Ҳужурот сураси[1]
بسم الله الرحمن الرحيم
Яхшилиги чексиз, эзгулик ва неъмат улашувчи – Аллоҳ номи билан.
49:1
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تُقَدِّمُوا بَيْنَ يَدَيِ اللَّهِ وَرَسُولِهِ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ عَلِيمٌ {1}
Эй мўминлар! Аллоҳ ва Расулидан (китобидан)[2] илгарилаб кетманг![3] Аллоҳга қарши чиқишдан сақланинг! Албатта, Аллоҳ эшитади, билади.
49:2
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَرْفَعُوا أَصْوَاتَكُمْ فَوْقَ صَوْتِ النَّبِيِّ وَلَا تَجْهَرُوا لَهُ بِالْقَوْلِ كَجَهْرِ بَعْضِكُمْ لِبَعْضٍ أَن تَحْبَطَ أَعْمَالُكُمْ وَأَنتُمْ لَا تَشْعُرُونَ {2}
Эй мўминлар! Овозларингизни пайғамбарнинг овозидан баланд кўтарманг! Бир-бирингизга баланд овозда гапирганингиз каби, унга ҳам баланд овозда гапирманг – ўзингиз фарқига бормаган ҳолда амалларингиз ҳабата бўлиб кетади[4].
49:3
إِنَّ الَّذِينَ يَغُضُّونَ أَصْوَاتَهُمْ عِندَ رَسُولِ اللَّهِ أُوْلَئِكَ الَّذِينَ امْتَحَنَ اللَّهُ قُلُوبَهُمْ لِلتَّقْوَى لَهُم مَّغْفِرَةٌ وَأَجْرٌ عَظِيمٌ {3}
Расулуллоҳнинг ёнида овозларини пасайтирадиган кишилар – Аллоҳ уларнинг қалбларини гуноҳдан сақланишга – тақвога самимий қилиб қўйган кишилардир[5]. Уларга мағфират[6] ва буюк мукофот бор.
49:4
إِنَّ الَّذِينَ يُنَادُونَكَ مِن وَرَاء الْحُجُرَاتِ أَكْثَرُهُمْ لَا يَعْقِلُونَ {4}
(Эй Муҳаммад!) Сенга хоналарнинг орқасида туриб мурожаат қиладиган кишиларнинг кўпчилиги ақлини ишлатмаяпти.
49:5
وَلَوْ أَنَّهُمْ صَبَرُوا حَتَّى تَخْرُجَ إِلَيْهِمْ لَكَانَ خَيْرًا لَّهُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ {5}
Сен уларнинг ёнига чиққунингга қадар (бақирмасдан) чидаб туришганида, албатта ўзларига яхши бўларди[7]. Аллоҳ жуда кечиримлидир, эзгулик ва неъмат улашувчидир.
49:6
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِن جَاءكُمْ فَاسِقٌ بِنَبَأٍ فَتَبَيَّنُوا أَن تُصِيبُوا قَوْمًا بِجَهَالَةٍ فَتُصْبِحُوا عَلَى مَا فَعَلْتُمْ نَادِمِينَ{6}
Эй мўминлар! Ахлоқсиз – фосиқ киши сизларга бирон бир хабар келтирса, билмасдан бирон бир қавмга мусибат келтириб қўйиб, қилган ишингиздан пушаймон бўлиб қолмаслигингиз учун (хабарни) яхшилаб аниқланглар[8].
49:7
وَاعْلَمُوا أَنَّ فِيكُمْ رَسُولَ اللَّهِ لَوْ يُطِيعُكُمْ فِي كَثِيرٍ مِّنَ الْأَمْرِ لَعَنِتُّمْ وَلَكِنَّ اللَّهَ حَبَّبَ إِلَيْكُمُ الْإِيمَانَ وَزَيَّنَهُ فِي قُلُوبِكُمْ وَكَرَّهَ إِلَيْكُمُ الْكُفْرَ وَالْفُسُوقَ وَالْعِصْيَانَ أُوْلَئِكَ هُمُ الرَّاشِدُونَ {7}
Билингларки, орангизда Аллоҳнинг Элчиси бор! Агар у кўп ишларда сизларга бўйсунганида, аниқ муаммога тушиб қолардингиз[9]. Бироқ, Аллоҳ сизларга имон-ишончни севимли қилиб, уни қалбларингизнинг кўрки қилиб қўйди. Сизларга ишонмасликни, ахлоқсизликни ва итоатсизликни ёмон кўрсатиб қўйди[10]. Мана шулар тўғри йўлга мушарраф бўлган кишилардир.
