Духон сураси[1]
بسم الله الرحمن الرحيم
Яхшилиги чексиз, эзгулик ва неъмат улашувчи – Аллоҳ номи билан.
44:1
حم {1}
Ҳа! Мим!
44:2
وَالْكِتَابِ الْمُبِينِ {2}
Онт бўлсин очиқ-ойдин[2] китобга!
44:3
إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةٍ مُّبَارَكَةٍ إِنَّا كُنَّا مُنذِرِينَ {3}
Албатта, уни муборак кечада туширдик. Биз (у орқали) огоҳлантирамиз.
44:4
فِيهَا يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ {4}
Қарор қилинган ҳар бир иш у кечада ажрим қилинади[3].
44:5
أَمْرًا مِّنْ عِندِنَا إِنَّا كُنَّا مُرْسِلِينَ {5}
Биз тарафимиздан амр қилиниб (ажрим қилинади). Биз албатта элчилар[4] юборувчимиз.
44:6
رَحْمَةً مِّن رَّبِّكَ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ {6}
Яратган Эганг тарафидан бир яхшилик сифатида (юборилади). Албатта, у ҳамма нарсани эшитади, билади.
44:7
رَبِّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا إِن كُنتُم مُّوقِنِينَ {7}
Агар сизлар қатъий ишонувчи бўлсангиз, (билингки) У осмонларни, ерни ва у иккаласи орасидаги барча нарсанинг яратган Эгасидир[5].
44:8
لَا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ يُحْيِي وَيُمِيتُ ۖ رَبُّكُمْ وَرَبُّ آبَائِكُمُ الْأَوَّلِينَ {8}
Ибодат қилинишга ҳақли Ундан бошқа ҳеч ким йўқ. Тирилтирадиган ҳам У, ўлдирадиган ҳам. У сизларнинг ҳам яратган Эгангиздир, аввалги ота-боболарингизнинг ҳам яратган Эгасидир.
44:9
بَلْ هُمْ فِي شَكٍّ يَلْعَبُونَ {9}
Аслида, улар (Қуръонга нисбатан) шубҳа ичида эрмак қилмоқдалар.
44:10
فَارْتَقِبْ يَوْمَ تَأْتِي السَّمَاء بِدُخَانٍ مُّبِينٍ {10}
Энди, сен осмон аниқ бир тутун келтирадиган кунни кут[6].
44:11
يَغْشَى النَّاسَ هَذَا عَذَابٌ أَلِيمٌ {11}
У инсонларни ўраб олади. Бу алам берувчи азобдир.
44:12
رَبَّنَا اكْشِفْ عَنَّا الْعَذَابَ إِنَّا مُؤْمِنُونَ{12}
(Ўшанда инкорчилар) “Эй Раббимиз! Биздан бу азобни даф эт. Биз (энди) қатъий ишонувчимиз” (деб қолади).
44:13
أَنَّى لَهُمُ الذِّكْرَى وَقَدْ جَاءهُمْ رَسُولٌ مُّبِينٌ {13}
Насиҳат (еслатма) уларга қандай қилиб фойда беради. Зеро, уларга аниқ элчи келган.
44:14
ثُمَّ تَوَلَّوْا عَنْهُ وَقَالُوا مُعَلَّمٌ مَّجْنُونٌ {14}
Кейин улар ундан юз ўгиришган ва: “(Бунга бошқа одамлар тарафидан Қуръон) ўргатиб қўйилган[7], мажнун” дедилар.
44:15
إِنَّا كَاشِفُو الْعَذَابِ قَلِيلًا إِنَّكُمْ عَائِدُونَ {15}
Азобни оз муддатга даф этиб турамиз, сизлар (яна эски ҳолингизга) аниқ қайтасиз.
44:16
يَوْمَ نَبْطِشُ الْبَطْشَةَ الْكُبْرَى إِنَّا مُنتَقِمُونَ {16}
Қаттиқ зарба берадиган кунимиз албатта муносиб жазони берамиз[8].
44:17
وَلَقَدْ فَتَنَّا قَبْلَهُمْ قَوْمَ فِرْعَوْنَ وَجَاءهُمْ رَسُولٌ كَرِيمٌ {17}
Шубҳасизки, улардан олдин Фиръавн қавмини ҳам имтиҳон қилганмиз. Уларга ҳурматли элчи келган.
44:18
أَنْ أَدُّوا إِلَيَّ عِبَادَ اللَّهِ إِنِّي لَكُمْ رَسُولٌ أَمِينٌ {18}
(Мусо шундай деган): “Аллоҳнинг бандаларини (Исроил авлодини)[9] менга топширинглар. Мен сизларга (Аллоҳдан юборилган) ишончли элчиман.
