- Исро сураси[1]
بسم الله الرحمن الرحيم
Яхшилиги чексиз ва меҳрибон Аллоҳ номи билан.
17:1
سُبْحَانَ الَّذِي أَسْرَى بِعَبْدِهِ لَيْلاً مِّنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الأَقْصَى الَّذِي بَارَكْنَا حَوْلَهُ لِنُرِيَهُ مِنْ آيَاتِنَا إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ البَصِيرُ {1}
Бир-қанча оятларни кўрсатиш учун тунда бандаси (Муҳаммад)ни Масжидул-Ҳаромдан атрофини баракотлик қилиб қўйган Масжидул-Ақсога (энг узоқ саждагоҳга) сайр эттирган зот покдир[2]. Аллоҳ эшитувчидир, билувчидир.
17:2
وَآتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ وَجَعَلْنَاهُ هُدًى لِّبَنِي إِسْرَائِيلَ أَلاَّ تَتَّخِذُواْ مِن دُونِي وَكِيلاً {2}
Биз Мусога китоб берганмиз ва Мен билан ўзлари орасига ҳеч қандай вакил қўймасин деб, китобни Исроил авлоди учун қўлланма-раҳбар қилиб берганмиз.
17:3
ذُرِّيَّةَ مَنْ حَمَلْنَا مَعَ نُوحٍ إِنَّهُ كَانَ عَبْدًا شَكُورًا {3}
Эй Биз Нуҳ билан бирга кемага миндирганларнинг насли! Албатта, Нуҳ (неъматларни) қадрига етучи эди.
17:4
وَقَضَيْنَا إِلَى بَنِي إِسْرَائِيلَ فِي الْكِتَابِ لَتُفْسِدُنَّ فِي الأَرْضِ مَرَّتَيْنِ وَلَتَعْلُنَّ عُلُوًّا كَبِيرًا {4}
Исроил авлодига/еврейларга (юборилган) китобда мана шу ҳукмни билдирганмиз: «Сизлар ер юзида икки марта бузғунчилик қиласиз ва жуда ҳадингиздан ошиб кетасиз.
17:5
فَإِذَا جَاء وَعْدُ أُولاهُمَا بَعَثْنَا عَلَيْكُمْ عِبَادًا لَّنَا أُوْلِي بَأْسٍ شَدِيدٍ فَجَاسُواْ خِلاَلَ الدِّيَارِ وَكَانَ وَعْدًا مَّفْعُولاً {5}
Биринчиси учун жазолаш вақти келганида, кучли жанговар кучга эга бўлган қулларимизни тепангизга юборамиз. Улар (сизларни ушлаш учун) ҳовлиларингизнинг бурчакларигача сизни тинтув қилиб киради. Бу амалга ошадиган ваъда эди.
17:6
{6}ثُمَّ رَدَدْنَا لَكُمُ الْكَرَّةَ عَلَيْهِمْ وَأَمْدَدْنَاكُم بِأَمْوَالٍ وَبَنِينَ وَجَعَلْنَاكُمْ أَكْثَرَ نَفِيرًا
Сўнгра, сизларни қайтадан уларнинг устидан ғолиб қилдик. Сизларга мол-давлат ва ўғиллар билан мадад бериб, сизларни кўп қўшинга эга қилдик.
17:7
إِنْ أَحْسَنتُمْ أَحْسَنتُمْ لِأَنفُسِكُمْ وَإِنْ أَسَأْتُمْ فَلَهَا فَإِذَا جَاء وَعْدُ الآخِرَةِ لِيَسُوؤُواْ وُجُوهَكُمْ وَلِيَدْخُلُواْ الْمَسْجِدَ كَمَا دَخَلُوهُ أَوَّلَ مَرَّةٍ وَلِيُتَبِّرُواْ مَا عَلَوْاْ تَتْبِيرًا {7}
Яхшилик қилсангиз ўзингизга яхшилик қилган бўласиз. Ёмонлик қилсангиз ҳам ўз зиёнингизга. Кейинги (бузғунчиликни жазолаш) вақти келганида (сизларни қайғуга солиб) юзингизни қора қилиш учун ҳамда аввалги марта кирганидек (Қуддус) Масжидига яна кириб, эгаллаган нарсаларини тамоман вайрон қилиш учун (жанговар кучга эга бўлган қулларимизни яна тепангизга юборамиз).
17:8
عَسَى رَبُّكُمْ أَن يَرْحَمَكُمْ وَإِنْ عُدتُّمْ عُدْنَا وَجَعَلْنَا جَهَنَّمَ لِلْكَافِرِينَ حَصِيرًا {8}
Балки, яратган Эгангиз сизларга яхшилик қилиши мумкин. Агар (бузғунчиликка) қайтсангиз, Биз ҳам жазони қайтарамиз. Биз жаҳаннамни кофирлар учун зиндон қилдик.
17:9
إِنَّ هَـذَا الْقُرْآنَ يِهْدِي لِلَّتِي هِيَ أَقْوَمُ وَيُبَشِّرُ الْمُؤْمِنِينَ الَّذِينَ يَعْمَلُونَ الصَّالِحَاتِ أَنَّ لَهُمْ أَجْرًا كَبِيرًا {9}
Албатта, бу Қуръон энг тўғри йўлга бошлайди[3] ва хайрли ишларни амалга оширадиган мўминларга буюк ажр-мукофотни хушхабарини беради.
17:10
وأَنَّ الَّذِينَ لاَ يُؤْمِنُونَ بِالآخِرَةِ أَعْتَدْنَا لَهُمْ عَذَابًا أَلِيمًا {10}
Охират (ҳаёти)га ишонмаганларга аламли азоб тайёрлаб қўйганмиз.
17:11
وَيَدْعُ الإِنسَانُ بِالشَّرِّ دُعَاءهُ بِالْخَيْرِ وَكَانَ الإِنسَانُ عَجُولاً {11}
Инсон яхшиликни тилаганидек, ёмонликни ҳам тилаб туради. Инсон (зоти) жуда шошқалоқ.
17:12
وَجَعَلْنَا اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ آيَتَيْنِ فَمَحَوْنَا آيَةَ اللَّيْلِ وَجَعَلْنَا آيَةَ النَّهَارِ مُبْصِرَةً لِتَبْتَغُواْ فَضْلاً مِّن رَّبِّكُمْ وَلِتَعْلَمُواْ عَدَدَ السِّنِينَ وَالْحِسَابَ وَكُلَّ شَيْءٍ فَصَّلْنَاهُ تَفْصِيلاً {12}
Тун билан кунни иккита белги қилдик. Кейин, туннинг кўрсаткичини ўчириб, кундузнинг кўрсаткичини эса ойдинлик қилдик. Бундай бўлиши – яратган Эгангизнинг фазлу марҳаматига интилишингиз ҳамда, йилларни саноғини ва (о-ю кунларни) ҳисобини билишингиз учундир. Биз (кеча ва кундузга алоқадор) ҳамма нарсани батафсил тушунтириб қўйдик.
17:13
وَكُلَّ إِنسَانٍ أَلْزَمْنَاهُ طَآئِرَهُ فِي عُنُقِهِ وَنُخْرِجُ لَهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ كِتَابًا يَلْقَاهُ مَنشُورًا {13}
Ҳар бир инсоннинг масъулиятли қадарини ўз бўйнига (ўз зиммасига) юклаб қўйганмиз. Қиёмат куни уни ўзига китоб қилиб чиқариб берамиз, у билан очилган ҳолда учрашади.
17:14
اقْرَأْ كَتَابَكَ كَفَى بِنَفْسِكَ الْيَوْمَ عَلَيْكَ حَسِيبًا {14}
(Ўшанда унга): «Китобингни ўқи! Бугун ўзингни ҳисоб-китоб қилишга ўзинг етасан!» (дейилади).
