эзгулик ва немати чексиз бўлган Аллоҳ номи билан.
73:1
يَا أَيُّهَا الْمُزَّمِّلُ
Эй (пайғамбаарлик юки) юклатилувчи![2]
73:2
قُمِ اللَّيْلَ إِلَّا قَلِيلًا
Туннинг оз қисмидан бошқа вақтида бедор бўл!
73:3
نِصْفَهُ أَوِ انْقُصْ مِنْهُ قَلِيلًا
(Туннинг) ярмида ёки, ундан ҳам бир оз озайтир.[3]
73:4
أَوْ زِدْ عَلَيْهِ وَرَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِيلًا
Ёки, ярмидан кўпайтир ва Қуръонни тушунарли қилиб[4] ўқи!
73:5
إِنَّا سَنُلْقِي عَلَيْكَ قَوْلًا ثَقِيلًا
Сенга яқинда (масъулияти) оғир сўз юклаймиз.
73:6
إِنَّ نَاشِئَةَ اللَّيْلِ هِيَ أَشَدُّ وَطْئًا وَأَقْوَمُ قِيلًا
Дарҳақиқат, тунги муҳит янада самарали/таъсирли ва сўзи таъсирлидир.
73:7
إِنَّ لَكَ فِي النَّهَارِ سَبْحًا طَوِيلًا
Сени кундузи узун ишларинг бор.
73:8
وَاذْكُرِ اسْمَ رَبِّكَ وَتَبَتَّلْ إِلَيْهِ تَبْتِيلًا
Роббингни исмини[5] ёд эт, Унга тўлиқ йўнал!
73:9
رَبُّ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ لَا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ فَاتَّخِذْهُ وَكِيلًا
У машриқ ва мағрибни яратган Эгасидир. Ундан бошқа илоҳ йўқ. Шунинг учун, Уни ўзинга вакил (таянч) қилиб ол!
73:10
وَاصْبِرْ عَلَىٰ مَا يَقُولُونَ وَاهْجُرْهُمْ هَجْرًا جَمِيلًا
У (мушрик)ларнинг гапларига сабр қил ва улардан чиройли айрил.
73:11
وَذَرْنِي وَالْمُكَذِّبِينَ أُولِي النَّعْمَةِ وَمَهِّلْهُمْ قَلِيلًا
Ўша бадавлат ёлғончиларни менга қўйиб бер, уларга бир оз муҳлат бер[6].
73:12
إِنَّ لَدَيْنَا أَنْكَالًا وَجَحِيمًا
Албатта, ҳузуримизда (кофирлар учун) темир ҳалқалар ва аланггали оташлар бор.
73:13
وَطَعَامًا ذَا غُصَّةٍ وَعَذَابًا أَلِيمًا
Ва томоққа тиқиладиган егулик ва аламли азоб бор.
73:14
يَوْمَ تَرْجُفُ الْأَرْضُ وَالْجِبَالُ وَكَانَتِ الْجِبَالُ كَثِيبًا مَهِيلًا
Кун келиб, ер ва тоғлар қаттиқ силкинади. Тоғлар қуйим-қуйим бўлиб оқадиган қумдек бўлиб қолади.
73:15
إِنَّا أَرْسَلْنَا إِلَيْكُمْ رَسُولًا شَاهِدًا عَلَيْكُمْ كَمَا أَرْسَلْنَا إِلَىٰ فِرْعَوْنَ رَسُولًا
Фиръавнга элчи юборганимиздек, сизларга ҳам – ўзингизга гувоҳ бўладиган[7] элчи юбордик.
73:16
فَعَصَىٰ فِرْعَوْنُ الرَّسُولَ فَأَخَذْنَاهُ أَخْذًا وَبِيلًا
Фиръавн (ўзига юборилган) элчига қарши чиққан. Оқибатда, уни қаттиқ (азоб-ла) тутдик.
73:17
فَكَيْفَ تَتَّقُونَ إِنْ كَفَرْتُمْ يَوْمًا يَجْعَلُ الْوِلْدَانَ شِيبًا
Агар кофирлик қилсанглар, “ёшларнинг сочини оқартириб юборадиган” кун[8] (азоби)дан қандай сақланасизлар?!
73:18
السَّمَاءُ مُنْفَطِرٌ بِهِ ۚ كَانَ وَعْدُهُ مَفْعُولًا
У куни осмон ёрилади ва Аллоҳнинг ваъдаси амалга ошади.
73:19
إِنَّ هَٰذِهِ تَذْكِرَةٌ ۖ فَمَنْ شَاءَ اتَّخَذَ إِلَىٰ رَبِّهِ سَبِيلًا
Албатта, бу насиҳатдир (эслатмадир). Ким хоҳласа Роббига (олиб борувчи) йўлни тутади.
