Фатҳ сураси[1]
بسم الله الرحمن الرحيم
Яхшилиги чексиз, эзгулик ва неъмат улашувчи – Аллоҳ номи билан.
48:1
إِنَّا فَتَحْنَا لَكَ فَتْحًا مُّبِينًا {1}
Албатта, (Эй Муҳаммад!) сенга аниқ ғалабани очиб бердик[2].
48:2
لِيَغْفِرَ لَكَ اللَّهُ مَا تَقَدَّمَ مِن ذَنبِكَ وَمَا تَأَخَّرَ وَيُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكَ وَيَهْدِيَكَ صِرَاطًا مُّسْتَقِيمًا {2}
Аллоҳ сени аввалги ва кейинги гуноҳларингни кечириш, сенга Ўз неъматини тўлиқ қилиб бериш[3] ва сени тўғри йўлга[4] муваффақ қилиш учун (шундай қилди).
48:3
وَيَنصُرَكَ اللَّهُ نَصْرًا عَزِيزًا {3}
Ҳамда, ғолиб келадиган шаклда сенга ёрдам бериш учун (шундай қилди).
48:4
هُوَ الَّذِي أَنزَلَ السَّكِينَةَ فِي قُلُوبِ الْمُؤْمِنِينَ لِيَزْدَادُوا إِيمَانًا مَّعَ إِيمَانِهِمْ وَلِلَّهِ جُنُودُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَكَانَ اللَّهُ عَلِيمًا حَكِيمًا {4}
Имонларига яна имон қўшилиши учун[5], мўминларнинг қалбларига хотиржамлик солиб қўйди. Аслида, осмонлар ва ердаги қўшинлар Аллоҳники[6]. Аллоҳ билади, тўғри қарор беради.
48:5
لِيُدْخِلَ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا وَيُكَفِّرَ عَنْهُمْ سَيِّئَاتِهِمْ وَكَانَ ذَلِكَ عِندَ اللَّهِ فَوْزًا عَظِيمًا {5}
Оқибатда, (Аллоҳ) мўмин эркак ва мўмин аёлларни – остидан анҳорлар оқиб турадиган жаннатларга киргизади ва улардан гуноҳларини ўчириб юборади. Мана шу Аллоҳ наздидаги улкан ютуқ бўлади.
48:6
وَيُعَذِّبَ الْمُنَافِقِينَ وَالْمُنَافِقَاتِ وَالْمُشْرِكِينَ وَالْمُشْرِكَاتِ الظَّانِّينَ بِاللَّهِ ظَنَّ السَّوْءِ عَلَيْهِمْ دَائِرَةُ السَّوْءِ وَغَضِبَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ وَلَعَنَهُمْ وَأَعَدَّ لَهُمْ جَهَنَّمَ وَسَاءتْ مَصِيرًا {6}
Ҳамда, Аллоҳ ҳақида нотўғри гумон қиладиган мунофиқ эркак ва мунофиқ аёлларни, мушрик эркак ва мушрик аёлларни азоблайди. (Мусулмонларга тилаган) ёмон бало ўзларига келсин! Аллоҳ уларга ғазаб қилди, уларни лаънатлади ва уларга жаҳаннамни тайёрлаб қўйди. У нақадар ёмон жойдир!
48:7
وَلِلَّهِ جُنُودُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَكَانَ اللَّهُ عَزِيزًا حَكِيمًا {7}
Осмонлар ва ердаги қўшинлар Аллоҳники. У Ўз ишида ғолибдир, тўғри қарор берувчидир.
48:8
إِنَّا أَرْسَلْنَاكَ شَاهِدًا وَمُبَشِّرًا وَنَذِيرًا {8}
(Эй Муҳаммад!) Албатта, сени гувоҳ[7] қилиб, хушхабар берувчи ва огоҳлантирувчи қилиб юбордик[8].
48:9
لِتُؤْمِنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَتُعَزِّرُوهُ وَتُوَقِّرُوهُ وَتُسَبِّحُوهُ بُكْرَةً وَأَصِيلًا {9}
Токи, Аллоҳ ва Расулига ишониб-суянасизлар, уни тарафини оласизлар[9], уни қадрлаб ҳурмат қиласизлар, ҳамда У (Аллоҳ)ни эртаю кеч улуғлайсизлар.