17:15
مَّنِ اهْتَدَى فَإِنَّمَا يَهْتَدي لِنَفْسِهِ وَمَن ضَلَّ فَإِنَّمَا يَضِلُّ عَلَيْهَا وَلاَ تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَى وَمَا كُنَّا مُعَذِّبِينَ حَتَّى نَبْعَثَ رَسُولاً {15}
Ким тўғри йўлга келса ўзи учун келади, ким йўлдан адашса, у ҳам ўз зиёнига адашган бўлади. Ҳеч бир гуноҳкор бошқасининг гуноҳини ўз бўйнига олмайди. Биз элчи юбормай туриб азобламаймиз.
17:16
وَإِذَا أَرَدْنَا أَن نُّهْلِكَ قَرْيَةً أَمَرْنَا مُتْرَفِيهَا فَفَسَقُواْ فِيهَا فَحَقَّ عَلَيْهَا الْقَوْلُ فَدَمَّرْنَاهَا تَدْمِيرًا {16}
Биз бирон бир юртни ҳалок қилмоқчи бўлганимизда, у ернинг маишатпараст-жиноятчиларини амир (ишбошқарувчи) қилиб қўямиз[4], кейин улар (биргаликда) у ерда (Аллоҳга) итоатсизлик қилиб фосиқ бўлади, натижада, ўша юрт ҳалок бўлиш сўзига лойиқ бўлиб қолади. Кейин, у юртни ер билан яксон қилиб юборамиз.
17:17
وَكَمۡ أَهۡلَكۡنَا مِنَ ٱلۡقُرُونِ مِنۢ بَعۡدِ نُوحࣲۗ وَكَفَىٰ بِرَبِّكَ بِذُنُوبِ عِبَادِهِۦ خَبِیرَۢا بَصِیرࣰا
(Масалан) Нуҳдан кейин қанчадан-қанча миллатларни ҳалок қилиб юборганмиз. Ўз қулларининг гуноҳларидан хабардор бўлишга ва кўриб туришга яратган Эгангнинг Ўзи кифоядир.
17:18
مَّن كَانَ يُرِيدُ الْعَاجِلَةَ عَجَّلْنَا لَهُ فِيهَا مَا نَشَاء لِمَن نُّرِيدُ ثُمَّ جَعَلْنَا لَهُ جَهَنَّمَ يَصْلاهَا مَذْمُومًا مَّدْحُورًا {18}
Кимки мана шу тез ўтиб кетадиган дунёни хоҳласа, бу дунёда унга – Биз Ўзимиз хоҳлаган кишига – муносиб билган нарсамизни берамиз. Кейин унга жаҳаннамни берамиз; унга айбланган ва ҳақоратланган ҳолда киради.
17:19
وَمَنْ أَرَادَ الآخِرَةَ وَسَعَى لَهَا سَعْيَهَا وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولَئِكَ كَانَ سَعْيُهُم مَّشْكُورًا {19}
Кимки охиратни хоҳласа ва мўмин ҳолатида унга кириш учун керакли ишларни амалга оширса, ана шуларнинг амаллари қадрланади.
17:20
كُلاًّ نُّمِدُّ هَـؤُلاء وَهَـؤُلاء مِنْ عَطَاء رَبِّكَ وَمَا كَانَ عَطَاء رَبِّكَ مَحْظُورًا {20}
Биз барчага – манави (дунё хоҳлаган)га ҳам, анави (охиратни хоҳлаган)га ҳам (дунёда) Раббингни инъомидан бериб турибмиз. Роббингнинг неъмат ато этиши чекланиб қолган эмас.
17:21
انظُرْ كَيْفَ فَضَّلْنَا بَعْضَهُمْ عَلَى بَعْضٍ وَلَلآخِرَةُ أَكْبَرُ دَرَجَاتٍ وَأَكْبَرُ تَفْضِيلاً {21}
Биз инсонларни бирини бошқасидан қандай афзал қилиб қўйганимизга қарагин! Албатта, охират (ҳаёти) даража ва афзаллик жиҳатидан жуда буюкдир.
17:22
لاَّ تَجْعَل مَعَ اللّهِ إِلَـهًا آخَرَ فَتَقْعُدَ مَذْمُومًا مَّخْذُولاً {22}
Бошқа ҳеч қандай «илоҳ»ни Аллоҳга тенг қила кўрма! Акс ҳолда, айбланган ва ёрдамсиз ташлаб қўйилган ҳолда ўтириб қоласан.
17:23
وَقَضَى رَبُّكَ أَلاَّ تَعْبُدُواْ إِلاَّ إِيَّاهُ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا إِمَّا يَبْلُغَنَّ عِندَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ كِلاَهُمَا فَلاَ تَقُل لَّهُمَآ أُفٍّ وَلاَ تَنْهَرْهُمَا وَقُل لَّهُمَا قَوْلاً كَرِيمًا {23}
Раббинг қарор берди: “Ундан бошқасига қуллик қилманглар! Ота-онага яхшилик қилинглар! Агар ота-онанинг иккаласидан бири, ёки иккаласи ҳам сенинг ёнингда қариб қолса, уларга «Уф!» дея кўрма. Уларга озор берма (бепарволик қилма), уларга чиройли гапир.
17:24
وَاخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَقُل رَّبِّ ارْحَمْهُمَا كَمَا رَبَّيَانِي صَغِيرًا {24}
Камтароналик билан уларга раҳм қил, уларнинг ҳақига шундай дуо қил: «Эй яратган Эгам! Улар (менга фақат яхшиликни раво кўриб) мени тарбия қилишганидек, Сен ҳам уларга раҳм қил!»
17:25
رَّبُّكُمْ أَعْلَمُ بِمَا فِي نُفُوسِكُمْ إِن تَكُونُواْ صَالِحِينَ فَإِنَّهُ كَانَ لِلأَوَّابِينَ غَفُورًا {25}
Яратган Эгангиз ичингиздагини жуда яхши билади. Агар яхши инсон бўлсангиз, шуни билингки, У тавбакорларни кечириб юборади.
17:26
وَآتِ ذَا الْقُرْبَى حَقَّهُ وَالْمِسْكِينَ وَابْنَ السَّبِيلِ وَلاَ تُبَذِّرْ تَبْذِيرًا {26}
Қариндошларингни ҳақини бер. Чорасизларни ҳақини ҳам, йўлда қолганларнинг ҳақини ҳам (бер). Ноўрин жойларга сарфлаб юборма.
17:27
إِنَّ الْمُبَذِّرِينَ كَانُواْ إِخْوَانَ الشَّيَاطِينِ وَكَانَ الشَّيْطَانُ لِرَبِّهِ كَفُورًا {27}
Ноўрин жойларга сарфлаб юборадиганлар шайтонларнинг биродарларидир. Шайтон Ўз Роббига нонкўр бўлган.
17:28
وَإِمَّا تُعْرِضَنَّ عَنْهُمُ ابْتِغَاء رَحْمَةٍ مِّن رَّبِّكَ تَرْجُوهَا فَقُل لَّهُمْ قَوْلاً مَّيْسُورًا {28}
Агар Раббингдан умид қилиб кутаётган раҳматни излаётганинг учун уларга бефарқ бўлсанг, уларга тасалли берадиган гап гапир.
17:29
وَلاَ تَجْعَلْ يَدَكَ مَغْلُولَةً إِلَى عُنُقِكَ وَلاَ تَبْسُطْهَا كُلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُومًا مَّحْسُورًا {29}
Қўлингни бўйнингга боғлаб олма, уни бира тўла очиб ҳам юборма. Акс ҳолда, маломатланган ва ачинган ҳолда ўтириб қоласан.
17:30
إِنَّ رَبَّكَ يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَن يَشَاء وَيَقْدِرُ إِنَّهُ كَانَ بِعِبَادِهِ خَبِيرًا بَصِيرًا {30}
Албатта, Ўзи муносиб билган қулига ризқни кенг қилиб қўядиган ҳам Раббинг, ўлчаб қўядиган ҳам Раббинг. Чунки, У қулларидан хабардордир, кўриб турувчидир.
17:31
وَلاَ تَقْتُلُواْ أَوْلادَكُمْ خَشْيَةَ إِمْلاقٍ نَّحْنُ نَرْزُقُهُمْ وَإِيَّاكُم إنَّ قَتْلَهُمْ كَانَ خِطْءًا كَبِيرًا {31}
Камбағалликдан қўрқиб болаларингизни ўлдириб юборманглар. Уларга ҳам сизларга ҳам Биз ризқ беряпмиз. Уларни ўлдириш албатта катта хатодир.
