- ЮНУС сураси
بسم الله الرحمن الرحيم
Яхшилиги чексиз ва меҳрибон – Аллоҳ номи билан.
10:1
الر تِلْكَ آيَاتُ الْكِتَابِ الْحَكِيمِ{1}
Алиф! Лам ! Мим! Ро! Булар – Ҳикматлик китоб оятларидир.
10:2
أَكَانَ لِلنَّاسِ عَجَبًا أَنْ أَوْحَيْنَا إِلَى رَجُلٍ مِّنْهُمْ أَنْ أَنذِرِ النَّاسَ وَبَشِّرِ الَّذِينَ آمَنُواْ أَنَّ لَهُمْ قَدَمَ صِدْقٍ عِندَ رَبِّهِمْ قَالَ الْكَافِرُونَ إِنَّ هَـذَا لَسَاحِرٌ مُّبِينٌ{2}
“Инсониятни огоҳлантир! Имон келтирганлар учун яратган Эгаси ҳузурида содиқлик мартабасига чиқиш борлигини хушхабарини етказ!»- деб ораларидан бир кишига ваҳий қилганимиз (бу) инсонларга ажабланарли бўлдимики, ҳатто қарши чиқувчилар: «Бу аниқ сеҳргардан бошқаси эмас!»- дедилар.
10:3
إِنَّ رَبَّكُمُ اللّهُ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ يُدَبِّرُ الأَمْرَ مَا مِن شَفِيعٍ إِلاَّ مِن بَعْدِ إِذْنِهِ ذَلِكُمُ اللّهُ رَبُّكُمْ فَاعْبُدُوهُ أَفَلاَ تَذَكَّرُونَ{3}
Яратган Эгангиз – осмонлар ва ерни олти кунда яратган[1], кейин аршга йўналиб, (бошқарув) ишини юргизадиган Аллоҳдир. Ҳеч қандай махлуқот йўқ эди, (махлуқот) фақат унинг изнидан кейин пайдо бўлди[2]. Ўша Аллоҳ яратган Эгангиздир. Шундай экан, Унга қуллик қилинглар. Наҳот насиҳат олмасангиз?!
10:4
إِلَيْهِ مَرْجِعُكُمْ جَمِيعًا وَعْدَ اللّهِ حَقًّا إِنَّهُ يَبْدَأُ الْخَلْقَ ثُمَّ يُعِيدُهُ لِيَجْزِيَ الَّذِينَ آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ بِالْقِسْطِ وَالَّذِينَ كَفَرُواْ لَهُمْ شَرَابٌ مِّنْ حَمِيمٍ وَعَذَابٌ أَلِيمٌ بِمَا كَانُواْ يَكْفُرُونَ{4}
Ҳаммангиз Унга қайтасиз[3]. Бу Аллоҳнинг ваъдаси, у албатта амалга ошади. Яратишни У бошлади. (Аллоҳга) ишонган ва яхши ишларни амалга оширганларга муносиб равишда мукофот бериш учун (уларни) қайтадан яратади. Кофирларга кофирлиги туфайли қиздирилган суюқликдан ичимлик ва аламли азоб бор.
10:5
هُوَ الَّذِي جَعَلَ الشَّمْسَ ضِيَاء وَالْقَمَرَ نُورًا وَقَدَّرَهُ مَنَازِلَ لِتَعْلَمُواْ عَدَدَ السِّنِينَ وَالْحِسَابَ مَا خَلَقَ اللّهُ ذَلِكَ إِلاَّ بِالْحَقِّ يُفَصِّلُ الآيَاتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ {5}
Қуёшни ёруғлик манбаи ва ойни нур таратувчи қилиб яратган Удир. Йиллар саноғини ва ҳисоб(и)ни билиб олишингиз учун ойга турли манзиллар[4] белгилаб қўйди. Аллоҳ буни – ҳақиқатни кўрсатадиган қилиб яратиб, (фалакиёт илмини) биладиган кишилар учун (бу ҳақидаги) оятларни батафсил тушунтириб беряпти.
10:6
إِنَّ فِي اخْتِلاَفِ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ وَمَا خَلَقَ اللّهُ فِي السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ لآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يَتَّقُونَ{6}
Кеча билан кундузни кет-ма кет алмашиб туришида ҳамда осмонлар ва ердаги Аллоҳ яратган нарсаларда, жавобгарликни ҳис қиладиганлар учун (яратувчи Аллоҳ экани ҳақида) аломат-далиллар бор.
10:7
إَنَّ الَّذِينَ لاَ يَرْجُونَ لِقَاءنَا وَرَضُواْ بِالْحَياةِ الدُّنْيَا وَاطْمَأَنُّواْ بِهَا وَالَّذِينَ هُمْ عَنْ آيَاتِنَا غَافِلُونَ{7}
Бизга (ёруғ юз билан) йўлиқишни умид қилмаган, дунё ҳаётидан мамнун бўлиб, у билан кўнгли тўлган ва оятларимизга бепарволарга[5] келсак,
10:8
أُوْلَـئِكَ مَأْوَاهُمُ النُّارُ بِمَا كَانُواْ يَكْسِبُونَ {8}
Қилган ишлари учун борар жойлари жаҳаннам бўладиганлар ўшалардир.
10:9
إِنَّ الَّذِينَ آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ يَهْدِيهِمْ رَبُّهُمْ بِإِيمَانِهِمْ تَجْرِي مِن تَحْتِهِمُ الأَنْهَارُ فِي جَنَّاتِ النَّعِيمِ
Имон келтирган ва хайрли ишларни амалга оширганларни (амали билан бўлган) имони сабабли яратган Эгаси уларни ҳидоят қилади – неъмат тўла боғларда уларнинг остидан анҳорлар оқиб туради[6].
10:10
دَعْوَاهُمْ فِيهَا سُبْحَانَكَ اللَّهُمَّ وَتَحِيَّتُهُمْ فِيهَا سَلاَمٌ وَآخِرُ دَعْوَاهُمْ أَنِ الْحَمْدُ لِلّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ {10}
Уларнинг жаннатда дуолари: «Аллоҳим, Сен пок зотсан!», ундаги (бир-бирига) тилаклари[7] эса: «Эсон-омонлик!», бўлади. Дуоларининг охири: «Оламлар Эгаси – Аллоҳга олқиш–у мақтовлар бўлсин!», (шаклида) бўлади.
10:11
وَلَوْ يُعَجِّلُ اللّهُ لِلنَّاسِ الشَّرَّ اسْتِعْجَالَهُم بِالْخَيْرِ لَقُضِيَ إِلَيْهِمْ أَجَلُهُمْ فَنَذَرُ الَّذِينَ لاَ يَرْجُونَ لِقَاءنَا فِي طُغْيَانِهِمْ يَعْمَهُونَ {11}
Инсонлар яхшиликни тез келишини талаб қилганида (уларга тезлаштириб берганидек), ёмонликни тезлаштириб беришини талаб қилганида Аллоҳ уларга ёмонликни тезлаштириб қўйганида, уларнинг ажаллари тугатилар эди[8]. Бироқ, Бизга (очиқ юз билан) йўлиқишни хоҳламаганларни ҳаддан ошиб юришига қўйиб берамиз, адашиб юриб туради.
10:12
وَإِذَا مَسَّ الإِنسَانَ الضُّرُّ دَعَانَا لِجَنبِهِ أَوْ قَاعِدًا أَوْ قَآئِمًا فَلَمَّا كَشَفْنَا عَنْهُ ضُرَّهُ مَرَّ كَأَن لَّمْ يَدْعُنَا إِلَى ضُرٍّ مَّسَّهُ كَذَلِكَ زُيِّنَ لِلْمُسْرِفِينَ مَا كَانُواْ يَعْمَلُونَ {12}
Инсонга зарар етганида, ёнбошлаган, ўтирган ва тик турган ҳолида ҳам Бизга дуо қилади. Ундан зарарини даф қилганимизда эса, гўёки унга етган зарар туфайли Бизга ҳеч ҳам дуо қилмагандек давом этаверади. Исрофчиларга ўзларининг қилаётган ишлари мана шу шаклда чиройли кўрсатиб қўйилади.
10:13
وَلَقَدْ أَهْلَكْنَا الْقُرُونَ مِن قَبْلِكُمْ لَمَّا ظَلَمُواْ وَجَاءتْهُمْ رُسُلُهُم بِالْبَيِّنَاتِ وَمَا كَانُواْ لِيُؤْمِنُواْ كَذَلِكَ نَجْزِي الْقَوْمَ الْمُجْرِمِينَ {13}
Қасамки, сизлардан аввал қанчадан-қанча шаҳар-қишлоқларни золимлик қилган вақтида ҳалок қилганмиз. Уларга элчилари аниқ-равшан далиллар билан келганида улар ишонмаган. Жиноятчиларни шундай жазолаймиз.
10:14
ثُمَّ جَعَلْنَاكُمْ خَلاَئِفَ فِي الأَرْضِ مِن بَعْدِهِم لِنَنظُرَ كَيْفَ تَعْمَلُونَ {14}
Қандай амал қилишингизни кўриш учун, улардан кейин сизларни ерда (уларни ўрнига) ўринбосар қилдик.
