Фуссилат сураси[1]
بسم اللَّهِ الرحمن الرحيم
Яхшилиги чексиз, эзгулик ва неъмат улашувчи – Аллоҳ номи билан.
41:1
حم {1}
Ҳа! Мим!
41:2
تَنزِيلٌ مِّنَ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ {2}
(Бу китоб) ўз ишида ғолиб, эзгулик ва неъмат улашувчи (Аллоҳ)[2] тарафидан туширилган.
41:3
كِتَابٌ فُصِّلَتْ آيَاتُهُ قُرْآنًا عَرَبِيًّا لِّقَوْمٍ يَعْلَمُونَ {3}
(Бу) биладиган[3] қавмлар учун, оятлари батафсил очиқлаб берилган, арабча[4] Қуръон шаклидаги китобдир.
41:4
بَشِيرًا وَنَذِيرًا فَأَعْرَضَ أَكْثَرُهُمْ فَهُمْ لَا يَسْمَعُونَ {4}
Ҳуш хабар берадиган ва огоҳлантирадиган (китобдир). Шундай бўлсада, уларнинг кўпчилиги юз ўгирди, (унга) қулоқ солмаяпти.
41:5
وَقَالُوا قُلُوبُنَا فِي أَكِنَّةٍ مِّمَّا تَدْعُونَا إِلَيْهِ وَفِي آذَانِنَا وَقْرٌ وَمِن بَيْنِنَا وَبَيْنِكَ حِجَابٌ فَاعْمَلْ إِنَّنَا عَامِلُونَ {5}
Айтдиларки: “Сен бизни чорлаётган нарсага қалбларимиз тўсилган, қулоқларимизда ҳам оғирлик бор. Sен билан бизни ўртамизда парда бор. Сен (ўз динингга) амал қил, биз ҳам шундай қиламиз. ”
41:6
قُلْ إِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ مِّثْلُكُمْ يُوحَى إِلَيَّ أَنَّمَا إِلَهُكُمْ إِلَهٌ وَاحِدٌ فَاسْتَقِيمُوا إِلَيْهِ وَاسْتَغْفِرُوهُ وَوَيْلٌ لِّلْمُشْرِكِينَ {6}
Айт: “Мен ҳам худди сизга ўхшаган инсонман. Менга “Илоҳингиз ягона илоҳдир” деб ваҳий қилинмоқда. Шу боис, тўғридан-тўғри Унга йўналинглар, Ундан кечирилиш сўранглар. (Аллоҳга) шерик қўшувчиларнинг ҳолига вой!
41:7
الَّذِينَ لَا يُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُم بِالْآخِرَةِ هُمْ كَافِرُونَ {7}
Улар ўзларини поклаш ичини жойига келтирмаяптилар[5]. Улар охиратни инкор қилувчилардир.
41:8
إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَهُمْ أَجْرٌ غَيْرُ مَمْنُونٍ {8}
(Аллоҳ ва Расулига) ишониб, яхши ишларни амалга оширганларга битмас-тугалмас ажр-мукофот бор.
41:9
قُلْ أَئِنَّكُمْ لَتَكْفُرُونَ بِالَّذِي خَلَقَ الْأَرْضَ فِي يَوْمَيْنِ وَتَجْعَلُونَ لَهُ أَندَادًا ذَلِكَ رَبُّ الْعَالَمِينَ {9}
Айт: “Сизлар ерни икки кунда (икки даврда) яратган зотга турли шериклар тўқиб чиқариб, унга кофирлик қиляпсизларми? Ахир У борлиқларни яратган Эгасидир!
41:10
وَجَعَلَ فِيهَا رَوَاسِيَ مِن فَوْقِهَا وَبَارَكَ فِيهَا وَقَدَّرَ فِيهَا أَقْوَاتَهَا فِي أَرْبَعَةِ أَيَّامٍ سَوَاء لِّلسَّائِلِينَ {10}
У ерни ичига тепасидан тортиб турадиган кучлар (тортиш кучи) пайдо қилди[6], унда кўп яхшиликлар пайдо қилди ва тўрт кунда (тўрт даврда) ундаги егуликларнинг ўлчовини сўраб-изловчиларга белгилаб қўйди.
41:11
ثُمَّ اسْتَوَى إِلَى السَّمَاء وَهِيَ دُخَانٌ فَقَالَ لَهَا وَلِلْأَرْضِ اِئْتِيَا طَوْعًا أَوْ كَرْهًا قَالَتَا أَتَيْنَا طَائِعِينَ {11}
Сўнгра, осмонга йўналди, у туман ҳолатида эди. Шунда унга ва ерга: “Ихтиёрий ёки мажбурий ҳолатда бўйсуниб келинглар”, деди. Осмон билан ер: “Ихтиёрий равишда бўйсуниб келдик” дедилар.
41:12
فَقَضَاهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ فِي يَوْمَيْنِ وَأَوْحَى فِي كُلِّ سَمَاء أَمْرَهَا وَزَيَّنَّا السَّمَاء الدُّنْيَا بِمَصَابِيحَ وَحِفْظًا ذَلِكَ تَقْدِيرُ الْعَزِيزِ الْعَلِيمِ {12}
Сўнгра, икки кунда (икки даврда) уни еттита осмон бўлишига ҳукм қилди[7] ва ҳар бир самога ўзига тегишли буйруқ билдирди. (Ерга) яқин самони чироқлар (юлдузлар) билан безадик ва сақладик. Мана бу ўз ишида ғолиб ва билувчи – Аллоҳнинг ўлчовидир.