48:10
إِنَّ الَّذِينَ يُبَايِعُونَكَ إِنَّمَا يُبَايِعُونَ اللَّهَ يَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَيْدِيهِمْ فَمَن نَّكَثَ فَإِنَّمَا يَنكُثُ عَلَى نَفْسِهِ وَمَنْ أَوْفَى بِمَا عَاهَدَ عَلَيْهُ اللَّهَ فَسَيُؤْتِيهِ أَجْرًا عَظِيمًا {10}
Сенга содиқ қолишга қасамёд қилаётганлар, аслида Аллоҳга қасамёд қилмоқда[10]. Аллоҳнинг (ёрдам) қўли қўлларингиз узрадир[11]. Ким қасамини бузса, фақат ўз зиёнига бузган бўлади. Ким у ҳақида Аллоҳга сўз берган нарсасига риоя қилса, Аллоҳ унга улуғ ажр-мукофот беради.
48:11
سَيَقُولُ لَكَ الْمُخَلَّفُونَ مِنَ الْأَعْرَابِ شَغَلَتْنَا أَمْوَالُنَا وَأَهْلُونَا فَاسْتَغْفِرْ لَنَا يَقُولُونَ بِأَلْسِنَتِهِم مَّا لَيْسَ فِي قُلُوبِهِمْ قُلْ فَمَن يَمْلِكُ لَكُم مِّنَ اللَّهِ شَيْئًا إِنْ أَرَادَ بِكُمْ ضَرًّا أَوْ أَرَادَ بِكُمْ نَفْعًا بَلْ كَانَ اللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرًا {11}
Орқада қолиб кетган чўл араблари яқинда сенга: “Бизни мол-давлатимиз ва оила-аъзоларимиз банд қилиб қўйди. Шунга, биз учун (Аллоҳдан) кечирим сўра”, дейди. Улар қалбларида йўқ нарсани фақат тилларида гапиради. Айт: “Агар Аллоҳ сизларга зарар етказишни хоҳласа, ёки сизларга фойда келтиришни хоҳласа, Аллоҳдан келадиган нарсани сизлардан (қайтаришга) кимни кучи етади?! Йўқ! Аллоҳ қилмишларингиздан хабардордир[12].
48:12
بَلْ ظَنَنتُمْ أَن لَّن يَنقَلِبَ الرَّسُولُ وَالْمُؤْمِنُونَ إِلَى أَهْلِيهِمْ أَبَدًا وَزُيِّنَ ذَلِكَ فِي قُلُوبِكُمْ وَظَنَنتُمْ ظَنَّ السَّوْءِ وَكُنتُمْ قَوْمًا بُورًا {12}
Аслида, сизлар энди Муҳаммад ҳам мўминлар ҳам ўз оилаларига ҳеч қачон қайтиб келолмайди деб ўйлагансиз. Бу гумон қалбларингизга чиройли сингдириб қўйилган[13]. Сизлар ёмон гумон қилдинглар ва ҳалокатга лойиқ қавмга айланиб қолдинглар.”
48:13
وَمَن لَّمْ يُؤْمِن بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ فَإِنَّا أَعْتَدْنَا لِلْكَافِرِينَ سَعِيرًا {13}
Кимки, Аллоҳ ва расулига ишониб-суянмаса, (билиб қўйсин,) Биз ҳам кофирлик қилувчиларга жаҳаннамни тайёрлаб қўйганмиз.
48:14
وَلِلَّهِ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ يَغْفِرُ لِمَن يَشَاء وَيُعَذِّبُ مَن يَشَاء وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَّحِيمًا {14}
Осмонлар ва ерни ҳукмронлиги Аллоҳга тегишли. Кечиришга муносиб бандаларини кечириб юборади, азобга муносиб бандаларини азоблайди. Аллоҳ жуда кечиримлидир, эзгулик ва неъмат улашувчидир.