10:15
وَإِذَا تُتْلَى عَلَيْهِمْ آيَاتُنَا بَيِّنَاتٍ قَالَ الَّذِينَ لاَ يَرْجُونَ لِقَاءنَا ائْتِ بِقُرْآنٍ غَيْرِ هَـذَا أَوْ بَدِّلْهُ قُلْ مَا يَكُونُ لِي أَنْ أُبَدِّلَهُ مِن تِلْقَاء نَفْسِي إِنْ أَتَّبِعُ إِلاَّ مَا يُوحَى إِلَيَّ إِنِّي أَخَافُ إِنْ عَصَيْتُ رَبِّي عَذَابَ يَوْمٍ عَظِيمٍ {15}
Уларга аниқ-равшан оятларимиз ўқиб берилганида, Бизга (ёруғ юз билан) йўлиқишни умид қилмайдиганлар: «Бизга бундан бошқа Қуръон[9] келтир, ёки уни ўзгартир», дейди. «Уни ўзгартиришга ҳақим йўқ. Менга нима ваҳий қилинган бўлса, мен ўшанга амал қиламан, холос. Агар (Қуръонни борича етказмай, айтганингизни қилиб) яратган Эгамга осий бўлсам, буюк куннинг азобидан қўрқаман», деб айтиб қўй.
10:16
قُل لَّوْ شَاء اللّهُ مَا تَلَوْتُهُ عَلَيْكُمْ وَلاَ أَدْرَاكُم بِهِ فَقَدْ لَبِثْتُ فِيكُمْ عُمُرًا مِّن قَبْلِهِ أَفَلاَ تَعْقِلُونَ {16}
Айт: «Агар Аллоҳ насиб қилмаганида, мен сизларга уни тиловат қилмаган бўлардим ва У уни сизларга билдирмаган бўлар эди. Ахир, ундан аввал орангизда умр ўтказдим-ку! Ақлингизни ишлатмайсизми?»
10:17
فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَى عَلَى اللّهِ كَذِبًا أَوْ كَذَّبَ بِآيَاتِهِ إِنَّهُ لاَ يُفْلِحُ الْمُجْرِمُونَ {17}
Аллоҳга ёлғон тўқиган ёки оятларини ёлғонлаган кишидан кўра золимроқ бири борми[10]?! (Бундай) жиноятчилар нажот топмайди.
10:18
وَيَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللّهِ مَا لاَ يَضُرُّهُمْ وَلاَ يَنفَعُهُمْ وَيَقُولُونَ هَـؤُلاء شُفَعَاؤُنَا عِندَ اللّهِ قُلْ أَتُنَبِّئُونَ اللّهَ بِمَا لاَ يَعْلَمُ فِي السَّمَاوَاتِ وَلاَ فِي الأَرْضِ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى عَمَّا يُشْرِكُونَ {18}
«Улар: Булар бизнинг Аллоҳ ҳузуридаги қутқарувчи-шафоатчиларимиз” -деб,
Аллоҳга эмас, ўзларига зарар ҳам фойда ҳам етказа олмайдиганларга сиғинмоқда. Айт: «Осмонлар ва ерда Аллоҳ билмаган нарса бўлиб, сизлар уни Аллоҳга билдирмоқчисизлар-а?!» Аллоҳ улар шерик қўшаётганларидан покдир.
10:19
وَمَا كَانَ النَّاسُ إِلاَّ أُمَّةً وَاحِدَةً فَاخْتَلَفُواْ وَلَوْلاَ كَلِمَةٌ سَبَقَتْ مِن رَّبِّكَ لَقُضِيَ بَيْنَهُمْ فِيمَا فِيهِ يَخْتَلِفُونَ {19}
Инсонлар бир уммат эди, кейин (фарқли йўлларга) айрилиб кетишди[11]. Агар яратган Эгангни илгари берган сўзи бўлмаганида, ўзлари ихтилоф қилган масалалари бўйича ўрталарида ҳукм қилинган бўларди.
10:20
وَيَقُولُونَ لَوْلاَ أُنزِلَ عَلَيْهِ آيَةٌ مِّن رَّبِّهِ فَقُلْ إِنَّمَا الْغَيْبُ لِلّهِ فَانْتَظِرُواْ إِنِّي مَعَكُم مِّنَ الْمُنتَظِرِينَ {20}
Улар : У (Муҳаммад)га Роббидан бирон бир оят-мўъжиза туширилса бўлмасмикан?», деяпти. “Ғайб (маълумоти) фақат Аллоҳга хос. Шундай экан, кутинглар. Мен ҳам сизлар билан бирга кутаман[12]”- деб айт.
10:21
وَإِذَا أَذَقْنَا النَّاسَ رَحْمَةً مِّن بَعْدِ ضَرَّاء مَسَّتْهُمْ إِذَا لَهُم مَّكْرٌ فِي آيَاتِنَا قُلِ اللّهُ أَسْرَعُ مَكْرًا إِنَّ رُسُلَنَا يَكْتُبُونَ مَا تَمْكُرُونَ {21}
Агар инсонларнинг бошига тушган қийинчиликдан кейин уларга бирон-бир яхшилик етса, дарҳол оятларимиз ҳақида уларда хийла пайдо бўлади. Айт: «Аллоҳнинг режаси жуда тездир. Албатта, уларнинг қилаётган режаларини элчиларимиз ёзиб бормоқда[13].
10:22
هُوَ الَّذِي يُسَيِّرُكُمْ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ حَتَّى إِذَا كُنتُمْ فِي الْفُلْكِ وَجَرَيْنَ بِهِم بِرِيحٍ طَيِّبَةٍ وَفَرِحُواْ بِهَا جَاءتْهَا رِيحٌ عَاصِفٌ وَجَاءهُمُ الْمَوْجُ مِن كُلِّ مَكَانٍ وَظَنُّواْ أَنَّهُمْ أُحِيطَ بِهِمْ دَعَوُاْ اللّهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ لَئِنْ أَنجَيْتَنَا مِنْ هَـذِهِ لَنَكُونَنِّ مِنَ الشَّاكِرِينَ {22}
Сизларни қуруқликда ва сувда кездираётган Удир. Токи кемаларда эканингизда, кема ўз ичидаги йўловчиларини олиб майин шамол билан сузиб кетаётган ва йўловчилар бундан хурсанд бўлаётган бир вақтда, кемаларга тўсатдан бўрон келса ва уларга ҳар тарафдан тўлқинлар келиб, (кемадагилар) ўзларини тамоман қуршаб олинганини билганларида, Аллоҳнинг динига ҳеч нарса қўшмаган ҳолда: «Эй Аллоҳим! Агар бизни бундан қутқарсанг, биз аниқ (бу марҳаматингни) қадрлайдиганлардан бўламиз»,- деб Аллоҳга дуо қилишади.
10:23
فَلَمَّا أَنجَاهُمْ إِذَا هُمْ يَبْغُونَ فِي الأَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّمَا بَغْيُكُمْ عَلَى أَنفُسِكُم مَّتَاعَ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا ثُمَّ إِلَينَا مَرْجِعُكُمْ فَنُنَبِّئُكُم بِمَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ{23}
(Аллоҳ) уларни қутқариб қолганида, ер юзида ноҳақ зўравонлик қилишади. Эй инсонлар! Дунё ҳаётининг манфаатига эришиш учун қилган зўравонлигингиз ўзингизга зиён. Кейин қайтишингиз Бизга бўлади. Ўшанда қилмишларингизни билдириб қўямиз.
10:24
إِنَّمَا مَثَلُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا كَمَاء أَنزَلْنَاهُ مِنَ السَّمَاء فَاخْتَلَطَ بِهِ نَبَاتُ الأَرْضِ مِمَّا يَأْكُلُ النَّاسُ وَالأَنْعَامُ حَتَّىَ إِذَا أَخَذَتِ الأَرْضُ زُخْرُفَهَا وَازَّيَّنَتْ وَظَنَّ أَهْلُهَا أَنَّهُمْ قَادِرُونَ عَلَيْهَآ أَتَاهَا أَمْرُنَا لَيْلاً أَوْ نَهَارًا فَجَعَلْنَاهَا حَصِيدًا كَأَن لَّمْ تَغْنَ بِالأَمْسِ كَذَلِكَ نُفَصِّلُ الآيَاتِ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ{24}
Дунё ҳаёти Биз осмондан туширган сувга ўхшайди. У сув инсонлар ва чорва ҳайвонлар ейдиган ердаги гиёҳларга (гиёҳларнинг уруғига) аралашиб, токи ер ясаниб (кўкламлашиб) гўзал тусга кириб, у ернинг эгалари энди ҳосилни бемалол йиғиб-териб олсак бўлади деб турганида, у ерга кечаси ёки кундузи буйруғимиз келади. Шу билан, у ерни бир кун аввал унда (ҳеч нарса) бўлмагандек, ҳосили ўриб олинган қуруқ ер каби қилиб қўямиз. Фикр юритадиган кишиларга оятларимизни мана шундай батафсил тушунтириб берамиз.
10:25
وَاللّهُ يَدْعُو إِلَى دَارِ السَّلاَمِ وَيَهْدِي مَن يَشَاء إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ{25}
Аллоҳ эсон-омонлик диёрига чақиради ва муносиб билганини, (унга олиб борадиган) тўғри йўлга ҳидоят қилади[14].
10:26
لِّلَّذِينَ أَحْسَنُواْ الْحُسْنَى وَزِيَادَةٌ وَلاَ يَرْهَقُ وُجُوهَهُمْ قَتَرٌ وَلاَ ذِلَّةٌ أُوْلَـئِكَ أَصْحَابُ الْجَنَّةِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ{26}
Чиройли ишларни амалга оширганларга энг чиройли нарса (жаннат) ва зиёдалик бор. Уларнинг юзларини на бир қоралик ва на бир хор-зорлик қопламайди. Мана шулар жаннат аҳлидир, улар унда ўлимсиз – мангу қолади.