41:13
فَإِنْ أَعْرَضُوا فَقُلْ أَنذَرْتُكُمْ صَاعِقَةً مِّثْلَ صَاعِقَةِ عَادٍ وَثَمُودَ {13}
Энди ҳам агар юз ўгирсалар, “Мен сизларни худди Од ва Самудга келган чақмоқ каби бирон бир чақмоқ (бало)дан огоҳлантиряпман”, деб айт.
41:14
إِذْ جَاءتْهُمُ الرُّسُلُ مِن بَيْنِ أَيْدِيهِمْ وَمِنْ خَلْفِهِمْ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا اللَّهَ قَالُوا لَوْ شَاء رَبُّنَا لَأَنزَلَ مَلَائِكَةً فَإِنَّا بِمَا أُرْسِلْتُمْ بِهِ كَافِرُونَ {14}
Уларнинг олдиларидан ҳам ортларидан ҳам элчилар келиб: “Фақат Аллоҳга ибодат қилинглар”, деганида, улар: “Агар яратган Эгамиз элчи юбормоқчи бўлса, фаришталарни юборган бўларди. Шунинг учун, сизлар элчи қилиб юборилган динни тан олмаймиз”, дейишган.
41:15
فَأَمَّا عَادٌ فَاسْتَكْبَرُوا فِي الْأَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ وَقَالُوا مَنْ أَشَدُّ مِنَّا قُوَّةً أَوَلَمْ يَرَوْا أَنَّ اللَّهَ الَّذِي خَلَقَهُمْ هُوَ أَشَدُّ مِنْهُمْ قُوَّةً وَكَانُوا بِآيَاتِنَا يَجْحَدُونَ {15}
Од қавми ер юзида ноҳақлик ила ўзларини катта тутиб: “Куч-қувватда биздан зўри борми?” деган. Улар, ўзларини яратган Аллоҳ улардан ҳам куч-қувватда зўр эканини билмаганмиди?! Улар оятларимизни инкор қиларди.
41:16
فَأَرْسَلْنَا عَلَيْهِمْ رِيحًا صَرْصَرًا فِي أَيَّامٍ نَّحِسَاتٍ لِّنُذِيقَهُمْ عَذَابَ الْخِزْيِ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَلَعَذَابُ الْآخِرَةِ أَخْزَى وَهُمْ لَا يُنصَرُونَ {16}
Шу сабабли, уларга дунё ҳаётда хорлик азобини тоттириб қўйиш учун, қора кунларда уларга даҳшатли бўрон юбордик. Охират азоби яна-да хор қилувчидир. Уларга ёрдам берилмайди.
41:17
وَأَمَّا ثَمُودُ فَهَدَيْنَاهُمْ فَاسْتَحَبُّوا الْعَمَى عَلَى الْهُدَى فَأَخَذَتْهُمْ صَاعِقَةُ الْعَذَابِ الْهُونِ بِمَا كَانُوا يَكْسِبُونَ {17}
Самуд қавмига тўғри йўлни кўрсатганмиз. Улар тўғри йўлни қўйиб, кўрликни танлаган. Шунда, ўз қилмишлари сабабли, уларни шарманда қилувчи чақмоқ азоби урган.
41:18
وَنَجَّيْنَا الَّذِينَ آمَنُوا وَكَانُوا يَتَّقُونَ {18}
(Аллоҳ ва Расулига) ишониб, гуноҳлардан сақланган-тақводорларни қутқариб қолганмиз.
41:19
وَيَوْمَ يُحْشَرُ أَعْدَاء اللَّهِ إِلَى النَّارِ فَهُمْ يُوزَعُونَ {19}
Кун келиб Аллоҳнинг душманлари[8] жаҳаннамга (ташлангани) тўпланиб, тизилиб турадилар.
41:20
حَتَّى إِذَا مَا جَاؤُوهَا شَهِدَ عَلَيْهِمْ سَمْعُهُمْ وَأَبْصَارُهُمْ وَجُلُودُهُمْ بِمَا كَانُوا يَعْمَلُونَ {20}
Токи жаҳаннамга етиб келишгач, уларнинг зиёнига ўзларининг қулоқлари, кўзлари ва таналари қилган ишларидан гувоҳлик берадилар[9].
41:21
وَقَالُوا لِجُلُودِهِمْ لِمَ شَهِدتُّمْ عَلَيْنَا قَالُوا أَنطَقَنَا اللَّهُ الَّذِي أَنطَقَ كُلَّ شَيْءٍ وَهُوَ خَلَقَكُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ وَإِلَيْهِ تُرْجَعُونَ {21}
“Нима учун ўз зиёнимизга гувоҳлик беряпсизлар?” дейишади. “Ҳамма нарсага нутқ берган Аллоҳ бизни ҳам гапиртирди. Сизларни илк маротаба яратган ҳам У. Унга қайтариляпсизлар”, деб жавоб берадилар.
41:22
وَمَا كُنتُمْ تَسْتَتِرُونَ أَنْ يَشْهَدَ عَلَيْكُمْ سَمْعُكُمْ وَلَا أَبْصَارُكُمْ وَلَا جُلُودُكُمْ وَلَكِن ظَنَنتُمْ أَنَّ اللَّهَ لَا يَعْلَمُ كَثِيرًا مِّمَّا تَعْمَلُونَ {22}
“Қулоқларингиз, кўзларингиз ва таналарингиз сизни зиёнингизга гувоҳлик беришини олдини олмас эдингиз. Аксинча, қилаётган ишларингизнинг кўпини Аллоҳ билмайди деб ўйлар эдингиз.
