Мумтаҳина Сураси[1]
بسم الله الرحمن الرحيم
Яхшилиги чексиз, эзгулик ва неъмат улашувчи Аллоҳ номи билан.
60:1
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا عَدُوِّي وَعَدُوَّكُمْ أَوْلِيَاء تُلْقُونَ إِلَيْهِم بِالْمَوَدَّةِ وَقَدْ كَفَرُوا بِمَا جَاءكُم مِّنَ الْحَقِّ يُخْرِجُونَ الرَّسُولَ وَإِيَّاكُمْ أَن تُؤْمِنُوا بِاللَّهِ رَبِّكُمْ إِن كُنتُمْ خَرَجْتُمْ جِهَادًا فِي سَبِيلِي وَابْتِغَاء مَرْضَاتِي تُسِرُّونَ إِلَيْهِم بِالْمَوَدَّةِ وَأَنَا أَعْلَمُ بِمَا أَخْفَيْتُمْ وَمَا أَعْلَنتُمْ وَمَن يَفْعَلْهُ مِنكُمْ فَقَدْ ضَلَّ سَوَاء السَّبِيلِ {1}
Эй мўминлар! Сизларга келган ҳақни тан олмаганиҳамда, Роббингиз Аллоҳга ишонганингизучун, Расулуллоҳ билан сизларни юртингиздан чиқариб юборганиҳолда, Мени ҳам ўзингизни ҳам душманингиз бўлган (ўшакофир) кимсаларгамеҳрқўйиб, уларни ўзингизга дўст қилиболманг. Агар Менинг йўлимда ва Мени розилигимни кўзлаб курашгани[2] чиққан бўлсангиз (бундай қилманглар). Меҳрингизсабабли уларга сир беряпсизлар. Мен яширган нарсаларингизни ҳам, ошкор қилган нарсаларингизни ҳам биламан. Орангиздан ким шундай қилса, аниқ йўлдан адашибди.
60:2
إِن يَثْقَفُوكُمْ يَكُونُوا لَكُمْ أَعْدَاء وَيَبْسُطُوا إِلَيْكُمْ أَيْدِيَهُمْ وَأَلْسِنَتَهُم بِالسُّوءِ وَوَدُّوا لَوْ تَكْفُرُونَ {2}
Агар улар сиздан устун келса, (шу фурсатдан фойдаланиб) сизларга душман бўлиб олади. Ёмонлик қилиш учун сизларга қўл ва тилларини узатади ҳамда, кофирбўлишларингнихоҳлайди[3].
60:3
لَن تَنفَعَكُمْ أَرْحَامُكُمْ وَلَا أَوْلَادُكُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ يَفْصِلُ بَيْنَكُمْ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ {3}
Қиёмат кунда яқинларингиз (қариндош-уруғларингиз) ва фарзандларингизни сизларга умуман фойдаси бўлмайди. Аллоҳ орангизни айириб қўяди. Аллоҳ қилмишларингизникўрибтуради[4].
60:4
قَدْ كَانَتْ لَكُمْ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ فِي إِبْرَاهِيمَ وَالَّذِينَ مَعَهُ إِذْ قَالُوا لِقَوْمِهِمْ إِنَّا بُرَاء مِنكُمْ وَمِمَّا تَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللَّهِ كَفَرْنَا بِكُمْ وَبَدَا بَيْنَنَا وَبَيْنَكُمُ الْعَدَاوَةُ وَالْبَغْضَاء أَبَدًا حَتَّى تُؤْمِنُوا بِاللَّهِ وَحْدَهُ إِلَّا قَوْلَ إِبْرَاهِيمَ لِأَبِيهِ لَأَسْتَغْفِرَنَّ لَكَ وَمَا أَمْلِكُ لَكَ مِنَ اللَّهِ مِن شَيْءٍ رَّبَّنَا عَلَيْكَ تَوَكَّلْنَا وَإِلَيْكَ أَنَبْنَا وَإِلَيْكَ الْمَصِيرُ {4}
Иброҳим ва у билан (бир йўлда) бирга бўлганларда сизлар учун чиройли намуна бор. Улар ўз вақтида халқига: “Бизни сизлардан ҳам, Аллоҳни қўйиб ибодат қилаётганларингиздан ҳам алоқамиз узилган, биз сизни тан олмаймиз. Сизлар фақат Аллоҳнинг Ўзигагина ишонгунингизгақадар сизлар билан бизни ўртамизда душманчилик ва нафрат ошкор бўлиб туради”, дейишган. “Эй Раббимиз! Биз Сенга суяндик ва Сенга йўналдик, қайтиб борадиган жой Сенинг ҳузурингдир,” (дейишган). Иброҳим ўз отаси учун айтган шу гаплари сизларга намуна эмас: “Аллоҳдан сизга келадиган бирон нарсага қарши чиқишга кучим етмайди, аммо, мағфират[5] қилинишингизни тилаб қоламан.”
