Тур сураси[1]
بسم الله الرحمن الرحيم
Яхшилиги чексиз, эзгулик ва неъмат улашувчи – Аллоҳ номи билан.
52:1
وَالطُّورِ {1}
Онт бўлсин; Тур (тоғи)га,
52:2
وَكِتَابٍ مَّسْطُورٍ{2}
Сатрли (ёзилган) китобга,
52:3
فِي رَقٍّ مَّنشُورٍ {3}
Ёйилган юпқа терига (ёзилган китобга),
52:4
وَالْبَيْتِ الْمَعْمُورِ {4}
Зиёрат қилинадиган уйга (Каъбага),
52:5
وَالسَّقْفِ الْمَرْفُوعِ {5}
Юксатилган шифтга (осмонга)[2],
52:6
وَالْبَحْرِ الْمَسْجُورِ {6}
Қайнаб тошган денгизга[3] (онт бўлсинки);
52:7
إِنَّ عَذَابَ رَبِّكَ لَوَاقِعٌ {7}
Яратган Эгангнинг азоби албатта содир бўлади.
52:8
مَا لَهُ مِن دَافِعٍ {8}
Уни даф этадиган ҳеч нарса йўқ.
52:9
يَوْمَ تَمُورُ السَّمَاء مَوْرًا {9}
У куни осмон қаттиқ чайқалади.
52:10
وَتَسِيرُ الْجِبَالُ سَيْرًا {10}
Тоғлар жойидан жилиб кетади[4].
52:11
فَوَيْلٌ يَوْمَئِذٍ لِلْمُكَذِّبِينَ {11}
Ўша кунда (охиратни) ёлғонлаганларнинг ҳолига вой!
52:12
الَّذِينَ هُمْ فِي خَوْضٍ يَلْعَبُونَ {12}
Улар (ёлғонларига) ботиб, ўйнаб юрадиган кишилардир.
52:13
يَوْمَ يُدَعُّونَ إِلَى نَارِ جَهَنَّمَ دَعًّا {13}
У куни улар жаҳаннам ўтига улоқтириб ташланадилар.
52:14
هَذِهِ النَّارُ الَّتِي كُنتُم بِهَا تُكَذِّبُونَ {14}
(Уларга шундай дейилади:) “Ёлғонга чиқарган нарсангиз мана шудир!”[5]
52:15
أَفَسِحْرٌ هَذَا أَمْ أَنتُمْ لَا تُبْصِرُونَ {15}
Бу ҳам сеҳр эканми?! Ёки кўрмаяпсизларми?
52:16
اصْلَوْهَا فَاصْبِرُوا أَوْ لَا تَصْبِرُوا سَوَاء عَلَيْكُمْ إِنَّمَا تُجْزَوْنَ مَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ {16}
У ерга киринглар! Чидасангиз ҳам чидамасангиз ҳам сизларга барибир. Сизларга фақатгина қилмишларингизнинг жазоси берилади.”
52:17
إِنَّ الْمُتَّقِينَ فِي جَنَّاتٍ وَنَعِيمٍ {17}
Гуноҳлардан сақланувчи – тақводорлар жаннатларда, неъмат ичра бўладилар.
52:18
فَاكِهِينَ بِمَا آتَاهُمْ رَبُّهُمْ وَوَقَاهُمْ رَبُّهُمْ عَذَابَ الْجَحِيمِ {18}
Уларга Рабби берган нарсадан завқланган ҳолда бўладилар. Робби уларни жаҳаннам азобидан сақлаб қолган бўлади.
52:19
كلُوا وَاشْرَبُوا هَنِيئًا بِمَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ {19}
(Уларга шундай дейилади:) “Қилган амалларингиз эвазига (энди) бемалол еб-ичаверинглар.