48:15
سَيَقُولُ الْمُخَلَّفُونَ إِذَا انطَلَقْتُمْ إِلَى مَغَانِمَ لِتَأْخُذُوهَا ذَرُونَا نَتَّبِعْكُمْ يُرِيدُونَ أَن يُبَدِّلُوا كَلَامَ اللَّهِ قُل لَّن تَتَّبِعُونَا كَذَلِكُمْ قَالَ اللَّهُ مِن قَبْلُ فَسَيَقُولُونَ بَلْ تَحْسُدُونَنَا بَلْ كَانُوا لَا يَفْقَهُونَ إِلَّا قَلِيلًا{15}
(Хайбардаги) ғаниматларни[14] олиш учун кетаётганингизда, (Ҳудайбияга бормай) ортда қолиб кетганлар, Аллоҳнинг сўзини[15] ўзгартиришмоқчи бўлиб: “Бизни ҳам ортингиздан боришимизга қўйиб беринглар”, дейди. Айт: “Асло ортимиздан бормайсизлар! Аллоҳ илгари мана шундай деган. Улар эса: “Бизга ҳасад қиляпсизлар”, дейди. Аксинча, улар (Қуръондан) жуда оз нарса тушунадилар[16].
48:16
قُل لِّلْمُخَلَّفِينَ مِنَ الْأَعْرَابِ سَتُدْعَوْنَ إِلَى قَوْمٍ أُوْلِي بَأْسٍ شَدِيدٍ تُقَاتِلُونَهُمْ أَوْ يُسْلِمُونَ فَإِن تُطِيعُوا يُؤْتِكُمُ اللَّهُ أَجْرًا حَسَنًا وَإِن تَتَوَلَّوْا كَمَا تَوَلَّيْتُم مِّن قَبْلُ يُعَذِّبْكُمْ عَذَابًا أَلِيمًا{16}
Орқада қолиб кетган чол арабларига шундай де: “Яқинда жуда кучли қавмга[17] қарши (жангга) чақириласиз. Улар билан жанг қиласиз, ёки (жангсиз) таслим бўладилар. Агар итоат қилсангиз, Аллоҳ сизларга чиройли мукофот беради. агар аввалги сафаргидек (жангдан) бош тортсангиз, сизларга аламли азоб беради.”
48:17
لَيْسَ عَلَى الْأَعْمَى حَرَجٌ وَلَا عَلَى الْأَعْرَجِ حَرَجٌ وَلَا عَلَى الْمَرِيضِ حَرَجٌ وَمَن يُطِعِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ يُدْخِلْهُ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ وَمَن يَتَوَلَّ يُعَذِّبْهُ عَذَابًا أَلِيمًا {17}
(Жангга чиқмасликда) кўрга ташвиш йўқ, чўлоққа ташвиш йўқ, беморга ҳам ташвиш йўқ[18]. Ким Аллоҳ ва Расулига бўйсунса, (Аллоҳ) уни – остидан анҳорлар оқиб турадиган жаннатларга жойлаб қўяди. Ким бош тортса, унга аламли азоб беради.
48:18
لَقَدْ رَضِيَ اللَّهُ عَنِ الْمُؤْمِنِينَ إِذْ يُبَايِعُونَكَ تَحْتَ الشَّجَرَةِ فَعَلِمَ مَا فِي قُلُوبِهِمْ فَأَنزَلَ السَّكِينَةَ عَلَيْهِمْ وَأَثَابَهُمْ فَتْحًا قَرِيبًا {18}
Шубҳасизки, дарахт остида қасамёд[19] қилаётган мўминларда Аллоҳ рози бўлди. Қалбларидаги нарсани билиб, уларга хотиржамлик берди ва уларни яқинда содир бўладиган ғалабадан[20] дарак берди.
48:19
وَمَغَانِمَ كَثِيرَةً يَأْخُذُونَهَا وَكَانَ اللَّهُ عَزِيزًا حَكِيمًا{19}
Яна ўзлари оладиган кўплаб ўлжалардан (дарак берди). Аллоҳ ўз ишида ғолибдир, тўғри қарор берувчидир.
48:20
وَعَدَكُمُ اللَّهُ مَغَانِمَ كَثِيرَةً تَأْخُذُونَهَا فَعَجَّلَ لَكُمْ هَذِهِ وَكَفَّ أَيْدِيَ النَّاسِ عَنكُمْ وَلِتَكُونَ آيَةً لِّلْمُؤْمِنِينَ وَيَهْدِيَكُمْ صِرَاطًا مُّسْتَقِيمًا {20}
Аллоҳ сизларга ўзингиз қўлга киритадиган кўплаб ўлжалар ваъда қилди[21]. Энди, сизларга шуни нақд қилиб берди – сизлардан инсонларнинг қўлларини тўсиб қўйди[22]. Мўминларга мўжиза-далил бўлиши учун ҳамда сизларни тўғри йўлга солиши учун[23] (шундай қилди).