17:32
وَلاَ تَقْرَبُواْ الزِّنَى إِنَّهُ كَانَ فَاحِشَةً وَسَاء سَبِيلاً {32}
Зинога яқинлашманглар. Чунки, у жуда жирканч иш ва ёмон йўлдир.
17:33
وَلاَ تَقْتُلُواْ النَّفْسَ الَّتِي حَرَّمَ اللّهُ إِلاَّ بِالحَقِّ وَمَن قُتِلَ مَظْلُومًا فَقَدْ جَعَلْنَا لِوَلِيِّهِ سُلْطَانًا فَلاَ يُسْرِف فِّي الْقَتْلِ إِنَّهُ كَانَ مَنْصُورًا {33}
Аллоҳ ҳаром қилган жонни ноҳақ ўлдирманглар. Кимки ҳақсизлик қилинган ҳолда ўлдирилса, унинг яқин кишиларига (қасос ҳақида) ваколат бериб қўйганмиз, қотилни ўлдиришда у ҳаддан ошмасин. Чунки, унга (қасос ҳақида) етарлича ёрдам берилган.
17:34
وَلاَ تَقْرَبُواْ مَالَ الْيَتِيمِ إِلاَّ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ حَتَّى يَبْلُغَ أَشُدَّهُ وَأَوْفُواْ بِالْعَهْدِ إِنَّ الْعَهْدَ كَانَ مَسْؤُولاً {34}
Етимнинг мол-мулкига яқинлаша кўрманглар. Бироқ, фақатгина у ўзини идора эта оладиган ёшга келгунча (унга фойда келтирадиган) энг чиройли шаклда яқинлашсангиз бўлади. Келишувга тўлиқ риоя қилинглар. Чунки, келишув жавобгарлик талаб қилинадиган нарсадир.
17:35
وَأَوْفُوا الْكَيْلَ إِذا كِلْتُمْ وَزِنُواْ بِالقِسْطَاسِ الْمُسْتَقِيمِ ذَلِكَ خَيْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِيلاً {35}
Ўлчаб берганингизда тўлиқ ўлчаб беринглар ва тўғри ўлчам билан тортинглар. Шундай қилишингиз энг яхши ва энг чиройли ечимдир.
17:36
وَلاَ تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ أُولـئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْؤُولاً {36}
Илмий асосинг бўлмаган нарсани гапирма (унга тўхталма). Чунки, эшитиш ва кўриш қобилиятлари ҳамда виждон – буларнинг барчасидан (ўз эгалари) жавобгарликка тортилади.
17:37
وَلاَ تَمْشِ فِي الأَرْضِ مَرَحًا إِنَّكَ لَن تَخْرِقَ الأَرْضَ وَلَن تَبْلُغَ الْجِبَالَ طُولاً {37}
Ер юзида ғўдайиб-кеккайиб юрма[5]. Чунки, на (оёқларинг) билан ерни тешиб ўтолмайсан ва на (узунликда бошинг) тоғларга етолмайди ҳам.
17:38
كُلُّ ذَلِكَ كَانَ سَيٍّئُهُ عِنْدَ رَبِّكَ مَكْرُوهًا {38}
Бу ишларнинг барчаси Раббингга кўра ёмон кўрилган ишлардир.
17:39
ذَلِكَ مِمَّا أَوْحَى إِلَيْكَ رَبُّكَ مِنَ الْحِكْمَةِ وَلاَ تَجْعَلْ مَعَ اللّهِ إِلَهًا آخَرَ فَتُلْقَى فِي جَهَنَّمَ مَلُومًا مَّدْحُورًا {39}
Мана шулар Раббингни сенга қилган ҳикматли ваҳйидир. Аллоҳдан бошқасини илоҳ тутинма! Акс ҳолда, маломатланган ва (Аллоҳнинг раҳматидан) қувилган ҳолда жаҳаннамга ташланасан.
17:40
أَفَأَصْفَاكُمْ رَبُّكُم بِالْبَنِينَ وَاتَّخَذَ مِنَ الْمَلآئِكَةِ إِنَاثًا إِنَّكُمْ لَتَقُولُونَ قَوْلاً عَظِيمًا {40}
Яратган Эгангиз ўғил болаларни сизларга хослаб бериб, Ўзига баъзи фаришталарни қиз қилиб олибдими?! Сизлар ростдан ҳам оғир гап гапиряпсизлар[6].
17:41
وَلَقَدْ صَرَّفْنَا فِي هَـذَا الْقُرْآنِ لِيَذَّكَّرُواْ وَمَا يَزِيدُهُمْ إِلاَّ نُفُورًا {41}
Насиҳат олсинлар деб, бу Қуръонда (ҳақиқатни) турли услубларда тушунтириб бердик. Бу эса, уларга нафратини орттиряпти[7].
17:42
قُل لَّوْ كَانَ مَعَهُ آلِهَةٌ كَمَا يَقُولُونَ إِذًا لاَّبْتَغَوْاْ إِلَى ذِي الْعَرْشِ سَبِيلاً {42}
Агар мушриклар айтаётгани каби Аллоҳ билан бирга яна бошқа илоҳлар ҳам бўлганида, улар Аршни/бошқарув маркази эгасини енгиб ўтгани бирон бир йўл қидирган бўлишарди[8].
17:43
سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى عَمَّا يَقُولُونَ عُلُوًّا كَبِيرًا {43}
Улар айтаётган нарсалардан Аллоҳ олийлик ва буюклик жиҳатидан ҳам покдир, жуда олийдир.
17:44
تُسَبِّحُ لَهُ السَّمَاوَاتُ السَّبْعُ وَالأَرْضُ وَمَن فِيهِنَّ وَإِن مِّن شَيْءٍ إِلاَّ يُسَبِّحُ بِحَمْدَهِ وَلَـكِن لاَّ تَفْقَهُونَ تَسْبِيحَهُمْ إِنَّهُ كَانَ حَلِيمًا غَفُورًا {44}
Етти осмон, ер ва улар орасидаги кишилар Аллоҳни улуғлайди[9]. Аллоҳни олқишлаб улуғламайдиган ҳеч нарса йўқ. Лекин, уларнинг улуғлашини сизлар тушуна олмайсиз. Албатта, Аллоҳ юмшоқ муомала қилувчидир, жуда кечиримлидир.
17:45
وَإِذَا قَرَأْتَ الْقُرآنَ جَعَلْنَا بَيْنَكَ وَبَيْنَ الَّذِينَ لاَ يُؤْمِنُونَ بِالآخِرَةِ حِجَابًا مَّسْتُورًا {45}
Қуръон ўқиганингда сен билан охиратга ишонмаганлар орасига кўринмас парда тортиб қўямиз.
17:46
وَجَعَلْنَا عَلَى قُلُوبِهِمْ أَكِنَّةً أَن يَفْقَهُوهُ وَفِي آذَانِهِمْ وَقْرًا وَإِذَا ذَكَرْتَ رَبَّكَ فِي الْقُرْآنِ وَحْدَهُ وَلَّوْاْ عَلَى أَدْبَارِهِمْ نُفُورًا {46}
Улар Қуръонни тушунмаслиги учун қалбларида тўсиқ пайдо қиламиз, қулоқларини оғир қилиб қўямиз. Қуръонда Раббингни якка-ю ягона экани ҳақидаги оятларни ўқиганингда, улар нафрат билан юз ўгириб кетади.
17:47
نَّحْنُ أَعْلَمُ بِمَا يَسْتَمِعُونَ بِهِ إِذْ يَسْتَمِعُونَ إِلَيْكَ وَإِذْ هُمْ نَجْوَى إِذْ يَقُولُ الظَّالِمُونَ إِن تَتَّبِعُونَ إِلاَّ رَجُلاً مَّسْحُورًا {47}
Улар сени тинглаётганида уларни нима мақсадда тинглаётганини ва у золимлар ўзаро: «Агар Муҳаммадга эргашсангиз, аниқ сеҳрланган одамга эргашган бўласизлар», деётганини билиб турибмиз.
