- Қамар сураси[1]
بسم الله الرحمن الرحيم
Яхшилиги чексиз, эзгулик ва неъмат улашувчи – Аллоҳ номи билан.
اقْتَرَبَتِ السَّاعَةُ وَانشَقَّ الْقَمَرُ {1}
- Қиёмат яқинлашди, ой ҳам бўлин(а)ди[2].
وَإِن يَرَوْا آيَةً يُعْرِضُوا وَيَقُولُوا سِحْرٌ مُّسْتَمِرٌّ {2}
- (Кофирлик қилаётганлар) бирон бир оят-мўжиза кўрганларида ҳам, юз ўгирган ва “Бу ҳам давом этаётган сеҳрдир”, деган бўлардилар[3].
وَكَذَّبُوا وَاتَّبَعُوا أَهْوَاءهُمْ وَكُلُّ أَمْرٍ مُّسْتَقِرٌّ {3}
- Улар (пайғамбарни) ёлғончига чиқариб, ўз орзу-истакларига эргашди. Ҳар бир иш ўз ўрнини топади.
وَلَقَدْ جَاءهُم مِّنَ الْأَنبَاء مَا فِيهِ مُزْدَجَرٌ {4}
- Шубҳасизки, уларга (ёвузликдан) қайтарилган хабарлар келди.
حِكْمَةٌ بَالِغَةٌ فَمَا تُغْنِ النُّذُرُ {5}
- (Қуръон) етук ҳикматдир. Бироқ, (ишонмайдиганларга) огоҳлантиришлар фойда бермаяпти.
فَتَوَلَّ عَنْهُمْ يَوْمَ يَدْعُ الدَّاعِ إِلَى شَيْءٍ نُّكُرٍ {6}
- Энди сен ҳам улардан юз ўгир. Кун келиб бир чорловчи ноаниқ даҳшатли нарсага чақиради.
خُشَّعًا أَبْصَارُهُمْ يَخْرُجُونَ مِنَ الْأَجْدَاثِ كَأَنَّهُمْ جَرَادٌ مُّنتَشِرٌ {7}
- Уларинг кўзлари маъюс ҳолда, худди (атрофга) ёйилган чигирткалардек қабрларидан чиқадилар.
مُّهْطِعِينَ إِلَى الدَّاعِ يَقُولُ الْكَافِرُونَ هَذَا يَوْمٌ عَسِرٌ {8}
- Чорловчи томон бўйинларини эгиб (чиқиб), кофирлар: “Бу оғир кун экан!”, дейдилар.
كَذَّبَتْ قَبْلَهُمْ قَوْمُ نُوحٍ فَكَذَّبُوا عَبْدَنَا وَقَالُوا مَجْنُونٌ وَازْدُجِرَ {9}
- Уалрдан олдин Нуҳ қавми ҳам ёлғончига чиқарган, бандамизни ёлғончига чиқаришиб, (уни) “Жинни”, дейишган ва у тақиқларга учраган[4].
فَدَعَا رَبَّهُ أَنِّي مَغْلُوبٌ فَانتَصِرْ {10}
- Охир-оқибат яратган Эгасига дуо қилиб: “Мен енгилдим, Ўзинг ёрдам бер!”, деган.
فَفَتَحْنَا أَبْوَابَ السَّمَاء بِمَاء مُّنْهَمِرٍ {11}
- Натижада, қуйим-қуйим сув билан осмон эшикларини очиб қўйдик.
وَفَجَّرْنَا الْأَرْضَ عُيُونًا فَالْتَقَى الْمَاء عَلَى أَمْرٍ قَدْ قُدِرَ {12}
- Ва ернинг булоқларини чиқариб юбордик, белгиланган иш[5] учун сувлар бирлашди.
وَحَمَلْنَاهُ عَلَى ذَاتِ أَلْوَاحٍ وَدُسُرٍ {13}
- Уни (ашёси) тахталар ва михлардан иборат бўлган нарсага (кемага)[6] миндирдик.