10:27
وَالَّذِينَ كَسَبُواْ السَّيِّئَاتِ جَزَاء سَيِّئَةٍ بِمِثْلِهَا وَتَرْهَقُهُمْ ذِلَّةٌ مَّا لَهُم مِّنَ اللّهِ مِنْ عَاصِمٍ كَأَنَّمَا أُغْشِيَتْ وُجُوهُهُمْ قِطَعًا مِّنَ اللَّيْلِ مُظْلِمًا أُوْلَـئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ{27}
Ёмонликларни касб қилган кишиларга қилган ишига ўхшаш жазо берилади ва уларни хорлик ўраб олади. Уларни Аллоҳдан қутқариб қоладиган ҳеч кими бўлмайди. Юзлари худди туннинг қоронғи бўлаклари қоплагандек (бўлади). Мана шулар жаҳаннам аҳлидир, улар (ҳам) унда ўлимсиз қолади.
10:28
وَيَوْمَ نَحْشُرُهُمْ جَمِيعًا ثُمَّ نَقُولُ لِلَّذِينَ أَشْرَكُواْ مَكَانَكُمْ أَنتُمْ وَشُرَكَآؤُكُمْ فَزَيَّلْنَا بَيْنَهُمْ وَقَالَ شُرَكَآؤُهُم مَّا كُنتُمْ إِيَّانَا تَعْبُدُونَ{28}
Ҳаммани тўплаган кунимиз мушриклик қилганларга: «Сизлар ҳам, (Аллоҳга ибодатда) шерик қилганларингиз ҳам ўз жойингизни эгалланглар», деб ораларини ажратамиз. Шерик қилиб олганлари уларга: «Сизлар бизга сиғинмагансиз!», деб қолади.
10:29
فَكَفَى بِاللّهِ شَهِيدًا بَيْنَنَا وَبَيْنَكُمْ إِن كُنَّا عَنْ عِبَادَتِكُمْ لَغَافِلِينَ{29}
«Ўртамизда гувоҳликка Аллоҳ кифоя. Сизлар (бизга) сиғинишингиздан бехабар эдик»- (дейди)[15].
10:30
هُنَالِكَ تَبْلُو كُلُّ نَفْسٍ مَّا أَسْلَفَتْ وَرُدُّواْ إِلَى اللّهِ مَوْلاَهُمُ الْحَقِّ وَضَلَّ عَنْهُم مَّا كَانُواْ يَفْتَرُونَ{30}
Ўша ерда ҳар ким ўз ўтмишидан хабардор бўлади ва ҳаммаси ўзининг ҳақиқий Хожасининг ҳукмига қайтарилади ва ўзлари тўқиганлари улардан йўқ бўлади.
10:31
قُلْ مَن يَرْزُقُكُم مِّنَ السَّمَاء وَالأَرْضِ أَمَّن يَمْلِكُ السَّمْعَ والأَبْصَارَ وَمَن يُخْرِجُ الْحَيَّ مِنَ الْمَيِّتِ وَيُخْرِجُ الْمَيَّتَ مِنَ الْحَيِّ وَمَن يُدَبِّرُ الأَمْرَ فَسَيَقُولُونَ اللّهُ فَقُلْ أَفَلاَ تَتَّقُونَ {31}
«Сизларга осмондан ва ердан ким ризқ беряпти? Кўриш ва эшитиш қобилиятингизга эга қилиб қўядиган ким? Ўликдан тирикни, тирикдан ўликни чиқарадиган ким? Ҳар бир ишнинг тадбирини кўриб қўядиган ким?»- дегин, улар: «Аллоҳ», деб жавоб беради. «Унда нега жавобгарликни ҳис қилмайсизлар?!»- деб айт.
10:32
فَذَلِكُمُ اللّهُ رَبُّكُمُ الْحَقُّ فَمَاذَا بَعْدَ الْحَقِّ إِلاَّ الضَّلاَلُ فَأَنَّى تُصْرَفُونَ{32}
Ўша Аллоҳ – яратган Эгангиздир[16]. Ҳақдан кейинги нарса залолатдан бошқа нима ҳам бўларди?! Бас! Қаёққа бурилиб кетяпсизлар?
10:33
كَذَلِكَ حَقَّتْ كَلِمَتُ رَبِّكَ عَلَى الَّذِينَ فَسَقُواْ أَنَّهُمْ لاَ يُؤْمِنُونَ{33}
Шунингдек, Роббингни итоатсизлар ҳақидаги: «Улар имон келтирмайди»- деган сўзи ҳақ бўлди.
10:34
قُلْ هَلْ مِن شُرَكَآئِكُم مَّن يَبْدَأُ الْخَلْقَ ثُمَّ يُعِيدُهُ قُلِ اللّهُ يَبْدَأُ الْخَلْقَ ثُمَّ يُعِيدُهُ فَأَنَّى تُؤْفَكُونَ{34}
“(Аллоҳга қўшган) шерикларингиз орасида бир нарсани бошидан бошлаб яратиб, кейин уни қайтара оладиган бири борми?»- де, ва ўзинг: «Бошидан бошлаб яратиб, кейин уни қайтара оладиган Аллоҳдир. Сизлар қаёққа бурилиб кетяпсизлар?», деб айт.
10:35
قُلْ هَلْ مِن شُرَكَآئِكُم مَّن يَهْدِي إِلَى الْحَقِّ قُلِ اللّهُ يَهْدِي لِلْحَقِّ أَفَمَن يَهْدِي إِلَى الْحَقِّ أَحَقُّ أَن يُتَّبَعَ أَمَّن لاَّ يَهِدِّيَ إِلاَّ أَن يُهْدَى فَمَا لَكُمْ كَيْفَ تَحْكُمُونَ{35}
«Шерикларингиз орасида ҳаққа етаклайдиган бири борми?- де ва ўзинг: «Ҳаққа етаклайдиган Аллоҳдир. Шундай экан, ҳаққа етаклаганга эргашиш тўғрими, ёки унга йўл кўрсатилмагунча йўлини топа олмайдиганга эргашиш тўғрими? Сизларга нима бўляпти – қандай ҳукм қиляпсизлар?»- деб айт.
10:36
وَمَا يَتَّبِعُ أَكْثَرُهُمْ إِلاَّ ظَنًّا إَنَّ الظَّنَّ لاَ يُغْنِي مِنَ الْحَقِّ شَيْئًا إِنَّ اللّهَ عَلَيمٌ بِمَا يَفْعَلُونَ {36}
Уларнинг кўпчилиги гумон-тахминга эргашади. Гумон-тахмин ҳеч нарсада ҳақнинг ўрнига ўтмайди. Аллоҳ уларнинг қилмишларини билиб туради.
10:37
وَمَا كَانَ هَـذَا الْقُرْآنُ أَن يُفْتَرَى مِن دُونِ اللّهِ وَلَـكِن تَصْدِيقَ الَّذِي بَيْنَ يَدَيْهِ وَتَفْصِيلَ الْكِتَابِ لاَ رَيْبَ فِيهِ مِن رَّبِّ الْعَالَمِينَ{37}
Бу Қуръон Аллоҳдан бошқа бири тарафидан тўқиб чиқарилган эмас, аксинча, у ўзидан аввалги китобларни тасдиқлайди ва улардаги ҳақиқатларни тушунтириб беради, унда ҳеч қандай шубҳа йўқ ва у борлиқларнинг Эгаси тарафидан нозил қилинган (китоб)дир.
10:38
أَمْ يَقُولُونَ افْتَرَاهُ قُلْ فَأْتُواْ بِسُورَةٍ مِّثْلِهِ وَادْعُواْ مَنِ اسْتَطَعْتُم مِّن دُونِ اللّهِ إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ{38}
Ёки, уни (Муҳаммад) тўқиган деяптиларми? «Ундай бўлса, Аллоҳдан бошқа кучингиз етганларни ҳам чақириб, ундаги билан бир хил сура келтириб кўрингларчи – иддаонгизда ҳақли бўлсангиз”, деб айт.
10:39
بَلْ كَذَّبُواْ بِمَا لَمْ يُحِيطُواْ بِعِلْمِهِ وَلَمَّا يَأْتِهِمْ تَأْوِيلُهُ كَذَلِكَ كَذَّبَ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ فَانظُرْ كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الظَّالِمِينَ {39}
Ундай қилолмайдилар! Қуръон илмини эгалламай[17], ҳамда унинг таъвил-ечими келмай туриб Қуръонни ёлғонга чиқаришди. Улардан аввалгилар ҳам (илоҳий ваҳийни) мана шундай ёлғонга чиқаришган. Энди ўша золимларнинг оқибати қандай эканига назар сол.
10:40
وَمِنهُم مَّن يُؤْمِنُ بِهِ وَمِنْهُم مَّن لاَّ يُؤْمِنُ بِهِ وَرَبُّكَ أَعْلَمُ بِالْمُفْسِدِينَ{40}
Улар орасида Қуръонга ишонадигани ҳам, ишонмайдигани ҳам бор. Яратган Эганг бузғунчиларни (ким эканини) жуда яхши билади.
10:41
وَإِن كَذَّبُوكَ فَقُل لِّي عَمَلِي وَلَكُمْ عَمَلُكُمْ أَنتُمْ بَرِيئُونَ مِمَّا أَعْمَلُ وَأَنَاْ بَرِيءٌ مِّمَّا تَعْمَلُونَ{41}
Агар сени ёлғончига чиқарсалар, «Менинг (қилган даъват) ишим ўзим учун, сизларнинг қилган (инкору куфр) ишингиз ўзингиз учун. Менинг ишимдан сизлар жавобгар бўлмайсиз, сизларнинг ишингиздан мен жавобгар бўлмайман», деб айт[18].