48:21
وَأُخْرَى لَمْ تَقْدِرُوا عَلَيْهَا قَدْ أَحَاطَ اللَّهُ بِهَا وَكَانَ اللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرًا {21}
Яна, Аллоҳ (илми ила) қамраган, лекин сизлар ҳануз эга бўлмаган бошқа ғаниматлар (ҳам ваъда қилди). Аллоҳ ҳамма нарсага ўлчов қўяди.
48:22
وَلَوْ قَاتَلَكُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوَلَّوُا الْأَدْبَارَ ثُمَّ لَا يَجِدُونَ وَلِيًّا وَلَا نَصِيرًا {22}
Агар кофирлик қилганлар сизлар билан жанг қилганида, аниқ ортга қараб қочардилар. Кейин, дўст ҳам ёрдамчи ҳам тополмаган бўлардилар.
48:23
سُنَّةَ اللَّهِ الَّتِي قَدْ خَلَتْ مِن قَبْلُ وَلَن تَجِدَ لِسُنَّةِ اللَّهِ تَبْدِيلًا {23}
(Бу) аввалдан жорий бўлиб келган Аллоҳнинг қонунидир[24]. Аллоҳнинг қонунида ўзгариш топа олмайсан.
48:24
وَهُوَ الَّذِي كَفَّ أَيْدِيَهُمْ عَنكُمْ وَأَيْدِيَكُمْ عَنْهُم بِبَطْنِ مَكَّةَ مِن بَعْدِ أَنْ أَظْفَرَكُمْ عَلَيْهِمْ وَكَانَ اللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرًا {24}
Сизларни улардан ғолиб қилганидан кейин, Макка водийсида уларнинг қўлларини сизлардан, сизларнинг қўлларингизни улардан тўсиб қўйди[25]. Қилаётган ишларингизни Аллоҳ кўриб туради.
48:25
هُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا وَصَدُّوكُمْ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَالْهَدْيَ مَعْكُوفًا أَن يَبْلُغَ مَحِلَّهُ وَلَوْلَا رِجَالٌ مُّؤْمِنُونَ وَنِسَاء مُّؤْمِنَاتٌ لَّمْ تَعْلَمُوهُمْ أَن تَطَؤُوهُمْ فَتُصِيبَكُم مِّنْهُم مَّعَرَّةٌ بِغَيْرِ عِلْمٍ لِيُدْخِلَ اللَّهُ فِي رَحْمَتِهِ مَن يَشَاء لَوْ تَزَيَّلُوا لَعَذَّبْنَا الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْهُمْ عَذَابًا أَلِيمًا {25}
Улар кофирлик қилиб, сизларни Масжидул-Ҳаромдан ва кутилган қурбонликларни манзилига етиб боришидан тўсганлар кимсалардир. Агар сизлар ҳануз ўзингиз танимаган-билмаган (Маккадаги) мўмин эркалар ва мўмина аёлларни эзиб-ҳалок қилиб қўйиб, билмаган ҳолатингизда ўзингизга орият мусибати етиш эҳтимоли бўлмаганида (ўша куни Маккани фатҳ қилишга буюрар эди). Аллоҳ Ўзи муносиб билган бандаларини раҳматига мушарраф қилади. Агар (бир-биридан) ажралиб туришганида, улар орасидаги кофирлик қилганларга албатта аламли азоб берардик.
48:26
إِذْ جَعَلَ الَّذِينَ كَفَرُوا فِي قُلُوبِهِمُ الْحَمِيَّةَ حَمِيَّةَ الْجَاهِلِيَّةِ فَأَنزَلَ اللَّهُ سَكِينَتَهُ عَلَى رَسُولِهِ وَعَلَى الْمُؤْمِنِينَ وَأَلْزَمَهُمْ كَلِمَةَ التَّقْوَى وَكَانُوا أَحَقَّ بِهَا وَأَهْلَهَا وَكَانَ اللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمًا {26}
Кофирлик қилганлар ўшанда қалбларида қизиққонликни – жоҳиллик қизиққонлигини пайдо қилган. Аллоҳ эса, Элчиси (Муҳаммад) ва мўминларнинг қалбига хотиржамлик туширган, уларга (гуноҳ бўлмайдиган) тақволи сўзлар айтиш кераклигини билдирган. Зеро, улар ўшанга ҳақли ва лойиқ эди. Аллоҳ ҳамма нарсани билади.
