59. Ҳашр Сураси

بسم الله الرحمن الرحيم

Яхшилиги чексиз, эзгулик ва неъмат улашувчи Аллоҳ номи билан.

59:1

سَبَّحَ لِلَّهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ وَهُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ {1}

Осмонлар ва ердагиларнинг барчаси Аллоҳни улуғлайди. Удоимо устундир, тўғри қарор берувчидир.

59:2

هُوَ الَّذِي أَخْرَجَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ مِن دِيَارِهِمْ لِأَوَّلِ الْحَشْرِ مَا ظَنَنتُمْ أَن يَخْرُجُوا وَظَنُّوا أَنَّهُم مَّانِعَتُهُمْ حُصُونُهُم مِّنَ اللَّهِ فَأَتَاهُمُ اللَّهُ مِنْ حَيْثُ لَمْ يَحْتَسِبُوا وَقَذَفَ فِي قُلُوبِهِمُ الرُّعْبَ يُخْرِبُونَ بُيُوتَهُم بِأَيْدِيهِمْ وَأَيْدِي الْمُؤْمِنِينَ فَاعْتَبِرُوا يَا أُولِي الْأَبْصَارِ {2}

Аҳли китоб орасидан кофирлик қилганларини^[2] илк сургунда юртларидан чиқариб юборган Удир^[3]. Сиз уларни чиқиб кетишини ўйламаган эдингиз. Улар ҳам қалъалари уларни Аллоҳдан сақлаб қолади деб ўйлаганди. Аллоҳ улар кутмаган томондан “келиб”,^[4] уларнинг қалбига қўрқув солди. Улар уйларини ўз қўллари ва мўминларни қўллари билан бузиб ташлаётган эди^[5]. Эй ақл-идрокликишилар, ибрат олинглар.

59:3

وَلَوْلَا أَن كَتَبَ اللَّهُ عَلَيْهِمُ الْجَلَاء لَعَذَّبَهُمْ فِي الدُّنْيَا وَلَهُمْ فِي الْآخِرَةِ عَذَابُ النَّارِ {3}

Агар Аллоҳ уларга (гуноҳлари сабабли) сургунни ёзмаганида^[6], уларни дунёда бошқа бир азоб билан аниқ азоблаган бўларди. Уларга охиратда жаҳаннам азоби бор.

59:4

ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ شَاقُّوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَمَن يُشَاقِّ اللَّهَ فَإِنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ {4}

Чунки, улар Аллоҳ ва Росулига қарши турди. Ким Аллоҳга қарши турса, (билсинки) Аллоҳнинг жазоси қаттиқдир.
59:5

مَا قَطَعْتُم مِّن لِّينَةٍ أَوْ تَرَكْتُمُوهَا قَائِمَةً عَلَى أُصُولِهَا فَبِإِذْنِ اللَّهِ وَلِيُخْزِيَ الْفَاسِقِينَ {5}

(Эй мўминлар!) Бирон бир хурмо дарахтини кесишингиз, ёки ўз ҳолича қолдиришингиз ҳам Аллоҳнинг изни^[7] билан бўлди, ҳамда (Аллоҳ) итоатсиз-фосиқларни хор қилиш учун бўлди.

59:6

وَمَا أَفَاء اللَّهُ عَلَى رَسُولِهِ مِنْهُمْ فَمَا أَوْجَفْتُمْ عَلَيْهِ مِنْ خَيْلٍ وَلَا رِكَابٍ وَلَكِنَّ اللَّهَ يُسَلِّطُ رُسُلَهُ عَلَى مَن يَشَاء وَاللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ {6}

Эй мўминлар! Аллоҳ Ўз элчисига файъ^[8] қилиб берган нарсага сизлар на от суриб ва на туя ҳайдаб бормадинглар. Лекин, Аллоҳ Ўз элчиларини Ўзихоҳлаганбандалари устидан ғолибқилади. Аллоҳ ҳар нарсага ўлчов қўйган.

59:7

مَّا أَفَاء اللَّهُ عَلَى رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُرَى فَلِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ كَيْ لَا يَكُونَ دُولَةً بَيْنَ الْأَغْنِيَاء مِنكُمْ وَمَا آتَاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاكُمْ عَنْهُ فَانتَهُوا وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ {7}

Аллоҳ Ўз Элчисига юртлардан олиб берган файълар Аллоҳ (дини) учун, Элчиси ва унинг яқинлари учун, етимлар, чорасизлар ва йўлда қолганлар учундир. Шунда, ўша файълар орангиздаги бой-бадавлатлар орасида айланиб турадиган дасмоя бўлиб қолмайди. Элчи сизларга (файъдан) берганнарсани олинглар, сизларни чеклаган нарсадан чекланинглар. Аллоҳга қарши чиқишдан сақланинглар. Аллоҳнинг жазоси қаттиқдир.

