- МАРЯМ сураси[1]
بِسْمِ اللَّـهِ الرَّحْمَـٰنِ الرَّحِيمِ
Яхшилиги чексиз ва меҳрибон Аллоҳ номи билан.
19:1
كهيعص {1}
Каф! Ҳа! Я! Айн! Сод![2]
19:2
ذِكْرُ رَحْمَةِ رَبِّكَ عَبْدَهُ زَكَرِيَّا {2}
Бу – яратган Эгангнинг Ўз бандаси Закариёга қилган яхшилигини эслатишидир.
19:3
إِذْ نَادَى رَبَّهُ نِدَاء خَفِيًّا {3}
Бир куни у Раббига ич-ичидан дуо қилди;
19:4
قَالَ رَبِّ إِنِّي وَهَنَ الْعَظْمُ مِنِّي وَاشْتَعَلَ الرَّأْسُ شَيْبًا وَلَمْ أَكُن بِدُعَائِكَ رَبِّ شَقِيًّا {4}
Айтдики: “Эй яратган Эгам! Суякларим бўшашиб қолди, сочимга[3] ҳам оқ тушди. Эй яратган Эгам! Мен сенга дуо қилиб бахтсиз бўлмаганман.
19:5
وَإِنِّي خِفْتُ الْمَوَالِيَ مِن وَرَائِي وَكَانَتِ امْرَأَتِي عَاقِرًا فَهَبْ لِي مِن لَّدُنكَ وَلِيًّا {5}
Ортимда қоладиган яқинларимдан қўрқяпман, аёлим ҳам туғмас. Шу боис менинг ўрнимни тўлдира оладиган бирини менга туҳфа қил[4].
19:6
يَرِثُنِي وَيَرِثُ مِنْ آلِ يَعْقُوبَ وَاجْعَلْهُ رَبِّ رَضِيًّا {6}
Токи у менга ҳам Яъқуб оиласига ҳам меросхўр бўлсин. Эй Раббим! Уни розилигинга эриштир.”
19:7
يَا زَكَرِيَّا إِنَّا نُبَشِّرُكَ بِغُلَامٍ اسْمُهُ يَحْيَى لَمْ نَجْعَل لَّهُ مِن قَبْلُ سَمِيًّا {7}
(Унга шундай дейилди) «Эй Закариё! Сенга Яҳё исмли болани хуш хабарини берамиз. Илгари унга ҳеч кимни номдош қилмаганмиз.»
19:8
قَالَ رَبِّ أَنَّى يَكُونُ لِي غُلَامٌ وَكَانَتِ امْرَأَتِي عَاقِرًا وَقَدْ بَلَغْتُ مِنَ الْكِبَرِ عِتِيًّا {8}
(Закариё) «Эй яратган Эгам! Қандай қилиб менинг болам бўлсин? Аёлим туғмас бўлиб қолган, ўзим эса кексаликнинг поёнига етиб келган бўлсам», деди.
19:9
قَالَ كَذَلِكَ قَالَ رَبُّكَ هُوَ عَلَيَّ هَيِّنٌ وَقَدْ خَلَقْتُكَ مِن قَبْلُ وَلَمْ تَكُ شَيْئًا {9}
«Ҳа, шундай», деди. Роббинг айтди: “У иш менга осон. Сен ҳеч нарса эмаслигингда ҳам сени мен яратганман”.
19:10
قَالَ رَبِّ اجْعَل لِّي آيَةً قَالَ آيَتُكَ أَلَّا تُكَلِّمَ النَّاسَ ثَلَاثَ لَيَالٍ سَوِيًّا {10}
(Закариё) “Эй яратган Эгам! Менга бир кўрсатма/далил тайинлаб бер”, деди. “Сендаги белги-нишона – соғ бўла туриб ҳам инсонларга уч кеча (кундуз)[5] гапира олмайсан[6]”, деди (Аллоҳ).
19:11
فَخَرَجَ عَلَى قَوْمِهِ مِنَ الْمِحْرَابِ فَأَوْحَى إِلَيْهِمْ أَن سَبِّحُوا بُكْرَةً وَعَشِيًّا {11}
Кейин у ибодатхона ичидан қавмининг ёнига чиқиб: “Тун-у кун ибодатда бўлинглар”, деб ишора қилди[7].
19:12
يَا يَحْيَىٰ خُذِ الْكِتَابَ بِقُوَّةٍ ۖ وَآتَيْنَاهُ الْحُكْمَ صَبِيًّا{21}
(Яҳё туғилиб улғайгач): «Эй Яҳё! Китобни/китобдаги нарсани маҳкам ушла», (дедик). Унга ёшлигидаёқ тўғри қарор берадиган қобилият бердик.
19:13
وَحَنَانًا مِّن لَّدُنَّا وَزَكَاةً وَكَانَ تَقِيًّا {13}
Яна Ўз тарафимиздан шафқат туйғуси ва софлик берганмиз. У масъулиятли эди.
19:14
وَبَرًّا بِوَالِدَيْهِ وَلَمْ يَكُن جَبَّارًا عَصِيًّا {14}
Ота-онасига яхшилик қилувчи эди. У на зўравон ва на осий[8] бўлмаган.
19:15
وَسَلَامٌ عَلَيْهِ يَوْمَ وُلِدَ وَيَوْمَ يَمُوتُ وَيَوْمَ يُبْعَثُ حَيًّا {15}
Туғилган кунида ҳам, ўладиган кунида ҳам, қайта тирилиб чиқадиган кунида ҳам унга эсон-омонлик бўлсин!