48:27
لَقَدْ صَدَقَ اللَّهُ رَسُولَهُ الرُّؤْيَا بِالْحَقِّ لَتَدْخُلُنَّ الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ إِن شَاء اللَّهُ آمِنِينَ مُحَلِّقِينَ رُؤُوسَكُمْ وَمُقَصِّرِينَ لَا تَخَافُونَ فَعَلِمَ مَا لَمْ تَعْلَمُوا فَجَعَلَ مِن دُونِ ذَلِكَ فَتْحًا قَرِيبًا {27}
Аллоҳ Ўз элчисининг туши рост эканини тасдиқлади – Аллоҳ насиб қилса, хотиржамликда, (бирингиз) сочларингизни олдириб ва (бирингиз) қисқартириб, қўрқмасдан Масжидул-Ҳаромга кирасизлар. Сизлар билмаган нарсани Аллоҳ билади, бу нарсадан аввал сизларга яқинда содир бўладиган ғалаба бер(а)ди[26].
48:28
هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَى وَدِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَكَفَى بِاللَّهِ شَهِيدًا {28}
У (Аллоҳ) Ўз динини барча динлардан устун қилиш учун[27], Элчиси (Муҳаммад)ни раҳнамо – Қуръон[28] ва (ундаги) тўғри дин билан юборди. Гувоҳликка Аллоҳ кифоядир.
48:29
مُّحَمَّدٌ رَّسُولُ اللَّهِ وَالَّذِينَ مَعَهُ أَشِدَّاء عَلَى الْكُفَّارِ رُحَمَاء بَيْنَهُمْ تَرَاهُمْ رُكَّعًا سُجَّدًا يَبْتَغُونَ فَضْلًا مِّنَ اللَّهِ وَرِضْوَانًا سِيمَاهُمْ فِي وُجُوهِهِم مِّنْ أَثَرِ السُّجُودِ ذَلِكَ مَثَلُهُمْ فِي التَّوْرَاةِ وَمَثَلُهُمْ فِي الْإِنجِيلِ كَزَرْعٍ أَخْرَجَ شَطْأَهُ فَآزَرَهُ فَاسْتَغْلَظَ فَاسْتَوَى عَلَى سُوقِهِ يُعْجِبُ الزُّرَّاعَ لِيَغِيظَ بِهِمُ الْكُفَّارَ وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ مِنْهُم مَّغْفِرَةً وَأَجْرًا عَظِيمًا {29}
Муҳаммад Аллоҳнинг элчисидир. Унинг ҳамроҳлари кофирларга нисбатан қаттиқ, ўзаро марҳаматлидир[29]. Улар Аллоҳнинг фазлини – жаннатини ва розилигини истаб рукуъ ва сажда қилаётганини кўрасан. Саждаларнинг таъсири туфайли, юзларида аломатлари бўлади[30]. Бу уларнинг Тавротдаги ўрнакларидир. Инжилдаги ўрнаклари шундай: (Улар гўёки) уруғини ёриб чиқариб, ўзини кучайтириб, йўғонлашиб ўз новдасида тик туриб деҳқонларни лол қолдираётган ўсимликка ўхшайди. Токи, (Аллоҳ) улар туфайли кофирларни жаҳлини чиқаради. Улардан[31] (Аллоҳ ва Расулига) ишониб яхши ишларни амалга оширганларига Аллоҳ мағфират ва буюк мукофот ваъда қилди.
[1] Фатҳ сураси, Мадинада тушган, 29 оятдан иборат. Тушиш тартиби 111, ёзилиш тартиби 48.
[2] Ҳудайбиядаги сулҳ мусулмонларнинг фойдасига бўлган. Бу сура нозил бўлганидан икки йўл ўтиб Макканинг фатҳ насиб бўлди. Ҳудайбидаги сулҳ сабабли икки йил мобайнида кўплаб инсонлар Исломга кирди, жанг учун тайёргарликлар ko’rildi, Макка аҳли Islomga қарши чиқа олмайдиган даражада куч тўплашга имкон яратилди. Бу оятлар Расулуллоҳга Макка мушриклари устидан ғалаба қозонишга бир башорат бўлган. Ўшанда Расулуллоҳ жуда хурсанд бўлган.
[3] Ислом ҳукмларининг тамомланиб берилиши, Расулуллоҳга берилган энг катта неъматлардан бири бўлган (Моида 5/3).