17:48
انظُرْ كَيْفَ ضَرَبُواْ لَكَ الأَمْثَالَ فَضَلُّواْ فَلاَ يَسْتَطِيعْونَ سَبِيلاً {48}
Қарагин, улар сени кимларга ўхшатяпти! Улар адашди, энди (залолатдан чиққани) йўл тополмайди.
17:49
وَقَالُواْ أَئِذَا كُنَّا عِظَامًا وَرُفَاتًا أَإِنَّا لَمَبْعُوثُونَ خَلْقًا جَدِيدًا {49}
Улар: «Биз ўлиб (аввал) суякларга ва (кейин) тупроққа айланиб кетганимиздан кейин янгитдан яратилиб чиқариламизми?», дедилар.
17:50
قُل كُونُواْ حِجَارَةً أَوْ حَدِيدًا {50}
Айт: “Хоҳласанглар тошга айланинг, хоҳласангиз темирга (барибир қайта тириласизлар),
17:51
أَوْ خَلْقًا مِّمَّا يَكْبُرُ فِي صُدُورِكُمْ فَسَيَقُولُونَ مَن يُعِيدُنَا قُلِ الَّذِي فَطَرَكُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ فَسَيُنْغِضُونَ إِلَيْكَ رُؤُوسَهُمْ وَيَقُولُونَ مَتَى هُوَ قُلْ عَسَى أَن يَكُونَ قَرِيبًا {51}
Ёки, кўнглингизда (қайта яратилишга имконсиз) катта кўринган бирон бир махлуққа айланинглар (барибир қайта тириласизлар)! Ундан кейин ҳам улар: «Бизни ким қайта тирилтиради?», дейди. «Сизларни илк яратган зот», деб айт. Шунда улар сенга бошларини ликиллатиб: «У қачон ўзи?» дейди. «Балки, жуда яқинда!», деб айт.
17:52
يَوْمَ يَدْعُوكُمْ فَتَسْتَجِيبُونَ بِحَمْدِهِ وَتَظُنُّونَ إِن لَّبِثْتُمْ إِلاَّ قَلِيلاً {52}
Аллоҳ сизларни қайта тирилишга чақирадиган кун, Унга ҳамд ила чақириғига жавоб берасиз ва дунёда жуда оз муддат қолдим деб ўйлаб қоласиз[10].
17:53
وَقُل لِّعِبَادِي يَقُولُواْ الَّتِي هِيَ أَحْسَنُ إِنَّ الشَّيْطَانَ يَنزَغُ بَيْنَهُمْ إِنَّ الشَّيْطَانَ كَانَ لِلإِنْسَانِ عَدُوًّا مُّبِينًا {53}
Бандаларимга айт: “Улар (ҳар қандай ҳолатда) чиройи гап гапирсин[11]. Чунки, шайтон ораларини бузишга уринади. Албатта, шайтон инсонга очиқдан-очиқ душмандир.
17:54
رَّبُّكُمْ أَعْلَمُ بِكُمْ إِن يَشَأْ يَرْحَمْكُمْ أَوْ إِن يَشَأْ يُعَذِّبْكُمْ وَمَا أَرْسَلْنَاكَ عَلَيْهِمْ وَكِيلاً {54}
Яратган Эгангиз сизларни жуда яхши билади. Яхшиликни раво кўрса яхшилик қилади, азоблашни раво кўрса азоблайди.” (Эй Муҳаммад!) Биз сени уларнинг устидан вакил бўласан деб юбормадик.
17:55
وَرَبُّكَ أَعْلَمُ بِمَن فِي السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَلَقَدْ فَضَّلْنَا بَعْضَ النَّبِيِّينَ عَلَى بَعْضٍ وَآتَيْنَا دَاوُودَ زَبُورًا {55}
Яратган Эганг осмонлардаги ва ердагиларни жуда яхши билади. Албатта, пайғамбарларнинг бирини бошқасидан афзал қилдик, Довудга Забур – китоб[12] бердик.
17:56
قُلِ ادْعُواْ الَّذِينَ زَعَمْتُم مِّن دُونِهِ فَلاَ يَمْلِكُونَ كَشْفَ الضُّرِّ عَنكُمْ وَلاَ تَحْوِيلاً {56}
(Эй Муҳаммад! Мушрикларга) Айт: “Аллоҳни қўйиб, (сизларга ёрдам бера олади деб) гумон қилган шахсларингизга дуо қилиб кўринглар-чи, (дуо қилганингиз билан) улар сиздан зарарни бартараф ҳам қила олмайди, уни бошқа тарафга буриб ҳам юбора олмайди[13].”
17:57
أُولَـئِكَ الَّذِينَ يَدْعُونَ يَبْتَغُونَ إِلَى رَبِّهِمُ الْوَسِيلَةَ أَيُّهُمْ أَقْرَبُ وَيَرْجُونَ رَحْمَتَهُ وَيَخَافُونَ عَذَابَهُ إِنَّ عَذَابَ رَبِّكَ كَانَ مَحْذُورًا {57}
Мушриклар Аллоҳни қўйиб дуо қилаётган маънавий шахсларининг[14] ўзлари, ўзларини Раббига (Унинг ризосига) яна-да кўпроқ яқинлашиш учун сабаб ахтаради, Унинг яхшилигидан умид қилиб, азобидан қўрқишади. Раббингнинг азоби қўрқиб сақланиш керак бўлган азобдир.
17:58
وَإِن مَّن قَرْيَةٍ إِلاَّ نَحْنُ مُهْلِكُوهَا قَبْلَ يَوْمِ الْقِيَامَةِ أَوْ مُعَذِّبُوهَا عَذَابًا شَدِيدًا كَانَ ذَلِك فِي الْكِتَابِ مَسْطُورًا{58}
Ҳар қандай юртни қиёмат кунидан олдин ё ҳалок қиламиз ёки қаттиқ азоблаймиз. Бу нарса (Лавҳул-Маҳфуз)[15] китобга битиб қўйилган.
17:59
وَمَا مَنَعَنَا أَن نُّرْسِلَ بِالآيَاتِ إِلاَّ أَن كَذَّبَ بِهَا الأَوَّلُونَ وَآتَيْنَا ثَمُودَ النَّاقَةَ مُبْصِرَةً فَظَلَمُواْ بِهَا وَمَا نُرْسِلُ بِالآيَاتِ إِلاَّ تَخْوِيفًا {59}
(Эй Муҳаммад! Сенга) оятлар/пайғамбарлик аломатлари юборишимизга фақатгина аввалги умматлар оятларни ёлғонга чиқаргани бўлди, холос[16]. Самуд халқига урғоcи туяни очиқ-ойдин аломат қилиб берганмиз, улар туяга зулм қилишди. Биз оят-аломатларни фақат қўрқитиш учун юборамиз.
17:60
وَإِذْ قُلْنَا لَكَ إِنَّ رَبَّكَ أَحَاطَ بِالنَّاسِ وَمَا جَعَلْنَا الرُّؤيَا الَّتِي أَرَيْنَاكَ إِلاَّ فِتْنَةً لِّلنَّاسِ وَالشَّجَرَةَ الْمَلْعُونَةَ فِي القُرْآنِ وَنُخَوِّفُهُمْ فَمَا يَزِيدُهُمْ إِلاَّ طُغْيَانًا كَبِيرًا {60}
Бир кун сенга: «Раббинг инсонларни қуршаб қўйди», деган эди. Сенга кўрсатган кўрсатмани ва Қуръонда лаънатланган дарахтни[17] фақатгина инсонларни имтиҳон қилишга восита қилдик, холос. Биз инсонларни қўрқитяпмиз, шунда ҳам, улар қаттиқ ҳаддан ошяпти.
17:61
وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلآئِكَةِ اسْجُدُواْ لآدَمَ فَسَجَدُواْ إَلاَّ إِبْلِيسَ قَالَ أَأَسْجُدُ لِمَنْ خَلَقْتَ طِينًا {61}
Фаришталарга «Одамга сажда қилинглар!», деганимизда, дарҳол сажда қилишган. Лекин, Иблис сажда қилмаган. У: «Сен лойдан яратган киши учун сажда қиламанми?», деган.