49:8
فَضْلًا مِّنَ اللَّهِ وَنِعْمَةً وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ {8}
Бу Аллоҳ тарафидан қилинган олийжаноблик ва бир неъматдир. Аллоҳ билади, тўғри қарор қилади.
49:9
وَإِن طَائِفَتَانِ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ اقْتَتَلُوا فَأَصْلِحُوا بَيْنَهُمَا فَإِن بَغَتْ إِحْدَاهُمَا عَلَى الْأُخْرَى فَقَاتِلُوا الَّتِي تَبْغِي حَتَّى تَفِيءَ إِلَى أَمْرِ اللَّهِ فَإِن فَاءتْ فَأَصْلِحُوا بَيْنَهُمَا بِالْعَدْلِ وَأَقْسِطُوا إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ{9}
Агар иккита мўмин тоифа[11] ўзаро уришиб қолса, ораларидаги муносабатни тузатинглар. Сўнгра (ислоҳни қабул қилмай) иккаласидан бири бошқасига тажовуз қилса, токи Аллоҳнинг (китобидаги) амрига[12] қайтгунга қадар, тажовуз қилганларга қарши сизлар ҳам жанг қилинглар. Агар (тажовуздан) қайтса, ораларидаги муносабатни адолат билан тузатиб қўйинглар, адолатли бўлинглар! Албатта, Аллоҳ адолатли кишиларни яхши кўради.
49:10
إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَيْنَ أَخَوَيْكُمْ وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ {10}
Мўминлар фақатгина биродардир – биродарларингиз ораларидаги муносабатни тузатинг! Яхшиликка эришишингиз учун, Аллоҳга қарши чиқишдан сақланинг.
49:11
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا يَسْخَرْ قَومٌ مِّن قَوْمٍ عَسَى أَن يَكُونُوا خَيْرًا مِّنْهُمْ وَلَا نِسَاء مِّن نِّسَاء عَسَى أَن يَكُنَّ خَيْرًا مِّنْهُنَّ وَلَا تَلْمِزُوا أَنفُسَكُمْ وَلَا تَنَابَزُوا بِالْأَلْقَابِ بِئْسَ الاِسْمُ الْفُسُوقُ بَعْدَ الْإِيمَانِ وَمَن لَّمْ يَتُبْ فَأُوْلَئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ {11}
Эй мўминлар! Бирон бир қавм бошқа қавмни масхара қилмасин. Балки, улар ўзларидан яхши бўлиши мумкин. Аёллар ҳам бошқа аёлларни масхара қилмасин. Балки, улар ўзларидан яхши бўлиши мумкин. Бир-бирингизни айбламанглар, бир-бирингизга ёмон лақаб қўйманглар. Имондан кейин (бировни) ахлоқсизлик – фосиқлик билан номлаш[13] қандай ҳам ёмон! Кимки тавба қилмаса, ана шулар золимлардир.
49:12
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيرًا مِّنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ وَلَا تَجَسَّسُوا وَلَا يَغْتَب بَّعْضُكُم بَعْضًا أَيُحِبُّ أَحَدُكُمْ أَن يَأْكُلَ لَحْمَ أَخِيهِ مَيْتًا فَكَرِهْتُمُوهُ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَّحِيمٌ {12}
Эй мўминлар! Гумондан жуда узоқ туринг. Чунки, гумоннинг баъзилари[14] гуноҳдир. Жосуслик қилманглар. Бир-бирингизни йўқлигида ёмонлаб эсламанг[15]. Ёки бирортангиз ўлган биродарининг гўштини ейишни яхши кўрадими?! Ахир у ишдан жирканасизлар-ку! Аллоҳга қарши чиқишдан сақланинглар. Албатта, Аллоҳ жуда кечиримлидир, эзгулик ва неъмат улашувчидир.
49:13
يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُم مِّن ذَكَرٍ وَأُنثَى وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ {13}
Эй инсонлар! Сизларни бир эркак ва бир аёлдан яратдик. Бир-бирингиз билан танишишингиз учун, сизларни турли халқлар ва қабилаларга айирдик. Албатта, Аллоҳга кўра энг ҳурматлигингиз гуноҳлардан сақланувчи – тақводорингиздир. Албатта, Аллоҳ билувчидир, хабардордир.