[4] Тўғри йўл деб умумий ёки хос бир ҳолатга айтилади. Агар умумий бўлса Ислом динида собит қолишга муваффақ қилиш деб тушунилади. Агар хос бир ҳолат бўлса, душман билан бўладиган жангдаги тўғри услубга ишорат қилади. Мусулмонлар Бадрда душманга қарши ғолиб келганидан кейин, душман ортидан қувиб бормасдан, ғанимат ва асир олишга киришган. Ўша ортидан бориб Маккани фатҳ қилиш имконлари бор эди. Душман билан бўладиган жангдаги энг тўғри йўл мана шу эди. Бироқ, ўшанда ғанимат ва асир олиш билан кифояланиб қолинган. Шу сабабли уларга танбеҳ берувчи оятлар нозил bo’lgan (Анфол 8/67-68). Мусулмонлар жангда душман устидан ғолиб келганида кейин, қайтиб мусулмонларга қарши жанг қила олмайдиган ҳолга келтириши керак эди. Бу сура нозил бўлиши билан, Бадрдаги хатони тузатиш имконини беришига башорат қилди. Яъни, жангда қилиниши керак бўлган энг тўғри йўлга муваффақ қилади.
[5] Имон зиёда бўлишига далолат қилувчи ўхшаш бошқа оятлар: Оли Имрон 3/173, Анфол 8/2, Тавба 9/124, Каҳф 18/13, Марям, 19/76, Ҳаж 22/54, Аҳзоб 33/22, Муҳаммад 47/17, Муддассир 74/31.
[6] Аллоҳнинг динига қарши душманлик қилаётганларни ва ер юзида бузғунчилик қилиб зулм қилаётганларни агар Аллоҳ ҳалок қилмоқчи бўлса, самовий офат юбориб, ёки ерда бирон бирмусибат келтириб ҳалок қила олади. Лекин, баъзан мусулмонларни имтиҳон қилиш учун, ер юзида инсонлар тарафидан адолат ўрнатилиши учун, золимларга дарс бўлиши ва бошқа бир қанча ҳикматлар сабабли, Аллоҳ мусулмонларга керакли ўринларда жанг қилишга ва Ислом ва мусулмонларнинг душманларини ўз қўллари билан ҳалок қилишга буюради.
[7] Расулуллоҳ дунёда ҳам умматига гувоҳ бўлган (Ҳаж 22/78), охиратда ҳам гувоҳ бўлади (Нисо 4/41).
[8] Муҳаммад алайҳиссалом бутун инсониятга кифоя қиладиган даражада элчи қилиб юборилган (Сабаъ 34/28). У кишига юборилган Қуръон ва ундаги Аллоҳнинг дини ер юзига ёйилган сари, у кишининг зиммасидаги вазифаси давом этаётган бўлади. Чунки, энди у кишининг даъват ишини умматлари давом эттирмоқда.
[9] Моида 5/12, Аъроф 7/157.
[10] Ушбу оятнинг ва Мумтаҳина сурасининг 12-оятига кўра, қасамёд бир-бирига қўлларини қўйиш орқали бўлган.
[11] Ўшанда қасамёд ичган саҳобалар жангда душманга қарши бор кучлари билан жанг қилишга, ҳар қандай ҳолатда ҳам жангда сабр қилишга, жангдан қочмасликка, токи вафот этгунга қадар содиқ қолишга қасамёд қилишган.
[12] Ҳудайбия йили (ҳижратдан кейинги олтинчи йили) Пайғамбар алайҳиссалом умра қилмоқчи бўлиб Маккага сафарга чиқмоқчи бўлган. Шунда, Қурайш қабиласидан қўрқишганидан, Мадина атрофида яшовчи араблар ва кўчманчилар у киши билан бирга сафарга чиқишдан қочишган. Расулуллоҳ Умра учун ният қилган, инсонларга ўзининг нияти жанг қилмаслик эканини билдириб қўйиш учун, ўзи билан бирга Каъбада сўйгани қурбонлик ҳайвонлар ҳам олган. Ўшанда, ўша ортда қолиб кетган кимсалар сафар тайёргарлигини кечиктириб қолиб кетишган. Улар Пайғамбар алайҳиссаломни Қурайш, Сақиф, Кинона қабилалари ва Макка атрофидаги қабилалардан иборат катта душманга дуч келади деб билишган. Шу боис уларга Расулуллоҳ билан бирга сафарга чиқишга заиф имонлари йўл қўймаган. Натижада, Расулуллоҳдан кейин ортда қолиб ўтириб олиб: “Муҳаммад ва саҳобалари бу сафардан асло қайтмайди” деган. Шунда, Аллоҳ таоло Расулуллоҳ Маккадан Мадинага қайтмай туриб, ўша мунофиқларнинг сохта узрларини ва ёлғонларини мана шу оятлари билан билдириб қўйган (Имом Тобарий ва Саълабий).