19:16
وَاذْكُرْ فِي الْكِتَابِ مَرْيَمَ إِذِ انتَبَذَتْ مِنْ أَهْلِهَا مَكَانًا شَرْقِيًّا {16}
Бу китобда Марямни[9] эсла. Бир куни у оиласидан айрилиб, шарқ тарафидаги бир жойга кетди.
19:17
فَاتَّخَذَتْ مِن دُونِهِمْ حِجَابًا فَأَرْسَلْنَا إِلَيْهَا رُوحَنَا فَتَمَثَّلَ لَهَا بَشَرًا سَوِيًّا {17}
Шундай қилиб, у улар билан ўзи орасида тўсиқ ўрнатди. Шунда унга руҳимиз (Жаброилни)ни юбордик. (Руҳ) унга бежирим инсон қиёфасида кўринди.
19:18
قَالَتْ إِنِّي أَعُوذُ بِالرَّحْمَن مِنكَ إِن كُنتَ تَقِيًّا {18}
«Агар масъулиятли киши бўлсанг, яхшилиги чексиз – Аллоҳга сиғиниб, сендан паноҳ сўрайман», деди (Марям).
19:19
قَالَ إِنَّمَا أَنَا رَسُولُ رَبِّكِ لِأَهَبَ لَكِ غُلَامًا زَكِيًّا {19}
(Жаброил) шундай деди: “Мен Раббинг тарафидан сенга бир покиза бола туҳфа қилиш учун юборилган элчиман, холос.”
19:20
قَالَتْ أَنَّى يَكُونُ لِي غُلَامٌ وَلَمْ يَمْسَسْنِي بَشَرٌ وَلَمْ أَكُ بَغِيًّا {20}
«Менга қаердан бола бўлсин? Ахир менга биров (никоҳ орқали) тегмаган ҳам, мен бузуқ (аёл) ҳам эмасман», деди.
19:21
قَالَ كَذَلِكِ قَالَ رَبُّكِ هُوَ عَلَيَّ هَيِّنٌ وَلِنَجْعَلَهُ آيَةً لِلنَّاسِ وَرَحْمَةً مِّنَّا وَكَانَ أَمْرًا مَّقْضِيًّا {21}
Ҳа, шундай бўлади! Раббинг айтдики: “У иш Менга осон. Уни инсонлар учун (Қиёматда отасиз туғилиши ҳақидаги) кўрсатма/далил[10] қиламиз ва Ўз тарафимиздан раҳмат қиламиз.”
19:22
فَحَمَلَتْهُ فَانتَبَذَتْ بِهِ مَكَانًا قَصِيًّا {22}
Шу билан Марям болага ҳомиладор бўлди. Кейин, у билан узоқ бир жойга йироқлашиб кетди.
19:23
فَأَجَاءهَا الْمَخَاضُ إِلَى جِذْعِ النَّخْلَةِ قَالَتْ يَا لَيْتَنِي مِتُّ قَبْلَ هَذَا وَكُنتُ نَسْيًا مَّنسِيًّا {23}
Кейин тўлғоқ тутиши уни бир хурмо дарахти остига келишига мажбур қилди. У: «Кошки бундан олдин ўлиб кетганимда ва унутилиб кетганимда эди-я», деди.
19:24
فَنَادَاهَا مِن تَحْتِهَا أَلَّا تَحْزَنِي قَدْ جَعَلَ رَبُّكِ تَحْتَكِ سَرِيًّا {24}
Ўшанда дарахт остидан шундай нидо қилди: “Ғамгин бўлма, Раббинг (оёғинг) остидан ариқ оқизиб қўйди.
19:25
وَهُزِّي إِلَيْكِ بِجِذْعِ النَّخْلَةِ تُسَاقِطْ عَلَيْكِ رُطَبًا جَنِيًّا {25}
Хурмо шохини ўзингга силкит, сенга янги пишган хурмо тўкилади.
19:26
فَكُلِي وَاشْرَبِي وَقَرِّي عَيْنًا فَإِمَّا تَرَيِنَّ مِنَ الْبَشَرِ أَحَدًا فَقُولِي إِنِّي نَذَرْتُ لِلرَّحْمَنِ صَوْمًا فَلَنْ أُكَلِّمَ الْيَوْمَ إِنسِيًّا
Сўнгра еб-ич, кўзинг ёришсин. Агар бирор кишини кўрсанг: “Мен Раҳмон учун гаплашиб юрмасликни[11] назр қилдим. Шунинг учун бугун битта одам билан ҳам гаплашмайман”, деб айтиб қўй.
19:27
فَأَتَتْ بِهِ قَوْمَهَا تَحْمِلُهُ قَالُوا يَا مَرْيَمُ لَقَدْ جِئْتِ شَيْئًا فَرِيًّا {27}
Кейин ўғлини кўтариб қавмига келди. Улар шундай деди: “(Эй Марям!) Сен ғалати иш қилибсан-ку!
19:28
يَا أُخْتَ هَارُونَ مَا كَانَ أَبُوكِ امْرَأَ سَوْءٍ وَمَا كَانَتْ أُمُّكِ بَغِيًّا {28}
Эй Ҳоруннинг синглиси! Сени отанг ҳам ёмон (зинокор) бўлмаган, онанг ҳам бузуқ аёл бўлмаган.”
19:29
فَأَشَارَتْ إِلَيْهِ قَالُوا كَيْفَ نُكَلِّمُ مَن كَانَ فِي الْمَهْدِ صَبِيًّا {29}
Шунда Марям болага ишора қилди. Улар: «Бешикдаги гўдак билан қандай гаплашамиз?» деди.