60:5
رَبَّنَا لَا تَجْعَلْنَا فِتْنَةً لِّلَّذِينَ كَفَرُوا وَاغْفِرْ لَنَا رَبَّنَا إِنَّكَ أَنتَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ {5}
(Яна шундай дейишган:) “Эй Роббимиз! Бизни кофирлик қилувчилар фойдасига фитналанган қилиб қўйма[6], бизни кечир. Роббимиз! Ўз ишида ғолиб ва тўғри қарор берувчи Сенсан.”
60:6
لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِيهِمْ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَن كَانَ يَرْجُو اللَّهَ وَالْيَوْمَ الْآخِرَ وَمَن يَتَوَلَّ فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ الْغَنِيُّ الْحَمِيدُ {6}
Сизлар учун – Аллоҳдан ва охират кунидан умиди борлар учун – уларда чиройли намуна бор. Ким бундан юз ўгирса, (билсинки) Аллоҳни ҳеч нарсага эҳтиёжи йўқдир, олқишумақтовгалойиқдир.
60:7
عَسَى اللَّهُ أَن يَجْعَلَ بَيْنَكُمْ وَبَيْنَ الَّذِينَ عَادَيْتُم مِّنْهُم مَّوَدَّةً وَاللَّهُ قَدِيرٌ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ {7}
Сизлар билан душманчилик қилганларингиз орасида Аллоҳмеҳр (дўстлик) пайдо қилиб қўйиши мумкин[7]. Аллоҳ ўлчов белгиловчидир[8]. Аллоҳ жудакечиримлидир, эзгулик ва неъмат улашувчидир.
60:8
لَا يَنْهَاكُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِينَ لَمْ يُقَاتِلُوكُمْ فِي الدِّينِ وَلَمْ يُخْرِجُوكُم مِّن دِيَارِكُمْ أَن تَبَرُّوهُمْ وَتُقْسِطُوا إِلَيْهِمْ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ {8}
Дин хусусида сизларга қарши жанг қилмаган ва сизларни яшаб турган юртингиздан ҳайдаб чиқармаган инсонларга нисбатан яхшилик қилишдан ва уларга тўғри муомала қилишдан Аллоҳ сизларни қайтармайди. Аллоҳтўғри (адолатли) муомала қилувчиларни яхши кўради.
60:9
إِنَّمَا يَنْهَاكُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِينَ قَاتَلُوكُمْ فِي الدِّينِ وَأَخْرَجُوكُم مِّن دِيَارِكُمْ وَظَاهَرُوا عَلَى إِخْرَاجِكُمْ أَن تَوَلَّوْهُمْ وَمَن يَتَوَلَّهُمْ فَأُوْلَئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ {9}
Аллоҳдин хусусида сизларга қарши жанг қилган, яшаб турган юртингиздан ҳайдаб чиқарган инсонларни ва чиқариб юборишингизни қўллаб-қувватлаганларнидўсттутишингиздан қайтаради. Ким улар билан дўстлашса, анашуларзолимлардир[9].