17:62
قَالَ أَرَأَيْتَكَ هَـذَا الَّذِي كَرَّمْتَ عَلَيَّ لَئِنْ أَخَّرْتَنِ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ لأَحْتَنِكَنَّ ذُرِّيَّتَهُ إَلاَّ قَلِيلاً {62}
Яна шундай деган: «Мендан кўра устун-мукаррам тутган қулинг шуми? Агар ажалимни қиёмат кунигача кечиктирсанг, озгинасидан бошқа унинг ҳамма наслини ўзимга боғлаб оламан (бурнидан ип ўтказиб оламан).»
17:63
قَالَ اذْهَبْ فَمَن تَبِعَكَ مِنْهُمْ فَإِنَّ جَهَنَّمَ جَزَآؤُكُمْ جَزَاء مَّوْفُورًا {63}
(Аллоҳ) шундай деган: “Даф бўл! Улардан ким сенга эргашса, жазоингиз жаҳаннамдир. Жиноятга яраша жазо!
17:64
وَاسْتَفْزِزْ مَنِ اسْتَطَعْتَ مِنْهُمْ بِصَوْتِكَ وَأَجْلِبْ عَلَيْهِم بِخَيْلِكَ وَرَجِلِكَ وَشَارِكْهُمْ فِي الأَمْوَالِ وَالأَوْلادِ وَعِدْهُمْ وَمَا يَعِدُهُمُ الشَّيْطَانُ إِلاَّ غُرُورًا {64}
Улардан кучинг етганини васвасали чақириғинг билан йўлдан оздиравер (қўрқитавер). Уларга «отлиқ» ва «пиёдаларинг»[18] билан ҳужум қилавер. Уларнинг мол-мулклари ва боалаларида шерик ҳам бўлавер. Уларга ваъда беравер[19].” Ҳолбуки, шайтон уларга алдовдан бошқа нарсани ваъда қилмайди.
17:65
إِنَّ عِبَادِي لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلْطَانٌ وَكَفَى بِرَبِّكَ وَكِيلاً {65}
“Менинг (холис) бандаларим устидан сенинг таъсир ўтказадиган кучинг йўқ[20]. (Уларга) суянч ва таянч ўлароқ Раббинг кифоядир” (деди Аллоҳ Иблисга).
17:66
رَّبُّكُمُ الَّذِي يُزْجِي لَكُمُ الْفُلْكَ فِي الْبَحْرِ لِتَبْتَغُواْ مِن فَضْلِهِ إِنَّهُ كَانَ بِكُمْ رَحِيمًا {66}
Яратган Эгангизнинг олийжаноблик қилиб берадиган ризқидан талаб қилиб ахтара олишингиз учун, сизларга денгизда кемаларни суздириб қўйди. У сизларга меҳрибондир.
17:67
وَإِذَا مَسَّكُمُ الْضُّرُّ فِي الْبَحْرِضَلَّ مَن تَدْعُونَ إِلاَّ إِيَّاهُ فَلَمَّا نَجَّاكُمْ إِلَى الْبَرِّ أَعْرَضْتُمْ وَكَانَ الإِنْسَانُ كَفُورًا{67}
Сизларга денгизда зарар етганда фақат Аллоҳга дуо қиласизлар, Ундан бошқаси йўқ бўлиб кетади (эсингизга ҳам келмайди). У сизларни қуруқликка чиқариб қутқариб қўйганида, дарҳол (Аллоҳдан) юз бурасизлар. Инсон жуда нонкўрдир.
17:68
أَفَأَمِنتُمْ أَن يَخْسِفَ بِكُمْ جَانِبَ الْبَرِّ أَوْ يُرْسِلَ عَلَيْكُمْ حَاصِبًا ثُمَّ لاَ تَجِدُواْ لَكُمْ وَكِيلاً {68}
Аллоҳ сизларни ернинг бир тарафига юттириб юборишидан ёки устингиздан тош ёғдирадиган тўфон келишидан хотиржаммисиз? Кейин ўзингизга (ҳимоячи) вакил тополмайсиз.
17:69
أَمْ أَمِنتُمْ أَن يُعِيدَكُمْ فِيهِ تَارَةً أُخْرَى فَيُرْسِلَ عَلَيْكُمْ قَاصِفا مِّنَ الرِّيحِ فَيُغْرِقَكُم بِمَا كَفَر ثُمَّ لاَ تَجِدُواْ لَكُمْ عَلَيْنَا بِهِ تَبِيعًا {69}
Ёки сизларни яна денгизга қайтариб, тепангизга ҳамма нарсани вайрон қилиб юборадиган қора бўрон юбориб, кофирлик қилганингиз учун сизларни денгизга чўктириб юборишидан хотиржаммисиз? Кейин, Бизга қарши сизни орқангизда тура оладиган ҳеч ким тополмайсиз.
17:70
وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُم مِّنَ الطَّيِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَى كَثِيرٍ مِّمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِيلاً {70}
Шубҳасизки, Одам болаларини ҳурматли қилдик. Уларни қуруқликда ҳам денгизда ҳам (бошқа борлиқлар тепасида) ташитдик, уларга покиза нарсаларни ризқ қилиб бердик, ҳамда яратган кўплаб нарсаларимиздан афзал қилдик.
17:71
يَوْمَ نَدْعُو كُلَّ أُنَاسٍ بِإِمَامِهِمْ فَمَنْ أُوتِيَ كِتَابَهُ بِيَمِينِهِ فَأُوْلَـئِكَ يَقْرَؤُونَ كِتَابَهُمْ وَلاَ يُظْلَمُونَ فَتِيلاً {71}
Кун келиб, ҳар бир инсонни ўз йўлбошчиси[21] билан чақирамиз. Шунда, (амаллари ёзилган) китоби ўнг тарафидан берилганлар китобларини ўзлари ўқийди, уларга қилчалик ҳам ҳақсизлик қилинмайди.
17:72
وَمَن كَانَ فِي هَـذِهِ أَعْمَى فَهُوَ فِي الآخِرَةِ أَعْمَى وَأَضَلُّ سَبِيلاً {72}
Бу дунёда кўр бўлганлар охиратда ҳам кўр бўлади ва йўлдан адашган бўлади[22].
17:73
وَإِن كَادُواْ لَيَفْتِنُونَكَ عَنِ الَّذِي أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ لِتفْتَرِيَ عَلَيْنَا غَيْرَهُ وَإِذًا لاَّتَّخَذُوكَ خَلِيلاً {73}
(Эй Муҳаммад!) Биз сенга ваҳий қилган (Қуръондан)дан бошқа нарсани ўзинг тўқиб, уни Бизга нисбат беришинг учун сени Қуръондан чалғитиб – фитналаб қўйишига оз қолган эди. Агар шундай қилганингда мушриклар сени ўзига яқин дўст қилиб оларди.
17:74
وَلَوْلاَ أَن ثَبَّتْنَاكَ لَقَدْ كِدتَّ تَرْكَنُ إِلَيْهِمْ شَيْئًا قَلِيلاً {74}
Агар сени иродангни мустаҳкам қилиб қўймаганимизда эди, уларга бир оз мойил бўлишингга оз қолган эди.
17:75
إِذاً لَّأَذَقْنَاكَ ضِعْفَ الْحَيَاةِ وَضِعْفَ الْمَمَاتِ ثُمَّ لاَ تَجِدُ لَكَ عَلَيْنَا نَصِيرًا {75}
Агар уларга бир оз мойил бўлганингда эди, сени дунёда ҳам охиратда ҳам икки ҳисса азоблаган бўлардик. Кейин, Бизга қарши сенга ёрдам бера оладиган ҳеч қандай ёрдамчи тополмасдинг.
17:76
وَإِن كَادُواْ لَيَسْتَفِزُّونَكَ مِنَ الأَرْضِ لِيُخْرِجوكَ مِنْهَا وَإِذًا لاَّ يَلْبَثُونَ خِلافَكَ إِلاَّ قَلِيلاً {76}
Улар сени бу ердан (Маккадан) чиқариб юбориш учун жойингдан қўзғатишига оз қолди. Агар бундай қилсалар, уларнинг ўзлари ҳам бу юртда кўп қололмайди.