19:30
قَالَ إِنِّي عَبْدُ اللَّهِ آتَانِيَ الْكِتَابَ وَجَعَلَنِي نَبِيًّا {30}
Бешикдаги гўдак айтди: “Албатта, мен Аллоҳнинг қулиман. У Менга китоб беради ва мени пайғамбар қилади.
19:31
وَجَعَلَنِي مُبَارَكًا أَيْنَ مَا كُنتُ وَأَوْصَانِي بِالصَّلَاةِ وَالزَّكَاةِ مَا دُمْتُ حَيًّا {31}
У мени қаерда бўлишимдан қатъий назар баракотли қилди. Токи тирик эканман, У менга намозни/диний вазифаларни бажаришга, пок ва тўғри бўлишга буюрди.
19:32
وَبَرًّا بِوَالِدَتِي وَلَمْ يَجْعَلْنِي جَبَّارًا شَقِيًّا {32}
Яна, онамга яхшилик қилишга (буюрди). У мени жафокаш, бадбахт қилмади.
19:33
وَالسَّلَامُ عَلَيَّ يَوْمَ وُلِدتُّ وَيَوْمَ أَمُوتُ وَيَوْمَ أُبْعَثُ حَيًّا {33}
Туғилган кунимда ҳам, ўладиган кунимда ҳам, қайта тирилиб чиқадиган кунимда ҳам менга салом бўлсин!” (деди).
19:34
ذَلِكَ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ قَوْلَ الْحَقِّ الَّذِي فِيهِ يَمْتَرُونَ {34}
Мана шу (хабар берилган киши) Марямнинг ўғли Исодир. У ҳақида шубҳа қилаётган нарсалари тўғрисида сизларга Мен ҳақиқатни айтиб беряпман.
19:35
مَا كَانَ لِلَّهِ أَن يَتَّخِذَ مِن وَلَدٍ سُبْحَانَهُ إِذَا قَضَى أَمْرًا فَإِنَّمَا يَقُولُ لَهُ كُن فَيَكُونُ {35}
Аллоҳ Ўзига фарзанд тутмаган. У бундан пок! У бир ишга қарор берганида, «Бўл!» дейди, у нарса пайдо бўлади.
19:36
وَإِنَّ اللَّهَ رَبِّي وَرَبُّكُمْ فَاعْبُدُوهُ هَذَا صِرَاطٌ مُّسْتَقِيمٌ {36}
Албатта, менинг ҳам сизларнинг яратган Эгамиз Аллоҳдир – Унга қуллик қилинглар. Тўғри йўл мана шу.” (деди).
19:37
فَاخْتَلَفَ الْأَحْزَابُ مِن بَيْنِهِمْ فَوَيْلٌ لِّلَّذِينَ كَفَرُوا مِن مَّشْهَدِ يَوْمٍ عَظِيمٍ {37}
Шундай бўлишига қарамай, гуруҳлар Исо ҳақида ўзаро ихтилоф қилдилар. Буюк (қиёмат) кун саҳнасида кофирлик қилганларнинг ҳолига вой бўлади!
19:38
أَسْمِعْ بِهِمْ وَأَبْصِرْ يَوْمَ يَأْتُونَنَا لَكِنِ الظَّالِمُونَ الْيَوْمَ فِي ضَلَالٍ مُّبِينٍ {38}
Ҳузуримизга келадиган куни улар (ҳақиқатни) яхши эшитадиган ва яхши кўрадиган бўлиб кетади. Лекин, ўша золимлар бугун очиқ-ойдин хато (йўлда)дир.
19:39
وَأَنذِرْهُمْ يَوْمَ الْحَسْرَةِ إِذْ قُضِيَ الْأَمْرُ وَهُمْ فِي غَفْلَةٍ وَهُمْ لَا يُؤْمِنُونَ {39}
(Эй Муҳаммад!) Иш битирилганида, (золимларга) ҳасрат қилиб қоладиган кундан уларни огоҳлантириб қўй. Улар ғафлатдадир, ишонмаяптилар.
19:40
إِنَّا نَحْنُ نَرِثُ الْأَرْضَ وَمَنْ عَلَيْهَا وَإِلَيْنَا يُرْجَعُونَ {40}
Албатта, ерга ҳам, унинг тепасидагилар ҳам Бизга қолади ва улар (қиёматда) Бизга қайтади.
19:41
وَاذْكُرْ فِي الْكِتَابِ إِبْرَاهِيمَ إِنَّهُ كَانَ صِدِّيقًا نَّبِيًّا {41}
Бу китобда Иброҳим (қиссаси)ни ёд эт. У (имонига) жуда садоқатли[12] пайғамбар эди.
19:42
إِذْ قَالَ لِأَبِيهِ يَا أَبَتِ لِمَ تَعْبُدُ مَا لَا يَسْمَعُ وَلَا يُبْصِرُ وَلَا يُغْنِي عَنكَ شَيْئًا {42}
Бир куни у отасига шундай деди: “Эй отажон! На эшитмайдиган, на кўрмайдиган ва на сизга ҳеч нарсага асқатмайдиган нарсага нима учун ибодат қиляпсиз?
19:43
يَا أَبَتِ إِنِّي قَدْ جَاءنِي مِنَ الْعِلْمِ مَا لَمْ يَأْتِكَ فَاتَّبِعْنِي أَهْدِكَ صِرَاطًا سَوِيًّا {43}
Эй отажон! Ҳақиқатда, менга сизга келмаган илм келди. Энди, менга эргашсангиз, сизга тўғри йўлни кўрсатаман.
19:44
يَا أَبَتِ لَا تَعْبُدِ الشَّيْطَانَ إِنَّ الشَّيْطَانَ كَانَ لِلرَّحْمَنِ عَصِيًّا {44}
Эй отажон! Шайтонга қуллик қилманг[13]. Зеро, шайтон Раҳмонга қарши чиққан.