10:42
وَمِنْهُم مَّن يَسْتَمِعُونَ إِلَيْكَ أَفَأَنتَ تُسْمِعُ الصُّمَّ وَلَوْ كَانُواْ لاَ يَعْقِلُونَ{42}
Улар орасида сени (карга ўхшаб) тинглаётганлар бор. Ақлини ишлатмаса, сен «карларга» бирон нарса эшиттира олармидинг?!
10:43
وَمِنهُم مَّن يَنظُرُ إِلَيْكَ أَفَأَنتَ تَهْدِي الْعُمْيَ وَلَوْ كَانُواْ لاَ يُبْصِرُونَ{43}
Улар орасида сенга (кўрга ўхшаб) қараётганлари бор. Басиратли кўриш қобилиятларини ишга солмаса, сен кўрларга бирон нарса кўрсата олармидинг?!
10:44
إِنَّ اللّهَ لاَ يَظْلِمُ النَّاسَ شَيْئًا وَلَـكِنَّ النَّاسَ أَنفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ{44}
Аллоҳ инсонларга ҳеч нарсада ҳақсизлик қилмайди. Улар ўзига ўзи ҳақсизлик қилади.
10:45
وَيَوْمَ يَحْشُرُهُمْ كَأَن لَّمْ يَلْبَثُواْ إِلاَّ سَاعَةً مِّنَ النَّهَارِ يَتَعَارَفُونَ بَيْنَهُمْ قَدْ خَسِرَ الَّذِينَ كَذَّبُواْ بِلِقَاء اللّهِ وَمَا كَانُواْ مُهْتَدِينَ{45}
(Аллоҳ) уларни тўплайдиган куни, улар кундузи бир муддат бир-бири билан танишиб ўтказгандан бошқа умуман (бу дунёда) қолмагандек бўлади, Аллоҳга йўлиқишни ёлғон деганлар ва тўғри йўлда юрмаганлар хонавайрон бўлади.
10:46
وَإِمَّا نُرِيَنَّكَ بَعْضَ الَّذِي نَعِدُهُمْ أَوْ نَتَوَفَّيَنَّكَ فَإِلَيْنَا مَرْجِعُهُمْ ثُمَّ اللّهُ شَهِيدٌ عَلَى مَا يَفْعَلُونَ{46}
Уларга таҳдид қилган нарсамиздан баъзи бирини сенга кўрсатсак, ёки (кўрсатмасдан) сени вафот эттирсак ҳам, қайтар жойлари Бизнинг ҳузуримиз бўлади. Зеро, қилмишларига Аллоҳ шоҳиддир.
10:47
وَلِكُلِّ أُمَّةٍ رَّسُولٌ فَإِذَا جَاء رَسُولُهُمْ قُضِيَ بَيْنَهُم بِالْقِسْطِ وَهُمْ لاَ يُظْلَمُونَ{47}
Ҳар бир умматнинг бир элчиси бор. Элчилари келганида уларга ҳақсизлик қилинмасдан, ўрталарида адолат ила ҳукм қилинади.
10:48
وَيَقُولُونَ مَتَى هَـذَا الْوَعْدُ إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ{48}
Агар айтганингиз рост бўлса, ўша (таҳдидли) ваъда қачон ўзи», дейишади.
10:49
قُل لاَّ أَمْلِكُ لِنَفْسِي ضَرًّا وَلاَ نَفْعًا إِلاَّ مَا شَاء اللّهُ لِكُلِّ أُمَّةٍ أَجَلٌ إِذَا جَاء أَجَلُهُمْ فَلاَ يَسْتَأْخِرُونَ سَاعَةً وَلاَ يَسْتَقْدِمُونَ{49}
Аллоҳ имкон бермаса, мен ўзимга фойда ҳам зарар ҳам етказишга кучим етмайди. Ҳар бир умматнинг ажали бор. Ажали келганида бир он кечиктира олмайдилар ҳам, (келмаса) олдинга суролмайдилар ҳам.
10:50
قُلْ أَرَأَيْتُمْ إِنْ أَتَاكُمْ عَذَابُهُ بَيَاتًا أَوْ نَهَارًا مَّاذَا يَسْتَعْجِلُ مِنْهُ الْمُجْرِمُونَ{50}
Айт: «Ўйлаб кўрдингизми? Аллоҳнинг азоби сизларга хоҳ кечаси келсин хоҳ кундузи (нима ўзгаради?!) Жиноятчилар азоб ҳақида нега шошиладилар?!
10:51
أَثُمَّ إِذَا مَا وَقَعَ آمَنْتُم بِهِ آلآنَ وَقَدْ كُنتُم بِهِ تَسْتَعْجِلُونَ{51}
(Азоб) содир бўлганидан кейин: «Аллоҳга[19] энди ишондингизми? Азобни тезлашишини хоҳлаётган эдингиз-ку!» (дейилади.)
10:52
ثُمَّ قِيلَ لِلَّذِينَ ظَلَمُواْ ذُوقُواْ عَذَابَ الْخُلْدِ هَلْ تُجْزَوْنَ إِلاَّ بِمَا كُنتُمْ تَكْسِبُونَ{52}
Кейин, (мушрик бўлиб ўзига)[20] зулм қилганларга: «Мангу азобни тотинглар. Сизлар фақатгина ўзингиз қилган (гуноҳ) ишларингиз учун жазоланасизлар», дейилади.
10:53
وَيَسْتَنبِئُونَكَ أَحَقٌّ هُوَ قُلْ إِي وَرَبِّي إِنَّهُ لَحَقٌّ وَمَا أَنتُمْ بِمُعْجِزِينَ{53}
У азобни тўғрилиги ҳақида сендан хабар олишмоқчи. Ҳа! Худди шундай! Яратган Эгамга қасамки, у албатта ростдир. Ундан қочиб-қутула олмайсиз»- деб айт.
10:54
وَلَوْ أَنَّ لِكُلِّ نَفْسٍ ظَلَمَتْ مَا فِي الأَرْضِ لاَفْتَدَتْ بِهِ وَأَسَرُّواْ النَّدَامَةَ لَمَّا رَأَوُاْ الْعَذَابَ وَقُضِيَ بَيْنَهُم بِالْقِسْطِ وَهُمْ لاَ يُظْلَمُونَ{54}
Зулм қилган ҳар ким агар азобни кўриб, ич-ичидан надомат чекканида ер юзидаги барча нарса уники бўлиб қолса, (азобдан ўзини қутқариб қолиш учун) уни албатта фидя қилиб юборар эди. (Ўшанда) уларга ҳақсизлик қилинмаган ҳолда улар орасида адолат ила ҳукм қилинади.
10:55
أَلا إِنَّ لِلّهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ أَلاَ إِنَّ وَعْدَ اللّهِ حَقٌّ وَلَـكِنَّ أَكْثَرَهُمْ لاَ يَعْلَمُونَ{55}
Билиб қўйинг! Еру осмонлардаги нарсалар Аллоҳники. Билиб қўйинг! Аллоҳ берган сўз ростдир. Лекин, (буни) инсонларнинг кўпчилиги билмайди.
10:56
هُوَ يُحْيِي وَيُمِيتُ وَإِلَيْهِ تُرْجَعُونَ{56}
Яшатадиган ҳам, ўлдирадиган ҳам Удир ва Унга қайтариласиз.
10:57
يَا أَيُّهَا النَّاسُ قَدْ جَاءتْكُم مَّوْعِظَةٌ مِّن رَّبِّكُمْ وَشِفَاء لِّمَا فِي الصُّدُورِ وَهُدًى وَرَحْمَةٌ لِّلْمُؤْمِنِينَ{57}
Эй инсонлар! Яратган Эгангиздан сизга ваъз-насиҳат, қалбингизга шифо, мўминларга қўлланма ва раҳмат келди.
10:58
قُلْ بِفَضْلِ اللّهِ وَبِرَحْمَتِهِ فَبِذَلِكَ فَلْيَفْرَحُواْ هُوَ خَيْرٌ مِّمَّا يَجْمَعُونَ{58}
Айт, Аллоҳнинг ўша олийжаноблиги ва раҳмати билан хурсанд бўлсинлар. У – уларнинг тўплай оладиган ҳамма нарсасидан кўра яхшироқдир.
10:59
قُلْ أَرَأَيْتُم مَّا أَنزَلَ اللّهُ لَكُم مِّن رِّزْقٍ فَجَعَلْتُم مِّنْهُ حَرَامًا وَحَلاَلاً قُلْ آللّهُ أَذِنَ لَكُمْ أَمْ عَلَى اللّهِ تَفْتَرُونَ{59}
Айт: «Аллоҳнинг сизга берган ризқини сизлар ҳаром ва ҳалол қилиб олаётганингизни ўйлаб кўрдингизми?» «Сизларга Аллоҳ рухсат бердими ёки Аллоҳга ёлғон тўнкаяпсизларми?».
10:60
وَمَا ظَنُّ الَّذِينَ يَفْتَرُونَ عَلَى اللّهِ الْكَذِبَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِنَّ اللّهَ لَذُو فَضْلٍ عَلَى النَّاسِ وَلَـكِنَّ أَكْثَرَهُمْ لاَ يَشْكُرُونَ {60}
Аллоҳга ёлғон тўнкаганлар қиёмат кунига нисбатан гумони нима экан?! Аллоҳ инсонларга нисбатан жуда олийжанобдир, лекин уларнинг кўпчилиги қадрига етмайди.
