Ғофир сураси[1]
بسم الله الرحمن الرحيم
Яхшилиги чексиз, эзгулик ва неъмат улашувчи – Аллоҳ номи билан.
40:1
حم {1}
Ҳа! Мим!
40:2
تَنزِيلُ الْكِتَابِ مِنَ اللَّهِ الْعَزِيزِ الْعَلِيمِ {2}
Бу китоб ўз ишида ғолиб ва ҳамма нарсани билувчи – Аллоҳ тарафидан туширилган.
40:3
غَافِرِ الذَّنبِ وَقَابِلِ التَّوْبِ شَدِيدِ الْعِقَابِ ذِي الطَّوْلِ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ إِلَيْهِ الْمَصِيرُ {3}
Гуноҳни кечирувчи, тавбани қабул қилувчи, азоб-уқубати қаттиқ, олийжаноблиги ўта улуғдир. Қуллик қилинишга ҳақли фақат Унинг Ўзидир. Қайтиш Унгадир.
40:4
مَا يُجَادِلُ فِي آيَاتِ اللَّهِ إِلَّا الَّذِينَ كَفَرُوا فَلَا يَغْرُرْكَ تَقَلُّبُهُمْ فِي الْبِلَادِ {4}
Оятларимиз ҳақида фақатгина (унга ишонмай) кофирлик қилганлар тортишади. Уларнинг юртма-юрт кезишлари сени алдаб қўймасин.
40:5
كَذَّبَتْ قَبْلَهُمْ قَوْمُ نُوحٍ وَالْأَحْزَابُ مِن بَعْدِهِمْ وَهَمَّتْ كُلُّ أُمَّةٍ بِرَسُولِهِمْ لِيَأْخُذُوهُ وَجَادَلُوا بِالْبَاطِلِ لِيُدْحِضُوا بِهِ الْحَقَّ فَأَخَذْتُهُمْ فَكَيْفَ كَانَ عِقَابِ {5}
Улардан олдинги Нуҳ қавми ҳам, улардан кейинги жамоалар ҳам (пайғамбарларини) ёлғончига чиқарган. Ҳар бир уммат ўзига юборилган элчини ушлашга қасд қилган[2] ва ҳақни йўқотиш учун ботил йўл воситасида ҳаракат қилган. Кейин, уларни жазога тутдим. Менинг азоб-у уқубатим қандай экан?!
40:6
وَكَذَلِكَ حَقَّتْ كَلِمَتُ رَبِّكَ عَلَى الَّذِينَ كَفَرُوا أَنَّهُمْ أَصْحَابُ النَّارِ {6}
Яратган Эгангнинг кофирлик қилувчилар ҳақидаги “Улар жаҳаннам аҳлидир!” деган сўзи мана шу шаклда амалга ошди[3].
40:7
الَّذِينَ يَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَمَنْ حَوْلَهُ يُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَيُؤْمِنُونَ بِهِ وَيَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِينَ آمَنُوا رَبَّنَا وَسِعْتَ كُلَّ شَيْءٍ رَّحْمَةً وَعِلْمًا فَاغْفِرْ لِلَّذِينَ تَابُوا وَاتَّبَعُوا سَبِيلَكَ وَقِهِمْ عَذَابَ الْجَحِيمِ {7}
Аршни кўтариб турадиганлар ва унинг атрофидаги фаришталар[4] яратган Эгасини олқишлаб улуғлайди, Унга ишонади ва мўминларни кечирилишини сўраб шундай дейди: “Эй яратган Эгамиз! Раҳматинг ва илминг ила ҳар нарсани қамраб олгансан. Тавба қилиб, Сенинг йўлингга эргашганларни кечир, уларни жаҳаннам азобидан сақла!
40:8
رَبَّنَا وَأَدْخِلْهُمْ جَنَّاتِ عَدْنٍ الَّتِي وَعَدتَّهُم وَمَن صَلَحَ مِنْ آبَائِهِمْ وَأَزْوَاجِهِمْ وَذُرِّيَّاتِهِمْ إِنَّكَ أَنتَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ
Эй яратган Эгамиз! Уларни ҳам, ота-оналари, эр-хотинлари ва зурриётларидан муносиб бўлганларни ҳам Ўзинг ваъда қилган Адн жаннатларига киргиз. Албатта, Сен Ўз ишингда ғолибсан, тўғри қарор берувчисан.
40:9
وَقِهِمُ السَّيِّئَاتِ وَمَن تَقِ السَّيِّئَاتِ يَوْمَئِذٍ فَقَدْ رَحِمْتَهُ وَذَلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ {9}
Уларни ёмонликлардан сақла. Ўша (маҳшар) куни кимни ёмонликлардан сақлаб қолсанг, унга яхшилик қилган бўласан. Мана шу буюк нажотдир.”
40:10
إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا يُنَادَوْنَ لَمَقْتُ اللَّهِ أَكْبَرُ مِن مَّقْتِكُمْ أَنفُسَكُمْ إِذْ تُدْعَوْنَ إِلَى الْإِيمَانِ فَتَكْفُرُونَ {10}
Албатта, кофирлик қилганларга шундай нидо қилинади: “Аллоҳнинг қаҳр-у ғазаби сизларнинг қаҳр-у ғазабингиздан каттароқдир. Зеро, ўшанда имонга чақирилганингизда кофирлик қилгансиз.
40:11
قَالُوا رَبَّنَا أَمَتَّنَا اثْنَتَيْنِ وَأَحْيَيْتَنَا اثْنَتَيْنِ فَاعْتَرَفْنَا بِذُنُوبِنَا فَهَلْ إِلَى خُرُوجٍ مِّن سَبِيلٍ {11}
Улар шундай дейди: “Эй яратган Эгамиз! Бизни икки марта ўлдирдинг[5], икки марта ҳаёт бердинг. Гуноҳларимизга иқрор бўлдик. Энди, чиқишга бирон бир йўл борми?”
40:12
ذَلِكُم بِأَنَّهُ إِذَا دُعِيَ اللَّهُ وَحْدَهُ كَفَرْتُمْ وَإِن يُشْرَكْ بِهِ تُؤْمِنُوا فَالْحُكْمُ لِلَّهِ الْعَلِيِّ الْكَبِيرِ {12}
(Уларга шундай дейилади:) “Бу аҳволга тушишингизга сабаб, ёлғиз Аллоҳга чақирилганида кофирлик қилгансизлар, агар Унга шерик қўшилса, ишонгансиз[6]. Энди, ҳукм улуғ ва буюк Аллоҳникидир.”
40:13
هُوَ الَّذِي يُرِيكُمْ آيَاتِهِ وَيُنَزِّلُ لَكُم مِّنَ السَّمَاء رِزْقًا وَمَا يَتَذَكَّرُ إِلَّا مَن يُنِيبُ {13}
Сизларга оят-далилларини кўрсатиб қўяётган ва сизларга осмондан ризқ бераётган Удир[7]. (Аллоҳга) йўналган кишидан бошқаси насиҳат олмайди[8].