41:23
وَذَلِكُمْ ظَنُّكُمُ الَّذِي ظَنَنتُم بِرَبِّكُمْ أَرْدَاكُمْ فَأَصْبَحْتُم مِّنْ الْخَاسِرِينَ {23}
Яратган Эгангизга нисбатан қилган мана шу гумонингиз сизларни ёмон аҳволга солиб қўйди. Натижада, хонавайрон бўлувчиларга айландингиз (дейилади уларга).”
41:24
فَإِن يَصْبِرُوا فَالنَّارُ مَثْوًى لَّهُمْ وَإِن يَسْتَعْتِبُوا فَمَا هُم مِّنَ الْمُعْتَبِينَ {24}
Энди, чидасалар, жаҳаннам уларга қолар жой бўлади. Агар розилик сўрасалар, улардан рози бўлинмайди[10].
41:25
وَقَيَّضْنَا لَهُمْ قُرَنَاء فَزَيَّنُوا لَهُم مَّا بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَمَا خَلْفَهُمْ وَحَقَّ عَلَيْهِمُ الْقَوْلُ فِي أُمَمٍ قَدْ خَلَتْ مِن قَبْلِهِم مِّنَ الْجِنِّ وَالْإِنسِ إِنَّهُمْ كَانُوا خَاسِرِينَ {25}
Уларга бир қанча (шайтоний) дўстлар ўраб қўйганмиз; олдидаги ва ортидаги ҳамма нарсани уларга чиройли кўрсатиб турган[11]. Ўзларидан аввал яшаб ўтган жин ва инсон тоифасидан иборат умматлардаги “Улар аниқ хонавайрон бўлади” деган сўзга лойиқ бўлдилар.
41:26
وَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لَا تَسْمَعُوا لِهَذَا الْقُرْآنِ وَالْغَوْا فِيهِ لَعَلَّكُمْ تَغْلِبُونَ {26}
Кофирлик қилганлар: “(Мусулмонлардан) ғолиб бўлишингиз учун, бу Қуръонни эшитманглар ва (ўқиб-ўргатилишига) унга халақит беринглар[12]” дедилар.
41:27
فَلَنُذِيقَنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا عَذَابًا شَدِيدًا وَلَنَجْزِيَنَّهُمْ أَسْوَأَ الَّذِي كَانُوا يَعْمَلُونَ{27}
Энди, кофирлик қилганларга қаттиқ азоб тоттирамиз, уларга қилмишларининг энг ёмон жазосини берамиз.
41:28
ذَلِكَ جَزَاء أَعْدَاء اللَّهِ النَّارُ لَهُمْ فِيهَا دَارُ الْخُلْدِ جَزَاء بِمَا كَانُوا بِآيَاتِنَا يَجْحَدُونَ {28}
Аллоҳга душманчилик қиладиганларнинг жазоси мана шу – жаҳаннамдир. Оятларимизни инкор қилишганининг жазоси сифатида, уларга унда мангу қолиш бор.
41:29
وَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُوا رَبَّنَا أَرِنَا الَّذَيْنِ أَضَلَّانَا مِنَ الْجِنِّ وَالْإِنسِ نَجْعَلْهُمَا تَحْتَ أَقْدَامِنَا لِيَكُونَا مِنَ الْأَسْفَلِينَ {29}
Кофирлик қилганлар: “Эй яратган Эгамиз! Жин ва инсон тоифасидаги бизни адаштирганларни бизга кўрсат, уларни оёқости қиламиз, токи разил бўлишсин”- дейишади[13].
41:30
إنَّ الَّذِينَ قَالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَيْهِمُ الْمَلَائِكَةُ أَلَّا تَخَافُوا وَلَا تَحْزَنُوا وَأَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتِي كُنتُمْ تُوعَدُونَ {30}
“Роббимиз Аллоҳ” деб,- кейин тўғри йўлда бардавом бўлганларга фаришталар тушиб (шундай дейди): “Қўрқманглар, ғамгин бўлманглар, сизларга ваъда қилинган жаннат ила севининглар![14].
41:31
نَحْنُ أَوْلِيَاؤُكُمْ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَفِي الْآخِرَةِ وَلَكُمْ فِيهَا مَا تَشْتَهِي أَنفُسُكُمْ وَلَكُمْ فِيهَا مَا تَدَّعُونَ {31}
Биз дунё ҳаётида ҳам, охиратда ҳам сизларнинг яқин дўстингизмиз. У ерда сизларни кўнглингиз тусаган нарсалар бор, у ерда сизлар орзу қилган нарсалар бор.”
41:32
نُزُلًا مِّنْ غَفُورٍ رَّحِيمٍ {32}
(Бу) жуда кечиримли, эзгулик ва неъмат улашувчи Аллоҳнинг зиёфатидир.
41:33
وَمَنْ أَحْسَنُ قَوْلًا مِّمَّن دَعَا إِلَى اللَّهِ وَعَمِلَ صَالِحًا وَقَالَ إِنَّنِي مِنَ الْمُسْلِمِينَ {33}
Аллоҳга (даъват қилиб) чақирган[15], яхши ишлар қилган ва: “Мен мусулмонларданман” деган одамдан ҳам сўзи чиройли ким бор?
41:34
وَلَا تَسْتَوِي الْحَسَنَةُ وَلَا السَّيِّئَةُ ادْفَعْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِي بَيْنَكَ وَبَيْنَهُ عَدَاوَةٌ كَأَنَّهُ وَلِيٌّ حَمِيمٌ {34}
Яхшилик билан ёмонлик тенг бўлмайди. Сен яхшилик ила бартараф қил[16]. Шунда, сен билан унинг орасида душманлиги бор одам, худди самимий дўстдек бўлиб қолади.
