Мулк сураси[1]
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ
Яхшилиги чексиз, эзгулик ва неъмат улашувчи – Аллоҳ номи билан.
67:1
تَبَارَكَ الَّذِي بِيَدِهِ الْمُلْكُ وَهُوَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ
Ҳукмронлиги Ўз қўлида[2] бўлган зот (Аллоҳ)нинг шаъни улуғдир! Уни, керакли ҳамма нарсага кучи етади.
67:2
الَّذِي خَلَقَ الْمَوْتَ وَالْحَيَاةَ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا ۚ وَهُوَ الْعَزِيزُ الْغَفُورُ
У ўлим ва ҳаётни, сизларни қайси бирингизни амалингиз яхшироқ эканини синаш (белгилаб қўйиш) учун яратди[3]. У ўз ишида ғолибдир, жуда кечиримлидир.
67:3
الَّذِي خَلَقَ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ طِبَاقًا ۖ مَا تَرَىٰ فِي خَلْقِ الرَّحْمَٰنِ مِنْ تَفَاوُتٍ ۖ فَارْجِعِ الْبَصَرَ هَلْ تَرَىٰ مِنْ فُطُورٍ
У етти қават осмонни бир-бирига мос қилиб яратди. Раҳмоннинг яратишида ҳеч қандай номуносиблик кўрмайсан. Кўзингни (ўша томонга) ўгир-чи, бирон бир ёриқ кўрармикансан?
67:4
ثُمَّ ارْجِعِ الْبَصَرَ كَرَّتَيْنِ يَنْقَلِبْ إِلَيْكَ الْبَصَرُ خَاسِئًا وَهُوَ حَسِيرٌ
Кейин такрор-такрор ўгирилиб қара, кўзинг сенга (ёриқ ва номуносиблик тополмай) умидсиз ва толган ҳолда қайтади.
67:5
وَلَقَدْ زَيَّنَّا السَّمَاءَ الدُّنْيَا بِمَصَابِيحَ وَجَعَلْنَاهَا رُجُومًا لِلشَّيَاطِينِ ۖ وَأَعْتَدْنَا لَهُمْ عَذَابَ السَّعِيرِ
(Ерга) яқин самони чироқлар (юлдузар) билан безадик ва уларни шайтонларга отиладиган нарсалар[4] қилдик. Яна, уларга қайноқ (жаҳаннам) азобини тайёрлаб қўйдик.
67:6
وَلِلَّذِينَ كَفَرُوا بِرَبِّهِمْ عَذَابُ جَهَنَّمَ ۖ وَبِئْسَ الْمَصِيرُ
Яратган Эгасини тан олмаганларга[5] жаҳаннам азоби бор. У қандай ҳам ёмон жой!
67:7
إِذَا أُلْقُوا فِيهَا سَمِعُوا لَهَا شَهِيقًا وَهِيَ تَفُورُ
Улар у ерга ташланганида, уни қайнаётгандаги ҳайқириғини эшитишади.[6]
67:8
تَكَادُ تَمَيَّزُ مِنَ الْغَيْظِ ۖ كُلَّمَا أُلْقِيَ فِيهَا فَوْجٌ سَأَلَهُمْ خَزَنَتُهَا أَلَمْ يَأْتِكُمْ نَذِيرٌ
(Жаҳаннам) аччиғидан сал қолса ёрилай дейди. Ҳар сафар унга бир тўда ташланганида, жаҳаннамнинг масъуллари улардан: “Сизларга огоҳлантирувчи келмаганмиди? – деб сўрайди.
67:9
قَالُوا بَلَىٰ قَدْ جَاءَنَا نَذِيرٌ فَكَذَّبْنَا وَقُلْنَا مَا نَزَّلَ اللَّهُ مِنْ شَيْءٍ إِنْ أَنْتُمْ إِلَّا فِي ضَلَالٍ كَبِيرٍ
Улар: “Ҳа, бизга ҳақиқатда огоҳлантирувчи келган. Бироқ, биз уни ёлғончига чиқарганмиз ва Аллоҳ ҳеч нарса нозил қилмаган, сизлар қаттиқ залолатдасизлар деганмиз”. деб жавоб беради.
67:10
وَقَالُوا لَوْ كُنَّا نَسْمَعُ أَوْ نَعْقِلُ مَا كُنَّا فِي أَصْحَابِ السَّعِيرِ
Яна айтадиларки: “Кошки, қулоқ солганимизда ёки, ақлимизни ишлатганимизда, ҳозир қайноқ (жаҳаннам) аҳли орасида бўлмас эдик!”
67:11
فَاعْتَرَفُوا بِذَنْبِهِمْ فَسُحْقًا لِأَصْحَابِ السَّعِيرِ
Шу тариқа, ўз гуноҳларини эътироф қиладилар. Қайноқ (жаҳаннам) аҳлига паришонлик бўлсин!
