- Мужодала сураси[1]
بسم الله الرحمن الرحيم
Яхшилиги чексиз, эзгулик ва неъмат улашувчи – Аллоҳ номи билан.
58:1
قَدْ سَمِعَ اللَّهُ قَوْلَ الَّتِي تُجَادِلُكَ فِي زَوْجِهَا وَتَشْتَكِي إِلَى اللَّهِ وَاللَّهُ يَسْمَعُ تَحَاوُرَكُمَا إِنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ بَصِيرٌ {1}
Сен билан эри ҳақида тортишаётган ва Аллоҳга шикоят қилаётган (аёл)нинг сўзини Аллоҳ албатта эшитди. Аллоҳ сиз иккалангизнинг сўзлашувингизни эшитиб турибди. Чунки, У эшитиб туради, билиб туради[2]. Аллоҳ
58:2
الَّذِينَ يُظَاهِرُونَ مِنكُم مِّن نِّسَائِهِم مَّا هُنَّ أُمَّهَاتِهِمْ إِنْ أُمَّهَاتُهُمْ إِلَّا اللَّائِي وَلَدْنَهُمْ وَإِنَّهُمْ لَيَقُولُونَ مُنكَرًا مِّنَ الْقَوْلِ وَزُورًا وَإِنَّ اللَّهَ لَعَفُوٌّ غَفُورٌ {2}
Орангиздан аёлларини зиҳор[3] қилаётганларнинг аёллари уларнинг оналари эмас! Уларнинг оналари фақатгина ўзларини туққан аёллардир. Улар албатта нотўғри ва ёлғон гап гапирмоқда. Аллоҳ афв этувчидир, жуда кечиримлидир.
58:3
وَالَّذِينَ يُظَاهِرُونَ مِن نِّسَائِهِمْ ثُمَّ يَعُودُونَ لِمَا قَالُوا فَتَحْرِيرُ رَقَبَةٍ مِّن قَبْلِ أَن يَتَمَاسَّا ذَلِكُمْ تُوعَظُونَ بِهِ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ {3}
Аёлларини зиҳор қилиб, кейин (сўзидан) қайтган эрлар аёли билан (жинсий) қўшилишдан олдин битта қулни озод қилиши керак. (Зиҳор ҳақида) сизларга насиҳат қилинган нарса шу. Аллоҳ қилмишларингиздан тўлиқ хабардордир.
58:4
فَمَن لَّمْ يَجِدْ فَصِيَامُ شَهْرَيْنِ مُتَتَابِعَيْنِ مِن قَبْلِ أَن يَتَمَاسَّا فَمَن لَّمْ يَسْتَطِعْ فَإِطْعَامُ سِتِّينَ مِسْكِينًا ذَلِكَ لِتُؤْمِنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَتِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ وَلِلْكَافِرِينَ عَذَابٌ أَلِيمٌ {4}
(Бунга имкон) тополмаганлар, аёли билан (жинсий) қўшилишдан олдин кетма-кет икки ой рўза тутиши керак. (Рўзага) кучи етмаганлар, олтмишта мискинни едириб-ичириши керак. Бу Аллоҳ ва Расулига ишонишингиз/ишонганингиз учундир[4]. Булар Аллоҳнинг (зиҳор масаласидаги) қонунларидир. (Буни тан олмаган) кофирларга аламли азоб бор.
58:5
إِنَّ الَّذِينَ يُحَادُّونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ كُبِتُوا كَمَا كُبِتَ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ وَقَدْ أَنزَلْنَا آيَاتٍ بَيِّنَاتٍ وَلِلْكَافِرِينَ عَذَابٌ مُّهِينٌ {5}
Аллоҳ ва Расулига қарши турганлар худди ўзларидан аввалгилар хор-зор бўлганидек, улар ҳам хор-зор бўлади[5]. Биз аниқ-равшан оятлар тушириб қўйдик. (Уларни тан олмайдиган) кофирларга разил қилувчи азоб бор.