41:35
وَمَا يُلَقَّاهَا إِلَّا الَّذِينَ صَبَرُوا وَمَا يُلَقَّاهَا إِلَّا ذُو حَظٍّ عَظِيمٍ {35}
Бунга фақат бардошли кишилар эришади, бунга фақат (саодатдан) улкан насибаси бор кишилар эришади.
41:36
وَإِمَّا يَنزَغَنَّكَ مِنَ الشَّيْطَانِ نَزْغٌ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ {36}
Агар сенга шайтондан бирон бир ёмон фикр келса, дарҳол Аллоҳдан паноҳ сўра. Чунки, У эшитади, билади.
41:37
وَمِنْ آيَاتِهِ اللَّيْلُ وَالنَّهَارُ وَالشَّمْسُ وَالْقَمَرُ لَا تَسْجُدُوا لِلشَّمْسِ وَلَا لِلْقَمَرِ وَاسْجُدُوا لِلَّهِ الَّذِي خَلَقَهُنَّ إِن كُنتُمْ إِيَّاهُ تَعْبُدُونَ {37}
Кеча билан кундуз, қуёш билан ой Унинг аломатларидандир. Агар Унга (Аллоҳга) ибодат қилаётган бўлсангиз, қуёшга ва ойга сажда қилманг, уларни яратган зотга (Аллоҳга) сажда қилинглар.
41:38
فَإِنِ اسْتَكْبَرُوا فَالَّذِينَ عِندَ رَبِّكَ يُسَبِّحُونَ لَهُ بِاللَّيْلِ وَالنَّهَارِ وَهُمْ لَا يَسْأَمُونَ {38}
Агар (ёлғиз Аллоҳга сажда қилишдан) ўзларини катта тутсалар, (билсинки,) яратган Эганг ҳузуридаги зотлар (фаришталар) зерикмасдан, туну кун Униулуғлаб турадилар[17].
41:39
وَمِنْ آيَاتِهِ أَنَّكَ تَرَى الْأَرْضَ خَاشِعَةً فَإِذَا أَنزَلْنَا عَلَيْهَا الْمَاء اهْتَزَّتْ وَرَبَتْ إِنَّ الَّذِي أَحْيَاهَا لَمُحْيِي الْمَوْتَى إِنَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ {39}
Унинг аломатларидан яна бири шуки, албатта, ерни қуруқ ҳолатда кўрасан, унга сув туширганимизда, жонланади ва ишиб-кўпади[18]. Уни (ўлик тупроқни) жонлантирган зот, ўликларни ҳам аниқ тирилтиради. Албатта, У ҳамма нарсага ўлчов қўйган.
41:40
إِنَّ الَّذِينَ يُلْحِدُونَ فِي آيَاتِنَا لَا يَخْفَوْنَ عَلَيْنَا أَفَمَنْ يُلْقَى فِي النَّارِ خَيْرٌ أَمْ مَنْ يَأْتِي آمِنًا يَوْمَ الْقِيَامَةِ اعْمَلُوا مَا شِئْتُمْ إِنَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ{40}
Албатта, оятларимизга нисбатан қинғир иш[19] қилаётганлар Биздан яширина олмайди. Жаҳаннамга ташланадиган киши яхшими ёки, қиёмат куни хотиржам келадиган киши яхшими? (Эй оятларга нисбатан қинғир иш қилаётганлар!) Танлаган ишингизни қилсангиз қилаверинглар! У қилмишингизни кўриб туради.
41:41
إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا بِالذِّكْرِ لَمَّا جَاءهُمْ وَإِنَّهُ لَكِتَابٌ عَزِيزٌ {41}
Ўзларига ушбу зикр (Қуръон) келганида уни тан олмаганлар (ҳалок бўлади). У азиз[20] китобдир.
41:42
لَا يَأْتِيهِ الْبَاطِلُ مِن بَيْنِ يَدَيْهِ وَلَا مِنْ خَلْفِهِ تَنزِيلٌ مِّنْ حَكِيمٍ حَمِيدٍ {42}
Нотўғри нарса[21] унинг олдидан ҳам ортидан ҳам[22] келолмайди. (У) тўғри қарор берувчи, мақтовга лойиқ зот тарафидан туширилган.
41:43
مَا يُقَالُ لَكَ إِلَّا مَا قَدْ قِيلَ لِلرُّسُلِ مِن قَبْلِكَ إِنَّ رَبَّكَ لَذُو مَغْفِرَةٍ وَذُو عِقَابٍ أَلِيمٍ {43}
Сенга ҳам, фақат сендан аввалги элчиларга айтилган сўзлар айтиляпти. Албатта, яратган Эганг жуда кечиримлидир, аламли азоб берувчидир.
41:44
وَلَوْ جَعَلْنَاهُ قُرْآنًا أَعْجَمِيًّا لَّقَالُوا لَوْلَا فُصِّلَتْ آيَاتُهُ أَأَعْجَمِيٌّ وَعَرَبِيٌّ قُلْ هُوَ لِلَّذِينَ آمَنُوا هُدًى وَشِفَاء وَالَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ فِي آذَانِهِمْ وَقْرٌ وَهُوَ عَلَيْهِمْ عَمًى أُوْلَئِكَ يُنَادَوْنَ مِن مَّكَانٍ بَعِيدٍ {44}
Агар уни тушунарсиз Қуръон қилганимизда, “Унинг оятлари батафсил тушунтириб берилса бўлмасмиди? (Қуръон) тушунарсизми? (тили) арабчами? ”- деган бўлардилар[23]. Айт: “У (Қуръон унга) ишонганларга қўлланма ва шифодир[24]. Ишонмайдиган кишиларнинг қулоқларида эса “оғирлик” бор ва у уларга кўрлик (сабабчидир)[25]. Улар гўёки узоқ жойдан чақирилмоқда[26].
