Ҳаққо сураси[1]
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ
Яхшилиги чексиз, эзгулик ва неъмат улашувчи – Аллоҳ номи билан.
69:1
الْحَاقَّةُ
Содир бўлувчи![2]
69:2
مَا الْحَاقَّةُ
Нима у содир бўлувчи?
69:3
وَمَا أَدْرَاكَ مَا الْحَاقَّةُ
Содир бўлувчи нима эканини сен қаердан билардинг?
69:4
كَذَّبَتْ ثَمُودُ وَعَادٌ بِالْقَارِعَةِ
Самуд ва Од қавми ўша гумбурловчи (қиёмат)ни ёлғон деди.
69:5
فَأَمَّا ثَمُودُ فَأُهْلِكُوا بِالطَّاغِيَةِ
Натижада, Самуд қавми қаттиқ зилзила билан ҳалок қилинди.
69:6
وَأَمَّا عَادٌ فَأُهْلِكُوا بِرِيحٍ صَرْصَرٍ عَاتِيَةٍ
Од қавми эса, совуқ, қаттиқ қор бўрони билан йўқ қилинди.[3]
69:7
سَخَّرَهَا عَلَيْهِمْ سَبْعَ لَيَالٍ وَثَمَانِيَةَ أَيَّامٍ حُسُومًا فَتَرَى الْقَوْمَ فِيهَا صَرْعَىٰ كَأَنَّهُمْ أَعْجَازُ نَخْلٍ خَاوِيَةٍ
(Аллоҳ) уларга бўронни етти кечаю саккиз кундуз узлюксиз эстириб қўйди. (Ўша ерда бўлганингда) уларни худди хурмо дарахтининг чириган томиридек ағдарилиб ётганини кўрардинг.
69:8
فَهَلْ تَرَىٰ لَهُمْ مِنْ بَاقِيَةٍ
Ҳозир, улардан (тирик) қолган бирини кўряпсанми?![4]
69:9
وَجَاءَ فِرْعَوْنُ وَمَنْ قَبْلَهُ وَالْمُؤْتَفِكَاتُ بِالْخَاطِئَةِ
Фиръавн, ундан аввалгилар ва нотўғри йўлга кириб қолганлар ҳам айни хатони қилдилар.
69:10
فَعَصَوْا رَسُولَ رَبِّهِمْ فَأَخَذَهُمْ أَخْذَةً رَابِيَةً
Улар ўз яратган Эгасининг элчисига қарши чиқди[5]. Шунда, У уларни қаттиқ жазога тортди.
69:11
إِنَّا لَمَّا طَغَى الْمَاءُ حَمَلْنَاكُمْ فِي الْجَارِيَةِ
(Заминга) сув тошган вақтда сизларни (аждодларигизни) кемада Биз ташиганмиз.
69:12
لِنَجْعَلَهَا لَكُمْ تَذْكِرَةً وَتَعِيَهَا أُذُنٌ وَاعِيَةٌ
У (қиссалар)ни сизларга (эслатма) бўладиган ҳамда, англайдиган қулоқлар (эгалари) сингдириб оладиган қилиб (тушунтириб) қўйдик[6].
69:13
فَإِذَا نُفِخَ فِي الصُّورِ نَفْخَةٌ وَاحِدَةٌ
Сурга бир марта пуфланганида,
69:14
وَحُمِلَتِ الْأَرْضُ وَالْجِبَالُ فَدُكَّتَا دَكَّةً وَاحِدَةً
Ер юзи ва тоғу тошлар кўтарилиб, бир-бирига бир марта қаттиқ урилганида,
69:15
فَيَوْمَئِذٍ وَقَعَتِ الْوَاقِعَةُ
Ўша куни асл воқеа[7] содир бўлади.
69:16
وَانْشَقَّتِ السَّمَاءُ فَهِيَ يَوْمَئِذٍ وَاهِيَةٌ
Ва осмон ёрилиб, у ўша куни бўшашиб қолади[8].