44:19
وَأَنْ لَّا تَعْلُوا عَلَى اللَّهِ إِنِّي آتِيكُم بِسُلْطَانٍ مُّبِينٍ {19}
Аллоҳга қарши катта кетманглар. Мен сизларга аниқ ҳужжат келтираман.
44:20
وَإِنِّي عُذْتُ بِرَبِّي وَرَبِّكُمْ أَن تَرْجُمُونِ {20}
Мени ҳайдаб солишингиздан[10] мени ҳам яратган Эгам, сизларнинг ҳам яратган Эгангиз – Аллоҳдан паноҳ сўрадим.
44:21
وَإِنْ لَّمْ تُؤْمِنُوا لِي فَاعْتَزِلُونِ {21}
Менга ишонмаган бўлсанглар мендан узоқ туринглар” (деди Мусо).
44:22
فَدَعَا رَبَّهُ أَنَّ هَؤُلَاء قَوْمٌ مُّجْرِمُونَ {22}
Кейинчалик, Мусо Раббига дуо қилиб: “Булар аниқ жиноятчи экан”, деди.
44:23
فَأَسْرِ بِعِبَادِي لَيْلًا إِنَّكُم مُّتَّبَعُونَ {23}
(Аллоҳ шундай деди): “Бандаларим билан бирга тунда йўлга чиқ, сизлар аниқ таъқиб қилинасиз.
44:24
وَاتْرُكْ الْبَحْرَ رَهْوًا إِنَّهُمْ جُندٌ مُّغْرَقُونَ {24}
Денгизни тинч турган ҳолда қолдир, чунки, улар чўктириб юбориладиган қўшиндир[11].”
44:25
كَمْ تَرَكُوا مِن جَنَّاتٍ وَعُيُونٍ {25}
Улар ортларида қанчадан-қанча боғу-бўстонлар ва чашмаю-булоқлар қолдириб кетди.
44:26
وَزُرُوعٍ وَمَقَامٍ كَرِيمٍ {26}
Экинзорлар ва кўркам жойлар,
44:27
وَنَعْمَةٍ كَانُوا فِيهَا فَاكِهِينَ {27}
Ўзлари баҳраманд бўлган неъматлар (қолдириб кетди).
44:28
كَذَلِكَ وَأَوْرَثْنَاهَا قَوْمًا آخَرِينَ {28}
Мана шундай. Уларни бошқа қавмларга – Исроил авлодига[12] мерос қилиб бердик.
44:29
فَمَا بَكَتْ عَلَيْهِمُ السَّمَاء وَالْأَرْضُ وَمَا كَانُوا مُنظَرِينَ {29}
Уларга на осмон ва на ер (аҳли) йиғлагани йўқ. уларга муҳлат берилмади[13].
44:30
وَلَقَدْ نَجَّيْنَا بَنِي إِسْرَائِيلَ مِنَ الْعَذَابِ الْمُهِينِ {30}
Ҳақиқатда, Исроил авлодларини хорловчи азобдан қутқарганмиз.
44:31
مِن فِرْعَوْنَ إِنَّهُ كَانَ عَالِيًا مِّنَ الْمُسْرِفِينَ {31}
Фиръавндан (қутқарганмиз). Чунки, у ҳаддан ошувчилар орасидаги бир зўравон бўлган.
44:32
وَلَقَدِ اخْتَرْنَاهُمْ عَلَى عِلْمٍ عَلَى الْعَالَمِينَ {32}
Ҳақиқатда, илм сабабли уларни замондошларидан[14] (фазилатли қилиб)[15] танлаб олганмиз.
44:33
وَآتَيْنَاهُم مِّنَ الْآيَاتِ مَا فِيهِ بَلَاء مُّبِينٌ {33}
Уларга ичида очиқчасига бир имтиҳон бўлган оят-далиллар берганмиз.
44:34
إِنَّ هَؤُلَاء لَيَقُولُونَ {34}
Албатта, бу (кофир)лар шундай деяпти:
44:35
إِنْ هِيَ إِلَّا مَوْتَتُنَا الْأُولَى وَمَا نَحْنُ بِمُنشَرِينَ {35}
“Илк ўлишимиздан бошқа нарса йўқ. биз қайта тирилтирмаймиз.