19:45
يَا أَبَتِ إِنِّي أَخَافُ أَن يَمَسَّكَ عَذَابٌ مِّنَ الرَّحْمَن فَتَكُونَ لِلشَّيْطَانِ وَلِيًّا {45}
Эй отажон! Сизга Раҳмондан бир азоб келиб тегиб, шайтоннинг дўстига айланиб қолишингиздан қўрқяпман.”
19:46
قَالَ أَرَاغِبٌ أَنتَ عَنْ آلِهَتِي يَا إِبْراهِيمُ لَئِن لَّمْ تَنتَهِ لَأَرْجُمَنَّكَ وَاهْجُرْنِي مَلِيًّا {46}
(Шунда отаси): “Эй Иброҳим! Сен илоҳларимиздан воз кечяпсанми? Агар бас қилмасанг[14], сени “ҳамма нарсадан маҳрум қиламан[15]” қиламан. Мендан умуман узоқ тур — йўқол!” деди.
19:47
قَالَ سَلَامٌ عَلَيْكَ سَأَسْتَغْفِرُ لَكَ رَبِّي إِنَّهُ كَانَ بِي حَفِيًّا {47}
(Иброҳим) шундай деди: “Сизга эсон-омонлик тилайман (ота! Яхши қолинг), Раббимдан сизни кечиришини сўрайман. У менга жуда яхши муносабатда бўлади.
19:48
وَأَعْتَزِلُكُمْ وَمَا تَدْعُونَ مِن دُونِ اللَّهِ وَأَدْعُو رَبِّي عَسَى أَلَّا أَكُونَ بِدُعَاء رَبِّي شَقِيًّا {48}
Мен сизлардан ҳам, Аллоҳни қўйиб дуо қилаётганларингиздан ҳам четлашиб айриламан. Мен дуони Раббимга қиламан. Умид қиламанки, Раббимга қилган дуойимда бахтсиз бўлмайман.”
19:49
فَلَمَّا اعْتَزَلَهُمْ وَمَا يَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللَّهِ وَهَبْنَا لَهُ إِسْحَقَ وَيَعْقُوبَ وَكُلًّا جَعَلْنَا نَبِيًّا {49}
Иброҳим улардан ҳам, Аллоҳни қўйиб ибодат қилаётганларидан ҳам айрилиб четлаганида, унга Исҳоқ ва Яъқубни (фарзанд қилиб) туҳфа қилдик ва ҳар бирини пайғамбар қилдик.
19:50
وَوَهَبْنَا لَهُم مِّن رَّحْمَتِنَا وَجَعَلْنَا لَهُمْ لِسَانَ صِدْقٍ عَلِيًّا {50}
Уларга ҳам Ўз яхшилигимиздан туҳфа[16] ато этдик ва уларга юксак мақомли рўстгўйлик бердик[17].
19:51
وَاذْكُرْ فِي الْكِتَابِ مُوسَى إِنَّهُ كَانَ مُخْلَصًا وَكَانَ رَسُولًا نَّبِيًّا {51}
Бу китобда Мусо (қиссаси)ни ҳам ёд эт. Зеро, у холис бўлган ва у илоҳий ваҳий олган элчи бўлган[18].
19:52
وَنَادَيْنَاهُ مِن جَانِبِ الطُّورِ الْأَيْمَنِ وَقَرَّبْنَاهُ نَجِيًّا {52}
Унга Тур тоғининг ўнг тарафидан нидо қилдик, (Биз билан) гаплашадиган ҳолда уни муқарраб – яқин даражага келтирдик[19].
19:53
وَوَهَبْنَا لَهُ مِن رَّحْمَتِنَا أَخَاهُ هَارُونَ نَبِيًّا {53}
Унга Ўз тарафимиздан яхшилик қилиб, акаси Ҳорунни ҳам пайғамбар қилдик.
19:54
وَاذْكُرْ فِي الْكِتَابِ إِسْمَاعِيلَ إِنَّهُ كَانَ صَادِقَ الْوَعْدِ وَكَانَ رَسُولًا نَّبِيًّا {54}
Бу китобда Исмоил (қиссаси)ни ҳам ёд эт. Албатта, у берган ваъдасида турадиган эди. У ҳам элчи ҳамда пайғамбар эди.
19:55
وَكَانَ يَأْمُرُ أَهْلَهُ بِالصَّلَاةِ وَالزَّكَاةِ وَكَانَ عِندَ رَبِّهِ مَرْضِيًّا {55}
У оиласини намозга/диний вазифаларни бажаришга, поклик ва тўғриликка буюрар эди. У яратган Эгасининг розилигига эришган инсон эди.
19:56
وَاذْكُرْ فِي الْكِتَابِ إِدْرِيسَ إِنَّهُ كَانَ صِدِّيقًا نَّبِيًّا {56}
Бу китобда Идрис (қиссаси)ни ҳам ёд эт. Албатта, у ростгўй (инсон) эди, пайғамбар эди.
19:57
وَرَفَعْنَاهُ مَكَانًا عَلِيًّا {57}
Уни юқори мартабага юксалтирдик.
