Соф Сураси[1]
بسم الله الرحمن الرحيم
Яхшилиги чексиз, эзгулик ва неъмат улашувчи Аллоҳ номи билан.
61:1
سَبَّحَ لِلَّهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ وَهُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ {1}
Осмонлардагилар ҳам ердагилар ҳам Аллоҳни улуғлайди. У ўз ишида ғолибдир, тўғри қарор берувчидир.
61:2
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ مَا لَا تَفْعَلُونَ {2}
Эй мўминлар! Бажармайдиган нарсаларингизни нима учун гапирасизлар?!
61:3
كَبُرَ مَقْتًا عِندَ اللَّهِ أَن تَقُولُوا مَا لَا تَفْعَلُونَ {3}
Бажармайдиган ишингизни қиламиз дейишингиз Аллоҳ ҳузурида катта норозилик келтириб чиқаради!
61:4
إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الَّذِينَ يُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِهِ صَفًّا كَأَنَّهُم بُنيَانٌ مَّرْصُوصٌ {4}
Аллоҳ, Унинг йўлида худди пўлат билан мустаҳкамланган[2] иморат (тузилма) каби бир сафда жанг қиладиганларни яхши кўради.
61:5
وَإِذْ قَالَ مُوسَى لِقَوْمِهِ يَا قَوْمِ لِمَ تُؤْذُونَنِي وَقَد تَّعْلَمُونَ أَنِّي رَسُولُ اللَّهِ إِلَيْكُمْ فَلَمَّا زَاغُوا أَزَاغَ اللَّهُ قُلُوبَهُمْ وَاللَّهُ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْفَاسِقِينَ {5
Бир кун Мусо ўз халқига: “Эй Халқим! Негаменга озор етказаверасизлар?! Мен Аллоҳнинг Элчиси эканимни аниқ билдинглар-ку!” деди. Улар эгриликка мойил бўлганида, Аллоҳ уларни қалбини бира тўла эгиб қўйди. Аллоҳитоатсиз-фосиқкишиларнийўлгасолмайди.
61:6
وَإِذْ قَالَ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ يَا بَنِي إِسْرَائِيلَ إِنِّي رَسُولُ اللَّهِ إِلَيْكُم مُّصَدِّقًا لِّمَا بَيْنَ يَدَيَّ مِنَ التَّوْرَاةِ وَمُبَشِّرًا بِرَسُولٍ يَأْتِي مِن بَعْدِي اسْمُهُ أَحْمَدُ فَلَمَّا جَاءهُم بِالْبَيِّنَاتِ قَالُوا هَذَا سِحْرٌ مُّبِينٌ {6}
Биркуни Марямнинг ўғли Исо ҳам шундай деган: “Эй Исроил авлодлари! Мен, ўзимдан аввал юборилган Тавротни тасдиқловчи ва мендан кейин келадиган ва исмикўпмақталадиганэлчидандаракберувчиАллоҳнингэлчисиман.” Исо уларга аниқ-равшан далиллар (мўъжизалар)олиб келганида, улар: “Бу очиқ-ойдин сеҳр (кўзбўямачилик)”, дедилар.
61:7
وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَى عَلَى اللَّهِ الْكَذِبَ وَهُوَ يُدْعَى إِلَى الْإِسْلَامِ وَاللَّهُ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ {7}
Исломга[3] чақирилаётгани ҳолда Аллоҳга ёлғон тўқиётган кимсадан ҳам золимроқ кимбор? Аллоҳзолимларниҳидоятгамуваффаққилмайди.
61:8
يُرِيدُونَ لِيُطْفِؤُوا نُورَ اللَّهِ بِأَفْوَاهِهِمْ وَاللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ وَلَوْ كَرِهَ الْكَافِرُونَ {8}
Улар Аллоҳнинг нури (Қуръон)ни (атрофга ёйилишига) оғизлари билан қарши чиқмоқчи бўлишади[4]. Кофирликқилувчиларга ёқмаса ёқмасин, барибир, Аллоҳ Ўз нурини охирига етказади[5].
61:9
هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَى وَدِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَلَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ {9}
Ўз динини бошқа динлардан устун/бошқа динлар устидан ҳукм ўтказиш учун Элчисини мана шу қўлланма (Қуръон) билан, ҳақиқий дин билан[6] юборган Аллоҳдир. Аллоҳни иккинчи даражага қўядиганлар/мушрикларга ёқмаса ёқмасин, барибир Аллоҳ буни амалга оширади.
61:10
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا هَلْ أَدُلُّكُمْ عَلَى تِجَارَةٍ تُنجِيكُم مِّنْ عَذَابٍ أَلِيمٍ {10}
Эй мўминлар! Сизларгаўзингизни аламли азобдан сақлабқоладиган фойдали ишни[7] кўрсатиб қўяйми?
61:11
تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَتُجَاهِدُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ بِأَمْوَالِكُمْ وَأَنفُسِكُمْ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ {11}
– Аллоҳга ваРасулига ишонасизлар[8], Аллоҳ йўлида мол-давлатингиз ва жонингиз биланкурашасизлар. Билсангиз, бу сизлар учун яхшидир.
61:12
يَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ وَيُدْخِلْكُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ وَمَسَاكِنَ طَيِّبَةً فِي جَنَّاتِ عَدْنٍ ذَلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ {12}
(Шундайқилсангиз) Аллоҳ гуноҳларингизникечириб, сизларни ичидан анҳорлар оқиб турадиган жаннатларга; Адн жаннатидаги гўзал масканларга жойлаштириб қўяди. Бу улканютуқдир.