44:36
فَأْتُوا بِآبَائِنَا إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ {36}
Агар ростгўй бўлсаларинг, ота-боболаримизни олиб келинглар-чи![16]”
44:37
أَهُمْ خَيْرٌ أَمْ قَوْمُ تُبَّعٍ وَالَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ أَهْلَكْنَاهُمْ إِنَّهُمْ كَانُوا مُجْرِمِينَ{37}
Улар яхшими ёки Туббаъ[17] қавми ва улардан аввалгиларми? Уларни ҳам ҳалок қилганмиз. Чунки, улар жиноятчи бўлдилар[18].
44:38
وَمَا خَلَقْنَا السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَمَا بَيْنَهُمَا لَاعِبِينَ {38}
Биз осмонлару ерни ва улар орасидаги нарсаларни бекордан-бекорга[19] (беҳудага) яратмадик.
44:39
مَا خَلَقْنَاهُمَا إِلَّا بِالْحَقِّ وَلَكِنَّ أَكْثَرَهُمْ لَا يَعْلَمُونَ {39}
У иккаласини ҳам аниқ бир мақсадда яратдик[20]. Лекин, уларнинг[21] кўпи билмаяпти.
44:40
إِنَّ يَوْمَ الْفَصْلِ مِيقَاتُهُمْ أَجْمَعِينَ {40}
Албатта, уларнинг барчасига белгиланган вақт – (ҳақ билан ботил) ажратиладиган кундир[22].
44:41
يَوْمَ لَا يُغْنِي مَوْلًى عَن مَّوْلًى شَيْئًا وَلَا هُمْ يُنصَرُونَ {41}
У куни ҳеч бир дўст бирон бир дўстига асқатмайди ва уларга ёрдам берилмайди.
44:42
إِلَّا مَن رَّحِمَ اللَّهُ إِنَّهُ هُوَ الْعَزِيزُ الرَّحِيمُ {42}
Фақатгина Аллоҳ яхшилик қилганлар (га ёрдам берилади)[23]. Албатта, У ўз ишида ғолибдир, эзгулик ва неъмат улашувчидир.
44:43
إِنَّ شَجَرَةَ الزَّقُّومِ {43}
Албатта заққум дарахти,
44:44
طَعَامُ الْأَثِيمِ {44}
Гуноҳга ботганлар таомидир.
44:45
كَالْمُهْلِ يَغْلِي فِي الْبُطُونِ {45}
У қоринларда қиздирилган ёғдек қайнайди[24].
44:46
كَغَلْيِ الْحَمِيمِ {46}
Қайноқ сув қайнашидек.
44:47
خُذُوهُ فَاعْتِلُوهُ إِلَى سَوَاء الْجَحِيمِ {47}
(Гуноҳга ботганлар ҳақидаги амр шундай бўлади) “Уни ушлаб жаҳаннамнинг ўртасига судраб боринглар.
44:48
ثُمَّ صُبُّوا فَوْقَ رَأْسِهِ مِنْ عَذَابِ الْحَمِيمِ {48}
Кейин, бошидан қайноқ сув азобини қуйинглар.”
44:49
ذُقْ إِنَّكَ أَنتَ الْعَزِيزُ الْكَرِيمُ {49}
“(Жаҳаннамдагиларга шундай дейилади) Завқлан – сен ахир “азиз ва ҳурматлисан-ку”.
44:50
إِنَّ هَذَا مَا كُنتُم بِهِ تَمْتَرُونَ {50}
Бу – ўзингиз ишонмай шубҳа қилган нарсадир.”
44:51
إِنَّ الْمُتَّقِينَ فِي مَقَامٍ أَمِينٍ {51}
Гуноҳдан сақланувчи – тақводорлар аниқ эмин-эркин жойда қоладилар.
44:52
فِي جَنَّاتٍ وَعُيُونٍ {52}
Боғу бўстонлар ва чашма-и булоқларда (қоладилар).
44:53
يَلْبَسُونَ مِن سُندُسٍ وَإِسْتَبْرَقٍ مُّتَقَابِلِينَ {53}
Бир-бирига рўбарў бўлиб ўтириб, юпқа ва қалин шойи ипакдан кийиниб[25] ўтирадилар.
44:54
كَذَلِكَ وَزَوَّجْنَاهُم بِحُورٍ عِينٍ {54}
Мана шундай! Уларга чарос кўзли ҳурларни (хизматкор сифатида) қўшиб[26] қўямиз.
44:55
يَدْعُونَ فِيهَا بِكُلِّ فَاكِهَةٍ آمِنِينَ {55}
У ерда хотиржам ҳолларида[27], турли мевалардан талаб қиладилар.