60:10
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا جَاءكُمُ الْمُؤْمِنَاتُ مُهَاجِرَاتٍ فَامْتَحِنُوهُنَّ اللَّهُ أَعْلَمُ بِإِيمَانِهِنَّ فَإِنْ عَلِمْتُمُوهُنَّ مُؤْمِنَاتٍ فَلَا تَرْجِعُوهُنَّ إِلَى الْكُفَّارِ لَا هُنَّ حِلٌّ لَّهُمْ وَلَا هُمْ يَحِلُّونَ لَهُنَّ وَآتُوهُم مَّا أَنفَقُوا وَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ أَن تَنكِحُوهُنَّ إِذَا آتَيْتُمُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ وَلَا تُمْسِكُوا بِعِصَمِ الْكَوَافِرِ وَاسْأَلُوا مَا أَنفَقْتُمْ وَلْيَسْأَلُوا مَا أَنفَقُوا ذَلِكُمْ حُكْمُ اللَّهِ يَحْكُمُ بَيْنَكُمْ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ {10}
Эй мўминлар! Сизларга мўмина аёллар кўчиб келганида, уларни синаглар. Зеро, уларнинг имонини энг яхши биладиган Аллоҳдир. Уларни имонли эканини билиб-ўрганганингиздан кейин, энди уларни кофирларга қайтариб юборманг. Улар у (кофир)ларга ҳалол эмас, у (кофир)лар ҳам бу аёлларга ҳалол эмас. (Кофирэрларига) бу аёллар учун сарфлаган нарсаларини бериб юборинг. У аёлларни маҳрларини бериб уйланишингизда сизларга ҳеч қандай гуноҳ йўқ. Кофираёлларнингникоҳаҳдини ушлаб турманглар[10]. Сарфлаган нарсангизни талаб қилинглар. (Кофир эрлариҳам) сарфлаган нарсасини талаб қилаверсин. Булар Аллоҳнинг ҳукмидир. Уорангизда (шундай) ҳукм қилмоқда. Аллоҳ билади, тўғри қарор беради.
60:11
وَإِن فَاتَكُمْ شَيْءٌ مِّنْ أَزْوَاجِكُمْ إِلَى الْكُفَّارِ فَعَاقَبْتُمْ فَآتُوا الَّذِينَ ذَهَبَتْ أَزْوَاجُهُم مِّثْلَ مَا أَنفَقُوا وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي أَنتُم بِهِ مُؤْمِنُونَ {11}
Агар аёлларингиздан бири кофирларга қочиб кетса-ю, кейин сиз уларни енгсангиз, аёллари қочиб кетганларга (оладиган ғаниматингиздан) аёлига сарфлаган билан бир хил миқдордаги маблағни бериб қўйинглар. Ўзингиз ишонаётган Аллоҳгақаршичиқишдансақланинглар[11].
60:12
يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِذَا جَاءكَ الْمُؤْمِنَاتُ يُبَايِعْنَكَ عَلَى أَن لَّا يُشْرِكْنَ بِاللَّهِ شَيْئًا وَلَا يَسْرِقْنَ وَلَا يَزْنِينَ وَلَا يَقْتُلْنَ أَوْلَادَهُنَّ وَلَا يَأْتِينَ بِبُهْتَانٍ يَفْتَرِينَهُ بَيْنَ أَيْدِيهِنَّ وَأَرْجُلِهِنَّ وَلَا يَعْصِينَكَ فِي مَعْرُوفٍ فَبَايِعْهُنَّ وَاسْتَغْفِرْ لَهُنَّ اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ {12}
Эй Пайғамбар! Мўмина аёл-қизлар сенгасодиққолишгасўзбергани ёнинга келганида, ҳеч нарсани Аллоҳга нисбат шерик қилмасликлари, ўғрилик қилмасликлари, зино қилмасликлари, фарзандларини ўлдирмасликлари, қўллари ва оёқлари орасидан бўҳтон уйдириб келмасликлари ва маъфур[12] ишларда сенга қарши чиқмасликлари шарти билан уларни байъатини қабул қил. Уларга Аллоҳдан кечиримсўра. Албатта, Аллоҳжудакечиримлидир, эзгулик ва неъмат улашувчидир.