17:77
سُنَّةَ مَن قَدْ أَرْسَلْنَا قَبْلَكَ مِن رُّسُلِنَا وَلاَ تَجِدُ لِسُنَّتِنَا تَحْوِيلاً {77}
(Бу) Сендан олдин юборган элчиларимизда қўлланилган қонундир. Бизнинг қонунларимизни (Суннатларимизни) ўзгартирилишини кўрмайсан.
17:78
أَقِمِ الصَّلاَةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلَى غَسَقِ اللَّيْلِ وَقُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كَانَ مَشْهُودًا {78}
Қуёш оғишидан тортиб то тунни қоронғисигача бўлган муддат оралиғида ва тонг шафақлари бирлашган вақтда намозни адо эт. Тонг шафақларининг бирлашиши кўзга кўринади.
17:79
وَمِنَ اللَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَّكَ عَسَى أَن يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقَامًا مَّحْمُودًا {79}
(Эй Муҳаммад!) Сени ўзингга қўшимча вазифа сифатида тунни Қуръон ила бедор ўтказ. Балки, Раббинг сени мақталган бир ерга[23] йўналтирар.
17:80
وَقُل رَّبِّ أَدْخِلْنِي مُدْخَلَ صِدْقٍ وَأَخْرِجْنِي مُخْرَجَ صِدْقٍ وَاجْعَل لِّي مِن لَّدُنكَ سُلْطَانًا نَّصِيرًا {80}
Шундай дуо қилгин: «Эй яратган Эгам! Мени кирадиган жойимга ҳам тўғрилик билан киргиз, чиқадиган жойимдан ҳам тўғрилик билан чиқар. Менга Ўз тарафингдан ёрдамчи куч бер.»
17:81
وَقُلْ جَاء الْحَقُّ وَزَهَقَ الْبَاطِلُ إِنَّ الْبَاطِلَ كَانَ زَهُوقًا {81}
Яна айт: “Ҳақ келди[24], уйдирма-ботил йўқ бўлди. Ботил албатта йўқ бўлади.”
17:82
وَنُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ مَا هُوَ شِفَاء وَرَحْمَةٌ لِّلْمُؤْمِنِينَ وَلاَ يَزِيدُ الظَّالِمِينَ إَلاَّ خَسَارًا {82}
Биз Қуръонни унга ишонган-мўминларга шифо ва раҳмат бўлиши учун нозил қиляпмиз. (Қуръон унга ишонмаган) золимларга зиёндан бошқа нарса орттирмайди.
17:83
وَإِذَآ أَنْعَمْنَا عَلَى الإِنسَانِ أَعْرَضَ وَنَأَى بِجَانِبِهِ وَإِذَا مَسَّهُ الشَّرُّ كَانَ يَؤُوسًا {83}
Инсонга неъмат берганимизда юз ўгириб четлашади. Унга ёмонлик келганида эса ноумид бўлиб қолади.
17:84
قُلْ كُلٌّ يَعْمَلُ عَلَى شَاكِلَتِهِ فَرَبُّكُمْ أَعْلَمُ بِمَنْ هُوَ أَهْدَى سَبِيلاً {84}
Айт: “Ҳар ким ўз мақсад йўлига кўра амал қилади[25]. Ким энг тўғри йўлда эканини яратган Эганг жуда яхши билади.
17:85
وَيَسْأَلُونَكَ عَنِ الرُّوحِ قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّي وَمَا أُوتِيتُم مِّن الْعِلْمِ إِلاَّ قَلِيلاً {85}
(Эй Муҳаммад!) Сендан руҳ ҳақида сўрашмоқда. Айт: «Руҳ Раббимнинг буйруқларидан иборатдир.» У ҳақидаги илмдан сизларга озгина берилган.
17:86
وَلَئِن شِئْنَا لَنَذْهَبَنَّ بِالَّذِي أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ ثُمَّ لاَ تَجِدُ لَكَ بِهِ عَلَيْنَا وَكِيلاً {86}
Агар хоҳласак сенга ваҳий қилганимиз Қуръонни қайтариб олган бўлардик. Кейин ўзингга уни қайтариб олиш учун Бизга қарши ёрдамчи-вакил тополмасдинг.
17:87
إِلاَّ رَحْمَةً مِّن رَّبِّكَ إِنَّ فَضْلَهُ كَانَ عَلَيْكَ كَبِيرًا {87}
Раббингни сенга бўлган марҳамати сабабли уни сендан қайтариб олмайди. Албатта, Раббингни сенга бўлган олийжаноблиги буюкдир.
17:88
قُل لَّئِنِ اجْتَمَعَتِ الإِنسُ وَالْجِنُّ عَلَى أَن يَأْتُواْ بِمِثْلِ هَـذَا الْقُرْآنِ لاَ يَأْتُونَ بِمِثْلِهِ وَلَوْ كَانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهِيرًا {88}
Айт: «Агар инсонлар ва жинлар ушбу Қуръоннинг ўхшашини келтиришга бирлашиб, (бу ишда) ўзаро бир-бирини қўллаб-қувватласалар ҳам, унинг ўхшашини асло келтиролмайдилар.»
17:89
وَلَقَدْ صَرَّفْنَا لِلنَّاسِ فِي هَـذَا الْقُرْآنِ مِن كُلِّ مَثَلٍ فَأَبَى أَكْثَرُ النَّاسِ إِلاَّ كُفُورًا {89}
Шубҳасизки, инсонлар учун ушбу Қуръонда ҳар турли мисолни фарқли услубларда тушунтириб бердик. Лекин, инсонларнинг кўпчилиги ҳали ҳам кофирликдан воз кечмаяпти.
17:90
وَقَالُواْ لَن نُّؤْمِنَ لَكَ حَتَّى تَفْجُرَ لَنَا مِنَ الأَرْضِ يَنبُوعًا {90}
Ва улар шундай деди: “Токи биз учун ердан булоқ чиқариб бермас экансан, сенга асло ишонмаймиз.
17:91
أَوْ تَكُونَ لَكَ جَنَّةٌ مِّن نَّخِيلٍ وَعِنَبٍ فَتُفَجِّرَ الأَنْهَارَ خِلالَهَا تَفْجِيرًا {91}
Ёки сени узум ва хурмо боғинг бўлиб, дарахтлари орасидан ариқлар оқиб турмагунча.
17:92
أَوْ تُسْقِطَ السَّمَاء كَمَا زَعَمْتَ عَلَيْنَا كِسَفًا أَوْ تَأْتِيَ بِاللّهِ وَالْمَلآئِكَةِ قَبِيلاً {92}
Ёки айтганингдек, осмонни парча-парча қилиб тепамизга ташлаб юбормагунингча, ёки Аллоҳ ва фаришталарни олдимизга олиб келтирмагунингча.
17:93
أَوْ يَكُونَ لَكَ بَيْتٌ مِّن زُخْرُفٍ أَوْ تَرْقَى فِي السَّمَاء وَلَن نُّؤْمِنَ لِرُقِيِّكَ حَتَّى تُنَزِّلَ عَلَيْنَا كِتَابًا نَّقْرَؤُهُ قُلْ سُبْحَانَ رَبِّي هَلْ كُنتُ إَلاَّ بَشَرًا رَّسُولاً {93}
Ёки, сени олтиндан уйинг бўлмагунча, ёки осмонга кўтарилмагунингча (сенга ишонмаймиз). Чиққан тақдирингда ҳам, биз ўқийдиган китоб олиб тушмагунингча ишонмаймиз”, (дейишади). Сен эса: “Раббим покдир! Мен элчи қилиб юборилган инсонман, холос”, деб айт.
17:94
وَمَا مَنَعَ النَّاسَ أَن يُؤْمِنُواْ إِذْ جَاءهُمُ الْهُدَى إِلاَّ أَن قَالُواْ أَبَعَثَ اللّهُ بَشَرًا رَّسُولاً {94}
Инсонларга ҳидоят келганида: «Аллоҳ элчи қилиб инсонни юборибдими?», деган гапларининг ўзи, уларни унга ишонишига тўсиқ бўлди.