40:14
فَادْعُوا اللَّهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ وَلَوْ كَرِهَ الْكَافِرُونَ {14}
Шундай экан, динига ҳеч нарса қўшмаган ҳолда ёлғиз Аллоҳга дуо қилинглар. кофирлик қилувчилар ёқтирмаса ёқтирмасин!
40:15
رَفِيعُ الدَّرَجَاتِ ذُو الْعَرْشِ يُلْقِي الرُّوحَ مِنْ أَمْرِهِ عَلَى مَن يَشَاء مِنْ عِبَادِهِ لِيُنذِرَ يَوْمَ التَّلَاقِ {15}
(Аллоҳ) даражаларни кўтарувчидир, арш (бошқарув маркази) эгасидир. Мулоқот кунидан огоҳлантирсин деб, буйруғи асосида, Ўзи муносиб билган бандасига руҳ[9] (Қуръон) беряпти[10].
40:16
يَوْمَ هُم بَارِزُونَ لَا يَخْفَى عَلَى اللَّهِ مِنْهُمْ شَيْءٌ لِّمَنِ الْمُلْكُ الْيَوْمَ لِلَّهِ الْوَاحِدِ الْقَهَّارِ {16}
Кун келиб рўбарў бўладилар. Улардан ҳеч нарса Аллоҳга махфий қолмайди. “Бугун ҳукмронлик кимга тегишли?” “Якка-ю ягона, қарши чиқиб бўлмас кучга эга бўлган Аллоҳга тегишли!”
40:17
الْيَوْمَ تُجْزَى كُلُّ نَفْسٍ بِمَا كَسَبَتْ لَا ظُلْمَ الْيَوْمَ إِنَّ اللَّهَ سَرِيعُ الْحِسَابِ {17}
Ўша кунда ҳар кимга ўз қилмишининг жазо ва мукофоти берилади. У кунда ҳақсизлик бўлмайди. Албатта, Аллоҳ тез ҳисоб қилади.
40:18
وَأَنذِرْهُمْ يَوْمَ الْآزِفَةِ إِذِ الْقُلُوبُ لَدَى الْحَنَاجِرِ كَاظِمِينَ مَا لِلظَّالِمِينَ مِنْ حَمِيمٍ وَلَا شَفِيعٍ يُطَاعُ {18}
Яқинлашиб келаётган кундан[11] уларни огоҳлантир. Ўшанда юраклари ҳалқумига тиқилиб, ютиниб қоладилар. Золимларга (қиёматда) ҳеч қандай жонажон дўст ҳам, сўзи ўтадиган оқловчи ҳам бўлмайди.
40:19
يَعْلَمُ خَائِنَةَ الْأَعْيُنِ وَمَا تُخْفِي الصُّدُورُ {19}
У кўзларнинг (боқишдаги) хиёнатини ҳам билади, диллар яширган нарсаларни ҳам билади[12].
40:20
وَاللَّهُ يَقْضِي بِالْحَقِّ وَالَّذِينَ يَدْعُونَ مِن دُونِهِ لَا يَقْضُونَ بِشَيْءٍ إِنَّ اللَّهَ هُوَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ {20}
Аллоҳ ҳақ-адолат ила ҳукм[13] қилади. Аллоҳ ила ораларига қўйиб дуо қилаётганлари ҳеч нарсага ҳукм қилолмайди. Албатта, Аллоҳ доим эшитади, билади.
40:21
أَوَ لَمْ يَسِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَيَنظُرُوا كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الَّذِينَ كَانُوا مِن قَبْلِهِمْ كَانُوا هُمْ أَشَدَّ مِنْهُمْ قُوَّةً وَآثَارًا فِي الْأَرْضِ فَأَخَذَهُمُ اللَّهُ بِذُنُوبِهِمْ وَمَا كَانَ لَهُم مِّنَ اللَّهِ مِن وَاقٍ {21}
Ўзларидан аввалгиларнинг оқибати қандай бўлганини кўриш учун, наҳот ер юзида сайр қилмаган бўлсалар?! Улар булардан куч-қувватда ҳам, ер юзида из қолдиришда ҳам кучли бўлишган. Шундай бўлса-да, гуноҳлари сабабли Аллоҳ уларни жазога тутди. Уларни Аллоҳ (азоби)дан сақлаб қоладиган ҳеч ким бўлмаган.
40:22
ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ كَانَت تَّأْتِيهِمْ رُسُلُهُم بِالْبَيِّنَاتِ فَكَفَرُوا فَأَخَذَهُمُ اللَّهُ إِنَّهُ قَوِيٌّ شَدِيدُ الْعِقَابِ {22}
Чунки, уларга ўзларига юборилган элчилар аниқ-равшан далиллар (мўжизалар) келтирган. Улар эса кофирлик қилган. Шунда, Аллоҳ уларни жазога тутган. Албатта, Аллоҳ кучлидир, азоб-уқубати қаттиқдир.
40:23
وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا مُوسَى بِآيَاتِنَا وَسُلْطَانٍ مُّبِينٍ {23}
Шубҳасизки, Мусони оятларимиз ва аниқ ҳужжат билан юборганмиз.
40:24
إِلَى فِرْعَوْنَ وَهَامَانَ وَقَارُونَ فَقَالُوا سَاحِرٌ كَذَّابٌ {24}
Фиръавн, Ҳомон ва Қорунга юборганмиз. Улар: “Мусо сеҳргардир, жуда ёлғончидир” дейишган.
40:25
فَلَمَّا جَاءهُم بِالْحَقِّ مِنْ عِندِنَا قَالُوا اقْتُلُوا أَبْنَاء الَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ وَاسْتَحْيُوا نِسَاءهُمْ وَمَا كَيْدُ الْكَافِرِينَ إِلَّا فِي ضَلَالٍ {25}
Мусо уларга Биз тарафимиздан ҳақни келтирган вақтда, улар: “Мусо билан бирга имон келтирганларнинг ўғилларини ўлдириб, қизларини тирик қолдиринглар” деган. Бироқ, кофирлик қилувчиларнинг режаси янглиштир.
40:26
وَقَالَ فِرْعَوْنُ ذَرُونِي أَقْتُلْ مُوسَى وَلْيَدْعُ رَبَّهُ إِنِّي أَخَافُ أَن يُبَدِّلَ دِينَكُمْ أَوْ أَن يُظْهِرَ فِي الْأَرْضِ الْفَسَادَ{26}
Фиръавн шундай деди: “Мени тек қўйинглар, Мусони ўлдирай[14], у ҳам Раббига дуо қилсин! Чунки, у сизларни динингизни ўзгартириб юборишидан ёки бу юртда бузғунчилик чиқаришидан қўрқаман.”