19:58
أُوْلَئِكَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِم مِّنَ النَّبِيِّينَ مِن ذُرِّيَّةِ آدَمَ وَمِمَّنْ حَمَلْنَا مَعَ نُوحٍ وَمِن ذُرِّيَّةِ إِبْرَاهِيمَ وَإِسْرَائِيلَ وَمِمَّنْ هَدَيْنَا وَاجْتَبَيْنَا إِذَا تُتْلَى عَلَيْهِمْ آيَاتُ الرَّحْمَن خَرُّوا سُجَّدًا وَبُكِيًّا {58}
Мана шулар – Аллоҳ бахт-неъмат берган пайғамбарлардир. (Улар) Одам наслидандир, Биз Нуҳ билан бирга қутқарганлар наслидандир, Иброҳим ва Исмоил наслидан иборат бўлган кимсалардир, Биз уларга тўғри йўл кўрсатган ва Биз танлаб олган кимсалардир. Уларга Раҳмоннинг оятлари тушунтириб ўқиб берилганида, кўзларига ёш олиб саждага бош қўйишган.
19:59
فَخَلَفَ مِن بَعْدِهِمْ خَلْفٌ أَضَاعُوا الصَّلَاةَ وَاتَّبَعُوا الشَّهَوَاتِ فَسَوْفَ يَلْقَوْنَ غَيًّا {59}
Уларнинг ортидан эса намозни/диний вазифаларни бажармай, аксинча, ўз орзу-истакларига эргашадиган насл келди. Энди, яқинда улар (ҳам) адашганлигининг жазосига йўлиқади.
19:60
إِلَّا مَن تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ صَالِحًا فَأُوْلَئِكَ يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ وَلَا يُظْلَمُونَ شَيْئًا {60}
(Қилган ишидан) тавба қилган, имон келтирган ва манфаатли ишларни амалга оширганлар бундан мустасно. Улар ўзларига ҳеч нарсада ҳақсизлик қилинмаган ҳолда жаннатга киради.
19:61
جَنَّاتِ عَدْنٍ الَّتِي وَعَدَ الرَّحْمَنُ عِبَادَهُ بِالْغَيْبِ إِنَّهُ كَانَ وَعْدُهُ مَأْتِيًّا {61}
Улар Адн жаннатига киради. Уни Раҳмон Ўз бандаларига кўрсатмасдан ваъда қилди. Унинг ваъдаси аниқ келади.
19:62
لَا يَسْمَعُونَ فِيهَا لَغْوًا إِلَّا سَلَامًا وَلَهُمْ رِزْقُهُمْ فِيهَا بُكْرَةً وَعَشِيًّا {62}
Улар у ерда ҳеч қандай бекорчи гап эшитмайди, балки фақатгина эсон-омонлик ҳақида сўз эшитадилар. Уларга у ерда кун-у тун ризқлари бор.
19:63
تِلْكَ الْجَنَّةُ الَّتِي نُورِثُ مِنْ عِبَادِنَا مَن كَانَ تَقِيًّا {63}
Биз бу жаннатни бандаларимиз орасида жавобгарлигини ҳис қилиб яшаган (мўмин)ларга мерос қилиб берамиз.
19:64
وَمَا نَتَنَزَّلُ إِلَّا بِأَمْرِ رَبِّكَ لَهُ مَا بَيْنَ أَيْدِينَا وَمَا خَلْفَنَا وَمَا بَيْنَ ذَلِكَ وَمَا كَانَ رَبُّكَ نَسِيًّا {64}
(Эй Муҳаммад! Биз фаришталар) фақатгина Раббингни амри билан тушамиз. Ҳозир, илгари ва буни орасидаги тушишимиз бари Аллоҳга оид. Раббинг унутувчи эмас.
19:65
رَبُّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا فَاعْبُدْهُ وَاصْطَبِرْ لِعِبَادَتِهِ هَلْ تَعْلَمُ لَهُ سَمِيًّا {65}
У осмонлар-у ерни ҳам, уларни орасидагиларни ҳам яратган Эгасидир. Бас, сен Унга қуллик қил ва Унга қуллик қилишда бардошли бўлишга урин. Сен Унинг номига (хусусиятига) эга бўлган бошқа бирини биласанми?!
19:66
وَيَقُولُ الْإِنسَانُ أَئِذَا مَا مِتُّ لَسَوْفَ أُخْرَجُ حَيًّا {66}
Инсон: “Ўлганимдан кейин аниқ қайта тирилиб чиқаманми?”, дейди.
19:67
أَوَلَا يَذْكُرُ الْإِنسَانُ أَنَّا خَلَقْنَاهُ مِن قَبْلُ وَلَمْ يَكُ شَيْئًا {67}
Инсон эслаб ўйламадимики, илгари ҳеч нарса эмаслигида уни Биз яратгганмиз.
19:68
فَوَرَبِّكَ لَنَحْشُرَنَّهُمْ وَالشَّيَاطِينَ ثُمَّ لَنُحْضِرَنَّهُمْ حَوْلَ جَهَنَّمَ جِثِيًّا {68}
Раббингга қасамки, уларни шайтонлари[20] билан бирга тўплаб, кейин, уларни тиз чўккан ҳолда жаҳаннам атрофига келтирамиз.
19:69
ثُمَّ لَنَنزِعَنَّ مِن كُلِّ شِيعَةٍ أَيُّهُمْ أَشَدُّ عَلَى الرَّحْمَنِ عِتِيًّا {69}
Кейин, ҳар бир гуруҳдан[21] Раҳмонга қаттиқ қарши чиққанларини ажратиб оламиз.
19:70
ثُمَّ لَنَحْنُ أَعْلَمُ بِالَّذِينَ هُمْ أَوْلَى بِهَا صِلِيًّا {70}
Зотан, у ерда қолиб кетишга энг ҳақли ким эканини яхши биламиз.