تَجْرِي بِأَعْيُنِنَا جَزَاء لِّمَن كَانَ كُفِرَ {14}
- Тан олинмаган киши (Нуҳ) учун мукофот сифатида Бизнинг назоратимиз остида сузадиган (кемага миндирдик).
وَلَقَد تَّرَكْنَاهَا آيَةً فَهَلْ مِن مُّدَّكِرٍ {15}
- Шубҳасизки, у (ҳодиса)ни ибрат қилиб қолдирдик, эслатма – ибрат олувчи борми?!
فَكَيْفَ كَانَ عَذَابِي وَنُذُرِ {16}
- (Қарагин!) Менинг азобим ва огоҳлантиришим қандай экан?!
وَلَقَدْ يَسَّرْنَا الْقُرْآنَ لِلذِّكْرِ فَهَلْ مِن مُّدَّكِرٍ {17}
- Шубҳасизки, Қуръонни насиҳат (эслатма) олиш учун осон қилиб қўйдик, насиҳат олувчи борми?!
كَذَّبَتْ عَادٌ فَكَيْفَ كَانَ عَذَابِي وَنُذُرِ {18}
- Од (халқи ҳам пайғамбарни) ёлғонлади. (Қарагин!) Азобим ва огоҳлантиришим қандай бўлган?!
إِنَّا أَرْسَلْنَا عَلَيْهِمْ رِيحًا صَرْصَرًا فِي يَوْمِ نَحْسٍ مُّسْتَمِرٍّ {19}
- Давом этиб келган қора кунда уларнинг тепасига даҳшатли бўрон юборганмиз.
تَنزِعُ النَّاسَ كَأَنَّهُمْ أَعْجَازُ نَخْلٍ مُّنقَعِرٍ {20}
- У (бўрон ўша) инсонларни худди суғурилган хурмо илдизлари каби суғуриб ташлар эди.
فَكَيْفَ كَانَ عَذَابِي وَنُذُرِ {21}
- (Қарагин!) Азобим ва огоҳлантиришим қандай бўлган?!
وَلَقَدْ يَسَّرْنَا الْقُرْآنَ لِلذِّكْرِ فَهَلْ مِن مُّدَّكِرٍ {22}
- Шубҳасизки, Қуръонни насиҳат (эслатма) олиш учун осон қилиб қўйдик, насиҳат олувчи борми?!
كَذَّبَتْ ثَمُودُ بِالنُّذُرِ {23}
- Самуд[7] (халқи ҳам) огоҳлантирувчиларни ёлғонлаган.
فَقَالُوا أَبَشَرًا مِّنَّا وَاحِدًا نَّتَّبِعُهُ إِنَّا إِذًا لَّفِي ضَلَالٍ وَسُعُرٍ {24}
- Улар шундай дейишган: “Ўзимиздан бўлган бир одамга эргашамизми? Унда адашиб қоламиз ва аҳмоқ бўлиб қоламиз-ку![8]
أَؤُلْقِيَ الذِّكْرُ عَلَيْهِ مِن بَيْنِنَا بَلْ هُوَ كَذَّابٌ أَشِرٌ {25}
- Зикр (Қуръон) орамиздан унга берилибдими?! Йўқ! У кеккайган ёлғончидир (дедилар).”
سَيَعْلَمُونَ غَدًا مَّنِ الْكَذَّابُ الْأَشِرُ {26}
- Кеккайган ёлғончи ким эканини улар эртагейла билиб олади.
إِنَّا مُرْسِلُو النَّاقَةِ فِتْنَةً لَّهُمْ فَارْتَقِبْهُمْ وَاصْطَبِرْ {27}
- (Эй Солиҳ!) “Уларни имтиҳон қилиш учун урғочи туя юборяпмиз[9], уларни кузатиб тур ва бардошли бўл.
وَنَبِّئْهُمْ أَنَّ الْمَاء قِسْمَةٌ بَيْنَهُمْ كُلُّ شِرْبٍ مُّحْتَضَرٌ {28}
- Сув улар ўртасида тақсимлаб қўйилганини билдириб, ҳар бир сувдан насибадор (ўз навбатида) келинсин!”