52:20
مُتَّكِئِينَ عَلَى سُرُرٍ مَّصْفُوفَةٍ وَزَوَّجْنَاهُم بِحُورٍ عِينٍ {20}
(Улар) қатор-қатор терилган сўриларда суянган ҳолда (қоладилар). Уларга чарос кўзли ҳурларни (хизматкор сифатида) қўшиб берамиз[6].
52:21
وَالَّذِينَ آمَنُوا وَاتَّبَعَتْهُمْ ذُرِّيَّتُهُم بِإِيمَانٍ أَلْحَقْنَا بِهِمْ ذُرِّيَّتَهُمْ وَمَا أَلَتْنَاهُم مِّنْ عَمَلِهِم مِّن شَيْءٍ كُلُّ امْرِئٍ بِمَا كَسَبَ رَهِينٌ {21}
Ўзлари ҳам мўмин бўлиб (вафот этган), зурриётлари ҳам уларга имонда эргашган кимсаларга келсак, (жаннатда) уларга зурриётларини қўшиб берамиз[7]. Уларнинг амалларидан ҳеч нарса камайтирмаймиз; ҳар ким ўз қилмишининг гаровидир[8].
52:22
وَأَمْدَدْنَاهُم بِفَاكِهَةٍ وَلَحْمٍ مِّمَّا يَشْتَهُونَ {22}
Уларга кўнгли тусаган мевалар ва гўштлардан мўл-кўл қилиб бериб қўямиз.
52:23
يَتَنَازَعُونَ فِيهَا كَأْسًا لَّا لَغْوٌ فِيهَا وَلَا تَأْثِيمٌ {23}
Улар жаннатда бир-бирларига (шароб) қадаҳларини узатадилар. (Бироқ) унда бекорчи сўз ҳам, нотўғри иш ҳам бўлмайди[9].
52:24
وَيَطُوفُ عَلَيْهِمْ غِلْمَانٌ لَّهُمْ كَأَنَّهُمْ لُؤْلُؤٌ مَّكْنُونٌ {24}
Атрофларида ўзларига тегишли ёш йитиглар (хизмат учун) айланиб юрадилар. Улар (садафда) сақланган дурга ўхшайди[10].
52:25
وَأَقْبَلَ بَعْضُهُمْ عَلَى بَعْضٍ يَتَسَاءلُونَ {25}
(Жаннатдагилар) бир-биридан қараб савол-жавоб қиладилар.
52:26
قَالُوا إِنَّا كُنَّا قَبْلُ فِي أَهْلِنَا مُشْفِقِينَ {26}
Айтадиларки: “Биз илгари оиламизда (азобдан) қўрқар эдик[11].
52:27
فَمَنَّ اللَّهُ عَلَيْنَا وَوَقَانَا عَذَابَ السَّمُومِ {27}
Аллоҳ бизга катта яхшилик қилди – бизни иссиқ шамолли (жаҳаннамдаги) азобдан сақлаб қолди[12].
52:28
إِنَّا كُنَّا مِن قَبْلُ نَدْعُوهُ إِنَّهُ هُوَ الْبَرُّ الرَّحِيمُ {28}
Албатта, биз илгари Унга дуо қилардик. Албатта, кўп яхшилик қилувчи, эзгулик ва неъмат улашувчи Унинг Ўзидир.”
52:29
فَذَكِّرْ فَمَا أَنتَ بِنِعْمَتِ رَبِّكَ بِكَاهِنٍ وَلَا مَجْنُونٍ {29}
Сен насиҳат қил/еслат[13]. Чунки, яратган Эгангнинг (сенга берган) неъмати туфайли коҳин ҳам эмассан, мажнун ҳам эмассан[14].
52:30
أَمْ يَقُولُونَ شَاعِرٌ نَّتَرَبَّصُ بِهِ رَيْبَ الْمَنُونِ {30}
Балки улар: “(Муҳаммад) бир шоирдир, унга бахтсиз ҳодиса келишини кутиб турибмиз”, деяптилар[15].