67:12
إِنَّ الَّذِينَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ بِالْغَيْبِ لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَأَجْرٌ كَبِيرٌ
Яратган Эгасидан ғойибона[7] қўрқадиган кишиларга эса, уларга мағфират[8] ва катта ажр (жаннат) бор.
67:13
وَأَسِرُّوا قَوْلَكُمْ أَوِ اجْهَرُوا بِهِ ۖ إِنَّهُ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ
Сўзингизни хоҳ яширинг, хоҳ ошкор қилинг! Албатта, У диллардагини ҳам билади.
67:14
أَلَا يَعْلَمُ مَنْ خَلَقَ وَهُوَ اللَّطِيفُ الْخَبِيرُ
Яратган билмайдими?![9] У, энг кичик тафсилотларни ҳам билувчи, мутлақ хабардордир.
67:15
هُوَ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ ذَلُولًا فَامْشُوا فِي مَنَاكِبِهَا وَكُلُوا مِنْ رِزْقِهِ ۖ وَإِلَيْهِ النُّشُورُ
Унинг турли тарафларида кезиб, Уиннг ризқидан енглар – деб, У сизларга ерни бўйсундириб берди. Қайта тирилиш Унинг ҳузуригадир.
67:16
أَأَمِنْتُمْ مَنْ فِي السَّمَاءِ أَنْ يَخْسِفَ بِكُمُ الْأَرْضَ فَإِذَا هِيَ تَمُورُ
Осмонда (ҳам илоҳ бўлган) зот[10] сизларни ерга юттириб юборишидан омонда бўлдинггизми?! (Ундай қиламан деса) ер дарҳол силкина бошлайди.
67:17
أَمْ أَمِنْتُمْ مَنْ فِي السَّمَاءِ أَنْ يُرْسِلَ عَلَيْكُمْ حَاصِبًا ۖ فَسَتَعْلَمُونَ كَيْفَ نَذِيرِ
Ёки, осмонда (ҳам илоҳ бўлган) зот тепангизга тош ёғдириб юборишидан омонда бўлиб олдингизми?! Огоҳлантиришим қандай эканини яқидан билиб оласизлар!
67:18
وَلَقَدْ كَذَّبَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَكَيْفَ كَانَ نَكِيرِ
Шубҳасизки, улардан аввалгилар ҳам (огоҳлантирувчини) ёлғонга чиқарган эди. (Қара!) Жазолашим қандай бўлди?!
67:19
أَوَلَمْ يَرَوْا إِلَى الطَّيْرِ فَوْقَهُمْ صَافَّاتٍ وَيَقْبِضْنَ ۚ مَا يُمْسِكُهُنَّ إِلَّا الرَّحْمَٰنُ ۚ إِنَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ بَصِيرٌ
Тепаларида қатор-қатор қанот қоқиб учаётган қушларни кўрмадиалрми? Уларни Раҳмондан бошқаси (самода) ушлаб туролмайди[11]. У ҳамма нарсани кўради.
67:20
أَمَّنْ هَٰذَا الَّذِي هُوَ جُنْدٌ لَكُمْ يَنْصُرُكُمْ مِنْ دُونِ الرَّحْمَٰنِ ۚ إِنِ الْكَافِرُونَ إِلَّا فِي غُرُورٍ
Раҳмонга қарши сизларга ёрдам берадиган у қайси қўшин экан?![12][13] Кофирлик қилувчилар алдовдадир[14].
67:21
أَمَّنْ هَٰذَا الَّذِي يَرْزُقُكُمْ إِنْ أَمْسَكَ رِزْقَهُ ۚ بَلْ لَجُّوا فِي عُتُوٍّ وَنُفُورٍ
Агар Аллоҳ ризқини (бермай) ушлаб қолса[15], сизларга ризқ берадиган ким у?! Аслида, у (кофир)лар бўйинтовлаш ва нафратдадир[16].
67:22
أَفَمَنْ يَمْشِي مُكِبًّا عَلَىٰ وَجْهِهِ أَهْدَىٰ أَمَّنْ يَمْشِي سَوِيًّا عَلَىٰ صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ
Юзи билан ерга судралиб юрадиган киши тўғри кетадими ёки, тўғри йўлда дуруст юрган кишими?![17]
67:23
قُلْ هُوَ الَّذِي أَنْشَأَكُمْ وَجَعَلَ لَكُمُ السَّمْعَ وَالْأَبْصَارَ وَالْأَفْئِدَةَ ۖ قَلِيلًا مَا تَشْكُرُونَ
Айт: “Сизларни У вужудга келтирди ва сизларга тинглаш, кўриш ва кўнгил (виждон) берди. Сизлар эса, шукрини[18] жуда ҳам кам қиляпсизлар!”