19:71
وَإِن مِّنكُمْ إِلَّا وَارِدُهَا كَانَ عَلَى رَبِّكَ حَتْمًا مَّقْضِيًّا {71}
Орангиздан (яъни, Раҳмонга қарши чиққанлардан) у ерга бормайдиган ҳеч ким йўқ. Бу Раббинг қарор қилган ҳукмдир.
19:72
ثُمَّ نُنَجِّي الَّذِينَ اتَّقَوا وَّنَذَرُ الظَّالِمِينَ فِيهَا جِثِيًّا {72}
Кейин, масъулиятли (мўмин)ларни[22] қутқарамиз, ҳақсизлик қилувчи-золимларни эса, у ерда тиз чўккан ҳолда қолдирамиз.
19:73
وَإِذَا تُتْلَى عَلَيْهِمْ آيَاتُنَا بَيِّنَاتٍ قَالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لِلَّذِينَ آمَنُوا أَيُّ الْفَرِيقَيْنِ خَيْرٌ مَّقَامًا وَأَحْسَنُ نَدِيًّا {73}
Уларга аниқ-равшан оятларимиз тушунтириб ўқиб берилганида, кофирлик қилганлар мўминларга: «(Сиз ва биз) икки гуруҳдан қайси бирини мақоми яхшироқ, жамоаси кучлироқ?»- дер эди.
19:74
وَكَمْ أَهْلَكْنَا قَبْلَهُم مِّن قَرْنٍ هُمْ أَحْسَنُ أَثَاثًا وَرِئْيًا {74}
Биз улардан илгари бойликда ва чирой-кўринишда улардан кўра яхшироқ қанчадан-қанча наслларни ҳалок қилиб юборганмиз.
19:75
قُلْ مَن كَانَ فِي الضَّلَالَةِ فَلْيَمْدُدْ لَهُ الرَّحْمَنُ مَدًّا حَتَّى إِذَا رَأَوْا مَا يُوعَدُونَ إِمَّا الْعَذَابَ وَإِمَّا السَّاعَةَ فَسَيَعْلَمُونَ مَنْ هُوَ شَرٌّ مَّكَانًا وَأَضْعَفُ جُندًا {75}
Айт: «Кимки залолатда қолиб кетса, Раҳмон унга муҳлат беради. Токи ўзларига таҳдид қилинган нарсани – азобни ёки қиёматни кўришганида, ана шунда кимнинг ўрни ёмон ва қўшини ожиз эканини билиб олади.»
19:76
وَيَزِيدُ اللَّهُ الَّذِينَ اهْتَدَوْا هُدًى وَالْبَاقِيَاتُ الصَّالِحَاتُ خَيْرٌ عِندَ رَبِّكَ ثَوَابًا وَخَيْرٌ مَّرَدًّا {76}
Тўғри йўлга кирганларни йўлини Аллоҳ яна ҳам тўғрилаб қўяди. Боқий қолувчи хайрли ишлар Аллоҳ ҳузурида яхши савобга ва яхши оқибатга эриштиради.
19:77
أَفَرَأَيْتَ الَّذِي كَفَرَ بِآيَاتِنَا وَقَالَ لَأُوتَيَنَّ مَالًا وَوَلَدًا {77}
Оятларимизга ишонмаган ва: «Менга мол-давлат ҳам фарзанд ҳам аниқ берилади», деган кишини[23] кўрдингми?
19:78
أَاطَّلَعَ الْغَيْبَ أَمِ اتَّخَذَ عِندَ الرَّحْمَنِ عَهْدًا {78}
У ғайбдан (махфий нарсалардан) хабардор бўлибдими ёки Раҳмон ҳузурида сўз олибдими?
19:79
كَلَّا سَنَكْتُبُ مَا يَقُولُ وَنَمُدُّ لَهُ مِنَ الْعَذَابِ مَدًّا {79}
Йўқ! Биз уни гапираётган гапини ёзиб қўямиз ва унга азобни узатиб[24] қўямиз.
19:80
وَنَرِثُهُ مَا يَقُولُ وَيَأْتِينَا فَرْدًا {80}
У айтаётган нарсаларга Биз эгадор бўламиз. У эса ҳузуримизга ўзи ёлғиз келади[25].
19:81
وَاتَّخَذُوا مِن دُونِ اللَّهِ آلِهَةً لِّيَكُونُوا لَهُمْ عِزًّا {81}
(Мушриклар) ўзларига ёрдам бўлсин деб[26], Аллоҳдан бошқа бир қанча (шахсларни) «илоҳлар» қилиб олишди.
19:82
كَلَّا سَيَكْفُرُونَ بِعِبَادَتِهِمْ وَيَكُونُونَ عَلَيْهِمْ ضِدًّا {82}
Йўқ! Улар ўзларига қилинган ибодатни тан олмайди ва мушрикларга душман бўлади.
19:83
أَلَمْ تَرَ أَنَّا أَرْسَلْنَا الشَّيَاطِينَ عَلَى الْكَافِرِينَ تَؤُزُّهُمْ أَزًّا {83}
Биз шайтонларни ҳақни тан олмайдиган-кофирларга қўйиб берганимизни кўрмадингми? Шайтонлар уларни (гуноҳларга) қўзғаб туради.
19:84
فَلَا تَعْجَلْ عَلَيْهِمْ إِنَّمَا نَعُدُّ لَهُمْ عَدًّا {84}
Сен уларга (азоб келишига) шошилма. Биз ҳозирча уларни фақат саноғини санаб турибмиз.
19:85
يَوْمَ نَحْشُرُ الْمُتَّقِينَ إِلَى الرَّحْمَنِ وَفْدًا {85}
Кун келиб, масъулиятли (мўмин)ларни ҳузуримизга ҳурматли меҳмон сифатида тўплаймиз.