49:14
قَالَتِ الْأَعْرَابُ آمَنَّا قُل لَّمْ تُؤْمِنُوا وَلَكِن قُولُوا أَسْلَمْنَا وَلَمَّا يَدْخُلِ الْإِيمَانُ فِي قُلُوبِكُمْ وَإِن تُطِيعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ لَا يَلِتْكُم مِّنْ أَعْمَالِكُمْ شَيْئًا إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ {14}
Чўл араблари: “Биз ҳам мўмин бўлдик” дедилар. Айт: “Сизлар ҳануз мўмин бўлмадинглар. Лекин сизлар “Таслим бўлдик” деб айтинглар. (Чунки) ҳали ҳануз имон қалбларингизга киргани йўқ[16]. Аллоҳ ва Расулига (китобига) итоат қилсанглар, (Аллоҳ) амалларингиздан ҳеч нарсани камайтириб қўймайди. Албатта, жуда кечиримлидир, эзгулик ва неъмат улашувчидир.
49:15
إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ ثُمَّ لَمْ يَرْتَابُوا وَجَاهَدُوا بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ أُوْلَئِكَ هُمُ الصَّادِقُونَ {15}
Чин мўминлар Аллоҳ ва Расулига ишониб, кейин шубҳа қилмаган, моллари ва жонлари билан Аллоҳ йўлида курашганкишилардир. (Имонида) содиқлар ана шулардир.
49:16
قُلْ أَتُعَلِّمُونَ اللَّهَ بِدِينِكُمْ وَاللَّهُ يَعْلَمُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ وَاللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ {16}
Айт: “(Эй чўл араблари,) сизлар динингизни Аллоҳга ўргатяпсизми?! Аллоҳ осмонлардаги нарсаларни ҳам билади, ердаги нарсаларни ҳам билади. Аллоҳ ҳамма нарсани билади.”[17]
49:17
يَمُنُّونَ عَلَيْكَ أَنْ أَسْلَمُوا قُل لَّا تَمُنُّوا عَلَيَّ إِسْلَامَكُم بَلِ اللَّهُ يَمُنُّ عَلَيْكُمْ أَنْ هَدَاكُمْ لِلْإِيمَانِ إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ {17}
Улар мусулмон бўлишганини сенга миннат[18] қиляпти. Айт: “Мусулмонлигингизни менга миннат қилманг. Агар (имонингизда) содиқ бўлсангиз, сизларни имонга етаклагани учун, аслида Аллоҳ сизларга миннат қилади.
49:18
إِنَّ اللَّهَ يَعْلَمُ غَيْبَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاللَّهُ بَصِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ {18}
Осмонлар ва ерда яширинган-махфий нарсаларни Аллоҳ аниқ билади.
Аллоҳ қилмишларингизни кўриб туради.
[1] Ҳужурот сураси, Мадинада тушган, 18 оятдан иборат. Тушиш тартиби 106, ёзилиш тартиби 49.
[2] Бу ва бу каби оятлардаги “Аллоҳ ва Расули” ибораларига “китобига” яъни, Аллоҳ тарафидан элчиси Муҳаммад алайҳиссаломга юборилган Қуръонга итоат қилинглар” деган маъно берса ҳам бўлади. Аҳзоб 33/36 оят ҳам бунга бир мисол. Зеро, расул калиамси элчига орқали юборилган нарсага ёки элчининг озига ишорат қилади.
[3] Бу оят Аллоҳ ва Расулининг буйруқларига қарши чиқишдан, Китоб ва Суннатда бўлмаган нарсаларни дин деб Исломга киргизишдан, Аллоҳ ва Расулига бир ишга буюрмай туриб ҳаракатга киришдан, Аллоҳ ва Расули буюрган вақтдан аввал қилишдан қайтармоқда. Шу боис, Ҳаж, Рўза, қурбонлик каби вақти белгилаб қўйилган ибодатларни ўз вақтидан олдин амалга ошириб бўлмайди. Аллоҳ ва Расулининг сўзи турганида, унга қарши ҳеч кимнинг сўзи ўтмайди.