69:17
وَالْمَلَكُ عَلَىٰ أَرْجَائِهَا ۚ وَيَحْمِلُ عَرْشَ رَبِّكَ فَوْقَهُمْ يَوْمَئِذٍ ثَمَانِيَةٌ
Фаришталар осмоннинг ён атрофларида (бўлади). У кунда яратган Эгангнинг аршини уларнинг ҳам тепасидаги саккизта (фаришта) кўтариб туради[9].
69:18
يَوْمَئِذٍ تُعْرَضُونَ لَا تَخْفَىٰ مِنْكُمْ خَافِيَةٌ
У куни сизлар (Аллоҳнинг ҳузурига) чиқариласизлар, сизлардан ҳеч нарса махфий қолмайди[10].
69:19
فَأَمَّا مَنْ أُوتِيَ كِتَابَهُ بِيَمِينِهِ فَيَقُولُ هَاؤُمُ اقْرَءُوا كِتَابِيَهْ
Ўшанда, кимнинг китоби ўнгдан берилса, у шундай дейди: “Мана мени китобим, ўқиб кўринглар.
69:20
إِنِّي ظَنَنْتُ أَنِّي مُلَاقٍ حِسَابِيَهْ
Мен ҳисоб-китобимга йўлиқишимга аниқ ишонганман”.
69:21
فَهُوَ فِي عِيشَةٍ رَاضِيَةٍ
Энди, у бахтли бўладиган ҳаётда (яшайди).
69:22
فِي جَنَّةٍ عَالِيَةٍ
Юксак боғу бўстонда (бўлади),
69:23
قُطُوفُهَا دَانِيَةٌ
Унинг шингил-шингил мевалари (узишга) яқиндир.
69:24
كُلُوا وَاشْرَبُوا هَنِيئًا بِمَا أَسْلَفْتُمْ فِي الْأَيَّامِ الْخَالِيَةِ
“Ўтган кунларда қилиб ўтган ишларингиз туфайли, енглар, ичинглар, ош бўлсин!” (дейилади.)
69:25
وَأَمَّا مَنْ أُوتِيَ كِتَابَهُ بِشِمَالِهِ فَيَقُولُ يَا لَيْتَنِي لَمْ أُوتَ كِتَابِيَهْ
Аммо, кимнинг китоби чапдан берилса, у шундай деб қоолади: “Эҳ! Қанийди, менга китобим берилмаганида!
69:26
وَلَمْ أَدْرِ مَا حِسَابِيَهْ
Қанийди, ҳисоб-китобим қандай эканини билмаганимда!
69:27
يَا لَيْتَهَا كَانَتِ الْقَاضِيَةَ
Оҳ! Қанийди, у (ўлим) ниҳоявий ҳукмини[11] қилсайди!
69:28
مَا أَغْنَىٰ عَنِّي مَالِيَهْ ۜ
Мол-давлатим менга асқатмади!
69:29
هَلَكَ عَنِّي سُلْطَانِيَهْ
Эгалик қилган нарсам қўлимдан кетди!” (деб қолади.)
69:30
خُذُوهُ فَغُلُّوهُ
“Уни тутиб боғланглар!
69:31
ثُمَّ الْجَحِيمَ صَلُّوهُ
Кейин, уни алангали жаҳаннамга ташланглар.
69:32
ثُمَّ فِي سِلْسِلَةٍ ذَرْعُهَا سَبْعُونَ ذِرَاعًا فَاسْلُكُوهُ
Кейин, уни етмиш зироли[12] занжирга боғлаб судранглар.
69:33
إِنَّهُ كَانَ لَا يُؤْمِنُ بِاللَّهِ الْعَظِيمِ
Чунки у, Улуғ Аллоҳга ишонмас эди,
69:34
وَلَا يَحُضُّ عَلَىٰ طَعَامِ الْمِسْكِينِ
Бечора-камбағални едириб-ичиришга (ўзини ҳам бошқаларни ҳам) қизиқтирмас эди.
69:35
فَلَيْسَ لَهُ الْيَوْمَ هَاهُنَا حَمِيمٌ
Бугун бу ерда унга ҳеч қандай ҳамроҳ йўқ.