17:95
قُل لَّوْ كَانَ فِي الأَرْضِ مَلآئِكَةٌ يَمْشُونَ مُطْمَئِنِّينَ لَنَزَّلْنَا عَلَيْهِم مِّنَ السَّمَاء مَلَكًا رَّسُولاً {95}
Айт: “Агар ерда (одамлар эмас) фаришталар қарор топиб юришганида, Биз ҳам (элчи қилиб) уларга осмондан албатта фаришта туширган бўлардик.
17:96
قُلْ كَفَى بِاللّهِ شَهِيدًا بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ إِنَّهُ كَانَ بِعِبَادِهِ خَبِيرًا بَصِيرًا {96}
Айт: “Сиз билан менинг ўртамда гувоҳликка Аллоҳ кифоядир. Чунки, У бандаларидан тўлиқ хабардордир, кўриб турувчидир.
17:97
وَمَن يَهْدِ اللّهُ فَهُوَ الْمُهْتَدِ وَمَن يُضْلِلْ فَلَن تَجِدَ لَهُمْ أَوْلِيَاء مِن دُونِهِ وَنَحْشُرُهُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ عَلَى وُجُوهِهِمْ عُمْيًا وَبُكْمًا وَ
صُمًّا مَّأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ كُلَّمَا خَبَتْ زِدْنَاهُمْ سَعِيرًا {97}
Аллоҳ кимни тўғри йўлга муваффақ қилса, у тўғри йўлни топади. Кимни залолатга ташлаб қўйса, Аллоҳ билан уни ўртасига тушадиган дўстлар тополмайсан. Уларни қиёмат куни юз тубан ҳолда кўр, соқов ва кар ҳолатида тўплаймиз. Уларнинг борар жойлари жаҳаннам. Ҳар қачон сокинлашиб қолганида, уларга ёқилғини орттириб қўямиз.
17:98
ذَلِكَ جَزَآؤُهُم بِأَنَّهُمْ كَفَرُواْ بِآيَاتِنَا وَقَالُواْ أَئِذَا كُنَّا عِظَامًا وَرُفَاتًا أَإِنَّا لَمَبْعُوثُونَ خَلْقًا جَدِيدًا {98}
Оятларимизни тан олмаганликлари учун уларга бериладиган жазо шу. Улар: «Биз ўлиб (аввал) суякларга ва (кейин) тупроққа айланиб кетганимиздан кейин янгитдан яратилиб чиқариламизми?», дедилар.
17:99
أَوَلَمْ يَرَوْاْ أَنَّ اللّهَ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ قَادِرٌ عَلَى أَن يَخْلُقَ مِثْلَهُمْ وَجَعَلَ لَهُمْ أَجَلاً لاَّ رَيْبَ فِيهِ فَأَبَى الظَّالِمُونَ إَلاَّ كُفُورًا {99}
Осмонлар ва ерни яратиб, у ҳақида ҳеч қандай шубҳа қолдирмаган ҳолда уларга муддат белгилаган Аллоҳ, айнан уларнинг бир хилини яратишга ўлчов қўювчи-қодир эканини наҳот улар билмаган бўлса!
17:100
قُل لَّوْ أَنتُمْ تَمْلِكُونَ خَزَآئِنَ رَحْمَةِ رَبِّي إِذًا لَّأَمْسَكْتُمْ خَشْيَةَ الإِنفَاقِ وَكَانَ الإنسَانُ قَتُورًا {100}
Айт: “Агар яратган Эгамнинг раҳмат хазиналарига сизлар эгадор бўлиб қолганингизда, сарфлаш орқали тугаб қолишидан қўрқиб, ҳеч кимга ҳеч нарса бермаган бўлардингиз. Инсон (зоти) жуда бахилдир.
17:101
وَلَقَدْ آتَيْنَا مُوسَى تِسْعَ آيَاتٍ بَيِّنَاتٍ فَاسْأَلْ بَنِي إِسْرَائِيلَ إِذْ جَاءهُمْ فَقَالَ لَهُ فِرْعَونُ إِنِّي لَأَظُنُّكَ يَا مُوسَى مَسْحُورًا {101}
Шубҳасизки, Мусога тўққизта аниқ-равшан оят берганмиз. Исроил авлодидан сўра: Уларга Мусо (элчи бўлиб) келганида, Фиръавн унга: «Эй Мусо! Сени аниқ сеҳрланган деб ўйлаяпман», деди (Фиръавн).
17:102
قَالَ لَقَدْ عَلِمْتَ مَا أَنزَلَ هَـؤُلاء إِلاَّ رَبُّ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ بَصَآئِرَ وَإِنِّي لَأَظُنُّكَ يَا فِرْعَونُ مَثْبُورًا {102}
(Мусо) шундай деди: «Билиб турибсанки, бу оятларларни (ҳақиқатни) кўрсатиб берадиган қилиб нозил қилган зот осмонлар ва ерни яратган зотдан бошқаси эмас, Мен сени (бу кетишда) ҳалок қилинасан деб ўйлаяпман.»
17:103
فَأَرَادَ أَن يَسْتَفِزَّهُم مِّنَ الأَرْضِ فَأَغْرَقْنَاهُ وَمَن مَّعَهُ جَمِيعًا {103}
Фиръавн уларни у ердан (зулм орқали) ваҳимага солиб чиқариб юбормоқчи бўлди. Оқибатда Биз уни ва у билан бирга ҳаракат қилганларнинг барчасини чўктириб юбордик.
17:104
وَقُلْنَا مِن بَعْدِهِ لِبَنِي إِسْرَائِيلَ اسْكُنُواْ الأَرْضَ فَإِذَا جَاء وَعْدُ الآخِرَةِ جِئْنَا بِكُمْ لَفِيفًا {104}
Ундан кейин Исроил авлодига шундай дедик: «Энди бу ерга сизлар жойлашинглар. Охират ваъдаси келганида, сизларни барчангизни тўплаб келтирамиз.»
17:105
وَبِالْحَقِّ أَنزَلْنَاهُ وَبِالْحَقِّ نَزَلَ وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلاَّ مُبَشِّرًا وَنَذِيرًا {105}
Биз ушбу Қуръонни ҳақ ила/тўғри мақсадда юбордик ва у (Муҳаммадга) ҳақ ила/тўғри бир мақсадда нозил бўлди. (Эй Муҳаммад!) Биз сени фақат хушхабар берувчи ва огоҳлантирувчи элчи қилиб юбордик.
17:106
وَقُرْآناً فَرَقْنَاهُ لِتَقْرَأَهُ عَلَى النَّاسِ عَلَى مُكْثٍ وَنَزَّلْنَاهُ تَنزِيلاً {106}
Қуръонни инсонларга бўлиб-бўиб ўқиб беришинг учун, уни (сура ва оятларга) бўлдик ва мана шу шаклда нозил қилдик.
17:107
قُلْ آمِنُواْ بِهِ أَوْ لاَ تُؤْمِنُواْ إِنَّ الَّذِينَ أُوتُواْ الْعِلْمَ مِن قَبْلِهِ إِذَا يُتْلَى عَلَيْهِمْ يَخِرُّونَ لِلأَذْقَانِ سُجَّدًا {107}
Айт: “Сизлар хоҳласангиз ишонинг, хоҳласангиз ишонманг. Албатта, Қуръон нозил бўлишидан олдин (уларга илоҳий китобдан) илм берилганларга Қуръон тиловат қилинганида, улар дарҳол саждага йиқиладилар.
17:108
وَيَقُولُونَ سُبْحَانَ رَبِّنَا إِن كَانَ وَعْدُ رَبِّنَا لَمَفْعُولاً {108}
Ва улар: «Яратган Эгамиз пок зотдир! Раббимизнинг берган сўзи амалга ош(а)ди!», дейишади.
17:109
وَيَخِرُّونَ لِلأَذْقَانِ يَبْكُونَ وَيَزِيدُهُمْ خُشُوعًا {109}
Ва йиғлаган ҳолда саждага йиқиладилар. (Қуръон) уларга (Аллоҳга бўлган) ҳурматни зиёда қилади.