41:45
وَلَقَدْ آتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ فَاخْتُلِفَ فِيهِ وَلَوْلَا كَلِمَةٌ سَبَقَتْ مِن رَّبِّكَ لَقُضِيَ بَيْنَهُمْ وَإِنَّهُمْ لَفِي شَكٍّ مِّنْهُ مُرِيبٍ {45}
Шубҳасизки, Мусога китоб берганмиз. Кейин у ҳақида ихтилоф қилинди. Агар яратган Эгангни аввалдан берган сўзи бўлмаганида, (китобга ихтилоф қилганлар) ораларида дарҳол ҳукм қилинар эди[27]. Албатта, улар ундан қаттиқ шубҳададирлар.
41:46
مَنْ عَمِلَ صَالِحًا فَلِنَفْسِهِ وَمَنْ أَسَاء فَعَلَيْهَا وَمَا رَبُّكَ بِظَلَّامٍ لِّلْعَبِيدِ {46}
Ким бир яхши иш қилса ўзини фойдасига. Ким бир ёмонлик қилса, у ҳам ўз зиёнига[28]. Яратган Эганг бандаларига ҳақсизлик қилувчи эмас.
41:47
إِلَيْهِ يُرَدُّ عِلْمُ السَّاعَةِ وَمَا تَخْرُجُ مِن ثَمَرَاتٍ مِّنْ أَكْمَامِهَا وَمَا تَحْمِلُ مِنْ أُنثَى وَلَا تَضَعُ إِلَّا بِعِلْمِهِ وَيَوْمَ يُنَادِيهِمْ أَيْنَ شُرَكَائِي قَالُوا آذَنَّاكَ مَا مِنَّا مِن شَهِيدٍ{47}
Қиёматнинг илми Аллоҳга ҳавола қилинади. Мевалар гултожларидан чиқиши ҳам, аёлни ҳомила бўлиши ва туғиши ҳам фақат Аллоҳнинг илми билан бўлади[29]. кун келиб Аллоҳ Мушрикларга: “Менинг “шерикларим қани, қаерда?” дейди. Улар: “Сенга шуни маълум қиламизки, орамиздан ҳеч ким кўрмади”, дейдилар.
41:48
وَضَلَّ عَنْهُم مَّا كَانُوا يَدْعُونَ مِن قَبْلُ وَظَنُّوا مَا لَهُم مِّن مَّحِيصٍ {48}
Илгари (дунёда) илтижо қилганлари улардан ғойиб бўлиб[30] ва улар ўзларига қочиш йўқлигига ишонч ҳосил қилади.
41:49
لَا يَسْأَمُ الْإِنسَانُ مِن دُعَاء الْخَيْرِ وَإِن مَّسَّهُ الشَّرُّ فَيَؤُوسٌ قَنُوطٌ {49}
(Бир) инсон ўзига яхшилик (мол-давлат) тилашдан зерикмайди. Агар унга бирон бир ёмонлик етса, дарҳол чорасизликка, умидсизликка тушиб қолади[31].
41:50
وَلَئِنْ أَذَقْنَاهُ رَحْمَةً مِّنَّا مِن بَعْدِ ضَرَّاء مَسَّتْهُ لَيَقُولَنَّ هَذَا لِي وَمَا أَظُنُّ السَّاعَةَ قَائِمَةً وَلَئِن رُّجِعْتُ إِلَى رَبِّي إِنَّ لِي عِندَهُ لَلْحُسْنَى فَلَنُنَبِّئَنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا بِمَا عَمِلُوا وَلَنُذِيقَنَّهُم مِّنْ عَذَابٍ غَلِيظٍ {50}
Унга келган зарардан кейин, агар унга Ўзимиздан бирон бир яхшилик тоттирсак: “Бу менинг ҳақим. Қиёмат содир бўлади деб ўйламайман. Мабодо, Раббимга қайтариладиган бўлсам ҳам, Унинг ҳузурида мен учун яхшилик бўлади” дейди. Кофирлик қилганларга ўз қилмишларини албатта билдириб қўямиз, уларга оғир азобни албатта тоттириб қўямиз.
41:51
وَإِذَا أَنْعَمْنَا عَلَى الْإِنسَانِ أَعْرَضَ وَنَأى بِجَانِبِهِ وَإِذَا مَسَّهُ الشَّرُّ فَذُو دُعَاء عَرِيضٍ{51}
Яна (бир) инсонга агар неъмат берганимизда, юз ўгириб ўзини четга тортди. Унга ёмонлик келганида эса, узундан-узун дуогўй бўлиб олди.
41:52
قُلْ أَرَأَيْتُمْ إِن كَانَ مِنْ عِندِ اللَّهِ ثُمَّ كَفَرْتُم بِهِ مَنْ أَضَلُّ مِمَّنْ هُوَ فِي شِقَاقٍ بَعِيدٍ{52}
Айт: “Бир ўйлаб кўрдингизми?[32] Агар у (Қуръон) Аллоҳ тарафидан бўлса-ю, сизлар эса унга кофирлик қилаётган бўлсангиз, (у ҳолда ҳақдан) узоқ айрилиқдаги кишидан ҳам адашганроқ ким бўлади?