58:6
يَوْمَ يَبْعَثُهُمُ اللَّهُ جَمِيعًا فَيُنَبِّئُهُم بِمَا عَمِلُوا أَحْصَاهُ اللَّهُ وَنَسُوهُ وَاللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ {6}
Аллоҳ уларнинг барчасини тўплайдиган кун уларга қилган ишларини билдириб қўяди. Аллоҳ қилмишларини бирма-бир ҳисоблаб қўйган, улар эса уни унутиб юборган бўлади. Аллоҳ ҳамма нарсага гувоҳдир.
58:7
أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ يَعْلَمُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ مَا يَكُونُ مِن نَّجْوَى ثَلَاثَةٍ إِلَّا هُوَ رَابِعُهُمْ وَلَا خَمْسَةٍ إِلَّا هُوَ سَادِسُهُمْ وَلَا أَدْنَى مِن ذَلِكَ وَلَا أَكْثَرَ إِلَّا هُوَ مَعَهُمْ أَيْنَ مَا كَانُوا ثُمَّ يُنَبِّئُهُم بِمَا عَمِلُوا يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِنَّ اللَّهَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ {7}
Аллоҳ осмонлару ердаги нарсаларни билишини кўрмадингми?! Агар уч киши сирли[6] суҳбат қилса, У (Аллоҳ) тўртинчиси бўлади. Агар беш киши бўлсалар, У олтинчиси бўлади. Оз бўлса ҳам, кўп бўлса ҳам, қаерда бўлишидан қатъий назар У (Аллоҳ илми ила) улар билан биргадир[7]. Кейин, қиёмат куни уларга ўз қилмишларини билдириб қўяди. Албатта, Аллоҳ ҳамма нарсани билади.
58:8
أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ نُهُوا عَنِ النَّجْوَى ثُمَّ يَعُودُونَ لِمَا نُهُوا عَنْهُ وَيَتَنَاجَوْنَ بِالْإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَمَعْصِيَتِ الرَّسُولِ وَإِذَا جَاؤُوكَ حَيَّوْكَ بِمَا لَمْ يُحَيِّكَ بِهِ اللَّهُ وَيَقُولُونَ فِي أَنفُسِهِمْ لَوْلَا يُعَذِّبُنَا اللَّهُ بِمَا نَقُولُ حَسْبُهُمْ جَهَنَّمُ يَصْلَوْنَهَا فَبِئْسَ الْمَصِيرُ {8}
Махфий суҳбатлардан ман қилинган бўла туриб, тақиқланган нарсага яна қайтиб, гуноҳ, душманчилик ва элчи (Муҳаммад)га қарши чиқиш ҳақида махфий суҳбат қилаётган кимсаларни кўрмадингми?! Улар ёнингга келишганида, сен билан Аллоҳ сенга салом йўлламаган шаклда[8] саломлашади[9]. Яна ўзларича: “Айтган гапимиз учун аллоҳ бизни жазоласа бўлмасмиди?”, дейди. Уларга ўзлари тушадиган жаҳаннам кифоя! У қандай ҳам ёмон борар жой!
58:9
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا تَنَاجَيْتُمْ فَلَا تَتَنَاجَوْا بِالْإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَمَعْصِيَتِ الرَّسُولِ وَتَنَاجَوْا بِالْبِرِّ وَالتَّقْوَى وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي إِلَيْهِ تُحْشَرُونَ {9}
Эй мўминлар! Сизлар махфий суҳбат қилганингизда гуноҳ, душманчилик ва элчига қарши чиқиш ҳақида суҳбат қилманглар. Яхшилик ва тақво – гуноҳдан тийилиш ҳақида суҳбат қилинглар[10]. Аллоҳга қарши чиқишдан сақланинглар. Сизлар унинг ҳузурига тўпланасизлар.