19:86
وَنَسُوقُ الْمُجْرِمِينَ إِلَى جَهَنَّمَ وِرْدًا {86}
Жиноятчиларни эса жаҳаннамга худди (ҳайвонларни) сувга ҳайдаб боргандек ҳайдаб боргизамиз.
19:87
لَا يَمْلِكُونَ الشَّفَاعَةَ إِلَّا مَنِ اتَّخَذَ عِندَ الرَّحْمَنِ عَهْدًا {87}
(Тириклигида) Раҳмондан сўз олганлардан[27] бошқа ҳеч ким шафоатга/оқланишга эга бўлмайди.
19:88
وَقَالُوا اتَّخَذَ الرَّحْمَنُ وَلَدًا {88}
(Мушриклар) «Раҳмон Ўзига фарзанд тутди», деди.
19:89
لَقَدْ جِئْتُمْ شَيْئًا إِدًّا {89}
Шубҳасизки, улар жуда ёмон нарса келтиришди.
19:90
تَكَادُ السَّمَاوَاتُ يَتَفَطَّرْنَ مِنْهُ وَتَنشَقُّ الْأَرْضُ وَتَخِرُّ الْجِبَالُ هَدًّا {90}
Ўша сўз сабабли осмонлар ёрилиб кетишига, ер бўлиниб кетишига ва тоғлар парчаланиб кетишига оз қолди.
19:91
أَن دَعَوْا لِلرَّحْمَنِ وَلَدًا {91}
Чунки, улар: «Раҳмонни боласи бор», деб даъво қилди.
19:92
وَمَا يَنبَغِي لِلرَّحْمَنِ أَن يَتَّخِذَ وَلَدًا {92}
Ўзига фарзанд тутиш Раҳмонга керак эмас.
19:93
إِن كُلُّ مَن فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ إِلَّا آتِي الرَّحْمَنِ عَبْدًا {93}
Осмонлар ва ерда Раҳмонга қул бўлиб келмайдиган ҳеч ким йўқ.
19:94
لَقَدْ أَحْصَاهُمْ وَعَدَّهُمْ عَدًّا {94}
Шубҳасизки, Аллоҳ уларни аниқлаб-билиб қўйди ва бирма-бир санаб қўйди.
19:95
وَكُلُّهُمْ آتِيهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ فَرْدًا {95}
Аллоҳ ҳузурига уларнинг барчаси ёлғиз ҳолда келади.
19:96
إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ سَيَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمَنُ وُدًّا {96}
Имон келтирган ва хайрли ишларни амалга оширганларга Раҳмон севги пайдо қилади.
19:97
فَإِنَّمَا يَسَّرْنَاهُ بِلِسَانِكَ لِتُبَشِّرَ بِهِ الْمُتَّقِينَ وَتُنذِرَ بِهِ قَوْمًا لُّدًّا {97}
(Эй Муҳаммад!) Ҳақиқатда, Қуръонни сени тилингда[28] қулай қилиб қўйдикки, сен у билан масъулиятли (мўмин)ларга хушхабар берасан ва у билан итоатсиз-қайсар қавмни огоҳлантирасан.
19:98
وَكَمْ أَهْلَكْنَا قَبْلَهُم مِّن قَرْنٍ هَلْ تُحِسُّ مِنْهُم مِّنْ أَحَدٍ أَوْ تَسْمَعُ لَهُمْ رِكْزًا {98}
Улардан илгари қанчадан-қанча наслларни ҳалок қилиб юборганмиз. Сен улардан бирортасини (тириклигини) сезяпсанми ёки улардан бирон бир шарпа эшитяпсанми?!
[1] Марям сураси, Маккада тушган, 98 оятдан иборат. Тушиш тартиби 44, ёзилиш тартиби 19.
[2] Бу ҳарфларга «ҳуруфи муқаттоа» ва «ҳуруфут-танбеҳ» дейилади. Қуръони Каримнинг бундан бошқа яна 28 та сураси мана шундай, яъни ўқувчи ва эшитувчининг диққатини ва фикрини жалб қилиш учун араб тилига хос бир қоида билан бошланган. Ҳуруфи муқаттоадан кейин келадиган оятлар асосан Қуръоннинг асл моҳияти, мазмуни ва ўзидаги усул ва қоидаларни, Қуръоннинг нозил бўлишидаги мақсади ва Пайғамбар алайҳиссаломнинг Қуръонга нисбатан юклатилган вазифаси ҳақида баён қилиб берувчи оятлар келган. Пайғамбар алайҳиссаломга буларнинг маънолари ҳақида ҳеч қандай савол берилмаган. Бу эса, у ҳарфларда турли илоҳий сирлар яширилмаганини, аксинча уларнинг маъно ва моҳияти очиқ-равшан бўлганини билдиради. Яъни танбеҳ ҳарфларидир. Демак, бу ҳарфлардан қасд қилинган нарса; булардан кейин ўқиладиган оятларга ўқувчи ва эшитувчиларнинг диққатини жалб қилишдир. Ўзбек тилида бу каби ҳолатларда «Диққат! Диққат!» калимаси фойдаланилади.
[3] Оятдаги бош калимаси сочдан киноя қилиб келтирилган. Шунинг учун сочимга оқ тушди деб таржима қилинди.
[4] Закариё алайҳиссаломнинг ўзидан кейин унинг даъватини ва диндаги хизматини давом эттирадиган бирини ўрнига қолдиришни истаган. Оятдаги «валий» калимасига муфассирлар дўст, ҳамроҳ, фарзанд, издош каби маъно беришган Ўхшаш оятлар: Оли Имрон 3:38, Анбиё 21:89-90.
