Фил сураси[1]
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ
Яхшилиги чексиз, эзгулик ва неъмат улашувчи – Аллоҳ номи билан.
105:1
أَلَمْ تَرَ كَيْفَ فَعَلَ رَبُّكَ بِأَصْحَابِ الْفِيلِ
Фил эгаларига яратган Эганг қандай муомала қилганини коърмадингми?
105:2
أَلَمْ يَجْعَلْ كَيْدَهُمْ فِي تَضْلِيلٍ
У уларнинг режаларини бузиб ташламаганмиди?
105:3
وَأَرْسَلَ عَلَيْهِمْ طَيْرًا أَبَابِيلَ
Уларнинг устига тўда-тўда учар булутлар юборган[2].
105:4
تَرْمِيهِمْ بِحِجَارَةٍ مِنْ سِجِّيلٍ
У булутлар тепаларига оловда қиздирилган лойли тошлар отарди.[3]
105:
فَجَعَلَهُمْ كَعَصْفٍ مَأْكُولٍ
Шу тариқа, (Раббинг) уларни худди ичи еб битирилган пўстлоқдек қилиб юборди[4].
[1] 105. Фил сураси, Маккада тушган, 5 оят. Тушиш тартиби 19, ёзилиш тартиби 105.
[2] Оятдаги طَيْر (тойр) кўплик маъносини ҳам ўзида мужассам қилувчи бирлик исм бўлиб, уни бирлик шакли طائر (тоир)дир. Тарафлари бор бўлиб ҳавода учуб (сузиб) юрган ҳар жисмга тоир дейилади. (Муфрадот) икки қаноти билан учган қушлар ҳам тоирдир. (Анъом 6/38) Қушлар деган маънони ҳам ифодалайдиган طَيْر= тойр калимаси агар алиф лом билан келган бўлса, у калимага қушлар деган маъно берилади. Бу оятдаги тойр калимаси алиф-ломсиздир. Чунки бу оятдаги тойр калимасидан қушлар эмас, балки вулқондан ҳосил бўлган қора булутлар назарда тутилган. أبابيل = абобил – кетма-кет, тўп-тўп дегани. (ал-Айн) Бу жумлага “орқама-орқа келган булутлар” деган маъно ҳам бериш мумкин (Лисанул Араб).
أبابيل = абобил – ибл калимасининг ўзагидан турланган бўлиб; уюм-уюм, оғир-оғир ва қамров деган маъноларни англатади (Мақойисул Луға). Мана шу учта маънони ўз ичига олган туя подасига ҳам ибл дейилади.
ابل = ибл – “ёмғир юкланган булутлар” деган маънода ҳам келтирилади (ал-Қомус). Араб тили олимларидан ал-Мубаррид “Ибл қандай яратилганига ҳеч эътибор қилмайдиларми?” (Ғошия 99/17) оятидаги иблга: “катта-катта булут тўплами” деб маъно берган (Шавконий, Фатҳул Қодийр).
[3] سِجِّيلٍ = сижжил – оловда қиздирилган лой дегани. Бу сўз Форс тилидан Араб тилига ўтган. Сижжил вулқон портлаши натижасида ҳалок бўлган Лут қавмини тепасига ҳам ёққан. Алоқадор оятлардан бир қисми: Ҳижр 15/68-77; Зориёт 51/31-34. Вулқон ва ундан отилиб чиққан майда қуйқум зарралар жаҳаннамни эслатгани ва ўзи ҳам жаҳаннамга қисман бўлса-да ўхшагани сабабли, сижжил калимасига “жаҳаннамда қиздириб таёрланган майда тошлар” деб таржима қилганлар ҳам бўлган.
[4] “Асф” – дон ва уруғни устки пўстлоғига айтилади (Мақойис). Аллоҳ Асъҳоби Филни ичи еб битирилган қобуғ каби ичи бўш қилиб қўйган (Лисанул Араб). Демак, лава жасадларни ичини ёқиб ташлаган ва ташқи қисмини худди куйган тошдек қилиб қўйган.
Бу оятга кўра, агар وادي النار = води ан-норъда қазилмалар олиб бориб текширувлар ўтказилса, ўша вақтда ҳалок бўлган аскарлар ва филларни жасадлари ва қолдиқлари қотиб қолган ва ичи бўш ҳолда топилиши мимкин. Бу водий Муздалифа билан Мино орасида. Водийни икки тарафига эътибор билан қараган ҳар ким у ерда вулқон отилиб чиққанини изларини очиқ-ойдин кўриши мумкин.
[…] Фил […]