58:10
إِنَّمَا النَّجْوَى مِنَ الشَّيْطَانِ لِيَحْزُنَ الَّذِينَ آمَنُوا وَلَيْسَ بِضَارِّهِمْ شَيْئًا إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ وَعَلَى اللَّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُونَ {10}
Ўша махфий суҳбат мўминларни ғам-ташвишга солиш учун фақатгина шайтон тарафидан (уйиштирилган). Бироқ, у Аллоҳнинг изнисиз ҳеч нарсага зиён етказолмайди[11]. Мўминлар Аллоҳга суяниб-таянсин![12]
58:11
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا قِيلَ لَكُمْ تَفَسَّحُوا فِي الْمَجَالِسِ فَافْسَحُوا يَفْسَحِ اللَّهُ لَكُمْ وَإِذَا قِيلَ انشُزُوا فَانشُزُوا يَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنكُمْ وَالَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجَاتٍ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ {11}
Эй мўминлар! Сизларга “мажлисларда ер очинг”, дейилганида, дарҳол ер очингки, Аллоҳ ҳам сизларга кенглик берсин. Сизларга (мажлисдан) “туринглар” дейилганида турингларки, Аллоҳ орангиздан мўмин бўлганлар ва илм берилганларни (даражасини) кўтарсин. Аллоҳ қилмишларингиздан тўлиқ хабардордир.[13]
58:12
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا نَاجَيْتُمُ الرَّسُولَ فَقَدِّمُوا بَيْنَ يَدَيْ نَجْوَاكُمْ صَدَقَةً ذَلِكَ خَيْرٌ لَّكُمْ وَأَطْهَرُ فَإِن لَّمْ تَجِدُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ {12}
Эй мўминлар! Элчи (Муҳаммад) билан махфий суҳбат қилсангиз, суҳбатдан олдин садақа беринглар. Бу ўзингиз учун яхшироқ ва покизароқдир. Агар (садақага имкон) тополмасангиз, Аллоҳ жуда кечиримлидир, эзгулик улашувчидир[14].
58:13
أَأَشْفَقْتُمْ أَن تُقَدِّمُوا بَيْنَ يَدَيْ نَجْوَاكُمْ صَدَقَاتٍ فَإِذْ لَمْ تَفْعَلُوا وَتَابَ اللَّهُ عَلَيْكُمْ فَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَاللَّهُ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ {13}
(Расулуллоҳ билан) махфий суҳбатлашишингиз олдидан садақалар беришдан қўрқиб ташвишланиб қолдинглар, шундай эмасми? Чунки, (буйруқни) бажармадинглар, Аллоҳ сизларга тавба имкони берди. Энди, намозни пухта адо этинглар, закотни беринглар, Аллоҳ ва Расулига (Қуръонга) итоат қилинглар. Аллоҳ қилмишларингиздан тўлиқ хабардордир.
58:14
أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ تَوَلَّوْا قَوْمًا غَضِبَ اللَّهُ عَلَيْهِم مَّا هُم مِّنكُمْ وَلَا مِنْهُمْ وَيَحْلِفُونَ عَلَى الْكَذِبِ وَهُمْ يَعْلَمُونَ{14}
Аллоҳнинг ғазабига (норозилигига) учраган кишиларга дўстлашиб олганларни кўрмадингми?![15] Улар сиз (мусулмон)лардан ҳам эмас, у (яҳудий)лардан ҳам эмас[16]. Ўзлари билиб туриб ёлғонга қасам ичмоқда[17].
58:15
أَعَدَّ اللَّهُ لَهُمْ عَذَابًا شَدِيدًا إِنَّهُمْ سَاء مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ {15}
Аллоҳ уларга қаттиқ азоб тайёрлаб қўй(а)ди. Чунки, уларнинг қилмишлари жуда ёмон!
58:16
اتَّخَذُوا أَيْمَانَهُمْ جُنَّةً فَصَدُّوا عَن سَبِيلِ اللَّهِ فَلَهُمْ عَذَابٌ مُّهِينٌ {16}
Улар қасамларини қалқон қилиб олиб, Аллоҳнинг йўлидан тўсдилар. Энди, уларга разил қиладиган азоб бор.
58:17
لَن تُغْنِيَ عَنْهُمْ أَمْوَالُهُمْ وَلَا أَوْلَادُهُم مِّنَ اللَّهِ شَيْئًا أُوْلَئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ {17}
Уларнинг мол-мулклари ҳам, авлодлари ҳам Аллоҳдан (келадиган азобни) улардан даф этолмайди. Улар жаҳаннам аҳлидир. Улар унда ўлимсиз – мангу қолади.