61:13
وَأُخْرَى تُحِبُّونَهَا نَصْرٌ مِّنَ اللَّهِ وَفَتْحٌ قَرِيبٌ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِينَ {13}
Ўзингизяхшикўрадиганяна бир (неъмат) – Аллоҳнинг ёрдами ва яқин замондаги ғалаба[9]. Мўминларгахушхабарбер.
61:14
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا كُونوا أَنصَارَ اللَّهِ كَمَا قَالَ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ لِلْحَوَارِيِّينَ مَنْ أَنصَارِي إِلَى اللَّهِ قَالَ الْحَوَارِيُّونَ نَحْنُ أَنصَارُ اللَّهِ فَآَمَنَت طَّائِفَةٌ مِّن بَنِي إِسْرَائِيلَ وَكَفَرَت طَّائِفَةٌ فَأَيَّدْنَا الَّذِينَ آَمَنُوا عَلَى عَدُوِّهِمْ فَأَصْبَحُوا ظَاهِرِينَ {14}
Эй мўминлар! Аллоҳ (динига) ёрдам берувчи бўлинглар! Худдики, Марямнинг ўғли Исо ҳаворийларга: “Аллоҳ йўлида ким менга ёрдам беради?” деганида, Ҳаворийлар: “Аллоҳ (динига) биз ёрдам берамиз”, деганидек. Шундай қилиб, Исроил авлодининг бир қисми мўмин бўлган, бир қисми кофирлик қилган. Шунда, мўминларни душманларига қарши қўллаб-қувватлаб қўйганмиз. Оқибатда, улардан устун бўлдилар.
[1]Софсураси, Мадинада тушган, 14 оят. Тушиш тартиби 109, ёзилиш тартиби 61.
[2] Аввалда ҳам ҳозир ҳам катта иморатларни бир-бирига улаш учун пўлат эритмасидан фойдаланиб келинади.
[3] Исломга дегани – Аллоҳга, Аллоҳнинг буйруқларига шартсиз ва қайтсиз таслим бўлишга дегани. Чунки таслим бўлишга Ислом дейилади, таслим бўлган кишига эса муслим дейилади. Мусо ва Исо алайҳимуссаломларни ўз халқига қилган даъватини англатган оятдан кейин-ла бу оятни келиши шуни англатадики; барча пайғамбарлар таблиғ қилган дин – Аллоҳга таслим бўлиш динидир. Бу муносабатга Араб тилида Ислом дейилади.
[4] Нур Қуръондир (Нисо 4/174). Нур ва ёруғликка оғизда уфлаш билан қарши чиқиб бўлмайди, бу аниқ. Бироқ, шундай бўлса-да, нурга ва уни атрофга ёйилиши ва инсонлар у нурдан фойдалана олмаслиги учун энди бошқа чора ва ҳаракатга ўтадилар, яъни ўша нур ҳақида оғизлари билан ёмон гаплар, туҳматлар, ғийбатлар ва бўҳтоналар айтишадики, мақсадлари инсонлар у нурга нур деб эмас, бир зулмат ва қаронғулик каби назар солсинлар. Нурни тарқалишига қарши чиқиш учун аввало ўша нур бўлган Аллоҳнинг китобини атрофга ёяётган ва инсонларга ўша нурни тушунтираётган инсонларга қарши чиқадилар, ўша инсонлар ҳақида ёлғон ва бўҳтонлар тарқатадилар. Ана шунда инсонлар у илмли кишидан афсалалари совий бошлайди ва нурдан, ҳақдан ва Аллоҳнинг китобидан узоқлашиб қолаверадилар. Лекин уларнинг қилган режа ва тадбирлари ва макр-хийлаларига қарши Аллоҳ ҳам бир тадбир ва режа тайёрлаб қўяди. Аллоҳнинг режаси ва тадбири устундир, У доимо ғолибдир. Аллоҳнинг нури қиёматгача ўчмайди.
[5] Оятдаги “متم = мутимму” калимасининг маъноси – ниҳоясига етказиш, охиригача боришда бошқасига эҳтиёж тушмаслик, ниҳоясига етказиш, деган маъноларни билдиради. (Муфрадот, Лисан)
[6] Бу оятда исм сифатига изофа қилинган бўлиб, бундай ҳолатларда мавсуф-сифат (الدين الحق) қилиб маъно берилади. (Қаранг: Саълаб, ал-Кашф вал-Баян, Тавба 9/28)
[7] Ҳар иккала тараф ҳам фойда кўрадиган олди-бердига тижорат дейилади. Берган мол-мулкига мол алмаштириш бўлса ҳам, қилган иши эвазига пул-маблағ олса ҳам буларнинг барига тижорат дейилади.
[9]Бу дунёда улкан неъматлар ва муваффақиятларга эришиш учун, керакли барча чора-тадбирларни амалга ошириш кераклиги мана шу оятдан равшан аён бўлмоқда. Керакли ишни қилмасдан, фақат дуо билан кифояланишлик Исломда йўқ. Ҳолбуки, бу оят аввало Расулуллоҳга ва ёнидаги саҳобаларга тегишли бўлган. Улар эса, дуолари ижобат ва Аллоҳга энг яқин бандалар бўлган. Ақл-идрокли кишилар учун Аллоҳнинг оятларида ибрат ва дарс бор.