40:27
وَقَالَ مُوسَى إِنِّي عُذْتُ بِرَبِّي وَرَبِّكُم مِّن كُلِّ مُتَكَبِّرٍ لَّا يُؤْمِنُ بِيَوْمِ الْحِسَابِ {27}
Мусо шундай деди: “Ҳисоб-китоб кунига ишонмайдиган ҳар бир мутакаббирдан менинг ҳам яратган Эгам, сизларнинг ҳам яратган Эгангиз (Аллоҳга) сиғиндим.”
40:28
وَقَالَ رَجُلٌ مُّؤْمِنٌ مِّنْ آلِ فِرْعَوْنَ يَكْتُمُ إِيمَانَهُ أَتَقْتُلُونَ رَجُلًا أَن يَقُولَ رَبِّيَ اللَّهُ وَقَدْ جَاءكُم بِالْبَيِّنَاتِ مِن رَّبِّكُمْ إِن يَكُ كَاذِبًا فَعَلَيْهِ كَذِبُهُ وَإِن يَكُ صَادِقًا يُصِبْكُم بَعْضُ الَّذِي يَعِدُكُمْ إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي مَنْ هُوَ مُسْرِفٌ كَذَّابٌ{28}
Фиръавн оиласига мансуб, имонини яшириб келаётган бир киши шундай деди: “Эй Фиръавн, сен бир кишини, “Раббим Аллоҳдир” дегани учун ўлдириб юборасанми? Ахир, у яратган Эгангиздан сизларга аниқ-равшан далиллар (мўжизалар) билан келди-ку! Агар ёлғончи бўлса, ёлғони ўз зиёнига. Агар ростгўй бўлса, у таҳдид қилаётган баъзи азоблар сизларга етиб қолади. Албатта, ҳаддан ошувчи ва ёлғончиларни Аллоҳ йўлга солмайди.
40:29
يَا قَوْمِ لَكُمُ الْمُلْكُ الْيَوْمَ ظَاهِرِينَ فِي الْأَرْضِ فَمَن يَنصُرُنَا مِن بَأْسِ اللَّهِ إِنْ جَاءنَا قَالَ فِرْعَوْنُ مَا أُرِيكُمْ إِلَّا مَا أَرَى وَمَا أَهْدِيكُمْ إِلَّا سَبِيلَ الرَّشَادِ {29}
Эй қавмим, бугун ҳукмронлик сизларда, бу ерда сизлар ғолиб ҳолдасиз. Агар бизга Аллоҳдан бало келиб қолса, бизга ким ёрдам беради?” Фиръавн айтдики: “Мен сизларга фақат ўз раъйимни (фикримни) кўрсатяпман. Сизларни тўғри йўлдан бошқасига бошламайман.”
40:30
وَقَالَ الَّذِي آمَنَ يَا قَوْمِ إِنِّي أَخَافُ عَلَيْكُم مِّثْلَ يَوْمِ الْأَحْزَابِ {30}
Аллоҳга ишонган киши шундай деди: “Эй қавмим, сизларга худди ўтмишдаги жамоаларнинг куни (келиб қолишидан) қўрқаман.
40:31
مِثْلَ دَأْبِ قَوْمِ نُوحٍ وَعَادٍ وَثَمُودَ وَالَّذِينَ مِن بَعْدِهِمْ وَمَا اللَّهُ يُرِيدُ ظُلْمًا لِّلْعِبَادِ {31}
Худди Нуҳ, Од, Самуд ва улардан кейинги жамоаларнинг аҳволига (тушиб қолишингиздан қўрқаман). Аллоҳ бандаларига ҳақсизлик хоҳламайди.
40:32
وَيَا قَوْمِ إِنِّي أَخَافُ عَلَيْكُمْ يَوْمَ التَّنَادِ {32}
Эй қавмим, сизларга бақир-чақир куни[15] (келиб қолишидан) қўрқаман.
40:33
يَوْمَ تُوَلُّونَ مُدْبِرِينَ مَا لَكُم مِّنَ اللَّهِ مِنْ عَاصِمٍ وَمَن يُضْلِلِ اللَّهُ فَمَا لَهُ مِنْ هَادٍ {33}
У куни ортга қараб қочиб қоласизлар. Сизларни Аллоҳ (азоби)дан қутқарувчи ҳеч ким бўлмайди. Кимни Аллоҳ адаштирса, уни йўлга солувчи ҳеч ким бўлмайди.”
40:34
وَلَقَدْ جَاءكُمْ يُوسُفُ مِن قَبْلُ بِالْبَيِّنَاتِ فَمَا زِلْتُمْ فِي شَكٍّ مِّمَّا جَاءكُم بِهِ حَتَّى إِذَا هَلَكَ قُلْتُمْ لَن يَبْعَثَ اللَّهُ مِن بَعْدِهِ سُولًا كَذَلِكَ يُضِلُّ اللَّهُ مَنْ هُوَ مُسْرِفٌ مُّرْتَابٌ {34}
Шубҳасизки, илгари Юсуф ҳам сизларга аниқ-равшан далиллар билан келган. У келтирган нарсадан шубҳаланиб туравергансиз. У вафот этганида эса: “Аллоҳ ундан кейин асло элчи юбормайди” дегансиз. Ҳаддан ошувчи ва (очиқ-ойдин далилларга қарши) шубҳа қилаверадиган кишиларни Аллоҳ мана шу шаклда адаштириб қўяди.
40:35
الَّذِينَ يُجَادِلُونَ فِي آيَاتِ اللَّهِ بِغَيْرِ سُلْطَانٍ أَتَاهُمْ كَبُرَ مَقْتًا عِندَ اللَّهِ وَعِندَ الَّذِينَ آمَنُوا كَذَلِكَ يَطْبَعُ اللَّهُ عَلَى كُلِّ قَلْبِ مُتَكَبِّرٍ جَبَّارٍ {35}
Ўзларига ҳеч қандай далил-ҳужжат келмаса-да, Аллоҳнинг оятларини инкор қилиш ҳақида тортишадиганлар[16], Аллоҳ наздида ҳам, мўминлар наздида ҳам қаттиқ ғазаб келтириб чиқаради[17]. Ҳар бир катта кетувчи ва зўравон қалбни Аллоҳ мана шу шаклда муҳрлаб қўяди.
40:36
وَقَالَ فِرْعَوْنُ يَا هَامَانُ ابْنِ لِي صَرْحًا لَّعَلِّي أَبْلُغُ الْأَسْبَابَ {36}
Фиръавн айтдики: “Эй Ҳомон, менга баланд бир минора[18] қур, балки
йўлларга ета оларман.