[13] Бундай воқеалар, мунофиқларнинг хиёнатлари, каззобларнинг ёлғонлари кунимизда ҳам учраб туради. Ислом ва мусулмонлар билан бир сафда бўлиш керак бўлган вақтларда турли баҳоналар қилиб ўзини олиб қочадиган, турли баҳоналар қилиб, кераксиз важҳлар тўқиб чиқарадиган мунофиқлар ҳар доим бўлади. Чунки, дунё бор экан, нафс билан шайтон ҳам бўлади. Расулуллоҳнинг сафари жанг учун эмаслигини билсалар ҳам, буни Расулуллоҳ очиқ-ойдин баён қилган болса ҳам, барибир турли гумонларга эргашиб, Расулуллоҳнинг сафидан айрилиб олишган.
[14] Ҳайбар жанги олти 629 йили содир бўлган. Мусулмонлар Маккадан келган душманга қарши Мадина атфорида қазилган хандақ (чуқур) бўйида жанг қилаётганида, Мадина ичидаги яҳудийлар ичкаридан туриб Мусулмонларга қарши чиқишган.ҳолбуки, улар мусулмонлар билан шартнома тузган эди. Аллоҳнинг ёрдами ила Хандақ жангида мусулмонлар ғолиб бўлди. Сўнгра, Мадинага ичидаги хиёнат қилган яҳудийларнинг Бану Назир қабиласини қуршовга олишган. Буни Ҳайбар жанги дейилади.
[16] Аллоҳ таоло Тавба сурасининг 83 оятида, Ҳудайбияга бормас орқада қолиб ўтириб олган мунофиқлар ҳақида, энди улар мусулмонлар билан бирга жангга чиқмайдилар деб буюрган эди. Расулуллоҳ уларга ўша буйруқни сабаб қилиб, уларни ғанимат олгани бирга боришга тақиқлаганини, оятларни тушунмагани сабабли, Расулуллоҳнинг хатти-ҳаракатини ҳасадга йўйган.
[17] Оятда келтирилган ўша кучли қавм Форс ва Рум, Мусайламанинг қавми Бану Ҳанийфа экани айтилган. Бану Ҳанийфа билан Абу Бакр (Аллоҳ ундан рози бўлсин) жанг қилган, Форс ва Рум билан Умар (Аллоҳ ундан рози бўлсин) жанг қилган.
[18] Кимлар жангга чиқмасликда узрли экани аён ўлди. Лекин, узри бўлса ҳам жангга чиқса, гуноҳкор бўлмайди. Аксинча, унга ҳам албатта савоб бўлади. Умму Мактум (Аллоҳ ундан рози бўлсин) баъзи жангларда Ислом байроғини ушлаб туриш учун мусулмонлар билан бирга жангга чиққани ривоят қилинган (Насоий ривоятида шу маънода ривоят бор).
[19] 628 йили мусулмонлар Маккага зиёратга кетаётганида, Макка аҳли уларни ҳарамга киргизмаслигини ва умра зиёратига рухсат бермаслигини билдирган. Шунда Ҳудайбия ҳудудида 1. 400 (бир минг тўрт юз) атрофидаги мусулмонлар Расулуллоҳга садоқатли бўлишга қасамёд (байъат) қилишган. Бу қасамёд дарахт остида бўлгани учун, ўша дарахтга тарихда “шажаратур-ризвон” деб келинган. Чунки, ўшанда шу оятлар нозил бўлган.
[21] Ҳудайбия сулҳидан кейинги биринчи ўлжа Мадинадаги яҳудийлардан олинган ўлжа бўлган. Чунки, Пайғамбар алайҳиссалом мусулмонлар билан Маккага кетишганида, яҳудийлар энди мусулмонлар қайта олмайди деб, Мадинада тузилган шартномани бузиб, Ислом ва мусулмонларга қарши фаолият бошлаган. бузишган.