73:20
مِنَ الَّذ۪ينَ مَعَكَۜ وَاللّٰهُ يُقَدِّرُ الَّيْلَ وَالنَّهَارَۜ عَلِمَ اَنْ لَنْ تُحْصُوهُ فَتَابَ عَلَيْكُمْ فَاقْرَؤُ۫ا مَا تَيَسَّرَ مِنَ الْقُرْاٰنِۜ عَلِمَ اَنْ سَيَكُونُ مِنْكُمْ مَرْضٰىۙ وَاٰخَرُونَ يَضْرِبُونَ فِي الْاَرْضِ يَبْتَغُونَ مِنْ فَضْلِ اللّٰهِۙ وَاٰخَرُونَ يُقَاتِلُونَ ف۪ي سَب۪يلِ اللّٰهِۘ فَاقْرَؤُ۫ا مَا تَيَسَّرَ مِنْهُۙ وَاَق۪يمُوا الصَّلٰوةَ وَاٰتُوا الزَّكٰوةَ وَاَقْرِضُوا اللّٰهَ قَرْضًا حَسَنًاۜ وَمَا تُقَدِّمُوا لِاَنْفُسِكُمْ مِنْ خَيْرٍ تَجِدُوهُ عِنْدَ اللّٰهِ هُوَ خَيْرًا وَاَعْظَمَ اَجْرًاۜ وَاسْتَغْفِرُوا اللّٰهَۜ اِنَّ اللّٰهَ غَفُورٌ رَح۪يمٌ
(Эй Муҳаммад!) Албатта, яратган Эганг билиб турибдики, сен кечанинг учдан иккисига яқин қисмида, кечанинг ярмида, кечани учдан бирида бедор бўляпсан, сен билан бирга бир жамоат ҳам (бор). Аллоҳ кеч билан кундузга (ибодат учун) ўлчов қўяди[9]. Сизлар буни тўлиқ бажара олмаслигингизни билди, сизларга тавба имкони берди. Энди, Қуръонни ўзингизга қулай бўлган вақтда ўқинглар. Тез орада орангиздан беморлар бўлишини, бошқалари Аллоҳни фазлини (ризқини) излаб ер юзига сафарга чиқадиганлар ва Аллоҳ йўлида курашадиган яна бошқа кишилар ҳам бўлишини Аллоҳ биляпти. Шу боис, Қуръонни ўзингизга осон бўлган вақтда[10] ўқинглар. Намозни пухта адо этинглар, закотни беринглар ва Аллоҳга чиройли қарз беринглар[11]. Бугун ўзингиз учун қилаётган ҳар қандай яхшиликни, Аллоҳни ҳузурида ундан ҳам яхшироқ ва мукофоти буюкроқ ҳолатда топасизлар. Аллоҳдан мағфират тиланглар. Аллоҳ жуда кечиримлидир, эзгулик ва неъмат улашувчидир.
[1] Муззаммил сураси, Маккада тушган, 20 оят. Тушиш тартиби 3, ёзилиш тартиби 73.
[2] Унга юклатилган оғир вазифани қандай бажаришни билмай ўйланиб қолган инсонга муззаммил дейилади.
[3] Кечани ярмидан бир оз аввал ёки сал кейинроқ.
[4] Тартил – луғатда тушунтириб беришдир (Таъвилот). Демак, бу оятларда буюрилган тунги бедорлик асосан Қуръонни саҳобаларга ўргатишлик, уларга Қуръонни тушунтириб беришликка ишорат қилади. Зеро, ушбу суранинг 20-ояти бунга далил бўлади. Бундан эса, кечалари Расулуллоҳ саҳобаларига Қуръондан таълим бергани, ундаги оятлар ва уларнинг ҳукмларини тушунтириб бергани аён бўлади. Оят матни фақат Расулуллоҳга хитобан бирлик шаклида келса-да, бу ва бу каби оятлар бутун умматга тегишли бўлиб ҳам ишлатилади. Бунга Талоқ сурасининг илк ояти мисол бўлади. Оятдан олинадиган ҳимат шуки, кечалари имкон борича биргалашиб Қуръон дарслари ташкил қилиш керак. Қуронни ўргатиш ва тушунтириш керак.
[5] Энг чиройли исмлар/хусусиятлар Аллоҳга хос. Аллоҳни у исмлар билан чақиринглар. Аллоҳни исмлари ҳақида ҳаддан ошаётганлардан воз кечинглар. Уларга яқинда қилмишларини жазоси берилади. (Аъроф 7/180)
[6] Ўхшаш оятлар: Қалам 68/44, Муддассир 74/14.
[7] Нисо 4/41-42.
[8] Маълумки, вояга етмаган болалар дин ишларидан жавобгар эмас. Демак, уларга кофир дейилмайди. Қиёмат эса кофирлар учун даҳшатли, оғир ва қўрқинчли бўлади (Муддассир 74/9-10). Демак, оятдаги ибора ҳақиқий маънода эмас, балки, Фахруддин Розий айтганидек, у куннинг даҳшатини ўхшатишдир. Яъни, кўчма маънодаги сўздир.
[9] Ушбу суранинг бошида тундан қанча вақтини бедорликда ўтказишни белгилаган эди. кейинчалик, ўша ўлчовига енгиллик қилиб, яна фарқли ўлчов қўймоқда.
[10] Сурадаги маъно бутунлигини сақлаб қолиш учун مَا تَيَسَّرَ даги ما ни феълга масдар ва вақт маъносини олган боғловчи (мавсул) деб бериш керак. Унга “ўзингизга қулай вақтда” деб таржима қилишимизни сабаби шу.
[11] Мукофотини фақат Аллоҳдан умид қилган ҳолда қилинган инфоқ-эҳсон “қарзи-ҳасана” дейилади.