69:36
وَلَا طَعَامٌ إِلَّا مِنْ غِسْلِينٍ
Йирингдан бошқа емоқ ҳам йўқ” (дейилади).
69:37
لَا يَأْكُلُهُ إِلَّا الْخَاطِئُونَ
Уни фақатгина ўша хатога[13] қўл урганлар тановул қилади.[14]”
69:38
فَلَا أُقْسِمُ بِمَا تُبْصِرُونَ
Йўқ! Онт бўлсин, сизлар кўрадиган нарсаларга.
69:39
وَمَا لَا تُبْصِرُونَ
Ҳамда, сизлар кўрмайдиган нарсаларгаки,
69:40
إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ كَرِيمٍ
У (Қуръон) ҳурматли элчининг сўзидир[15].
69:41
وَمَا هُوَ بِقَوْلِ شَاعِرٍ ۚ قَلِيلًا مَا تُؤْمِنُونَ
У бирон бир шоирнинг сўзи эмас. (Қуръонга) жуда ҳам оз ишоняпсизлар!
69:42
وَلَا بِقَوْلِ كَاهِنٍ ۚ قَلِيلًا مَا تَذَكَّرُونَ
У бирон-бир фолчи-коҳиннинг ҳам сўзи эмас. Жуда ҳам оз насиҳат оляпсизлар!
69:43
تَنْزِيلٌ مِنْ رَبِّ الْعَالَمِينَ
У борлиқларни яратган Эгаси тарафидан туширилган.
69:44
وَلَوْ تَقَوَّلَ عَلَيْنَا بَعْضَ الْأَقَاوِيلِ
Агар (Муҳаммад) Бизга нисбатан баъзи тўқима гаплар тўқиб айтганида,
69:45
لَأَخَذْنَا مِنْهُ بِالْيَمِينِ
У иши туфайли уни (аввал) маҳкам тутиб,
69:46
ثُمَّ لَقَطَعْنَا مِنْهُ الْوَتِينَ
Кейин, уни шоҳ томирини узиб ташлардик.
69:47
فَمَا مِنْكُمْ مِنْ أَحَدٍ عَنْهُ حَاجِزِينَ
Шунда, сизлардан бирортангиз ҳам унга моне бўлолмасдингиз[16].
69:48
وَإِنَّهُ لَتَذْكِرَةٌ لِلْمُتَّقِينَ
Албатта, у (Қуръон) гуноҳлардан сақланувчи-тақводорларга насиҳатдир.
69:49
وَإِنَّا لَنَعْلَمُ أَنَّ مِنْكُمْ مُكَذِّبِينَ
Орангизда (уни) ёлғонлаётганлар борлигини аниқ билиб турибмиз.
69:50
وَإِنَّهُ لَحَسْرَةٌ عَلَى الْكَافِرِينَ
Албатта, У (Қуръон) кофирлик қилувчиларга ҳасрат (сабаби)дир[17].
69:51
وَإِنَّهُ لَحَقُّ الْيَقِينِ
Албатта, у айни ҳақиқатдир.
69:52
فَسَبِّحْ بِاسْمِ رَبِّكَ الْعَظِيمِ
Сен буюк Роббингни исмини (шаънини) улуғла![18]
[1] Ҳаққо сураси, Маккада тушган, 52 оят. Тушиш тартиби 78, ёзилиш тартиб 69.
[2] Ҳаққо деган сўз қиёматнинг исмларидан бири бўлиб, кофирлар инкор қилган нарса амалга ошадиган вақт, амалга ошиши ҳақ ва рост бўлувчи, ғолиб келувчи, ҳақлар ўз эгаларига олиб бериладиган вақт, амалга ошиши мажбур бўлган, ҳар ким ўз қилмиша яраша жазоланиошга лойиқ бўлган кун, ҳақиқатлар ўртага чиқариладиган кун, Аллоҳнинг ваъда ва ваъидлари ўртага чиқадиган ҳақ кун ва баъзи кимсалар жаҳаннамга ва баъзи кимсалар жанннатга кирши тайинланадиган кун деган маъноларни ифодалайли.