10:61
وَمَا تَكُونُ فِي شَأْنٍ وَمَا تَتْلُو مِنْهُ مِن قُرْآنٍ وَلاَ تَعْمَلُونَ مِنْ عَمَلٍ إِلاَّ كُنَّا عَلَيْكُمْ شُهُودًا إِذْ تُفِيضُونَ فِيهِ وَمَا يَعْزُبُ عَن رَّبِّكَ مِن مِّثْقَالِ ذَرَّةٍ فِي الأَرْضِ وَلاَ فِي السَّمَاء وَلاَ أَصْغَرَ مِن ذَلِكَ وَلا أَكْبَرَ إِلاَّ فِي كِتَابٍ مُّبِينٍ {61}
Қандай вазиятда бўлишингдан қатъий назар, Аллоҳдан келган Қуръондан бирор нарса тиловат қилсанг ҳам, биргаликда бирор иш қилсанглар ҳам, ўша ишга киришганингизда Биз сизларга гувоҳ бўламиз. Ерда ҳам осмонда ҳам заррачалик нарса яратган Эгангга махфий қолмайди. Ундан кичикроғи ҳам каттароғи ҳам равшан китобга аниқ ёзиб қўйилади[21].
10:62
أَلا إِنَّ أَوْلِيَاء اللّهِ لاَ خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلاَ هُمْ يَحْزَنُونَ{62}
Билиб қўйинг! Аллоҳнинг дўстларига[22] ҳеч қандай қўрқув йўқ, улар ғамгин ҳам бўлмайдилар.
10:63
الَّذِينَ آمَنُواْ وَكَانُواْ يَتَّقُونَ{63}
Улар имон келтирган ва жавобгарликни ҳис қиладиган кимсалардир.
10:64
لَهُمُ الْبُشْرَى فِي الْحَياةِ الدُّنْيَا وَفِي الآخِرَةِ لاَ تَبْدِيلَ لِكَلِمَاتِ اللّهِ ذَلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ{64}
Дунё ва охиратдаги ҳуш хабар уларга тегишли. Аллоҳнинг сўзларида ўзгариш бўлмайди. Мана шу улкан муваффақиятдир!
10:65
وَلاَ يَحْزُنكَ قَوْلُهُمْ إِنَّ الْعِزَّةَ لِلّهِ جَمِيعًا هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ{65}
У (мушрик)ларнинг сўзлари сени ғамга солмасин, тамомий енгилмас куч-қудрат Аллоҳга хос. У эшитади, билади.
10:66
أَلا إِنَّ لِلّهِ مَن فِي السَّمَاوَات وَمَن فِي الأَرْضِ وَمَا يَتَّبِعُ الَّذِينَ يَدْعُونَ مِن دُونِ اللّهِ شُرَكَاء إِن يَتَّبِعُونَ إِلاَّ الظَّنَّ وَإِنْ هُمْ إِلاَّ يَخْرُصُونَ{66}
Огоҳ бўлинглар! Осмонлар ва ердаги нарсалар Аллоҳники. Аллоҳни қўйиб дуо этаётганлар нимага эргашади?! Улар фақат гумон-тахминга эргашади, улар фақат олди-қочди гап гапиради.
10:67
هُوَ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ اللَّيْلَ لِتَسْكُنُواْ فِيهِ وَالنَّهَارَ مُبْصِرًا إِنَّ فِي ذَلِكَ لآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يَسْمَعُونَ{67}
У сизларни ором олишингиз учун тунни пайдо қилди, кундузни ёритқич қилди. (Оятларга) қулоқ соладиганлар учун бунда (яратувчиси ҳақида) оят-белгилар бор.
10:68
قَالُواْ اتَّخَذَ اللّهُ وَلَدًا سُبْحَانَهُ هُوَ الْغَنِيُّ لَهُ مَا فِي السَّمَاوَات وَمَا فِي الأَرْضِ إِنْ عِندَكُم مِّن سُلْطَانٍ بِهَـذَا أَتقُولُونَ عَلَى اللّهِ مَا لاَ تَعْلَمُونَ{68}
«Аллоҳ Ўзига фарзанд тутди», дедилар. Аллоҳ ундан покдир! У мутлақо беҳожатдир. Еру осмонлардаги нарсалар Уники. (Аллоҳга фарзанд нисбат бериш ҳақида) сизларда далил йўқ. Сизлар Аллоҳ ҳақида билмаган нарсангизни гапиряпсизларми?
10:69
قُلْ إِنَّ الَّذِينَ يَفْتَرُونَ عَلَى اللّهِ الْكَذِبَ لاَ يُفْلِحُونَ{69}
Айт: «Шубҳасизки, Аллоҳга ёлғон тўнкаганлар нажот топмайди.»
10:70
مَتَاعٌ فِي الدُّنْيَا ثُمَّ إِلَيْنَا مَرْجِعُهُمْ ثُمَّ نُذِيقُهُمُ الْعَذَابَ الشَّدِيدَ بِمَا كَانُواْ يَكْفُرُونَ{70}
Бу нарса дунёдаги манфаатдир. Сўнгра уларнинг қайтиши Бизга бўлади. Кейин, кофирлик қилгани учун уларга қаттиқ азоб тоттирамиз.
10:71
وَاتْلُ عَلَيْهِمْ نَبَأَ نُوحٍ إِذْ قَالَ لِقَوْمِهِ يَا قَوْمِ إِن كَانَ كَبُرَ عَلَيْكُم مَّقَامِي وَتَذْكِيرِي بِآيَاتِ اللّهِ فَعَلَى اللّهِ تَوَكَّلْتُ فَأَجْمِعُواْ أَمْرَكُمْ وَشُرَكَاءكُمْ ثُمَّ لاَ يَكُنْ أَمْرُكُمْ عَلَيْكُمْ غُمَّةً ثُمَّ اقْضُواْ إِلَيَّ وَلاَ تُنظِرُونِ{71}
Уларга Нуҳнинг хабарини ўқиб бер. Бир куни у ўз халқига: «Эй Халқим, мени (орангизда) туришим ва оятларни эслатишим сизларга оғир келган бўлса, мен Аллоҳга суяниб-таяндим. Сизлар шерикларингиз билан бирга ишларингизни қарорлаштиринг, қарорингиз ўзингизга ташвиш бўлиб қолмасин, тағин. Кейин, менга муҳлат бермасдан, менга мен ҳақимдаги ҳукмни ижро қилинглар.
10:72
فَإِن تَوَلَّيْتُمْ فَمَا سَأَلْتُكُم مِّنْ أَجْرٍ إِنْ أَجْرِيَ إِلاَّ عَلَى اللّهِ وَأُمِرْتُ أَنْ أَكُونَ مِنَ الْمُسْلِمِينَ{72}
(Оятлардан) юз ўгирсангиз ўгираверинг, сизлардан (бу иш учун) ҳақ сўраганим ҳам йўқ. Менга бериладиган ҳақ фақат Аллоҳга тегишли. Мен мусулмонлардан бўлишга буюрилдим.»
10:73
فَكَذَّبُوهُ فَنَجَّيْنَاهُ وَمَن مَّعَهُ فِي الْفُلْكِ وَجَعَلْنَاهُمْ خَلاَئِفَ وَأَغْرَقْنَا الَّذِينَ كَذَّبُواْ بِآيَاتِنَا فَانظُرْ كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الْمُنذَرِينَ{73}
Улар Нуҳни ёлғончига чиқаришди. Биз Уни ва кемада у билан бирга бўлганларни қутқариб қолиб, уларни ўринбосар қилдик. Оятларимизни ёлғонга чиқарганларни эса ғарқ қилдик. Ўша огоҳлантирилганларнинг оқибати қандай бўлганига бир қара.
10:74
ثُمَّ بَعَثْنَا مِن بَعْدِهِ رُسُلاً إِلَى قَوْمِهِمْ فَجَآؤُوهُم بِالْبَيِّنَاتِ فَمَا كَانُواْ لِيُؤْمِنُواْ بِمَا كَذَّبُواْ بِهِ مِن قَبْلُ كَذَلِكَ نَطْبَعُ عَلَى قُلوبِ الْمُعْتَدِينَ{74}
Нуҳдан кейин ҳам элчиларни ўз қавмларига юбордик. Уларга аниқ-равшан далиллар келтиришди. Бироқ, илгари уни ёлғонга чиқаришгани учун, унга ишонишга яқин ҳам йўламадилар. Ҳаддан ошганларнинг қалбини мана шу шаклда муҳрлаб қўямиз.
10:75
ثُمَّ بَعَثْنَا مِن بَعْدِهِم مُّوسَى وَهَارُونَ إِلَى فِرْعَوْنَ وَمَلَئِهِ بِآيَاتِنَا فَاسْتَكْبَرُواْ وَكَانُواْ قَوْمًا مُّجْرِمِينَ{75}
Улардан кейин Мусо билан Ҳорунни Фиръавн ва унинг хонадонига – белги-аломатлар билан юбордик. Лекин, улар мутакаббирлик қилишди ва жиноятчи қавмга айланишди.
10:76
فَلَمَّا جَاءهُمُ الْحَقُّ مِنْ عِندِنَا قَالُواْ إِنَّ هَـذَا لَسِحْرٌ مُّبِينٌ{76}
Уларга Биз тарафимиздан ҳақ келганида: «Бу аниқ очиқча сеҳр», дейишди.