67:24
قُلْ هُوَ الَّذِي ذَرَأَكُمْ فِي الْأَرْضِ وَإِلَيْهِ تُحْشَرُونَ
Айт: “У сизларни ерда таратди[19]. Сизлар Унга қайтасизлар.
67:25
وَيَقُولُونَ مَتَىٰ هَٰذَا الْوَعْدُ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ
Улар: “Агар ростгўй бўлсанглар, бу (қиёмат ҳақидаги) таҳдид қачон (бўлади)?”- демоқда[20].
67:26
قُلْ إِنَّمَا الْعِلْمُ عِنْدَ اللَّهِ وَإِنَّمَا أَنَا نَذِيرٌ مُبِينٌ
“(У ҳақидаги) илм фақат Аллоҳга хос. Мен очиқ-ойдин огоҳлантирувчиман, холос”, деб айт[21].
67:27
فَلَمَّا رَأَوْهُ زُلْفَةً سِيئَتْ وُجُوهُ الَّذِينَ كَفَرُوا وَقِيلَ هَٰذَا الَّذِي كُنْتُمْ بِهِ تَدَّعُونَ
У (кун)ни яқиндан кўришганида, кофирлик қилганларнинг юзи қаро бўлади, ва уларга: “Сўраган нарсангиз мана шу!”, дейилади.
67:28
قُلْ أَرَأَيْتُمْ إِنْ أَهْلَكَنِيَ اللَّهُ وَمَنْ مَعِيَ أَوْ رَحِمَنَا فَمَنْ يُجِيرُ الْكَافِرِينَ مِنْ عَذَابٍ أَلِيمٍ
Айт: “Ҳеч ўйлаб кўрдингизми? Агар Аллоҳ мени ва менинг ёнимдагиларни вафот эттирса ёки, марҳамат қилса, (бундай қилгани билан) кофирлик қилувчиларни аламли азобдан ким қутқара олади?!”[22]
67:29
قُلْ هُوَ الرَّحْمَٰنُ آمَنَّا بِهِ وَعَلَيْهِ تَوَكَّلْنَا ۖ فَسَتَعْلَمُونَ مَنْ هُوَ فِي ضَلَالٍ مُبِينٍ
Айт: “У яхшилиги чексиз зотдир, биз Унга ишондик ва суяниб-таяндик. Ким аниқ залолатда эканини яқинда билиб оалсизлар.”
67:30
قُلْ أَرَأَيْتُمْ إِنْ أَصْبَحَ مَاؤُكُمْ غَوْرًا فَمَنْ يَأْتِيكُمْ بِمَاءٍ مَعِينٍ
Айт: “Ҳеч ўйлаб кўрдингизми? Сувларингиз сингиб кетса, сизларга муайян сувни[23] ким келтириб беради?”[24]
[1] Мулк сураси, Маккада тушган, 30 оят. Тушиш тартиби 77, ёзилиш тартиби 67.
[2] Яъни, подшоҳлик ва ҳукмронлиги Ўз ихтиёридадир, бировни ёрдамига муҳтож бўлмасдан, бировга подшоҳликни мерос қилмасдан, бировдан ёрдам сўрамасдан Ўз қудрати билан подшоҳлик қилиб турадиган ягона зот Аллоҳдир.
[3] Инсон ҳаётга келишидан олдин у узра жуда узоқ вақт ўтиб кетган бўлади (Инсон 76/1). Инсонни дунёга келиши учун керакли моддалар бор эди, лекин уни ўзи бўлмаган. Инсон кейинчалик яратилади ва қаттиқ имтиҳондан ўтказилади. Кейин ўлади ва уни шаклланиб туришига сабаб бўлган моддалар яна тупроққа айланиб кетади. Имтиҳонини натижасини кўриш учун тупроқдан қайта тирилтирилади. Шундай қилиб, ҳар бир инсонни бошидан иккита ўлим ва иккита ҳаёт ўтади (Мўминун 40/11 ва Бақара 2/28) ва қайтиб ўлмайди. Аввал ўлимни кейин эса ҳаётни яратилиши шуни ифода қилади.
[4] (Соффат 37/10)
[5] Яъни, то вафотигача кофирликда яшаган, тавба қилиб ўзини тузатмаган кишиларнинг жаҳаннамга кириши аниқ.
[6] “У эрга ташланганларида, улар аланга билан тарқаб кетаётган иссиқ ҳавонинг шовқинини эшитадилар.” шаклида ҳам таржима қилганлар бўлган. (Мақойис з-ф-р моддаси)
[7] Оятдаги “ғойибона” ибораси иккита маънони ўз ичига олади: 1) Аллоҳни, Аллоҳни берадиган жазо (жаҳаннам)ни ва берадиган мукофот (жаннат)ни кўрмасалар ҳам қўрқадилар, 2) Инсонлар кўрмайдиган холи жойда ўзлари ёлғиз қолган вазиятларда ҳам Аллоҳдан қўрқади.