44:56
لَا يَذُوقُونَ فِيهَا الْمَوْتَ إِلَّا الْمَوْتَةَ الْأُولَى وَوَقَاهُمْ عَذَابَ الْجَحِيمِ {56}
Улар унда ўлим тотмайдилар, фақат (дунёдаги) илк ўлимни[28] тотган бўладилар. (Аллоҳ) уларни жаҳаннам азобидан қутқариб қолган бўлади.
44:57
فَضْلًا مِّن رَّبِّكَ ذَلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ {57}
(Бу) яратган Эгангизнинг олийжаноблигидир. Бу улкан зафардир.
44:58
فَإِنَّمَا يَسَّرْنَاهُ بِلِسَانِكَ لَعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُونَ {58}
Насиҳат олсинлар[29] деб, у (Қуръон)ни сени тилингда (араб тилида) қулайлаштириб[30] қўйдик.
44:59
فَارْتَقِبْ إِنَّهُم مُّرْتَقِبُونَ {59}
Энди, сен кутиб тур, улар ҳам кутиб турибди[31].
[1] Духон сураси Маккада тушган, 59 оят. Тушиш тартиби 64, ёзилиш тартиби 44.
[2]Қуръони Каримнинг ўзи ҳам тўлиқ тушунарли ва очиқ-ойдин китоб, ичидаги ҳукмлар, таълимотлар, тавсия ва буйруқлар ҳам аниқ-равшан баён қилинган. Ичида мужмаллик ёки тушунарсизлик йўқ. уни Аллоҳдан келгани ҳам аниқ. Бунда шубҳа ҳам йўқ. шубҳа қилганлар бўлса бу билан бир хил китоб келтириб кўрсинлар!
[3]Бу кеча Қадр кечасидир. У кечада Қуръон тушиш бошланган, у кечада Аллоҳнинг осмонлар ва ерга алоқадор буйруқлари фаришталар орасида ажрим қилинади. Фаришталар барча буйруқ ва вазифаларини аршдан олади (Юнус/103, Раъд 13/2, Сажда 32/5).
[4]Бу оят Аллоҳнинг буйруқларини олиб тушадиган фаришталарни ҳам, Аллоҳдан пайғамбарларга ваҳий келтирадиган фаришталарни ҳам ўз ичига олади (Фатир 35/1).
[5]Оятдаги Рабб калимасига Қолун, Варҳс, Баззий, Қунбул, Дуррий ва Сусий қироатларига кўра маъно бердик.
[6]Абдуллоҳ ибн Аббос бу тутунни кўрганини, ўшанда жуда қаттиқ очарчилик келганини айтган (Саолибий ва Ибн Касир). Алоқадор оят: Юнус 10/46, Раъд 13/40.
[7]Наҳл 16/103, Фурқон 25/4.
[8]Зухруф 43/41-42.
[9]Тоҳа 20/47.
[10]Араб тилидаги р-ж-м моддасидан турланган калималардан тошбўрон қилиш ёки қувиб солиш деган маъно чиқади.
[11]Ўхшаш оятлар: Тоҳа 20/77, Шуаро 26/52-63.
[12]Шуаро 26/57-59.
[13]Бирон бир қавмни ҳалок бўлишига қарор берилганидан кейин, агар ажали етиб келган бўлса, ҳеч кимга муҳлат берилмайди. Ажал вақти келганидан кейинги тавба ва амалларнинг фойдаси бўлмайди.
[14]Оламин калимаси инсонларга нисбатан ишлатилганида асосан замондошлари, бир даврда яшаган кишилар, атрофдагилар деган маъноларда ишлатилади. Бутун оламлардан деган маъно бу каби оятларда берилмайди. Қўшимча маълумот учун Ибн Касир ва Тантовий тафсирларига қаранг.
[15]Бир вақтлар Аллоҳ таоло Исроил авлодларини замондошларидан фазилатли қилиб қўйган (Бақара 2/47/122).
[16]Юнус 10/48, Намл 27/71, Жосия 45/25,
[17]Аввалги Миср ҳукмронларига Фиръавн дейилгани каби, Яман қиролларига ҳам Туббаъ дейилган. Ўша қироллар орасида мана шу оятда келтирилган Қирол мусулмон бўлгани, бироқ қавми кофир бўлгани учун ҳалок этилгани айтилади (Суютий Тафсири).
[18]Бу оят инкорчи ва маишатпарастларга қавмларга таҳдид ва огоҳлантирувдир. Агар Аллоҳдан қўрқмай жиноят ва зулмларини давом эттираверса, ўзларидан катта қавмларни ҳалок қилиб юборилганидек, уларни ҳам ҳалок қилиб юбориш мумкинлигини билдириб қўйилган.