41:53
سَنُرِيهِمْ آيَاتِنَا فِي الْآفَاقِ وَفِي أَنفُسِهِمْ حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ أَوَلَمْ يَكْفِ بِرَبِّكَ أَنَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ{53}
Уларга тез орада ҳам атрофларидаги, ҳамда ўзларидаги оят-белгиларимизни кўрсатиб қўямиз[33], токи, у (Қуръон)нинг ҳақ экани аниқ аён бўлсин. Яратган Эганг ҳамма нарсага гувоҳ экани етарли эмасми?!
41:54
أَلَا إِنَّهُمْ فِي مِرْيَةٍ مِّن لِّقَاء رَبِّهِمْ أَلَا إِنَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ مُّحِيطٌ {54}
Огоҳ бўлинглар! Улар яратган Эгасига йўлиқишдан шубҳададир. Огоҳ бўлинглар! У ҳамма нарсани тўлиқ қамраб олувчидир.
[1] Фуссилат сураси, Маккада тушган, 54 оят. Тушиш тартиби 61, ёзилиш тартиби 41.
[2] Ўхшаш оятлар: Шуаро 26:192, Зумар 39:1, Жосия 45:2.
[3] Қуръон инсоннинг ҳаётига нур, муаммоларига ечим, руҳига далда, имонига зиёдалик бўлиши учун, аввало унга ишониш ва амал қилиш керак. Акс ҳолда, араб тилини сув қилиб ичиб юборган бўлса ҳам, ёки ўзи араб бўлса ҳам Қуръон фойда бермайди, унга ҳеч нарсани очиқлаб бермайди. Бунга ўша даврдаги Абу Лаҳаб ва Валид ибн Муғира каби инсонлар мисол бўлади.
[4] “Арабча Қуръон” ўрнига “Тушунарли Қуръон” деб таржима қилинса ҳам бўлади. Чунки, “араб” калимаси аслида тушунарли, фасоҳатли, очиқ-ойдин каби маъноларни ҳам билдиради. Араб халқларининг тиллари ўша даврда тушунарли ва аниқ бўлгани учун улар бу номни олган бўлиши керак (Мақойис). Қуръон араб тилида туширилди деганининг яна бир ҳикмати, инсон тилида туширилди дегани бўлади. Араб тили ҳам худди бошқа тиллар каби инсон тилидир, инсонлар гаплашадиган тилдир.
[5] Араб тилида закот калимасининг асл маъноларидан бири, Аллоҳнинг баракаси туфайли бир нарсани ортишидир. Мол-давлатидан мискин-бечораларга инфоқ-эҳсон қилган одамнинг мол-давлати Аллоҳнинг баракаси ила яна-да ортгани ва мол-давлатидаги камбағалларнинг ҳаққи чиқиб кетиб поклангани сабабли, эҳсон ва садақа беришга ҳам закот деб ном берилган. Яна бир маъноси, маънан покланишдир. Инсон ўзини ҳам моддий ҳамда маънавий ёмонликлардан пок сақлаб юриши сабабли, дунёда ҳам охиратда ҳам мақталиб юришга сазовор бўлади. Бунинг учун у бу йўлдаги керакли ишларни амалга ошириши керак бўлади (Муфрадот). Қуйидаги оятлар шунда далолат қилади: (Нисо 4/49, Тавба 9/103, Марям 19/13, 19, Аъла 87/14, Шамс 91/9). Нафсни поклаш “Аллоҳдан бошқа илоҳ йўқ” деб, ўзини ширк ифлослигидан қутқаришдир (Тафсир ар-Розий). Бундан ташқари, мол-давлатдан ажратиб бериладиган закот амали Мадина даврида фарз бўлгани, бу оят мушрик ва кофирлар ҳақида экани оятдаги закот калимаси нафсни ширк ва куфрдан поклаш ҳақида эканига далолат қилади. Бу ҳақида қўшимча маълумот учун Тобарий тафсирига қаранг.
[6] Ернинг ичидаги нарсалар, устидаги жонзотлар ва инсонлар бемалол юра олиши, турган жойларидан қўзғалиб кетмаслиги учун, ерда тепадан ичига тортиб турадиган кучли босимлар пайдо қилган (Наҳл 16/15, Анбиё 21/31). Ер силкиниб кетмаслиги учун, пастдан юқорига ўсиб чиқадиган тоғлар ҳам пайдо қилинган (Мурсалат 77/27).
[7] Аллоҳ бир ишни содир бўлишига ҳукм қилса, унга “Бўл!” деса кифоя, ўша нарса ўз-ўзидан Аллоҳнинг илм ва қудрати ила содир бўла бошлайди. Бирон бир хатти-ҳаракатни кераги бўлмайди (Бақара 2/117, Оли Имрон 3/47, Марям 19/35, Ғофир 40/68).
[8] Аллоҳнинг душманлари асосан шулардан иборат: Аллоҳга, фаришталарга, элчи-пайғамбарларга ишонмаган кофирлар (Бақара 2/98), Ислом ва мусулмонларга қарши жанг очган золимлар (Анфол 8/60), Аллоҳга шерик қўшадиган мушриклар (Тавба 9/114), Фиръавн ва унга эргашганлар (Тоҳа 20/39), Қуръонга қарши чиққанлар (Фуссилат 41/26-28), Муҳаммад алайҳиссаломга ва мўминларга душманлик қилган ва ҳақни тан олмаган золимлар (Мумтаҳана 60/1), иккиюзламачи-мунофиқлар (Мунафиқун 63/14).