52:31
قُلْ تَرَبَّصُوا فَإِنِّي مَعَكُم مِّنَ الْمُتَرَبِّصِينَ {31}
“Кутаверинглар, мен ҳам сизлар билан бирга кутяпман”, деб айт.
52:32
أمْ تَأْمُرُهُمْ أَحْلَامُهُم بِهَذَا أَمْ هُمْ قَوْمٌ طَاغُونَ {32}
Балки, буни уларга ўзларининг “ақллари” буюраётгандир?! Аслида, улар ҳаддан ошган кимсалардир.
52:33
أَمْ يَقُولُونَ تَقَوَّلَهُ بَل لَّا يُؤْمِنُونَ {33}
Балки улар: “Уни ўзи тўқиб чиқарди деётгандир[16]. Аслида, улар ишонмаяпти.
52:34
فَلْيَأْتُوا بِحَدِيثٍ مِّثْلِهِ إِن كَانُوا صَادِقِينَ {34}
Агар ростгўй бўлсалар, ўзлари у (Қуръон)га тенг келадиган сўз келтирсинларчи[17].
52:35
أَمْ خُلِقُوا مِنْ غَيْرِ شَيْءٍ أَمْ هُمُ الْخَالِقُونَ {35}
Ёки (Қуръонга ишонмаган кофирлар) ҳеч қандай яратувчисиз ўзлари яралиб қолишганмкан?! Ёки улар (ўзини) ўзи яратувчими?!
52:36
أَمْ خَلَقُوا السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ بَل لَّا يُوقِنُونَ {36}
Ёки, осмонлар ва ерни улар яратибдими?! Йўқ! Аслида, улар қатъий ишонмаяпти.
52:37
أَمْ عِندَهُمْ خَزَائِنُ رَبِّكَ أَمْ هُمُ الْمُصَيْطِرُونَ {37}
Ёки уларда Раббингнинг хазиналари[18] бормикан?[19] Ёки (борлиқни) бошқарувчилари улар эканми?!
52:38
أَمْ لَهُمْ سُلَّمٌ يَسْتَمِعُونَ فِيهِ فَلْيَأْتِ مُسْتَمِعُهُم بِسُلْطَانٍ مُّبِينٍ {38}
Ёки, тепасига чиқиб (сирларни) эшита оладиган нарвонлари бормикан?! Агар бўлса, уларнинг эшитувчиси аниқ ҳужат келтирсин!
52:39
أَمْ لَهُ الْبَنَاتُ وَلَكُمُ الْبَنُونَ {39}
Ёки, қизлар Аллоҳга тегишли[20], ўғиллар сизларга тегишлими?!
52:40
أَمْ تَسْأَلُهُمْ أَجْرًا فَهُم مِّن مَّغْرَمٍ مُّثْقَلُونَ {40}
Ёки, сен улардан ҳақ сўраяпсан-у, улар тўлашдан қийналиб қолибдими?![21]
52:41
أَمْ عِندَهُمُ الْغَيْبُ فَهُمْ يَكْتُبُونَ {41}
Ёки, уларда ғайб (илмлари) бор-у, уни ёзиб туришибдими?[22]
52:42
أَمْ يُرِيدُونَ كَيْدًا فَالَّذِينَ كَفَرُوا هُمُ الْمَكِيدُونَ {42}
Ёки улар ёмон режа тузмоқчими? Аслида, кофирлик қилганларнинг ўзлари тузоққа тушадиган кишилардир[23].
52:43
أَمْ لَهُمْ إِلَهٌ غَيْرُ اللَّهِ سُبْحَانَ اللَّهِ عَمَّا يُشْرِكُونَ {43}
Ёки уларнинг Аллоҳдан бошқа илоҳи бормикан?! Улар шерик қилаётган нарсалардан Аллоҳ покдир!