[19]Оли Имрон 3/191, Анбиё 21/16.
[20]Ҳақ деганда, бир ишнинг натижасида уни қилган киши мақталадиган нарсадир. Ботил эса, ўша иши учун ёмонланадиган нарсадир (Мотрудий). Борлиқларни яратган Аллоҳга олқишу мақтовлар бўлсин! У ҳамма нарсани гўзал ва мукаммал яратган.
[21]Уларнинг кўпи деганда, бутун инсониятнинг кўпи ёки Маккаликларнинг кўпи деган маъно тушунилади.
[22]Соффат 37/21, Мурсалат 77/13-14, 37, Набаъ 78/17.
[23]Бу оятдаги “мавло” калимаси яқин дўст, ҳимоя қилувчи, қариндош каби маъноларни ўз ичига олади. Яъни, ҳеч ким ҳеч кимга ёрдам беролмайди (Бақара 2/48, 123, Анъом 6/164, Исро 17/15, Луқмон 31/33, Фотир 35/18, Зумар 39/7, Зухруф 43/67, Нажм 53/38, Мумтаҳина 60/3, Маориж 70/10, Абаса 80/34-37). Фақатгина Аллоҳ марҳамат қилган бандаларга ёрдам берилади.
[24]Исро 17/60, Соффат 37/62.
[25]Каҳф 18/30-31.
[26]Араб тилидаги “завважа” ибораси баъзи ўринларда уйлантириб қўйиш ва никоҳлаб бериш маъносида (Аҳзоб 33/37), баъзи ўринларда эса, қўшиб қўйиш, қўшиб бериш, жуфт-жуфт қилиб бериш деган маъноларда ишлатилади (Шўро 42/50, Таквир 81/7). Бу каби аёл суратидаги хизматкорлар жаннатда хотинлик учун берилмайди. Булар жаннатдаги эркакларга ҳам аёлларга ҳам хизматкор сифатида ва ҳамроҳ сифатида берилади. Қуръони Каримнинг ҳеч бир оятида, ҳурлар эркак кишиларга хотин қилиб берилади деган жойи ёқ. Ҳурлар ҳақидаги ўхшаш оятлар: Соффат 37/48, тур 52/20, Роҳман 55/56, 72, воқеа 56/22.
[27]Хотиржам деганда шу нарсалар тушунилади: жаннат мевалари тугаб қолмайди, бундан хавотир олмайдилар, Жаннатда уларга бирон бир мусибат етмайди, бунга амин бўладилар (Аъроф 7/49), уларга жаннатда берилган хизматкорлар ва ноз-неъматлар ҳам улар билан бирга мангу қолади (Воқеа 56/17, Инсон 75/19).
[28]Бу оятдаги “мавт – ўлим” калимасига, баъзи муфассирлар Анъом 6/60, Зумар 39/42 оятларни далил қилиб, уйқу деб маъно беришган. Араб тили сўзлигида ҳам баъзан шу маънода қўлланилади (Муфрадот). Агар бу маънони олсак, жаннатда ҳам ухлаб дам олиш бор деган маъно чиқади. Оят матни бу маънони ҳам қўллаб қувватлайди.
[29]Араб тилидаги “тазаккаро” фелига баъзан эслатма олиш, эслаш, насиҳат олиш, эслатмага риоя қилиш каби фарқли маънолар ишлатилади (Раъд 11/19, Фатир 35/37, Зорият 79/35, Фажр 89/23). Ибн Касир бу иборани тафсир китобида “тушуниб амал қилсинлар” шаклида очиқлаб келтирган.
[30]Қулайлаштирдик деганда, ўқишни ва тушунишни осон қилиб қўйдик дегани бўлади. Чунки, Қуръон очиқ-ойдин ва тафсилотли китобдир (Ҳижр 15/1, Ясин 36/69, Ҳуд 11/1, Фуссилат 41/3). Қуръон тушунарсиз деган одам Қуръонга нисбатан ёлғон гапирган бўлади ва ўзини жоҳил эканини намоён қилган бўлади. Аллоҳми рост сўзловчи ёки гуноҳкор инсони?! Аллоҳ рост сўзловчидир (Оли имрон 3/95). Ўхшаш оятлар: Марям 19/97, Қамар 54/17, 22, 32, 40.
[31]Бу оят Муҳаммад алайҳиссаломга ваъда, кофирларга эса таҳдиддир. Пайғамбар алайҳиссалом ўзига берилган нусрат ва башоратларни кутади, кофирлар эса ўзларига таҳдид қилинган азобларни кутади.