[3] Зориёт 51/41-45.
[4] Бу оятга кўра, уларнинг наслларидан ҳозирда тирик қолганлари йўқ. Улар яшаб ўтган шаҳар ва юртлар эса ибрат учун сақлаб қолинган (Анкабут 29/38). Улар ҳақидаги ўхшаш оятлар: Фуссилат 41/16, Қомар 54/19-20.
[5] Аллоҳнинг элчиси деганда аввало элчи орқали юборилган буйруқлар, шу билан бирга ўша элчининг ўзи ҳам тушунилади.
[6] Ҳуд 11/120, Юсуф 12/111, Тоҳа 20/99, Қоф 50/37, Нозиот 79/26.
[7] Яъни, Илк пайғамбар Одам а.с.дан бери то Муҳаммад а.с.гача бўлган барча пайғамбарлар огоҳлантириб келган, ҳамма нарса ўртага қўйиладиган, ҳеч ким жазо ёки мукофотсиз қолмайдиган, сирлар фош бўладиган кун ва ўша кундаги ҳодисалар ана шу куни содир бўлади.
[8] Яъни, ўзини тутолмай қолади, мезони бузилади, қуёш ўралиб, юлдузлар тўкилиб кетади.
[9] Зумар 39/75, Ғофир 40/7.
[10] Қиёматда ҳар қандай сирлар фош бўлади (Ториқ 86/9). Аллоҳ муносиб билиб, кечирган бандаларининг гуноҳлари бундан мустасно бўлиши умид қилинади. Чунки, Аллоҳ муносиб билган бандасининг ёмонликларини тўсиб-беркитиб қўйишга ваъда берган (Нисо 4/31, Анкабут 29/7). Бу фазилатга эга бўлиш учун, ўша ваъда берилагн оятларга амал қилиш керак.
[11] Яъни, дунё ҳаёти тугаганидан кейин, қайта тирилмасам эди, деб қолади.
[12] Зирў – бармоқ учидан тирсакгача бўлган узунликни билдиради.
[13] Бу оятдаги “хато” ушбу сурада зикр қилинган Од ва Самуд халқи қўл урган ҳамда, 9-оятда билдирилган Фиръавн ва унинг қавми қўл урган хатодир. Яъни, Аллоҳ ва Расулига ҳамда, охиратга ишонмасдан, уларни ёлғонга чиқарган кимсалардир.
[14] Аллоҳ таоло у ҳақда масъул фаришталарга ана шу буйруқни буюради ва сабабини баён қилади.
[15] Оятдаги элчи ибораси Жаброил фариштага ишорат қилади. Таквир 81/19-20 оятлар ҳам шунга далолат қилади. Баъзи бир кофирлар Қуръон оятларини Муҳаммад а.с.га бошқа инсонлар ўргатди деб, бошқалари эса, уни ўзи тўқиб олди деб туҳмат қилишган (Фурқон 25/4). Яна бошқалари нима деб туҳмат қилингани келгусидаги оятлардан аён бўлади. Яъни, Қуръон Муҳаммад алайиссаломга фақат элчи жаброил фаришта орқали ўргатилгани билдирилмоқда.
[16] бу оятлардан маълум бўладики, Муҳаммад алайҳиссалом Қуръонда ҳаром қилинган нарсани асло ҳалол демаган, ҳалол қилинган нарсани эса асло ҳаром демаган, Қуръонда йўқ нарсани ибодат деб киргизмаган, Қуръонга ўзидан ҳеч нарса қўшмаган. Бу ҳақидаги ўхшаш оятлар: Юнус 10/59-60, Наҳл 16/116-117, Таҳрим 66/1.
[17] Яъни, кофирларни Қуръонга ишонмаслиги, охиратд ўзларига ҳасрат бўлади.
[18] Намозларимиздаги рукуъларда айтиладиган тасбеҳ шу оят ҳукмидан олинган ва айнан оятдаги ибора билан Аллоҳни улуғлаймиз. Субҳана Роббиял-Азим – Буюк Роббим покдир!