[4] Расулуллоҳнинг ёнида у кишини ҳурмат қилмасдан баланд овозда гапириш гуноҳ экани маълум бўлди. Чунки, бу одобсизлик, менсимаслик ҳисобланади. Аллоҳнинг бандаси ва Элчиси бўлган Муҳаммад алайҳиссаломга бўлган одобсизлик ва ҳурматсизлик шунчалик бўлса, Аллоҳнинг китобига бўлган эътиборсизлик ва ҳурматсизлик қанчалик катта гуноҳ эканини тасаввур қилиш қийин. Мусулмонлар нафақат Расулуллоҳга нисбатан, балки инсонлар билан муомала қилаётганда ҳам доим ҳуш муомала бўлиши керак. Бақириб гапириш эшакни ҳанграшига ўхшатилган (Луқмон 31/19). Баъзи муфассирлар бу оятда Расулуллоҳнинг исмини айтмасдан чақиринглар деб таъвил қилишган. Яъни, “Расулуллоҳ”, Набийюллоҳ” деб чақириш керак деб айтишган.
[5] Бу оятлардан кейин Абу Бакр ва Умар (р.а.)лар Расулуллоҳ билан гаплашаётганида, худди сир айтаётгандек паст овозда гаплашадиган бўлиб қолишгани ривоят қилинади (Ибн Ҳажар асқалоний, Баззор, ҳайсамий ривоятлари).
[6] Мағфират – Аллоҳ бандасини азобдан сақлаб қолишидир (Муфрадот). Демак, мағфират сози гуноҳ сўзи билан бирга келса, гуноҳларни кечирилиши деб тушунилади,
[7] Бу оят Пайғамбар алайҳиссаломга қандай муомала қилиш кераклигини билдириш билан бир қаторда, мусулмонлар бир-бири билан ҳам чиройли, малол келмайдиган, безовта қилмайдиган шаклда муомала қилиш кераклигини билдириб қўймоқда. Бу Ислом қанчалик буюк одоб-ахлоқ ва маданият ўргатадиган дин эканини намоён қилади.
[8] Бу оятга кўра, ахлоқсиз киши келтирган гапга асосланиб ҳукм қилиб бўлмайди, ишониб бўлмайди. Ўша хабар қачон аниқлаштирилса, шунда эътибор қилинади, ҳукм қилинади. “Мусулмонни сўкиш фосиқликдир, уни ўлдириш эса кофирликдир” (Бухорий, Муслим, Термизий,, Насоий, Ибн Можа ва Аҳмад ривоят қилган). Мусулмонларни ҳақорат қиладиган, сўкадиган кишиларнинг айтган гаплари ва келтирган хабарлари аниқланмай туриб олинмайди, эътибор қилинмайди. Чунки, ундай кишиларга фосиқ дейилади. Улар қачон бу ишидан тавба қилса, ўзини тузатса ва асло бу ишга қайтмаса, ана шунда фосиқлик тамғасидан халос бўлади. Бундай кишиларнинг гувоҳлиги ҳам олинмайди. ъБу оят нозил бўлганида Пайғамбар алайҳиссалом: “Вазминлик (чидамлилик) Аллоҳдан, шошилиш эса шайтондандир.” дегани ривоят қилинган (Термизий ривояти). Бу оят ахлоқсиз киши келтирган хабарга асосланиб ҳукм қилишдан аввал, у айтган нарсани аниқлаштиришга буюради. Зеро, инсоннинг эшитган ва кўрган нарсаси масъулият ва жавобгарлик талаб қилади (Исро 17/36).
[9] Абу Саийд ал-Худрий (р.а.) айтади: “Бу оятда баён қилин ган киши ўзига ваҳий қилинган сизларнинг пайғамбарингиз ва сизларнинг умматларингизнинг энг яхшиларидир. Агар Расулуллоҳ ўша энг яхши умматга эргашса уммат муаммога тушиб қолса, бугун сизларнинг аҳволингиз қандай бўлади?” (Термизий ривояти). Яъни, умматга тааллуқли ишларда аввало Аллоҳ ва расулига қайтилади. Китоб ва Суннат турганда ким бўлишидан қатъий назар, кўпчиликка қараб эргашилмайди (Нисо 4/59).
[10] Аъла 87/14, Шамс 91/8-9.
[11] Иккита мусулмонни уришиб қолиши ҳам шу оят ҳукмига киради. Ижтимоий ҳаётда тинчлик ва тотувликни таъминлаш учун Пайғамбар алайҳиссалом шундай марҳамат қилганлар: “Мусулмон – бошқа мусулмонлар унинг қўлидан тилидан саломат бўлган кишидир”. Яна бошқа фарқли ривоятларда: “Мўмин – бошқа инсонлар унга моли ва жонини ишониб топширган кишидир” каби фарқли ибораларда келган (Бухорий, Муслим ва бошқа ровийлар тарафидан келтирилган).