58:18
يَوْمَ يَبْعَثُهُمُ اللَّهُ جَمِيعًا فَيَحْلِفُونَ لَهُ كَمَا يَحْلِفُونَ لَكُمْ وَيَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ عَلَى شَيْءٍ أَلَا إِنَّهُمْ هُمُ الْكَاذِبُونَ {18}
Аллоҳ уларнинг барчасини тўплайдиган куни, худди сизларга қасам ичаётганидек, Унга ҳам қасам ичади. Улар бирор нарсага эришамиз деб ўйлайди. Огоҳ бўлинглар! Улар аниқ ёлғончидир.
58:19
اسْتَحْوَذَ عَلَيْهِمُ الشَّيْطَانُ فَأَنسَاهُمْ ذِكْرَ اللَّهِ أُوْلَئِكَ حِزْبُ الشَّيْطَانِ أَلَا إِنَّ حِزْبَ الشَّيْطَانِ هُمُ الْخَاسِرُونَ {19}
Шайтон уларга тўлиқ таъсирини ўтказиб, уларга Аллоҳнинг зикрини (Қуръонни) унуттириб қўйди. Улар шайтоннинг тарафидадир. Огоҳ бўлинглар! Шайтоннинг тарафдорлари аниқ хонавайрон бўлади.
58:20
إِنَّ الَّذِينَ يُحَادُّونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ أُوْلَئِكَ فِي الأَذَلِّينَ {20}
Аллоҳ ва Расулига қарши турганлар, улар энг хор кимсалар орасида (бўлади)[18].
58:21
كَتَبَ اللَّهُ لَأَغْلِبَنَّ أَنَا وَرُسُلِي إِنَّ اللَّهَ قَوِيٌّ عَزِيزٌ {21}
Аллоҳ шундай ёзди (қарор қилди): “Мен албатта ғолиб келаман, мен ҳам, Менинг элчиларим ҳам.”[19] Аллоҳ кучлидир, ўз ишида ғолибдир.
58:22
لَا تَجِدُ قَوْمًا يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ يُوَادُّونَ مَنْ حَادَّ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَلَوْ كَانُوا آبَاءهُمْ أَوْ أَبْنَاءهُمْ أَوْ إِخْوَانَهُمْ أَوْ عَشِيرَتَهُمْ أُوْلَئِكَ كَتَبَ فِي قُلُوبِهِمُ الْإِيمَانَ وَأَيَّدَهُم بِرُوحٍ مِّنْهُ وَيُدْخِلُهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ أُوْلَئِكَ حِزْبُ اللَّهِ أَلَا إِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْمُفْلِحُونَ {22}
Аллоҳ ва Расулига қарши турган кишилар гарчи ўзларининг оталари, болалари, ака-ука ва қариндош-уруғлари бўлса ҳам, Аллоҳга ва охират кунига ишонадиган кишилар уларни севимли дўст бўлганини кўрмайсан[20]. (Аллоҳ) уларнинг қалбларига имонни мустаҳкамлаб қўйди ва Ўз руҳи (Қуръон)[21] билан қувватлантирди. Уларни остларидан анҳорлар оқиб турадиган жаннатларга киритади. Улар унда ўлимсиз – мангу қолади. Аллоҳ улардан рози, улар ҳам Ундан рози бўл(а)дилар[22]. Улар Аллоҳ тарафидадир. Огоҳ бўлинглар! Аллоҳнинг тарафдорлари нажот топувчилардир.
[1] Мужодала сураси, Мадинада тушган, 22 оят. Тушиш тартиби 105, ёзилиш тартиби 58.
[2] Ривоят қилинишича, Қуръон нозил бўлишидан олдин араблар орасида агар хотинларини зиҳор қилса, шу бўйи у аёл эри абадий ҳаром бўлиб қолади деган тушунча бўлган. Бир куни Хавла деган аёлни эри Авс зиҳор қилади, у аёл Расулуллоҳга бориб ечим сўрайди, берилган жавобга қаноат қилмай яна такрор-такрор савол беради. Расулуллоҳдан бир хил жавоб олганидан кейин, дардини Аллоҳга айтиб ожизона аҳволидан Аллоҳга шикоят қилади ва сўнгра мана шу оятлар нозил бўлади (Имом Ибн Ҳажар, Ҳайсамий, Заҳабий, Ибн Касир Ибн Аби ҳатимдан ривоят қилиб келтирган).