فَنَادَوْا صَاحِبَهُمْ فَتَعَاطَى فَعَقَرَ {29}
- Кейинчалик, улар ўзларинин биродарини чақирди. Оқибатда, у ишга киришдию, (туяни) сўйиб юборди[10].
فَكَيْفَ كَانَ عَذَابِي وَنُذُرِ {30}
- (Қарагин!) менинг азобим ва огоҳлантиришим қандай экан?
إِنَّا أَرْسَلْنَا عَلَيْهِمْ صَيْحَةً وَاحِدَةً فَكَانُوا كَهَشِيمِ الْمُحْتَظِرِ {31}
- Уларга битта даҳшатли қичқириқ юборганмиз. Натижда, худди молхонадаги хас-хашакка ўхшаб (ҳалок бўлиб) кетишган.
وَلَقَدْ يَسَّرْنَا الْقُرْآنَ لِلذِّكْرِ فَهَلْ مِن مُّدَّكِرٍ {32}
- Шубҳасизки, Қуръонни насиҳат (эслатма) олиш учун осон қилиб қўйдик, насиҳат олувчи борми?!
كَذَّبَتْ قَوْمُ لُوطٍ بِالنُّذُرِ {33}
- Лут қавми (ҳам) огоҳлантиришларни ёлғонлаган.
إِنَّا أَرْسَلْنَا عَلَيْهِمْ حَاصِبًا إِلَّا آلَ لُوطٍ نَّجَّيْنَاهُم بِسَحَرٍ {34}
- Уларни тепасига тош ёғдирадиган тўфон юборганмиз. Фақатгина Лутнинг оиласини (тарафдорларини) саҳар вақтида қутқариб қолганмиз.
نِعْمَةً مِّنْ عِندِنَا كَذَلِكَ نَجْزِي مَن شَكَرَ {35}
- (Бу ишлар) ҳузуримиздан бир яхшиликдир. Шукр қилган (ўз бурчини бажарган) кишини шундай мукофотлаймиз[11].
وَلَقَدْ أَنذَرَهُم بَطْشَتَنَا فَتَمَارَوْا بِالنُّذُرِ {36}
- Лут уларни жазолашимиз ҳақида аниқ огоҳлантирган. Улар эса огоҳлантиришларга шубҳа қилишган.
وَلَقَدْ رَاوَدُوهُ عَن ضَيْفِهِ فَطَمَسْنَا أَعْيُنَهُمْ فَذُوقُوا عَذَابِي وَنُذُرِ {37}
- Улар (Лутнинг фаришта) меҳмонларини (уларга) топширишини талаб қилишган. Кўзларини кўр қилиб қўйганмиз[12]. Кейин: “Азобимни ва огоҳлантиришим(га эътибор бермаслик оқибати)ни тотинглар!” (дейилган)
وَلَقَدْ صَبَّحَهُم بُكْرَةً عَذَابٌ مُّسْتَقِرٌّ {38}
- Эрта тонгда уларга айрилмас азоб келган.
فَذُوقُوا عَذَابِي وَنُذُرِ {39}
- Кейин “Азобимни ва огоҳлантиришим(га эътибор бермаслик оқибати)ни тотинглар!” (дейилган)
وَلَقَدْ يَسَّرْنَا الْقُرْآنَ لِلذِّكْرِ فَهَلْ مِن مُّدَّكِرٍ {40}
- Шубҳасизки, Қуръонни насиҳат (эслатма) олиш учун осон қилиб қўйдик, насиҳат олувчи борми?!
وَلَقَدْ جَاء آلَ فِرْعَوْنَ النُّذُرُ {41}
- Шубҳасизки, Фиръавн оиласига (тарафдорларига) огоҳлантиришлар келган.
كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا كُلِّهَا فَأَخَذْنَاهُمْ أَخْذَ عَزِيزٍ مُّقْتَدِرٍ {42}
- Улар оятларимизнинг барчасини ёлғонлаган. Натижада, уларни доимо ғолиб ва устун келувчи ва ҳамма нарсага кучи етувчига ярашадиган шаклда тутдик (жазоладик).