[9] Инсон қулоғи билан эшитган, кўзи билан кўрган ва қалби билан тушунган (ёмон нарсасидан) жавобгарликка тортилади (Исро 17/36). Туҳматчи ва бўҳтончиларнинг тиллари, қўл ва оёқлари кун келиб гувоҳлик беради (Нур 24/24). Қиёматда баъзи кофирларга гапиришга изн берилмайди. Уларнинг қўл-оёқлари гувоҳлик беради (Ясин 36/65).
[10] Бу оятда билдирилгани каби, кофир ва золимларга қиёмат куни узр айтишга ҳам изн берилмайди, розилик тилашига ҳам изн берилмайди (Наҳл 16/84, Рум 30/57). Улар энди жаҳаннам азобидан чиқарилмайди, розилик талаблари инобатга олинмайди (Жосия 45/35).
[11] Аллоҳнинг зикридан юз ўгирганларга шайтон яқин дўст бўлиб қолади. Ҳатто, ҳар тарафдан ўраб олади (Зухруф 43/32). Шайтон Аллоҳ ва Расулига ишонмайдиган кишиларнинг энг яқин дўстига айланади (Аъроф 7/27). Гуноҳга муккасидан кетган ва туҳматчиларни шайтон кўпроқ васваса қилади (Шуаро 26/221-223).
[12] Маълумки, Қуръони Карим жуда мўжизакор ва таъсирли китоб. Унинг самимий ҳолатда эшитган ва уни тушунган одам, бу албатта илоҳий китоб эканини англаб етади ва Аллоҳга – Унинг ҳукмига таслим бўлади. Шунинг сабабли, мусулмонларнинг сони кўпайиб тараққий этмаслиги, Ислом ривожланмаслиги, Ислом ва мусулмонлардан кофирлар устун келиши учун, кофирлар нафақат бошқаларни, балки бир-бирига ҳам Қуръонни эшитмасликка буюрар эди. Қуръон ўқилаётганида уни эшиттирмасликка, эшитилса ҳам тушунилмасликка ҳаракат қилишар эди. Кофирлар бу ишлари билан гўёки Аллоҳнинг нурини оғизлари билан сўндирмоқчи бўлишар эди (Тавба 9/23, Софф 61/8). Баъзи кофир кимсалар эса, Қуръон тиловатига қарши чиқиб, қориларга очиқчасига ташланиб қолишига ҳам оз қолади (Ҳаж 22/72). Исломнинг она манба китоби Қуръондир. Қуръон мусулмонларнинг тилидан, дилидан, зеҳнидан ва ҳаётидан қанчалик узайган сари, инсониятдан Ислом шунчалик узоқлашиб кетади. Қуръонга хизмат қилиш – Аллоҳ йўлидаги фидокорликнинг энг улуғ ва шарафли ишларидан биридир. Аллоҳ бизга ҳам шундай хизмат насиб қилсин.
[13] Ўхшаш оятлар: Аъроф 7/38-39, Аҳзоб 33/67-68 Сод 38/61.
[14] Наҳл 16/31-32.
[15] Даъват иши энг шарафли ишдир. Инсонларни яхшиликка буюриб, ёмонликлардан қайтаришда илм ёки ҳужжат керак эмас. лекин, Аллоҳга чақирганда ҳужжат-далил асосида чақиш керак. Пайғамбар алайҳиссаломнинг ва ёнидаги мўминларнинг даъват услуби мана шундай бўлган (Юсуф 12/108). Аллоҳнинг йўлига даъват қилишда албатта ҳикмат билан, чиройли ваъз-насиҳат билан чақириш керак. Аллоҳ шунга буюрган (Наҳл 16/125). Пайғамбар алайҳиссаломнинг ибратли сифатларидан бири, даъват қилувчи эканидир (Аҳзоб 33/45-46). Пайғамбар йўлида юраман деганлар, унинг даъват йўлига ҳам эргашишлари керак, инсонларни Аллоҳнинг йўлига даъват қилиши керак.
[16] Муъминун 23/96, Қасос 28/54.
[17] Бундан олдинги оят ҳам, бу оятнинг мазмуни ҳам сажда ҳақида бўлгани учун, тасбеҳ сўзига сажда деб маъно берса ҳам бўлади. Буни маъноси Раъд 13/15, Наҳл 16/49, Ҳаж 22/18 оятлар қўллаб қувватлайди. Яъни, барча нарсани яратган Аллоҳ баъзи бир инсонларнинг саждасига муҳтож эмас. Агар барчани ўзига мажбуран сажда қилдиришни хоҳласа, бунга албатта қодир эди. Лекин, инсонларни имтиҳон учун яратди. Инсонларнинг тоат-ибодатлари уларнинг ўзи учун, ўз фойдаси учун бўлади. Аллоҳ ҳеч нарсага муҳтож эмас.
[18] Бу оятни Ҳаж 22/5 ояти батафсил очиқлаб беради.
[19] Оятларга нисбатан қинғир иш деганда, маъноларини бошқа томонга буриш, Уни ва ундаги ҳукмларни ёлғонга чиқариш, унга ишонмаслик, оятларда келтирилган ҳақиқатдан йироқлашиш каби кўплаб салбий муносабатлар тушунилади (Суютий, Мотрудий, Ибн Касир, Саолибий, Ибн Атийя тафсирларига қаранг).
[20] “Азиз китоб” деганда, ҳурматли, шарафли, унга қарши чиққанларнинг унга кучи етмайдиган деган маъноларни англатади.