52:44
وَإِن يَرَوْا كِسْفًا مِّنَ السَّمَاء سَاقِطًا يَقُولُوا سَحَابٌ مَّرْكُومٌ {44}
Агар улар осмондан (бошларига) бирон бир парча тушаётганини кўрсалар ҳам, (қайсарлик қилиб) “Бу қалин булут-ку!” дейди[24].
52:45
فَذَرْهُمْ حَتَّى يُلَاقُوا يَوْمَهُمُ الَّذِي فِيهِ يُصْعَقُونَ {45}
Шунинг учун, уларни токи ҳалок қилинадиган кунга йўлиққунгача қўйиб бер.
52:46
يَوْمَ لَا يُغْنِي عَنْهُمْ كَيْدُهُمْ شَيْئًا وَلَا هُمْ يُنصَرُونَ {46}
У куни уларнинг режалари ҳеч нарсага асқатмайди, уларга ёрдам ҳам берилмайди.
52:47
وَإِنَّ لِلَّذِينَ ظَلَمُوا عَذَابًا دُونَ ذَلِكَ وَلَكِنَّ أَكْثَرَهُمْ لَا يَعْلَمُونَ {47}
(Мана бу) зулм қилганлар учун ундан олдин бир азоб бор[25]. лекин, уларнинг кўпи билмаяпти.
52:48
وَاصْبِرْ لِحُكْمِ رَبِّكَ فَإِنَّكَ بِأَعْيُنِنَا وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ حِينَ تَقُومُ {48}
Раббингни ҳукмига бардош қил[26]. Чунки, сен назоратимиздасан. Турганингда яратган Эгангни олқишлаб улуғла.
52:49
وَمِنَ اللَّيْلِ فَسَبِّحْهُ وَإِدْبَارَ النُّجُومِ {49}
Тунда ҳам, юлдузлар ботганда ҳам Уни улуғла[27].
[1] Тур сураси, Маккада тушган, 49 оятдан иборат. Тушиш тартиби 76, ёзилиш тартиби 52.
[2] Яъни осмонга (Анбиё 21/32)
[3] 1-оятда Мусо а.с. ваҳий олган Тур тоғига, 2 ва 3-оятда Қуръонга, 4-оятда Каъба (ёки фаришталар ваҳий оладиган буюк мақом)га, 5-оятда самога, 6-оятда Фиръавн ва аскарлари ҳалок бўлган денгизга онт ичилди. Булар инсоният ҳаётида энг катта аҳамиятга эга бўлган нарсалардир.
[4] Тоғлар аввалига жойдан қўзғалиб кетади, кейин титилган юнга ўхшаб парчаланиб кетади (Маориж 70/9, Қориа 101/5).
[5] Жаҳаннамга асосан Аллоҳ ва охиратга ишонмаган, шубҳа қилган кимсалар тушади. Жаҳаннам асосан ана шундай кимсаларга тайёрланган (Ясин 36/63-64, Соффат 37/21, Духон 44/50, Раҳмон 55/43).
[6] Араб тилидаги “завважа” ибораси баъзи ўринларда уйлантириб қўйиш ва никоҳлаб бериш маъносида (Аҳзоб 33/37), баъзи ўринларда эса, қўшиб қўйиш, қўшиб бериш, жуфт-жуфт қилиб бериш деган маъноларда ишлатилади (Шўро 42/50, Таквир 81/7). Бу каби аёл суратидаги хизматкорлар жаннатда хотинлик учун берилмайди. Булар жаннатдаги эркакларга ҳам аёлларга ҳам хизматкор сифатида ва ҳамроҳ сифатида берилади. Қуръони Каримнинг ҳеч бир оятида, ҳурлар эркак кишиларга хотин қилиб берилади деган жойи ёқ. Ҳурлар ҳақидаги ўхшаш оятлар: Соффат 37/48, Тур 52/20, Роҳман 55/56, 72, Воқеа 56/22.