59:8

لِلْفُقَرَاء الْمُهَاجِرِينَ الَّذِينَ أُخْرِجُوا مِن دِيارِهِمْ وَأَمْوَالِهِمْ يَبْتَغُونَ فَضْلًا مِّنَ اللَّهِ وَرِضْوَانًا وَيَنصُرُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ أُوْلَئِكَ هُمُ الصَّادِقُونَ {8}

У мол-давлатлар юртлариданвамол-давлатлариданчиқарибюборилган муҳожирларгатегишли. Улар Аллоҳнинг фазлини (жаннатини) ва розилигини истамоқда, Аллоҳ ва Расулига ёрдам беришгауринмоқда. Анашулар (имонида) содиқкишилардир.

59:9

وَالَّذِينَ تَبَوَّؤُوا الدَّارَ وَالْإِيمَانَ مِن قَبْلِهِمْ يُحِبُّونَ مَنْ هَاجَرَ إِلَيْهِمْ وَلَا يَجِدُونَ فِي صُدُورِهِمْ حَاجَةً مِّمَّا أُوتُوا وَيُؤْثِرُونَ عَلَى أَنفُسِهِمْ وَلَوْ كَانَ بِهِمْ خَصَاصَةٌ وَمَن يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُوْلَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ {9}

Улардан олдин (Мадинага) диёрига ўрнашиб олиб, қалбларига имон-ишончни жойлаштириб олган (Ансор)лар ўзларини ёнига кўчиб келган (муҳожир)ларни яхши кўради; уларга берилган ўша мол-мулк (файъ) учун кўнгилларида ҳеч қандай эҳтиёж сезмайди, ўзларидаэҳтиёж бўлсалар ҳам, муҳожирларни эҳтиёжини устун билади. Кимки ичидаги қизғончиқликдан сақланса, анашуларнажоттопади.

59:10

وَالَّذِينَ جَاؤُوا مِن بَعْدِهِمْ يَقُولُونَ رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَا وَلِإِخْوَانِنَا الَّذِينَ سَبَقُونَا بِالْإِيمَانِ وَلَا تَجْعَلْ فِي قُلُوبِنَا غِلًّا لِّلَّذِينَ آمَنُوا رَبَّنَا إِنَّكَ رَؤُوفٌ رَّحِيمٌ {10}

У (Муҳожир ва ансор)лардан кейин келадиганлар шундай дейишади: “Эй яратган Эгамиз! Бизни ҳам, биздан аввал мўмин бўлган биродарларимизни ҳам мағфират қил, кўнглимизда мўминларга нисбатан ҳеч қандай гина пайдо қилма. Эй яратган Эгамиз! Сени шафқатлисан, эзгулик ва неъмат улашувчисан.

59:11

أَلَمْ تَر إِلَى الَّذِينَ نَافَقُوا يَقُولُونَ لِإِخْوَانِهِمُ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ لَئِنْ أُخْرِجْتُمْ لَنَخْرُجَنَّ مَعَكُمْ وَلَا نُطِيعُ فِيكُمْ أَحَدًا أَبَدًا وَإِن قُوتِلْتُمْ لَنَنصُرَنَّكُمْ وَاللَّهُ يَشْهَدُ إِنَّهُمْ لَكَاذِبُونَ {11}

(ЭйМУҳаммад!) Аҳли Китоблар орасидан кофирликқилганлар қариндошларига: “Агар сизлар чиқариб юборилсангиз, биз ҳам сиз билан бирга чиқиб кетамиз; сизларга қарши бўлган ҳеч кимга ҳеч қачон бўйсунмаймиз. Агар сизларга уруш очилса, биз албатта сизларга ёрдам берамиз”, деётган шу мунофиқларни кўрмадингми? Аллоҳ шоҳидки, улар аниқ ёлғончидир.

59:12

لَئِنْ أُخْرِجُوا لَا يَخْرُجُونَ مَعَهُمْ وَلَئِن قُوتِلُوا لَا يَنصُرُونَهُمْ وَلَئِن نَّصَرُوهُمْ لَيُوَلُّنَّ الْأَدْبَارَ ثُمَّ لَا يُنصَرُونَ      {12}

Агар чиқариб юборилсалар, (мунофиқлар) улар билан бирга чиқмайди. Агар (кофирларга) уриш очилса уларга ёрдам бермайди. Агар ёрдам бериб қўйсалар, орқа ўгириб қочадилар. Кейин ўзларига ёрдам берилмайди.

59:13

لَأَنتُمْ أَشَدُّ رَهْبَةً فِي صُدُورِهِم مِّنَ اللَّهِ ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لَّا يَفْقَهُونَ {13}

Уларнинг ичидаги сизлардан қўрқиб титраши Аллоҳдан қўрқиб титрашидан ҳам кучилоқдир. Чунки улар тушуниб-англамайдиган қавмдир.