40:37
أَسْبَابَ السَّمَاوَاتِ فَأَطَّلِعَ إِلَى إِلَهِ مُوسَى وَإِنِّي لَأَظُنُّهُ كَاذِبًا وَكَذَلِكَ زُيِّنَ لِفِرْعَوْنَ سُوءُ عَمَلِهِ وَصُدَّ عَنِ السَّبِيلِ وَمَا كَيْدُ فِرْعَوْنَ إِلَّا فِي تَبَابٍ {37}
Осмонлардаги йўлларга (ета оларман). Шунда ўзим Мусонинг илоҳини кўраман. Албатта, мен уни ёлғончи деб биламан.” Фиръавннинг ёмон иши ўзига мана шундай чиройли кўрсатиб қўйилди, йўлдан тўсилди. Фиръавннинг режаси фақат ҳалокатдадир.
40:38
وَقَالَ الَّذِي آمَنَ يَا قَوْمِ اتَّبِعُونِ أَهْدِكُمْ سَبِيلَ الرَّشَادِ {38}
Аллоҳга ишонган киши шундай деди: “Эй қавмим, менга эргашинг, сизларни тўғри йўлга бошлайман.
40:39
يَا قَوْمِ إِنَّمَا هَذِهِ الْحَيَاةُ الدُّنْيَا مَتَاعٌ وَإِنَّ الْآخِرَةَ هِيَ دَارُ الْقَرَارِ {39}
Эй қавмим, бу дунё ҳаёти ўткинчи баҳрамандлик, холос. Охират эса, асл мангулик диёрдир.
40:40
مَنْ عَمِلَ سَيِّئَةً فَلَا يُجْزَى إِلَّا مِثْلَهَا وَمَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِّن ذَكَرٍ أَوْ أُنثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَأُوْلَئِكَ يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ يُرْزَقُونَ فِيهَا بِغَيْرِ حِسَابٍ {40}
Ким (дунёда) битта ёмонлик қилса, (охиратда) унга айнан баробарича жазо берилади[19]. Эркак ёки аёл эканидан қатъий назар, кимки мўмин бўлган ҳолда яхшиликни амалга оширса, ана шулар жаннатга кирадилар. У ерда уларга беҳисоб ризқ берилади.
40:41
وَيَا قَوْمِ مَا لِي أَدْعُوكُمْ إِلَى النَّجَاةِ وَتَدْعُونَنِي إِلَى النَّارِ{41}
Эй қавмим, не сабабки, мен сизларни нажотга чақирсам-у, сизлар мени оташга чорлайсиз.
40:42
تَدْعُونَنِي لِأَكْفُرَ بِاللَّهِ وَأُشْرِكَ بِهِ مَا لَيْسَ لِي بِهِ عِلْمٌ وَأَنَا أَدْعُوكُمْ إِلَى الْعَزِيزِ الْغَفَّارِ {42}
Сизлар мени Аллоҳни тан олмасликка ва у ҳақида менда ҳеч қандай маълумот йўқ нарсани Аллоҳга шерик қилишимга чорлаяпсизлар. Мен эса, сизларни ўз ишида ғолиб ва жуда кечиримли зот – Аллоҳга чорлаяпман.
40:43
لَا جَرَمَ أَنَّمَا تَدْعُونَنِي إِلَيْهِ لَيْسَ لَهُ دَعْوَةٌ فِي الدُّنْيَا وَلَا فِي الْآخِرَةِ وَأَنَّ مَرَدَّنَا إِلَى اللَّهِ وَأَنَّ الْمُسْرِفِينَ هُمْ أَصْحَابُ النَّارِ {43}
Шубҳа йўқки, сизлар мени чорлаётган нарса, дунёда ҳам охиратда ҳам даъватга лойиқ бир тарафи йўқдир. Албатта, қайтишимиз Аллоҳга бўлади. Ҳақиқатда, ҳаддан ошувчилар жаҳаннам аҳлидир.
40:44
فَسَتَذْكُرُونَ مَا أَقُولُ لَكُمْ وَأُفَوِّضُ أَمْرِي إِلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بَصِيرٌ بِالْعِبَادِ {44}
Сизларга айтаётган гапларимни яқинда эслайсизлар. Мен ишимни Аллоҳга топширяпман. Албатта, Аллоҳ қулларини доим кўриб туради.”
40:45
فَوَقَاهُ اللَّهُ سَيِّئَاتِ مَا مَكَرُوا وَحَاقَ بِآلِ فِرْعَوْنَ سُوءُ الْعَذَابِ {45}
Охир-оқибат, улар тузган режаларнинг ёмонликларидан Аллоҳ уни қутқариб қолди. Фиръавн оиласини эса, ёмон азоб ўраб олди.
40:46
النَّارُ يُعْرَضُونَ عَلَيْهَا غُدُوًّا وَعَشِيًّا وَيَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ أَدْخِلُوا آلَ فِرْعَوْنَ أَشَدَّ الْعَذَابِ {46}
Уларга эртаю кеч оташ рўбарў қилинади[20]. Қиёмат содир бўлганида “Фиръавн хонадонини энг ёмон азобга киргизинглар” дейилади.
40:47
وَإِذْ يَتَحَاجُّونَ فِي النَّارِ فَيَقُولُ الضُّعَفَاء لِلَّذِينَ اسْتَكْبَرُوا إِنَّا كُنَّا لَكُمْ تَبَعًا فَهَلْ أَنتُم مُّغْنُونَ عَنَّا نَصِيبًا مِّنَ النَّارِ {47}
(Кофирлар) ўша азоб[21] ичра бир-бири билан талашиб-тортишаётиб, жафокаш-заифлар ўзини катта тутган (етакчи)ларга қараб: “Биз сизларга эргашган эдик. Энди, сизлар бизни жаҳаннамдаги[22] насибамиздан бир бўлагини даф қила оласизларми?” дейди.
40:48
قَالَ الَّذِينَ اسْتَكْبَرُوا إِنَّا كُلٌّ فِيهَا إِنَّ اللَّهَ قَدْ حَكَمَ بَيْنَ الْعِبَادِ {48}
Ўзини катта тутган (етакчи)лар: “Албатта барчамиз жаҳаннамдамиз. Аллоҳ бандалари ўртасида ҳукм қилиб бўлди” дейди.
40:49
وَقَالَ الَّذِينَ فِي النَّارِ لِخَزَنَةِ جَهَنَّمَ ادْعُوا رَبَّكُمْ يُخَفِّفْ عَنَّا يَوْمًا مِّنَ الْعَذَابِ {49}
Оташдагилар[23]жаҳаннам қўриқчиларига шундай дейди: “Яратган Эгангизга илтижо қилинглар, биздан бир кунга бўлса ҳам азобни енгиллатсин.”
40:50
قَالُوا أَوَلَمْ تَكُ تَأْتِيكُمْ رُسُلُكُم بِالْبَيِّنَاتِ قَالُوا بَلَى قَالُوا فَادْعُوا وَمَا دُعَاء الْكَافِرِينَ إِلَّا فِي ضَلَالٍ {50}
Жаҳаннам қўриқчилари: “Сизларга юборилган элчилар сизларга аниқ-равшан далиллар (ҳужжатлар) келтирмаганми?” дейди. Улар: “Ҳа, келган” дейди. Ундай бўлса, ўзинглар илтижо қилаверинглар”, дейди қўриқчилар. Ҳолбуки, кофирлик қилувчиларнинг илтижолари зоедир.