60:13
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَتَوَلَّوْا قَوْمًا غَضِبَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ قَدْ يَئِسُوا مِنَ الْآخِرَةِ كَمَا يَئِسَ الْكُفَّارُ مِنْ أَصْحَابِ الْقُبُورِ {13}
Эй мўминлар! Аллоҳғазабқилганкишиларнидўсттутманг. Уларкофирларқабрдаги (ўлик)ларданқандайумидиниузганбўлса, уларҳамохиратданшундайумидузишган[13].
[1]Мумтаҳинасураси, Мадинага тушган, 13 оят. Тушиш тартиби 91, ёзилиш тартиби 60.
[2]Яъни, Мадинадаги мусулмонлар Макакдан Аллоҳнинг розилигини истаб, Аллоҳ йўлида курашиш учун чиқишган.
[3]Бақара 2/109.
[4]Яъни, Аллоҳ таоло ким кимнинг қариндоши эканига, ким кимнинг фарзанди эканига қарамайди, балки ким нима ва қандай ишларни амалга ошираётганига қарайди. Аллоҳ шунга қараб ҳукм қилади. Чунки жаннатдаги ажр-мукофотлар қилинган амалла эвазига берилади, қариндош-уруғлари ёки ота-она ва фарзандлари ким эканига қараб эмас.
[5]Мағфиратжаҳаннамданқутилибқолишдир.
[6]Фитналангандегандаикихилмаънотушунилади: 1) Кофирларнибизниустимизданғолибваҳукмронқилибқўймаки, бунарсауларнингкуфрумаъсиятигасабаббўлади. 2) Кофирларнибизгағолибқилибқўймаки, уларбизгамуаммовамусибатларкелтиради. Ўхшашоят: Юнус 10/85-86.
[7]МанашуоятмазмунидаРасулуллоҳданбирҳикматлисўзбор: “Севганингнимаълумбирўлчидасевки, биркункунисевмасликкамажбурбўлибқолишингмумкин. Севмаганинсонингниҳаммаълумбирўлчидасевмаки, биркунунисевсишингкеракбўлибқолар.” (Ҳадисмазмунанкелтирилди, Термизий, Бирр, 59)
[8]Яъни, ҳарбиришдачегараданчиқибкетмасликкерак. Ҳарбиришнимеъёридабажаришкерак. Зеро, дўстликвадушманликмеъёриниҳамАллоҳбелгилайди.
[9]яъни, ўздушманибиландўстлашганинсон, ҳамўзига, ҳамбошқамўмин-мусулмоларгазулмқилганбўлади.
[10]МанашуоятнозилбўлганидаУмарр.а. иккитааёлиниўзихтиёригаташлабқўяди. Уларбуфурсатданфойдаланиб, дарҳолМаккагақайтибкетади. Кейинчалик, уларданбириАбуСуфёнбилан, янабирСаффонибнУмайябилантурмушқуради (Бухорий, Шурут, 15). Буоятданшуҳикматчиқадики, ҳечбирэркаккишиаёлиагарғайридинбўлса, униИсломгамажбурқилолмайди, агаражрашмоқчибўлса, мажбуранникоҳидаушлабқололмайди.
[11]БуоятларҲудайбиядагикелишувданкейинтушганиайтилади. Демак, келишувданкейинҳечбирмўминааёлгарчиэриқайтишиниталабқилсаҳам, Маккагақайтарибюборилмаган. Лекин, ўзихтиёрибиланқайтишнихоҳласа, ундайаёлларушлабқолинмаган. Сулҳдаэса, эркаквааёлалрМаккагақайтарилишитаъкидланганэди (Саолабий).
[12]Маъруф – Қуръонгакўрауйғунбўлганўлчовлар.
[13]Аллоҳгаваохиратгаишонмайдиганкофирларқабрдагиларниқайтибтурилишиданумидқилмайди (Исро 17/49-98). Оятдаманашунгаурғуберилмоқда. Демак, баъзибирғайридининсонларохиратдаўзларигаяхшиоқибатбўлишиданмутлақоумидиниузган. Ундайинсонларохиратниўйлабишқилмагани , фақатгинадунёлигиникўзлабишқилганиучун, ундайинсонларбиландўстлашиббўлмайди. Мўминларэса, қабрдагиъликларнингбарчасикейингиҳаётдаалбаттатирилибчиқадидебишонади.