17:110
قُلِ ادْعُواْ اللّهَ أَوِ ادْعُواْ الرَّحْمَـنَ أَيًّا مَّا تَدْعُواْ فَلَهُ الأَسْمَاء الْحُسْنَى وَلاَ تَجْهَرْ بِصَلاَتِكَ وَلاَ تُخَافِتْ بِهَا وَابْتَغِ بَيْنَ ذَلِكَ سَبِيلاً {110}
(Эй Муҳаммад!) Айт: «Хоҳласангиз «Аллоҳ» деб дуо қилинглар, хоҳласангиз «Раҳмон» деб дуо қилинглар. Қайси бири билан дуо қилсангиз ҳам бўлаверади. Чунки, энг чиройли исм-хусусиятлар Аллоҳга хосдир.» Дуонгда овозингни баланд кўтарма, махфий ҳам қилма; шуни ўртасида бир йўл тут.
17:111
وَقُلِ الْحَمْدُ لِلّهِ الَّذِي لَمْ يَتَّخِذْ وَلَدًا وَلَم يَكُن لَّهُ شَرِيكٌ فِي الْمُلْكِ وَلَمْ يَكُن لَّهُ وَلِيٌّ مِّنَ الذُّلَّ وَكَبِّرْهُ تَكْبِيرًا{111}
«Аллоҳга олқиш-у мақтовлар бўлсин! У Ўзига фарзанд тутмаган, ҳукмронликда Унинг ҳеч қандай шериги йўқ, эҳтиёжи сабабли Ўзига ёрдамчи қилиб олган дўсти ҳам йўқ!», де ва Уни Ўзи хос равишда улуғла!
[1] Исро сураси, Маккада тушган, 111 оятдан иборат. Тушиш тартиби 50, ёзилиш тартиби 17.
[2] Оят бутунлиги илтифот қоидасига риоя қилинган ҳолда таржима қилинди.
[3] Бу оятдаги Қуръонни ҳидоят қилишига, «Йўл кўрсатади, чақиради, баён қилиб беради» деб маънолар берса ҳам бўлади. Қуръон унга ишонган ҳаммага йўл кўрсатади, лекин унга имон ва ишонч билан ёндашиш керак. Унга ишонмаган-золимларга фақат зиён орттиради.
[4] Оятдаги «амр» феълига берилган маъно учун қаранг: Имом Мотрудий, Таъвилот, Маонил-Қуръон, Зажжож ва бошқа маонил-Қуръон китоблари.
[5] Фурқон 25/63.
[6] Марям 19/88-91.
[7] Ушбу суранинг 45 ва 46- оятларига, ҳамда Исро 17/82 оятга ҳам қаранг. Қуръон унга имонан ёндашган кимсаларга йўл кўрсатади ва у орқали инсон зулматлардан нурга чиқади. Охиратга ишонмай туриб оладиган, Қуръонга ишонмайдиган ва уни писанд қилмаган ва ҳаётининг марказига қўймаган инсонларга фақат зиён орттиради.
[8] Осмонлар ва ерни бошқарилиши Аршга боғлиқ бўлгани учун айнан Арш айтиб ўтилди. Осмонлар ва ернинг эгаси ҳам, ундаги табиат қонунларини тузган ҳам Аллоҳ бўлгани учун, энди у яратган ою қуёшни ёки денгизлару булутларнинг доимий ҳаракатланиб туриш тизмини ҳеч ким бузолмайди, ўзгартиролмайди.
[9] Фуссилат 41/11.
[10] Қабр азоби йўқлигига мана шу оятнинг зоҳири далолат қилади (Имом Мотрудий, Таъвилот).
[11] Инсонларга даъват қилаётганда ҳам, биров билан мунозара қилаётганда ҳам чиройли гапириш, ҳатто кимдир ёмонлик қилиб қўйса ҳам иложи борича унга чиройли жавоб қайтариш Қуръоний таълим ва тавсиядир (Наҳл 16/125, Мўминун 23/96, Фуссилат 41/34).
[12] Зубур – ҳикмат тўла китоблар дегани (Зажжож, Маонил Қуръон). Оли Имрон 3/81-оятга кўра, барча пайғамбарларга китоб ва ҳикмат берилгани учун, бу зубур калимасига «ҳикмат тўла китоблар»дан бошқа маъно бериб бўлмайди. Зубур калимаси Наҳл 16/43-44 Шуаро 26/196, Фатир 35/25 ва Қомар 54/43 оятларда ҳам айни маънода келмоқда. Бу забурлардан бири Довуд алайҳиссаломга ҳам берилган (Нисо 4/163, Исро 17/55). Анбиё 21/105 оятда алиф-лом билан келтирилган шакли эса, Довуд алайҳиссаломга берилган Забурга ҳам, бошқа набийларга берилган забурга ҳам ишорат қилади.
[13] Намл 27/62.
[14] Бу оятдаги ишорат қилинган, Аллоҳни қўйиб ёрдамга чақириладиган ва дуо қилинадиган шахслар деганда фаришталарни ҳам, бут-санамларни ҳам, ўлган инсонларни ҳам ўз ичига олади. Ким ёки нима бўлишидан қатъий назар, Аллоҳдан бошқасидан маънавий ёрдам сўралмайди. Аллоҳ тарафидан келадиган азобни Унинг Ўзидан бошқа ҳеч ким тўхтатиб қололмайди.
[15] Лавҳул-Маҳфуз Аллоҳ ҳузуридаги она – асл китобдир (Раъд 13/39, Зухруф 43/4). Қуръон ҳам унга ёзиб қўйилган (Воқеа 56/77-78).
[16] Муҳаммад алайҳиссаломга Қуръондан бошқа мўжиза берилмаган. Бу ҳақидаги оятлар: Раъд 13/7, Ҳижр 15/14-15, Анкабут 29/51, Анъом 6/35.
[17] Лаънатланган дарахт заққум дарахти экани ривоят қилинган (Саҳиҳи Бухорий). Бундан ташқари Соффат сурасининг 62-64 оятларида, бунга ишорат қилинган оятлар бор.
[18] Шайтоннинг аскарлари Анъом сурасининг 112 ва ан-Нос сурасида келганидек, инсон ва жинларнинг ёвузларидир.
[19] Бу оятдаги буйруқ кўринишида келган барча иборалар таҳдид ибораларидир. Бу эса, шайтонга қўйилган лаънат тамғаси давомли ва қилган жиноятига кўра яна ҳам ортишига далолат қилади. бу оятдаги буйруқлар талаб иборалари эмас.
[21] Бақара 2/166, Анкабут 29/35, Сабаъ 34/31 оятлар бу оятдаги «имом» калимаси йўлбошчи деган маънода эканини қўллаб-қувватлайди. Баъзилар бу калимага «китоб» дея таржима қилган. Агар ўша калима китоб деб таржима қилинса, ҳар бир умматга берилган илоҳий китоб назарда тутилган бўлади. Чунки, ҳар бир уммат ўзи имон келтирган илоҳий китобидан жавобгарликка тортилади. Уммати Муҳаммад албатта Қуръондан жавобгарликка тортилади (Зухруф 43/44).
[22] Тоҳа 20/124-126.
[23] Бу оятдаги «мақом» калимаси агар бу дунёга алоқадор бўлса Мадина шаҳри назарда тутилган бўлади, буни келгуси оятда қўллаб-қувватлайди. Агар охиратга алоқадор бўлса, кечаси туриб намоз ўқигани учун бериладиган алоҳида бир жаннатдаги мақом бўлиши мумкин . (Кечаси туриб нафл намоз ўқийдиганлар учун бериладиган даража ва савоблар ҳақида Сажда сурасининг 16-17 оятларда келтирилган.)
[24] Бу каби «келди», «тушди» каби калималарга тақдири изофий ва мажозий маъно бериладиган ўринлар кўп келади. Чунки, келди деганда ўз оёғи билан келган нарсагина айтилмайди. Бунга мисол: Фажр 89/22- оят.
[25] Бақара 2/148.