40:51
إِنَّا لَنَنصُرُ رُسُلَنَا وَالَّذِينَ آمَنُوا فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَيَوْمَ يَقُومُ الْأَشْهَادُ {51}
Албатта, Биз элчиларимизга ҳамда (Аллоҳ ва Расулига ишонган) мўминларга дунёда ҳам, гувоҳлар (гувоҳликка) турадиган кунда ҳам ёрдам берамиз[24].
40:52
يَوْمَ لَا يَنفَعُ الظَّالِمِينَ مَعْذِرَتُهُمْ وَلَهُمُ اللَّعْنَةُ وَلَهُمْ سُوءُ الدَّارِ {52}
У кунда узр сўрашлари золимларга фойда бермайди. Лаънат ҳам улар учун, ёмон диёр (жаҳаннам) ҳам улар учун.
40:53
وَلَقَدْ آتَيْنَا مُوسَى الْهُدَى وَأَوْرَثْنَا بَنِي إِسْرَائِيلَ الْكِتَابَ {53}
Шубҳасизки, Мусога қўлланма берганмиз. Исроил авлодини ўша китобга меросчи қилганмиз.
40:54
هُدًى وَذِكْرَى لِأُولِي الْأَلْبَابِ {54}
Ақлу виждони соф кишиларга қўлланма-раҳнамо ва насиҳат бўлсин деб (шундай қилганмиз).
40:55
فَاصْبِرْ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَاسْتَغْفِرْ لِذَنبِكَ وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ بِالْعَشِيِّ وَالْإِبْكَارِ {55}
Бардош қил – чида. Албатта, Аллоҳнинг ваъдаси ростдир. Гуноҳинг учун (Аллоҳдан) кечирим сўра. Кечаю кундуз Раббингни олқишлаб улуғла.
40:56
إِنَّ الَّذِينَ يُجَادِلُونَ فِي آيَاتِ اللَّهِ بِغَيْرِ سُلْطَانٍ أَتَاهُمْ إِن فِي صُدُورِهِمْ إِلَّا كِبْرٌ مَّا هُم بِبَالِغِيهِ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ {56}
Ўзларига бирон бир ҳужжат-далил келмаса-да, Аллоҳнинг оятларини инкор қилиш ҳақида тортишадиганларга келсак, уларнинг дилларида, ўзлари унга асло эриша олмайдиган каттазанглик ҳиссидан бошқа нарса йўқ. Аллоҳдан паноҳ сўра. Албатта, У доим эшитади, кўради.
40:57
لَخَلْقُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ أَكْبَرُ مِنْ خَلْقِ النَّاسِ وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ {57}
Осмонлар ва ерни яратиш инсонларни (қайта) яратишдан кўра каттароқдир[25]. Лекин, инсонларнинг кўпи билмаяпти.
40:58
وَمَا يَسْتَوِي الْأَعْمَى وَالْبَصِيرُ وَالَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَلَا الْمُسِيءُ قَلِيلًا مَّا تَتَذَكَّرُونَ {58}
Кўр билан басиратли инсон ҳам тенг бўлмайди, (Аллоҳ ва Расулига) ишониб яхши ишларни амалга оширган киши билан ёмонлик қилувчи – жиноятчи ҳам тенг бўлмайди[26]. Жуда ҳам кам насиҳат оляпсизлар.
40:59
إِنَّ السَّاعَةَ لَآتِيَةٌ لَّا رَيْبَ فِيهَا وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يُؤْمِنُونَ {59}
Қиёмат[27] аниқ келади, унда шубҳа йўқ. лекин, инсонларнинг кўпи ишонмаяпти.
40:60
وَقَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِي سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِينَ {60}
Яратган Эгангиз шундай деди: “Менга дуо қилинглар, қабул қиламан[28]. Менга ибодат қилишдан ўзини катта тутганлар, аниқ жаҳаннамга – камситилиб-хорланган ҳолда киради.”
40:61
اللَّهُ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ اللَّيْلَ لِتَسْكُنُوا فِيهِ وَالنَّهَارَ مُبْصِرًا إِنَّ اللَّهَ لَذُو فَضْلٍ عَلَى النَّاسِ وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَشْكُرُونَ {61}
Ором топишингиз учун Аллоҳ сизларга кечани пайдо қилиб берди, кундузни эса ёруғ қилиб берди. Албатта, Аллоҳ инсонларга нисбатан жуда олийжанобдир. Лекин, инсонларнинг кўпи ўз бурчини адо этмайди.
40:62
ذَلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمْ خَالِقُ كُلِّ شَيْءٍ لَّا إِلَهَ إِلَّا هُوَ فَأَنَّى تُؤْفَكُونَ {62}
Мана шу сиз билган Аллоҳ сизларнинг яратган Эгангиздир, ҳамма нарсани яратувчисидир, қуллик қилинишга ҳақли Ундан бошқа ҳеч ким йўқ. шундай экан, (ҳақдан) қаёққа оғиб кетяпсизлар?
40:63
كَذَلِكَ يُؤْفَكُ الَّذِينَ كَانُوا بِآيَاتِ اللَّهِ يَجْحَدُونَ {63}
Аллоҳнинг оятларини инкор қиладиганлар, (ҳақдан) мана шу шаклда оғиб кетиладилар.
40:64
اللَّهُ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ قَرَارًا وَالسَّمَاء بِنَاء وَصَوَّرَكُمْ فَأَحْسَنَ صُوَرَكُمْ وَرَزَقَكُم مِّنَ الطَّيِّبَاتِ ذَلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمْ فَتَبَارَكَ اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِينَ {64}
Аллоҳ сизларга заминни ерлашадиган жой, осмонни эса бино қилиб берди, сизларга шакл бериб, шаклингизни чиройли қилди, сизларга покиза нарсалардан ризқ қилиб берди. Мана шу сиз билган Аллоҳ сизларнинг яратган Эгангиздир. Борлиқларни яратган Эгаси бўлмиш Аллоҳнинг шаъни улуғдир.
40:65
هُوَ الْحَيُّ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ فَادْعُوهُ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ {65}
У доим тирикдир, қуллик қилинишга ҳақли Ундан бошқа ҳеч ким йўқ. Шундай экан, динига ҳеч нарса қўшмаган ҳолда Унга дуо қилинглар. борлиқларни яратган Эгаси Аллоҳга олқишу мақтовлар бўлсин!