[5] Кечаси-ю кундуз деб маъно берилишининг сабаби, айнан мана шу қиссадан хабар берилган яна бир оятда «Уч кун» деб келтирилган. Ваҳий калимасига ишорат деб маъно берилишига ҳам ўша оят туртки бўлади. (Қаранг: Оли Имрон 3/41.)
[6] Закариё алайҳиссалом ҳамма аъзоси соппа-соғ бўла туриб, уч кеча-ю уч кундуз гапира олмагани, аёлини ҳомиладор бўлганига ишорат бўлган (Имом Насафий, Мадорикут-Танзил).
[7] Оли Имрон 3:41 оятга асосан бу оятдаги «ваҳй» калимасига «ишора» деб маъно берилди.
[8] Аллоҳнинг амрига қарши чиққан кишига осий дейилади.
[9] Оли Имрон 3/33 ва 35, Таҳрим 66/12 оятларга кўра, Марям онамиз Имроннинг қизидир. Марям онамиз Ҳорун алайҳиссаломнинг синглиси бўлган (Марям 19/28). Имрон оиласи деган иборалардаги Имрон билан Марям онамизнинг отаси бўлмиш Имрон орасида 1.800 (бир минг саккиз юз) йил борлигини билдирган Имом Замахшарий.
[10] Одам ва Исо алайҳиссаломлар иккаласи ҳам отасиз дунёга келган. Одамнинг онаси замин бўлса, Исонинг онаси Марям бўлган. Манашу тарафлама Исо қиёматда қайта тирилиш учун бир илмдир. (Қаранг: Зухруф 43/61)
[11] Оятдаги «совм» калимаси луғатда емоқ-ичмоқ ва ёки юриш каби жисмоний фаолиятларнинг биринидан тийилишга айтилади (Муфрадот). Қуръони каримдаги «совм» калимаси гаплашмаслик рўзаси маъносида келади. Емоқ-ичмоқ ва жинсий алоқадан тийилиш рўзаси учун эса «сиём» калиамси ишлатилган (Бақара 2:183, 187, 196, Нисо 4:92, Моида 5:89, 95, Мужодала 58:4).
[12] Сиддиқ – Аллоҳни борлиги ва бирлигига ишонган ва уни тасдиқлаган ҳамда ўша ишончига садоқат билан ҳаёт кечирган кишиларга бериладиган сифат ва фазилатдир. Бу сифат уммати-Муҳаммад ичра илк бор саҳоба Абу Бакрга берилган. (Аллоҳ ундан рози бўлсин). Қўшимча маълумот учун Имом Фарро ва Имом Зажжож каби олимларнинг Маонил-Қуръон асарларига қаралсин.
[13] Шайтонни буйруғини сўзсиз бажариш шайтонга ибодат қилиш бўлади.
[14] «Бас қилмасанг» деганда ё илоҳларимиз ҳақида гапиришни бас қилмасанг, ёки сен келтирган янгича имон-эътиқоддан воз кечмасанг, деган маънолар чиқади.
[15] Оятдаги «рожм» калимаси тошбўрон қилиш, қатл қилиш, қаттиқ ҳақорат қилиш, юртидан бадарға қилиш, унга барча нарсани чеклаб қўйиш ва ҳақиқий маънода тошбўрон қилиш деган маънолар учун ишлатилади.
[16] Уларга берилган энг яхши неъмат пайғамбарлик ва илоҳий китоб бўлган.
[17] Шуаро 26/84.
[18] Расул – элчи дегани, набий – Аллоҳдан ваҳий олган дегани. Ваҳий олган кимсаларга «пайғамбар» дейилади. Демак, ҳар бир пайғамбар элчи бўлади, лекин ҳар бир элчи пайғамбар бўлмайди.
[19] «Нажийя» калимасига «Нажот» маъноси берган муфассирлар ҳам бўлган (Фахруддин Розий).
[20] Инсонларни ҳам шайтони бўлади (ан-Нос 114/4-6), гуноҳда бошчилик қилганлар, гуноҳда шериклик қилганларга ҳам Қуръонда баъзан шайтон деб аталади (Бақара 2/14, Аъроф 7/27-30).
[21] Битта динга мансуб бўлган кимсаларга ҳам шиа дейилади (Соффат 37/83), битта миллатга мансуб бўлганларга ҳам шиа дейилади (Қасос 28/15).
[22] Ширкдан сақланган кишиларни афв этилиши умид қилинади. Лекин, тавба қилмаган бўлса, ширк гуноҳи кечирилмайди (Нисо 4/48,116).
[23] Бу оятда айтилган кофир киши Ос ибн Воил ёки Валид ибн Муғийра экани ҳақида фарқли ривоятлар бор.
[24] «Азобни узатиб қўямиз» деганда, давомли азоблаймиз ёки ҳар бир айтган куфр сўзи учун азоб қўшиб қўямиз, деган маъноларни ўз ичига олади.
[25] Анъом 6/94.
[26] Юнус 10/18, Ҳуд 11/54.
[27] Шафоат – Аллоҳ ҳузурида Аллоҳ тарафидан оқланишдир. Бу шафоат фақат Аллоҳнинг Ўзига хос (Зумар 39:44). Бу оятда ҳам жиноятчилар Аллоҳ ҳузурида Унинг шафоатига лойиқ бўлмайди, оқланишга эга бўлмайди, деган маъно чиқади.
[28] «Сени тилингда» ибораси араб тилида дегани. Зотан, ҳар бир пайғамбарга келган ваҳий ўз она тилида келган. (Қаранг: Иброҳим 14/4.)
[…] Марям […]