[3] Зиҳор – бир эркак киши ўз аёлига: “Сен менга онамнинг бели кабисан” деб, аёли билан қайтиб жинсий муносабатда бўлмасликка қарор беришидир.
[4] Бу жумлага уч хил маъно бериш мумкин: 1) Аллоҳ ва Расулига ишонганингиз учун бу енгиллик берилди. 2) Аллоҳ ва Расулига ишонганингиз учун бу буйруқ берилди. 3) Аллоҳ ва Расулига бўлган ишончингиз ортиши учун бу хабар билдирили.
[5] Анъфол 8/13, Ҳашр 59/4.
[6] Исро 17/47, Тоҳа 20/62, Нисо 4/114, Табна 9/78, Анбиё 21/3, Зухруф 43/8, Мужодала 58/7-8, 10, 12-13.
[7] Бу ва бу каби оятлар Аллоҳ таоло ҳамма нарсага гувоҳ бўлиши ва ҳамма нарсани билиши ва эшитишига далолат қилади. яъни, инсонлар ўзаро махфий сир айтиб яширин суҳбат қилаётган бўлса ҳам, Аллоҳ уларнинг сўзларини эшитиб туради, уларни кўриб-билиб туради. Оятдан мана шу маъно чиқади. Чунки, араб тилида “معي – бирга” деганда айнан ўзи ёнида тургани тушунилмайди. Ёрдами у билан бирга деган, ёки ундан доим хабардор бўлиб туради, деган маъноларни англатади. Буни хос ва ом шакли бўлади.
[8] Оиша онамиздан ривоят қилинади: “Баъзи бир яҳудий кишилар расулуллоҳнинг ёнига киришиб: “Ас-саму алайка – сенга ўлим бўлсин” эй Абул-Қосим”, деди. Шунда Расулуллоҳ: “Ва алайкум – сизларга ҳам” деди. Оиша онамиз эса: Сизларга ҳам ўлим бўлсин, сзиларга Аллоҳ лаънат қилсин ва сизларга ғазаб қилсин”, деди. Шунда Расулуллоҳ: “Фаҳш сўзловчини ҳам, фаҳш билан жавоб қайтарувчини ҳам ёқтирмайди”, деди. Мен: “Уларни нима деётганини эшитмадингизми?”,дедим. Расулуллоҳ: “мен ҳам уларга: “Сизларга ҳам” деганимни сен эшитмадингми?”, деди. Мана шу орада ушбу оят нозил бўлди” (Имом бухорий ва Муслим ривояти).
[9] Аллоҳ таоло элчиларига ва пайғамбарига “Салом” дея таҳийёт юборади (Намл 27/59, Соффат 37/181).
[10] Нисо 4/114.
[11] Шайтон ҳам, Ислом ва мусулмонларнинг зиёнига уюштирилган махфий суҳбат ҳам Аллоҳнинг изнисиз ҳеч кимга ҳеч қандай зарар келтиролмайди. Шунинг учун, бир мўмин ҳадеб атрофида тарқалаётган турли-туман гап-сўзларга парво қилмаслиги, шубҳа-гумонларга киришиб кетмаслиги керак ва Аллоҳга суяниб-таяниши керак. Акс ҳолда, бошлаган ишидан, кўзладан мақсадидан ортда қолиб кетиши ва ўзига руҳий таъсир ўтиб қолишига сабабчи бўлиб қолиши мумкин.
[12] Абдуллоҳ ибн Умар Расулуллоҳдан шундай ривоят қилади: “Агар уч киши бўлсангиз, учинчи кишини рухсатисиз икки киши махфий суҳбат қилмасин (пичирлаб гаплашмасин). Чунки, бу уни ғам-ташвишга солиб қўяди” (Имом Муслим ривояти. Фарқли лафзларда Бухорийдан ҳам ривоят бор).
[13] Мажлисларда биров учун ўрнидан туриб жой бўшатиш ҳақида фарқли ривоятлар бор. улар орасидан мана шу оятга мос келгани олинади. Яъни, янги келганлар учун мажслига қўшилишига имкон яратилади ва керак бўлса улар учун жой бўшатиб ўрнидан турилади. Чунки, Жумъа куни Расулуллоҳнинг суҳбатига келган баъзи кишилар учун, Расулуллоҳ бошқа саҳобаларни ўрнидан тургазиб юборганлиги ҳақида ривоятлар бор. Улар орасида фақатгина бадр жангида қатнашган саҳобаларни тургазмаган.