[12] Аллоҳнинг амрига деганда Аллоҳнинг китобидаги ҳукмига деган маъно чиқади. Зеро бу ҳақида кўплаб ривоятлар бор. Қаранг: Жалолиддин Суютий ад-Дуррул-Мансур, Ибн Жарир Ибн Мунзир ва Ибн Мардавийяларнинг Ибн Аббосдан қилган ривояти ҳамда Муқотил тафсири. Иккита мусулмон ўртасида Қуръон билан ҳукм қилинади ва Қуръон билан ислоҳ қилинади.
[13] Бир инсон Исломга кирганидан кейин уни ҳаюдий, насроний,кофир деб чақириб бўлмайди. Шунингдек, тавба қилган мусулмонни ҳам фосиқ, гуноҳкор, осий деб чақириб бўлмайди. Бу оят Исломга кирган бази бир эркак ва аёл саҳобаларни мусулмон бўлганидан кейин ҳам “эй яҳудий” ёки “эй яҳудийнинг боласи” каби аввалги сифатлари билан чақираётган кишилар ҳақида тушган деганлар ҳам бор. Зотан, бировнинг отаси, боласи ёки хотинига нисбат бериб айблаб бўлмайди. Иброҳим алайҳиссаломнинг отаси мушрик эди, Нуҳ ва Лут алайҳиссаломларнинг аёллари хиёнатчи эди, Нуҳ алайҳиссаломнинг ўғли кофир эди.
[14] Гумоннинг ёмон оқибатлари ва ҳалокатлари ҳақидаги оятлар: Оли Имрон 3/154, Юнус 10/36, Фуссилат 41/22, Қасос 28/39, Фатҳ 48/ 6, Ҳашр 59/2, Жин 72/7.
[15] Гумон – аниқ маълумотга эга бўлмаган тушунча ва фикрдир. Жосуслик – инсон бошқалардан яширган нарсасини очишга уринишдир. Ғийбат – инсонни юзига айтилмайдиган сўзни орқасидан гапиришдир. Орқадан ёмонлаш айнан ғийбатдир. Бу хоҳ сўз билан, хоҳ киноя билан ёхуд ишорат йўли билан бўлса ҳам барибир. Бу уч тақиқ мусулмонларнинг ижтимоий ҳаётидаги бирлик-биродарлик ва иттифоқига путур етказадиган энг хатарли ишлардир. Бу ишларга мункар (Исломда тақиқланган ишлар) дейилади. Бир мусулмон бирон жойда бундай ишга қўл урилаётганини кўрса, қўли билан ёки тили билан қайтариши керак. Ичида норози бўлиб туриши Аллоҳга бўлган имонини заиф эканини кўрсатади. Ғийбат шунчалик хатарли ишки, агар айтган гапи рост бўлса ғийбат, агар ёлғон бўлса туҳмат бўлади.
[16] Мадинада Ислом ва мусулмонларнинг зафар қозонаётганини ва Мадинада ҳукмронликни қўлга олганини кўриб, ўзларини мусулмон кўрсатиш учун “Биз ҳам мўмин бўлдик” дейишган. Ҳолбуки, улар мажбур бўлганидан таслим бўлишган эди. демак, фақат сўз билан мўминман дегани билан чин мўмин бўлолмайди. Қачонки Аллоҳ ва Расулига итоат қилса, шунда амаллари сабабли қалбига имон жойлашади.
[17] Мен мўминман деган сўзнинг ўзи дин эмаслиги, амалсиз қуруқ гап беҳуда экани мана шу оятдан яққол кўриниб турибди.
[18] Миннат – қилган яхшиликларини санаб ўтиш, айтиб бериш ва шу йўл орқали гўёки қаршисидаги одамни қарздордек қилиб қўйишга айтилади. Инсондан инсонга қилинган миннат шундай бўлади. Лекин, миннат калиамси Аллоҳга нисбатан ишлатилганида, кўплаб яхшиликлар қилгани, кўплаб неъматлар бергани англашилади. Чўл арабларидан баъзилари мусулмон бўлганини айтиб, Расулуллоҳга миннат қилишоқчи бўлган. Аслида, ҳеч ким на мусулмон бўлганини на мусулмон бўлишига сабабчи бўлганини миннат қилишига ҳаққи йўқ. Имон Аллоҳнинг изни билан эришиладиган нарсадир. Аллоҳ Ўзи муносиб билган бандасига имон беради. Бизга имон неъматини берган Аллоҳга олқишу мақтовлар бўлсин!