أَكُفَّارُكُمْ خَيْرٌ مِّنْ أُوْلَئِكُمْ أَمْ لَكُم بَرَاءةٌ فِي الزُّبُرِ {43}
- Сизларнинг кофирларингиз улардан яхшироқми?! Ёки (илоҳий) китобларда сизларга тегишли оқлов борми?!
أَمْ يَقُولُونَ نَحْنُ جَمِيعٌ مُّنتَصِرٌ {44}
- Аслида, улар (ўзларини) “Биз енгувчи жамоамиз”, деяпти.
سَيُهْزَمُ الْجَمْعُ وَيُوَلُّونَ الدُّبُرَ {45}
- Ўша жамоа яқинда мағлуб бўлади ва ортга қараб қочади[13].
بَلِ السَّاعَةُ مَوْعِدُهُمْ وَالسَّاعَةُ أَدْهَى وَأَمَرُّ{46}
- Аслида, уларга таҳдид қилинган вақт қиёматдир. Қиёмат (азоби) бедаво ва аччиқроқдир.
إِنَّ الْمُجْرِمِينَ فِي ضَلَالٍ وَسُعُرٍ {47}
- Шу жиноятчилар[14] аниқ адашмовчиликда ва аҳмоқгарчиликдадир.
يَوْمَ يُسْحَبُونَ فِي النَّارِ عَلَى وُجُوهِهِمْ ذُوقُوا مَسَّ سَقَرَ {48}
- Уларни юз тубан жаҳаннамга[15] судраб бориладиган кунда, (уларга:) “Жаҳаннам таъсирини тотинглар!” (дейилади.)
إِنَّا كُلَّ شَيْءٍ خَلَقْنَاهُ بِقَدَرٍ {49}
- Албатта, Биз ҳамма нарсани ўлчов билан яратдик[16].
وَمَا أَمْرُنَا إِلَّا وَاحِدَةٌ كَلَمْحٍ بِالْبَصَرِ {50}
- Бизнинг амру фармонимиз бир лаҳзаликдир[17].
وَلَقَدْ أَهْلَكْنَا أَشْيَاعَكُمْ فَهَلْ مِن مُّدَّكِرٍ {51}
- Шубҳасизки, сизларга ўхшаган (кофирлар)ларни ҳалок қилиб юбодрик. Эслатма – ибрат олувчи йўқми?!
وَكُلُّ شَيْءٍ فَعَلُوهُ فِي الزُّبُرِ {52}
- Қилган ҳар бир ишлари китобларда (ёзиқлиқ)дир[18].
وَكُلُّ صَغِيرٍ وَكَبِيرٍ مُسْتَطَرٌ {53}
- Каттаю кичиб барчаси сатрма-сатр ёзиб қўйилган.
إِنَّ الْمُتَّقِينَ فِي جَنَّاتٍ وَنَهَرٍ {54}
- Гуноҳлардан сақланувчи – тақводорлар аниқ боғу бўстонларда, анҳорлар (ёнларида қоладилар).
فِي مَقْعَدِ صِدْقٍ عِندَ مَلِيكٍ مُّقْتَدِرٍ {55}
- Кучли ҳукмдор ҳузуридаги садоқат мартабасида[19] (қоладилар).
[1] Қамар сураси, маккада тушган, 55 оятдан иборат. Тушиш тартиби 37, ёзилиш тартиби 54.