[21] Қуръонга ёлғон гаплар, бўҳтон уйдирмалар, сохта иборалар, кераксиз жумлалар киргизилмайди, бунга ҳеч кимни кучи етмайди. Агар Қуръон Аллоҳдан бошқасининг китоби бўлганида, унда кўплаб ихтилофлар бўларди (Нисо 4/82). Қуръонни Аллоҳнинг Ўзи муҳофаза қилиб қолади (Ҳижр 15/9).
[22] Олдидан ҳам ортидан ҳам дегани, ҳеч бир жиҳатдан дегани.
[23] Ажам – араб бўлмаган миллатларга айтилади. Аъжам – хоҳ араб бўлсин, хоҳ бошқа миллатга мансуб бўлсин, фасоҳат билан гапира олмайдиган кишиларга айтилади (Саолиб Тафсири, Муфрадот сўзлиги). Ўхшаш оят: Шуаро 26/198-199.
[24] Қуръон қалбдаги барча маънавий касалликларга шифодир (Юнус 10/57).
[25] Исро 17/46-47.
[26] Қуръонга ишонмаган кимсалар, унга самимий қулоқ солмагани учун, уларнинг бу ишлари ҳақиқатни кўришдан кўр бўлишгача олиб келади. Улар асл ҳақиқатни кўролмай қоладилар. Ундай инсонларни Аллоҳ таоло кўзлари кўрса ҳам “кўрлар” деди, тиллари бурро ҳам “соқовлар” деди, қулоқлари эшитса ҳам “карлар” деди (Бақара 2/18, 171). Чунки, илоҳий китобга ишонмагани, самимий эшитмагани, ўқимагани, тафаккур ва тадаббур қилмагани,, ундаги маънолар ҳақида ўйланмагани, ҳақ билан ботилни ажратишга уринмагани учун, уларни ҳайвонларга ўхшатган (Аъроф 7/179, Фурқон 25/44).
[27] Ҳуд 11/110.
[28] Ҳар кимнинг қилмиши ўзи учун. Ким нима қилса ўзига қилади. биров учун биров жавобгарликка тортилмайди. Бу дунёга ҳар ким имтиҳон учун келган. Мангу ва абадий ҳаётда ҳар ким ўзини қандай яшашга ҳақли эканини ўз танлови ва қилмиши билан дунёда яшаб кўриб, ўзини билиб олгани яратилади. Аллоҳ бандаларини мана шундай имтиҳон қилади. бу ҳақидаги ўхшаш оятлар: Бақара 2/ 2/134, 141, 272, 286, Анъом 6/52, 164, Исро 17/13-15, Луқмон 31/33, Фотир 35/18, Зумар 39/7.
[30] Аъроф 7/37.
[31] Баъзилар бу оят Утба ибн Рабийъа ҳақида тушган деса, бошқалар Валид ибн Муғийра ҳақида тушган дейди. Мусулмон инсон мана шу 49-50 оятларда келтирилган салбий сифатлардан сақланиши керак. Аллоҳдан умидини узмаслиги, қиёматга бўлган ишончини сусайтирмаслиги керак.
[32] Қуръондаги “ароайтум” ибораси, “айта оласизми?”, “Кўрдингизми?”, “Ўйлаб кўрсангиз-чи!”, “айтинг-чи”, “нима деб ўйлайсиз?”, каби маъноларда келади. Бундай ибора Қуръонда кўплик шаклида 14 ерда келади.
[33] Оятдаги “офоқи” калимасидан ҳам уфқлар ҳамда ён-атрофлари деган маъно чиқади. Агар уфрқлар деган маънони олсак, келажакда инсоният фалакиёт илмини ўрганиши оқибатида, фалакиётга оид Қуръондаги маълумотларнинг барчаси ҳақ эканини илмий асос билан ўрганишади. Натижада, бу Қуръон ягона яратувчининг китоби экани очиқча маълум бўлади деган ма;но чиқади. Агар “ён-атфор” деган маънони олсак, Макканинг атрофидаги турли шаҳар-қишлоқларнинг Ислом ва мусулмнлар тарафидан фатҳ этилиши, Аллоҳнинг дини олий бўлиши натижасида, Қуръонга башорат берилган хушхабарлар амалга ошиши натижасида, Қуръон ва ундаги маълумотлар ҳақ экани аён бўлади, деган маъно чиқади. Бу иборанинг учинчи таъвили: Ўтмишдаги ҳалок бўлган қабилаларнинг Қуръондаги хабарлари яқин замонларда тарихшунос олимларва археологиклар тарафидан кашф қилинганида, улар ҳақидаги маълумотлар Қуръонда келганини кўрган олимлар ва уларга ишонган инсонлар, бу китоб ҳақиқий илоҳий китоб эканини аниқ факт орқали ўрганишади дегани бўлади. Қуръоннинг мўжизакор, қисқа бир ибора билан кўплаб маъноларга эга бўлиши мана шу ибора билан ҳам ўз тасдиқини топган. Чунки, ҳоозирга келиб юқоридаги абрча ҳолатлар бирин-кетин ўртага чиқмоқда. Оятдаги иккинчи ибора “ўзларидаги оят-белгиларимизни” ҳам бор. унинг тафсирий мазмуни шуки: инсон она қорнида қандай шаклланиши, сперма қачон гўшт бўлиши, кейин унга суяк қопланиши, қачон руҳ кириши ва шу каби барча маълумотлар Қуръонда келтирилган. Бу маълумотлар эндиги асрларда олимлар томонидан ўрганилмоқда. бу ма;ълумотар Қуръондаги маълумотлар билан юзда-юз тўъғри келмоқда. шу сабабли ҳам кўпчилик етук тиббиёт ва медитсина олимлаари Қуръондаги мўжизавий маълумотларни кўриб Исломга кириб келмоқда.