[7] Бу оятга кўра, имонли солиҳ бандалар жаннатда ўзларига имон билан эргашган зурриётлари билан бирга қолишга далолат қилади. Ўхшаш оятлар: Раъд 13/23, Ғофир 40/8, Иншиқоқ 84/8.
[8] Муддассир 74/38.
[9] Жанатдаги шаробларда сархушлик боҳ оғриғи ҳам, маст бўлиб қолиш ҳам бўлмайди (Соффат 37/47). Жаннатдагилар бир-биридан беҳуда гап-созълар, ёмонликлар ва ёлғон гап эшитмайди. Фақат яхшигап эшитадилар (Воқеа 56/25, Набаъ 78/35).
[10] Хизматкор йигитлар ҳақидаги ўхшаш оятлар: Воқеа 56/23, Инсон 76/19.
[11] Бу оят иккита маънони ўз ичига олади: 1. Биз дунёдада оила-аъзоларимиз орасида Аллоҳнинг азобидан қўрқадиган кимсалар эдик. 2. Биз дунёда оиламиз ҳақида ўйлаб азобдан қўрқар эдик. Зеро Аллоҳ таоло мўминларга ўз оила-аъзоалрини ҳам жаҳаннамдан сақлаб қолиш чораларини кўришикка буюрган (Таҳрим 66/2).
[12] Жаҳаннамдан сақланиб жаннатга киргизилган инсон энг катта муваффақиятга эришган бўлади (Оли Имрон 3/185).
[13] Пайғамбар алайҳиссалом асосан инсонларни Қуръон билан огоҳлантирган, у билан насиҳат қилган. У киши шунга буюрилган (Қоф 50/45). Биз умматлари ҳам шундай қилишимиз керак.
[14] Коҳин – гайбдан хабар беришини иддао қиладиган одам. Мажнун – ақли заифлашиб қолиб, нима деётганини билмайдиган одам. Кимлардир Расулуллоҳни мажнун деган (Ҳижр 15/6), кимлардир ёлғончи ва унда жинннилик бор деган (Сабаъ 34/8). Расулуллоҳга нисбатан бундай бўҳтон ва ҳақоратлар кўп бўлган. лекин, у киши даъватини ва талиғини тўхтатмаган. Зеро, оят шунга буюради. Қуръонни етказаётган инсонлар ҳам одамларнинг гапларига парво қилмасликлари керак, эътибор бермасдан Қуръонни тушунтиришда, етказишда давом этиш керак. Мана шу йўл Расулуллоҳ юрган йўлдир, мана шу суннати набавийядир.
[15] Кофирлар Муҳаммад алайҳиссаломга бирон бир бахтсиз ҳодиса юз бериб вафот этишини кутишган. Мана шунда у кишига эргашган кимсалар яна эски динларига қайтиб кетади деб ўйлашган. Ҳолбуки, Расулуллоҳдан кейин у кишига ваҳий бўлиб келган илоиҳий китоб то қиёматгача сақланиб қолади. У мўминларнинг дастури ва йўлбошчисиз сифатида доим қолади. Муҳаммад а.с. вафот этгани билан, Қуръон йўқолмайди.
[16] Қуръонни Муҳаммад алайҳиссалом тўқиб чиқарган эмас. агар у киши Қуръонда бўлмаган бирон бир сўзни Қуръондан деб қўшиб айтганида, у кишига Аллоҳ таоло тарафидан ўлим жазоси берилган бўларди (Ҳаққо 69/44).
[17] Кимки Қуръон Аллоҳнинг китоби эмас, у инсон тарафидан тўқилган ёки инсон тарафидан Муҳаммад алайҳиссаломга ўргатилган сўз деса, Қуръондаги бирон бир сура билан бир хил сура келтириб кўрсин, ёки бошқа бир Қуръон келттириб кўрсин (Бақара 2/23, Юнус 10/37-38, Ҳуд 11/13, Исро 17/88, қасос 28/49). Асло бундай қилолмайди.