10:77
قَالَ مُوسَى أَتقُولُونَ لِلْحَقِّ لَمَّا جَاءكُمْ أَسِحْرٌ هَـذَا وَلاَ يُفْلِحُ السَّاحِرُونَ{77}
Мусо эса: «Сизларга ҳақ келганида «Бу сеҳр» деяпсизларми? Сеҳргарлар нажот топмайди», деди.
10:78
قَالُواْ أَجِئْتَنَا لِتَلْفِتَنَا عَمَّا وَجَدْنَا عَلَيْهِ آبَاءنَا وَتَكُونَ لَكُمَا الْكِبْرِيَاء فِي الأَرْضِ وَمَا نَحْنُ لَكُمَا بِمُؤْمِنِينَ{78}
Улар: «Сен бизни ота-боболаримизнинг йўлидан чиқариш ҳамда иккингиз бу юртнинг катталари бўлиш учун келдингизми? Биз сиз иккалангизга ҳам ишонмаймиз», дедилар.
10:79
وَقَالَ فِرْعَوْنُ ائْتُونِي بِكُلِّ سَاحِرٍ عَلِيمٍ{79}
Фиръавн: «Билимдон сеҳргарларнинг барчасини ёнимга келтиринглар», деди.
10:80
فَلَمَّا جَاء السَّحَرَةُ قَالَ لَهُم مُّوسَى أَلْقُواْ مَا أَنتُم مُّلْقُونَ{80}
Сеҳргарлар келганида Мусо (уларга): «Ташлайдиганингизни ташланг», деди.
10:81
فَلَمَّا أَلْقَواْ قَالَ مُوسَى مَا جِئْتُم بِهِ السِّحْرُ إِنَّ اللّهَ سَيُبْطِلُهُ إِنَّ اللّهَ لاَ يُصْلِحُ عَمَلَ الْمُفْسِدِينَ{81}
Сеҳргарлар ташлашганида Мусо шундай деди: «Сизлар келтирган нарса кўзбўямачилик, Аллоҳ уни йўққа чиқаради. Чунки, Аллоҳ бузғунчиларнинг ишини ўнгламайди,
10:82
وَيُحِقُّ اللّهُ الْحَقَّ بِكَلِمَاتِهِ وَلَوْ كَرِهَ الْمُجْرِمُونَ{82}
Жиноятчилар ёқтирмаса-да, (Аллоҳ) Ўз сўзлари билан ҳақиқатни ўртага чиқаради.
10:83
فَمَا آمَنَ لِمُوسَى إِلاَّ ذُرِّيَّةٌ مِّن قَوْمِهِ عَلَى خَوْفٍ مِّن فِرْعَوْنَ وَمَلَئِهِمْ أَن يَفْتِنَهُمْ وَإِنَّ فِرْعَوْنَ لَعَالٍ فِي الأَرْضِ وَإِنَّهُ لَمِنَ الْمُسْرِفِينَ{83}
Фиръавн ва унинг зодагон-амалдорларидан қўрқиб, Мусога унинг ўз қавмидан бир қанча ёшларидан бошқа ҳеч ким ишонмади. Чунки, Фиръавн ўша ерда зулмкор эди ва ҳаддан ошувчилардан эди.
10:84
وَقَالَ مُوسَى يَا قَوْمِ إِن كُنتُمْ آمَنتُم بِاللّهِ فَعَلَيْهِ تَوَكَّلُواْ إِن كُنتُم مُّسْلِمِينَ {84}
Мусо айтдики: «Эй қавмим, агар Аллоҳга ишонган бўлсангиз, агар мусулмон бўлсангиз, фақат Унга суяниб-таянинглар.»
10:85
فَقَالُواْ عَلَى اللّهِ تَوَكَّلْنَا رَبَّنَا لاَ تَجْعَلْنَا فِتْنَةً لِّلْقَوْمِ الظَّالِمِينَ{85}
Улар шундай деди: «Ёлғиз яратган Эгамизга суяниб-таяндик. Эй яратган Эгамиз! Бизни бу золим қавм қавм фитнасига мубтало қилма.
10:86
وَنَجِّنَا بِرَحْمَتِكَ مِنَ الْقَوْمِ الْكَافِرِينَ{86}
Марҳаматинг ила бизни бу кофир қавмдан қутқар.»
10:87
وَأَوْحَيْنَا إِلَى مُوسَى وَأَخِيهِ أَن تَبَوَّءَا لِقَوْمِكُمَا بِمِصْرَ بُيُوتًا وَاجْعَلُواْ بُيُوتَكُمْ قِبْلَةً وَأَقِيمُواْ الصَّلاَةَ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِينَ{87}
Мусо ва унинг укасига: «Қавмингиз учун Мисрда уйлар тайёрланг ва уйларингизни қибла қилинглар! Намозни/диний вазифаларни бажаринг! (Эй Мусо) мўминларга хушхабар бер!»- деб ваҳий қилдик.
10:88
وَقَالَ مُوسَى رَبَّنَا إِنَّكَ آتَيْتَ فِرْعَوْنَ وَمَلأهُ زِينَةً وَأَمْوَالاً فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا رَبَّنَا لِيُضِلُّواْ عَن سَبِيلِكَ رَبَّنَا اطْمِسْ عَلَى أَمْوَالِهِمْ وَاشْدُدْ عَلَى قُلُوبِهِمْ فَلاَ يُؤْمِنُواْ حَتَّى يَرَوُاْ الْعَذَابَ الأَلِيمَ{88}
Мусо айтдики: «Эй яратган Эгамиз! Сен Фиръавн ва унинг зодагон-амалдорларига дунёда зеб-зийнат ва мол-давлат берибсан. Улар (уни) Сенинг йўлингдан қайтаришга ва то аламли азобни кўрмагунча ишонмасликка сабаб қилиб олишди. Эй яратган Эгамиз! Уларнинг мол-давлатларини йўқ қил ва юракларини босим остида ушлаб тур.»[23]
10:89
قَالَ قَدْ أُجِيبَت دَّعْوَتُكُمَا فَاسْتَقِيمَا وَلاَ تَتَّبِعَآنِّ سَبِيلَ الَّذِينَ لاَ يَعْلَمُونَ{89}
«Дуонгиз қабул қилинди. Тўғри йўлда юринг ва билимсизларнинг йўлига эргашманг», деди Аллоҳ.
10:90
وَجَاوَزْنَا بِبَنِي إِسْرَائِيلَ الْبَحْرَ فَأَتْبَعَهُمْ فِرْعَوْنُ وَجُنُودُهُ بَغْيًا وَعَدْوًا حَتَّى إِذَا أَدْرَكَهُ الْغَرَقُ قَالَ آمَنتُ أَنَّهُ لا إِلِـهَ إِلاَّ الَّذِي آمَنَتْ بِهِ بَنُو إِسْرَائِيلَ وَأَنَاْ مِنَ الْمُسْلِمِينَ{90}
Исроил авлодини денгиздан ўтказдик. Фиръавн ва аскарлари (уларга) зулм ва тажовуз қилиш учун уларнинг ортига тушди. Ғарқ бўлиш (вақти) етиб келганида Фиръавн: «Исроил авлоди имон келтирган илоҳдан бошқа ҳеч қандай илоҳ йўқ экан. Мен мусулмонларданман», деди.
10:91
آلآنَ وَقَدْ عَصَيْتَ قَبْلُ وَكُنتَ مِنَ الْمُفْسِدِينَ{91}
«Эндими?! Бундан олдин исён қилган эдинг ва бузғунчилардан бўлгансан.
10:92
فَالْيَوْمَ نُنَجِّيكَ بِبَدَنِكَ لِتَكُونَ لِمَنْ خَلْفَكَ آيَةً وَإِنَّ كَثِيرًا مِّنَ النَّاسِ عَنْ آيَاتِنَا لَغَافِلُونَ{92}
Сендан кейингиларга оят-ибрат бўлиши учун бугун сени баданингни сақлаб қоламиз»- (дейилди). Ҳақиқатда, инсонларнинг кўпчилиги оятларимизга эътиборсиздир.
10:93
وَلَقَدْ بَوَّأْنَا بَنِي إِسْرَائِيلَ مُبَوَّأَ صِدْقٍ وَرَزَقْنَاهُم مِّنَ الطَّيِّبَاتِ فَمَا اخْتَلَفُواْ حَتَّى جَاءهُمُ الْعِلْمُ إِنَّ رَبَّكَ يَقْضِي بَيْنَهُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ فِيمَا كَانُواْ فِيهِ يَخْتَلِفُونَ{93}
Қасамки, Исроил авлодини ҳурматли жойга жойлаштирганмиз ва уларни покиза нарсалардан ризқлантирганмиз. Уларга (Қуръондаги) бу маълумот келмагунча ихтилоф қилмадилар. Ихтилоф қилган нарсалари ҳақида улар орасида яратган Эганг қиёмат куни ҳукм қилади.
10:94
فَإِن كُنتَ فِي شَكٍّ مِّمَّا أَنزَلْنَا إِلَيْكَ فَاسْأَلِ الَّذِينَ يَقْرَؤُونَ الْكِتَابَ مِن قَبْلِكَ لَقَدْ جَاءكَ الْحَقُّ مِن رَّبِّكَ فَلاَ تَكُونَنَّ مِنَ الْمُمْتَرِينَ{94}
(Эй Муҳаммад!) Агар сенга нозил қилганимиз (ваҳий)дан шубҳада бўлсанг, сендан аввалги (юборилган) китобни ўқийдиганлардан (бу ҳақида) сўраб кўр. Қасамки, яратган Эгангдан сенга ҳақ келди. Асло шубҳаланувчилардан бўлма.