[22] Расулуллоҳ ва саҳобалар умра қилгани чиқа бу сафарида ўзлари билан бирга жанг учу қурол-яроқ олмаган. Бундан фойдаланиб мусулмонларни қрииб ташламоқчи бўлиб, Маккадан қуролли аскарлар келган. Лекин, Аллоҳнинг изни ила мусулмонлар тега олмаган. Ўшанда Маккаликлар билан мусулмонлар ўртасида сулҳ тузилган. Бу сулҳ жуда кўпчилик инсонларни Исломга киришига сабаб бўлган.
[23] Ўшанда мусулмонларнинг баъзилари умра қила олишмагани, ўн йил давомида Маккаликлар жанг қилмасликка сулҳ тузилганидан хафа бўлишган. Лекин, бу сабабли кўплаб инсонларни Исломга кирганини ҳамда бошқа катта муваффақиятларни кўриб Ҳудайбиядаги иш энг тўғри иш бўлганини эътироф қилишган.
[24] Аҳзоб 33/38, 62, Фотир 35/43, Ғофир 40/85.
[25] Ҳудайбияда ҳеч қандай жанг, қон тўкиш ёки ҳужум бўлмаган.
[26] Расулуллоҳ Ҳудайбия сулҳидан аввал туш кўрган эди. лекин, Расулуллоҳ ва мусулмонлар ўша (ҳижрий олтинчи) йили Маккага кира олмай, дарахт остидан қасамёд қилиб, қайтиб келишган. Келаси йили умрага бориб, Маккада уч кун бўлиб қайтишган. Бу оятда башорат берилган ғалаба ё Ҳудайбияга ёки Ҳайбарга ишорат қилади.
[27] Аллоҳ наздидаги ягона дин Исломдир (Оли Имрон 3/19, 83, 85). Ислом барча динлардан устун бўлади (Тавба 9/33, Соф 61/9).
[28] Баъзан Қуръон ўз номи билан эмас, “ҳуда”, “раҳмат”, “нур” ва шу каби фазилатли номлар ва гўзал сифатлар билан айтилади. Бу оятда ҳам “ҳуда” калимаси Қуръонга ишорат қилади. (Маълумот учун қаранг: Имом Мотрудий, )
[29] Марҳамат деганда, бир-бирини ҳурмат қиладиган, яхшилик қиладиган, шафқат қиладиган, яхшиликларда бир-бирига ёрдам берадиган, тарафини оладиган каби маънолар англашилади. Бир-бирига бўлган марҳаматнинг битта намунасини Ҳашр 59/9 оятида кўришингиз мумкин.
[30] Дунёдаги аломатлари пешонадаги доғ эмас, балки, уларнинг шахсияти, хатти-ҳаракати, позитсияси ва одоб-ахлоқидир (Тобарий). Зеро, ҳаққоний адо этилган намоз ўз эгасини ҳар турли фаҳш ва ёмон ишлардан қайтариб қўяди (Анкабут 29/45). Ундай холис мўминларнинг юзида қиёматда ҳам нур бўлади (Оли Имрон 3/106, Ҳадид 57/12). Пешонасини ерга қаттиқ босган ҳолда сажда қилиб, пешонасида доғ (аломат) пайдо қилиб оладиганларни Имом Замахшарий қаттиқ қоралаган ва у иш нифоқ аломати деган.
[31] Улардан деганда Ҳудайбия сулҳида қатнашган мусулмонларга ҳам, Маккадан келган душман тарафидаги инсонларга ҳам ишорат қилган бўлиши мумкин. Чунки, Ҳудайбияда мушриклар сафида бўлган, лекин кейинчалик Исломга кирган жуда кўплаб саҳобалаар бўлган. Ислом ва мусулмонларга етказилган шунча зиён ва адоватдан кейин ҳам агар тавба қилсалар, Аллоҳ уларннг тавбасини қабул қилишини ва кечиришини ваъда қилган бўлиши мумкин. Агар фақат мусуломларга ишорат қилса, токи вафот этгунча имон ва амалда собит қолган мўминларга башорат қилинган бўлади. Зеро, имондан кейинги куфр барча амалларни ҳабата қилиб юборади. Аллоҳ тавбаларимзини қабул қилсин, гуноҳларимизни кечирсин. Сўнги нафасимизгача мусулмон ҳолда қолишга насиб қилсин.