[18] Хазиналар деганда ғайб илми, ризқ, чексиз имконият деган маънолар тушунилади. Осмонлар ва ердаги ҳамма нарса Аллоҳникидир, уларни У бошқаради.
[19] Ҳар қандай инсон – у ким бўлишидан қатъий назар Аллоҳ яратган табиатдаги нарсаларга муҳтождир, ундаги қонунларга амал қилишга мажбурдир. Аллоҳ яратган ерда яшайди, Аллоҳ яратган ҳаводан нафас олади ва ҳк. Яъни, ҳеч ким Аллоҳдан беҳожат эмас. Ҳеч ким Аллоҳнинг имкониятларига эга эмас.
[20] Наҳл 16/57, Соффат 37/109, Зухруф 43/16, Нажм 53/21-22.
[21] Анъом 6/90, Шўро 42/23.
[22] Осмонлар ва ерда инсонлардан яширинган кўплаб илмлар бор. Улардан баъзиларини Аллоҳ билдирганича инсонлар изланиб ихтиро қилишлари мумкин (Бақара 2/255). Лекин, Лавҳул-Маҳфуздан ваҳий олиш жараёни, фаришталарнинг сўзлари каби фақатгина пайғамбарларга билдириладиган илмларга пайғамбарлардан бошқа ҳеч ким эга бўлолмайди. Уларни Аллоҳ фата элчи этиб тайинланган пайғамбарларга билдиради (Жин 72/28).
[23] Ислом ва мусулмонларга хийла қилганлар аслида ўзлари шайтоннинг хийласига тушиб қолган бўладилар. Қилган хийлаларининг, ёмон режаларининг оқибати ўзларининг бошларига бало бўлади. Дин душманлари вақти-вақти билан динга қарши режа тузиши мумкин. Лекин, Аллоҳ энг яхши режа тузувчидир (Оли Имрон 3/54).
[24] Аллоҳ ва Расулига ёки Қуръонга ишонмайман деб туриб олган инсон барибир ишонмайди. Агар бошига осмон парчаси тушиб кертса ҳам, осмонга чиқиб тушса ҳам (Ҳижр 15/14-15). Чунки, қайсарлигидан тавба қилмагунча, улардаги муҳр ва парда кўтарилмайди. Яъни, ишонмайдиган одам қандай мўжиза кўрса ҳам барибир ишонмайди. Ўхшаш оятлар: Анъом 6/7, 25, 109, 111, Аъроф 7/146, Юнус 10/96-97, Ҳижр 15/13-15, Исро 17/92-93, Сабаъ 34/31, Қомар 54/2.
[25] Муқотил Ибн Сулаймон ва имом Мотрудий каби муқаддам муфассирлар, бу оятда келтирилган золимлар Маккалик мушриклар экани, оятдаги қиёматдан олдинги азоб эса, Бадр жангидаги қатл этилишлари, очарчиликка дучор бўлишлари ва дунёвий турли азонларга гирифтор бўлишлари деб тафсир қилишган.
[26] Аллоҳнинг ҳукмига сабр-бардош қил деганда, Қуръонни етказиш вазифангни нима бўлишидан қатъий назар давом эт, сени ёлғончига чиқаришларига, туҳмат ва бўҳтонларига сабр қил, сенга етказилаётган азиятларга чида, каби умумий маъно чиқади.
[27]Қуръони Каримда “тасбеҳ” буйруғи бирон бир вақтга алоқадор бўлиб келганида асосан ихтиёрий намозларга ишорат қилиб келади. Бу оятдаги тунги намоз Исро 17/79 оятдаги таҳажжуд намозига, юлдузлар боткандаги намоз фарз бўлган Бамдод намозидан аввал ўқиладиган икки ракат ихтиёрий намозга ишорат қилади. Аввалги оятда “турганингда” ифодасини бу оят тунда уйқудан турганингда ва тонгдан олдин уйғонганингда деб очиқлаб бермоқда.