10:95
وَلاَ تَكُونَنَّ مِنَ الَّذِينَ كَذَّبُواْ بِآيَاتِ اللّهِ فَتَكُونَ مِنَ الْخَاسِرِينَ{95}
Аллоҳнинг оятларини ёлғонга чиқарганлардан ҳам бўлма. Акс ҳолда, хонавайрон бўлувчилардан бирига айланасан.
10:96
إِنَّ الَّذِينَ حَقَّتْ عَلَيْهِمْ كَلِمَتُ رَبِّكَ لاَ يُؤْمِنُونَ{96}
Уларга Яратган Эгангнинг сўзи/ҳукми жорий бўлганлар имон келтирмайдилар.
10:97
وَلَوْ جَاءتْهُمْ كُلُّ آيَةٍ حَتَّى يَرَوُاْ الْعَذَابَ الأَلِيمَ{97}
Уларга барча оятлар келса ҳам, токи аламли азобни кўрмагунча (имон келтиришмайди).
10:98
فَلَوْلاَ كَانَتْ قَرْيَةٌ آمَنَتْ فَنَفَعَهَا إِيمَانُهَا إِلاَّ قَوْمَ يُونُسَ لَمَّآ آمَنُواْ كَشَفْنَا عَنْهُمْ عَذَابَ الخِزْيِ فِي الْحَيَاةَ الدُّنْيَا وَمَتَّعْنَاهُمْ إِلَى حِينٍ{98}
Бирон бир шаҳар-юрт аҳолиси (ўзларига азоб келишидан аввал) имон келтирса-да, ана ўша имони уларга фойда берса бўлмасмиди? Фақат Юнуснинг қавми шундай қилди. (Аллоҳга) ишонганида улардан дунё ҳаётидаги хор-зорлик азобини олиб ташлаб, уларга маълум муддат яшашга имкон бердик.
10:99
وَلَوْ شَاء رَبُّكَ لآمَنَ مَن فِي الأَرْضِ كُلُّهُمْ جَمِيعًا أَفَأَنتَ تُكْرِهُ النَّاسَ حَتَّى يَكُونُواْ مُؤْمِنِينَ {99}
Яратган Эганг муносиб билганида/мажбур қилганида эди, ер юзидагиларнинг барчаси имон келтирган бўларди. Шундай экан, инсонларни мўмин бўлишга сен мажбур қиласанми?!
10:100
وَمَا كَانَ لِنَفْسٍ أَن تُؤْمِنَ إِلاَّ بِإِذْنِ اللّهِ وَيَجْعَلُ الرِّجْسَ عَلَى الَّذِينَ لاَ يَعْقِلُونَ{100}
Аллоҳнинг рухсатисиз ҳеч ким мўмин бўла олмайди[24]. Аллоҳ ақлини ишлатмайдиганларга расвогарчиликни раво кўради.
10:101
قُلِ انظُرُواْ مَاذَا فِي السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَمَا تُغْنِي الآيَاتُ وَالنُّذُرُ عَن قَوْمٍ لاَّ يُؤْمِنُونَ{101}
(Уларга) айт: «Осмонлар ва ерда нималар содир бўлаётганини кузатинглар. Бироқ, (на осмондаги ва на ердаги) белги-аломатлар ва огоҳлантиришлар ишонмайдиган кишиларга фойда бермайди.»
10:102
فَهَلْ يَنتَظِرُونَ إِلاَّ مِثْلَ أَيَّامِ الَّذِينَ خَلَوْاْ مِن قَبْلِهِمْ قُلْ فَانتَظِرُواْ إِنِّي مَعَكُم مِّنَ الْمُنتَظِرِينَ{102}
Улар фақатгина ўзларидан аввал ўтиб кетганларнинг бошига келган кунларга ўхшашини кутяптими? «Майли, кутинглар. Сизлар билан бирга мен ҳам кутаман», деб айт.
10:103
ثُمَّ نُنَجِّي رُسُلَنَا وَالَّذِينَ آمَنُواْ كَذَلِكَ حَقًّا عَلَيْنَا نُنجِ الْمُؤْمِنِينَ {103}
Кейин, элчиларимизни ва мўминларни қутқариб қоламиз. Мўминларни мана шу шаклда қутқариб қоламиз. Бу Бизни вазифамиздир.
10:104
قُلْ يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِن كُنتُمْ فِي شَكٍّ مِّن دِينِي فَلاَ أَعْبُدُ الَّذِينَ تَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللّهِ وَلَـكِنْ أَعْبُدُ اللّهَ الَّذِي يَتَوَفَّاكُمْ وَأُمِرْتُ أَنْ أَكُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ{104}
Айт: «Эй инсонлар, менинг динимдан шубҳада бўлсангиз ҳам, Аллоҳдан бошқа сиғинаётганларингизга мен сиғинмайман. Мен сизларни жонингизни оладиган Аллоҳга сиғинаман. Мен мўминлардан бўлишга буюрилганман.»
10:105
وَأَنْ أَقِمْ وَجْهَكَ لِلدِّينِ حَنِيفًا وَلاَ تَكُونَنَّ مِنَ الْمُشْرِكِينَ{105}
Динга ҳаниф/тавҳид асосида йўнал ва мушриклардан бўлма.
10:106
وَلاَ تَدْعُ مِن دُونِ اللّهِ مَا لاَ يَنفَعُكَ وَلاَ يَضُرُّكَ فَإِن فَعَلْتَ فَإِنَّكَ إِذًا مِّنَ الظَّالِمِينَ{106}
Аллоҳни қўйиб, ўзингга фойдаси ҳам зарари ҳам тегмайдиганларга дуо қилма! Агар бундай қилсанг, (дуода ҳаддан ошган)[25] золимлардан бўлиб қоласан.
10:107
وَإِن يَمْسَسْكَ اللّهُ بِضُرٍّ فَلاَ كَاشِفَ لَهُ إِلاَّ هُوَ وَإِن يُرِدْكَ بِخَيْرٍ فَلاَ رَآدَّ لِفَضْلِهِ يُصَيبُ بِهِ مَن يَشَاء مِنْ عِبَادِهِ وَهُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ{107}
Агар Аллоҳ сенга бирон бир зарар етказса, Ундан бошқа даф этувчи йўқ. Агар сенга яхшиликни хоҳласа, Унинг олийжаноблигини қайтарувчи йўқ. У Ўз олийжаноблигини керакли ишни қилган қулларига насибадор қилади. У кечиримли ва меҳрибондир.
10:108
قُلْ يَا أَيُّهَا النَّاسُ قَدْ جَاءكُمُ الْحَقُّ مِن رَّبِّكُمْ فَمَنِ اهْتَدَى فَإِنَّمَا يَهْتَدِي لِنَفْسِهِ وَمَن ضَلَّ فَإِنَّمَا يَضِلُّ عَلَيْهَا وَمَا أَنَاْ عَلَيْكُم بِوَكِيلٍ{108}
Айт: «Эй инсонлар! Яратган Эгангиздан сизларга ҳақ (китоб)[26] келди. Ким (у билан) тўғри йўлда юрса у аниқ ўз фойдасига тўғри юрган бўлади. Ким (ундан) адашса, аниқ ўз зиёнига адашган бўлади. Мен сизларга вакил эмасман.»
10:109
وَاتَّبِعْ مَا يُوحَى إِلَيْكَ وَاصْبِرْ حَتَّىَ يَحْكُمَ اللّهُ وَهُوَ خَيْرُ الْحَاكِمِينَ {109}
Сен ўзингга ваҳий қилинган Қуръонга амал қил ва Аллоҳ ҳукм қилгунга қадар бардош қил. Энг яхши ҳукм қилувчи Удир.
[1] Ўхшаш оятлар: Аъроф 7:54, Ҳуд 11:7, Фурқон 25:59, Сажда 32:4, Қоф 50:38, Ҳадид 57:4.
[2] Араб тилида «шафъ» деган сўз ўз ўрнида оламларда яратилган махлуқот ва мавжудот маъносини ҳам англатади. Зеро, бу оятда қиёмат, савоб ёки гуноҳ мавзуси йўқ. Балки, борлиқларни яратилиши ҳақида бўлгани ва «шафъ» калимасида махлуқот маъноси борлиги боис, бу оятдаги «шафийъ» калимасига «яратилган махлуқот» деб маъно берилди.
[3] Яъни, ҳар ким қиёматда мажбуран Аллоҳнинг ҳукмига қайтади, у кунда фақат Аллоҳнинг айтгани бўлади, Унинг ҳукми ижро қилинади, ҳеч ким ўзича бир ишга қўл ура олмайди, имтиҳон ҳаёти тугаган бўлади, мулкдорлик ва вақтинчалик ҳукмронлик тугайди, Аллоҳ нима берса шуни олинади, нима жазо берса тотилади, нима неъмат берса яшалади. У кунда фақат Аллоҳ ҳукм қилади (Ғофир 40/16).
[4] Қуйидаги ҳар иккала оятда ҳам ойга нур таратувчи дейилган: (Юнус 10/5, Нуҳ 71/16). Шу боис ойга «нур ва нур таратувчи», дейиш мумкин. Фурқон 25/61-оятдаги (قَمَرًامُّنِيرًا) ибораси ҳам буни тасдиқлайди. Набаъ 78/13 да қуёшга «иссиқлик ва ёруғлик манбаи» дейилгани учун, демак ой ёруғликни қуёшдан олади. Фурқон 25/61-оятда ойни ботиш жойлашиш нуқталари (манозили) борлиги ва у нуқталар орқали йилларнинг сони ва вақтларини билиб олишлиги билдирилган.