59:14

لَا يُقَاتِلُونَكُمْ جَمِيعًا إِلَّا فِي قُرًى مُّحَصَّنَةٍ أَوْ مِن وَرَاء جُدُرٍ بَأْسُهُمْ بَيْنَهُمْ شَدِيدٌ تَحْسَبُهُمْ جَمِيعًا وَقُلُوبُهُمْ شَتَّى ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لَّا يَعْقِلُونَ {14}

Улар қўрғон билан ўралган юртлар ёки деворларнинг орқасида уришмаса, бошқа ҳолатда сизлар билан ҳаммаси бир бўлиб уруша олмайди. Уларни бир-бирига босими қаттиқ. Сизлар уларни биргаликда деб ўйлайсиз, лекин уларнинг қалблари тарқоқ. Чунки, улар ақл юритмайдиганқавмдир.

59:15

كَمَثَلِ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ قَرِيبًا ذَاقُوا وَبَالَ أَمْرِهِمْ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ {15}

Уларнинг аҳволи яқиндагина ўзларидан илгари ўтиб, қилмишларининг оғир жазосини тотиб бўлганларга ўхшайди. Уларга алам-оғриқли азоб бор.

59:16

كَمَثَلِ الشَّيْطَانِ إِذْ قَالَ لِلْإِنسَانِ اكْفُرْ فَلَمَّا كَفَرَ قَالَ إِنِّي بَرِيءٌ مِّنكَ إِنِّي أَخَافُ اللَّهَ رَبَّ الْعَالَمِينَ {16}

Мунофиқларнинг аҳволи шайтонни қилиғига ҳам ўхшайди; Шайтон инсонга: “Тан олма (кофир бўл)” дейди. Инсон тан олмаганида (кофир бўлганида) эса: “Мени сендан алоқам узилган, чунки мен борлиқларнинг ҳақиқий эгаси бўлмиш АЛлоҳдан қўрқаман”, дейди.

59:17

فَكَانَ عَاقِبَتَهُمَا أَنَّهُمَا فِي النَّارِ خَالِدَيْنِ فِيهَا وَذَلِكَ جَزَاء الظَّالِمِينَ {17}

Натижада иккаласининг ҳам оқибати аниқ жаҳаннамга ташланиш ва унда ўлимсиз ҳолда қолиш бўлади. Ҳақсизлик қилувчи золимларнинг жазоси шу.

59:18

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَلْتَنظُرْ نَفْسٌ مَّا قَدَّمَتْ لِغَدٍ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ {18}

Эй мўминлар! Аллоҳгақаршичиқишдансақланинг! Ҳар ким ўзини эртагалик учун нима тайёрлаб қўйганига қарасин. Аллоҳдан қўрқиб ўзингизни тийинглар. Чунки Аллоҳ амалга ошираётган ишларингизни ич тарафини ҳам билади.

59:19

وَلَا تَكُونُوا كَالَّذِينَ نَسُوا اللَّهَ فَأَنسَاهُمْ أَنفُسَهُمْ أُوْلَئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ {19}

Аллоҳни унутган ва (шу боис Аллоҳ ҳам) уларни ўзларига унуттириб қўйган кишиларга ўхшаманглар^[9]. Улар итоатсиз-фосиқлардир.

59:20
لَا يَسْتَوِي أَصْحَابُ النَّارِ وَأَصْحَابُ الْجَنَّةِ أَصْحَابُ الْجَنَّةِ هُمُ الْفَائِزُونَ {20}

Жаҳаннам аҳли билан Жаннат аҳли баробар бўлмайди. Жаннат аҳли, улар муваффақиятга эришувчилардир.

59:21

لَوْ أَنزَلْنَا هَذَا الْقُرْآنَ عَلَى جَبَلٍ لَّرَأَيْتَهُ خَاشِعًا مُّتَصَدِّعًا مِّنْ خَشْيَةِ اللَّهِ وَتِلْكَ الْأَمْثَالُ نَضْرِبُهَا لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ {21}

Агар бу Қуръонни тоққа туширганимизда эди, тоғни Аллоҳга бўлган андишали хавотиридан  бош эгиб парчаланиб кетганини кўрардинг. Бумисолларниинсонларгаўйлансинлардебкелтиряпмиз.

59:22

هُوَ اللَّهُ الَّذِي لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ عَالِمُ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ هُوَ الرَّحْمَنُ الرَّحِيمُ {22}

У Аллоҳдир, Унданбошқаибодатгалойиқҳечкимйўқ. Умахфийнарсаларни (ғайбни) ҳам, ошкорнарсаларниҳамбилади. Уяхшилиги чексиз, эзгулик ва неъмат улашувчидир.