[8] Мағфират – Аллоҳ банданинг гуноҳларини кечириб, уни жаҳаннамдан қутқариб қолишидир.
[9] Яъни, яратган зот ўзи яратган нарсаларидан мутлақ хабардордир.
[10] Бу оятдаги “фис-сама” ибораси Аллоҳнинг зоти қаерда эканини билдириш учун эмас, баълки, Унинг ҳукми осмонда ҳам сўзсиз ўтишига ишорат қилиш, Унинг шаънини улуғлаш учун келтирилган. Зухруф 43/84 оятдаги “Фил-арз“ иборасидга “Аллоҳ ерда” деб таржима қилинмаганидек, “Фис-сама” иборасига ҳам “Аллоҳ осмонда” деб таржима қилинмайди. Балки, Осмонда ҳам ерда ҳам бир хил илоҳлик қиладиган, ҳукми осмонда ҳам ерда ҳам бир хил ўтадиган, осмонни ҳам ерни ҳам бошқариб турадиган, деган маъно берилади.
[11] Ўхшаш оятлар: Наҳл 16/79, Нур 24/41.
[12] Аллоҳдан келадиган балони АЛлоҳнинг Ўзидан бошқа ҳеч ким даф этолмайди, Аллоҳнинг азобига дучор бўлган кишига Аллоҳдан бошқа ҳеч ким ёрдам беролмайди.
[13] Яъни, учлар, еттилар, қирқлар, чилтонлар ваҳо казо сохта ёрдамчилар.
[14] Уйғоқ бўла туриб ҳам алданиб қолишга ғуру дейилади (Муфрадот). Ҳозирда ундай кимсаларни “Кўзи очиқ кўр” дейилади. Яъни, уйғоқ, кўи очиқ бўлсалар ҳам, шайтон ёки шайтонлшган инсонлар уларни алдаб қўяди. Баъзан, ўз орзу-истаклари, дунёга бўлган муҳаббатлари ва нафслари ўлзарини алда қўяди.
[15] Осмондан тушаётган ёмғир суви, қуёш нури, эсиб турган шамол, ҳаво ва. ҳк. инссонни тирик қолиши учун керакли бўлган нарсаларни агар Аллоҳ бермай тўхтатиб қўйса, уларни Аллоҳдан бошқа ҳеч ким ўрнига қайтра олмайди ҳам, беролмайди ҳам.
[16] Исро 17/41, 46, Фурқон 25/60, Фотир 35/42.
[17] Яъни, жаҳаннамдан қутулиб, жаннатга кириш бўлган мақсад сари юрар экан, инсон тўғри йўлда тўғри шаклда давом этиши керак. Бундан ташқари, ҳар бир ишда ҳам, мақсадга олиб борувчи энг тўғри йўлни танлаш керак ва ўша йўлда сабр билан тўғри давом этиш керак.
[18] Берилган неъматлардан тоғри фойдаланиш, унга қилинган шукр ҳисобланади. Берилган неъматни тан олмаслик, уни яшириш ва қадрламаслик эса нонкўрлик бўлади.
[19] Яъни, инсон ерда яралди, ерда кўпаяди. бу оятга кўра, ердан бошқа сайёраларда ердагидек инсон яшашаёт кечириши учун керак бўлган моддалар йўқ.
[20] Юнус 10/48, Исро 17/51, Анбиё 21/38, Намл 27/71, Сажда 32/28, Саба ъ34/29, Ясин 36/48.
[21] Қиёмат илми фақат Аллоҳга тегишли экани, уни Аллоҳдан бошқа ҳеч ким билмаслиги ҳақидаги ўхшаш оятлар: Аъроф 7/187, Тоҳа 20/15, Анбиё 21/109, Луқмон 31/34, Аҳзоб 33/63.
[22] Аллоҳдан бировга яхшилик ёки азоб келса, уни АЛлоҳнинг ўзидан бошқа ҳеч ким бартараф қилолмайди. Бу ҳақидаги ўхшаш оятлар: Аҳзоб 33/17, Фотир 35/2, Зумар 39/38.
[23] муайян сув деганда кўздаги сув ҳам, ер юзидаги сув ҳам тусунилади. Ҳар иккаласи ҳам Аллоҳнинг амри билан туради.
[24] Аллоҳга ва охиратга ишонмайдиган инсонларга даъват қилаётканда, мана шу сурани тушунтириб ўқиб беришлик тавсия қилинади. Аллоҳнинг берган саволларига ўзларида жавоб қидиршига туртки бўлишимиз керак. Етказиш биздан, ҳидоят Аллоҳдан. Аллоҳ, ҳидоятга лойиқ инсонни ҳидоят қилади.