40:66
قُلْ إِنِّي نُهِيتُ أَنْ أَعْبُدَ الَّذِينَ تَدْعُونَ مِن دُونِ اللَّهِ لَمَّا جَاءنِيَ الْبَيِّنَاتُ مِن رَّبِّي وَأُمِرْتُ أَنْ أُسْلِمَ لِرَبِّ الْعَالَمِينَ {66}
Айт: “Менга яратган Эгамдан аниқ-равшан оятлар келганида, сизларни Аллоҳни қўйиб дуо қилаётганларингизга ибодат қилишдан ман этилганман. Мен борлиқларнинг яратган Эгасига таслим[29] бўлишга буюрилганман.”
40:67
هُوَ الَّذِي خَلَقَكُم مِّن تُرَابٍ ثُمَّ مِن نُّطْفَةٍ ثُمَّ مِنْ عَلَقَةٍ ثُمَّ يُخْرِجُكُمْ طِفْلًا ثُمَّ لِتَبْلُغُوا أَشُدَّكُمْ ثُمَّ لِتَكُونُوا شُيُوخًا وَمِنكُم مَّن يُتَوَفَّى مِن قَبْلُ وَلِتَبْلُغُوا أَجَلًا مُّسَمًّى وَلَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ {67}
У сизларни (илк бошда) тупроқдан, кейин уруғлантирилган тухумдан, кейин ёпишқоқ қондан яратди. Кейин сизларни чақалоқ қилиб чиқарамиз, кейин сизларни вояга етишингиз учун (қўйиб берамиз), кейин қариликка етишингиз учун (қўйиб берамиз). Орангиздан кимлардир олдинроқ вафот эттирилади. Яна белгиланган ажалга етишингиз учун ҳам (қўйиб берамиз). Ақл ишлатарсизлар деб умид қилинади[30].
40:68
هُوَ الَّذِي يُحْيِي وَيُمِيتُ فَإِذَا قَضَى أَمْرًا فَإِنَّمَا يَقُولُ لَهُ كُن فَيَكُونُ {68}
Яшатадиган ҳам, ўлдирадиган ҳам Удир. Бир ишни бўлишига қарор берса, бўлиши учун фақат “Бўл!” дейди ва у пайдо бўлади.
40:69
أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ يُجَادِلُونَ فِي آيَاتِ اللَّهِ أَنَّى يُصْرَفُونَ {69}
Аллоҳнинг оятларини инкор қилиш ҳақида тортишаётганларни кўрмадингми? Улар (ҳақдан) қаёққа бурилиб кетяптилар?
40:70
الَّذِينَ كَذَّبُوا بِالْكِتَابِ وَبِمَا أَرْسَلْنَا بِهِ رُسُلَنَا فَسَوْفَ يَعْلَمُونَ {70}
Улар ушбу китобни ҳам, элчиларимиз билан бирга юборган китобларни ҳам ёлғонга чиқарди. Яқинда билиб олишади!
40:71
إِذِ الْأَغْلَالُ فِي أَعْنَاقِهِمْ وَالسَّلَاسِلُ يُسْحَبُونَ {71}
Ўшанда бўйинларида кишанлар ва занжирлар бўлиб, судраб бориладилар,
40:72
فِي الْحَمِيمِ ثُمَّ فِي النَّارِ يُسْجَرُونَ {72}
Қайноқ сувга (судраб бориладилар). Сўнгра, жаҳаннамда куйдириладилар.
40:73
ثُمَّ قِيلَ لَهُمْ أَيْنَ مَا كُنتُمْ تُشْرِكُونَ {73}
Сўнгра, уларга шундай дейилади: “Аллоҳга қўшган шерикларингиз қани қаерда?
40:74
مِن دُونِ اللَّهِ قَالُوا ضَلُّوا عَنَّا بَل لَّمْ نَكُن نَّدْعُو مِن قَبْلُ شَيْئًا كَذَلِكَ يُضِلُّ اللَّهُ الْكَافِرِينَ {74}
Аллоҳдан бошқа (шерикларингиз дейилади).” Улар эса: “Биздан йўқ бўлиб кетдилар. Аслида, биз илгари ҳеч нарсага илтижо қилмаганмиз”, дейишади. Кофирлик қилувчиларни Аллоҳ мана шундай адаштириб қўяди[31].
40:75
ذَلِكُم بِمَا كُنتُمْ تَفْرَحُونَ فِي الْأَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ وَبِمَا كُنتُمْ تَمْرَحُونَ {75}
“Бу ҳолга тушишингизга сабаб, ер юзида ноҳақлик ила шодланиб ва кеккайиб юришингиздир.
40:76
ادْخُلُوا أَبْوَابَ جَهَنَّمَ خَالِدِينَ فِيهَا فَبِئْسَ مَثْوَى الْمُتَكَبِّرِينَ {76}
Жаҳаннамни эшикларидан – унда мангу қоладиган бўлиб киринглар[32]. Катта кетувчи-мутакаббирларнинг қолар жойи қандай ёмон!” (дейилади.)
40:77
فَاصْبِرْ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ فَإِمَّا نُرِيَنَّكَ بَعْضَ الَّذِي نَعِدُهُمْ أَوْ نَتَوَفَّيَنَّكَ فَإِلَيْنَا يُرْجَعُونَ {77}
Сен сабр-бардош қил. Албатта, Аллоҳнинг ваъдаси ростдир. Уларга таҳдид қилаётган азобнинг бир қисмини сенга кўрсатсак ҳам, сени ундан олдин вафот эттирсак ҳам, улар Бизга қайтарилади[33].
40:78
وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلًا مِّن قَبْلِكَ مِنْهُم مَّن قَصَصْنَا عَلَيْكَ وَمِنْهُم مَّن لَّمْ نَقْصُصْ عَلَيْكَ وَمَا كَانَ لِرَسُولٍ أَنْ يَأْتِيَ بِآيَةٍ إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ فَإِذَا جَاء أَمْرُ اللَّهِ قُضِيَ بِالْحَقِّ وَخَسِرَ هُنَالِكَ الْمُبْطِلُونَ {78}
Шубҳасизки, сендан олдин ҳам элчилар юборганмиз. Улардан сенга қиссасини айтиб берганларимиз ҳам бор, сенга қиссасини айтиб бермаганларимиз ҳам бор[34]. Ҳеч бир элчи Аллоҳнинг изнисиз оят-мўжиза келтиролмайди. Аллоҳнинг (азоб ҳақидаги) амри келганида эса, ҳаққоний ҳукм қилинган бўлади ва ўшанда нотўғри ишлар билан машғул бўлганлар хонавайрон бўлади.
40:79
اللَّهُ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَنْعَامَ لِتَرْكَبُوا مِنْهَا وَمِنْهَا تَأْكُلُونَ {79}
Баъзиларини минишингиз, баъзиларини эса ейишингиз учун, сизлар учун Аллоҳ чорва ҳайвонлар яратди[35].
40:80
وَلَكُمْ فِيهَا مَنَافِعُ وَلِتَبْلُغُوا عَلَيْهَا حَاجَةً فِي صُدُورِكُمْ وَعَلَيْهَا وَعَلَى الْفُلْكِ تُحْمَلُونَ {80}
Сизлар учун у ҳайвонларда кўплаб манфаатлар бор. Уларнинг тепасида дилларингиздаги эҳтиёжларингизга ета олишингиз учун ҳам (яратилган). Сизлар (қуруқликда) уларнинг тепасида ва (денгизда) кемаларда ташиласизлар[36].