[5] Ғофил, ғафлат = (الغفلة) — етарлича диққат эътибор бермаслик ва бепарволик сабабли юзага келган хатони англатади.
[6] Бу оят имон амали билан имон бўлишига ишорат қилади. Чунки, Аллоҳ имон билан амални иккаласини бир-биридан ажратмасдан имон деб номлади.
[7] Аҳзоб 33/44 ва Ясин 36/58-оятларда Аллоҳ таоло тарафидан жаннат аҳлига салом етказилиши билдирилган. Раъд 13/23-24, Наҳл 16/32 ва Зумар 39/73-оятларда жаннат аҳлига фаришталар тарафидан салом берилиши билдирилган. Марям 19/62 ва Воқеа 62/56-оятларда эса, жаннатдагилар ҳам бир-бирига салом бериши билдирилган. Бу оятдаги салом юқоридаги барча салом турларини (Аллоҳдан келган салом, фаришталарнинг ва ўзаро бир-бирининг саломларини) ўз ичига олган бўлиши ҳам, ёки фақатгина жаннатдагиларни бир-бирига берадиган саломи бўлиши ҳам мумкин.
[8] «Уларга оятларимиз тиловат қилинганида «Бўлди, эшитдик. Айтсак биз ҳам худди шундай (оят) айтаверамиз. Бу – аввалгиларнинг ёлғон-елпи гапларидан бошқа нарса эмас», дедилар. Ўшанда улар: «Эй Аллоҳ! Агар бу (Қуръон) сен тарафингдан юборилган ҳақ (китоб) бўлса, тепамизга осмондан тош ёғдир, ёки бизга аламли азоб юбор», дейишган.» (Анфол 8/31-32) баъзи инсонлар Аллоҳдан ўзларига мана шу шаклда азоб келишини талаб қиладилар. Лекин, Аллоҳ ҳар нарсага бир ўлчов белгилаб қўйган ва ҳамма нарсага ажал белгилаган.
[9] Қуръон калимаси — бир орага келиш, бирлашиш, жамланиш деган маъноларни билдиради. Шу боис Исро сурасининг 78-оятидаги وَقُرْآنَ الْفَجْرِ иборасига «шафақларнинг бирлашиши» деб маъно берилади. Битта ҳукм оятни ифодаловчи муҳкам оят билан уни тафсилотлаб очиқлаб берадиган муташобеҳ оятлар ўша мавзуга алоқадор бўлган оятлар бирлашмаси (Қуръон)дир. қуръондаги ушбу услуб (оятларни бир-бирини очиқлаб беришини) янада фарқли изоҳлар билан тушуниш учун Ҳуд сурасининг 1-2, Оли Имрон сурасининг 7, Фуссилат сурасининг 3-оят ва изоҳларига қаранг.
[10] Оли Имрон 3/84, Анъом 6/21, 93, 144, Аъроф 7/37, Каҳф 18/15, Тоҳа 20/61, Анкабут 29/68.
[11] Ўхшаш оятлар: Бақара 2:213, Баййина 98:4.
[12] Расулуллоҳдан мўъжиза талаб қилганларга мана шу оят жавоб бўлган. Исро сурасининг 59- оятида Расулуллоҳга мўъжиза берилмагани ва унинг сабаблари айтилган. Анкабут сурасининг 50 ва 51- оятларида, Муҳаммад алайҳиссаломга нега мўъжиза берилмаган каби эътироз билдирганларга қаттиқ танбеҳ берилган ва мўъжиза ўлароқ Аллоҳнинг китоби кифоя экани айтилган.
[13] Аллоҳ таоло инсонлар орасидан баъзиларига пайғамбарлик ва элчилик каби махсус вазифалар топширгани каби, малоикалар (фаришталар) орасидан ҳам баъзиларига махсус вазифалар топширган (Ҳаж 22:75). Амалларни ёзиб борилиши ҳақидаги ўхшаш оятлар: Оли Имрон 3:181, Нисо 4:81, Зухруф 43:80, Жосия 45:29, Қоф 50:17, Инфитор 82:10-12.
[14] Сиротул-мустақим – мана шу дунёда яшаб ўтишимиз керак бўлган тўғри йўлдир. қилдан ингичка, қиличдан ўткир бўлган кўприк — мана шу дунёдаги имон ва куфр ўртасига қўйилган маънавий кўприкдир. Ундан эсон-омон ўтиб, имон ва амали билан жони узилган киши жаннатга киради, куфру исёни билан ўлган киши, дунё ҳаётидаги имтиҳон кўпригидан ўтолмаган бўлиб, жаҳаннамга киради.
[15] Ўхшаш оят: «Аллоҳни қўйиб, қиёматгача унга жавоб қайтара олмайдиган кимсаларга дуо-илтижо қиладиганлардан ҳам адашганроқ ким бор?! Улар буларнинг дуоларидан бехабардир.» (Аҳқоф 46:5)
[16] Аллоҳ таоло Ўзининг ягона яратувчи эканига, яратишда ҳам уни идора қилиб бошқариб туришига ҳам, қуллик қилинишга фақат Ўзи ҳақли эканига ҳам очиқ-ойдин далиллар келтириб қўйди. Далил ва ҳужжат билан келтирилган нарса албатта ҳақ экани баён этилди. Демак, на далили ва на ҳужжат бўлмаган нарса доим залолат ва ёлғон бўлади.
[17] Қуръон илмини эгаллаш – назми ва лафзини ёдлаш, маъносини тушуниш учун тафаккур ва тадаббур қилиш билан бўлади. Макка аҳлининг аксарияти Қуръонни ўқимай, эшитмай, тадаббур ва тафаккур қилмай туриб, кўр-кўрона унга қарши чиқишган. Бир нарсани ёлғон ёки рост ва ҳақ эканини билиш учун аввал унга қаралади, у ҳақида фикр юритилиб, тадаббур қилинади. Тўсатдан бир нарсани ёлғон дейиш тўғри эмас.
[18] «Эртаю кеч Раббига дуо қилиб, Унинг розилигини истайдиганларни ўзингдан ҳайдама. Уларнинг зиммасига сенинг ҳисоб-китобинг юклатилмаган. Сенинг зиммангга ҳам уларнинг ҳисоб-китоби юклатилмаган. Уларни ҳайдасанг, ҳақсизлик қилувчи-золимлардан бўлиб қоласан.» (Анъом 6/52), (Нур 24/54, Анкабут 29/18).
[19] Ғофир сураси 84-85 ва Анъом сураси 158- оятларга суянган ҳолда, оятда келтирилган замирни очиқча Аллоҳ дея таржима қилдик.
[20] Ғофир сурасининг 84- оятига кўра, бу оятдаги зулмни ширк деб изоҳладик.
[21] Ҳадид 57/22.
[22] Бир мусулмон одам Аллоҳнинг дўсти бўла олиши учун аввало у мўминларни ўзига энг яқин дўст деб билиши ва шу ғоя асосида ҳаракат қилиши керак. Шунда Аллоҳ ўша инсонни Ўзига дўст деб қабул қилади ва Аллоҳ дўстларига берилган ваъдаларга мушарраф бўлади (Тавба 9:71, Бақара 2:257).
[23] Улар Фиръавн ва унинг хонадони ва зодагон-амалдорлари азобни кўрмагунча Аллоҳ ва Расулига ишонмаслигини ваҳий орқали билиб олишганидан кейин шундай дуо қилишган.
[24] Бу оят Аллоҳ таолонинг имон ҳақидаги ўзгармас қонуни – Анъом сурасининг 125- оятида келтирилган «суннатуллоҳ» га ишорат қилади. Имон ҳақидаги Аллоҳнинг қонуни қуйидагича:
- Аллоҳ Ўзига йўналган кишини ҳидоят қилади. (Раъд 13/27, Шўро 43/13
- Аллоҳ золимларни ҳидоят қилмайди. (Бақара 2/258, Оли Имрон 3/86, Моида 5/51, Анъом 6/144, Тавба 9/19, 109, Қасос 28/50, Ҳаққо 46/10, Соф 61/7, Жума 62/5)
- Аллоҳ итоатсиз-фосиқларни ҳидоят қилмайди. (Моида 5/108, Тавба 9/24, 80, Соф 61/5, Мунофиқун 63/3)
- Аллоҳ ҳақни тан олмаган кофирларни ҳидоят қилмайди. (Бақара 2/264, Моида 5/67, Тавба 9/37, Наҳл 16/107)
- Ўз ихтиёри билан йўлдан озган кишиларни Аллоҳ ҳидоят қилмайди. (Наҳл 16/37)
- Аллоҳ ёлғончиларни ҳидоят қилмайди. (Зумар 39/3)
- Аллоҳ ҳаддан ошувчи каззобларни ҳидоят қилмайди. (Ғофир 40/28)
Демак, Аллоҳга интилган, ўзини тузатишга ҳаракат қилиб, ҳақ ва адолат сари интилган киши Аллоҳ ҳидоят қилади. Тўғри йўлга киришни истамаган кишини Аллоҳ мажбурлаб ҳидоят қилмайди. Бу оятлардан шу нарса маълум бўладики, ҳидоятга эришиш учун Аллоҳнинг рухсати – самимий ҳолатда Аллоҳга йўналишдир.
[25] Жин 72/18, Шуаро 26/213 оятларга кўра «Дуода ҳаддан ошган» дея изоҳ бердик.
[26] Ҳақ – Қуръоннинг яна бир номидир (Бақара 2/91, 109, 119, Нисо 4/170 ва бошқа оятлар.)
[…] Юнус […]