59:23

هُوَ اللَّهُ الَّذِي لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الْمَلِكُ الْقُدُّوسُ السَّلَامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَيْمِنُ الْعَزِيزُ الْجَبَّارُ الْمُتَكَبِّرُ سُبْحَانَ اللَّهِ عَمَّا يُشْرِكُونَ {23}

У Аллоҳдир, Ундан бошқа ибодатга лойиқ ҳеч ким йўқ. У мутлақ ҳукмрондир, (зотида ва ишларида)  нуқсонсиздир, эсон-омонлик берувчидир, эмин-эркинлик (ишонч) берувчидир, кузатиб турувчидир, ўз ишида ғолибдир, буйруғини ҳар нарсага ўтказа олувчидир, буюклик кўрсатувчидир. (Мушрикларнинг) қўшаётган ширкидан Аллоҳ покдир!

59:24

هُوَ اللَّهُ الْخَالِقُ الْبَارِئُ الْمُصَوِّرُ لَهُ الْأَسْمَاء الْحُسْنَى يُسَبِّحُ لَهُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَهُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ {24}

У Аллоҳдир, яратгувчидир, шаклу-сурат берувчидир^[10]. Энг гўзал исм (хусусият)лар Унга тегсишли. Осмонлар ва ердагилар Уни улуғлайди. У ўзишида ғолибдир, тўғри қарор берувчидир.

^[1]Ҳашрсураси, Мадинада тушган, 24 оят. Тушиш тартиби 101, ёзилиш тартиби 59.

^[2]БуоятдасургунқилинганибилдирилганғайридинлармадинадагиБануНазирқабиласидагияҳудийларэканиайтилади.

^[3] Аллоҳни рухсатисиз ҳеч нарса бўлмайди. Анъом 6/59, Ҳадид 57/22.

^[4] Аллоҳ инсонни қалби билан инсонни ўзини орасига кира олади. Қнг: Анфол 8/24.

^[5] Юртлари ва уйларига қайтиб келишидан умидларини узиб қўйишгани боис шундай қилишади.

^[6] Бу нарса Аллоҳнинг аввалдан қўллаб келадиган қонунидир. Кимки Аллоҳ ва Росулига қарши жанг қилса, у албатта мағлуб бўлишга маҳкумдир. Қнг: Аҳзоб 33/62, Фатҳ 48/22-23.

^[7]Яни, кимларнингдир яҳудийларга тегишли хурмо дарахтини кесгани ҳам, кимлар эса кесмаганлиги ҳам, буларнинг барчаси Аллоҳнинг амрига кўра бўлди. Чунки, Аллоҳ уларга қарши жанг қилишни буюрган. Жанг асносида эса, душманни енгиш учун турли режалар қўлланилади ва қалбларига қўрқув солиш учун, турли тадбирлар қилинади. Зеро, оят давомида “Аллоҳ итоатсиз фосиқларни хорлаш учун қилди” мазмуни келтирилган. Демак, бу ишлар Аллоҳ тарафидан буюрилган. Бунда мусулмонларнинг айби йўқ. Ривоятларга кўра, ўша вақтда дарахтлари кесилаётганини кўрган яҳудийлар, “буни ҳам сизларга Аллоҳ буюридми?” мазмунда ҳақоратомус сўзлар айтишган. Шунда, мана бу оят нозил бўлган, дейилади.

^[8] Файъ – Ислом ва Мусулмонларга душман бўлган тараф жангсиз чекинганидан кейин улардан қўлга киритилган ўлжалардир. Жангсиз қўлга киритилган ўлжалар билан жанг қилиб қўлга киритилган ғаниматларни бўлиб-тарқатишда фарқ бор. Файълар 7-оятда айтилганидек, жамоат мулки учун белгиланган одамларга тарақтилади, ғаниматларнинг шартлари ва тарқатилиши эса умуман боҳқачадир. Қаранг: Анфол 8/41.

^[9]Аллоҳни унутиш деганда, Унинг оятларини, оятлардаги ҳукмларини унутиш тушунилади. Буни унутган инсон, ўз оқибатини ҳам унутиб қўяди. Охир-оқибат қиёматда хокисор бўлади ва фосиқ кимсалар билан бирга бўлади. Ўхшаш оятлар: Аъроф 7/51, Тавба 9/67, Тоҳа 20/126, Сажда 32/14, Жосия 45/34.

^[10]Ал-Мусаввир = (المصور) махсусшаклбелгиловчидегани. Бушаклҳаркимажратиббилиболадиганҳолатдабўлишимумкинлигидек, маълумбиршахслартарафиданажратиббилиболишимумкинбўлганҳолатдабўлишиҳаммумкин (Муфрадот). Инсонларнингбармоқучларидагифарқлишаклларниҳамуберади.