[2] Исро сурасининг 59-оятида Муҳаммад алайҳиссаломга мўжиза берилмагани айтилган. Анкабут 29/51 оятда эса, инсонларга мўжиза сифатида Қуръон кифоя қилиши кераклиги билдирилган. Ой ёрилиш мўжизаси ҳақидаги ривоятлар бу оятга зид келади. ой ёрилиши ҳам, юлдузларни тўкилиши ҳам, қуйишни атрофи ўраб қолиниши ҳам, тоғларни жойидан силжиб кетиши ҳам, осмонларни ёрилиши ва ерни ўзгариб кетиши, буларнинг барчаси қиёматда бўлади. шунинг учун оятга келаси замон маъноси берилди. Зеро, албатта содир бўладиган ишларда ҳали ҳануз содир бўлмаган бўлса-да, араб тилида ўтган замон феъли ишлатилади. Бунга ъМоида 5/116, Муддассир 74/43 ва бу каби яна бошқа оятлар далил бўлади. бу каби тафсир ва таъвил шоз бўлса-да бор эканини Имом Мотрудий ва бошқа муфассирлар ҳам келтиришган. Зеро, келгусидаги оят мана шу таржимага ва Имом Мотрудий келтирган илк таъвилдаги таржимани қўллаб қувватлайди. Чунки, келгусидаги оятда кофирларга мўжиза кўрсатилса ҳам барибир имон келтирмаслиги билдирилган. Мўжиза кўрсатилди дейилмаган.
[3] Ҳижр 15/14-15.
[4] Шуқаро 26/112.
[5] Ҳуд 11/37-40.
[6] Ҳуд 11/37, муъминун 23/27.
[7] Самуд халқига Солиҳ а.с. пайғамбар ва элчи этиб юборилган (Аъроф 7/73).
[8] Оятдаги “суур” калимасига “азоб” деб маъно берганлар ҳам бўлган (Имом Зажжож).
[9] Шуаро 26/154-157.
[10] Аъроф 7/77, Ҳуд 11/65, Шуаро 26/157, Шамс 91/14.
[11] Лут а.с. ва у кишининг тарафдорларини азобдан қутқариб қолиниши, халқнинг бошқа жиноятчи қисми эса ҳалок бўлиши Аллоҳнинг яхшилигидир. Ўз вазифасини тўғри бажариб юрувчи бандаларини Аллоҳ қутқариб қолади, ер юзидан ҳалок қилиб йўқтиб юбормайди.
[12] Бу оятларга кўра, Лут қавми фаришталарни кўрмаган бўлиши, уларга (фаришта) меҳминларни аёли хабар берган бўлиши мумкин. Зеро Лут а.с.нинг аёли хиёнатли аёл болган (Таҳрим 66/10). Ўхшаш оятлар: Ҳуд 11/77-81.
[13] Мака мушриклари илк маротаба Бадр жангида мўминлардан қўрқиб, мағлуб бўлган ҳолда қочишган.
[14] Бу оятдаги жиноятчилар аввалги оятларда таҳдид қилинган, яқинда мусулмонлар тарафидан мағлуб бўлиб, ортга қараб қочиши билдирилган Маккалик кофирлардир. Яъни, агар улар кофирлигида давом этсалар, залолатдан ва аҳмоқликдан чиқа олмайдилар, адашган ҳолда ўладилар.
[15] Жаҳаннам деб таржима қилинган калима “Сақор”дир. У ҳам жаҳаннамнинг номларидан биридир. Ўзбек тилида аниқ ва равшан тушунииши учун, таржимада ўзбек тилида кўп ишлатилган “жаҳаннам” сўзини олдик.
[16] Фурқон 25/2, Раъд 13/8, Ҳижр 15/21, Аъло 87/3.
[17] Алоҳ таоло бирор нарсани бўлишини ирода қилса, “Бўл” дейди ва ўша нарса пайдо бўлишни бошлайди (Бақара 2/117, Оли Имрон 3/47, 59, Анъом 6/73, Наҳл 16/40, марям 19/35, Ясин 36/82, Ғофир 40/68).
[18] Инсонларнинг айтаётган гаплари ва қилаётган ишларининг барчаси ўзига тегишли бўлган амал дафтарига ёзиб қўйилади ва охиратда унинг ўзига кўрсатилади ва ўша китобида ёзилган қилмишларига кўра адолат ила ҳисоб-китоб қилинади. Ўхшаш оятлар: Оли Имрон 3/181, Нисо 4/81, Юнус 10/21, Исро 17/13, Каҳф 18/49, Марям 19/79, Анбиё 21/94, Ясин 36/12; Зухруф 43/80, Жосия 45/29, Қоф 50/18, Инфитор 82/10-12.
[19] Юнус 10/2.