40:81
وَيُرِيكُمْ آيَاتِهِ فَأَيَّ آيَاتِ اللَّهِ تُنكِرُونَ {81}
У сизларга Ўз оят-далилларини кўрсатиб қўймоқда. Шундай экан, Аллоҳнинг қайси оят-далилларини инкор қиласизлар?!
40:82
أَفَلَمْ يَسِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَيَنظُرُوا كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ كَانُوا أَكْثَرَ مِنْهُمْ وَأَشَدَّ قُوَّةً وَآثَارًا فِي الْأَرْضِ فَمَا أَغْنَى عَنْهُم مَّا كَانُوا يَكْسِبُونَ {82}
(Инкорчилар) ер юзида сайр қилмадиларми? Агар қилсалар, ўзларидан аввалгиларнинг оқибати қандай бўлганини кўришар эди. Аввалгилар улардан кўпроқ ҳамда, куч-қувват ва ер юзида из олдиришда кучли бўлишган. Бироқ, эришган нарсалари уларга асқатмаган[37].
40:83
فَلَمَّا جَاءتْهُمْ رُسُلُهُم بِالْبَيِّنَاتِ فَرِحُوا بِمَا عِندَهُم مِّنَ الْعِلْمِ وَحَاقَ بِهِم مَّا كَانُوا بِهِ يَسْتَهْزِؤُون {83}
Уларга ўзларига юборилган элчилар аниқ-равшан далиллар билан келганида, (уларга дин деб ўргатилган) ўзларидаги илм билан мақтаниб хурсанд бўлишган, масхара қилган нарсалари уларни ўраб олган.
40:84
فَلَمَّا رَأَوْا بَأْسَنَا قَالُوا آمَنَّا بِاللَّهِ وَحْدَهُ وَكَفَرْنَا بِمَا كُنَّا بِهِ مُشْرِكِينَ {84}
Азобимизни кўришганида: “Аллоҳнинг яккалигига ишондик, Унга шерик қилаётганларимизни инкор қилдик” дейишган.
40:85
فَلَمْ يَكُ يَنفَعُهُمْ إِيمَانُهُمْ لَمَّا رَأَوْا بَأْسَنَا سُنَّتَ اللَّهِ الَّتِي قَدْ خَلَتْ فِي عِبَادِهِ وَخَسِرَ هُنَالِكَ الْكَافِرُونَ {85}
Азобимизни кўрган вақтдаги имонлари уларга фойда бермаган. Бу бандалари орасида жорий бўлган Аллоҳнинг қонунидир. Ўшанда кофирлар хонавайрон бўлган.
[1] Ғофир сураси, Маккада тушган, 85 оят. Тушиш тартиби 60, ёзилиш тартиби 40. Суранинг яна бир номи “Муъмин”дир.
[2] Ушлашга деганда, ўлдиришга, сургун қилиш, барча нарсадан маҳрум қилиш, ҳақоратлаб, фаолиятиг чек қўйиш, масхаралаб обрўсини тўкиш каби салбий маънолар тушунилади. Бу каби қабиҳ ишлар ўтмишда ҳам бўлган, яхши-солиҳ инсонларга тўғаноқ бўлаётганлар ҳозир ҳам бу ишларини давом эттирмоқда.
[3] Ўзларига келган пайғамбарлар ва элчиларга ишонмай, уларни тан олмай кофирлик қилиб ҳамда, уларга душманчилик қилгани учун уларни дунёда ҳам азобга гирифтор қилди. Энди уларнинг борар жойи албатта жаҳаннам бўлади. Чунки, Аллоҳ кофирларнинг жойи жаҳаннамдир деган (Оли Имрон 3/12).
[4] Бу оятда икки хил фаришталар баён қилинди – аршни кўтариб турувчилар ва унинг атрофидагилар. Унинг атрофидаги фаришталар ҳақидаги яна бир оят Зумар 39/75 да келтирилди. Ҳаққо 69/17 оятда эса, қиёмат куни фаришталар арш атрофига йиғилган бўлади, аршни саккизта фаришта кўтариб туради дейилган. Бу оятлар далил бўладики, Аллоҳ таоло аршда эмас. Чунки, аршни фаришталар кўтариб туради дейилди. Демак, арш кўтариб туришга муҳтож (Қўшимча маълумот учун “Тафсир ар-Розий”га қаранг.) Аллоҳ эса ҳеч нарсага муҳтож эмас. Бундан маълум бўладики, арш – фаришталар Аллоҳнинг ҳукмларини оладиган бошқарув жойидир. Барча фаришталар буйруқларни ўша ердан олади, ваҳий ҳам аршдан олинади, осмонлар ва ер ҳам аршдан бошқарилади. Хулоса қилиб айтганда, Аллоҳ таоло ишни арш орқали бошқаради (Юнус 10/3).
[5] Бақара сурасининг 28-оятида, инсон ҳаётга келмай туриб ҳам ўлик экани айтилган. Инсонлар дунё келмай туриб, оталарининг белларида ўлик ҳолатда эди. Бу – биринчи ўлим ҳисобланади. Қачонки оналарининг бачадонларида тўрт ойлик бўлганида, Аллоҳ уларга инсоний руҳ бериб, уларга ҳаёт бахш этади. Қабрга кирган ҳолати эса, иккинчи марта ўлик ҳолати ҳисобланади.
[6] Жаҳаннамга тушишнинг асосий сабабларидан бири Аллоҳни борлигини билмаслик эмас, Унга шерик қўшиш экани маълум бўлди. Баъзилар Аллоҳнинг Ўзига имон келтиролмайди. Фақат Аллоҳга ибодат қилиш керак, фақат Аллоҳга дуо қилиш керак дейилса, юз ўгириб қочиб кетадилар (Исро 17/46). Баъзилар эса, таҳвидга даъват қилинганида юраклари сиқилиб кетади (Зумар 39/45).
[7] Осмондан ризқ берилиши – осмондан ёмғир ёғдириб, у орқали ердан бизларга ризқ бўладиган нарсалар ундириб беришидир (Бақара 2/22).
[8] Аллоҳга йўналган киши элатма олади. Аллоҳга йўналган киши ҳидоят топади (Шуъро 42/13).
[10] Ўхшаш оятлар: Наҳл 16/2, Шуъро 42/52, Мужодала 58/22, Қадр 97/4.
[11] Дунёнинг сўнги вақтлари яқинлашиб қолди (Қомар 54/1). У вақтни қачон эканини Аллоҳдан бошқаси ошкор қилолмайди (Нажм 53/58). Қиёмат кутилмаганда тўсатдан келади (Аъроф 7/187).