[14] Аллоҳ таоло Ўзининг ҳикматига кўра, Расулуллоҳ билан ёлғиз ҳолда гаплашмоқчи бўлганларга суҳбат олдидан камбағ ва бечораларга садақа бериб, кейин Расулуллоҳ билан суҳбат қлишга буюрган. Садақа бергани имкони бўлмаган кишилар эса маломат қилинмаган. Лекин, келгуси оятда, имкони бўла туриб садақа беришдан тортинган саҳобаларга огоҳлантириш берилган. Баъзилар садақа бериш ояти кейинги оят билан насх бўлди дейди. Ундай эмас, чунки, насх бўлиши учун, “садақа берманглар”, ёки “беришни бас қилинглар” шаклида очиқ ва аниқ ибора бўлиши керак. Бу оятларда эса, субҳат олдидан садақа беришдан қайтариқ йўқ.
[15] Бу оятда танқид қилинган кишилар, ўзларини мусулмон кўрсатиб, аслида Ислом ва мусулмонларнинг зиёнига ғайридинлар билан ҳамкорлик қилган ва муслмонлардан кўра ғайридинлар билан яқин дўст бўлиб олган мунофиқлардир.
[16] Нисо 4/143.
[17] Яъни, мунофиқлар давомли бир тарафда турмадйи. Ким ғолиб ва устун келса, ўша тарафга ўтиб олаверади. Расулуллоҳнинг даврида ҳам ўзларини мусулмон кўрсатган яҳудий ёки аъробий мунофиқлар (Тавба 9/101) жуда кўп ёлғон қасам ичишган ва қасамларини ўзларига қалқон қилиб олган. Улардан баъзилари ўзини мусулмон кўрсатиб, инсонларни Аллоҳнинг йўлидан тўсишга уринган. () Мунофиқларнинг қасамлари ҳақидаги баъзи оятлар: Нисо 4/62, 143, Тавба 9/42, 56, 62, 74, 95, 96.
[18] Қиёматда кофирлар хор бўлади, мўминлар улардан азиз ва устун бўлади (Бақара 2/212).
[19] Элчиларига бериладиган ғалабани Ўзига ҳам нисбат берилиши, пайғамбарларнинг ҳурматини, улар қиладиган жанглар, фидокорлик ва ҳаракатларнинг барчаси Аллоҳ учун қилинади. Шунинг учун ҳам, пайғамбарларга бериладиган нусрат ва ғалабани Ўзига ҳам нисбат бериб келтирган. Энди, Аллоҳ ва Расуллларининг ғолиб бўлиши икки хил маънода бўлади. уларнигн ҳужжат ва далилалрининг ғолиб келиши ёки пайғамбар қатнашган ҳеч бир жанг мағлубиятга учрамаслиги. Уҳуд жангида мусулмонлар тоққа қочиб чиққан бўлсалар-да, аслида улар ғолиб келишган. Ўша жанг Ислом ва мусулмонларнинг катта фоясига ҳал бўлган. мавзуга алоқадор ўхшаш оятлар: Ғофир 40/51, Соффат 37/173.
[20] Тавба 9/23-24, Мумтаҳина 60/1.
[21] Ру калимасига Қуръон деб таржима қилинди. Чунки, пайғамбарларга ваҳий йўли орқали юборилган илоҳий хабарга ҳам руҳ дейилади. Қаранг: Наҳл 16/2, Ғофир 40/15, Шўро 52/50.
[22] Охиратда Аллоҳнинг рози бўлиши – бандасининг қилган амалларини қабул қилиб, унга мукофот беришидир. Банданинг Аллоҳдан рози бўлиши, ўзига берилган ажру мукофотларни севиб қабул қилишидир. Жаннатдаги мўминларнинг барчаси Аллоҳдан рози бўлади. Ўхшаш оятлар: Моида 5/119, Тавба 9/100, Баййина 98/8. Аллоҳ барчамиздан рози бўлсин, имону амалларимизни холис қилсин.