[12] Аллоҳга на осмонларда ва на ерда ҳеч нарса махфий қолмайди (Оли Имрон 3/5).
[13] Қуръонда келтирилган “қазо” калимаси жумладаги маъно оқишига қара фарзли маъноларда келади. Масалан; ушбу 20-оятда ва Исро 17/23 ҳамда Аҳзоб 33/36 оятларда “буюради”, “қарор беради”, “ҳукм қилади” деган маъноларда келган. Исро 17/4 оятда эса “ваҳий қилдик” маъносида келган. Фуссилат 41/12 оятда “яратади” деган маънода келган.
[15] Ўтмишдаги кофир ва золим жамоалар бошига келган бало-мусибатлар натижасида ҳаммаси дод-фарёд солиб қолган. Шунинг учун у кунни “дод-фарёд”, “нолайи фиғон” куни деб келтирилган.
[16] Ўтмишдаги барча пайғамбарларнинг душманлари бўлиб, улар келтирган оятларга қарши ботил ила кураш олиб боришган (Ғофир 40/5). Аллоҳнинг оятларини амалдан тўхтатишга уринганларнинг барчаси жаҳаннам аҳлидир (Ҳаж 22/51, Сабаъ 34/5, 38).
[17] Қуръонга қарши чиқаётган, Қуръон ҳукмини амалдан қолдиришга уринаётганларга қарши мўминлар қаттиқ ғазабли, қаҳрли бўлишлари вожибдир.
[18] Ўша минора пиширилган лойдан (ғиштдан) ясалган (Қасос 28/38).
[19] Ўхшаш оятлар: Анъом 6/160, Юнус 10/27.
[20] Баъзи тафсирчилар бу оятдаги азобни рўбарў бўлиши фақат Фиръавн ва унинг хонадонига тегишли дейди. Ҳолбуки, Аҳқоф сурасининг 20-оятида, жаҳаннам оташи барча кофирларга тақдим этилиши айтилган. Нафақат бу оятда, балки Қуръони Каримда қабр азобига алоқадор бирорта калима ҳам, қабр азоби ҳақида мавзу ҳам йўқ. Аксинча, кофирлар ва мунофиқларга дунёда ва охиратда азоб берилади дейилган (Оли Имрон 3/56, Тавба 9/74, Раъд 13/34, Фуссилат 41/16). Қабрда азоб эмас, ҳатто ҳаёт ҳам йўқ. Қабрдан турган кишилар қабрда ҳаёт кечиргани, унда азоблангани ёки роҳатланиб ётганини эмас, балки, дунёда жуда ҳам оз фурсат қолганини эслайди, холос (Юнус 10/45, Рум 30/55, Назиат 79/46). Агар қабрда ҳаёт бўлганида эди, инсонлар қабрдан туриб: “Бизни узоқ уйқуга кетган жойимиздан ким уйғотди?” (Ясин 36/51) демас эди.
[21] 45-оятдаги ёмон азоб ибораси 46-оятда оташ ибораси билан очиқланди. 46-оят охирида эса қаттиқ азоб деб келтирилди. 49-оятда эса, оташ, жаҳаннам ва азоб калималари битта жумлада жамланиб келтирилди. Буларнинг барчаси, азоб жаҳаннамда берилгани ва у ерда асосан оташ ила азоб берилгани учун, баъзан жаҳаннам калимаси ўрнига ҳам, азоб сўзининг ўрнига ҳам оташ сўзи ишлатилган. Шунинг учун, оятлар яна-да осонроқ тушунилсин деб, маъно оқишига қараб, оташ-النار калимасига азоб ёки жаҳаннам деб мано бердик.
[22] Иброҳим 14/21, Сабаъ 34/31, 33.
[23] “النار – оташ” калимаси баъзан азоб, баъзан жаҳаннам ва баъзан ўт-олов маъноларда келади.
[24] Мўминлар ўз мақсадлари йўлида барча машаққат ва азиятларга сабр қилиб, ўз йўлларида давом этсалар, шунда Аллоҳ албатта ёрдам беради (Бақара 2/2114, Анъом 6/34). Аллоҳга – Аллоҳнинг динига ёрдам берганларга Аллоҳ бу ишларида албатта ёрдам беради (Ҳаж 22/40, Муҳаммад 47/7).
[25] Баъзи бир инсонлар осмонлар ва ерни Аллоҳ яратган эканига ишонади-ю, лекин, инсон ўлганидан кейин яна қайта яратишига ишонмайди. Уларга қарши жавобан бу оят ва Ясин сурасининг 77-83 оятлари ҳужжат бўлади.
[27] Оят матнида “соат” деб келтирилган калима айнан қиёматнинг ўзига ишорат қилади. Аъроф сурасининг 187-оятида “унинг вақти” яъни соатнинг вақти деб келтирилган ибора бор. бу эса, соат деганда айнана қиёмат содир бўлиши деганидир. Рум 30/12, 14, Луқмона 25/34 оятларда ҳам соат ибораси айнана қиёматга ишора қилади.
[28] Бақара 2/186, 200-202 оятлар билан бирга ўқилиса яна-да тушунарли бўлади.
[29] Муҳаммад алайҳиссалом Аллоҳдан очиқ-ойдин оятлар келганида уларга ишониб мўмин бўлган, ундаги буйруқларга таслим бўлиб мусулмон бўлган.
[30] Ҳаж 22/5.
[31] Аллоҳ йўлдан чиққан фосиқларни, кофирларни, ёлғончиларни адаштириб қўяди. Яъни, адашган ҳолатига ташлаб қўяди (Бақара 2/26).
[32] Жаҳанамни еттита эшиги бор (Ҳижр 15/44).
[33] Сабр ҳақидаги ўхшаш оятлар: Каҳф 18/28, наҳл 16/127, Рум 30/60, Муззаммил 73/10.
[34] Инсониятга Аллоҳ тарафидан юборилган элчилар фақатгина Қуръонда номи келтирилганлар деган тушунча нотўғри экани бу оят ҳамда Нисо 4/164 оятидан маълум бўлади. Бироқ, уларнинг аниқ сонини Аллоҳ билади.
[35] Ердаги барча мавжудот инсоният учун яратилган (Бақара 2/29). Осмонлардаги ва ердаги нарслар исноният хизматига шай қилиб яратилган (Жосия 45/13). Лекин, кўп инсонлар буни шукрини қилмайди, тушунмайди, англамайди, тан олмайди.
[36] Инсонлар чорва ҳайвонлардан олинадиган сут ва бошқа маҳсулотлар билан ҳам ризқлантириб қўйилган (Муъминун 23/21-22). Бу Аллоҳнинг инсониятга қилган буюк олийжаноблигидир.
[37] Аллоҳнинг азоби келганида, золим ва кофирларга ўзларининг мол-давлати, обрў-эътибори асло асқотмайди. Бунга яна бир мисол Иброҳим 14/18 оятда келтирилган.
